BRNC DNYA SAVAININ KKENLER I. BRNC DNYA SAVAINI BR PERSPEKTFE OTURTMAK A. 1890da Avrupa huzurlu bir yerdi.

Herey yolundayd. Almanya, istediklerini elde etmiti. yleyse sormamz gereken soru u: byle huzurlu bir ortamda bylesine byk bir sava nasl kt? B. Birinci Dnya Sava, 1 Austos 1914te balayp, 11 Kasm 1918de sona erdi. Balangta, l tilafn (ngiltere, Fransa, Rusya, ve bunlara ek olarak Srbistan ve Belika) karsnda ttifak Devletleri (Almanya ve Avusturya-Macaristan) vard. Sonralar talya, Romanya, ve Birleik Devletler tilaf devletlerine, Osmanl Devleti ve Bulgaristan Merkez Devletlerine katld. tilaf devletleri sava kazand. C. Birinci Dnya Sava, o dneme kadar tarihte yaanm en kanl savat. 12,981,000 asker, 12,974,000 sivil olmak zere, toplam 25,955,000 insan ld (Ruth Lager Sivard, World Social and Military Expenditure 1996, Washinton DC: World Priorities, 1996 eserinden). D. Birinci Dnya Sava, tm 20.yzyl etkileyecek olan bir iddet dalgasn balatt. Bu sava, 1917 Rus Devrimini tetikliyerek, Stalinizmin domasna (30 milyondan fazla insann yok edilmesine), akabinde 1947-1989 yllar arasnda srecek Souk Savan balamasna neden oldu. Souk Sava sresince, milyonlarca insann hayatna mal olan Kore, Vietnam ve Afgan savalar kt. Vietnam Sava, bata Kamboyada 1975te Pol Pot rejiminin domasna ve Kamer Gerillalarnn 2 milyon Kamboyaly soykrma uratmas da dahil olmak zere, ciddi sorunlara yol at. 1980lerdeki Afgan Sava, 11 Eyll saldralarn planlayan bin Ladine korunak salayan Taliban rejiminin 1996da Afganistanda kurulmasna yol at. Biroklarna gre, Birinci Dnya Sava Nazilerin ykselmesine ve dolaysyla kinci Dnya Sava ve Yahudi Soykrmna da neden olmutur. kinci Dnya Sava, in, Kuzey Kore, Yugoslavya ve baka yerlerde komnist rejimlerin domasna yol amtr. Bu rejimler, sadece byk boyutlarda toplu katliamlar yapmakla kalmam, birok sava balatmtr. Sanrm, ne demek isteimi anladnz. Birinci Dnya Sava, insanlk tarihinde kara bir leke olarak gemi uzun bir hikayedir. BRNC DNYA SAVAININ (BDS) NEDENLER HUSUSUNDA BE GENEL AIKLAMA A. Savaa Almanya neden oldu. Bu aklamann eidi vardr. lk ikisi sava Almanya tarafndan kasten balatlmadn savunurken, ncs Almanyann kasten bu sava tetiklediini syler. 1. Almanyann rolnn kk olduunu savunan aklama: Almanya, AvusturyaMacaristan ile yapt ittifak iin kazanlar salamak amacyla, bilerek Temmuz 1914te kta Avrupasnda bir sava riskini gze almt. Sava ncesi statko yanls olmasna ramen, byle bir sava riskini de ald. 2. Almanyann orta lekli bir rol olduunu savunan aklama: a. Almanya, Avrupa ktasna yaylm bir sava (Fransa ve Rusyaya kar), sava ncesi statkoya tercih ediyordu. Ancak, statkoyu dnyaya yaylm bir savatan (ngiltere, Fransa ve Rusyaya kar) daha ok tercih ediyordu. Bu gr, Fischer Okulu tarafndan oluturulmu, Imanuel Geiss tarafndan rneklenmitir (.n. bunlar iin daha sonraki ders notlarna baknz). 1

II.

b. Almanya, ktasal bir sava, sonucunda zafer elde edebilecei kk apl bir krize veya statkoya tercih ediyordu ve bunun iin komplolar hazrlad. 3. Almanyann rolnn byk olduunu savunan gr: Almanya, dnya apndaki bir sava, sava ncesi statkoya tercih ederdi. Bunun olmas iin de planlar yapt ve uygulad. Fischer yaklamn benimseyen bazlar ve Dale Copeland bu gr savunur. Almanyann sorumluluu olduu grn savunan yaklamda, Almanyann amalar kademelerine gre drt kategoriye ayrlabilir: Sava ncesi Statko (SS): Herey Temmuz 1914ten nce naslsa yle kalr. Srbistan tamamen bamsz olur ve Avusturya-Macaristan rahatsz etmeye devam eder. Kriz Zaferi (KZ): ttifak Devletleri iin bir zafer. Avusturya, Srbstan ezer ve kontrol altna alr; Rusya ve Fransa buna tepki vermez. Kta Avrupas Sava (KAS): Sava, ttifak Devletleri ve kili tilaf (Fransa ve Rusya) arasnda balar; ngiltere, tarafsz kalr. Dnya Sava (DS): ngiltere, Fransa ve Rusyann yannda ttifak Devletlerine kar savaa katlr. B. Rusya, veya Srbistan, veya ngiltere, veya Fransa, veya Avusturya savaa neden oldu. 1. Birok Almana gre, ngiltere, 1919-1945 yllar arasnda Almanyann kuatlmasn organize etmekle kalmad, savaa neden olacak komplolar da hazrlad. Bunlar, Almanyann tamamen masum olduunu savunurlar. 2. Sidney Fay ve dierleri, balca sorumlularn Avusturya ve Rusya olduunu savunurlar. Bazlar, ciddi bir ekilde Srbistan sular. Bir ksm akademisyen, Rusyay kontrol altnda tutamadklar iin Fransa ve ngiltereyi sular. Bazlar da Fransann Rusyay kkrttn savunur. C. Krizleri zmekteki beceriksizlik savaa neden oldu. Bu gre gre, hibir Avrupa devleti isteyerek sava balatmad. Avrupal liderler, Temmuz Krizini zmekte baarsz oldular. 1. Rusya, bunun sava demek olduunu bilmeden, seferberlik hazrlklarna balad; ya da Avusturyaya kar ksm bir seferberliin imkansz olduunu kavrayamad. 2. Avusturya, Rusyaya Avusturya Aridknnldrlmesindeki sorumlunun Srbistan olduu hususunda bir delil sunamad. Eer sunsayd, Rusya Avusturyann durumuna anlayla bakabilirdi. 3. ngiliz liderler (Grey) seferberliin sava demek olduunu anlamadndan Rusyay seferberlik meselesinde durduramad. 4. Alman anslyesi Bethmann-Hollweg de seferberliin sava anlamna geldiini sava kanlmaz hale gelene kadar anlamad. zellikle, Almanyann sava planlar arasnda yer alan Liye dzenlenecek gizli bir saldrnn varlndan 31 Temmuza kadar anslyenin haberi yoktu. (May and Williamson, Identity of Opinion: 365) 5. Fransann Rusya Bykelisi Maurice Paleologue, kendi devletini, Rusyann Avusturya-Macaristan zorlamak amacyla bir seferberlie gittii hususunda zamannda bilgilendirmemiti. Dolaysyla, Fransann Rusyay seferberlii

engellemesini tavsiye eden mesaj 30 Temmuz gibi ge bir zamanda Rusyaya ulat. (May and Williamson, Identity: 376) 6. Alman liderler (Jagow), Rusyay Avusturyaya kar ksm bir seferberlie gemesi halinde tarafsz kalacaklar konusunda yanl ynlendirmilerdi. Bu da Rusyay seferberlik ilan etmeye itti. 7. Almanya, ngilterenin kta Avrupasndaki bir savatan uzak duraca gibi yanl bir umuda kaplmt. Bu biraz da ngilterenin savaa girip girmeyecei konusunda kararnn gecikmesinden, ve Temmuz Krizi kontrolden kmadan nce Almanyaya ak bir uyar gnderememesinden kaynaklanyordu.ngilterenin bu hatasnn nedeni ksmen Dileri Bakan Greyin olaylarn hzl seyrini kavrayamamas, ksmen de Almanyann Belikaya saldr planlarn byk bir gizlilik iinde yrtmesiydi. (May and Williamson, Identity: 361,379) D. Patlamaya hazr askeri durum savaa neden oldu. Bunun eidi vardr: 1. Esnek olmayan askeri seferberlik planlar, Balkanlarda balayan bir savan tm Avrupaya yaylmasna neden olarak sava balatt. 2. lk hamle avantajndan kaynaklanan hzl seferberlie geme drts savaa neden oldu. (Bazlarna gre, Rusyann seferberlii yavatan almas onun keskin ve sert bir askeri seferberlie eilimli olduu ynnde yanl alglamalar oluturdu.) 3. Saldrnn ve saldrya ynelik askeri stratejilerin gcne olan genel inan, dnyay savaa srekledi. Bu gergin ve sert askeri durum, en kk krizlerin ve liderler arasnda normal saylabilecek atmalarn bir savaa evrilme tehlikesini arttryordu. Yanl yapmak gibi bir lks yoktu. E. Kt niyetli ar milliyetilik ve milliyeti mitler devletleri yaylmac olmaya ynlendirerek savaa neden oldu. III. SAVA NCES DURUM: 1890-1914 A. Devletlerin birbirlerine gre gleri: Sralama yleydi: (1) Almanya; (2) ngiltere; (3) Rusya; (4) Fransa; (5) Avusturya-Macaristan; (6) Srbistan. (Bu ders notlarnn ekinde bulunan, Paul Kennedyden alnan bilgilere, zellik tablolar 7 ve 9a baknz.) B. 1890-1814 yllar arasnda Avrupada i politika ve sosyal yap. 1. Avusturya-Macaristan, Almanya ve Rusyadaki oligarik rejimlerin i ayaklanma korkular 2. Militarizm (Okuma listesindeki Martin Kitchenn eserleri) a. Ordularn fikirleri tehlikelidir: i. Saldrmak kolaydr//Frsat pencereleri sk ve genitir//Baskn saldr hayatidir. ii. Byk sopalar sallamak dierlerini daha uyumlu yapar. iii. Dierleri dmandr. iv. mparatorluklar deerlidir. v. Sava ksa, yce ve hatta elencelidir. 3. Okullarda retilen milletlerin kendi kendilerini ycelttikleri milliyeti mitler, tarihi ovenist bir kurguya dntrmt (Okuma listesindeki Langsamn almas)

4. Bamsz bir akademinin eksiklii. zellikle Almanyada, profesrler deerlendirme yapmak bir yana, devletlerin lgnca fikirlerini tekrarlamaktan teye gitmeyen propagandaclara dnmt. (Ek okumalar blmnde yer alan, L.L. Snydern German Nationalism kitabndaki akademisyenler zerindeki blmne baknz.) C. Savan deien doas 1. Kitle ordularnn neminin artmas ve seferberlik sistemi: a. ncl seferberlik-tam seferberlik kartl. b. Neden seferberlik sava anlamna geliyordu? Bunun bir nedeni, Almanyann Schlieffen planna gre seferberlik balar balamaz Belikaya saldrma stratejisidir. Dier bir nedeni de, Almanyann askeri avantajnn seferberliin tamamlanmasyla azalacana olan inanc, onun bu avantaj saldrarak hemen kullanmas gerektii ynnde ikna etmiti. c. Gizli seferberlik mmkn myd? Hayr, ama baz Ruslar byle dnyordu. 2. Sava alanlarnda savunmaya ynelik glerin artmas: makineli tfekler, dikenli teller, demiryollar ve kitle ordular. 3. Saldrganlk Kltnn ve Saldrgan askeri planlarn gelimesi: Almanyann Schlieffen Plan; Fransann Plan XVIIsi; Rusyann Plan 20si; Avusturyann saldrgan sava planlar. Belikann bile byle bir plan vard. Fransz General Joffre, kendi lkesini sadece Almanya zerine deil, Belika zerine de saldrya gemesi iin ynlendirmiti (May and Williamson: 375). Alman, Fransz ve Avusturyal subaylar, kendi planlarna kar sunulan kantlara fazla nem vermiyorlard (May and Williamson: 347). Denizlerde de, bir saldrganlk klt olumutu. Soru: Her g iin nasl sava planlar yaplabilirdi? Sava baladnda, her bir taraf iin en iyi savama yolu hangisiydi? D. Avrupada Alglamalar (Okuma listesindeki Geissin eseri) 1. Sosyal Darwinizmin yaygnlamas ve saldr klt. 2. Almanyann dl yerine ceza verme politikasn benimsemesi: Amiral Tirpitzin Risk Kuram ve Kurt Reizlerin Blf Diplomasisi Kuram. (Reizler, Bethmann en yksek rtbeli emir subayyd.) 3. Almanyann dierlerinin srekli kendisini kuatmaya altklar ynndeki inanc. 4. Bir imparatorluk kurmamz gerek! Pan-Almanclk ve Pan-Slavclk akmlar; Almanya, Rusya, Fransa ve hatta Srbistann yaylmac politikalar 5. Sava senin iin yararl bireydir! heryere yaylan unutulmaz bir dnce. 1 Austosta sava baladnda, 40-50,000 kii Kayzerin Berlindeki saraynn dnda bir karnaval havasyla bunu kutlamt (May and Williamson: 347). E. Almanyann Yaylmacl ve Fischern bu konu zerine olan tartmalar (Geissin almasna baknz) 1. Almanya ne kadar yaylmacyd? 8 Aralk 1912de toplanan Sava Konseyini nasl yorumlamalyz? Eer Almanya, bu konseyde Birinci Dnya Savan kurgulamsa, bu tarihsel analizi nasl etkiler? Eer bu toplantnn nemi azsa, analiz nasl deiir? 2. Avusturya-Macaristan ne kadar yaylmacyd? Son derece yaylmacyd. Avusturyal liderler, Srbistan ezmeye kararlydlar. 4

F. G.

H. I. J. K. L.

3. Dier Avrupa devletleri ne kadar yaylmacyd? ngiliz gcnn Avrupada d ve Alman-ngiliz yumuamasnn sona ermesi. Avrupada saldrya ynelik sk ittifaklarn yaplmas (ittifaklarn, epimachie (.n. Grotiusun savunma ittifaklarna verdii bir isim)den symmachie (.n. Poleponnoses Savalar ncesinde ehir-devletlerinin kurduu saldrgan ittifaklar)lere dnmesi) 1905, 1908, 1911 krizleri. Bunlarn savan nedenleri miydi yoksa baka nedenlerin belirtileri miydi? Deniz ve karadaki silahlanma yar. Bunlar, savan nedenleri miydi yoksa baka nedenlerin belirtileri miydi? Karlkl ekonomik bamlln (1914te yksekti!) ve uluslararas ibirliinin artmas (demiryollarn dzenleyen uluslararas kurumlar, posta servisleri, telgraf...) Rusya, Almanya, ngiltere, Avusturya-Macaristanda budala milliyete liderlerin belirmesi (Yetersiz?) Bar Hareketlerinin olumas: Sorunlara hakemlik yapalm!; Silah kontrolu yapalm!

IV.

TEMMUZ KRZ: 28 HAZRAN-4 AUSTOS 1914 Aadaki olaylarla ilgili u soruyu aklnzda tutun: (1) Savaa ne neden oldu? Yani, hangi koullar, olaylar, hareketler sonucunda sava kanlmaz hale geldi? (2) Savaa kim neden oldu? Hangi devletler, devletlerin iindeki politik gruplar ve kiiler? (3) Neden bu aktrler savaa neden oldu? Nasl beklenti ve niyetlerle davrandlar? Sava balatmaya m alyorlard? Savaa neden olma beklentileri mi vard? A. 28 Haziranda, Saraybosnada Avusturya Aridk Ferdinandn suikaste uramas: Sorumlu Srp hkmeti mi? O zaman bilinmese de, Srp ordusunun askeri istihbarat efi Albay Dragutin Dimitrijevic (ksa adyla, Apis) suikastiyi eitmiti. Srp babakan komployu kefederek nlemeye alsa da sonra gizlemeyi tercih etti (May and Williamson: 351). B. 5-6 Temmuzda, Almanyann Avusturyaya bo ek vermesi. Bu ekle, Almanya, Avusturyann Srbstana sava amasn onaylad, hatta onu buna itti. 1. Almanyann beklentileri nelerdi? Almanya, byle bir savan Rusyann mdahalesini kkrtacan dnyor muydu? Kantlara gre (Geisse baknz), birok Alman Rusyann monarik kardelik yznden sessiz kalacan bekliyordu. Ayrca pencereler de vard: Almanyann frsat pencereleri, Rusya ve Fransann krlganlk pencereleriydi. Bir takm kk kantlar (.n. yazar orijinalde straws in the wind metaforunu kullanyor), baz Almanlarn krizin gidebilecei noktay nceden grebildiklerini gsteriyor. ngilterenin bir mdahalesi bekleniyor muydu? Bir ncekinde olduu gibi, kantlar bu konuda da tartmal. Ancak ouna gre, byle bir mdahalenin Almanya tarafndan dnlmedii ynnde. 2. Almanyann istekleri nelerdi? Almanya sava istiyor muydu? Ynetici sekinler blnmt. Ordu, kta Avrupasnda bir sava istese de, Kayzer ve Bethmann buna karyd. Bence, sekinlerin zerinde anlaabilecei ortak nokta, kk apl krizlerden zaferler elde etmekti. kinci derecede istek, kta sava olabilirdi. nc iyi 5

istek, statkonun srmesi;ve en az istenen ise bir dnya savayd. Bethmann ve Kayzer statkoyu bir kta savana tercih ederken, ordu byle dnmyordu. Zaman iinde ordunun tercihleri ne kt ve 30 Temmuzdaki anlamazlkta sava tek seenek olarak kabul edildi. C. 23 Temmuzda Avusturya Srbistana ltimatum verdi. ltimatomun koullarnn iki gn iinde kabul edilmesi istense de koullar Srbstan asndan kabul edilecek gibi deildi. Avusturyann plan Srp ordusunu yok ederek Srbistan bir kukla devlet haline getirmekti. Ancak bu lkeyi kendi topraklarna katmak gibi bir dnceleri yoktu nk kendi snrlar iinde daha fazla Slav istemiyorlard. D. 25 Temmuz 18.00de Srbistan cevap verdi. Baz koullar kabul etmeyi dnse de, Avusturyal yetkililerin Ferdinandn suikasti ile ilgili ordu iindeki soruturmaya katlmalarn reddetti (nk bu Srbistann roln ortaya karabilirdi.) Bu cevab alr almaz, Avusturya hkmeti, orduya Srbistana kar seferberlik ilan edilmesi emrini verdi. Bu emir, 25 Temmuz akam saat 21.23te orduya ulat; 27 Temmuz Alarm Gn oldu; 28 Temmuz seferberliin ilk gnyd. E. Srbistann saat 18.00de verilmesi gereken cevabn bile beklemeden, 25 Temmuz saat 16.00da Rusya ncl seferberlie geti. Ayrca Rus liderler daha sonralar Avusturyaya kar (ama Almanyaya kar deil) tam seferberliin ilan edilmesini prensipte uygun buldular. Byle bir seferberlie hazr olunmas ile ilgili emirler 24 Temmuzda verilmiti (May ve Williamson: 369). Fransa da 25 Temmuzda seferberlik ncesi hazrlklara balamt. Ancak bunun kriz zerinde fazla etkisi yoktu nk 28 Temmuza kadar byle bir hazrln olduu gizlendi. Niye Ruslar ncl seferberlik balattlar? Ne gibi beklentileri vard? Bilmiyoruz. Krizin en nemli kararlarndan biri olan bu kararn neden verildii hala aklanamamtr. u durumlar da konuyla ilgilidir: 1. Kantlara gre, Rus liderler, Almanyann sava koullarn zorlayacan ve erken davranp hazrlk yapmalar gerektiini dnyordu. Rus Dileri Bakan Sazanov Avusturya ltimatomunun koullarn rendiinde, Bu Avrupada sava demektir! yorumunu yapmt. Grlyor ki, Ruslar daha bu durumda sava bekliyorlard: Almanya-Avusturya ittifaknn Srbistan yok etmeyi amaladklarn; Rusyann da bu durumda ya bu duruma izin vereceini ya da savaacan; buna izin vermeyeceklerine gre de savaacaklarn dnyorlard. Muhtemelen, Rusya Srbistan meselesinde taviz verse de, Almanlarn savamak iin baka bir neden bulacana inanyordu. Sonuta taviz vermeyi hi dnmediler. Eer durum byleyse, Ruslar, Almanya-Avusturya tarafndan srklendikleri bir savata, ncl seferberlii balatarak ilk hamle avantajn kullanmay dnm olabilirler. Sava kanlmaz olduuna inanan Ruslarn kim erken seferberliini tamamlarsa daha byk avantaj elde edeceini dncesine sahip olmalar, hzl bir seferberlii mantkl bir seenek olarak ortaya kard. Not: Temmuz Krizi, Rusya tarafndan tehis edilen, Almanyadan daha nceleri gelen sava sinyallerinin bir devamyd (rnein, 1913 ylndaki Prusyann Napolyona kar kazandklar bamszlk savan 100.yl kutlamalar gibi).

2. Rusyann sivil yneticileri (Sazanov ve ar) grne gre seferberliin sava anlamna geldiini ok ge olana kadar farketmemilerdi. Muhtemelen askerler onlar seferberliin n hazrlklar iin onlar bunu farkedemeden nce ikna etmilerdi. 3. ncl seferberlik ve Avusturyaya kar ksmi seferberlik ilan ettiklerinde, Rus sivil yneticilerin Rusyann Ya Hep Ya Hi eklinde bir seferberlik plan olduunu bilmedikleri grnyor. Rusya, eer Avusturyaya kar seferberlie gemise, Almanyaya kar da gemek zorundayd. Daha da kts, Rus Genelkurmay Bakan 24-25 Temmuzdaki toplantlarnda bu durumu ar ve Sazanova aklamamt. Bu yanl alg, Rusyann Avusturyaya kar bir seferberlik kararn almasn kolaylatrd. Bu durum, Rusyada siviller ve askerler arasnda Almanlar nlemek hususunda bir ayrma olduuna iaret ediyor: 24-25 Temmuzda sivil ynetim Almanyann nlenmesi konusunda ikna edilmemiti. Ayrca, bu durum Rus ordusunun sivillerin orduya kar olan sarslmaz inanlarn ktye kullandklarn da gsterir. Aslnda, Avusturyaya kar ksm bir seferberlik ilan imkanszd Rusya ya tam seferberlie geecekti ya da hi gemeyecekti. Ancak 24 Temmuzda Rus subaylar prensipte ksm bir seferberliin olasl konusunda, bunu sivillere bildirmeden, anlamlard (May ve Williamson: 368, 370). 4. Rus liderler, Avusturyann sahip olduu suikastteki Srp sorumluluunu gsteren bilgileri, 25 Temmuzdaki ncl seferberlik ve 30 Temmuzdaki tam seferberlie kadar bilmiyorlard. F. 25-30 Temmuzda, Almanya sk oynuyordu ngiltere, krizin zlmesi iin hakemlik yapabileceini syledi. Ancak Almanya, Avusturyay sanki nceden hazrlanm bir plann sonunu getirmesi iin srekli kkrtyordu. Almanya Problemi: Avusturyann Srbistana saldrmas iin 12 Austosa kadar hazrlanmas gerekiyordu. Ancak Almanya, diplomasi opsiyonunu ortadan kaldrmak iin, Avusturyay sava ilan etmesi iin zorlad. Ve Avusturya 28 Temmuzda sava ilan etti. Bu da Rusyay 29 Temmuzda ksm, 30 Temmuzda da tam seferberlik ilan etmeye srkledi. Ne olduu ile ilgili baz detaylar: 1. Bethmann, Kayzerin bar abalarn sabote etti: Srbistann cevab Kayzere birka gn sylenmedi. 28 Temmuzda cevab okuyunca da, Savan btn sebepleri artk mevcut. diyerek Bathmanna Avusturyaya Belgradda Duru isimli bir bar plan nermesini istedi. Ama Bathmann bunu yapmad! Ancak 28 Temmuzda ge saatlerde Avusturyallara bir bar plann kabaca anlatt. Kayzerin bar ne kadar istediinden hi bahsetmedi. 2. Moltke, Bethmannn bar abalarn sabote ediyordu: Bethmann tavrn deitirerek, 29 Temmuzda ge saatlerde gnderdii mesajlarla Avusturyallar uurumun eiinden ekmeye alt. 30 Temmuz sabah 2.30 ve 3.00de gnderilen bu mesajlarda, Avusturyann Belgradda Duru plann kabul etmesi istendi.

Bu deiiklikten bir sonu beklemek ok fazla olurdu. 30 Temmuzda bile Almanya Avusturyay krizi durdurmas iin tehdit etmedi veya ona krizi durdurmas iin ar yapmad. Yine de bu bir deiiklikti. a. Bu deiiklie ne neden oldu? Bazlar bunu 29 Temmuz akam saat 9.23te ngiltereden gelen son uyarlar olduunu iddia ediyor. Bazlar da, Rusyann ilan ettii ksmi seferberliin, Almanyay Rusyann sessiz kalmayacana ikna ettiini dnyor. Ben ayrca Belikann seferberlik planlarnn etkili olup olmadn merak ediyorum. 29 Temmuz saat 16.00da Almanya, Belikann seferberlik nlemleri ile ilgili ciddi bilgilere ulamt. b. 30 Temmuz saat 14.00te, Moltke, Avusturyaya Rusyaya kar seferberlie gemesini ve Almanyann da kendisini izleyeceini sz veren bir telgraf gnderdi. Byk olaslkla, bar abalarna son vermesi iin Bethmann zerinde dorudan etkili olmutur. Bethmann, 30 Temmuz sabah herhangi bir harekette bulunmamt. Gerekten sava nleme gibi bir niyeti olsayd, Rusyaya bir mesaj gndererek, Almanyann imdi sava durdurmak iin Avusturya zerinde bask uygulayacan bildirir ve Rusyaya seferberlii durdurmasn tavsiye ederdi. Ayn ekilde, ngiltereye de benzer bir mesaj gndererek, ondan Rusyaya mukayet olmasn isterdi. Ama bunlar yapmad. Moltkenin Bethmann birey yapmamas hususunda zorlamas veya ikna etmesi sebep olabilir mi? Ancak, Moltke bunu yapsayd bile, niye yaptn bilmeyecektik. Birbirinden ok farkl iki yorum yaplabilir: i. Moltke, gerekten de nceleri bar korumak istiyordu. Ancak, Rusya, Fransa ve Belikann seferberlik almalarn grdnde, geri kalmamak iin seferberlik balatmaya ikna oldu. Bu durumu da Bethmann kalbinde byk bir hznle aklad. ii. Rusyaya kar nleyeci bir sava balatmak isteyen Moltke, Temmuz krizi sonucunda Rusya, Fransa ve Belikann seferberlie gemesini, Almanyann da ayn yola girmesine bir sebep olarak gsterebilmesinden mutluydu ve Bethmannn bu krizi bir bar frsatna evirmeye almasna fkeleniyordu. Ya ikna ederek ya da zorlayarak, Bethmannn bar abalarn durdurmasn salad. lk yoruma gre dnldnde, Birinci Dnya Sava, askeri faktrlerin Temmuz Krizini fazlasyla tehlikeli hale getirmesiyle, kastsz balayan bir savatr. kinci yoruma gre ise, BDS, saldrgan niyetlerle Almanyann kasten kartt bir savatr. nce kkrtt sonra da smrd Rus seferberliini, Avrupay fethetmeyi planlad bir sava balatmak iin mazeret olarak kullanmtr. Not: Almanya, Rusyann ncl seferberliini baladktan birka gn sonra 26 veya 27 Temmuzda renmiti (May ve Williamson: 349, 26 olduunu iddia ediyor). Eer gerekten ktasal bir sava balatmak gibi bir niyeti olmasyd, bu haberlerle sarslp hemen Avusturyay Belgradda Duru planna zorlamas gerekmez miydi? Oysa ki 29 Temmuza kadar byle bir giriimde bulunmad. Buradan u noktaya 8

varabiliriz ki Almanya, bir kta savana temkinle yaklarken, bir dnya savandan ise korkuyordu. G. ngiterenin Duraksamas. ngiltere, hibir zaman Almanyay kesin bir dille eer bir kta sava balatrsa mdahale edecei ynnde uyarmad nk ngilterenin kendisi 3 Austosa kadar ne yapmas gerektiine karar verememiti. H. Rusyann seferberlii. 1. 29 Temmuzdaki ksmi seferberlik. Rusya bu seferberlii ksmen Avusturyay Srbistana kar seferberlikten caydrmak, ksmen de Avusturyay Srbistan igalden caydrmak iin ilan etmiti. Rusya, bu seferberlii Galiya blgesine asker ymak iin de yapmt nk 27 Temmuzda Alman Bakan Jugow, mttefikleri, Rusyann sadece Avusturyay hedef alan bir seferberliini kabul edebilecei hususunda ikna etmiti. 2. 30 Temmuz saat 05.00te tam seferberlie geildi. Nedeni: savan kanlmaz olduuna dair inan. Bu inan, iki nedenle olumutu: a. Rusyann elinde, Almanlarn Ruslarn ksmi seferberliinden rahatszlk duyduu ve Avusturyann da taviz vermeyecei ynnde raporlar vard. Ayrca, Rus ordusunun, seferberliin Ya Hep Ya Hi! olduu, sadece gneye ynelik bir seferberliin daha sonralar tam seferberlie gemeyi zorlatraca ynndeki uyarlar da vard. b. Almanyann seferberlik balattna dair yalan raporlar geliyordu. I. Almanyann seferberlii. 30 Temmuzda ge saatlerde (ama Rusyann tam seferberliini renmeden nce), Alman hkmeti ertesi gn le vakti seferberlik konusunda bir karara varmak iin anlat. znde bu karar duruma bal deiebilecek bir karard. Eer ki o zamana kadar krizi zecek bir gelime (rnein Fransz ve Ruslarn hareketsiz kalmas gibi) olsayd, karar gzden geirilebilirdi. Almanya, byk olaslkla, Rusya ve Belikann devam eden seferberlik hazrlklarna, Rusyann 29 Temmuzdaki ksmi seferberliine, ve arn Willy-Nicky yazmasndaki szlerini yanl alglayan Kayzerin Rus seferberliinin 5 gn nce baladna dair olan inanc yznden bu karar almt. Bylece sava, Rusyann tam seferberlii ve Almanyann 31 Temmuzdaki seferberlik kararyla kanlmaz hale geldi (yani savan balamas fazlasyla tayin edilmiti.) J. Kriz hakknda gz nne alnmas gereken bir yorum. Alman askeri liderler, gizli bir ekilde seferberlii uzun sre devam edemezdi. Ancak Rus ve Fransz askeri liderler ise Almanyann bunu yapabileceini inanyordu. Hatta Fransa, bir hafta srecek gizli bir seferberliin mmkn olduunu dnyordu (Joffrenin anlarna baknz). Neden? Muhtemelen, Alman subaylar, Rusya ve Fransay Almanyann seferberliini mazur gsterebilecek olgunlamam bir erken seferberlik balatmalarn salayacak yanl bilgileri bu lkelerin askeri istihbaratlarna iletiyordu. Joffrey, kendisinin 7 gnlk gizli seferberlik fikrinin Alman ordusuna dair gizli istihbarata dayanarak oluturduunu sylyor. Eer ben de nleyici sava isteyen bir Alman general olsaydm, Fransz istihbaratn yanl bilgilerle doldururdum. (Bu speklatif bir dnce ama bunu kar bir kant bulamadm).

V.

BR OLAY ALIMASI OLARAK BRNC DNYA SAVAI: KURAMLARI TEST ETMEK N OLAYLARI NASIL KULLANABLRZ? KURAMLARI OLAYLARI AIKLAMAK N NASIL KULLANABLRZ? BDSNN ASKER NEDENLER? A. Tedbiri sava istei B. 3 frsat penceresi C. Yanl iyimserlik D. Saldrganlk klt E. Dk maliyetli sava (Eer 1914te lkelerin kar saldr yapabilecek nkleer silahlar olsayd ne olurdu?) BDSNN NEDENLER OLARAK YANLI ALGILAMALAR? A. Sarmal bir yar m vard yoksa caydrclk yaklam ie yaramad m? B. Deerlendirme yaplmamas C. Milliyeti mitler D. Stratejisizlik E. Militarizm? BDS SONRASI A. Almanyann toprak kayplar ve sava tazminatlar. Versay Antlamasnn koullarnn Almanyaya ok sert olduu ynndeki mit. B. Almanyann igal edilmemesi. Bu bir hata myd?

VI.

VII.

VIII.

10

BRNC DNYA SAVAINA KM NEDEN OLDU? SORUMLULUK KURAMI (FISCHERIN TARTIMALARI)

NBLG Kesin tahminler: gereklememesi halinde, kuram ciddi biimde zayflatr zgn tahminler: gereklemesi halinde, kuram gl ekilde dorular I. FISCHER OKULUNUN 3 GR Ksaca Fischer okulunun temel gr: Birinci Dnya Savann nedeni Almanyann saval/yaylmacldr. BDSnin kkenleri hususunda Almanyann savaln ve sorumluluunu 3 seviyede aklayan Fischer okulunun grleri yledir: 1. Almanyann rolnn kk olduunu savunan aklama: Almanya, Avusturya-Macaristan ile yapt ittifak iin kazanlar salamak amacyla, bilerek Temmuz 1914te kta Avrupasnda bir sava riskini gze almt. Sava ncesi statkoyu tercih etmesine ramen, byle bir sava riskini de ald. 2. Almanyann orta lekli bir rol olduunu savunan aklama: a. Almanya, Avrupa ktasna yaylm bir sava (Fransa ve Rusyaya kar), sava ncesi statkoya tercih ediyordu. Ancak, statkoyu dnyaya yaylm bir savatan (ngiltere, Fransa ve Rusyaya kar) daha ok tercih ederdi. Bu gr, Fischer Okulu tarafndan oluturulmu, Imanuel Geiss tarafndan rneklenmitir (.n. bunlar iin daha sonraki ders notlarna baknz). b. Almanya, ktasal bir sava, sonucunda zafer elde edebilecei kk apl bir krize veya statkoya tercih ediyordu ve bunun iin komplolar hazrlad. 3. Almanyann rolnn byk olduunu savunan gr: Almanya, dnya apndaki bir sava, sava ncesi statkoya tercih ederdi. Bunun olmas iin de planlar yapt ve uygulad. Fischer yaklamn benimseyen bazlar ve Dale Copeland bu gr savunur. Almanyann sorumluluu olduu grn savunan yaklamda, Almanyann amalar kademelerine gre drt kategoriye ayrlabilir: Sava ncesi Statko (SS): Herey Temmuz 1914ten nce naslsa yle kalr. Srbistan tamamen bamsz olur ve Avusturya-Macaristan rahatsz etmeye devam eder. Kriz Zaferi (KZ): ttifak Devletleri iin bir zafer. Avusturya, Srbstan ezer ve kontrol altna alr; Rusya ve Fransa buna tepki vermez. Kta Avrupas Sava (KAS): Sava, ttifak Devletleri ve kili tilaf (Fransa ve Rusya) arasnda balar; ngiltere, tarafsz kalr. Dnya Sava (DS): ngiltere, Fransa ve Rusyann yannda ttifak Devletlerine kar savaa katlr. Almanyay sulayan grler, Almanyann nceliklerini yle belirler:

11

Almanyann rolnn kk olduunu savunan gr (1): KZ>SS>KAS>DS Almanyann rolnn orta lekte olduunu savunan gr (2a): KZ>KAS>SS>DS Almanyann rolnn orta lekte olduunu savunan gr (2b): KZ>KAS>DS>SS Almanyann rolnn byk olduunu savunan gr (3): KAS>KZ>SS>DS Baka sralamalar da olasdr, rnein Almanyann rolnn ok yksek olduu tezini daha da ileriye gtren sralamalar: KAS>KZ>DS>SS KAS>DS>KZ>SS (D.Copeland) DS>KAS>KZ>SS II. FISCHER OKULUNU GRLERNN TEST EDLMES VE BU GRLERN RAKPLER A. Bir, iki veya her gr de aadaki kantlanm tahminleri yapmaktadr:

P1. BDSnn balamas iin Almanyann aktif bir biimde planlar yapmas: rnein, grmelerin yazl tutanaklar, yazmalar, savan kn planlayan komplocularn antlamalar.

P1a. Savan planland bir toplant veya toplantlar bulunmal. Fischer okulunun rencileri, 8 Aralk 1912 tarihli Sava Konseyinin Amiral Mller tarafndan saklanm tutanaklarn buldular. Ama bazlar, mesela Hew Strachan (The First World War, 1. cilt: To Arms (Oxford: Oxford University Press, 2001): 51-55), bu toplantnn savan planland bir oturum olmas olarak saylmasnn zor olduunu savunur. yleyse bu tutanaklarn anlam nedir? Eer 8 Aralk toplants, Alman liderlerin bir sava balatmann planlarn yaptklar bir oturum olsayd, aadaki olaylar da gzlemlememiz gerekirdi: P1b. 8 Aralk toplants sonras, bir sava planlandna dair ortaya kmas gereken emareler: Toplumu savaa hazrlama abalar. Byle abalar gryoruz: 1913 ve Mart 1914teki basna ynelik kampanyalar; 1913 ylndaki byk kutlamalar. Ayrca, Mllerin Bethmanna 8 Aralk 1912de bir basn kampanyas balatmak ile ilgili konutuu da biliniyor. (Fritz Fischer, War of Illusions (NY: Norton, 1975): 163-64, 190-99, 371-79, 383, 388; ayrca Imanuel Geiss, German Foreign Policy, 1871-1914 (Boston: Routledge and Kegan Paul, 1976): 146, 149-50). Fischer ve Geiss, basnda nleyici bir sava savunan makalelerin saylarnn arttn gzlemler. Bu makalelerde, Rusyann geni bir alan hedef alan saldrgan niyetleri olduunu (svee, Osmanl Devletine kar vs.) ve 1917de eer Almanya erken davranmazsa bir sava balataca iddia ediliyordu. Ayrca Geiss, 1913teki byk kutlamalar kt olaylarn habercisi olarak tanmlar. Fischer ve Geiss, 8 Aralk 1912de Sava Konseyinden hemen sonra Muellerin Bethmann ile halk savan gereklilii konusunda aydnlatacak bir basn kampanyas hakknda konutuunu bildirmektedir (Fischer, WOI: 163). Fischerin basndaki sava rtkanl ile ilgili tartmalar da (yukarda WOI iin listelenen sayfalara baknz) bu yaklamn resmi kanallar tarafndan desteklendii ynndeki gr glendiriyor. Fischer yargsn, bu 12

makalelerin hkmet tarafndan tekzip edilmediini, hkmete yakn dergilerde byle yaynlarn yapldn, ve yaynlardaki bilgilerin yksek derecedeki devlet grevlilerinden geldii ynndeki szleri iaret ederek destekliyor. i. Strachan (To Arms: 52), basnda byle bir sava kampanyasnn olmadn iddia ediyor. Ama byle bir yargya varmak iin Fischer ve Geissin ortaya kard kantlar gz ard etmi olmas gerek. ii. Strachan (To Arms: 52), Dileri Bakanlnn basnda byle bir kampanyay desteklemediini iddia eder. Fischer ve Geissin bunun tam tersini gsteren kantlarn yine grmemi olmal. Ayrca, byle bir kanta ihtiyacmz olur muydu? Propaganda kampanyalar zaten gizli hazrlanr. iii. Strachan (To Arms: 52), Alman hkmetinin de basn zerinde tahrif edici bir etkisinin olmadn savunur. Oysaki Tripitzin 1914 ncesinde basn baarl bir ekilde gdmlemesi ve dier lkelerde de bu benzer tahrif rnekleri bu yargy dorulamyor. Almanyann ordusunu savaa hazrlamas. Bunu Almanyann 1913-1914 yllarndaki byk lekteki askeri gelimesinde grebiliriz. i. Strachana gre, bu askeri gelimenin planlamas, 8 Aralk 1912deki toplantnn ncesinde yaplmt ve Fransann silahlanmas ve Srbistann Osmanly yenmesiyle kkrtlmt. Ancak, Strachann da syledii gibi, askeri gelimenin zaman izelgesinin sonu 1916dan 1914e ekilmiti. Muhtemelen bu gelime planlanmt ama 191314teki hzl silahlanma planl deildi. Almanya donanmasn savaa m hazrlyor? Bunu gzlemleyemiyoruz. Strachan (s.55) da 8 Aralk 1912 sonras donanmann savaa hazrlanmamasn Fischern yarglarn yanllamak iin kullanyor. i. Ancak Fischer kuram zaten byle bir gelimeyi tahmin etmiyordu! 1912 Aralnda balayacak olan bir donanma inas gemi yapmnn uzun srmesi nedeniyle zaten 1914e kadar tamamlanm olamazd. Tripitz de 8 Aralk toplantsnda gemi inas deil Kiel Kanalnn bitirilmesi iin zaman istemiti. Zaten Almanyann stratejisi ktada hzl bir zafer kazanp ngiltereyi savan dnda tutmakt. Dolaysyla amac ordunun glendirilmesiydi, donanmann deil. Sonuta, Almanya ngiltereyi sava dnda tutmak istiyordu ve bunun iin de ngiltere ile bir yumuama politikas gdyordu. Donanma inasnn durmas mantklyd. Almanya yiyecek stoklarn glendiriyordu? Strachana gre, Almanyann toplum iin yiyecek stoklamayp bunu sadece ordu iin yapmas 8 Aralk toplantsnn bir sava toplants olmadn kantlyor. i. Ancak Alman ordusu zaten saldr kltn benimsemiti. Yani ordu, kendi kendini besleyecek stoklar tutarak sava abuk bitireceini ve bu srada da halkn a kalmayacna inanyordu. (Strachan pek de ikna edici olmayan baka yarglar da sunuyor. rnein diyor ki nleyici sava destekleyenler bunu Fischerin syledii i politika 13

sebepleriyle yapmyordu! (s.55) diyordu. Bunu syleyerek, Alman saldrganlndan bu saldrganln nedenlerini incelemeye gei yapyor. Ayrca hibir kant sunmadan, nleyici sava savunanlarn politika zerinde etkisi yoktu (s.55) diyor.) P1c. 8 Aralk toplantsnda, Sava Konseyinin yeleri arasnda sava iin milli bir karara varldna dair anlama. Fischeri eletirenler, Mllerin kendi toplant tutanaklarn temel alarak hazrlad metinde geen toplantdan elde tutulur hibir sonu kmad szn kullanyor. Ama bence, Mller, savan hemen balatlmasn isteyen ar bir ahindi. Onun hazrlad metin, savan hemen balatlma kararnn alnmamasndan kaynaklanan hayal krkln gsterir. P1d. Toplantda sava karar alanlarn sonralar da sava hazrlayan aba iine girmesi: Toplant, Kayzerin arsyla toplanmt; yani Kayzerin sonralar sava iin altn gzlemlememiz gerekli. Oysaki, Fischeri eletirenlere gre, Temmuz 1914te Kayzer ahinden ok bir gvercin gibi davranmt. 1912 toplantsnda sava nermesi dnlemez. Bence, bu sava kararnn 8 Aralk 1912deki toplantda alnd dncesine bir dereceye kadar glge dryor. Ama bu eletiriler, kesin olmayan bir tahmini test etmeye alyorlar. Kayzer gerekten de 1912de tetiklenmi bir sava balatma kararndan kiisel olarak sorumlu tutalabilir mi? Deiken ve tahrife ak bir kiilii vard. Muhtemelen dierleri onu 1912de byle bir karar almak iin gdmlemi sonralar da Kayzerin azalan desteine ramen, plan uygulamlard. P1d. Tm nemli karar-vericilerin toplantda yer almas. Fischeri eletirenlere gre, zellikle Bethmann-Hollwegin toplantda yer almas gerekiyordu (Strathan, s.53). Muhtemelen byle bir gereklilik yoktu. Fischer (WOI: 164), Bethmannin 14 Aralk 1912 itibariyle sava yanls olduuna dair kantlar sunuyor. Byk olaslkla Kayzer, Bethmannn zaten byle olduunu biliyordu. P2. Sava zamanndaki byk amalar: Fischerin kuramn savunanlara gre, sava zamanndaki byk hedefler savatan nce de byk hedeflerin olduunun gstergesidir. Bu doru olabilir mi? Bazlarna gre, sava, byk sava hedeflerinin babasdr. Dolaysyla tahmin doru deildir. Ancak ben bunun tamamen yanl olduunu dnmyorum. Byk sava hedefleri bir gecede oluturulmaz, uzun bir oluturulma ve sindirilme dnemi vardr. Almanyann Eyll Plann gzlemleyebiliriz. Bu planda yaylmac hedeflerin Eyll 1914te hazrlandn grebiliriz. (Not: Fischerin bu plan kefetmesi en azndan onu sava amalarnn savatan nce olutuu ynnde ikna etmiti.) T3. Almanyann Avusturya-Macaristan Srbistan meselesinde sert bir tutum izlemesi ynnde cesaretlendirmesi.

14

Almanya, 5-6 Temmuzda Avusturyaya bir bo ek vererek onu sert bir tutum izlemesi iin cesaretlendirmi olabilir. Ama bunu bir kriz zaferi kazanmak iin mi yoksa bir kta sava yada dnya sava balatmak iin mi yapmt? Bunlar da olas. Byle bir durumda, P3 zgn bir tahmin deildir. T4. Almanya, Fransa ve Rusyadaki hazrlklar rendikten sonra bile, geri adm atmamal. Gerekten de Rusyann hazrlklarn rendikten sonra bile Almanya geri adm atmyor. 27 Temmuzda bunu renmesine ramen, 30 Temmuza kadar Avusturyay itmeye devam ediyor. Bu zgn bir tahmini test eden gl bir test. Almanyann sava balatma istei dnda, byle bir hareketi nasl aklayabiliriz? T5. Almanyadaki gl sava yanls kamuoyu Byle bir kamuoyunun varln pan-Almanclar ve ordu iinde gzlemleyebiliriz. Ancak bu gruplarn politik olarak da gl olduunu kantlayana kadar, byle bir tahminin gereklemi olmas fazla birey ifade etmez. Politik olarak glenene kadar, bu gruplar iddet yanls olsa da Almanyay savaa srkleyecek kadar gl deillerdi. Bu durumda, T5 zgn deildir, ve testi de zayftr. T6. Alman sekinleri arasnda milli amalar ve diplomatik taktikler konusunda ortak ve uygun fikirlerin olmas Alman sekinlerini savaa iten bir gd olarak, Rusya ile ilikili bir krlganlk penceresinin aldna ilikin inancn varl Alman sekinleri arasnda yaylan ve Almanyann yaylp etki alann geniletmesi iin sava riskini de gze alan bir d politika izlemesi ynnde bir kuram vard. Riezlerin Blf Diplomasisi kuram bunun iyi bir rnei. T7. Alman sekinleri arasnda savan balamasyla ortaya kan memnuniyeti gsteren kantlar Askeri birimlerin memnuniyeti ile ilgili sylentileri gzlemleyebiliriz. Mueller yle diyor, Ruh halimiz harikayd. Hkmet sanki bize saldrlm gibi gstermede ok baarl olmutu. Alman ordusunun sava istei dnda byle bir davran aklayacak baka bir aklama yapmak zor olacandan, bu gl bir testtir, en azndan ordu ile ilikili olarak. Ancak bu nihai bir test deildir. Bunun olmas iin, ordunun savaa neden olacak kadar gl olduunu ve bunun iin hkmeti ittiini gsteren kantlara ulaldnda bu test nihai olabilir. Ayrca Kayzer savan balamasndan memnun deildi (Bundan piman olacanz gnleri de greceksiniz!) Ancak Kayzer olmasa da, dierleri sava baltalarn bilemeye balamlard. T8. Sava sonras Hata Bendeydi itiraflar

15

Bethmann-Hollwegin 1918 civarnda bu sava bir bakma nleyici bir savat... ynnde bir aklamas var. Bu gerei ortaya karan bir aklama m? Gl bir test mi? Genelde masumlardan itiraflar duymayz! T9. Sava sonras baz eylerin stn rtme abalar? Gizleme abalarn grebiliriz (rnein, yazlm baz anlar deitirme, Holger Herwigin Clio Deceived isimli almasnda anlatt gibi tarihi mitler yaratma) Ancak btn sekinler benzer eyler yaparlar, en masum olanlar bile. B. Fischer Okulu baz gereklememil tahminlerde de bulunuyor: T1. Alman sekinleri arasnda bar sylemler? Kayzerin savaa kar olan szlerini, zellikle de seferberlik emrini imzalarken syledii Bundan piman olacaksnz ynndeki szleri mevcut (Schmitt). T2. Sava balayana kadar Almanyann Avusturya-Macaristan engelleme abasnn olmamas? Aslnda, 28 Temmuzda Kayzerin Avusturyaya iletilmeyen artk durmas gerektii ynndeki telkini ve 30 Temmuz sabah bundan daha zayf bir biimde Bethmann tarafndan iletilen ayn yndeki bir telkin vard. Ama daha sonralar Bethmann da abalarn durdurdu. Bu tahmin, sadece Fischerin Almanya hangi koulda olursa olsun sava ister ynndeki grlerini yanllar. Fischerin dier grlerini zayflatmaz. T3. Almanyann ngiltere ile savamamak iin aba harcamamas ya da byle bir savan olmamas umutlarn gsteren sylemlerde bulunmamas? Bu da Fischerin ar grn zayflatr, dierlerini deil. T4. Alman sekinleri arasnda ciddi bir rahatszln olmamas? Kesinlikle gergindiler. Eer bar istemiyorlarsa, kriz srasnda neden bu kadar gergindiler? T5. Almanyann Rusya ile savamamak iin aba harcamamas ya da byle bir savan olmamas umutlarn gsteren sylemlerde bulunmamas? Bunun bir ksmn grebiliriz. Almanyann Rusya ile savatan kanmay amalayan abalarnn stnkr olduu sylenebilir. Bethmannn da ifade ettii Sava olacaksa olsun! sz dnemin Alman brokratlar arasnda yaygnd. T6. Alman yaylmacln aklayan genel bir kuramn varl? Bazlar aktan olmasa da bunu savunuyor. Onlar, Almanyann niye yaylmac davrandn aklayan bir kuramn olmad bir ortamda, BDSdeki Alman Yaylmacl kuramn reddederler. Ancak dierleri (Stephan van Evera)bunun adil olmayan bir yarg olduunu savunur. Anlamadmz birok nokta vardr ve Alman yaylmacl da bunlardan biridir. Kayzer Wilhelmin Almanyasnn neden bu kadar saldrgan davrandn aklayan genel bir kuram yoktur. ok az kii paylasa da, van Everann baz kuramlar var.

C. Rus saval/yaylmacl savaa neden oldu! ile ilgili tahminler 16

T1. Rusyann sava balatma plan yaptn gstere kantlar? Bu adil olmayan bir tahmin olurdu. Rus kaytlar, Alman kaytlarnn aksine, yllardr gizli. T2. Rusyann sava ncesi byk amalarnn olduunu gsteren kantlar Rusya, anakkale blgesini kontrol etmek istiyordu ama DCB Lieven daha geni bir emperyal program ya da Ruslarn sava kkrtacana dair bir program bulamamtr. T3. Rusyann sava iin yapt askeri hazrlklar? 1914-17 yllarn arasnda Rus ordusunun geliip silahlandn gsteren kantlar (Byk Program) bulabiliriz ama bu zgn tahmin deildir. Alman saldrganl savaa neden oldu kuram da bunu tahmin eder, nk o Alman askeri geliimini gzlemler. T4. Rusya sava tetikleyecek olan reaksiyonlara neden olan, ama aslnda kanlabilecek, admlar gsterilebilir bir biimde atmal. Rusyann seferberlii gsterilebilir bir biimde sava tetiklemiti. Ancak, ilk hamle avantajnn baskn olduu bir ortamda, seferberlikten kanlabilir miydi? Bu tahmin de zgn deildir. Almanya sava kkrtt kuram da Rusyann savaa doru son admlar atmas iin kkrtldn tahmin eder. D. Avusturya savaa neden oldu ile ilgili tahminler: T1. Avusturyann saval ve bunun gdleri ile ilgili kantlar: Bunu gryruz T2. Temmuz 1914te bamsz bir biimde Avusturyann Srbistana saldr karar almas: Bunu gryoruz. E. Srbistan savaa neden oldu ile ilgili tahminler: T1. Srbistann hareketlerinin sava tetikledii ynnde kantlar olmas. Srplarn Saraybosnadaki hareketleri sava gerekten de kkrtmtr. Ancak tarihiler, Srplarn daha sonraki uyumsuzluunun Ruslar ile danarak olumu olduunu dnyor.

17