Apolloncu ve Dionysosu olan?

Her iki unsur da Nietzschenin kltr teorisinin, estetik temelli iki zt kanaddr. Yunan dnyasnda kkene ve hedeflere gre, yontucunun sanatyla, Apolloncu olanla, mziin grsel olmayan sanat, Dionysosu olan arasnda muazzam bir kartlk bulunduuna ilikin bilgimiz, onlarn bu iki sanat tanrsna, Apollonia ve Dionysosa dayanr: birbirinden bylesine farkl bu iki drt yan yana var olur, ou kez birbirleriyle ak bir uyumazlk iinde ve birbirlerini karlkl olarak srekli yeni daha gl doumlara uyarrlar, o kartln, ortak sanat szcnn ancak grnte rtt kavgay yeni batan balatmak iin; ta ki sonunda Helen (Grek) stencinin metafizik bir harika edimiyle, birbirleriyle iftlenmi grnnceye ve bu iftlenmede Attika tragedyasnn hem Dionysosu hem de Apolloncu sanat yaptn retinceye kadar. Grld gibi, Apollon ve Dionysos aslnda Bir Sanat Yapt Olarak Dnyay kuran ve temelde birbirini tamamlayan diyalektik bir ifttir. Apollon, Ik Tanrsdr. Akl yetisine dayanan; bireylere, etraflarnda dairesel snrlar izerek ahenk kazandrmaya alan biim verici gtr, plastik sanattr. Dionysos ise arap Tanrsdr. Biimden yoksun olan, ekilsiz soyut bir sanat olarak mzie doru alan gtr. Nietzsche iin Apollon, ayn zamanda bir yanlsama tanrsdr: nsan maya tlne sararak, onu btnyle korkutucu ve ackl varoluun acmasz gerekliklerinden (yani olua karlk gelen, biimsel olmayan, dolaymsz Dionysostan hakikatten) korur. Bu korumay da, adna kltr uygarlk denen yanlsamalar araclyla Apolloncu yanlsama dolaym zerinden hareket ederek, Grek kltrn bir zorunluluk, bir model olarak grmek ynndedir. nk Nietzsche, Dionysosu dolaymszl, tahamml edilemez bir durum olarak grr. Nietzsche iin Grekleri, barbar muadillerinden ayran ey; Medusann ban bu grotesk denecek kadar kaba saba Dionysosu gce kar karan Apollona duyduklar ballktr. 25 Bilindii gibi, Medusa, Grek mitolojisinde, her baktn taa eviren bir gce sahip olan Gorgonun addr. Apollon tpk Perseus efsanesindeki gibi onun kesik ban kullanarak, durmamacasna akan, srekli devinen Dionysosu oluu dondurur- snrlar; bylece kltrtarih oluur. Apollon, katlanlmas imknsz olan hakikatin (Dionysosun) stne atlan maya tldr. Bylece eyleri snrlar, talatrarak ekil verir ve sanat da buradan doar. Nietzsche G stencinde yle der: Biz, hakikat yznden mahvolmamak iin sanata sahibiz. Nietzsche, bir aamadan sonra bu dncesini daha da gelitirip estetik bir temele oturtacak; metafizik, din, ahlak, bilim ve sanat arasndaki tm ayrmlar btnyle belirsizletirerek, hepsini sanat isteminin, yalan sylemenin, yanlsamann, hakikatten kamann, hakikati olumsuzlama isteminin yani Apollonun tezahrleri olarak aa karacaktr: Metafizik, ahlk, din, bilim- onlar bu kitapta yalann farkl biimleri olarak mlahaza edildiler: onlarn yardmyla hayata inanlr. Hayal gven uyandrmaldr: Bu ekilde ortaya atlan dev muazzamdr. Onu zmlemek iin insan tabiatn yalanc

olmaldr, o btn dier sanatlarn daha ou olmaldr. Ve o yledir de: Metafizik, din, ahlk, bilim -hepsi sanata, yalana ynelik bir iradenin, gerekten gerei olumsuzlamadan kan, yalana snn dourduklardr. Kendisi sayesinde realiteyi yalanla tahakkm altna alan insann bu sanat iktidarnn, kelimenin tam anlamyla - onun ne mevcutsa o her eyle ortak yan vardr. Onun kendi, evet bir para realitedir, gerektir, tabiattr: Nasl olur da o yalann bir para dehas da olmaz! nsan varlnn karakterinin yanl anlalmas erdem, bilim, dindarlk, sanatlk denilen her eyin ardndaki en derin, en yksek gizli amatr. Birok eyi asla grmemek, birok eyi yanl grmek, birok eyi ilave ederek grmek, kii kendini akll telakki etmek iin o derece uzak olduu durumlarda ne denli aklldr, kurnazdr. Sevgi, esrime, Tanr, son kendini aldatn srf incelikleridir, sadece hayata ynelik ayartmalar, hayata srf inanmadr, insann aldatlan olduu anlarda, kendini tongaya drd anlarda, hayata inand zaman onun iinde nasl bir gurur ier, ne mthi heyecan iindedir. Ne mthi bir kudret duygusu duyar... Kudretin hissinde ne denli ok zafer vardr. nsan bir kere madde zerine egemenlik kurmutur- gerein zerine egemenlik! Ve insan ne zaman sevinirse, o sevincinde daima ayndr: o sanat olarak sevin duyar, kendini kudret olarak tadar, o yalan kudreti olarak duyar. Bu anlamda Jacques Derrida ve Richard Rorty iin de Bir Sanat Eseri Olarak Dnyay yaratan, ona ekil veren Apollon, deimeceli olarak Bat dnce geleneini temsil etmektedir. Nietzscheye gre temelinde g isteminin olduu Apollon ve Dionysos arasndaki gerilim, kltrleri-uygarlklar balatr ve bitirir. Tarih boyunca meydana gelen tm uygarlk biimlerini Apollonun maya tl olarak sembolletirecek olursak, Dionysosu da faslal olarak bu tl yrtan g olarak resmedebiliriz: Her halkarda, tln Dionysosu yrtl kalc olduu gibi faslaldr da; nk gerekliin derinliklerine srekli olarak dolaymsz baklar atmak, kltrden barbarla dnmeye yol aacak kadar rktc bir ey olurdu. Demek ki kltrn snrlar iindeki baskn eilim Apolloncu olann srekli geri dnmesi, yanlsamann srekli yeniden ortaya kmas ynndedir. Yani tl faslal olarak yrtlr. Hristiyan, Pagan gereklii, modern Hristiyan gereklii, post modern modern gereklii (tl) yrtar; ancak bu hem kalc hem de faslaldr. Apollon srekli olarak geri dnerek tl onarr ve her seferinde yrtlan eskisinin yerini alan yeni bir gereklik (yanlsama) sunar; ta ki Dionysos, bu yeni tl de yrtmak zere yeniden ortaya kncaya kadar Sonu olarak tm bunlar, srekli olarak tekrar eden ebedi dne tekabl eder. G istemi, Apollon ve Dionysosun birlii zerinden hareket ederek, eyler zerine yaylm bir yanlsama (illzyon) yoluyla, kendi yarattklarn oyalamann ve onlar yaamay srdrmeye zorlamann bir yolunu her zaman bulacaktr. Bu yukarda da belirttiimiz gibi, ebedi bir olgudur: Ebedi bir fenomendir bu: agzl isten, eyler zerine yaylm bir yanlsama yoluyla yaratklarn yaamda tutmann ve yaam srdrmeye zorlamann hep bir yolunu bulur. Biri Sokrat esi bilgi hazzna ve varolmann ebedi yarasn bilgiyle iyiletirebilme kuruntusuna kaplr; bir bakas sanatn, gzlerinin nnde dalgalanan batan karc

gzellik rtsne sarlr sk skya; yine bir bakas da grnlerin anaforu altnda ebedi yaamn engelsizce akmaya devam ettii metafizik avuntusuna sarlr: istencin her an hazrda bulundurduu o daha sradan ve handiyse daha gl yanlsamalardan hi sz etmiyorum bile. Bu yanlsama aamas yalnzca, varolmann ykn ve arln genel olarak derin bir isteksizlikle duyumsayan ve seilmi uyarclarla bu isteksizlik yokmu gibi kendilerini aldatan, incelikle donatlm karakterler iindir. Kltr dediimiz her ne varsa, bu uyarclardan oluur: karmlarn orantlarna gre zellikle Sokrat esi, ya da sanatsal, ya da trajik bir kltr vardr: ya da tarihsel rneklemeler yapmamza izin verilecek olursa: ya skenderci ya da Helencik, ya da Budist bir kltr vardr. 32Artk Kaufmannn Apolloncu ve Dionysosu elerin birleiminden olutuunu dnd st insan tanmn daha ak olarak grebiliyoruz. Bu anlamyla st insan, Apolloncu yanyla bir pirincipium individuations (bireyleme ilkesi) dr Schopenhauere gre bu ilke, maya tl ve Kantn Erscheinungu (grn) ile ayn eylerdir. 33 O, biim veren bir bireydir. Dionysosu yanyla ise bu bireyin; duraan, deimez, blnmez, olutan bamsz bir ekilde, ideal bir form olarak varolamayaca aktr; tpk tmel anlamda da, uygarlklar-kltrleri oluturan sanatlarn, yani sylenmesi gereken tm yalanlarn (metafizik, din, bilim, ahlak, estetik) varolamayaca gibi. Sonu olarak st insan da, tpk ekil verilen tm uygarlklar gibi bir sanat eseridir; Apollon ve Dionysosu birletiren g istemi yoluyla olumu bir plastik sana eseri Kaufmannn burada Nietzschenin son dnemini gz nnde bulundurduu aktr. nk Dionysosu olan, Nietzschenin son dneminde, ilk dnemindeki Apollon ve Dionysosun oynad simgesel rol, bir toplam olarak oynamaya balamtr: Bu farazi sentez, Dionysosu dntrm; biimden yoksun taknln tanrs iken denetimli tutkunun temsilcisi haline getirmitir.

Kle - Efendi
Hristiyanlk, Platonculuun, en yaygnlam, geni ynlar tarafndan en benimsenmi biimidir. Kendini kurabilmek ve yaylabilmek iin erdem kavramyla maskeledii bir kle ahlakna vcut vermitir. Hristiyanlk formu iindeki kle ahlak da, Efendiyi soylu olan alt etmi ve bu, yaamn deersizletirilmesi, rtlmesi adna yaplmtr. Kle tarafndan sembolize edilen tepkisel g, efendiye duyulan hn (ressentiment), kendinden olmayana duyulan fke, farkl olana hayr demekten geer. Efendi ahlak tarafndan sembolize edilen aktif g ise yaam olumlamaya , evet demeye, kendiliindenlie, olumsalln saflna sahiptir. Kle varlabilmek iin efendiye ihtiya duyar. nk ancak bu sayede kendisini iyi, efendiyi kt olarak konumlandrabilir: Ahlakta klelerin bakaldrs, hn duygusunun yaratc olmas ve deerler oluturmasyla balyor: Gerek tepkisi, eylemleri ydsnm; kendilerini hayali bir intikamla avutan byle bir varln hn duygusu. Her soylu ahlak, kendine zafer kazanm bir ekilde evet demekten geliirken, kle ahlak daha banda dta olana, farklya kendi olmayana Hayr der: Bu Hayr onun yaratc eylemidir. Bu deer koyan bakn tersine dnmesi bu zorunlu yn, geriye, kendine doru deil de darya dorudur hn duygusuna aittir: Var olmas iin, kle ahlaknn, hep kar koyan d dnyaya, fizyoloji asndan bakldnda, genellikle eyleme gemesi iin d uyarcya gereksinmesi olmu eylemi temelde tepkiden kaynaklanm. Soylu deerlendirme biiminde tersi sz konusu: Kendiliinden eyleme geer ve geliir; kartn, yalnzca kendine daha minnettar, daha sevin dolu evet demesi iin arar, olumsuz kavramlaralak, sradan, kt yalnzca batan aa yaam ve tutkuyla dolu olumlu temel kavramlarn biz soylular, biz iyi, gzel ve mutlularn soluk bir kart grntsdr. Bu yzdendir ki Nietzsche, yi Kt ayrm yerine Soylu Kt ayrmn kurarak bunun Grek toplumundaki anlamna eilir. Soylu iin kt yoktur; kty bilmesi iin ancak kle gibi reaktif bir gce, edilgenlie, kine, amacn gerekletirmesi iin gereken alakgnllle, ikiyzlle sahip olmas gerekir. Tam tersine o dmann da kendisi gibi grr. Tpk bir aynaya bakar gibi ki bu da soylu olann kt (kle) olandan ayrt etmemizi salar. nk soylu olan iyi olduunun farknda deildir ve bu yzden de iyidir zaten. Efendi ahlaknda, iyi (soylu) olann eylemleri, insan olarak kendi varlyla bir btndr. Soylu, mutluluun eylemden koparlamayacan, etkin olmak iin bunun zorunlu olduunu bilir. Kle ahlaknda ise insan ve eylemleri birbirinden ayrlarak, iyi ile ktnn tanmlanmasnda insann kendi varl deil eylemleri, daha dorusu eylememesi gz nne alnr: Ve misilleme grmeyen zayflk iyilie, kaygl alaklk alakgnllle, nefret edilenleri boyunduruk altna almak boyun emeye dnyor. Zayfn saldrmazl, hatta onda bol bulunan korkakl, kap eiinde duruu, kanlmaz olarak beklemek zorunda oluu, burada olumlu adlar alyor, sabr gibi; hatta erdem de deniyor onlara; intikam almaya gcnn yetmeyiine intikam alma isteksizlii, belki de affetme deniyor. Ayrca dmann sevmekten sz ediyorlar bunu yaparken terliyorlar.