MakinaElemanlarnnSrekli MukavemeteGreHesab

VedatTemiz

Giri
Makinaelemanlargenellikledinamikzorlanmalar etkisindedir.Gerilmeninbyklzamanladeiir. Dinamikzorlanmalarsadecekuvvetindeikenolduu durumlardaortaya y kmaz. Dnenmillerdekuvvetsabitolsadahideiken zorlanmalarmeydanagelir. Buzorlanmalaramaruzmakinaelemanlar,akma dayanmlarnnokaltndakigerilmeleraltndazaman iindehasaraurarlar

MakinaElemanlarI

Giri
D Deik kenzorlanmalar l l alt l nda d makina ki elemanlar l l nda d meydanagelenbuhasaryorulmaolarakadlandrlr. Yorulmadanihaihasar,malzemeiindeoluankk mikroatlaklarn,deikenzorlanmalarneticesinde zamanlailerleyerekbymesisonucundaortayakar. ydahaziyade y metalselmalzemelerdegzlenir. g Buolay Makinaelemanlarndayeralaneitlisreksizlikler (kamayuvas,fatura,vidadii,pimdelii,segman yuvasvb.gibi)yorulmahasarnhzlandrcetki yaparlar.
MakinaElemanlarI

Yorulmaya y etkiedenfaktrler
1) 2) 3) 4) ) 5) 6) 7) ) 8) 9) Gerilmehali:gerilmegenlii,ortalamagerilme,ikieksenligerilmehalinin varl a ,kayma ay age gerilmeleri e e vb. b Geometri: Yorulmaatlanbalatabilecekvegerilmeylmalarnaneden olansreksizlerinvarl Malzemetr:Yorulmamrmalzemetrnegrebykdeiiklikler gsterebilir. Artkg gerilmeler:Kaynak, y ,dkmvb.ilemlersonundaoluanartk gerilmeleryorulmamrnazaltr. kusurlarnboyutlarvedalm:rneindkmsonrasoluanboluklar yorulmamrnokazaltr. r Yklemedorultusu:zotrop olmayanmalzemeleriinnemlidir. Tanebykl : Pek okmetaliin uzunyorulma y kk tanebykl y y mranlamnagelir. evre: Gazortam,korozyon,erozyonvb.gibievreartlaryorulma mrnoketkiler Scaklk:okyksekveyaokdkscaklklaryorulmamrnazaltr
MakinaElemanlarI

Yorulmahasarrnekleri
Birpinyon milindekitipikyorulmahasar

MakinaElemanlarI

Yorulmahasarrnekleri
Birkrankmilindekitipikyorulmahasar

MakinaElemanlarI

Yorulmahasarrnekleri

a) ) Eilmeye l maruzbir b eksantrik k kkrcd daki k yorulma l hasar h b) okkkyuvarlatmasonucubiriticideoluanyorulmakr c) Burulmaubuundaoluanyorulmakr

MakinaElemanlarI

Gerilmelerinsnflandrlmas
Gerilme genlii Ortalama gerilme Altgerilme stgerilme

Tarif:
x= a
X>0X=+1X=0X=1
MakinaElemanlarI

Whler Erileri
Yorulmakonusundakiilktestler1866ylndaAugust Whler (18191914)tarafndanvagonakslarzerindeyaplmtr. r Whler erileribelirlibirortalamagerilmeiin,gerilmegenlii ileyktekrarsaysarasndaizilmitir. tir Aadakirnekgevrekbiralminyumiindir.

MakinaElemanlarI

Whler erisi
Whler erisininzaman mukavemetiblgesinde zamanla mr l snrl ldr. Belirlibirnoktadan sonraekildegsterilen D deerialmad takdirdemalzemenin pratikolaraksonsuzmre p sahipolduusylenir. Bugerilmedeeri yorulmasnrolarak adlandrlr. BuifadelerinWhler erilerininkarld deneynumuneleriiin geerliolduu unutulmamal t l ldr.
MakinaElemanlarI

Whler erisi
Whler erisilogaritmikskaladaizilirseanlalmasdaha kolaybirhalegelir.

Bueridehemtamdeiken,hemdetitreimlizorlanmaiinolaneriler ayndiyagramdagsterilmitir.elikleriinsreklimukavemetitemsileden yktekrarsays107 olarakkabuledilir.Hafifmetalleriinbudeer108 dir.

MakinaElemanlarI

Whler Erileri
AadakinebenzerWhler erileritekbirmalzemevetekbir ortalamagerilmeiineldeedilirler. edilirler Yaplantestlerdegenelde10mmapl,zeriparlatlmve entiksizdeneyubuklarkullanlr. r AmerikanstandardndaiseDnelkiritestsistemivetest iinzeltasarlanm birnumunekullanlr. Birmalzemetriinbtndeneydatalarnntoplanp,tekbir grafiktegsterilmesi hesaplama ilemini okkolayla g g p y trr. Builemiindeiikyntemler mevcuttur.BuradancelikleBatAvrupa p lkelerindeyaygnkabulgrenSmith diyagramkullanlacaktr.
MakinaElemanlarI

Smith Diyagram y g
Budiyagramoluturmanndeiikyntemlerimevcuttur.
1 1. ncelikleyatayekseni ortalamagerilmeyivedey eksenigerilmegenliinitemsil edenbireksentakmizilir. izilir Bueksentakmnaorijinden balayan45 lik birdoruilave edilir. dl Tasarmcnnelindemalzeme tablolarndaneldeedecei akmadayanm(Ak)vesz konusuzorlanmahaliiintam deikenyorulma y snr(D) mevcuttur. Deyeksendenpozitifve negatifynde(D)lik ksmlar iaretlenir.
MakinaElemanlarI

2.

3.

4.

Smith Diyagram y g
Budiyagramoluturmanndeiikyntemlerimevcuttur.
5. Sreklimukavemeterisinin sterisininikincinoktasise titreimlizorlanmada yorulmasnrkullanlarak bulunur. Buikinoktaybirletiren doruakmadayanmn temsiledenyataydoruyu kesenekadaruzatlr. r steriyatayolarakuzatlr ve45 lik doruyukestii yerde d biti bitirilir. ili Kesikliizginin45 lik doruyaolanmesafesialtta vestteaynolacakekilde eritamamlanr.
MakinaElemanlarI

6.

7.

8.

Smith Diyagram y g
Budiyagramoluturmanndieryolu:
Birncekinebenzerekildedey eksendenpozitifvenegatifynde(D)lik ksmlar l iaretlenir l +(D)lik koordinattanbalayandoru eimi,ekmebasmazorlanmasiin =40,eilmezorlanmasiin=36 ve burulmazorlanmasiin=42 olacak akmadayan ekildeizilerek y mdorusuna kadaruzatlr. Buradansonraeridahanceifade edilen ekildetamamlanr r. Smith diyagramstandartdeney ubuununherhangibirortalama gerilmedekiyorulmadayanmn gstermektedir.
MakinaElemanlarI

Smith Diyagram nnzellikleri y g

Tamdeikenyorulmasnr

Makina M ki eleman l nda d meydanagelennominal gerilmegenlii

Yorulmadeneynumunesininm ortalamagerilmesinekarlkgelen snrgerilmegenlii

MakinaElemanlarI

Smith Diyagram y g
Tasarmclarmevcut malzemelereaitSmith diyagramlarn,eitli zorlanmahalleriiinilgili literatrdenhazrolarak teminedebilirler. Yandakidiyagrameilme zorlanmasiin yap y p eliklerineaittir.

MakinaElemanlarI

Smith diyagramlar y g
Sementasyon eliklerininekmebasmaveburulma zorlanmalariinSmith diyagramlar

MakinaElemanlarI

Dnerkiri yorulma y testsistemi

Bazstandartlardasadeceaadaprensibiverilentest sonularkullanlr.Butestsonulareilmezorlanmasiin dorudankullanlrken, , ekmebasmaveburulmazorlanmalar iintestsonularuygunfaktrlerledzeltilir.

MakinaElemanlarI

SrekliMukavemeti A lt Etkil Azaltan Etkiler

Y Yorulma l deneylerinde d l i d 10mmapnda, d zeri iparlat l tlm l ve entiksizdeneyubuklarkullanlr. Ayrcatestlerlaboratuvar ortamndagerekletirilir. tirilir Bukoullardakisapmalardoalolarakyorulmadayanmn etkiler. etkiler Endstriyeluygulamalardakullanlanmakinaelemanlarnn tamolarakbugeometrideolmasvebukoullardaalmas pekmmkndeildir. Dolay ysiletestnumunelerindenolanhersapma p ayr y bir faktrleredikkatealnarakhesaplargerekletirilir.

MakinaElemanlarI

SrekliMukavemeti A lt Etkil Azaltan Etkiler

Y Yorulma l snrnetkileyen tkil pek kok kfaktr f kt olmakla l kl birlikte, bi likt aadasadecebunlarnennemlilerilistelenmitir. 1 Parabyklnnetkisi 1. 2. Yzeykalitesi 3 entiketkisi 3. 4. Scaklketkisi 5 Gvenilirlik 5. G ili likfaktr f kt 6. Darbeetkisi. Hesaplamalarasndanyukardasaylanlarnilktanesi zorunludur Dierleriiseuygulamayabaldikkatealnabilir. zorunludur. nabilir
MakinaElemanlarI

Para bykl y nnetkisi

Eilmeveburulmadakesitzerindeniform olmayanbir gerilmeyaylmevcuttur.Budurumdafarklboyutlardaki makinaelemanlarndagerilmegradyan okdeiiklik gsterebilir. gsterebilir Ayngerilmealtndakiparalardan bykolannda,yorulmaatlann balatacakbirsreksizliinbulunma ihtimalidahabyktr. Dolaysileartanparabykl yorulmadayanmnazaltr.

MakinaElemanlarI

Para bykl y nnetkisi

Parabyklesasolarakbtnmukavemetdeerlerini etkiler.Buetkib0 ileifadeedilenvesaysaldeeribirden kkolanbirfaktriledikkatealnr.
ap,d[mm] Boyutfaktr,b0

10 15 20 30 40 60 120

1 00 1,00 0,98 0,95 0,90 0,85 0,80 0,75

MakinaElemanlarI

Yzey ykalitesininetkisi
Belirlibirortalamagerilmedeparanntayabileceigerilme genliiyzeykalitesinebaldr.styzeyprzllarttka gerilmeg g genliiazalr.Buetkiaadakitablodadeerleri verilenb1 yzeydzgnlkfaktriledikkatealnr
Kopma dayanm (N/mm2) ok ince p parlatlm Parlatlm Talanm nce tala alnm Kaba tala alnm Tufall 300 1,0 1,0 0,97 0 93 0,93 0,91 0,80 400 1,0 0,99 0,96 0 92 0,92 0,90 0,74 500 1,0 0,985 0,95 0,91 0 91 0,88 0,67 600 1,0 0,98 0,94 0 90 0,90 0,86 0,61 700 1,0 0,975 0,935 0 89 0,89 0,84 0,56 800 1,0 0,972 0,932 0 885 0,885 0,82 0,51 1000 1,0 0,97 0,93 0 88 0,88 0,78 0,43

MakinaElemanlarI

entiketkisi
Kuvvethatlarnnyndeitirmesioblgedebirgerilme ylmasnanedenolur. Statikyklemedesnek malzemelerdepeklemenedeniilebu etkipekdikkatealnmaz. Ancak,dinamikzorlanmahalindegerilmeylmasok nemlidir. lidi Yorulmahesabndakullanlacakentikfaktr(k)ikiayr bileendenoluur ur. lkiolanekilfaktr(gerilmeylmafaktr)k sadece geometriyevezorlanmadurumunabalolarakdiyagramlar halindeverilir. kincisiiseentikhassasiyetfaktrdr(k)vemalzeme trnegretablolardanalnr.
MakinaElemanlarI

GerilmeYlma(ekil) )Faktr
Sadecezorlanmayavegeometriyebaldr r.Pekokkitaptan hazrolarakbulunabilir. k ilegsterilir. gsterilir

Tanmolarak

max k = n
MakinaElemanlarI

GerilmeYlma(ekil) )Faktr
rnekler:

MakinaElemanlarI

entikhassasiyet y faktr(k)
Gerilmeylmafaktrileentikfaktrarasndakiilikiyi belirler.Bazmalzemeler(yksekkarbonlueliklergibi) entie okduyarl y ikenbazmalzemeleriseokadarduyarl y deildir. ekilfaktrentikfaktrneaadakibantilebalanr:

k 1 k = k 1
Malzeme malatelii,St 37...St 60 Islahelii Yayelii Hafifmetaller(Alminyumvb)

k=1entieokhassas k=0 0entiehassasdeil

k 0,4...0,8 0,6...0,9 0,9...1 0,3...0,6
MakinaElemanlarI

Hesap psras
rnekolarakaadagsterilenkonikpinyon milielealnsn

MakinaElemanlarI

Hesap psras
1) nceliklebulunandilikuvvetlerindenhareketleyataktepkileri bulunur. 2) Konstrksiyongeometrisiveetkiyenkuvvetleryardmile eilmemomenti,burulmamomentivekesmekuvveti diyagramlarizilir(bkz.alttakiekil) 3) Tehlikelikesitler(entiketkisi yerler maksimum olanyerler, momentinetkidiikesit) belirlenerekburadaki gerilmelerhesaplanr.

MakinaElemanlarI

Hesap psras
4) Gerilmelerinstatikvedinamikolanlarayrlr. r 5) Uygunbirkrlmahipoteziilestatikvedinamikgerilmelerayr ayrbirmukayesegerilmesialtndatoplanr. r Statikksm(ortalamagerilme) Dinamikksm(gerilmegenlii)

= vm =

2 ) + + 3 e b 2

~ = = vg

~ (

~ )2 + 3 ~2 + e b

MakinaElemanlarI

Hesap psras
6) Herbirtehlikelikesitiin boyutfaktr,yzey dzgnlkfaktrve entikfaktrbulunur. bulunur 7) Szkonusumalzemeiin anadinamikzorlanmaya konuolanSmith diyagram y ya izilirveya y g y ilgililiteratrdenbulunur (rn.yandakiekil)

MakinaElemanlarI

Hesap psras
8) S Szkonusu k kesitte k i bir bi ortalamagerilmevarsabu hesaplanr(vm) 9) Buortalamayakarlkgelen yorulmadayanm diyagramdanokunur (ekildekizorlanmaiined) 10) Bu B durumda d d sz konusu k kesitiinemniyetkatsays
ed 'b 0 b1 S= k vg
MakinaElemanlarI MillerveAkslar

ed

vm

Diery yntemler
Geneldednelkiriyorulmatesti(rotating beam)sonularn kullanarakhesapyaplabilecekbakayntemlerdemevcuttur. Bunlar l birbirine bi bi i olduka ld k benzer b hesap h usulleri ll ikullan k ll lrlar. l Smith diyagramndanfarklolarakgerilmeylmaetkisi dorudanhesaplanangerilmeyedahiledilir. edilir Tamdeikenyorulmasnrdeiikfaktrlerlearplarak dzeltilmi yorulmadayanmeldeedilir. edilir Buyaklamlar,diyagramdanziyadebantformundaifade etmekdemmkndr. mmkndr

MakinaElemanlarI

Diery yntemler
Dzeltilmi y yorulmasnr D = b 0 b1 k t k l k r k d D _ RB
kt:scaklkfaktr kl:yklemefaktr (Eilmede:1,ekme basmada:0,85, , , burulmada:0,59) kr:gvenilirlikfaktr kd:dieretkenler faktr D_RB:Dnelkiritest makinasndanelde edilenyorulma dayanm

MakinaElemanlarI

Dieryntemler
Buyntemlereaitdenklemlerbasitekarlabilir Gerber parabol
k S g S m + =1 D K
2

Goodman dorusu
k g m 1 + = K S D
2

Soderberg dorusu
k g m 1 + = Ak S D
2

ASMEeliptik

k S g S m =1 + D K
BuradaS emniyetkatsaysdr. Denklemlerdekim veg srasile makinaelemanndahesaplanan ortalamagerilmevegerilme genliidir.Bunlardahancevm vevg ilegsterilenlerleayndr.
MakinaElemanlarI

Emniyet y katsay yskavram

Emniyetkatsaysenbasitanlatmilemalzemenin mukavemetiniblerektasarmgerilmesiniveyaemniyet gerilmesinibulduumuzsabitsay g ydr. Buekildebulunanemniyetemniyetgerilmeleriokbasit ilerdekullanlrlarveentiketkisi,darbe,yorulma, malzemedekianizotropi gibietkileridikkatealmazlar. Mhendislikelkitaplarnda30akadarkanemniyet katsaylarnarastlamakmmkndr. Modernmhendislikteisegeneldeetkiyentmfaktrlergz al nne lnrvemmkn k oldu ld uk kadar d azb belirsizlik li i likbrak kl lmaya allr. 1 25 4arasndadeiir Byledurumlardaemniyetkatsays1,25.4 ir.
MakinaElemanlarI

Emniyet y katsay yskavram

Modernmhendislikteemniyetkatsays,statikkopma dayanmyerineparannzorlanmasnakarlkgelenmalzeme mukavemetiilebirliktekullanlr. rn.Paradeikenzorlanmayamaruziseyorulmadayanm
Statikzorlanma,snek malzemeiseakmadayanm Statikzorlanma,gevrekmalzemeisekopmadayanmvb.

Bunagreengenelhaldeemniyetkatsays

Malzeme mukavemeti S= Parada meydana gelen gerilme

MakinaElemanlarI

Emniyet y katsay yskavram

Malzemeninmukavemetsnrveszkonusuparayaetkiyen yklernekadarkesinbilinirsebilinsin,herzamanemniyet katsay ysilekapat p lmasg gereklibirbelirsizlikkalacaktr. Dtanyklenenpara,herzamannormalyktendaha fazlasnadayanacakekildetasarlanr. Emniyetkatsaysnnseimindetecrbedeoknemliyer tutar. Birokdurumdahangiuygulamaiinemniyetkatsaysnnne olacailgiliartnamelerdedzenlenmitir. Bunlararnekolarakasansrhalatlar,hidrolikhortumlar, basnlkaplar,kaldrmamakinalarvb.verilebilir.

MakinaElemanlarI

Emniyetkatsaysseiminietkileyen f kt l faktrler
1 Yklemedebelirsizlik:Bazhallerdeetkiyenkuvvetlerbyk 1. biryaklaklklahesaplanabilir(santrifjkuvvetler,yay kuvvetlerivb.g gibi). ) Fakaty yenibirmakinadakiveya y otomobilin sspansiyonundakikuvvetlerbukadarkesibelirlenemezler. Belirsizliknekadarfazlaiseemniyetkatsaysokadarbyk olmaldr. 2. Malzemeninmukavemetindekibelirsizlik:Literatrdekiveriler standart t d tdeney d numunelerinden l i d elde ld edilmi dil iti tir.B Butestlerde t tl d kullanlanmalzemelersoukekildeitirmemiveoda scaklndatestedilmitir tir.Budurumlardabileayniki numunedefarklsonulareldeedilebilir.

MakinaElemanlarI

Emniyetkatsaysseiminietkileyen f kt l faktrler
3 Gerilmeanalizindekikabuller:Nominalgerilmeleri 3. hesaplarkenyaplankabulleringeerlii,gerilmeylmas faktrnntayinindeki y kesinlik, ,artkg gerilmelerinetkisi, , krlmateorileriningeerliivb.belirsizliknoktalardr. 4. Hasarnneticesi:Hasarnneticesiinsanhayatiintehlike oluturuyorsabykemniyetkatsayskullanlmaldr.Burada hasarndoasdanemlidir.Snekkrlmagevrekkrlmaya gre daha d h azrisklidir. i klidi 5. Bykemniyetkatsaysnnmaliyeti:Gereindenbyk emniyetkatsaylardramatiksonulardourur(Uaklar?). (Uaklar?) Otomobildebykemniyetkatsaysruhsalbozukbir srciin iyi y olmasnakarn, ,bununbedelininormal insanlardadeyecektir.
MakinaElemanlarI

nerilenemniyet y katsay ylar

S=1 25 1 5 S=1,251,5 S=1 5 2 S=1,52 S=22,5 S 22,5 S=2,53 S ,53 S=34 S=34 Kontroledilen artlar, artlar okgvenilirmalzeme malzeme, kuvvetdeerlerikesin yibilinenmalzemeler, malzemeler sabitortam artlar, kuvvetdeerlerikesin Sradanmalzemelerveortam artlar,normal ykler Daha a aa azde denenmi e malzemeler, a e e e ,normal o a iletme et eve e zorlanmadurumundakigevrekmalzemeler Denenmemi malzemeler, ,ortalamay yk ve iletmekoullar yibilinenmalzemeler,belirsizortamveykleme
MakinaElemanlarI