Akll ebekeler ve Entegrasyon Smart Grids and Integration

Dr.-Ing. Mustafa Dnmez1

1

BTC Business Technology Consulting AG Kurfrstendamm 33 D - 10719 Berlin Almanya

mustafa.doenmez@btc-ag.com

zet
Elektrik ve doal gaz piyasasndaki liberalleme ve rzgar, fotovoltaik gibi evre dostu, alternatif ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmyla enerji sektrnde bir yapsal deiim yaanmaktadr. Giderek artan datk retim nedeniyle enerji arz gvenlii ve kalitesinin salanmas iin akll ebekelere dayanan enerji tedarii ve ynetiminde yeni gereksinimleri ortaya kmaktadr. Rekabeti ortamda varlklarn srdrebilmeleri iin enerji firmalarnda akll ebeke ynetimi ancak i sreleri, saha ekipmanlar, BT (Bilgi Teknolojileri) sistemleri ve kullanclarn entegrasyonu ile mmkndr. Bu almada akll ebekelerin verimli olarak iletilebilmesi iin kanlmaz olan entegrasyon konusu yapsal ve teknik alardan verilen pratik rneklerle ele alnmtr. Makale elektrik datm sistemleri baz alnarak yazlmtr. Doal gaz datm ve su/atksu ebekeleri ileten firmalarda sistem iletmesi, bilgi teknolojileri ve sreler elektrik datmna benzedii iin anlatlanlar bu sektrler iinde geerlidir. Ayrca teknik ve ticari srelerinde bir ok sistem ve uygulama kullanlmas mecburiyetinden dolay enerji retim firmalar iin byk oranda ve enerji ticareti yapan firmalar iinde de ksmen geerlidir. Anahtar kelimeler: Akll ebeke ynetimi, sre, BT (Bilgi Teknolojileri) sitemleri ve kullanc entegrasyonu, SOA servis odakl mimari, EAI - kurumsal uygulama entegrasyonu

konularnda artk "aadan yukarya" entegrasyon ile bu yaklam yeniden ele alnmaldr.

ekil 1. Merkezi olmayan (datk) enerji sistemi Bu gnk enerji datm firmalar ebekelerinin ynetimini yeni yaplandrmada birok deiik ve yeni artlar ile kar karyadrlar (enerji reticilerinin deien yaps, yasal ykmllkler, enerji irketinin heterojen sistem yaps, birok farkl bilgi sistemleri ve yeni sreler gibi). Datm firmasndaki BT sistemleri enerji piyasalarndaki deiikliklerden kaynaklanan koullara uyum salamak zorundadr. Burada entegrasyonu gerektiren ana faktr ne kar. 1.1. Heterojen BT Sistem Yaps Firmalar arasnda iletme yntemleri asndan kk farklar olsa da hepsinde ayn temel BT sitemleri vardr. ebeke izleme ve ynetiminde SCADA/DMS [1,2,3], ebeke planlama ve dokmantasyonunda CBS-Corafi Bilgi Sistemleri [8], ve kurumsal kaynak ynetiminde ERP (genelde SAP ve ilgili modlleri: CRM, PM, IS-U, FI, MRS vs.) [8], OSOS Otomatik Saya Okuma Sistemleri, WFM-gc

1. Giri
Akll ebeke ona bal olan tm piyasa katlmclarnn arz ve tketim davranlarn entegre eden bir enerji sistemidir. Dk kayplar ve yksek kullanlabilirlik ile ekonomik adan verimli, srdrlebilir bir enerji tedarik sistemini hedefler. Trkiyede enerji sistemi bir gei srecinin iindedir. Elektrik datm, retim ve ticaretindeki zelletirmeler, liberalleme, ayrtrma (unbundling) ve enerji retimindeki byk an kapatlmas iin yaplan yeni yatrmlar ile hem konvansiyonel hem de yenilenir enerji kaynaklarnn eklenmesiyle ebekelerin yapsnda nemli deiiklik ihtiyalar domaktadr. Bu gne kadar enerji ve kontrol aknda "yukardan-aaya" (top down) prensibi geerliydi. Merkezi olmayan (datk-decentral) enerji piyasasnda bilgi ve iletiim

Ynetimi gibi. Bunlar nceleri, genelde tek balarna (monolitik) bir sistem olarak kullanldlar. Kesintisiz kullanm ve uzun mrleri nedeniyle sistemler arasnda balant iin yeni adaptrler gelitirilmesi zaman iinde noktadan noktaya balant sorununa yol at. [6] 1.2. Datk (decentral) Enerji retimi Enerji datm firmalar datk retim yapan (decentral) reticilerin elektriini ebekelerine almak zorundadrlar. Bu reticiler kontrol edilemezler. Buna ramen verileri ve zelliklerinin kaydedilmesi ve planlanmas gerekir. Planlama konusu zellikle datk enerji ynetim sistemleri (DEMS Decentral Energy Management System) iin nemlidir. Ayrca, rzgr veya fotovoltaik sistemler gibi datk yenilenebilir enerji reticilerinin artmas iletiim srelerinde tamamen yeni verilerin kullanlmasna yol amtr. Bu da, BT altyaps ile hizmet verilen sistemler arasndaki veri formatlarnn ve balantlarnn daha da artmasna yol aar. 1.3. Yasal ereve EPDK tarafndan getirilen ayrtrma (unbundling) uygulamas ile enerji irketleri retim, datm ve perakende sat faaliyetlerini ancak ayr firmalarla yapabilmektedirler. Bununla birlikte bu faaliyetlerin ayrtrlmas irketlere BT sistemleri asndan baz ykmllkler getirmektedir. Firmalarn rnein retim ve ebeke blmlerinde henz ortak olarak kullanlan baz BT sistemleri ve ayrca buradaki ticari ve ebeke ynetimi ile ilgili veriler de ayrlacaktr. nceden firma iinde gerekleen i sreleri de firmalar aras yaplan i srelerine dnecektir. Bunun nemli sonular vardr. nceden enerji retim ve ebeke iletme blmlerinde ortak kullanlan sistemler artk belki ayr olarak iki defa bulunacaktr. Firma ii ve d veri haberlemesi iin yeni arabirimler (interface) oluturtulmaldr. sreleri deitirilmeli veya yenilenmelidir. Ayrtrma ile tm piyasa katlmclar iin ayrmc olmayan ekilde (without discrimination) veri salanmas gerekir. Bu da yeni piyasa katlmclarnn formatlar ve arabirimlerinin de kullanlmasn gerektirir. Dier bir deyile BT ortam nemli oranda deitirilir. Bu faktrlere dayanarak srelerin, BT sistemlerinin ve alanlarn entegrasyonu iin aada zm nerileri sunulmaktadr. rnekler elektrik sektrnden verilmi de olsa zmler doal gaz ve su datm firmalar iin de geerlidir. ekil 2. Sre ve BT sistemleriyle varlk ynetimi (asset management) Enerji firmalarnn gnmzde iinde bulunduklar kompleks ortam entegre sre zmleri gerektirir (igc ynetimi, periyodik bakm, hasar mdahale ve onarm, revizyon, istasyon devreye alma, kaak arama, kaz, ihbar ynetimi, saya skme takma, kalibrasyon, faturalama, dokmantasyon, maliyetlendirme, planlama, bteleme, mteri ileri gibi). Yaplacak iin ieriine gre deiik BT sistemleri kullanlr. Bunlarn bazlarnn gelitirilmesi firma iinde yaplm olabilecei gibi, deiik amalar iin satn alnm sistemler de olabilir. Bu srelerin yaplmasnda firma iinde deiik birimler ve alanlar grev alrlar (blge mdrlkleri, eflikler, bilgi teknolojileri, iletme ve bakm, tesis, mteriler, muhasebe, tarifeler, satn alma, teknik emniyet, planlama ve yatrm, proje, malzeme ynetim, kalite, makine ikmal, personel, hukuk gibi). 2.1. Sreler Enerji datm firmalarnda baka birimle koordine olanakszn sadece bir kii tarafndan yaplan ve BT sistemi kullanmadan bir iki admda biten basit sreler de olabilir. Aadaki rnekte yatay satrlar srece dahil olan firma birimlerini ve orada yaplan ileri gsterir. Grld gibi sreci balatan birim ile yapm esnasnda devreye giren birimler baka olabildii gibi srecin sonlanmas daha baka bir birimde de gerekleebilir. Firmalarda zellikle liberalleme, artan rekabet ve kanuni zorunluluklar nedeni ile pratikte bundan daha karmak ve detayl sreler de olmaktadr. Bunun dnda aada detaylca anlatlaca gibi btn bu ilerin yaplmasnda farkl birimlerde veya ayn birimde farkl i admlar iin farkl bilgi sistemleri kullanlmas da gerekebilir.

2. Yapsal Adan Entegrasyon

Enerji datm irketlerinin ebeke iletilmesi, arza ynetimi, ebeke planlamas, inaat, bakm, mteri ilikileri ynetimi, kurumsal ilemler, enerji ticareti, dokmantasyon gibi birok temel grevleri vardr. Bu grevler geni balamda varlk ynetimi (asset management) erevesinde yaplr.

borsa zerinden satn almalara etki eder. Hukuksal deiikliklerden dolay hem firma iindeki hem de dndaki sistemlerle veri alverii ihtiyac artar. Bu ykselen veri ak ve hacmi sistemler arasnda adaptrler ile yaplan balantlarn snrlarn zorlar. 2.3. Kullanclar Sreler ve sistemlerden sonraki boyut ise alanlar ve firmann ilgili birimlerini kapsar. Firma iindeki farkl blmlerin gnlk i ihtiyalar nedeniyle ilgili srelere deiik oranlarda katlmas ve bunun iin deiik teknik ve BT uygulamalar kullanmalar gerekmektedir. Genel olarak bu sistemler ortak bir alma yaklam iin uygun deildir. Bu da kullanc ve i srelerinin yavalamasna, ayrca pahal bir zm gelitirme ve bakm srecine yol aar. irket iinde ve dnda etkisiz iletiime sebep olur, ierik ve kullanc bilgileri iin yetersiz arama yntemleri maliyeti arttrr, verimlilii azaltr ve kullanc verileri iin risk faktrn ykseltir. Kullanclar iin durum yle tarif edilebilir: Sadece bir i iin gerekli bilgiler farkl BT sistemlerinden geliyor. Farkl sistemler iin tekrar oturum ama (log-in) gerekmektedir. Farkl kullanc arabirimleri (uygulamaya bal olarak) ve uygulamalarda farkl mantk yaps vardr. lemler birok kullanc iin ok karmaktr. Gvenlik nedeniyle dardan eriim mmkn deildir. Dosya sistemleri, intranet, e-postalar vs. deki bilgi ak artar (ekil 4).

ekil 3. rnek sre letme stratejisinde baarnn anahtar yatrm getirisi (ROI) incelemesine dayanan titiz bir sre analizidir. Ancak bu ekilde kararlar alnabilir ve uygun entegrasyon zmleri planlanabilir. Bunun iin i srelerinin tam ve doru tanmlanmas, ayrca optimizasyonu gereklidir. Sre odakl (process oriented) entegrasyon yaplabilmesi iin gnmzde EAI-Sistemleri (Enterprise Application Integration) kullanlr. 2.2. BT Sistemleri Srelerin optimizasyonundan sonra analiz yaplarak mevcut BT sistemlerinin entegrasyon ihtiyalarn, iletmenin ihtiyac olan ve kurulmas gereken yeni BT sistemlerini, bu sistem ile entegre alma yetenei olmayan mevcut BT sistemlerini belirleyerek ve gerekiyorsa bu sistemlerin yerini alabilecek alternatif sistemlerin nerildii bir alma yaplmaldr. Bylece entegrasyon projesi yapm iin kapsam, sre ve maliyet ngrlerini bulunur. Enerji Datm firmalarnda bulunan baz temel BT sistemleri: ERP-Enterprise Ressource Planning (Kurumsal Kaynak Planlama) CRM-Customer Relationship Management (Mteri likileri Ynetimi A&B-Accounting & Billing (Muhasebe ve Faturalama) SCADA-Supervisory Control and Data Acquisition GIS-Geographic Information System (CBS-Corafi Bilgi Sistemi) WFM-Workforce Management System (gc Ynetim Sistemi) EDM-Energy Data Management (Enerji Veri Ynetimi) ECM-Enterprise Content Management (Kurumsal erik Ynetimi ) BDW-Business Data Warehouse ( Veri Ambar) Firmadaki BT sistemleri deiik amalar iin etkileimde bulunurlar. CBS sistemlerinin verileri hem SCADA hem de szleme sistemlerinde kullanlr. Aktel yk tahminleri hem ebekedeki anahtarlama durumuna hem de olas ikili veya

ekil 4. Kullancnn birok sistemi kullanmas Bu sorunlar kurumsal portallar ile zlebilir. Bir portal kullanc iin bir entegrasyon platformu kurar ve u temel kullanc gereksinimlerini birletirir: Tm bilgi ve uygulamalar iin merkezi bir eriim noktas oluturur. ifre saysnn azaltlmas ya da giri ilerinin azalmasn salanr. Kullancya gre ierik sunulmas kolaylar. erii kiiselletirme imkn doar. En nemli bilgilere birka tklama ile ulalabilir. iletiimi ve ibirlii gelitirilir. Sre akn kontrol etmenin yan sra ek olarak alanlar tarafndan BT sistemlerinin kullanm iin yeni yollar gereklidir. Uygulama deil sistem teknii asndan nereden geldiine baklmakszn her bir sre adm iin gerekli bilginin toplamas n plandadr. Portaller sre odakl olarak bilgileri birletirirler ve alanlar iin sisteme girii dzenlerler (single sign-on). alanlar herhangi bir zel BT bilgisine sahip olmadan kendi iine odaklanrlar.

ekil 5. Portal ile kullancnn tek bir sistemi kullanmas 2.4. Sre - sistem entegrasyonu Enerji ynetiminde en sk karlalan sistemlere dayanan bir rnek verilecek olursa, tm alt yap ebekesi iletmecilerinde (Elektrik, doal gaz, su, merkezi stma) SCADA, ERP ve GIS sistemleri kullanlmaktadr. Bunlarn kullanld srelere bakacak olursak (firmadan firmaya deiiklik gsterebilse de) genellikle ERP ve GIS sistemleri teknik planlama, ebeke ynetimi ve bakm srelerinde kullanlrlar. ERP ve SCADA sistemleri yk dengeleme, tahmin, optimizasyon, enerji satn alm, enerji ynetimi gibi sreleri destekleyen sistemlerdir. CBS ve SCADA sistemleri ise iletme, i gc ve alarm ynetimi gibi srelerde kullanlrlar.

ekil 7 Sistemler aras veri ak 2.6. gc ynetimi ve arza giderimi iin entegrasyon rnei Aadaki resimde i gc ynetimi ve arza giderimi srecine katlan BT sistemleri ve srecin admlar, firmann ilgili birimleri, kullanlan sistemler ve sistemler ile sreler arasndaki iliki ematik olarak gsterilmektedir

ekil 8. gc ynetimi

ekil 6. rnek sre sistem entegrasyonu 2.5. Entegrasyonda BT sistemleri aras veri ak Aadaki ekilde ebeke iletmesinde otomasyon amacyla kullanlabilecek sistemler ve bileenler aras rnek bir veri alverii gsterilmitir

ekil 9. Arza giderme sreci

Arza gidermenin etkili bir ekilde uygulanmas iin farkl sistemlerdeki bilgiler kullanlmaldr. Aadaki liste sistemleri ksaca aklar: SCADA: Topolojik balant ve ematik olarak orta gerilim seviyesinin enerji durumunu gsterir. Telemetri ile bal olan ebeke elemanlar (alt tesisi/trafo istasyonu) izlenebilir ve cihazn trne gre uzaktan kontrol dilebilir. Corafi Bilgi Sistemi-CBS (Geographic Information SystemGIS): Tm ebeke elemanlarnn dokmentasyonu ve konumlarnn gsterilmesinni salar. Mekansal analizler ile a izleme ve kesime gibi, detayl bilgi temin edilebilir. Kurumsal Kaynak Planlama Sistemi (Enterprise Resource Planning-ERP): ERP sistemi, malzeme tipi, kesiti gibi tm ebeke nesnelerinin ticari ya da benzer dier bilgileri ierir Ayn zamanda arza raporlama iin de kullanlabilir. Kesinti Ynetim Sistemi (Outage Management System OMS) Arza verilerini, kesinti bildirimlerini ve arza ilikili nesneleri, nbetleri ve ekipleri ynetmek iin kullanlr. Ayn zamanda arza istatistikleri iin de kullanlabilir. Kurumsal Hizmet Yolu (Enterprise Service Bus-ESB): ESB sreler ve sistemler arasnda mesajlar iler ve iletir. ebeke operatrnn sistem mimarisine bal olarak ERP dier modller ile beraber OMS fonksiyonunu yerine getirebilir. Bu nedenle resimlerde OMS ve ERP bir blok olarak gsterilmitir. 2.7. Bakm iin entegrasyon rnei Bakm (maintenance); teknik sistemler, bileenler, cihazlar ve ekipmanlarn fonksiyonel durumunun korunmasn veya arzadan sonra bu fonksiyonlarn tekrar oluturulmasn salamaldr. Enerji firmalarnda Almanyada ska karlalan bir durum olan ve Trkiyede de benzeri yaplanmalarda yaanacak bir entegrasyon rnei u ekilde verilebilir: Firmadaki CBS (GIS) blm bir CBS istemciyi (client) veri toplama, veri ynetimi ve analizi iin kullanlyor. ebekenin bakm ve iletilmesinden sorumlu olan bakm blm SAP i uygulamas ile dorudan alyor. Faturalandrma ve mteri ynetimi CRM ve SAP IS-U ile alyor. Firmada bir kii bir tedarik blgesinden sorumludur. Bu kii gnlk ilerini yapabilmesi iin SAP, CRM ve CBSden gelen bilgilere ihtiya duyar. Durum: Elektrik arza bildirimi: Bir blgede kesintisi var (veya doal gaz arza bildirimi: Bir binada gaz kokusu var)

Klasik prosedr 1. CBS sisteminden manel bilgi edinme (teknik bilgiler, evre, bina bilgilerini, adres, anahtarlama durumu, vb.) Belki de planlar firmada yalnzca kt eklinde olabilir. 2. CBSden gelen teknik bilgi ve nesne bilgilerine dayanarak dorudan SAP/PM ve SAP/MM sistemi araclyla manuel i planlama sreci ve i datm (disposition). 3. CRM araclyla etkilenen mterilere/nesnelere ait bilgiler (adres bilgileri CBS ve muhasebe/faturalama sisteminden, rnein SAP / IS-U) 4. Bakm yerinde gerekli ilerin yaplmas 5. ler hakknda kt bir protokol oluturulmas (form doldurma) 6. Protokoln SAP, GIS, CRM, vb. sistemlerde elle girilmesi 7. in SAPde kaydedilmesi 8. Depo ynetimi, malzeme smarlamasnn takibi 9. Revize edilmi teknik nesne bilgilerine gre protokol verilerinin CBSde ilenmesi Teknik bilgiler iin CBS blmne, adres ve irtibat kurulacak kiiler gibi mteri ve nesne bilgileri iin faturalama blmne sorulmas ile gerekli bilgiler elde edilir. Planlama, i datm (disposition) ve faturalama dorudan SAP istemcide (client) yaplr. Bu durumda lisans cretleri ile istemcili (client) sistem ve ilgili firma blmleri sz konusu olur. Yeni prosedr: Yeni bir entegre uygulama (client) tanmlanr. Bu uygulama arza gidermek iin tm bilgileri ve i admlarn bir zmde entegre bir ekilde gerekletirir. Sadece Bir blgede elektrik kesintisi var (veya bir binada gaz kokusu var) sreci ile ilgili gerekten gereken fonksiyonlar ve veriler SAP, CRM ve GIS sistemlerinden alnr ve bir i aknda (workflow) ilenir. Deitirilmi (modifiye edilmi) i ak yle grnr: 1. Bir blgede elekrik kesintisi var (veya bir binada gaz kokusu var) mesaj ar merkezi tarafndan alnr. 2. ar merkezi bakm blmne bir i gnderir. 3. nceden tanmlanm i ak balatlr, gereken veriler ve bilgiler otomatik olarak teknik sistemlerden alnr ve sorumlu kii iin hazrlanp sunulur. 4. hazrl, etkilenen nesnelerin bilgileri (mteriler, sahipler, yneticiler), i datm (disposition), malzeme satn alma vb. i aknda tanmlanr ve otomatik olarak yaplr. Kullanlm olan malzemeler otomatik olarak dlr. 5. Bakm birimi alanlar hazrlanm ve mevcut veriler ile, bir araya getirilmi yedek paralar ile gecikme olmakszn ve verimli bir ekilde bakm yerinde ie balayabilir. 6. bitince maliyet, kullanlm veya deitirilmi paralar vb. gibi bilgileri ieren bir alma protokol i akna gre

elektronik olarak gerekirse bakm yerinde oluturulur ve akabinde i akna kaydedilir. Yeni nesneler ile faturalama ve depo iin gerekli bilgiler ilgili sistemlere aktarlr ve bu sistemlerde ilenip kullanlr. Bu yapnn avantajlar aktr ve kolayca anlalr: Karmakln azaltlmas. Kullanclarn CBS, SAP, CRM gibi eitli kaynak sistemlerinde eitimi gerekmez, kendi grevlerine konsantre olabilirler. Verimlilik artmas: Sreler entegrasyon ile optimum desteklenir ve bylece nitelik ve nicelik asndan iyiletirilir. Muhasebe, CBS birimi, vb. gibi birbirine yakn blmlerin yknn azalmas ile ciddi miktarda ynetsel ilerden tasarruf edilir. Uyumluluk (compatibility) ve Esneklik: Gerekli sre ayarlamalarnda veya grevlerin geniletilmesinde, bu uygulamalar nispeten hzl bir ekilde adapte edilebilir. ekil 10. Bir akll ebeke mimarisine katman halinde genel bak. 3.2. Enerji sektrnde yaygn standartlar Bu konu teknik ve ticari adan deerlendirilebilir. Teknik seviye sahada jeneratrler, transformatrler, hatlarn kontrol, iletiimi ve iletilmesi ile kontrol merkezinin iletilmesinden oluur. Bu seviye Common Information Model CIM (IEC 61968/61970) gibi endstriyel haberleme ve veri modeli standartlarna veya saha haberleme standartlarna IEC 61850 dayanr. Aksi takdirde farkl reticilerin cihazlarn, bir ok protokolleri ve ara yzleri karlkl uyarlama olmadan birbiri ile balamak veya birbirlerine paralel kullanmak pek mmkn olmaz. Teknik tesisler alannda ekipman standardizasyonu ve birlikte alabilirlii uzun bir sredir uygulanmaktadr. ebeke teknik katmanna ek olarak bir de ticari BT yaplanmas vardr. Ticari taraf da liberalleme ve deregulasyonla teknik taraf gibi nemli bir ekilde deitirildi. Artk enerji tedarik, datm ve faturalandrma koordinasyonu iin piyasa katlmclar arasnda daha ok bilgi alverii gereklidir. Bunlar aralarnda standartlatrlm mesaj alverii yaparlar. rnein Almanyada iki piyasa katlmcs son tketicilerin tedariinde mteri veya szleme bilgilerini kendi aralarnda alp veriyorlarsa uzun sredir EDIFACT standard kullanlr. rnek sreler unlar olabilir: Tedariki deiimi, tedarik balangc, tedarik sonu, yedek tedarik, saya durumu, saya deeri iletimi, ana veri deiimi, i verisi sorgulama ve ebeke kullanm faturalamas gibi. Bunun dnda bir ok veri formatlar tanmlanmtr (mesela MSCONS) ama Almanya'da zaman serisi ve saya verilerinin deiimi iin bu format saysnn haneli olduu tahmin edilmektedir.. Bu yzden ok sayda ebekeye enerji veren tedarikiler mterileri iin sk sk tm gerekli formatlar ilemek iin bir sr aba sarf ederler.. Lakin de-facto Standartlar yeterli olmadndan enerji tedarik firmalar iin bu konuda standart skntlar vardr. 3.3. Entegrasyon metotlar ve teknolojileri nceki blmlerde de anlatld gibi enerji firmalarnda ticari ve teknik BT sistemlerinden oluan heterojen bir sistem manzaras vardr. Gnlk ilerin yaplabilmesi iin bu i sistemlerin yan sra firma dndan da hizmet salanmas gerekir. rnein enerji tedarii ve talebi hava durumuna bal olarak da deiebildiinden, belli bir blgedeki enerji talep hesab iin harici bir firmadan hava durumu tahmini hizmetine ihtiya duyulur. Bu srete sistemler arasnda yakn bir iliki

3. Teknik adan entegrasyon

Bir nceki blmde akll ebekelerde entegrasyon yapsal adan irdelenmiti. Bu blmde ise entegrasyon teknik adan ele alnacaktr. Liberal sistemlerde her potansiyel piyasa katlmcs ilem yapmak iin kk bir abayla ve eit haklarla gerekli bilgiye eriebilir olmaldr. 3.1. Akll ebeke mimarisi Akll ebeke mimarisi katmanl bir model ile tarif edilebilir. Bu amala, ilk olarak otomasyon ve enerji tedarii iin fiziksel altyap katman, iletiim katman, hizmetler (sanal dnya) ve hizmet kullanclarnn tabakas (gerek kii) katman ayrt edilir. Fiziksel katman enerji tedarii iin gereken tm teknik sistemlerin yan sra kontrol ve otomasyonu da ierir. letiim tabakas akll ebeke almas iin gerekli olan iletiim aralarn ierir ve fiziksel katmana erierek standartlatrlm haberleme protokolleri yardm ile bileenlerin kontroln salar. Hizmetler tabakas yazlm hizmetlerini ierir. Bylece, akll ebeke farkl yazlm kullanm ile kontrol edilebilir. Son seviye olan hizmet kullancs gerek kiiler veya irketlerden oluur. Bunlarn hizmetlere eriimi vardr ve bu nedenle Smart Grid erevesinde ticari olarak aktif olabilirler ya da yeni i modelleri sunabilirler. Bu tabakalar ayrca alt gruplara da ayrlabilir.

vardr. (rnein hava durumu tahmini, rzgar tahmini ve ebeke kararll). Rzgar gc tahmini hava verilerine bal olarak bir blge veya bir rzgar park iin rzgar enerjisinden elektrik retim tahmini hizmetini sunar. ebeke kararlln hesaplayan sistem de bu rzgardan elektrik enerjisi retimi tahmini verilerine gre ebeke kararllnda sorun olup olmadn hesaplar. Benzeri ekilde ERP, SCADA, CBS, CRM, EDM, WFM gibi sistemler arasndaki birlikte almaya dair bir ok rnek vermek mmkndr. Yllar iinde BT sistemlerinin entegrasyonunda iki ana metot ne kmtr 3.3.1. Noktadan Noktaya Entegrasyon

riski vardr. Bu dezavantajlar bir mimari konseptin kullanlmasyla nlenebilir Servis Odakl Mimari-Service Oriented Architectur (SOA). Servis odakl mimariler datk bir ortamda heterojen uygulamalarn entegrasyonu ile ilgili sorunlar zmek iin bir yol sunarlar. Bu mimari yaklamn arkasndaki temel fikir ESB (Enterprise Service Bus-Kurumsal Hizmet Yolu) zerinde servisler ad verilen eitli yazlm bileenlerini kullanmaktr. Bir sistemin genel formle edilmi ara birimler zerinden bir ya da daha fazla sistemlere bir fonksiyonaliteyi sunmas servis (hizmet) olarak tanmlanr. Servisler mevcut eski uygulamalar veya yeni gelitirilen yazlm bileenlerince sunulabilir. Bu servislerin her biri bir (alt-) grevin yrtlmesinden sorumludur. Tm sistemler ve servisler birlikte ihtiya duyulan fonksiyonellii kapsarlar.

En eski uygulama BT Sistemlerinin birbirleriyle dorudan balanmasna izin verecek noktadan noktaya entegrasyon yntemidir. Burada sistemler srecin gereksinimine gre direkt olarak bir biri ile entegre edilir.

ekil 12 SOA tabanl sre ve sistem entegrasyonu Bu prensip sayesinde, genel ilevsellii kapsayan yeni bir karmak yazlm gelitirmeye gerek kalmaz. Benzer ekilde mevcut sistem ortam kalr. Tm uygulamalarn 24 saat kesintisiz almas gerektii enerji datm firmalar iin bu ok nemlidir. Bunun dnda firmadaki tm sistemler iin tek bir entegrasyon platformu kullanmak yerine amaca gre deiik sistem blgeleri (teknik, ticari) veya sreler iin ayr platformlara dayanan farkl EAI zmleri uygulanabilir (Microsoft BizTalk, SAP PI, IBM WebSphere, Tibco, webMethods, vs.). Avantajlar: Back End arabirimleri (kaynak sistem verileri) genellikle standartlamtr ve ticari olarak mevcuttur. Btn yapnn karmakl nemli lde azalr, bylece sistem ve i sreci deiiklikleri ile ilgili iyi bir uyum salanr. Yatay leklenebilirlik (Performans), dikey leklenebilirlik (Ara birimlerin says) mmkndr. Merkezi ynetim imkn ile (Single Point of Administration) ilemler (transaktion) ve i aklar (workflow) merkezi olarak ynetilir. Dezavantajlar: Byle mimarilerin kurulmas genellikle nispeten pahaldr ve ounlukla genel operasyonel erevede ve yeni stratejilerin uygulanmasnda yaplrlar. CIM Verilerin al veriini kolaylatrmak iin platform zerinde tm alverii yaplacak iletiler iin ortak syntax tanmlayan

ekil 11. Noktadan noktaya entegrasyon Avantajlar: En nemli avantaj hzl uygulanmasdr, genellikle iyi bir balanma performans vardr. Dezavantajlar: Bu olaslk, ancak, sadece birka komponentin balanmasnda kullanlmaldr. Bunun nedenleri aktr. Komponentlerin arasndaki statik balant nedeniyle tm sistem esnek deildir, gereksiz yere karmak ve bakm zordur. Interface programlamalarnda genellikle deiik programlama dilleri kullanlmtr. Sistem deiimi veya upgrade sz konusu olduunda uyarlamada byk zorluklara yol aarlar. Bu tr mimariler ounlukla kk balar, generik olarak byrler ve zamanla ynetilmeleri ekonomik olmaz. zole, geici, az arabirimin gerektii ksmi zmlerde kullanlrlar. 3.3.2. SOA Tabanl Sre ve Sistem Entegrasyonu

Entegrasyon iin bir altyap salayan bir entegrasyon platformu sayesinde noktadan noktaya entegrasyondaki "interface kaosu" alabilir (EAI: Enterprise Application Integration Platform). Entegrasyon aralarnn sunduklar eitli imkanlar entegrasyon iini kalc olarak basitletirmek iin kesin bir are sunmazlar. Bu yzden zamanla platform baznda da noktadan noktaya yaplanmann yeniden kurulmas

bir dil kullanlr. Enerji firmasndaki bir SOA iinde geni apl CIM kullanlasyla ilgili tm nesneler semantik olarak standardize edilebilir. Hzl kod retimi imkan sayesinde CIM firmadaki EAI projeleri iin standartlama ve entegrasyonda gerek bir ilerleme salar. Belirli nitelikler veya nesneler eksikse, bunlar basite bir projeye zg UML modelinde kurulabilir. Fark model (diference model) zerinden veri deiimleri imkan vardr. Bir kesicinin anahtarlama pozisyonu deiiyorsa genelde tm topoloji gsteriminin yeniden iletilmesi gerekmez. Kesicinin durumundaki deiimlerin IDsi ile beraber aktarlmas yeterli olur. Bu da byk ebekelerde veri trafiini dikkate deer oranda azaltr ve veri aknn optimize edilmesini salar. CIM Avrupada gederek artan oranda kullanlyor olsa da zellikle Amerika B.D. ve inde yaygndr ve orada deiik alanlarda kullanlmas kanunen art koulur [4,5,6,7,8]. 3.4. Entegrasyon katmanlar Entegrasyonun hedefi firma iinde, tedarik zincirleri boyunca ve firma ile dier aktrler arasnda (kamu ynetimi, zel mteriler vs.) i srelerinin olabildiince otomasyonu ve optimizasyonudur. Byle projeler bir ok teknolojide zel entegrasyon aralar vastasyla desteklenir. Bu entegrasyon aralar ksmen benzer zelliklere sahiptirler. Pratikte sklkla bu teknolojilerin kuvvetli ve zayf ynlerinin nerede olduu ve bunlarn hangilerinin eldeki somut entegrasyon problemine uygun olduu sorusuna yant aranr. Uygun olan teknolojilerin belirlenmesinde dikkate alnan entegrasyon senaryosunun zellikleri incelenir. Bu balamda enerji firmalarndaki entegrasyonlarda aadaki entegrasyon katmanlar sz konusudur: 3.4.1. Veri Entegrasyonu

Sistemler arasnda haberleme senkron veya asenkron olabilir. Uygulama serverler (application server) dank komponent instanslar arasnda haber iletirler ve birlikte almay koordine ederler. Bu sorun iletilecek mesajlar kaynak formatndan hedef formata eviren ve gerekli protokol transformasyonunu yapan EAI platformlar tarafndan zmlenir. EAI platformlarnda standart uygulama sistemleri iin eitli adaptrler vardr ve ayrca bireysel uygulama adaptrleri uygulanmas iin ek mekanizmalar sunarlar. Fonksiyonal entegrasyonun gerekli olduu durumlar: Bir uygulma (servis) kullanlmas gerektiinde, rnein sadece ebeke hesaplamasnn neticesine ihtiya varsa Uygulamalar ilikilendirilmek veya bir sisteme entegre edilmek isteniyorsa 3.4.3. Sre Entegrasyonu

Firma verilerinin entegrasyonunun hedefi entegre edilecek operatif sistemler iin veri tabanlar aras tutarlln salanmas ve/veya iletmede analiz veya raporlama iin merkezi veri oluturulmasdr. Zorluk mevcut uygulamalardaki verilerinin bir merkezi veri taban ile tutarllnn salanmasndadr. Veri entegrasyonun gerekli olduu durumlar: Hedef sistemde import edilmi verilerin deitirilmesi veya adapte edilmesi gerekiyorsa, rnein SCADA sisteminde corafi referanslamal geici ebeke eleman eklemeleri (temporary network elements-provisorien) Veri modelinin belirli konu alanlarna ynelik (subject specific-fachspezifisch), aktel ve tutarl olmas gerekiyorsa, rnein SCADA sistemleri iin elektrik topolojisi Performans nedeniyle 3.4.2. Uygulama Entegrasyonu (Fonksiyonal Enteg.)

Sre Entegrasyonunun amac firmadaki i srelerinin otomasyonudur. sreleri arka arkaya, paralel veya sadece belli artlarda yaplan manuel veya otomatik aktiviteler olarak tanmlanr. Otomatik aktiviteler kullanc etkileimi olmakszn bir uygulama sistemi tarafndan yaplr. Manuel aktivitelerde kullancnn mdahalesi gerekir. Bunlar bir maskede verilerin kontrol edilmesi veya bir telefon grmesi yaplmas eklinde olabilir. Entegrasyonda kullanc katlmn salayan imkanlar olmaldr. sreleri erevesinde sklkla bir birine bal ksmi transaksiyonlardan oluan uzun sren baka transaksiyonlar gereklenmelidir. Sre entegrasyonunda genelde aktivite akna paralel olarak i srecinde veri ve dokmanlarn aknn da desteklenmesi gerekir. Sre entegrasyonu uygulamalarn uzun bir zaman sresince koordine edilmesi gerekiyorsa kullanlr. 3.4.4. GUI Entegrasyonu

GUI entegrasyonu veri iletimi olmadan deiik sistemlerden bilgilerin gsterilmesi iin kullanlr, rnein portal zmleri. Baarl bir GUI entegrasyonu iin iletme mant ile kulanm arabirimlerinin temiz bir ekilde ayrlmas nemlidir. Projelerdeki artlara gre deimekle birlikte farkl entegrasyon katmanlar iin BTCde aadaki yntemler kullanlmaktadr: Veri entegrasyonu: CIM Adapter Fonksiyonel entegrasyon: CIM Applikation server Sre entegrasyonu: CIM ESB GUI entegrasyonu: CIM Web Service Bahsedilen yntemler hakknda muhakkak daha detayl konuulabilir. te yandan baz rnler gl ve zayf ynleri ile ortalamadan nemli lde farkl olabilirler. Ayrca baz teknolojilerdeki hzl gelimelerden dolay (rnein SOA) yaplan deerlendirmelerin belli aralklarla gzden geirilmesi uygun olacaktr.

Entegre edilecek uygulamann var olan fonksiyonalitesinin belli ksmlar tekrar kullanlmas gerekiyorsa uygulama entegrasyonu yaplr (fonksiyonel entegrasyon). Fonksiyonal entegrasyonda entegre edilmi sistemler dier sistemler tarafndan kullanlabilen servisler (hizmetler) sunarlar.

4. Sonular
Akll ebekeler kavram verimli ve gvenilir enerji temini iin bilgi teknolojileri ve haberleme sistemleri kullanmyla elektrik retim, depolama, tketim ile datm ve iletim sistemlerinin esnek kontroln hedefler. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn entegrasyonu datm ebekeleri iin nemli bir konudur. rnek olarak Almanya'da baz ebeke blgelerinde yenilenebilir enerjilerden belli zamanlarda ebeke ihtiyacnn yzde 100'nden fazlas elektrik retilmektedir. Orta ve alak gerilim datm sistemlerinde akll ebeke teknolojileri temelinde ok ynl iletilen (yukardan-aaya, aadan-yukarya) dinamik ebekeler olumaktadr. Elektrik piyasasnn liberallemesi ve deien arz ve tketim kalplar datm a operatrlerine yeni sorunlar getirir. Sadece iletme ynetimi optimize edilerek arz kalitesi ve verimi ykseltilebilir, kayplar azaltlabilir. Bu da BT sistemlerinin, ekipmanlarn (rn. trafo, alt tesisleri) ve datk enerji retimi ile tketicilerin akll bir ekilde ilikilendirilmesini art koar. Enerji firmalarnda maliyetleri azaltmak, i srelerini hzlandrmak, ebeke ynetiminde iletme gvenliini arttrmak ve mteriye hizmet kalitesini iyiletirmek iin optimizasyonlar kararllkla devam ettirilmelidir. sreleri hzl ve yetkin karar alnmasna uygun ekillendirilmelidir. Bunun iin deiik sistemlerde bulunan bilgilerin en dk maliyetle ve karar verici kiinin devlerine uygun bir ekilde birletirilip, hazrlanp sunulmas gereklidir. Bu hedeflere erime potansiyeli i srelerinin optimizasyonu ile sistem ve kullanclarn entegrasyonuna baldr. Akll ebekelerin kapsaml teknik ve ekonomik uygulanmas iin n koul ortak standartlar yoluyla farkl bileenler arasnda tanml bir iletiim ve kontrol gerekliliidir. Burada bilgi ve iletiim protokol IEC 61850nin belirleyici bir rol oynayaca grlmektedir. BT dzeyinde ise Common Information Model (CIM) nemlidir. Ayrca akll ebeke mimarisinde hangi katmanda ne kadar bilgi alverii ihtiyac olduunu da incelemek gereklidir. Bunun iin veri hacmi, veri kullanlabilirlii ve ebekenin teknik kontrol iin gerek zamanl olma becerisi ile ekonomik hizmetler de incelenmelidir. BT ve haberleme sistemlerinde bir baka gereklilik de ncelikle operasyonel gvenlik (Safety) ve saldrlarna kar koruma (Security) oluturma konusudur. Enerji piyasasndaki yeni dzenlemeler sonucu olan deiiklikler pazarlama yannda baka daha geni apl firma ii ileri de beraberinde getirecektir. Maliyet azaltma abalar ve verimlilik iyiletirmeleri nemli projeler olacaktr. Bu nlemler bir taraftan mteri kayplarndan kaynaklanan gelir gerilemelerini dengelemek iin, ayrca beklenen fiyat savalar nedeniyle marj optimizasyonu veya marj azalmasna reaksiyon vermek iin ve ayn zamanda yeni aktiviteler iin kaynaklar elde etmek amacyla yaplacaktr. Bu konulara yaklam her irkette farkl olacaktr. Uygulanan zmler tm organizasyonun rekabet gc hakknda nemli bir faktr

olacaktr, nk sadece intern olarak verimli ve kar getirecek ekilde yaplan ve ynetilen hizmetler piyasaya sunulmaldr. zellikle ERP, SCADA, DMS, OMS, OSOS, CBS, CRM, WFM ve EDM gibi farkl zel sistemler arasndaki entegrasyonlarn durumu nem kazanacaktr. Hangi teknolojinin seildii de firma asndan stratejik bir konudur. Bu adan bakldnda entegrasyon enerji firmalar iin sadece teknik deil ticari adan da nem tamaktadr.

5. Kaynaklar
[1] Dnmez, M., "Gaz ebekelerinde Tahmin, Optimizasyon ve Simlasyona Dayal Akll Sistem Ynetimi", Ingas Symposium, 2009. [2] Dnmez, M, "Enerji SCADA sistemleri ", S.T. Elektrik Enerji, Sayfa 28-30, 2010 [3] Dnmez, M, "Enerji ve Altyap Kontrol Sistemleri ", S.T. Elektrik Enerji, Sayfa 50-53, 2012 [4] Khler-Schule, Christiana., Informationsund Kommunikationstechnologie in der energiewirtschaft, KS-Energie-Verlag, Berlin, 2010 [5] Uslar, M., IT in der Energiewirtschaft, GTO-Verlag, Berlin, 2008 [6] Uslar, M.; Schmedes, T.; Luhmann, T.: Rahmenbedingungen und Lsungen fr Enterprise Application Integration bei EVU. In: SoftwaretechnikTrends, 25(2), Gesellschaft fr Informatik, Bonn, S.7475, 2005 [7] Friebe, Jrg; Luhmann, Till; Meister, Jrgen: Auswahl geeigneter Technologien fr betriebliche Integrationsszenarien, In: BTW 2005, Proceedings der 11. GI-Fachtagung fr Datenbanksysteme in Business, Technologie und Web, 2.-4.3.2005, Karlsruhe [8] Hans-Jrgen Appelrath, Petra Beenken, Ludger Bischofs Mathias Uslar., IT-Architekturentwicklung im Smart Grid, Springer Gabler Verlag, Berlin-Heidelberg, 2012