2.

Prenaponi u elektroenergetskom sistemu

Elektroenergetske mree naizmjeninog napona koje se koriste za prenos i distribuciju elektrine energije oznaavaju se prema naponskom nivou oznakom koja se zove nazivni napon mree. Stvarni napon mree u nekoj taki moe da varira u odnosu na nazivni napon zbog uticaja pogonskih uslova koji odreuju naponske prilike u mrei. Meutim, za svaku mreu se definie najvii napon mree. To je najvia dozvoljena vrijednost radnog napona koja smije da se pojavi u normalnom pogonu u mrei. Najvii napon opreme predstavlja efektivnu vrijednost meufaznog napona za koji je oprema konstruisana i pri kome ona moe normalno da funkcionie. Svako poveanje napona iznad najvieg napona opreme smatra se da izlazi iz domena normalnog pogona i naziva se prenaponom. Prenapon predstavlja napon izmeu faznog provodnika i zemlje ili izmeu faza, ija vrna vrijednost prelazi odgovarajuu vrnu vrijednost najvieg napona opreme. Izolacija opreme slui da odvoji dijelove koji su u normalnom pogonu pod naponom od dijelova koji su uzemljeni, ili da odvoji dijelove koji su pod razliitim naponima. Ona je projektovana da moe trajno da radi pri najviem naponu opreme. Ukoliko se pojave prenaponi, oni izazivaju naprezanje izolacije. Naprezanje izolacije zavisi od amplitude prenapona, njegovog talasnog oblika i trajanja. Ukoliko izolacija ne izdri prenapon, dolazi do pojave razornog pranjenja. Razorno pranjenje predstavlja gubitak dielektrinih svojstava izolacije, tako da izolacija poinje da vodi struju kao provodnik. Prenaponi se prema uzroku nastanka dijele na spoljanje i unutranje prenapona, prikazano na slici 2.1.

Slika 2.1: Podjela prenapona prema uzroku nastanka

Spoljanji ili atmosferski prenaponi nastaju usljed atmosferskih pranjenja (udara groma) u elemente elektroenergetskih objekata ili u njihovu blizinu. Pri direktnim atmosferskim pranjenjima u elemente elektroenergetskih sistema pojavljuju se vrlo velike struje koje izazvaju visoke napone na objektima, od kojih se oprema u postrojenjima mora tititi. U sluaju atmosferskog pranjenja u blizinu elektroenergetskog objekta dolazi do indukovanja prenapona, koji mogu biti opasni u mreama srednjih i niskih napona. Visina atmosferskih prenapona zavisi od energije atmosferskog pranjenja, mada se primjenom odgovarajuih zatitnih mjera ograniava na nie vrijednosti. Atmosferski prenaponi su aperiodinog oblika na mjestu nastanka, mada pri prostiranju mogu da izazovu oscilacije na dijelovima mree. U zatitna sredstva od atmosferskih prenapona spadaju zatitna uad na vodovima i postrojenjima, gromobranski tapovi u postrojenjima, iskrita i odvodnici prenapona. Unutranji prenaponi su oni kojima je uzrok unutar iste mree u kojoj se ti prenaponi i stvaraju i zbog toga visina unutranjih prenapona zavisi i od nominalnog napona mree, pa se moe izraavati u relativnim jedinicama. Oni najee nastaju zbog nagle promjene stanja mree usljed ukljuenja, kvarova i iskljuenja kvarova Unutranji prenaponi se prema uzroku dijela na: sklopne ili komutacione, privremene (povremene) prenapone. Pod sklopnim prenaponima se podrazumijevaju prenaponi koji nastaju pri naglim promjenama reima u sistemu, odnosno pri manipulacijama prekidaima. Privremeni (povremeni) prenaponi imaju due trajanje od atmosferskih i sklopnih prenapona. Njihovo trajanje je od nekoliko perioda napona industrijske uestanosti do nekoliko sati. Mogu da budu industrijske uestanosti, kao i uestanosti koja je via ili nia od industrijske. Obino nisu mnogo vii od najvieg napona mree. Ovi prenaponi, po pravilu, ne ugroavaju izolaciju opreme, ve mogu da izazovu probleme u radu pojedinih aparata kao to su odvodnici prenapona ili naponski mjerni transformatori. Prema uzroku nastanka mogu se podijeliti na sljedee prenapone: rezonantne, ferorezonantne, usljed zemljospoja. Pod rezonantnim prenaponima se podrazumijevaju prenaponi koji nastaju u mrei ija je sopstvena uestanost bliska prinudnoj uestanosti izvora. Pod ferorezonantnim prenaponima se podrazumijevaju prenaponi koji nastaju u mreama koje sadre nelinearna oscilatorna kola sastavljena od nelinearnih induktivnosti magneenja transformatora i kapaciteta. Pod prenaponima usljed zemljospoja podrazumijevaju se prenaponi koji nastaju usljed nesimetrije, kao i prenaponi nastali intermitentnim gorenjem luka koji nastaju najee pri zemljospojevima preko luka na mjestu kvara, a pri svakom poveanju napona na mjestu kvara dolazi do ponovnog paljenja luka. Ova vrsta prelaznog procesa izaziva najopasnije prenapone koji mogu i relativno dugo da traju. 5

Slika 2.2 Procjena amplituda i vremena trajanja pojedinih tipova prenapona. Napon na ordinatnoj osi dat je u relativnim jedinicama u odnosu na najvii napon mree

Na slici 2.2 simbolino su prikazane amplitude i trajanja pojedinih tipova prenapona. Moe se uoiti da atmosferski prenaponi, koji imaju najviu amplitudu, ujedno i najkrae traju, dok privremeni prenaponi, koji dugo traju, imaju amplitudu neto viu od najvieg napona mree. Sa druge strane, izolacija moe kratkotrajno da podnese vie prenapone, dok prenaponi dueg trajanja mogu da otete izolaciju ak iako su nie amplitude.