T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS KILAVUZ KOLONLU DELME KESME KALIPLARI 1

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET -1 .................................................................................................... 3 1. KALIP TASARIMINI YAPMAK ....................................................................................... 3 1.1. Bant Tasarm ................................................................................................................ 3 1.1.1. Fire miktarnn tespiti............................................................................................. 4 1.1.2.Admn Bulunmas (Tespiti) ................................................................................... 5 1.1.3. Verimin Hesaplanmas ........................................................................................... 6 1.2. Dayama veya Yan ak Yerlerinin Bulunmas ............................................................. 6 1.2.1. Parmak Dayamalar (lk Dayama)........................................................................... 7 1.2.2. Pim Dayamalar....................................................................................................... 7 1.2.3. Otomatik Dayamalar .............................................................................................. 9 1.2.4. Yan ak llerinin Tespiti ............................................................................... 10 1.2.5. Yan ak eklinin Tespiti .................................................................................... 11 1.2.6. Yan ak yerinin tespiti ........................................................................................ 12 1.3. Kalp Setinin Oluturulmas ........................................................................................ 13 1.3.1. Klavuz Kolonlarn llendirilmesi ................................................................... 14 1.3.2. Klavuz Kolon Burlarnn llendirilmesi ....................................................... 15 1.3.3. Kalp Alt Plakasnn llendirilmesi ................................................................. 17 1.3.4. Kalp st Plakasnn llendirilmesi................................................................. 17 1.4. Dii Kesici Plakasnn llendirilmesi...................................................................... 17 1.4.1. Dii Kesici Plakasnn llendirilmesi .............................................................. 18 1.4.2. Hareketli Klavuz Plakasnn (Syrc) llendirilmesi .................................... 20 1.4.3. Ask Cvatalarnn llendirilmesi..................................................................... 22 1.4.4. Bant Yolunun llendirilmesi ........................................................................... 23 1.4.5. Kesme Olaynn Aklanmas .............................................................................. 24 1.4.6. Kesme Kuvvetini Azaltma Yntemleri ................................................................ 27 1.5. Delme Kesme Zmbalarnn llendirilmesi ............................................................ 29 1.5.1. Zmba llerinin Bulunmas .............................................................................. 30 1.6. Zmba Tutucu Plakasnn llendirilmesi................................................................. 30 1.7. Kalp Balama Sap ve llendirilmesi .................................................................... 31 1.7.1. Kalp Sap Balama Yerinin Bulunmas .............................................................. 33 1.8. Kalp Montajnda Kullanlan Elemanlar ..................................................................... 34 1.8.1. Vidalar.................................................................................................................. 34 1.8.2. Pimler ................................................................................................................... 34 1.8.3. Hazr Kalp Elemanlar ........................................................................................ 36 1.9. elik Malzeme zellikleri ve Isl lemleri ................................................................ 38 1.9.1. malat elikleri..................................................................................................... 39 1.9.2. Souk Takm elikleri ..................................................................................... 39 1.10. eliklerin Tabi Tutulduu Isl lemler..................................................................... 40 1.10.1. Sertletirme lemleri ......................................................................................... 41 1.10.2. Menevileme lemi ........................................................................................... 41 1.10.3. Yumuatma lemi ............................................................................................. 41 1.10.4. Gerilim Giderme lemi ..................................................................................... 42 1.10.5. Yzey Sertletirme lemleri.............................................................................. 42 i

1.10.6. Semantasyon lemi ........................................................................................... 42 1.10.7. Nitrrleme lemi ............................................................................................... 42 1.11. Sertletirme ve Menevi Ileminin Yapl Amac .................................................... 42 1.12. Isl lemde Meydana Gelen Hatalar ve areleri ...................................................... 43 1.13. Malzeme Soutma Ortamlar .................................................................................... 44 1.13.1. Ya Da Soutma ................................................................................................ 44 1.13.2. Suda Soutma (Sodal Su, Tuz Banyosu, Kostikli zeltiler, Polimer zeltiler ........................................................................................................................................ 44 1.13.3. Hava ile soutma................................................................................................ 45 1.13.4. Gaz ile Soutma (Azot, Hidrojen, Helyum. Genelde Azot Gaz Kullanlr.)..... 45 1.14. Sertliin tanmlanmas............................................................................................... 45 1.15. Malzeme Sertlik lme Metotlar ve Kullanm Alanlar .......................................... 45 1.15.1. Rockwel Sertlik lme Metotlar ...................................................................... 45 1.15.2. Rockwel-A Sertlik lme Metodu (HRA)......................................................... 46 1.15.3. Rockwel-B Sertlik lme Metodu (HRB) ......................................................... 46 1.15.4. Rockwel-C Sertlik lme Metodu (HRC) ......................................................... 46 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 47 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 50 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 52 RENME FAALYET 2 ................................................................................................... 54 2. KALIP YAPIM RESMLERN ZMEK........................................................................ 54 2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resimlerinde Bulunmas Gereken zellikler.......... 55 2.1.1. Grnler............................................................................................................ 55 2.1.2. Kesitler ................................................................................................................. 56 2.1.3. ller ve Toleranslar.......................................................................................... 60 2.1.4. Yzey Kaliteleri (aretleri) zel lemler........................................................... 61 2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi .................................................................................... 63 2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi........................................................................... 63 2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi ................................................................................... 63 2.2.3. Para izim leinin Belirlenmesi .................................................................... 64 2.3. Boyutlu Kat Modelleme (3D)............................................................................... 64 2.3.1. Kalnlk Atamak ................................................................................................... 64 2.3.2. Katlar Birbirinden karmak ............................................................................. 64 2.3.3. Dndrerek Kat Oluturma ................................................................................. 65 2.3.4. Dndrerek Katlar Birbirinden karmak ......................................................... 65 2.3.5. Yol Kullanarak Kat Cisim Oluturmak............................................................... 66 2.3.6. ki Yzey Arasnda Kat Oluturmak................................................................... 67 2.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma ....................................................................... 67 2.3.8. Katlarda Et Kalnl Oluturma ......................................................................... 68 2.3.9. Katlarda Aynalama ............................................................................................. 69 2.3.10. Katlarda Dairesel oaltma .............................................................................. 69 2.3.11. Katlarda Dorusal oaltma............................................................................. 70 2.4. Katlarn Teknik Resimlerinin Oluturulmas ............................................................. 70 2.4.1. izim Sayfas Oluturma ..................................................................................... 70 2.4.2. Antedin Dzenlenmesi ......................................................................................... 71 2.4.3. Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas.......................................................... 71 2.4.4. llendirme........................................................................................................ 71 ii

2.4.5. Katlarn zometrik Grntlerinin izim Sayfasna Eklenmesi ......................... 72 2.4.6. Yzey Przll ve Toleranslarn Eklenmesi .................................................. 72 2.4.7. zel lemler ........................................................................................................ 74 2.4.8. Kesit Alnmas ...................................................................................................... 74 2.4.9. Detay Grnler ................................................................................................. 75 2.4.10. leklendirme .................................................................................................... 75 2.4.11. izilen Resimlerin ktlarnn Alnmas ........................................................... 76 2.5. Para Bandnn izimi, stasyonlarn (Admlarn), Dayamalar ve Yan ak Yerinin Gsterilmesi ....................................................................................................................... 76 2.6. Dii Kesici Plakann Yapm Resminin izilmesi........................................................ 79 2.7. Klavuz (Hareketli Syrc) Plakann izilmesi.......................................................... 79 2.8. Delme Kesme Zmbalarnn izilmesi ..................................................................... 80 2.9. Kalp Alt ve st Plakalarnn izilmesi ...................................................................... 80 2.10. Klavuz Kolon ve Burlarnn izilmesi ................................................................... 81 2.11. Zmba Tutucu Plaka veya Plakalarnn izilmesi ..................................................... 81 2.12. Yan kaytlarn izilmesi ............................................................................................ 82 2.13. Kalp Balama Sapnn izilmesi ............................................................................. 83 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 84 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 86 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 87 MODL DEERLENDRME ............................................................................................. 90 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 93

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI144 Makine Teknolojisi Endstriyel Kalp Klavuz Kolonlu Delme Kesme Kalplar 1 Klavuz kolonlu delme kesme kalplarnn tasarm bilgisini ve paralarnn yapm resimlerini izme becerisini kazandrmaya ynelik renme materyalidir. 40/32 Temel Teknik Resim Dersi, Bilgisayar Destekli izim Dersi, Modllerini Alm Olmak. Kalp dizaynn yapmak ve yapm resimlerini izmek. Genel Ama Bu modl ile gerekli bilgileri alp, uygun ortam ara ve gereler salandnda, klavuz kolonlu delme kesme kalp tasarmlar yapabilecek ve kalb oluturan paralarn yapm resimlerini resim kurallarna uygun izebileceksiniz. Amalar Klavuz kolonlu delme kesme kalplarnn tasarmn tekniine uygun yapabilecektir. Klavuz kolonlu delme kesme kalp paralarnn yapm resimlerini, imalat ve resim kurallarna uygun izebilecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Tablolar, izim ara gereleri, bilgisayar, cnd. programlar, vs. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme sorular ile ayrca kendinize ilikin gzlem ve deerlendirmeleriniz yoluyla kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme teknikleri uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz, bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

iv

GR GR
Sevgili renci, Kalplk gnmzde endstriyel retim alanlarnn vazgeilmez seri retim teknii olup bir ok tr olmakla beraber bu modlde, klavuz kolonlu delme kesme kalplar tasarm ve yapm resim lerinin izimi konularnda temel bilgiler verilmitir. yi bir kalp veya kalp tasarmcs olabilmek iin nce bu alana ilgi, sevgi ve isteimizin olmas gerekir. evremize baktmzda evlerdeki ara gerelerden otomobil paralarna kadar neredeyse pek ok eyin deiik kalplar ile retildiini grmekteyiz. Rekabetin son hzla devam ettii endstriyel alanlarda baarl olabilmenin ve ayakta kalabilmenin yolunun kaliteli, ekonomik ve ksa srede istenen retimi yapabilmekten getiini unutmamalyz. te bu durum kalplk alannn nemini ortaya koymaktadr. Bu modl tamamladnzda temel manada klavuz kolonlu delme kesme kalp tasarm ve paralarnn yapm resimlerini izebilme becerisini kazanacaksnz. unu unutmaynz ki kalplk zaman ierisinde renilen mesleki alan olup, sabr ve azmi gerektirir.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET -1
delme kesme kalplarnn tasarmn tekniine uygun

Klavuz kolonlu yaplabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki iletmelerde kalp tasarm ilem ve izim tekniklerini aratrarak topladnz bilgileri rapor haline dntrp arkadalarnzla paylanz.

1. KALIP TASARIMINI YAPMAK

1.1. Bant Tasarm
retilmek istenen parann birka deiik konumundan en uygun olannn erit malzeme zerine aktarlmasna bant tasarm denir ve kalp tasarmnn en nemli ksmn oluturur. Yaplan bant tasarm kalbn alma, verimlilik ve maliyetini dorudan etkiler. Bant tasarmnda aadaki konulara dikkat edilmelidir: Artk malzeme yzdesine Parann banttan veya rulo eritten retilmesine Malzeme hadde ynne,(daha sonra bklecekse) retilecek malzemenin apak ynne Malzemenin cinsine ve kalnlna Fire miktarna Yan ak kullanlp kullanlmadna Admna Parann retim metoduna, (fireli veya firesiz)

Yanl yerletirme

Doru yerletirme

Resim1.1:Deiik bant (erit) rnekleri

Resim1.2.:Deiik bant (erit) rnekleri

1.1.1. Fire miktarnn tespiti

Fire: parann banttan retildikten sonra geriye kalan ksmlardr. Parann gerekli artlara uygun olmas halinde firesiz retimin yaplabilecei unutulmamaldr. Fire miktar genellikle sa malzeme zelliine ve kalnlna bal olarak belirlenmekle beraber, deiik hesaplama usulleri ile ya da hazr izelgeleri kullanarak belirlemekde mmkndr.
Resim1.3:Firenin bant zerinde gsterilmesi

a: Fire miktar b:Bant Genilii

Tablo1.1: Yan akl ve yan aksz bant tasarmnda sa kalnlna gre fire miktarnn bulunmas

1.1.2.Admn Bulunmas (Tespiti)

Kalplarda adm: Parann retildii erit malzemenin (bandn) her operasyondaki ilerletilme miktarna eittir. ADIM: Fire ls + i paras ls
Resim 1.4:Admn bulunmas

1.1.3. Verimin Hesaplanmas

Kalp yapm maliyetli bir itir ve baslacak para says maliyetini kurtaracak adette olmaldr. Eer kurtarmyorsa baka yntemler uygulanr veya birden ok parann kalplamasna imkn verecek ekilde tasarlanmaldr. Kalplanan toplam para yzey alan (S1) ile, bir admda kullanlan erit malzeme yzey alannn (S) oranlanmasyla elde edilen deere verim denir ve yzle arplmasyla yzde cinsinden verim bulunmu olur. % Verim =

S1 100 S

retimi az olan paralarda ok sral kalplama ilemi tercih edilmez. Kalp maliyeti ve iilik giderlerini azaltmak iin ksa boylu erit malzeme yerleim plan uygulanr. Ksa boylu erit malzeme yerleim plan; retim says az erit malzeme kalnl 1,5 mm den fazla erit malzemenin, kalp ierisinden iki veya daha fazla geecei hallerde yaplr.

% Verim=

S1 100 S

S = erit malzeme yzey alan, mm S1= Kalplanan toplam para yzey alan, mm
K esm epay

lerlem eY n

M alzem etasarrufu

lerlem eY n

Resim1.5:Parann banda verimli yerletirilmesi

1.2. Dayama veya Yan ak Yerlerinin Bulunmas

erit malzemenin kalp bant yolunda istenen konumda durdurulmasn salayan elemanlara dayama ad verilmektedir. Dayamalar retilecek para saysna, biimine, kalba ve retim safhalarna gre tasarlanr. Dayama yerleri kullanlan dayama zelliine gre deiebilir. 6

1.2.1. Parmak Dayamalar (lk Dayama)

Parmak dayamalar bandn kalba ilk srmnde kullanlr daha sonra gerekiyor ise dier parmak dayamalar kullanlr son olarak pim ya da otomatik dayama devreye girerek retime devam edilir. Parmak dayamalarn kullanlmamas her bantta bir veya birka parann hurdaya gitmesine neden olur.

Resim 1.6:Parmak ve pim dayama konumu

Resim1.7:Parmak dayamalar

1.2.2. Pim Dayamalar

Pim dayamalar kalplarda son dayama olarak da anlrlar. Dii kesici kenarndan fire mesafesi kadar uzakta olacak ekilde yerleri belirlenmelidir. Baz durumlarda kesici kenarndan uzakta yuvalar alp zel pim dayamalar yaplmaktadr.

Resim1.8:Pim dayamalar

l taml istenen paralarn retiminde parmak, pim veya otomatik dayamalarn hasasiyeti yetersiz kalabilir byle durumlarda evre kesme zmbalarna ya da bantn uygun grlen ksmlarna pilot pimler yerletirilerek istenen l taml salanr ve bant yolundaki boluklardan kaynaklanabilecek hatalar nlenmi olur. Parann zmba zerinde kalmamas iin gerektiinde ekillerde grld gibi iticiler kullanlabilir.

Resim1.9:Pilot pimli zmba ve iticili pilot pimler

Resim1.10:Pilot pim ile dier dayamalarn kullanlmas

1.2.3. Otomatik Dayamalar

Otomatik dayamalar kalplarda son dayama olarak kullanlrlar. Yayl dayamalar Destekli otomatik dayamalar vb. tme dayamalar ekme dayamalar Hava basnc ile alan dayamalar

Resim 1.11: Pnomatik dayama

Resim1.12:Otomatik dayann kullanm

Resim1.13:Otomatik dayama ve kalpta kullanm

1.2.4. Yan ak llerinin Tespiti

Yan aklar bandn bir veya her iki tarafndan belli miktarda adm kadar keserek bant yolunda gerekli ilerlemeyi salayan elemanlardr. Tek yan ak kullanldnda her bantta hurdaya giden paralar olur. Dayamalarda belli bir hassasiyetten ileri geilemez. lerlemenin daha hassas olmas istenilen hallerde zellikle sac kalnl 0.3mmden az, delikleri dayama pimi giremeyecek kadar kk ve sral (ardk) kalplarda yan aklar kullanlmaldr. Yan aklar deiik ekilde yerletirilirler: Bir adm geriye yerletirilmi yan akla, apraz yerletirilmi yan aklar Karlkl yerletirilmi yan aklar Normal admda yerletirilmi yan aklar
Resim1.14:Yan ak lleri

10

1-Bant, 2-Yan ak, 3-kinci yan ak, 4-Birinci operasyon (delme) 5- kinci operasyon (evre kesme)

Resim1.15:ift yan aknn kullanlmas Resim1.16:Yan ak ile pilot pim kullanm

Yan aklar, yalnz tek kenarlar ile kestikleri iin yanal kuvvete maruz kalrlar. Bunu nlemek iin, yan aklar keli yaplrlar veya ok iyi klavuzlanmaldrlar. Yan ak eitleri; Dz yan aklar keli yan aklar eneli ve keli yan aklar

Tablo 1.2:Yan ak lleri

1.2.5. Yan ak eklinin Tespiti

Dz yan aklar ile kesmede ara apaklar (entik veya sakal) bandn yan kaytlar arasna skmasna sebep olabilir. Bu nedenle eneli ve keli olan yan aklar tercih edilmelidir. Ayrca bu tip aklar yanal kuvvete kar daha dayankl olurlar. Daha nceleri bu yan aklar yerlerine altrma ilemi olduka zor bir ilemdi. Gnmzde ise tel erozyon makineleri ile istenen hassasiyette ve biimde elde etmek mmkndr. Ayn zamanda dii kesici zerindeki yerlerini de ayn ekilde elde etmek mmkndr. 11

Resim1.17:Yan ak trleri ve banttaki ilevleri

1.2.6. Yan ak yerinin tespiti

Baz durumlarda parann geometrik ekline gre yan akl bant tasarmnda dii kesici zerinde tehlikeli kesitler meydana gelebilmektedir,(atlama, krlma riski) Bu durumlar ortadan kaldrmak iin yan ak bir adm geriye alnmal veya evre kesme zmbas bir adm ileriye alnmaldr.

Resim1.18:Yan ak yerinin bulunmas

12

1.3. Kalp Setinin Oluturulmas

Kalp seti: Bir parann retilebilmesi iin kalb oluturan tm elemanlara tayclk yapan ve zmba gruplarnn istenen hassasiyette almasn salamak amacyla plaka, kolon ve burlardan meydana getirilen en nemli aratr. Klavuz kolonlu kalp seti u paralardan olumaktadr: Klavuz kolonlar Klavuz kolon burlar Bur taycs Kalp st plakas Kalp alt plakas

Resim1.19:Kalp seti ve elemanlar

Kalp setleri imalat firmalar tarafndan belirli llerde standart olarak imal edilmektedir. Ancak byk boyutlu olanlar parann retim zelliklerine uygun biimde kalp tasarmclar tarafndan tasarlanarak resimlenir ve elik, pik dkm veya platina (1020) ad verilen farkl kalnlktaki plakalardan oksi+asetilen ile kesilerek ilenirler.

Resim1.20:Deiik klavuz kolonlu kalplar

13

Resim1.21:Klavuz kolonlu kalp ve tm elemanlar

1. Kalp balama plakas 2. Alt kalp plakas 3.Dii kalp plakas 4.Klavuz kolon 5.Bilyal bur 6.Pim 7.Hareketli klavuz (syrc) plakas 8.Kalp tama mapas (eleman) 9. Kalp tama mapas (eleman) 10.st kalp plakas 11.Bur 12.Bronzlu bur 13.Pilot pimli zmba 14.Delme zmbas 15.Zmba tutucu 16.Zmba destek plakas 17.Syrc plaka yay 18.Zmba tutucu destek plakas 19.Vulkolon yay 20.Ask cvatas 21.Kalp tama eleman 22.Kalp balama sap 23.Pim 24.Kalp tama eleman

1.3.1. Klavuz Kolonlarn llendirilmesi

Klavuz kolonlarn ls, kalp boyutlarna uygun ve karlalmas muhtemel yk ve kuvvetleri karlayacak deerde seilmelidir. Kesin hesaplamas olmamakla beraber standardize edilmi izelgelerden de faydalanlabilir. Ar yanal kuvvetlerin olutuu durumlarda kolonlarla birlikte srtnme plakalar kullanlr. Kolonlar zmba gruplarnn ayn konumda almasn salayan elemanlardr. Kaliteli eliklerden imal edilip sl ileme tabi tutulur ve istenen llerde talanrlar. Plakalar zerine alan yuvalara tatl sk geirilirler.

Resim1.22:Klavuz kolon

14

D1 D3 20 25 30 40 50 28 33 38 48 58

M
M6 M8 M8 M8 M10

L2
25 35 25 35 35 45 35 45 45 55

L1
100 125 140 160 180 200 220 240 260 280 315 355 400

Tablo 1.3:Klavuz kolon lleri

Resim1.23:Klavuz kolonlarn montajlar

1.3.2. Klavuz Kolon Burlarnn llendirilmesi

Burlar kolonlara yataklk yapan elemanlar olup belirli llere kadar standart olarak retilirler ancak kalp boyutlar bydke bur lleri de bymekte, kalbn zelliine uygun burlar zel olarak retilmektedir. Malzemeleri elik ya da bronzdur. Gnmzde grafitli bronz burlar da kullanlmaktadr. Bu burlarn en nemli zellii alma annda kendi kendilerini yalayabilmeleridir. Burlarn montajlar zel tutucular ile yapld gibi, dorudan kalp plakasna alan yuvalara taklarakda yaplmaktadr. Hassas almas istenen kalplarda ve tolerans dar i paralarnn retiminde kullanlan kalp setlerinde bilyal burlar kullanlr. Bu burlarn lleri de kalp boyutuna gre belirlenir. Belirli llere kadar hazr olarak bulunabilirler. l bydnde ise zel olarak imal edilirler.

15

Resim1.24:Klavuz kolon burlarnn llendirilmesi

d1
12 14 16 18 20 25 30

d2
16 20 24 26 28 34 39

d3
19 25 28 31 32 38 43

a
4 6 6 6 6 8 10

L
26 36 46 56 66 76 86 96 106 116

Tablo1.4:Klavuz kolon bur lleri

d1
20 25 30 40 50

d2
28 34 39 50 60

d3
34 39 44 54 64

L
70 80 90 100 120

L1
26 36 46 56

Tablo1.5:Klavuz kolon bur lleri

Resim1.25:Klavuz kolon burlarnn montajlar

16

1.3.3. Kalp Alt Plakasnn llendirilmesi

Kalp alt plakas kalbn alt grubuna tayclk yapan eleman olup kalp ebatlarna gre llendirilir Alt grubun pres tablasna balanmasnda kullanlmakla beraber lleri kalp ebatndan byk seilir. Kalnl ise zerine gelen ykleri karlayacak deerde seilmelidir. Genellikle platina(1020) ad verilen plaka malzemelerden kesilerek istenen llerde ilenir ve klavuz kolonlarda bu plakaya balanr.

Resim1.26:Klavuz kolonlu delme kesme kalb

1.3.4. Kalp st Plakasnn llendirilmesi

Kalp st plakas kalbn st grubuna tayclk yapan eleman olup kalp ebatlarna gre llendirilir st grubun pres kobalna (tablasna) balanmasnda kullanlmakla beraber lleri kalp ebatn dan byk seilir. Kalnl ise zerine gelen ykleri karlayacak deerde seilmelidir. Genellikle platina (1020) ad verilen plaka malzemelerden kesilerek istenen llerde ilenir ve burlar bu plakaya balanr Baz durumlarda bu plakann altnda ikinci bir plaka kullanlr ve buraya kalp st grubunu oluturan elemanlar balanr.

1.4. Dii Kesici Plakasnn llendirilmesi

Kalb oluturan en nemli elemanlardan olan dii kesici plakasnn llendirilmesi deiik izelgelerden ve tecrbelerden faydalanlarak gerekletirilir. Kaliteli souk i takm 17

eliklerinden yaplmaldr. Aada kesici kenar zelliklerine gre dii kesici plakann llendirilmesinde kullanlan izelge verilmitir.

1.4.1. Dii Kesici Plakasnn llendirilmesi

Dii kesici yerleim plan ve retilecek parann biimine gre ana gruba ayrlr. Kesici delii yuvarlak dii kalp plakalar Kesici delii dzgn kenarl dii kalp plakalar Kesici delii keskin kenarl dii kalp plakalar

Dii kesici plaka dediimiz bu eleman kalbn temel elemanlarndan biridir. Bu eleman kaliteli souk i takm eliinden (hava elii veya ya elii) yaplr.

Resim1.27:Dii kesici plakann llendirilmesi

Sa Kalnl T (mm)

Dii Kalp Kalnl B (mm)

Kalp Deliinden Kalp Kenarna Olan (A) Uzakl 2 3 1

Yuvarlak Kenarl Kalp Delii Dzgn Kenarl Kalp Delii Keskin Kenarl Kalp Delii

0,0 1,5 3,0 4,5 6,0 -

1,5 24 3,0 28 4,5 35 6,0 40 48 Pratik olarak

27 32 38 46 52 A= 1,25x B

35 38 52 62 72 A= 1,5x B

46 62 70 86 90 A= 2x B

Tablo1.6:Dii kesici plaka boyutlarnn belirlenmesi

18

Sertlii 58 -62 HRC olmaldr. Bu plaka tek paral olduu gibi, gerektii zaman iki veya daha ok paral da yaplabilir. Dii kesici plaka kalp alt plakasna eitli usullerle balanr. Sabitliin salanmas iin vidalar ve pimler kullanlr. alma annda krlma ve atlamaya kar dii kalp plakasn emniyete almak iin, kalp altlnda alacak kanal veya yuvaya sk geirilerek gmlebilir. Aadaki hallerde kalp gvdesi paral yaplr. Byk lekli dii kalp gvdeleri Bakm ve montaj kolayln salamak amacyla Sk anma ve bozulma hallerinde(kesicinin tamam yerine gerekli ksmn deitirme) Malzeme maliyetini drmek iin

Dii kesici kalnlnn tespiti: Aada dii kesici plakann kalnlnn bulunmasnda kullanlan izelge verilmitir. (D) dii kesicideki en byk kesici deliinin genilii, (K) dii kesicinin kalnldr. Kesilecek malzeme kalnlna bal olarak alnabilecek dii kesici kalnlklar tablo 1.7.de gsterilmektedir. Dii kesici zerinde sadece kesme ile ilgili delikler bulunmaz. Kesicinin ve kalp elemanlarnn montaj iin kesici zerine ou zaman cvata ve pimler iin delikler alr. Kesicide bulunan cvata ve pim deliklerinin kalp kenarna olan en kk uzaklklar 15mm altnda olmamaldr.

D mm
0 50 100 50100 200

Sa malzeme kalnlna gre (K) Dii kesici kalnl

1 mm (0,3..0,4)D (0,2.. 0,3) D { 0 , 1 5 . . 0,20)D (0,10.. 0 , 1 5 ) D 1... 3 mm ( 0 , 3 5 .. 0,50) D (0,22.. O , 3 5 ) D (0,18.. 0,22)D (0,12..0,1S)D 3.6 mm ( 0 , 4 5 . . 0,60) D (0,30.. 0 , 4 5 )D (9,22..0,3>)D ( 0 , 1 5 . . 0, 22)D

Tablo 1.7:Dii kesici kalnlnn belirlenmesi

Bu forml ile de dii kesici kalnln bulabilirsiniz.

Resim1.28:Dii kesici plaka kalnl

19

Kesme sahas deeri ve asal boluk deerinin tespiti:

Delme kesme kalplarnda zmbalar tarafndan kesilen parann dii kalp deliinden rahat debilmesi ve ekil bozukluuna neden olmamas iin dii kesici plakasnn altndan asal bir boluk verilmesi gerekir. Silindirik deliklerde bu boaltma matkapla yaplr. Bu ilemin yaplmasnda iki metot uygulanr. Birinde kesme sahas brakldktan sonra asal boluk verilir. Dier durumda ise kesme sahas braklmadan asal boluk verilir. En ok tercih edilen metot kesme sahal asal boluk vermedir. nk bu metotta kesici uzun sreli kullanlabilir. Dier metot zel durumlarda kullanl.(Andrmann fazla olduu malzemelerin kesilmesinde ve kesilme zorluu olan malzemelerin kalplanmasnda elik ve silisyumlu saclarda ) Kesme sahasz boluk verildiinde dii kesicinin bilenmesi amacyla st yzeyinden talandnda kesme boluu artacandan kullanll deildir(zel durumlar hari) Dii kesici plakalardaki kesme sahas en az kesilecek olan sac kalnl kadar olmaldr. Bu deer fazla olduunda kesilen parann eklinin bozulmasna neden olur. Ayn zamanda pres malzemeyi kestikten sonra dii kalp deliinde skan paralar da itmeye alacandan ar zorlanacaktr. Kesme sahas en fazla sac kalnlnn 2- 3 kat alnmaldr. Asal boaltmada kesici azlarn dayanmn drmemek iin a deeri gereinden fazla olmamaldr.

Resim1.29:Dii kesici plakalarnn altna verilecek boluk deerleri

1.4.2. Hareketli Klavuz Plakasnn (Syrc) llendirilmesi

Klavuz plakas sabit ve hareketli olmak zere iki ekilde kullanlr. Gerektiinde hareketli klavuz plakada burlar yardmyla kolonlar ile irtibatlandrlr. Klavuz plakalarnn grevi zmba gruplarna klavuzluk ve syrclk yapmaktr. Hareketli klavuz plakalarnn altrlmasnda elik, kauuk (vulkolon) ve gazl yay lardan faydalanlr. Kalp zerine montajlarnda ask cvatalar kullanlr. Malzemeleri genellikle imalat eliidir.

20

Resim1.30:Pilot pim,itici pimler ve syrc plakasnn almas

llendirilmeleri kalp boyutuna ve syrma kuvvetine gre yaplmaldr. Syrma kuvveti kesme kuvvetinin % 20si olarak kabul edilir. Kalnlk ls 20 mm altnda olmamaldr. Klavuz kolonlarla irtibatlandrlm ise kalnl daha fazla alnmaldr. Baz durumlarda ekilde grld gibi hareketli klavuz plakas yan kaytlara temas ettirilip dii kesici ile arasnda bir miktar boluk braklabilir. Genelde dii kesici ile tam temas etmesi salanr.

Resim 1.31: Hareketli syrc plaka

Resim1.32:Klavuz kolonlu kalplar

21

1.Kalp alt plakas, 2.Erkek kesme zmbas, 3.Syrc yay, 4.Syrc plakas, 5.Syrc ask cvatas, 6.Kalp s plakas, 7.Dii kesici plakas, 8.Bur, 9.Drc ubuu, 10.Klavuz kolon Kalplarn gerektiinde parann zelliine uygun ekilde ters altrlabilecei unutulmamaldr. Dii kesici iinde kalmas muhtemel parann darya atlmasnda drcler kullanlr. Bu drcler deiik ekillerde altrlrlar. Bu kalpta drc sistemi pres kobal zerinde bulunan dayamalar kullanlarak altrlmaktadr.

1.4.3. Ask Cvatalarnn llendirilmesi

Ask cvatalar kalplarda hareketli klavuz plakasnn istenen konumda durmasn salayan ve yay tansiyonlarnn ayarlanmasnda kullanlan elemanlardr. lleri kalp zmba llerine ve plakann muhtemel karlaaca yklere gre belirlenir. Boylar kalp boyutlar ile orantl ve gereken fonksiyonu yapabilecek lde belirlenir. Vidal ksm M8, M10, M12, M14, M16 vb. olabilir.

Resim1.33:Ask cvatas

Resim1.34:Ask cvatalarnn kullanlmas

22

Resim 1.35:Ask cvatalarnn kalptaki konumlar

1.4.4. Bant Yolunun llendirilmesi

Bandn istenilen dorultuda ilerlemesini salayan ve deiik operasyonlarn gerekletirildii ksm olup genilik lleri (retilen para + fire miktarnn toplamna) eittir. Ayn zamanda bandn skmamas iin 0,2 0,5 mm arasnda boluun verildii kanaldr. Ykseklii 10mm-25mm arasnda olabilir. Kalpta yan ak kullanldnda yan ak kesme pay genilie ilave edilmelidir. Firesiz bant tasarmlarnda (kesimlerinde) ise bant genilii + boluk deerinin toplamna eittir.

Tablo1.8:Bant yolu ykseklii (sabit klavuz plakal kalplarda)

23

Resim1.36:Bant yolu

1.Bant yolu 1.4.5. Kesme Olaynn Aklanmas

2.Yan kaytlar

Kalplarda erkek kesme zmbas ile dii kesici plaka arasna srlen banttan malzeme retimi pres yardmyla kuvvet uygulanarak gerekletirilir. Kesilen paray incelediimizde kesme ileminin safhada meydana geldiini grrz: 1.Plastik deformasyon (kalc ekil deiimi) 2.Batma (kesme) 3.Kopma

Resim1.37:Kesme olay

Not: Delme kalplarnda kenar apa dii zmbaya ynelik, kesme kalplarnda ise erkek zmbaya ynelik olur. 24

Resim1.38:Kesme safhalar

Safha

2. Safha

3.Safha

Kesme boluunun erkek veya dii kesiciye verilmesi

Kalplarda erkek zmba ile dii kesici plaka arasndaki bolua kesme boluu ad verilir.

Resim1.39:Kesme boluunun erkek veya diiye verilmesi

Bir para zerindeki delikler esas ise zmba ls sabit tutulup dii kesici kesme boluu kadar byk ilenir. Parann d boyutlar esas ise dii kesici ls sabit tutulup erkek zmba kesme boluu kadar kk yaplmaldr. Kesme boluunun hesaplanmas

Kesme boluu: Sp Kesme boluunun deerini hesaplayabilir veya deiik izelgelerden faydalanarak bulabiliriz. Aada forml ve izelge verilmitir. Ancak iletmelerde genelde sac kalnlnn %5 ile % 10u arasnda kabul edilmektedir.
Resim1.40:Kesme boluu

25

Kalnl 3mm ye kadar olan saclarda kullanlr. Hesaplanacak deer tek taraftan boluk deeridir, sonucu iki ile arpnz.

Tablo1.9: Malzeme zelliine gre kesme boluu deerleri

Kesme boluuna etki eden faktrler Kesilen malzemenin kalnl Kesilen malzemenin zellii Kalbn hassasiyeti Kesicilerin ebat ve ekli

Kesme ve syrma kuvvetinin hesaplanmas

Delme kesme kalplarnda kesme kuvveti; Kesilecek sac kalnl, sacn kesilme dayanm ve kesilecek olan toplam evresel uzunluun arpm ile bulunan deere eittir. Syrma kuvveti ise bu deerin 1/5i ne eit kabul edilmektedir.

Pk = Kesme kuvveti, kg U = Kesilecek kenarlarn toplam boyu, mm T = Sac kalnl, mm = Kesilecek malzemenin kesme dayanm, kg/mm2 Kesme kalplarnda malzeme kesildikten sora zmba dii kesici ierisinden paray itmeye alacaktr, bu durum ek bir kuvveti gerektirecek dolaysyla daha gereki netice 26

iin byk lekli i paralarnn kesme kuvvetinin bulunmasnda sacn ekme dayanm deerini almak daha doru olacaktr.

1.4.6. Kesme Kuvvetini Azaltma Yntemleri

Baz durumlarda kalbmzn altrlmas iin gerekli tonajda presimiz olmayabilir. Byle durumlarda deiik yntemler kullanarak mevcut presten faydalanabilmek iin kesme kuvvetini azaltma yoluna gidilir. Bu yntemler: Kesicileri al bileyerek: Bu yntemin kullanlmasnda retilen i parasnn zelliine uygun al bilemenin hangi kesiciye uygulanaca doru belirlenmelidir.
Resim1.41:Kesme kuvvetinin azaltlmas

Zmbalar kademeli yaparak: Bu yntemde ise zmba boylar arasnda ar boy farklarnn olmas srtnmeleri artracak ve dengesiz boy ayarlamalar kesme dzeninin bozulmasna neden olabilecektir. Kesicilere makaslama kesme yaptrarak: Genelde byk boyutlu kesme kalplarnda kullanlan yntem olup presin zorlanmasn ortadan kaldrr ve kesme anndaki ar ses iddetini azaltmaya yarar. Bu ilemin yaplmasnda kalp kesme dzeninin bozulmamas salanmaldr. h = 1,5 . T olmaldr.

27

Resim1.42:Kesim azlarn farkl ada talayarak kesme kuvvetinin azaltlmas

28

1.5. Delme Kesme Zmbalarnn llendirilmesi

Zmbalar kalpta i parasnn delme ve kesme ilemini gerekletiren elemanlar olup, kaliteli souk i takm eliklerinden yaplrlar (2842, 2080, 2379 vb. malzemeler) Sertletirilip (58- 62 HRC) talanrlar. Gnmzde baz llerdeki zmbalar hazr olarak bulabiliriz, ancak ller bydnde ve zel profilli zmbalar gerekli olduunda imal edilmesi gerekmektedir. Kalplarda kullanlan zmbalar biim ve yaptklar ilere gre snflandrabiliriz: Yaptklar ilere gre: Kesici zmbalar Kesici olmayan (form) zmbalar (bkme, ekme, ekillendirme). Kark (bileik) zmbalar (kesici ve ekillendirici) Biimlerine gre: Dz zmbalar Balkl zmbalar Silindirik bal zmbalar Flanl zmbalar keli zmbalar Kademeli zmbalar

Resim1.43:Deiik delme zmbalar

29

1.5.1. Zmba llerinin Bulunmas

Kalplarda kullanlan zmbalarn boy ve aplar karlat yke dayanabilecek lde olacak ekilde hesaplanmakla beraber kesin neticeye tecrbe ile varlabilmektedir. ok kk apl deliklerin delinmesinde zmba eilip krlaca iin kademeli yaplr ya da zel (burlar) tutucular iine alnr. Zmba flanbaj boyunun hesaplanmasnda deiik yntem ve formller kullanlmaktadr. Genellikle hazr imal edilen zmba boylar 70- 80- 100 mm boyda ve 0.5 mm aptan 25 mm apa kadar retilmektedir. Zmba boyunun bulunmasnda kullanlan iki ayr forml verilmitir. NOT: Kalplkta hibir hesaplama kesin deeri vermez. Bulunan deerler yaklak deerlerdir.

1.6. Zmba Tutucu Plakasnn llendirilmesi

Zmba tutucu plakas zmbalarn baland plaka olup malzemesi imalat eliidir. Klavuz kolonlu kalplarda tek bir zmba tutucu plaka kullanld gibi gerektiinde birden fazla zmba tutucu plaka kullanlmaktadr. Bu plakann llendirilmesi kalpta kullanlan zmbalarn ebat ve ekillerine uygun biimde belirlenir. Kalp st plakasna cvata ve pimler kullanlarak montaj yaplr.

30

Resim1.44:Zmbalarn zmba tutucuya ve st plakaya montaj

1.7. Kalp Balama Sap ve llendirilmesi

Kalplarn (st grup) pres kobalna (tablasna) balanmasnda kullanlan elemandr. Deiik ekillerde standardize edilmitir. Kk ve orta byklkteki kalplarda kullanlr. Byk ebatl kalplar pres tablalarna ( T ) kanallardan zel balama aralar (balama pabu, cvata, saplama, somun, vb.) ile balanrlar.

31

Resim 1.45: Deiik kalp balama saplar ve standart lleri

32

1.7.1. Kalp Sap Balama Yerinin Bulunmas

33

1.8. Kalp Montajnda Kullanlan Elemanlar

Kalp elemanlarnn montajnda pimler, vidalar, ask cvatalar, setuskurlar kullanlr. Bu elemanlar belirli standartlarda hazr olarak bulunur.

1.8.1. Vidalar
Vidalar sklebilir birletirme elemanlardr. Metrik ve whitworth sistemlerine gre imal edilirler. Kalplarn montajnda aadaki ekillerde gsterilen metrik sisteme gre retilen vidalar (cvatalar) kullanlmaktadr. Emniyetli balant iin cvata taklan yere en az di st apnn 1,5 2 kat vidalanmaldr. Kalp kenarlarndan yuva mesafesi en az 15 mm olmaldr. Di st aplar ile orantl olarak bu mesafe artrlabilir.

Resim1.46:Montaj vidas ve plakalardaki konumlar

1.8.2. Pimler
Pimler sklebilir birletirme eleman olup kalplarda merkezleyici (konum belirleyici) olarak kullanlr. elik malzemelerden imal edilip sertletirilip gerekli toleranslarda talanrlar. Kalp paralarnn montajnda ok fazla kullanlan eleman olup normal silindirik pim ve kr delikler iin ektirme vidal olarak deiik boy ve aplarda retilirler. Bir elemann montajnda en az iki adet kullanlmaldr. Yuvalarnn almasnda ise pim apna uygun ondalkl matkaplar kullanlr. (5,8- 7,8 9,8 matkap ular gibi.)Daha sonra delinen apa uygun rayba ekilir.

34

Resim1.47:Silindirik pim

Resim1. 48:ektirme vidal pim

Resim1.49:Pimlerin montaj

Resim1.50:Pim yuvasnn almas ve pimin taklmas

35

Resim1.51:Vidal pimin ektirme ile sklmesi

1.8.3. Hazr Kalp Elemanlar

Kalplk alannda gelimelere paralel olarak lkemizde deiik firmalar hazr kalp elemanlarn belirli l ve standartlarda imal ederek kalplarn kullanma sunmaktadrlar. Hazr kalp elemanlarnn kullanmyla kalp yapm sresi ksalm, maliyet ve iilik giderleri azalm, bakm, onarm ilemleri ksalmtr. Hazr kalp elemanlarn u ekilde sralayabiliriz: Deiik kalp setleri Klavuz kolonlar Klavuz kolon burlar (grafitli bronz burlar, elik burlar, bilyal burlar) Kolon ve bur montaj pabular Srtnme plakalar Pimler Ask cvatalar, vida ve setuskurlar Deiik lde zmbalar Matrisler (dii kesici kovan) Yaylar (elik yaylar, Vulkolon / poliretan kauukyaylar ve gazl yaylar) Kalp tarih markalar Kalp saplar Kalp kaldrma ve tama elemanlar Kalp malzeme mhrleri (numaratrler) 36

Resim1.52:Gazl yay ve kolon, bur tespit elemanlar

Resim1.53:Vulkolon ve elik yaylar

Resim 1.54: Kalp mhrleri

Resim 1.55: Kalp yaylar, kolon ve burlar

Resim 1.56: Zmbalar

Kalplarda kullanlan yaylar: Hafif yk: yeil, orta yk, mavi: ar yk, krmz: ekstra ar yk ise sar renk ile ifade edilmektedir.

37

Resim 1.57: Hazr kalp setleri

Resim 1.58: Hazr kalp balama saplar

Resim 1.59:Grafitli srtnme plakalar

Resim 1.60: Hazr kalp seti

1.9. elik Malzeme zellikleri ve Isl lemleri

Makine paralarnn ve kalp elemanlarnn yapmnda en ok kullanlan eliklerin bir ok eidi vardr. Alaml, alamsz, yksek hz, souk i ve scak i takm elikleri olarak olduka geni bir kullanm alanna sahiptir. Takm ve kalp eliklerinde aranlan zellikler unlardr: Dayanm Sertlik, zllk, tokluk Anmaya kar dayanm, Yksek scaklklara dayanm 38

1.9.1. malat elikleri

malat elikleri (karbonlu elikler) az miktarda (% 0,2 orannda) karbonun demire katlmasyla elde edilir. malat elikleri; inaat alannda, her trl profil elik eleman retiminde, her kalnlkta sac yapmnda, kaynak telleri yapmnda, zincir retiminde, ivilik tel yapmnda, baz el aletlerinin ve makine paralarnn yapmnda olduka fazla kullanlr.
SAE 1045 1040 1015 1035 1020 1060 1030 1055 1050 45 S20 DIN ST52-3 CK45 CK40 CK15 CK35 CK20 C60 CK30 C55 CK50 45 MF4 AFNOR E36-3;E36-4 XC45 XC42 H 1 XC18 XC38 H 1 XC25;XC18 AF 70 C 55 XC30 XC 55 H1 212 M 44 BS 4360-50 B;50 D 080 M 46 080 A 40 080 M 15 060 A 35 050 A 20 080 A 62 070 M55 080 M50 UNI Fe 510 B;C;D C45;C46 C C40 C15;C16 C20 C60 C30 C55 JIS SM50YB S 45 C S 40 C S 15C;S 15CK S 35C S20C;S20CK S 30 C S 55 C -

Tablo1.10:malat elikleri tablosu

1.9.2. Souk Takm elikleri

Genel olarak yzey scakl 200C yi gemeyen takmlarn imalinde kullanlan eliklerdir. Talal veya talasz imalat iin kullanlrlar. Kalp paralarnn yapmnda en ok kullanlan elik trdr(Dii kesici plaka ve zmba yapmnda kullanlrlar.) Oda scaklnda alan kalp ve takmlarda, yksek scaklklara dayanm gerekmediinden, souk i elikleri ok iyi anma dayanm ve tokluu salayacak ekilde alamlandrlrlar. grupta toplanrlar; 1- Havada sertleen elikler 2- Yksek karbonlu ve kromlu elikler 3- Yada sertleen elikler Souk i eliklerinde en ok grlen ekil deiimleri drt grupta toplanabilir: Anma, atma(deformasyon), ezilme, atlama Souk i eliklerinde kullanm alanna gre anma dayanm veya tokluk ok nemli zelliklerdir. Srekli anmaya maruz kalan kalp veya takmlarda, tokluk zelliine bakmadan yksek sertlie eriebilen elikler tercih edilebilir. Darbe olmadndan tokluu dk olabilir. Fakat hem anma hem de darbenin olduu kalplarda tokluu da yksek olan elikler tercih edilmelidir. Aksi takdirde krlmalar, atmalar yaanabilir. 39

Yksek darbe ile alan kaln sac kesen makas azlar, zmbalar veya souk makaslarda ise tokluk zellii en n planda gelir. Malzeme 1.2379 1.2363 C Cr Mo V Dierleri Aklama 1.55 12.00 0.70 1.00 Si 0.40 Yksek anma dayanm Isl ilem esnasnda l deiiklii 1.00 5.00 1.20 0.20 Si0.30 ok az olur, yksek tokluk zellii vardr. Kalnl 4mm ye kadar olan 2,20 12,0 S 0,40 salarn kesme kalplarnda kullanlr. lenmesi kolay takm eliidir.6mm 0.85 0,50 - 0,15 S 0,40 ye kadar olan saclarn kesme kal. kullanlr Parlatlabilirlii, sertleebilirlii ve tokluu yksektir. lenebilirlii ok 0.45 1.30 0.20 Ni 4.00 iyi olan desenleme iin uygun malzemedir. ok yksek anma direncine 2.12 11.20 W 0.65 sahiptir. Makaralar ve hadde toplar iin 1.65 12.00 0.60 0.30 W 0.50 idealdir. 1.00 1.50 Rulman elii olarak bilinir. Tokluu yksek kesme kalplar iin 0.50 7.00 1.50 1.40 Si 0.90 ideal 2.20 12.5 1.00 2.00 Andrma direnci ok yksektir. 1.00 0.55 - 0.20 W 0.60 Darbe direnci iyidir.
Tablo1.11:Souk i takm elikleri ve zellikleri

1.2080

1.2842

1.2767

1.2436 1.2601 1.2067 1.2360 1.2378 1.2510

1.10. eliklerin Tabi Tutulduu Isl lemler

Btn sl ilemlerin amac, malzemenin zelliklerini istenilen ekilde deitirmektir. eliin i yap zelliini deitirmek amacyla yaplan, stma ve soutma ilemleriyle, yzeye alam elementi verilmesi ya da ekilmesi ilemlerinin tmne sl ilem ad verilir. elik malzemenin yaps; iindeki karbon ve dier maddelerin oran, bulunu ekli, eliin elde edilme metodu, malzemenin alaca yerdeki yapaca greve gre zellik kazandrlmas gerekir. Bu zellikleri, yle sralayabiliriz. elik malzeme elde edildikten sonra, elde etme esnasnda meydana gelen i gerginlikleri giderme Sertlik kazandrma ve yumuatma Dayanm artrma lenebilirlilik 40

 Souk veya scak dvme iiliine elverililik Darbelere ve d etkilere kar diren alt ortama uyum Kimyasal olaylardan etkilenmeme Elektrik ve manyetik zellikler kazandrma eklinde sayabiliriz Bu zellikleri kazandrmak iin eliklere sl ilemler uygulanr. Isl ilem ksaca malzemenin kristal yapsnn deitirilme ilemidir.

1.10.1. Sertletirme lemleri

Takm eliklerinin mmkn olan en yksek sertlik derecesine ve anma dayanmna sahip olmalar istenir. Bu bakmdan serletirme; eliklerin daha nce belirlenmi sertletirme scaklklarna kadar tavlanmas, bunun ardndan soutulmas ve son olarak da sert yapnn istenilen dzeyde snek hale getirilmesi eklinde yaplr. Dolaysyla sertletirme ilemi aamadan meydana gelir. Tavlama Soutma Gerginlikleri giderme

1.10.2. Menevileme lemi

elik malzemelere uygulanan sl ilemlerden sonra malzemenin i yapsnda meydana gelen gerginlikleri gidermek ve i parasnda oluabilecek atlamalar nlemek iin yaplan sl ileme MENEVLEME denir. Bu ilem elik malzemenin; vurma, sarsnt, darbe dayanmlarn artrr. Malzemelerin menenevileme scaklklar 150650 C arasndadr ve amaca gre bu deerler arasndan seilir. Sertletirilmi elik sertlikle beraber krlganlk da kazanr. Darbeli almalarda krlganlk istenmeyen bir durumdur. Menevileme ile daha az sert, ancak zl bir yap elde edilir. Menevileme ilemi genel olarak sade karbonlu eliklerde 100-300C, katkl eliklerde 200-400C, scaklklar arasnda gerekletirilir. Sertletirme ileminden hemen sonra para byklne gre menevileme scaklna kadar stlr. Malzeme zelliine uygun sre menevileme scaklnda tutulur. Menevileme ilemi sonucunda, malzeme i bnyesindeki gerilim alnm, ve krlganlk azalm olur.

1.10.3. Yumuatma lemi

erisinde % 0,6 oranndan fazla karbon bulunan elik malzemelerin ilenmesi srasnda zellikle makine iilii iin zorluklarla karlalr. Makine iilii ile ileme veya dorudan tala kaldrma iilii iin bu trdeki malzemeler ierisindeki karbon miktarna gre 680- 750 Co arasnda birka saat sreyle stlarak kendi hlinde soutulmaya braklr. Bu sayede malzemenin dokusu deiir. Bu ileme yumuatma tav denir. erisinde karbon miktar % 0,6dan az karbonlu elikler genel olarak yumuatma tav grm olarak kullanma sunulur. 41

1.10.4. Gerilim Giderme lemi

elik malzemelerden zellikle takm elikleri tala kaldrma ilemine elverili hale getirmek veya tala kaldrma ileminden sonra iyapsnda oluan gerginlikleri gidermek iin, paralarn 600650 Co de tavlanarak kendi halinde soutma ilemine denir.

1.10.5. Yzey Sertletirme lemleri

Bu yntemde sertletirilecek parann tamam sertletirme scaklna ykseltilmeyip yalnz sertlemesi gereken blgeler, yani paralarn st yzeyleri stlr. Hemen arkasndan, i paras birdenbire soutularak kristal yapsndaki deiikliin sabit kalmas salanr. Bylece hem parann d yzeyi sertlemi hem de i yaps deimeyerek gerilimsiz ve deformasyonsuz kalm olacaktr. Bu yntem aada sralanan i paralarna uygulanr Blgesel olarak anma ile kar karya kalma Sertlik alanlar arttnda ekonomik zararlara urama Dk karbonlu elikten i paralar yapma Yzey sertletirme yntemleri temelde ikiye ayrlr Yzeyin kimyasal yapsn deitirerek yzey sertletirme Yzeyin kimyasal yapsn deitirmeden yzey sertletirme

1.10.6. Semantasyon lemi

Sementasyon ilemi ksaca; dk karbonlu eliklerin yzeylerine karbon emdirilerek sertletirmesi ilemidir. Karbon emdirme yntemine gre kat, sv, gaz sementasyon olarak snflandrlrlar

1.10.7. Nitrrleme lemi

eliin st yzeyine, azot atomlarnn meydana getirdii nitrr katmannn oluturulma ilemidir. Nitrrasyon ilemi paralarn 500- 600 C arasnda stlarak, amonyak gaznn altnda tutulmas ile gerekletirilen bir yzey sertletirme yntemidir. Nitrr katman sertletirilecek gerecin yaklak 0,5 mm derinliine kadar iler ve bu noktalarda yksek sertlik deerleri verir.

1.11. Sertletirme ve Menevi Ileminin Yapl Amac

Malzemeler, yksek sertlie ve bu sayede yksek anma direncine sahip olmas iin sertletirilir. Sertlik kazandrdmz malzeme ayn zamanda krlganlk da kazanr ki, bu istenmeyen bir durumdur. Malzemenin bu krlganln gidermek iin menevileme yaplr. Menevileme sayesinde malzemenin sertlii fazla drlmeden krlganl azaltlm olur. Bu iki ilem sonucunda hem sert hem de tok bir malzeme elde edilmi olur.

42

1.12. Isl lemde Meydana Gelen Hatalar ve areleri

elik malzemelerin ilenip sl ileme alnmasyla beraber deiik sorunlar ile karlaabilmekteyiz Bunlarn bir ksm malzeme ile ilgili, dier ksm ise sl ilem metodu ve yaplmas ile ilgilidir. Aadaki izelgede muhtemel baz hatalar, nedenleri ve areleri hakknda ksa bilgiler verilmektedir.

ELN BALANGI YAPISINDAN MEYDANA GELEN HATALAR

NEDEN Malzeme Hatalar Tala karan lerde gergin ekle bal hatalar HATA
Gaz boluklar, dvme ve haddeleme hatalar Tavlama esnasnda malzemenin yanmas parasnda kesitler aras farklar fazladr

SONU
Su verme sonunda atlama ve yarlma Yumuak blgeler, gerilme ve sertlememe arplma, anormal genleme ve atlaklar Kesit deiimi olan yerde atlaklar ve ok iddetli arplma

ZM
elik retiminde daha fazla dikkat edilmelidir. Yzeyden tala alarak yeniden sertletirilmeli Gerilim giderici tavlama ilemi uygulanmaldr. Ke ve kenarlar yuvarlatlr. Kaln kesitlere delik alr. Gei yerlerine ate amuru svanr. Su verme scakl kontrol edilmelidir. Paray su verme scaklnda bir sre bekletmek. Is kayna kontrol edilerek uygun byklkte frn seilmelidir. Frnda yakt ayar tam yaplmaldr. Daha az karbonlu ortamda tavlama gereklidir. Sertletirme ilemine dikkat edilmelidir. Su verme banyosunda hareket salanmaldr. Para uzun ekseni suverme srasnda dikey daldrlmaldr. Kademeli sertletirme uygulanmaldr.

SERTLETRME LEMNDEN DOAN HATALAR

Su verme scaklnn uygun olmamas ok hzl tavlama, ekirdein souk kalmas Krlganlk yumuaklk, atlamas olur. veya genleme

Sert olan kabukta atlaklar oluur. Scak ve souk blgeler arasnda ekme, genleme ve atlamalar Yzeyin karbonu yanar ve yumuak blgeler kalr. alrken ince kenarlarda krlma grlr. ekme atlamalar oluur. Yumuak blgeler ve ekme atlaklar olur. iddetli arplmalar olur.

Isnma srasnda

Frn kamaras kk ve para her noktadan ayn snmyor. Frn kamarasnda oksitleyici atmosfer Karbonca zengin ortamda tavlanan eliin yzeyi karbon alm ok hzl ve ok yava soutmak

Souma srasnda

Buhar keseciklerinin i kenarlarnda birikmesi Su verme banyosuna yanl daldrma

Yanl tasarm

Yanl tasarm (dizayn), karmak ekilli ve kesit farkllklar atlama ve arplmalara yol aar.

Tablo 1.12: Isl ilemlerde hatalarn neden ve areleri

43

1.13. Malzeme Soutma Ortamlar

eliklerde sertletirme yolu ile deiik zellikler kazandrmann nemli bir aamas da soutma ilemidir. Bu ilemin amac elik malzemenin yapsn istenilen zellie dntrmektir. Soutma ilemi; ya, su, hava ve gaz olmak zere drt ekilde yaplmaktadr.

1.13.1. Ya Da Soutma
Ya, malzemenin souma hzn drr. Yan bu zellii kritik souma hz dk olan eliklerin yada sertletirilmesini gerekli klar. Ayrca yada sertletirme btn eliklerde en yksek korozyon direncini salar. Ya banyolarnda en salkl soutma scaklklar 40- 60 C dir ve yan soutma ilem srasnda kartrlmas (devri daim) gerekir. Yada serletirilen paralar tamamen yaa daldrlmal, ya scaklna kadar bekletilmeli ve sonra menevi frnna alnmaldr. Yada soutma sonucu daha az i gerginlikler oluur. Buna bal olarak da daha az arplma ve atlama oluur. Yada suverme iin bitkisel ve hayvani yalardan daha ucuz ve yksek slara dayankl makine yalar tercih edilmektedir. Yalama yalarnn scaklklar 3050 Co arasnda olur. Kullanlan yan alevlenme scakl 150 Conin zerinde olmaldr. Kullanma srasnda scaklk 60 Coyi amamaldr.

1.13.2. Suda Soutma (Sodal Su, Tuz Banyosu, Kostikli zeltiler, Polimer zeltiler
Genel olarak en ucuz ve bol bulunan basit bir sertletirme svsdr. elii byk bir hzla soutur. Soutma hz yadan kat daha hzldr. Sade karbonlu elikler iin en uygun soutma ortamdr. Oluacak olan buhar sertlemeyi nleyeceinden; suya, para sekiz izecek ekilde dndrlerek hareket verilmelidir. Hzl soumadan dolay atlaklar, i gerginlikler ve arplmalar oluur. Bunun nlemlerinin alnmas gerekmektedir. Su ile sertletirmede byk paralar iin su scakl 10 Co, kark ekilli paralar iin 27 Co civarnda olmaldr. Tuzlu su: Arlk oran bakmndan %10 yemek tuzu kartrlm sudan ibarettir. Korozyona sebep olacandan tuzlu su kullanlmas yaygn deildir. Su verme ileminden sonra para ykanmaldr. Tuz, suyun kaynama noktasn ykselttiinden buharlamay azaltr ve daha iyi sertleme salar. zel bileikler: %10 sodyum hidroksitli (Na OH) veya slfrik asitli su banyolardr. Su verme banyolarnn en hzl soutma yapanlardr. elik yzeyinin parlak olmasn salar. Cilde yakc etkisi olduundan dikkatli davranmak gerekmektedir. Potasyum hidroksit (K OH) eriyii de kullanmak suretiyle sertletirme yaplmaktadr. Sertletirme sonunda elik yzeyi ok parlak olur ve yzeyi temizlemeye gerek kalmaz. 44

1.13.3. Hava ile soutma

Genellikle yksek alaml elikler zerine hava flenerek veya ak havada kendi haline braklarak soutulma ilemidir. Soutma hz su ve yaa oranla ok yavatr. Yksek alaml eliklerde bu ilemin yaplma amac, doku dnmnn tam salanmasdr. Havada sertletirme, souk ilem takm elikleri ile yksek karbonlu, eliklere uygulanr. Para tavlamadan sonra, durgun hava, fanla soutma veya basnl hava ile soutma, yntemlerinden biriyle soutulur. Havadaki oksijenden dolay, havada soutma parann korozyon direncini drr.

1.13.4. Gaz ile Soutma (Azot, Hidrojen, Helyum. Genelde Azot Gaz Kullanlr.)
elikler frn atmosferinde sertletirilir. Frn atmosferi sadece havadan meydana gelebildii gibi baz gazlar ilave edilerek de kullanlabilir. Bu durumda frn atmosferine koruyucu atmosfer denir. Argon, helyum, azot ve hidrojen koruyucu atmosfer oluumunda kullanlan gazlardr. Bu tr bir ilem yaplrken malzemenin korozyon dayanmn drmemesi iin gazlarn kuru olmas gerekir (Su buharndan arndrlm olmas). Bu ilem ile sertletirilen yzeyler temiz ve parlak bir grnm alr.

1.14. Sertliin tanmlanmas

Sertlii; herhangi bir malzemenin kendisine batmaya alan dier bir malzemeye kar gstermi olduu diren olarak ifade edebiliriz.

1.15. Malzeme Sertlik lme Metotlar ve Kullanm Alanlar

Sertletirilen paralarn kullanm alanlarna ve yapacaklar greve uygun deerde sertleip ertlemediklerini lebilmek amacyla kullandmz cihazlara sertlik lme aletleri ad verilmektedir. Endstriyel alanda Rockwel, Vikers, hore, Birinel olmak zere deiik sertlik lme metotlar kullanlmaktadr. Burada Rockwel sertlik lme metodu aklanacaktr. nk bu metot ile (HRC) ertletirilmi paralarn sertlik deerleri llr.

1.15.1. Rockwel Sertlik lme Metotlar

Bu sertlik lme metotlar HRA, HRB, HRC olmak zere deiik ekilde isimlendirilmi olup elik malzemelerin ve setletirilmi malzemelerin sertlik deerleri llmektedir. lme ileminde kullanlan uta ve uygulanan arlklarda farkllklar vardr.(Aada aklanacaktr.)Kalplkta en ok HRC sertlik lme metodu kullanlmaktadr. Bu cihaz ile yaplan lme ilemi deerleri skaladan okunabilir. z ap veya batma derinlii cihaz tarafndan ilgili sertlik lme metoduna gre deerlendirilmektedir. 45

1.15.2. Rockwel-A Sertlik lme Metodu (HRA)

Sert malzemeler, ince elik malzemeler ve yzey sertlik derinlii 0.4mm olan paralarn sertliklerinin lmnde kullanlr. Bu sertlik lme metodunda u as 120 derece olan elmas koni kullanlmakta, n yk 10 kg daha sonra da 50 kg olmak zere toplam 60 kg yk uygulanarak lme ilemi yaplmaktadr.

1.15.3. Rockwel-B Sertlik lme Metodu (HRB)

Yumuak elik malzemeler, temper dkm, bakr ve alminyum alamlarnn sertlik lmnde kullanlr. lme arac (ucu) olarak 1/16 inch apnda elik bilye kullanlr. lme ileminde n yk olarak 10 kg daha sonra 100 kg toplam 110 kg yk uygulanmaktadr

1.15.4. Rockwel-C Sertlik lme Metodu (HRC)

Isl ileme tabi tutulmu paralarn sertlik deerlerinin lmnde kullanlr. lme ileminde 120 derece u al elmas koni ile sertlii llmek istenen para zerine n yk olarak10 kg daha sora 140 kg yk uygulanarak batma derinlii cihaz tarafndan HRC cinsinden sertlik deeri olarak belirlenmi olur.
Resim1.61:Sertlik lme(mekanik-dijital) cihazlar

46

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER
Verilen parann lleri incelenir ve malzeme zellikleri renilir. Kalpta retilecek para adedi renilir. Malzemenin hadde ve apak yn belirlenir (bkme varsa) Parann nasl kalplanmas gerektii karararlatrlr. Alternatif ileme yntemleri aratrlr.(parann bant zerindeki konumu) retmek istediiniz paraya uygun fire miktar ve adm belirlenir. Fire miktarn ve kalp maliyetini de dnerek en uygun bant tasarm seilir. Verim hesabn yaparak tasarmn verim yzdesi belirlenir. Bant yolu lleri belirlenir. Bant yoluna ve adma uygun parmak (ilk) dayama ve otomatik dayama veya yan ak yeri belirlenir. Yan ak yerini tespit etmede tehlikeli kesit oluumlarndan kanlr.

Para band tasarlanr, ve llendirilir. Dayama yerlerini veya yan ak yer / yerleri belirlenir.

retilecek para zellik ve llerine uygun kolonlar tespit edilir. Kolonlara ve para zelliine uygun burlar belirlenir. Kalp seti elemanlar tespit edilerek retilecek para zellik ve llerine llendirilir. uygun alt ve st kalp plakalar belirlenir. Plaka llerinin belirlenmesinde zerine gelecek kuvvetleri kaldrabilecek lde olmasna dikkat edilir. Bant tasarmndan ve tablolardan yararlanarak dii kalp lleri belirlenir.(Mmkn ise daha byk tutulur) Dii kalp llerini bulunur, malzemesi retilecek para saysna ve zelliine belirlenir. uygun dii kesicinin yaplaca malzeme tr belirlenir. Isl ilem tr ve sertlik deeri belirlenir. 47

Klavuz plakann hareketli mi sabit mi olacana kara verilir(paraya gre) Eer hareketli syrc kullanlacaksa kolonlar ile klavuzlanp Klavuz plaka (hareketli syrc) klavuzlanmayacana kara verilir. lleri belirlenir. leve uygun dayanmda llendirilir. Balant ve alma durumu belirlenir. Gerekirse pilot pimler kullanlr. Kesiti en kk olan zmbann flambaj (eilme) boyunu bulunur. Zmba boylar hesaplanan boydan fazla olmamaldr. Kesiciler llendirilir. Malzemeleri Zmba malzemeleri kesilecek malzeme belirlenir. zelliine uygun belirlenir. Sertlik deerlerinin 60- 62 HRC olmasna dikkat edilir. Yzey kalitelerine dikkat edilir. Bant yolu llerini belirlerken malzemenin rahat ilerletilmesi salanmaldr. Bant yolundaki boluun hatal retime neden olmasna meydan verilmemelidir. Bant yolu lleri belirlenir. Artk sacn kalptan rahat kmas salanmaldr. Bant yolu yksekliini belirlerken retilecek para l ve biimine dikkat edilir. Sac malzemesine ve kalnlna gre kesme boluunu, hesaplayarak veya tablodan bakarak bulunur. retilen malzemeye uygun kesme boluunun erkek veya dii kesiciye Kesme kuvveti ve boluu hesaplanr. verilmesi gerektii unutulmamaldr. Kesme kuvvetini hesaplanr ve mmkn ise bulunan deerin iki kat gte bir pres belirlenir. Zmba tutucu plakas tek veya zmbalara uygun ekilde birden fazla yaplabilir. llerinin zellikle kalnlk lsnn zmbalar emniyetli ekilde tutmas Zmba tutucu plaka lleri belirlenir. gerektii unutulmamaldr. st plakaya montajnda mutlaka pim kullanlr. Alt plaka llerini belirlerken, dii st ve alt kalp plaka lleri belirlenir. kesicinin plakaya nasl yerletirileceine dikkat edilir. 48

 Kalp balama sap yeri bulunur.

Standart kalp elemanlar belirlenir.

Kalp alt plakasnn, kenarlarndaki kntnn pres tablasna balanacak ekilde olmasna dikkat edilir. Eer kalp, basma esnasnda st plakann zarar grme ihtimali varsa, araya zmba bask plakas konabilir. Kalp plakalar pres tablas dna tamamaldr. Sap yeri X ve Y koordinatlar hesaplanarak bulunur. Sap yerinin, presin almasna engel olmamasna dikkat edilir. Kalbn byklne ve presin sap balama yerine uygun llerde sap seilir. Standart saplarn iimize yaramad durumlarda zel sap yaplabilir. Kalbnza uygun, cvata ve pimleri seerken kalp bykl ile orantl olmasna dikkat edilir. Uygun ise hazr kalp setleri kullanlabilir. Klavuz kolon, bur, zmbalar gibi hazr elemanlar kullanlabilir.

49

LME DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Dayamal kalplarda bant lleri nasl belirlenir? A) retilecek paraya gre B) Sac kalnlna gre C) Para ls ile fireler toplamna gre D) Kalp lsne gre Kalplarda adm deeri nasl tespit edilir? A) Para +fire ls B) + sa kalnl C) + iki sa kalnl D) + bir sa kalnl Parmak dayamalarn grevi hangi kta verilmitir? A) Kesmeye yardmc olmak B) Bantn ilerlemesini salamak C) Bant sonda durdurmak D) Bantn istenen konumda durmasn salamak Yan aknn grevi hangi kta verilmitir? A) Para retimine yardmc olmak B) Verimi arttrmak C) Bant yanndan adm kadar keserek ilerlemeyi salamak D) Kesme olayn salamak Kr deliklerde hangi tr pim kullanlr? A) entikli pim B) ektirme vidal pim C) Konik pim D) Silindirik pim Aadakilerden hangisi kesme boluunu etkilemez? A) Kesilen malzemenin kalnl B) Kesilen malzemenin cinsi C) st plaka kalnl D) Zmba boyutlar ve ekli Aadakilerden hangisi kesme kuvvetini azaltma yntemlerinden deildir? A) Kesme boluunu azaltmak B) Dii plakaya a vermek C) Zmbaya a vermek D) Zmba boylarn kademeli yapmak

2.

3.

4.

5.

6.

7.

50

8.

Menevileme ileminin yapl amac nedir? A) Krlganl azaltma ( gerginlii yok etmek) B) Soutma. C) Yumuatma D) Sertletirme Kalplarda kesicilerin sertlik deerleri ka HRC olmaldr? A) 45 56 B) 58 65 C) 55 60 D) 60 62 Grafitli burlarn en nemli zellii nedir? A) Isndnda ya salglayarak kendi kendini yalamasdr. B) Srtnmeyi arttrmasdr. C) almay zorlatrmasdr. D) Verimli olmamasdr.

9.

10.

51

PERFORMANS DE ERLEND RME PERFORMANS DE ERLEND RME

Bir parann klavuz kolonlu kalpta retileceini dnerek gerekli kalp tasarm yaplr. Bu tasarm yapabilmeniz iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Cevaplarnzda hayr seenei var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran renip yapmanz gerekmektedir. (Paray kendiniz belirleyiniz.) Uygulama sonunda retmeniniz tarafndan yaplacak deerlendirme ile sonraki renme faaliyetine geip gemeyeceiniz size bildirilecektir. Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: Faaliyetin Amac: AIKLAMA: MAKNE TEKNOLOJLER Klavuz Kolonlu Delme Kesme Kalplar 1 Kalp tasarm yapmak Tarih: rencinin Ad Soyad:

No: Klavuz kolonlu delme kesme kalp Snf: tasarm yaplacaktr. Blm: Sevgili renci, bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. (Hayr) olarak iaretlediiniz ilemleri retmeninize bavurarak tekrarlayp mutlaka reniniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Parann bandn oluturarak llendirdiniz mi? Adm bulup, verim hesabn yaptnz m? Dayama veya yan ak yerlerini belirlediniz mi? Dii kesici ve plaka llerini buldunuz mu? Hareketli klavuz plaka llerini buldunuz mu? Ask cvata llerini belirlediniz mi? Bant yolu llerini belirlediniz mi? Kesme kuvvetini hesapladnz m? Kesme boluunu buldunuz mu? Kesme boluunu hangi tarafa vereceinizi belirlediniz mi? 52

Evet

Hayr

11 12 13 14 15 16 17 18 19

Zmba llerini belirlediniz mi? Kesici zmbalarn malzeme ve sertlik deerlerini belirlediniz mi? Zmba tutucu plaka llerini belirlediniz mi? st plaka llerini belirlediniz mi? Alt plaka llerini belirlediniz mi? Balant elemanlar adet ve llerini belirlediniz mi? Klavuz kolon ve bur llerini belirlediniz mi? Kalp balama sap yerini buldunuz mu? Standart kalp elemanlarn belirlediniz mi?

DEERLENDRME
lme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz.

53

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET 2

Tekniine uygun klavuz kolonlu kalplarn yapm resimlerini resim kurallarna uygun izebilecektir.

ARATIRMA
Kalp tasarm yaplan iletmelerdeki tasarmclarn almalarn inceleyip, bir parann n tasarm ilemlerini ve bilgisayarda nasl izim yapld gzlenir. nternette sac metal kalplar ve bilgisayarl modelleme (CAD) ile ilgili sitelerde aratrma yapnz, edindiiniz farkl bilgileri arkadalarnzla paylanz.

2. KALIP YAPIM RESMLERN ZMEK

Resim 2.1:Klavuz kolonlu kalp ve baz elemanlar

54

1.Kalp st plakas 2.Zmba 3.Zmba tutucu 4.Zmba basn plakas 5.Hareketli klavuz plakas 6.Syrc plakas 7.Bant yolu yan kaytlar 8.Dii kesici plakas 9.Kalp alt plakas

2.1. Yapm Resmi Tanm ve Yapm Resimlerinde Bulunmas Gereken zellikler

Yapm resmi, bir parann imal edilebilmesi (yaplmas, retilmesi) iin gerekli tm bilgi, l ve iaretleri zerinde tayan teknik resimdir. Yapm resmi, parann eklini, bykln, malzemesini, yzey durumlarn, zerinde yaplmas istenen ilemleri ve gerekli dier bilgileri tamaldr. Bu bilgiler verilirken, teknik resim kurallarna uyulmaldr.

Resim 2.2:Para yapm resimleri

2.1.1. Grnler
Para hakknda doru ve net bilgi verecek yzey n grn olarak seilmeli, Yeterli grn says ile uygun bak yn doru belirlenmelidir. nden grn, esas grntr. stten ve yandan grn nden grne gre izilir. nden grn, izilecek paray en iyi anlatan, tm zelliklerini belirten ve dier grnlerin kolaylkla izilmesine yardmc olan grntr. Paralarn nden grnlerini belirlemede alma pozisyonlar ile kullanlma konumlar da dikkate alnmaldr.

55

Genellikle silindirik paralar imal edilme pozisyonlarna gre nden grnte gsterilirler. Tornalanarak elde edilen; mil, vida, kasnak, zmbalar, dili ark vb. paralar, torna tezghna balandklar pozisyonda nden grn olarak izilirler. Ayrca, silindirik olmayan baz paralarn imal edildikleri freze, matkap vb. tezghlarda ilenme durumuna ve markalanmaya esas olan referans dzlemine gre nden grnleri izilir.

Resim 2.3:Bak yn ve grnlerin seimi

Resim 2.4:Grnlerin tespiti

2.1.2. Kesitler
ksmlarnda delik, boluk vb. bulunan paralarn daha iyi anlalabilmesi ve llendirilebilmesi amacyla, uygun yerlerden kesildii kabul edilerek, kesit grnleri izilir. Parann ekli ve zerindeki elemanlara gre; tam kesit, kademeli kesit, yarm kesit, dndrlm kesit ve koparlm kesit vb. alnabilir. Kesit dzlem izgisi bir parann nereden kesildiini ifade eder. Paraya giri, dn ve klarda kaln izgi dier ksmlarda ise noktal izgi olarak izilmelidir. Oklar bak ynn gsterirler. Harfler ise ilgili kesiti belirtmede kullanlrlar. Bu elemanlarn zellikleri yanda verilmitir. Kesit alnrken aada ekillerde gsterildii gibi kesit dzlem izgisini bir testere gibi dnerek paray kestiini, kesilen parann yarsn (kesit dzleminin nnde olan paray) atarak kalan dier yarsna oklar ynnde baktmz dnelim Parann grdmz tm hatlarn ana izgiler ile ifade ederek testere olarak kabul ettiimiz kesit 56

dzlem izgisinin temas ettii yzeyler taranr temasn olmad delik, boluklar vb ise taranmazlar.

ekil 2.1: Kesit dzlem izgileri

Resim 2.5: Tam kesit

57

Kademeli kesit: Genelde ayn dzlem zerinde olmayan ilgili ksmlarn ifade edilmesi iin kullanlan kesit trdr.

Resim 2.6: Kademeli kesit

Koparlm(ksmi) kesit; Makine parasnn sadece istenen ksmnn ifade edilebilmesi iin kullanlan kesit trdr.

Resim 2.7: Koparlm (ksmi) kesit

58

Yarm kesit:Simetrik paralarda uygulanr. Cismin () kesilerek kartlm kabul edilir. Bu kartlan ksmdan baklarak parann yarm kesiti izilir.

Resim 2.8:Yarm kesit

Dndrlm kesit:Paralar zerinde farkl dzlemlerde bulunan delik, kanal vb. gibi ksmlarn ayn dzlem zerine ekilmi kabul edilerek yaplan izim trdr.

Resim 2.9:Dndrlm kesit

Yerinde dndrlm profil kesit: Cisimlerin biimleri veya takviye kanatlar, kasnak kollar (profilleri) hakknda bilgi vermeye ynelik kesit izimdir.

Resim 2.10:Yerinde dndrlm (profil) kesit

59

Resim 2.11: Zmba tutucu plaks yapm resmi

Kalp para yapm resimlerinin iziminde olduka fazla kullanlan kesit izimler para hakknda gerekli bilgileri net bir ekilde vermeye yneliktir.

2.1.3. ller ve Toleranslar

Parann yeterli saydaki grnlerle iziminden sonra, bykln ve elemanlarnn konumlarn gsteren ller verilmelidir. Yapm resimlerine l verilirken, paray meydana getiren geometrik elemanlarn grevleri, parann kullanm yerindeki konumu, fonksiyonlar, markalama ve imalat ekli dikkate alnmaldr. ller grnler zerine datlmal, l tekrar yaplmamal ve ileyene hesaplamalar yaptracak llendirmelerden kanlmaldr. ller verilirken, hibir lnn ve eklin tam olarak yaplamayaca kabul edilerek, boyut llerine Boyut Toleranslar ve geometrik ekillere ekil ve Konum Toleranslar verilmelidir. 60

Resim 2.12: Kalp paralar yapm resimleri

2.1.4. Yzey Kaliteleri (aretleri) zel lemler

Paralar, eitli imalat metotlaryla (dkme, dvme, tala kaldrma, kesme vb.) retilmektedir. Bundan dolay parann tm yzey kalitelerinin belirtilmesi gerekir. Bir yzeyin, hangi metotla ilenecei, hangi kalitede olaca, ve zel ilemlere tabi tutulup tutulmayaca yzey ileme sembolleri kullanlarak belirtilmelidir.

61

Resim 2.13:Delme zmbas

2.1.5. Yaz Alanlar (Antetler) ve Doldurulmas

Para resmi zerinde gsterilmeyen baz bilgiler, yaz alan veya antet dediimiz izelgelere yazlr. Antet; teknik resimlerin idari ve teknik ynden tantlmas ve pratik olarak kullanlabilmesi amacyla yeterli bilgileri tayan en az 170 mm uzunluunda ve en az 40 mm yksekliinde olan, dikdrtgen biiminde bir izelgedir. Antet; resim kdnn daima sa alt kelerinde ve ereve izgisine bitiik olarak izilir. Antet; kurumun ad, resim, parann ad, lek, resimde sorumlu kiilerin ad, imza ve tarihler, paradan ka adet retilecei ve hangi malzemeden yaplaca, gibi bilgileri tamaldr.

Resim 2.14: Para antedi

Tek para antedi l ve zellikleri

Bir paraya ait olan malzeme, lek, say, para ad, izen ve resim numaras gibi bilgileri tamaldr.

Resim 2.15:Para antedi

62

Tolerans antedi ve zellikleri

Paralar zerine saysal tolerans deerleri yazld gibi harfli toleranslarda yazlabilmektedir. Byle durumlarda resmin sa alt kesine ve antet zerine gelecek biimde izilen ve harfli sembollerin saysal deerlerini gsteren izelgeye tolerans antedi ad verilir. Yandaki llerde standardize edilmitir.
Resim 2.16:Tolerans antedi

2.2. Yapm Resimlerinin izilmesi

Daha nce yapm resminin tanmn ve yapm resimlerinde bulunmas gereken zellikleri ksaca aklamtk. Burada bir kalp parasnn (kesici plaka, kolon, bur, zmbalar, vb.) yapm resminin izimi konusu zerinde durmaya alacaz. u bir gerek ki kalp tasarm ile makine tasarm ok ayr konular kapsamaktadr. Resim izim kurallar ayn olmakla beraber, kalp tasarm yapmak montaj ve yapm resimlerini izmek kalplk bilgisini ve talal imalat tekniklerini ok iyi bilmeyi gerektirmektedir.

2.2.1. Para Konumunun Belirlenmesi

Kalp paralarnn yapm resminin iziminde en ok dikkat edilmesi gereken nokta elemann kalptaki fonksiyonunu tam ifade eden konumunu izim ncesi doru olarak belirlemektir. Para belirlenen konumda izildiinde kendisi ile ilgili bilgileri tam ifade etmeli, tartmaya ve yanl yorumlara meydan vermemelidir. Para konumunu doru olarak belirleyebilmemiz iin elemann kullanm alann, amacn, grev zelliklerini, ileme yntem ve metodunu vb ok iyi bilmemiz gerekir.

2.2.2. Grnlerin Belirlenmesi

Konum belirlemesi yaplmas annda parann zelliklerine uygun tam ifade etmeyi salayabilmemiz iin hangi grnlerin kullanlacana karar verilmelidir. Hatta ince ayrntlar gstermede detay grnlerden faydalanmaldr. Paray en iyi ifade eden yzey st grn olarak alnabilir (kalp plaka izimlerinde, bant tasarmlarnda dayamalarn yan aklarn ifade edilmesinde vb.)Daha sonra parann kalnl ile ilgili ayrntlar ifade etmede kesit izimleri tercih edilmelidir. Parann zelliine uygun bak alarndan farkl kesitler alnmaldr. Gereksiz grnlerden kanlmaldr. Silindirik paralar (kolon, bur vidalar,pimler, zmbalar vb.) tek grnle alma veya ilenme metotlarna uygun izilmeli, tek grn ile ifade edilemiyorsa gerekli dier grnler izilmelidir.

63

2.2.3. Para izim leinin Belirlenmesi

Yapm resmi izilirken; parann bykl ve izilecek kadn standart lleri, izim leinin belirlenmesini gerektirir. ok byk paralar standart kltme lekleri (TS 3532ye gre; 1: 2, 1: 5, 1: 10 vb) kullanlarak kltlr. Ancak para zerinde baz ksmlar ok klyor ve anlatlamyorsa bu takdirde; ayn pafta iinde uygun bir lekle detay grnler izilir. ok kk paralar ise, byltme lekleri (2: 1, 5: 1, 10: 1 vb. ) kullanlarak izilir. Hangi lekle izilirse izilsin, llendirme yaplrken yazlacak l rakamlar, parann asl lleri olmaldr.

2.3. Boyutlu Kat Modelleme (3D)

2.3.1. Kalnlk Atamak
ki boyutlu izilmi ekil, extruded komutuyla ykseklik verilerek boyutlu hale getirilir.

Resim 2.17 Extruded komutuyla kalnlk atamak

A:eklimiz iki boyutlu izilir. B:ki boyutlu izilmi ekle extruded komutuyla istenilen kalnlk (ykseklik) verilir. C:Kalnlk onaylandktan sonra resim boyutlu kat hle gelmi olur.

2.3.2. Katlar Birbirinden karmak

Katlar birbirinden karma, extruded-cut komutuyla yaplr.

Resim2.18:Extruded- cut komutuyla katlar karma

64

A:ki kat para oluturulur veya karlacak ekil para zerine iki boyutlu olarak izilir. B:Extruded-cut komutuyla karlacak kalnlk ve yn belirtilir. C:Komutlar onaylandktan sonra kat karlm olur.

2.3.3. Dndrerek Kat Oluturma

Dndrerek kat oluturma, revolved komutuyla yaplr.

Resim2.19:Revolved komutuyla dndrerek kat oluturma

A:Dndrlecek olan ekil iki boyutlu olarak izilir. B:ki boyutlu izilmi ekilde revolved komutuyla, dndrlecek olan referans eksen seilir(yeil izgi). Dndrlecek olan a girilir. C:Komutlar onaylandktan sonra kat oluturulmu olur.

2.3.4. Dndrerek Katlar Birbirinden karmak

Dndrerek katlar birbirinden karma, revolved-cut komutuyla yaplr.

Resim2.20:Revolved-cut komutuyla katlar birbirinden karmak

A:Para dzlemine dik dndrlecek profil izilir. B:Revolve-cut komutuyla dndrme ekseni ve profil seilip dndrme as girilir. C:Komutlar onaylandktan sonra para seilen profilde girilen ada kesilmi olur. 65

2.3.5. Yol Kullanarak Kat Cisim Oluturmak

Yol kullanarak kat cisim oluturma, swept komutuyla yaplr.

B
Resim2.21:Plan atama ve profil izimi

A:Kullanlacak olan yol iki boyutlu olarak izilir.(eksen izgisi) B:ki boyutlu izilmi eklin izgi dzlemine dik dzlemi hazrlanr plane komutu ile hazrlanr. C:Eksende (path) ilerleyecek olan profil izgi, eksen izgisine dik olacak ekilde hazrlanr

Resim2.22:Swept komutuyla yol kullanarak kat oluturmak

D:Swept komutuyla nce pembe renkli yol izgisi seilir, sonra yeil renkli ekil seilir. E:Komutlar onaylandktan sonra yol kullanarak kat model oluturulmutur.

66

2.3.6. ki Yzey Arasnda Kat Oluturmak

ki yzey arasnda lofted komutuyla kat oluturulabilir.

Resim2.23:Lofted komutuyla iki yzey arasnda kat oluturma

A:ki kat para oluturulur ve birletirilecek olan yzeyler belirtilir. B:Lofted komutuyla aras doldurulacak olan yzeyler seilir. C:Komutlar onaylandktan sonra seilen iki yzey arasnda kat oluur.

2.3.7. Katlarda Kavis ve Pah Oluturma

Katlarda kavis oluturma, fillet komutuyla yaplr.

Resim 2.24: Filet komutuyla kavis oluturma

A:Filet komutundan sonra kavis oluturulacak kenarlar seilerek, kavis yarap deeri girilir. B:Komut onaylandktan sonra kavis, seilen kenarlara, girilen yarap lsnde oluturulur.

67

Katlarda pah oluturma, chamfer komutuyla yaplr.

A
Resim 2.25: Chamfer komutuyla pah oluturma

A:Chamfer komutundan sonra pah oluturulacak kenarlar seilerek, pah ls ve as girilir. B:Komut onaylandktan sonra pah, seilen kenarlara, girilen l ve ada oluturulur.

2.3.8. Katlarda Et Kalnl Oluturma

Katlarda et kalnl shell komutuyla oluturulur.

Resim 2.26: Shell komutuyla katlarda et kalnl oluturma

A:Et kalnl oluturulacak para izilir. B:Et kalnl oluturulacak yzey seilerek shell komutu tklanr.Et kalnl genilii girilir. C:Komutlar onaylandktan sonra seilen yzeye girilen l kadar et kalnl verilmi olur.

68

2.3.9. Katlarda Aynalama

Katlarda aynalama mirror komutuyla yaplr.

A
Resim2.27: Mirror komutuyla aynalama

A:Aynalanacak para seilir. Mirror komutu tklanarak referans yzeyi seilir. B:Komutlar onaylandktan sonra, para referans yzeyin karsna aynalanm olur.

2.3.10. Katlarda Dairesel oaltma

Katlarda dairesel oaltma circular pattern komutuyla yaplr.

B
Resim2.28:Circular pattern komutuyla dairesel oaltma

A:Dndrlecek yzey seilir. B:Dndrme ekseni seilir. Dndrlecek obje adedi ve as girilir. C:oaltma ilemi tamamlanr.

69

2.3.11. Katlarda Dorusal oaltma

Katlarda dairesel oaltma linear pattern komutuyla yaplr.

B
Resim 2.29: Linear pattern komutuyla dorusal oaltma

A:oaltlacak para seilerek linear pattern komutu seilir. B:oaltma eksenleri seilerek oaltma saylar girilir. C:Komutlar onaylandktan sonra para seilen eksenlerde, girilen sayda oaltlm olur.

2.4. Katlarn Teknik Resimlerinin Oluturulmas

2.4.1. izim Sayfas Oluturma
Drawing komutuyla istenilen llerde izim sayfas alr. Yaplp kaydedilmi paray izim sayfasnda amak iin make drawing komutu tklanr.

Resim 2.30:izim sayfas oluturma

70

2.4.2. Antedin Dzenlenmesi

Antet; rn aacndaki sheet format komutu sa tklanp, edit sheet format seilerek dzenlenir. Buradan programdaki antedi kullanacamz gibi kendi antedimizi de oluturabiliriz.

Resim 2.31: Antedin dzenlenmesi

2.4.3. Grnlerin izim Sayfasna Aktarlmas

izilen paralar kaydedilir. Daha sonra ekildeki komut(Make drawing from part) tklanr. Sayfa alnda istenilen izim sayfas seilerek, parann grnleri ve perspektifi, izim sayfasna aktarlr.

Resim 2.32: Grnlerin izim sayfasna aktarlmas

2.4.4. llendirme
llendirme tools mensndeki dimensions komutuyla yaplr. Eklemeli:Bir nceki l izgisinden itibaren yaplan llendirmedir, artl da denir. Mutlak:Btn llerin bir noktaya gre yapld llendirmedir.

71

Resim 2.33: Eklemeli ve mutlak llendirme

2.4.5. Katlarn zometrik Grntlerinin izim Sayfasna Eklenmesi

Para izildikten sonra izim sayfas alr. izim sayfasnn solundaki model view mensnden sometric seilir, daha sonra sayfann istenilen yeri tklanarak, parann sometrik perspektifi izim sayfasna aktarlr.

Resim 2.34: zometrik grntlerin izim sayfasna eklenmesi

2.4.6. Yzey Przll ve Toleranslarn Eklenmesi

Yzey przll izim sayfasndaki annotatios mensnden surface finish komutuyla eklenir. Ra 1. 6:Yzey przllnn st snr1.6m. 72

Ra 0. 8:Yzey przllnn alt snr0.8m. 0.5:Ar ileme kalnl 0. 5 mm 2.5 Rz: 2. 5 mm rnek uzunluu,16 ile 6. 3m deerlerinde snrlandrlmtr.

Resim 2.35: Yzey przllnn eklenmesi

Toleranslar, annotations mensnden geometric tolerance komutuyla eklenir.

Resim2.36:Tolerans penceresi

73

2.4.7. zel lemler

Simgesi tklanarak resim zerindeki zel ilemleri belirtebiliriz. retim ncesi veya sonrasnda yaplacak baz ilemler ve aklamalar, eklin veya kdn uygun bir yerinde yaplr. rnein sertletirme, birlikte ilem grecek paralar bu alanlara yazlabilir.
Resim 2.37: Resme ekleye bileceimiz zel ilemler

2.4.8. Kesit Alnmas

Kesit alma section view komutuyla yaplr.

B
Resim2.38:Kesit alma

A:Kesit alnacak parann st ve n grn. B:Section viewkomutu ile parann kesilecek olan ekseni belirtilerek, kesitin alnaca yere tanr. C:Silindirik parann kesitinin alnmas

74

2.4.9. Detay Grnler

A
Resim 2.39: Detay grnler

Detay grnler iin normal grnte gerek bykl vermeyen yzeylere dik bak dorusu alnarak izilen grnler (ekil 75 a Auxilary View) ve belli bir yeri daire iine alp baka bir yerde leini byterek (ekil 75 b Detail View) yaplan izimlerdir.

2.4.10. leklendirme
leklendirme ile kk paralar byltlerek anlalr hale getirilir. Byk paralar da kltlerek izim sayfasna smas salanr. Ana para lei

Levha lei

Kullanc lei

Resim2.40:leklendirme

75

2.4.11. izilen Resimlerin ktlarnn Alnmas

Resimler A4 kat lsne kadar yazcdan (printer), A4 kat lsnden byk olanlar da iziciden (plotter) alnabilir. Yazdr dediimiz zaman yandaki pencere alr. Bu pencereden gerekli yazdrma ayarlar yaplp onayland zaman izimlerimiz baslmaya balar.

Resim2.41:izilen resimlerin ktsnn alnmas.

2.5. Para Bandnn izimi, stasyonlarn (Admlarn), Dayamalar ve Yan ak Yerinin Gsterilmesi
T= 2mm Fire = 3mm Adm = + Fire = 40 + 3 = 43 mm Verilen deerlere uygun yan akl bant tasarmn yaparak, kalp elemanlarnn yapm resimleri izilir.

Resim 2.42: paras

76

Resim 2.43:Yan akl ban tasarm

Resim 2. 44: Birinci operasyon

77

Resim 2. 45: kinci operasyon

Resim 2. 46: nc operasyon

1. 2.

Bant tasarm zerinde yan ak ile dayamalar beraber gsterilmitir. Burada iki ayr bant tasarm olduu unutulmamaldr. Yan akl bant tasarmn dndmzde parmak dayamalar ve son (pim) dayamay dikkate almamalyz. 78

2.6. Dii Kesici Plakann Yapm Resminin izilmesi

Resim 2. 47: Dii kesici

2.7. Klavuz (Hareketli Syrc) Plakann izilmesi

Resim 2. 48: Hareketli syrc plaka

79

2.8. Delme Kesme Zmbalarnn izilmesi

Resim 2.49: Delme kesme zmbas ve yan ak

2.9. Kalp Alt ve st Plakalarnn izilmesi

Resim 2. 50: Kalp st ve alt plakalar

80

2.10. Klavuz Kolon ve Burlarnn izilmesi

Resim 2.51: Klavuz kolon ve bur

2.11. Zmba Tutucu Plaka veya Plakalarnn izilmesi

Resim 2. 52: Zmba tutucu plakas

81

2.12. Yan kaytlarn izilmesi

Resim 2.53: Sa yan kayt

Resim 2.54: Sol yan kayt

82

2.13. Kalp Balama Sapnn izilmesi

Resim 2.55: Kalp balama sap

83

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NERLER

rnek tasarm

Para bant zerine yerletirilir, operasyonlar (istasyonlar)bant zerinde gsterilir.

Bant zerinde admlar belirlenir. Dayamalarn veya yan ak yer / yerleri gsterilir.

Dii kesici (plaka) izilir.

Parann fire miktar belirlenir. Tasarmnz yan akl ise yan ak kesme pay belirlenir. Adm bulunur ve operasyonlar gsterilir. Paraya uygun erit genilii bulunur. Adm belirlerken dayama yerleri ve kesme pay dikkate alnr. Zmbalar birbirine ok yakn ise, bir operasyon ilave ederek zmbalar aras mesafe bytlr. Yan ak tehlikeli kesit oluturuyor ise bir adm geriye alnr. izimler llendirilirken ok dikkatli olunur. Yaptnz bant tasarmna uygun olarak, dii kalp boyutlar belirlenir. Dii kalbn d lleri izilir. Admlara ve bant tasarmna uygun olarak, zmba delikleri izilir. izimde, zmba deliklerinin kesme kenarlarnn, dii kalp plakasn ortalamas salanr. Yapm aamasnda lsel hatalara ve eksikliklere neden olmamak iin ok dikkatli llendirme yaplr. 84

 Klavuz (Hareketli syrc)plaka izilir. Delme kesme zmbalar ve yan ak / aklar izilir. Kalp st plakas izilir. Kalp alt plakas izilir. Klavuz kolon ve burlar izilir. Zmba tutucu veya tutucular izilir. Yan kaytlar (bant yolu) izilir. Kalp sap izilir.

Gerekli yzey ileme iaretleri ve toleranslar doru verilir. Cvata ve pim delik yerleri izilir. Gerektii kadar grnle ifade edilir. n ve st grnte asal boluk izilir. Genelde hareketli syrc (klavuz) plaka kullanld iin lleri zmba gruplarna gre belirlenir. Gerekiyor ise kolonlar ile klavuzlanabilir. Gerekli syrma kuvvetini salayacak yay trn ve adedi belirlenir. Ask vidalarnn llendirilmesinde karlaabilecei muhtemel kuvvetler gz nne alarak gerekli izim yaplr.(Paraya zel olabilir.) Parann fonksiyonlarn net olarak ortaya koyacak izimler yaplr. iziminiz montaj hakknda da net bilgi verecek biimde olmaldr. Zmba boylarn hesaplayarak izimleri yaplr. Zmba toleranslar ok iyi belirlenip resim zerinde gsterilir Yan ak tipi belirlenip yeterli grn ile ifade edilir. Kalp st plaksnda kalp sap yeri hesaplanarak mutlaka resim zerinde gsterilir. Kalp plakalarndaki montaj elemanlar konumlar ve yerleri doru olarak resim zerinde gsterilir. Kolon ve bur yuva eksenlerinin doru izilmesine dikkat edilir. Bu elemanlar hazr kullanlabilir. Bu elemanlarn izimini toleranslara dikkat ederek llendirilir. Zmba tutucu, zmbalarn balanma ekli gz nne alnarak izilmelidir. Birden fazla zmba tutucu kullanalabilirsiniz, ancak izim ve llendirmelere dikkat ediniz. Para zelliine uygun izilir. llendirilmelerine dikkat edilir. Kalp sapnn iziminde kullanacanz pres sap yuvasnn llerine dikkat edilir. 85

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Bir parann retilebilmesi iin gerekli btn l, iaret ve bilgileri tayan resme yapm resmi ad verilir? A.) Doru 2. B.) Yanl

Kesit izimlerde oklar bak ynn ifade ederler. A.) Doru B.)Yanl

3.

Kltme ve byltme lekli izimlerde parann gerek ls yazlmamaldr. A.) Doru B.) Yanl

4.

Kesit dzlem izgisi bir parann nereden kesildiini ifade eder. A.) Doru B.) Yanl

5.

Klavuz kolon ve burlar kalplarda kesmeye yardmc elemanlardr. A.) Doru B.) Yanl

6.

Ask cvatalar hareketli syrc plakalarn montajnda kullanlrlar. A.) Doru B.) Yanl

7.

Linear pattern komutu dairesel oalmay ifade eder. A.) Doru B.) Yanl

8.

Mirror komutu kopyalama komutudur. A)-Doru B)-Yanl

9.

Tolerans antedi harfli sembollerin saysal deerlerinin gsteriminde kullanlr.

A.) Doru
10.

B.) Yanl

Kalplarda ki kesiciler kaliteli souk i takm eliklerinden yaplmaldr.

A.) Doru

B.) Yanl

86

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 C A D C B C A A D A

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D D Y D Y D Y Y D D

87

PERFORMANS DEERLENDRME
Aada resmi verilen klavuz kolonlu kalbn yapm resimlerini iziniz. lleri kendiniz belirleyiniz.

KILAVUZ KOLONLU AY TABAI EVRE KESME KALIBI

1.Bur, 2.st kalp plakas, 3.Pim, 4.Klavuz kolon, 5.Erkek kesme zmbas, 6.Syrc cvatas 7.Kalp alt plakas, 8.Dii kesici, 9.Cvata, 10. paras,11.Syrc plaks, 12.Silindirik pim, 13.Cvata, 14.Vulkolon yay, 15.karc

88

Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: Faaliyetin Amac: AIKLAMA:

MAKNE TEKNOLOJS

Tarih:

Klavuz Kolonlu Delme Kesme rencinin Kalplar 1 Klavuz kolonlu delme kesme kalp Ad Soyad: elemanlarnn yapm resimleri No: izilir. Klavuz kolonlu delme kesme kalp Snf: elemanlarnn yapm resimleri Blm: tekniine uygun izilebilir. Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. (Hayr) olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar ediniz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 izim yapacanz ortam ve ara gereleri hazrladnz m? (Bilgisayar, vb.) Dii kesiciyi(plakay) izdiniz mi? Erkek kesme zmbasn izdiniz mi? Klavuz (hareketli syrc) plakay izdiniz mi? Kalp alt plakasn izdiniz mi? Kalp st plakasn izdiniz mi? Klavuz kolon ve burlar izdiniz mi? Zmba tutucuyu izdiniz mi? Drc sistem elemanlarn izdiniz mi? Kalp sapn izdiniz mi? Paralarn yapm resimlerini izerken resim kurallarna uydunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
lme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz.

89

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modlle kazandnz yeterlilii lmek iin aada resmi verilen parann bant tasarmn yan akl veya dayamal biimde yaparak kalp paalarnn yapm resimlerini iziniz.. Bu ilemleri yapabilmek iin aadaki davranlar srasyla yapmanz gerekmektedir. Yaplmas gereken davranlar ve ilemler ierisinde hayr seeneiniz var ise bir sonraki davrana gemeden, hayr dediiniz davran renerek uygulamanz gerekmektedir.

90

Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad:

MAKNE TEKNOLOJS Klavuz kolonlu delme kesme kalplar1

Tarih : rencinin

Bant tasarm yapmak ve klavuz Ad kolonlu kalp elemanlarnn yapm Soyad: resimleri izilebilir No: Parann retim tekniine uygun bant Snf: tasarmn yapabilecek ve klavuz kolonlu kalplar oluturan paralarn yapm resimlerini tekniine uygun Blm: izebilecektir. Sevgili retmenim, rencinizin yeterlik lme faaliyeti sonunda aadaki performans testini doldurunuz. Yapm olduu ilemlere (Evet) yapamad ilemlere (Hayr) olarak iaretleyiniz.

Faaliyetin Amac:

AIKLAMA:

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Parann bandn oluturarak llendirdiniz mi? Adm bulunup, verim hesabn yaptnz m? Dayama veya yan ak yerlerini belirlediniz mi? Dii kesici plaka llerini buldunuz mu? Hareketli klavuz plaka llerini buldunuz mu? Ask cvata llerini belirlediniz mi? Bant yolu llerini belirlediniz mi? Kesme kuvvetini hesapladnz m? Kesme boluunu buldunuz mu? Kesme boluunu hangi tarafa vereceinizi belirlediniz mi? Zmba llerini belirlediniz mi? Kesici zmbalarn malzeme ve sertlik deerlerini belirlediniz mi? Zmba tutucu plaka llerini belirlediniz mi? st plaka llerini belirlediniz mi? 91

Evet

Hayr

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Alt plaka llerini belirlediniz mi? Balant elemanlar adet ve llerini belirlediniz mi? Klavuz kolon ve bur llerini belirlediniz mi? Kalp balama sap yerini buldunuz mu? Standart kalp elemanlarn belirlediniz mi? izim yapacanz ortam ve ara gereleri hazrladnz m? (Bilgisayar vb.) Dii kesiciyi(plakay) izdiniz mi? Erkek kesme(evre kesme) zmbasn izdiniz mi? Delme zmbalarn izdiniz mi? Klavuz (hareketli syrc) plakay izdiniz mi? Kalp alt plakasn izdiniz mi? Kalp st plakasn izdiniz mi? Klavuz kolon ve burlar izdiniz mi? Zmba tutucuyu izdiniz mi? Kalp sapn izdiniz mi? Paralarn yapm resimlerini izerken resim kurallarna uydunuz mu?

DEERLENDRME
renci zerinde yapm olduunuz yeterlik lme deerlendirme ileminde istediiniz takdirde, Evet ve Hayrlara not sistemi uygulamak sureti ile deerlendirme yapabilirsiniz. Hayr, olan cevaplar rencinin yeniden uygulamasn istemek sureti ile modl tamamlatabilirsiniz.

92

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
ATAMEK Sami, Delme Kesme ve Bilumum Sac Kalplar, Bursa,1977. ERGN Yakup, brahim UZUN, Sac Metal Kalp Konstrksiyonu, Ankara 1981. KURT, Yrd. Do. Dr. Hseyin, Kalplk Teknii ve Tasarm stanbul,2002. EN .Zeki, Nail ZLNGR, Makine Meslek Resmi 1,stanbul, 2000. GNE A Turan, Pres, ileri Teknii Blm 1, TMMOB Makine Mhendisleri Odas Yayn No:129, Ankara YELBEY brahim, Bar,YELBEY Kalp Konstrksiyonu ve Kalp Yapm Irmak Ofset Bursa 2002.

FBRO, Kalp Elemanlar Katalou 2001 (FBRO Standart Parts)

93