KLSK TRK ARLERNN DLNDEN BEDDUALAR evkiye KAZAN ZET Beddualar (ilenler), gnlk yaantmzn ve szl kltrmzn ayrlmaz

bir paras; insann ba edemedii bir g karsnda Allaha snmas ve hakkn manevi bir yolla arayarak kendini psikolojik olarak rahatlatmasdr. almamzda, klsik Trk airlerinin devlete ve devlet erknna, devlet ve din dmanlarna, sevgiliye, a, rakibe, felee nasl beddua ettikleri iirlerle gsterilmeye allmtr. Anahtar Kelimeler: h etmek, beddua, divan iiri, ilen, karg, klasik iir. THE CURSE IN THE WORDS OF CLASSICAL TURKISH POETS ABSTRACT The curse is an integral part of our daily lives and oral culture. It is a way for a person to take refuge in God against a power he can not cope with and to relieve himself psychologically by demanding justice in a spiritual way. In this study, it has been indicated with poetry how classical Turkish poets curse the state and the ministers, the enemies of the state and religion, the beloved, the lover, the rival and the fate. Key Words: To sigh, curse, divan malediction, imprecation, classical poetry

poetry,

Yrd. Do. Dr. , Mehmet Akif Ersoy niversitesi Eitim Fak. r. yesi, Burdur. (sevkazan@yahoo.com)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

778

evkiye KAZAN

Giri Beddua, Farsada kt anlamna gelen bed ile Arapada dileme, isteme, arma gibi anlamlara gelen dua kelimelerinin birlemesinden olumu bir isimdir. Dualarn aksi olan lnet, inkisar, bel ve gazap ifade eden kiisel szlerdir.1 En eski Trk kaynaklarndan XIX. yzyla kadarki kltr eserlerimiz ve szlklerimiz beddua szcn karg ve ilen szckleriyle karlamlardr.2 Szl gelenekten gelen bir edebiyat rn3 olarak kabul edilen karg szcn baz aratrmaclar tr; bazlar da ifadeyi ssleyen, anlatm glendiren bir dil gesi4 olarak dnmlerdir. Beddua, karg veya ilen; insann kendisine, ailesine, yaad topluma ve din gibi kurumlara zarar dokunacak kiilere, dnce ve fikirlere kar davranlarn bir tepkisidir.5 Ba edilemeyen bir g karsnda Allaha snmak ve hasmn Allaha havale etmektir. nsanlarn birbirlerine olan fkeleri, kzgnlklar, direnileri beddualara yansm ve beddualar, insann vicdann rahatlatan psikolojik bir g olmutur.6 Dilin doal ak iinde, birtakm sz kalplaryla ilenilecek kiiye ya dorudan doruya hitap edilmi ya da anlam hafifletmek iin olumsuzluk eki eklenmitir. Beddua edilen kii, ya konuann karsndadr ya da beddua eden kii, onu karsnda kabul eder. Kt dileklere hedef olan kii hakkndaki dnceler, bakalarna duyurulmak istenir. Olumsuz biime sokulan ve beddua anlam tayan fiiller, bir trl akaya getirilip hafifletilir.7 slmda lanet olsun! demek, Allahn rahmetinden uzak olsun demektir. slm limleri, Mslmanlarn olur olmaz sebeplerle
Andreas Tetze, Tarih ve Etimolojik Trkiye Trkesi Lgat, c.I, Simurg Yay., stanbul-Wen, 2002, s.302; rnekleriyle Trke Szlk, c.I, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 2002, s.282; Beddua TDV slam Ansiklopedisi, c.5, istanbul, 1992, s.297-298. 2 kr Elin, Halk Edebiyatna Giri, Aka Yay., Ankara, 1993, s.662663; rnekleriyle Trke Szlk, c.II, s.1399, 1561. 3 Bkz.L.Sami Akaln, Trk Dilek Szlerinden Alklar Karglar, Halk Kltrn Aratrma Dairesi Yay., Ankara, 1990, s.29. 4 Bkz.Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, 4. bask, Gerek Yaynevi, stanbul, 1982, s.125; Erman Artun, Gnmz Adana klk Geleneinde Alk-Karg (Kara Alk), III.ukurova Halk Kltr Bilgi leniBildiriler, 1999, Adana Valilii, Adana 1999, s. 11. 5 kr Elin, a.g.e., s.663. 6 Bkz. Nurdan Tuhfe Koolu, Karikatre Beddua: Yeni Bir Karg m? Milli Folklor, 2007, Yl:19, S.75, s.38-42; Sibel Kocaer, Bir Sosyal Kontrol Arac Olarak Beddualar ve nternet, Milli Folklor, 2007, Yl:19, S.75, s.30-33. 7 Bkz. Boratav, a.g.e., s.127-128.
1

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

779

birbirleri aleyhine beddua etmelerinin uyumayacana dikkat ekmilerdir.8

slm

ahlkyla

Beddua, peygamber efendimizden ok az duyulan szlerdendir.9 Hz. Muhammedin Mslmanlara ikence etmek, slm dinine iddet ve bask yoluyla kar koymak gibi ktlkleriyle tannan baz mriklere beddua ettiini ve bu bedduasnn etkisini gsteren bildiren hadisleri vardr.10

8 zellikle mutasavvf ahlklar, bedduann tasavvuf edeple badamayacan belirtirler. Allah, kt szn alenen sylenmesini sevmez; ancak zulme urayanlar haritir. (En-Nis 4/148) melindeki yette, hakszla urayanlarn beddua etmelerine izin verildii grlmektedir. Pek ok kaynakta yer alan bir hadise gre Hz. Muhammed, Muz bin Cebeli Yemene vali olarak gnderirken baz grevlerini sraladktan sonra, Mazlumun bedduasndan sakn; nk onunla Allah arasnda perde yoktur.diyerek zulm ve hakszlk konusunda onu uyarmtr (Buhr, Mezlim, 9). Hz. Muhammed hadislerinde, misafirin duas ve babann ocuu hakkndaki duas, adaletli devlet bakan ve orulu kimsenin duasyla mazlumun bedduasnn kabul edileceinden phesi olmadn belirtmi ve bizzat kendisi de mazlumun bedduasna uramaktan Allaha snmtr (Msned, IV, s. 154; Msned, V, s.82-83; bn Mce, Sym, 7, Du, s. 11, 20). 9 Baz tefsirlerde Uhudda Mslmanlara kar savaan mriklerle ilgili olarak Hz. Muhammede hitaben, Senin yapacan bir ey yok. Allah ya onlarn tvbelerini kabul edecek ya da kendilerine ktlk ettikleri iin onlar azaba uratacaktr.(l-i mrn, 3/128) melindeki yetin baz mriklere beddua eden Hz. Muhammedi uyarmak amacyla geldii, nitekim bu kiilerin sonradan Mslman olduklar belirtilmektedir. Aslnda Hz. Muhammedin slmiyete kar direnenlere beddua etmek yerine onlarn hidayete ermeleri iin dua ettii bilinmektedir (Bkz. TDV slam Ansiklopedisi, c.5, stanbul, 1992, s.298). 10 Hadis-i erifte, Bir kimse lnet edince, lnet edilen buna mstahak deilse, kendine dner buyrulmutur. bni Mbarek hazretleri, ocuunu ikyet edene, ocua beddua ettin mi? dedi. O da, evet deyince, ocuun ahlkn sen bozdun buyurdu. Dier peygamberler, kavimlerine lnet ettikleri hlde, Peygamber efendimiz lnet etmemitir. Fakat baz gruplar, snflar iin beddua etmitir. Bir savata, kfirlerin yok olmas iin du etmesini istediklerinde Ben lnet etmek iin, insanlarn azap ekmesi iin gnderilmedim. Ben, herkese iyilik etmek iin, insanlarn huzura kavumas iin gnderildim. buyurdu. Yine bir hadis-i erifte, kimseye lnet olsun ki, bunlar, zalim emir, aka gnah ileyen fsk ve snnetimi ykan bidat ehli kimsedir. buyrulmutur. Kuran- Kerimde Allah, Ebu Leheb iin, Onun eli kurusun buyurduu gibi, Ebu Lehebin olu Uteybe, Tebbet yeda suresi gelince, Hz. Muhammede eitli hakaretlerde bulundu. Peygamber efendimiz ok zlp, Ya Rabbi! Buna bir canavar musallat eyle! dedi. Ebu Lehebin olu Uteybe ama ticaret iin giderken, bir gece arkadalarnn arasnda yatarken, bir arslan gelip arkadalarn koklayp brakt. Sra Uteybeye gelince onu paralad. Bir kimse, sol eliyle yemek yiyordu. Sa elin ile ye buyurdu. Sa kolum hareket etmiyor diye yalan syledi. Bir peygamber ile alay eden bu kimse iin Resulullah efendimiz, Sa elin artk hareket etmesin buyurdu. lnceye kadar sa elini azna gtremedi. Peygamber efendimizin buna benzer beddualar vardr. Dier insanlarn ibret almalar ve hidayete kavumalar iin byle mucizeler vaki olmutur (TDV slam Ansiklopedisi, beddua maddesi, c.5, s.298).

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

780

evkiye KAZAN

Skntlar karsnda azmi ve midi elden brakarak beddua okumak, olaylara lanet etmek Mslman bir insann ii deildir. Mehmet Akife gre, lnetleme, smsk balanm, zlmesi imknsz, kalbi smsk balam bir zihin dm ve ok kt bir dncedir: Lnetleme bir ukde-i htr ki: zlmez... En korkulu cni gibi yesin yz glmez!11 (Mehmet Akif) nsanlarn her an beddua etmeye hazr olduu, kt kabul ettikleri durumlara beddua ile karlk verdikleri grlr. Halk arasnda da h almann kt bir ey olduu, h alan kiinin iyilik grmeyecei, mutlaka bana bir bela gelecei gibi inanlar vardr. h alan onmaz. h yerde kalmaz. Alma mazlumun hn, kar heste heste. Az kaz, uz kaz, boyunca kaz. alma elin kapsn, alarlar kapn. El iin kuyu kazan evvela kendi der. Etme bulma dnyas. Etme bulursun, inleye inleye lrsn. Kazma kuyuyu, kendin dersin. Kimsenin h kimsede kalmaz. Kii ektiini bier. Kii ne yaparsa kendine yapar. Ktlk her kiinin kr, iyilik er kiinin kr. Mazlmun h, indirir h. Mazlumun h, yerde kalmaz. Ne ekersen onu biersin. nce ineyi kendine batr, sonra uvaldz ele. veye etme znde bulursun, geline etme kznda bulursun. Ataszlerimiz12 ile h kmak, h tutmak, h yerde kalmamak gibi deyimlerimiz13 divan iirimizde de yer almaktadr. Beddua almak veya h almak birisinin bedduasna uramaktr ve iyi kabul edilmez. ldr ne denl zahmet ise eyle ihtiyr Ne hum al efendi benm ne fignum al (Yahya Bey) hum alma kim yedi kat gkler ey melek Cehd eyler ise baglay bilmez du yoln (Nect)
11 Mehmet kif Ersoy, Safahat, stanbul: nklp ve Aka Basmevi, 11. Bask, 1977, s.207. 12 mer Asm Aksoy, Ataszleri ve Deyimleri Szl 1, Ataszleri Szl, TDK Yay. Ankara, 1984. 13 mer Asm Aksoy, Ataszleri ve Deyimleri Szl 2, Deyimler Szl, TDK Yay. Ankara, 1984.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

781

Mazlumun bedduasnn kabul olunacana dair bir inan14 vardr: Ey meh felek hrmenin od tutd sehergh Y yirde mi kalsa gerek idi benm hum (Zt) k- mazlmu h yirde kalmaz ey felek h- Ztden nin klmaz felekler ihtiyt (Zt) Bstn nle-i Ferhd gr mahv eyledi Alma iy rn-dehnum kimsenn h hn (Fash) Lutf eyle hum alma eh hdan sakn ncitme ben zafni Allhdan sakn (Vasf ) Mazlum, ou zaman, zalim karsnda gsz ve aresiz kaldn dnr. Allaha snmak ve Ondan yardm istemek zorunda kalr. Buna inanmak, mazlumun zalime karlk vermesinden daha etkilidir.

A. BEDDUANIN / LENCN ZAMANI, YAPILI EKL VE ETKS 1. lencin Zaman: a. Seher / Sabah Vakti: Seher vakti, herkesin uykuda olduu bir andr. Bu vaktin kutlu olduuna; edilen dua veya hlarn kabul olunacana; mazlumun seherde ekecei hn bir ok gibi hedefine isabet edeceine dair bir inan vardr:

Mazlumun bedduasndan saknnz; nk onun duasyla Allah arasnda perde yoktur. (Buhar, Mslim)

14

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

782

evkiye KAZAN

Bir h- subhgha bakar ukde-i dern Zr kd goncaya bd- seher verir (Vanl Drr) n sabah vakti ettii hlar, tesirlidir: Gn gibi nzksin ey serv-i ser-efrzum benm Korkaram kr itmesn h- seherghum sana (Nazre-i em) Bazan seher vakti edilen hlarn da bir faydas olmamaktadr. air, sevgiliye insaf vermesini Allahtan diler: On sekiz bin leme kr eyledi hum benm Ne aceb kr itmedi h- seherghum sana (Nazre-i Gnh) Eser itmez nidelm h- sehergh sana Meger insf vire dstum Allh sana (Nect) b. Gece Yars Vakti: Gece yars herkesin uykuda olduu bir andr. Gece yars sdk ile yaplan dualarn veya hlarn kabul edilecei de bir baka inantr. Mazlumun seherde ekecei hn yan sra gece yars ettii feryatlarn da bir ok gibi hedefine isabet edecei dnlr: Bana cevr itme bu zlf ruhyla ey sanem dyim Sakn kim nle-i eb-gr h- subhghum var (Rhim) Rid, her ikisi de siyah olan zlf ile eb arasnda renk ynnden iliki kurar ve gece yars yaplan dualarn kabul edileceine inanr: Ol fetn ham- zlfinde nle kl Rid Du -y nm-ebi mstecbdur dirler (Rid)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

783

2. lencin Yapl ekli: a. Ba Ak lenmek: slm ncesi ve slmi devre ait kaynaklarda ba amak, dua esnasnda teslim ve itaat olarak dnlm; anlam genilemesiyle beddua sembol olarak kullanlm ve ayn zamanda yas almeti olarak da grlmtr.15 Ahmet Talt Onay16 ba ak dua etmenin gelenekte bir eit beddua anlam tadn, duann kabuln abuklatrd inancnn var olduunu, yamur dualarnn da bu nedenle ba ak yapldn; bilhassa zulm grenlerin ba ak ilendiklerini ve bu durumun Anadoluda halk arasnda ok grldn; ba ak yaplan gerek dua, gerek ilencin yksek sesle yapldn syler. Ahmet Paa, uzun sredir sevgiliye ba rtl dua eylediini; ancak bu defa kabul edileceini umduu iin olsa gerek, ba ak dua edeceini sylemektedir: Nice bir rtl klam niyzm ol sneme Bu kerre ba auban ikre yalvaralum (Ahmed Paa) Niyaz, a mahsustur ve sevgilinin naznn zuhuruyla kendisini gsterir. air, bu kiilerin ba ap feryat etmesinden ve yerden ge yalvarmasndan ekinmektedir: htiyt itmez misin andan ki ashb- niyz Ba aup zr klup yerden gge yalvaralar (Nect) b. Bata Hasr Yakmak: Eskiden zulm gren halk, padiahn, vezirlerin, valilerin geecei yol zerinde balarnda ot, hasr, paavra gibi eyler yakarak durur ve bylelikle dikkati ekip dertlerini anlatrlarm. Bu ekilde dinlemek detmi.17

15 Bkz. Hayati Develi, Dua ve Yas Motifi Olarak "ba a- Tabiri, Trkiyat Mecmuas, stanbul niversitesi Trkiyat Enstits Yaynlar, Cilt: 20, Yl. 1996. (http://www.edebiyatogretmeni.net/duaveyasmotifi.htm). 16 17

Onay, a.g.e., s.62 Onay, a.g.e., s.63.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

784

evkiye KAZAN

h elinden ey felek senden kime ekv idem Zr u giryn bauma hsr yakup dav idem (Ayn) Mazlumlarn kard ateli hlar, koca ehri ateten sahraya evirmi; minareler, sanki ikayet etmek iin balarna hasr yakmlardr: hrk- h ehri edip det-i ten Yakt hasr bana yer yer minreler (Nazm) c. El Aarak lenmek: Sevgili, nazlanarak, klardan eteini ekmemeli, ilgisini kesmemeli; eteine sarlan ellerin onu braknca gklere almasndan korkmaldr. Etee yapmak, yalvarp yakarmak demektir. Ellerin gklere almas, bota kalmas ve beddua etmesi anlamlarndadr: ekme dmen nz idp ftdelerden vehm kl Gklere almasun eller ki dmnundadur (Fuzl) 3. lenilen Kiinin Sonu veya lencin Etkisi: nanca gre, h almak iyi deildir. Bakalarna ktlk eden, haksz yere zulmeden, cezasn mutlaka ekecektir. Unutmamak gerekir ki eden, bulur: Bir gn cezsn greceksin ceflarn Kalmaz esersiz h edip Allah ektiim (Mevlev Senh) Her dem bana azb u ikb u itbun tme efendi n ki cihnda iden bulur (Hasan Ziy) Nev-cevnsn kalbini zr itme Rznn sakn Alma ber-hurdr olayn dir isen hum benm (Nazre-i Rz)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

785

hn etkisi o kadar byktr ki h, yldrm dm bina gibi yapar. Ey felek yap yap gnl kasrn ykup yir eyleme Yldrm urm binya dndrr hum seni (Zt) Moll Veliyddin, yaptm her kt iin sonras kt talih, benden intikam ald diyerek yapt ktlklerin cezasn ektiine inanr: Her ne bed fil etdim ise kbet Ald benden tli-i bed intikm (Moll Veliyddin) Su, arap gibi eylerin iildikten sonra kadeh dibinde kalan art anlamna gelen cray, airlerin ifadelerine gre, yere dkmek detten saylrm.18 Necati Beye ait aadaki beyitte ise cray yere dkmek olumsuz karlanmtr. Pr-i meykede yani meyhaneci, n cray yere dktn grm ve bunu ho karlamamtr. air, ilenildiinin farkndadr ve bu gn beni onarmayan, bana iyilik getirmeyen onun ilencidir demektedir: Dn grd cra dkdgmi pr-i mey-kede Bu gn beni onarmayan anun ilencidir (Nect) Kadehi iebilecei miktardan fazla su ile doldurup da iemeyerek kadeh dibinde arttrmak halka ho grlmemi; bunu dkmek israf saylmtr.19 Hayl Bey, kadehteki arab telef edenin evi, su zerindeki hava kabarc gibi yok olsun, yklsn diyerek ilenir: Mnend-i habb ola ilh evi virn Sgarda u kim cra koyup mey telef eyler (Hayl Bey) XIII. yzyl Osmanl devlet adamlarndan Defterdar Sar Mehmed Paa, zulmedenlerin yaptklarnn kyamet gnnde kendileri iin azap sebebi olacan, hatta zulmleri sebebiyle, lm annda can vermelerinin ok zor olacan ifde eder:
18

Bkz. Mine Mengi, Mesh Divan, AKM Yay., Ankara, 1995, s. 209 / Onay, a.g.e., 88

G.143/5.
19

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

786

evkiye KAZAN

Her ki zulmetti zr destine Yarn ol zulm ana zulmet olur. Ol zaman kim ecel boazn ala Ana can vermesi meakkat olur (Defterdar Sar Mehmed Paa) Ziya Paa, konuya daha farkl bir adan yaklar ve mutlaka adaletin tecelli edeceini, zulmn ok uzun mrl olmayacan, zalimlerin bir gn mutlaka mazlumdan zr dilemek zorunda kalacan syler: Nk bed herkes bulur lemde elbet etdiin Kendi bulmazsa cez mrs olur evldna (Ziya Paa) Sabret! Siteme, ister isen hsn-i mkft Fikr eyle ne zulm eylediler Ysufa ihvn Zlimlere bir gn dedirtir Kudret-i Mevl Tallhi lekad serekelh aleyn. (Ziya Paa) B. DEVLET LE DEVLET ERKNINA BEDDUA / LEN 1.Padiaha len: airler, bulunduklar ortam ne olursa olsun, hakszlklar karsnda susmam; memleketin saadeti, devletin bekas iin devlet adamlarn eletirmi ve onlar uyarmlardr. Bunlardan bazlar edep llerini am, ii hezliyyttan kfre kadar gtrmlerdir.20 airi bilinmeyen bir beyitte, halka zulmetmenin iyi olmad, bunun cezasn kendisi grmezse de evladnn grecei hatrlatlr: Halka gadr eyleyenin kbeti hayr olmaz Kendi bulmazsa da bir gn evld bulur (L)

Mehmet Sar, Klsik Trk iirinde Devlet, Edebiyat Aratrmalar, Ankara: Anl Matbaa, 2007, s.54.

20

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

787

mparatorluun gl dnemlerinde padiaha ilenmek deil, mda bulunmak bile mmkn deildi. airin bunu yapmas iin lm gze almas gerekirdi. Ancak, Tanzimat Fermanyla birlikte padiahlarn yetkileri kstlanm; Fransz ihtilaliyle Avrupaya yaylan hak, hukuk, hrriyet gibi kavramlar, Trk airleri tarafndan da benimsenmitir. airler, padiahn ve ynetiminin lkedeki karklklara neden olduunu dndkleri iin, duygularn rahata dile getirmiler ve ou zaman balar sknca yurt dna kamlardr. II. Abdulhamid devrinde, jurnalcilerin oalmas, her szde ve harekette saraya ynelik bir tenkit aranmas halk rahatsz etmektedir. air Eref, bir iirinde padiaha herkesi susturdun, lkeyi harabeye evirdin, bundan sonra senin kapn aacak, senin dostluuna gvenecek kimseyi bulama diyerek ilenirken bir baka iirinde ise vatan, btn dallar budanan bir aaca benzetir ve bu mlk elden giderse sen kime zulmedeceksin? diyerek II. Abdlhamide seslenir: Halk arasnda teneffs eylemekten havf eder Her ne mmknse yapup dnyy etdirdin skt Bmlar tsn serr-i evketinde an-karb Pdihm perdedr olsun kapnda ankebut (Eref) Mlk nsfndan ziyde hasma verdiyse nola Patlasn ehl-i hased bu pdih ihsndr (Eref) 2. Sadrazam ve Dier Devlet Erknna len: Padiahtan sonra en etkili kii sadrazamdr. Onlar hakknda da kt sz sylemek kolay deildir. Sadrazamlar hakknda sylenen beddualar, ya onun lmnden sonra ya da sadrazamlktan azledilip gzden dtkten sonra sylenmitir. Yahya Bey, Sadrazam Rstem Paann lmnden sonra u beyti syleyerek ondan adeta intikam almtr: Glmez idi yzi maherde dah glmeyesi og i itdi bize ol saglk ile olmayas (Yahya Bey) Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

788

evkiye KAZAN

Nef, bir kasidesinde Grc Mehmed Paay vmesine karlk ondan ktlk grr. Bunun zerine ona bir hiciv yazar. Sihm- Kazann en ar hicivlerden biri olarak kabul edilen21 bu kasidede air, btn vezirlerden iyilik grd halde sadarete hi de layk olmayan bir hain tarafndan defa azledildiini syler ve ona ilenir: inci defdur bu Hak belsn vire melnun Ki yok yire beni azl itdi olmken sen-hn (Nef) Bu hicviyeden sonra Grc Mehmed Paann Nefyi ldrtmek istediini; fakat eyhlislmn fetva vermediini, Paa iin yazd ve birinciden daha ar olan a kpek redifli ikinci hicviyesinden anlalmaktadr. Nef, Grc Mehmed Paay lanetlemektedir: Ehl-i dil dmeni dn yoksul bir melnsun ldrrlerse eger cn be-cehennem a kpek (Nef) Eref, devlet ynetiminde bilgiye, beceriklilie, kvrak zekya, tecrbeye nem verilmesi gerektiini syler ve devleti, milleti daha ileriye gtrmek yerine ykmaya alanlar, grevlerini kiisel menfaatlerini gerekletirmek iin bir ara olarak kullananlar eletirir. Btn devlet erknnn halka zulmettiini; adeta ekyadan farklar olmadn; mazlumlarn hn bir musiki gibi algladklarn syler: Her biri hlince icr-y mezlim itmede Grse bir memr insn bir k zanneyliyor Eyleme b-hde eyle b-re feryd fign h- mazlmu hkmet msik zanneyliyor (Eref) Fatin Efendi, Sadaret Mektb Odasnn kalfas olan erif Begzde Rauf Bey iin syledii mzdevic muhammesinde mezarnda bile rahat edememesi iin22 ona ilenir:
21

Haluk pekten, Nef Hayat Sanat Eserleri, Aka Yay., Ankara, 1996,

s.74. Feridun Gven, Klsik Trk iirinde Hiciv, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 1997, s.106.
22

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

789

Yog iken nsiyesinde eser-i lutf- ilh Nice bu mertebeye irdi ahs- kth Dim ehl-i hnern kadrini itmekde tebh Dilerm kanbr ile yere gesn n-gh Grmesn ch- mezrnda dah hb u huzr (Fatin) Nb, zulm ve hakszlkla elde edilen ve gece gndz btn gdas fakirlerin gzyandan ibaret olan saadete lanet olsun szleriyle zulm nlemek yerine, halka zulmeden devlete lanet ederken bir dier beytinde ise Biz yce mevkilerin yle tatan yaplm salam kalelerini grdk ki, bunlar bir beddua hnn topuna dayanamayp yklverdiler diyerek h almama konusunda onlar uyarr: Lanet ol devlete kim ola gd Ek-i em-i fukar subh u mes (Nb) Tb- h- inkisra pydr olmaz yine Kiver-i chun nice sengn-hisrn grmz (Nb) Kanunnin olu ehzde Mustafann, bir iftira sonucunda katledilmesi nedeniyle kaleme alnan bir mersiyede, dert ve eziyetlere maruz kalmalar ilgisi ile Hz. Eyyb, Hz. Bill ve ehzde Mustafa ayn beyitte anlmlardr. Mersiyede, ehzde Mustafaya iftira eden ve idamn infaz edenlere ilenilmi; dnyada rahat yz grmemi olan ehzdenin, kendisi gibi eziyete maruz kalan Hz. Eyyb ve Bill ile meknlarnn cennet ve dostluklarnn ebed olmas iin Allaha dualar edilmitir: Kurusun eli kemend atan ana ll olsun Kim ald ise ayan pyml olsun Adv ki eyledi bhtn mmkin olduka Cihnda shhat rifat ana muhl olsun

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

790

evkiye KAZAN

Cihnda ekdi o cmle eznn lmn Cinnda hem-demi Eyybla Bill olsun (Mun) Nef, Edirneli Ekmekizde Ahmed Paann cahilliini, aklszln anlatp yaknlarn ktledikten sonra ona ilenir: Yalnuz bana olan zulmni Hakdan dilerm mrine devletine bis-i noksn olsun (Nef )

C. DEVLET DMANLARI LE DN DMANLARINA BEDDUA / LEN 1. Padiahn Dmanlarna len: Klsik Trk airleri, padiah ve dier devlet erkn iin bir taraftan dua ederken bir taraftan da onlarn dmanlarna yzleri glge gibi siyah olsun, glge gibi ayaklar altnda inensinler, bu dnyada rahat yz grmesinler,kedere esir olsunlar, mrlerinin baharlarnda perian olsunlar gibi szlerle ilenmilerdir. Glge yerdedir ve varl gnee baldr. Padiah gne olarak dnlnce, dman glge olmakta; bir taraftan padiah yceltilirken dier taraftan da dman, hakir grlmektedir. Hayli Bey, Kanuni Sultan Sleymana Sen dnyada gne gibi mehur olduun srece, senin dmanlarnn yz, glge gibi simsiyah olsun diyerek padiaha vgde bulunurken bir taraftan da padiahn dmanlarna ilenir. air, bir baka iirinde, Gne nasl ok parlak ise, sen de semalar gibi yce ol. Senin dmann, glge gibi ayaklar altnda inensin.der. vlen, gne gibi mehur olduka dmanlarn yz kara ve glge gibi ayaklar altnda olacaktr: Ola adlarnn sye gibi yz siyh Sen olduunca cihnda gne gibi mehr (Hayl Bey) Sye gibi dmann olsun ayakta py-ml Sen eh eflk-kadr ol nitekim enver gne (Hayl Bey)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

791

Bk, Sultan Mehmed iin yazd medhiyede, padiahn dmanlarnn dnyada rahat yz grmemesi iin Allaha dualar eder: Hakdan niyzum ol ki ads zamnede Rhat yirini bulmaya ky- adem gibi (Bk) Hayl, Kanuni Sultan Sleymann dmanlarnn mrlerinin perian ve kedere esir olmas iin gece gndz beddua eder durur: Dmnnn ola pejmrde bahr- mr Vird edindi Hayl bunu leylen ve nehr (Hayl Bey) Sen dlkta dmenin olsun esr-i gam Budur Haylinin sz her m t seher (Hayl Bey) Ahmed Paa, Kerem redifli kasidesinde, Fatihin uurlu bayram iin dmanlarn kurban etmesini ve onlarn mrlerini tarih gibi sona erdirmesini felekten diler: Iyd- ferhundene kurbn ede adn felek Sen ahibbna buyur b- seh nn- kerem

mr-i hasmn ere trih gibi pyna Nmn nme-i ikbl ede unvn- kerem (Ahmed Paa) Nedim, Sultan III.Ahmed iin yazd medhiyelerde padiaha, sen bazan yallarda bazan Sadabatta zevk et, elen. Gam, keder, sknt oklar, dmannn canna gesin yani dmanlarn kskanlklarndan patlasnlar, devaml hor ve hakir olsunlar, tasa ve znt iinde gnlerini geirsinler; yzleri daima su gibi yerde olsun diye ilenir: Gh shil-hnelerde gh Sad-bdda Sen saf kl dmenin endh gesin cnna (Nedm)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

792

evkiye KAZAN

Hor u hakir olup dmen dim zz nn efzn ola hnkrm (Nedm) Klup Hak dim n- erfin izz ile l Bu bs ola yere yz hem-vre adnn (Nedm) Ayn air, Sadrazam brahim Paann devletinin ve mrnn uzun olmas iin dualar ederken fitneyle dolu dmanlarnn gam derdiyle para para olmalar iin ilenir: Hak Tel devletin efzn ede mrn mezd Derd-i gamla k k olsun advv-i pr-fiten (Nedm) Nef, Sultan I. Ahmed iin yazd bir kasidesinde, padiahn yolunda dmanlarnn balarnn top gibi yerlerde olmas iin ilenirken; Sultan II. Osman iin yazd bir kasidesinde de Padiah, sava alanna ynelip admn atnca din dmanlarnn ba, onun yolunda ayaklar altnda kalsn.diyerek ilenir: Top eylesin yolunda ser-i dmeni kaz T kim felekde mh- neve savlecn verir (Nef) Eyledike azm-i meydn- gaz evvel kadem Py-ml olsun yolunda dmen-i dnin seri (Nef) Bk, Kanuni Sultan Sleymann lmnden duyduu acy dile getirmek iin yazd mersiyede gen ya da yal, kim olursa olsun, senin lmne alamazsa, duam odur ki onun da gzya ocuu yerlere girsin der. Baki, gzya ocuu yerlere girsin derken ocuunu gmer gibi gzyalarn topraa gmsn, evlat acs eksin demek istemekte ve herkesi alamaya davet etmektedir. Dua, davet etmek demektir: Tfl- sirik-i yerlere girsn dum odur Her kim gamumdan aglamaya eyh bdan (Bk)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

793

Fuzl, Kanuni Sultan Sleymana sen mlkn kymetlisi, zamann en ycesi ol; senin dmanlarn sknt eksin; seni ekemeyenler perian olsun diyerek bir taraftan padiaha vgyle seslenirken te yandan onun dmanlarna ilenir: Sen olgl ercmend-i mlk dmen kayd- gam eksin Sen olgl ser-blend-i dehr hsid hr zr olsun (Fuzl) Nb, senin fermanna itaat etmeyenin mr, benim boyum gibi ksa olsun, diyerek ilenir: Fermnuna muhlefete cret eyleyen Olsun draht- mri benm kmetm gibi (Nb)

2. Din Dmanlarna len Nil, Kerbel ehidi Hz.Hseyinin ban kesenlerin toplardamarlarndan ip gibi siyah bir ylann dolamas; Kerbelda su vermeyenlerin yok olmas; bu fitne ateini yakan lanetlinin azabn arttrmas iin Alaha dua eder: Ser-i mbrekine kasd edenlerin olsun Gezende mr- siyh gerdeninde habl- verd O nahl-i brvere Kerbel zemninde Su vermeyenler olsun mbtel-y lerzi-i bd Bu fitne tein ikd eden lanin ola Edip azbn Kahhr lahza lahza medd (Nil) Nesimyi sevdiinden ayran, Allahtan uzak olsun. Hz. Muhammedi Hz. Aliden ayrana lanet olsun: Nesmden cd yr klan Haktan cd olsun Ki yrndan cd klan b-dn mndr (Nesm)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

794

evkiye KAZAN

Kim Muhammedi Alden ayrr lanet ana Lahmike lahm deil mi y Al senden meded (Nesm) C. SEVGLYE BEDDUA / LEN Sevgili, klsik Trk iirinde en ok sz edilen ve a sebepsiz yere eziyet edendir. k, genellikle dman bakl olan sevgiliyi sevmekten baka bir ey yapmaz ve sevgilinin bu kadar ok eziyet etmesinin nedenini anlamakta zorlanr: Y Rab ol dman baklu yra nitdm neyledm Sevdgmden gayr ol dildra nitdm neyledm (Nect) Ksik Trk iiri geleneinde k-sevgili ilikisinde sevgiliye den grev, klarn zntden, acdan ldrmek, onlara eziyet etmektir. Bu durum, geleneksel sevgili tipinin en belirgin zelliidir. Sevgili; hem rakibe hem a ynelir. Vefaszdr, sevgisine gvenilmez. Rakiple buluur, ktan sevgisini saklar. Nazldr, aftedir, fettandr. Bu zellikler divan iiri geleneinde sevgiliyi sevgili yapan zellikler olduu iin ayplanacak zellikler deildir. O sevgili, n hndan ve feryadndan saknmaz; nk cennetin alan gl saba yelinden korkmaz: Ol cefkr eylemez feryd u humdan hazer Cennetn handan gli bd- sabdan korkmaz (Nect) n amac gnlne taht kuran sevgiliye ulamaktr. k, sevgiliye ulamak iin her eyi yapmaya hazrdr. k, kul; sevgili, sultandr. Sevgili, cana kasteder; a yr olmaz, ta yreklidir, sznde durmaz. n h etmekten ve Allaha snmaktan baka yapaca bir ey yoktur. Bu snma bir bakma hakszlk yapann Allah tarafndan cezalandrlacan beklemek anlamna gelir. Sevgilinin btn olumsuz zelliklerine ramen a den grev, sevgiliden ikyeti olmamak ve onun eziyetlerine sabrla tahamml etmektir. Allah, sevgiliyi bir gzelin akna drrse o zaman sevgili, klarn neler ektiini anlayabilir: klarun ne ekdgini anlamag in Allh ideydi bir gzele mbtel seni (Nect)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

795

Sevgili gl; k da blbldr. n h; da, ta etkiler. Sevgili iin en byk tehlike, n hn almaktr: Gonce-lebsin gl-zrum alma hn blbln kun h ider zr ki tg u taa kr (h) Dehr glzrnda ber-bd old ok gl hrmeni Ey gl-i nev-reste zinhr hn alma blbl (Celil) k, bazan yle ateli h eder ki onun ateinden gkteki yldzlar, ay ve gne tutuur. Azdan kan buunun ge doru ykselmesi, Allahn katna ulamas nedeniyle Alma mazlumun hn kar aheste aheste, Mazlumun h yerde kalmaz gibi ataszlerine konu olur. Gzellik burcunda gne olan sevgili, n yakmakta ve perian etmektedir. air, kimsenin h yerde kalmaz szleriyle sevgiliyi uyarmak ister: Ey gzellik burcna hrd olan yakma beni Yirde kalmaz n bilrsin dd- h kimsenn (Nect) Gk yzini gzetme gurr- ceml ile Kalmaz bilrsin ey yzi hrd yirde h (Nect) h etmek bir eit dua etmektir ve bu dua, bir ok gibi gklere kar. Necati, bir dua oku gibi gklere kan n hndan sevgilinin ekinmesini ister: Ey mh-ihre kun hndan it hazer Bilmez misn ki gklere tr-i du kar (Nect) h, bazan bir kasrgadr, yer yznde ne varsa siler sprr. Bazan kara bir dumandr, gkyzn kaplar. Bazan bir alev topudur, dnyay yakp kl eder. Bazan Hak katna ykselen bir bedduadr, Cellullahtan imdat ister.23 n hndan ekinmelidir:

23

Ahmet Sevgi, Beyitlerin Glgesinde, Konya, 2004, s.72.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

796

evkiye KAZAN

Dd- hum gklere boyad ry- lemi Nr- humdan sakn ey h- hbnum benm (h) h- akum erer-i te-i hum sipehm Yanar oddur benm ey h- siphum hazer et (Zt) Ben hamide-kad nigr saht olup ah eylesem Kat yaydan ok kar gibi kar hum benm (Zt) h kim klmad cn gnlne nlem eser Geri derler h- k seng-i hrdan geer (Adn) Ayrlk, n istemedii bir durumdur. Aksi takdirde, gnlden kacak hn kara duman, dnyay karanlk edecektir. Aslnda ayn harmann yakan, n hdr: Hrmen-i mh yakan h- dernumdur benm arh- ser-ke dostlar imdi zebnumdur benm (Nect) Zt, sevgiliden ac ektirmemesini ve kendisinin hn almamasn ister. Yoksa ayn harmannn yanacan ve yldz tanelerinin kl olacan syler. hndan ekinmesini isteyen air, gnein dounca ayn gzelliinin kalmayacan anlatmak ister. n hnn ejderhas ge ekilirken azndan fkran atelerle sabrnn harman tutuabilir. Sevgili bundan ekinmeli ve na h ettirmemelidir: Hrmen-i mh yanar dne-i encm kl olur h etdrme bana ey yzi mhum hazer et (Zt) Ey gzm nr beni yakma firk teine lemi zulmet eder dd- siyhum hazer et (Zt)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

797

Ztiy sikadan hrmen-i sabrun tutuur ekilrken ge bu ejder-i hum hazer et (Zt) k, sevgilinin kendisini zmemesini, beddua almamasn diler ve onu uyarr: Kaddmi bkdn sakn humdan ey mhum benm Yedi kat gkden geer arh okdur hum benm (Nect) Parlak bir aynay duman nasl mahvederse, ir de kendi hnn dumanyla sevgilinin yznn bozulacan sylemektedir. Burada dd- h beddua olarak ele almak mmkndr. Hat, sevgilinin gzellik aynasna iz brakm bir dumandr. Sevgili, klarn hn hie saymaktadr. Oysa imdi o hlarn neticesinde gzelliinden olmutur. Yz, atetir. zerindeki ayva tyleri ile bu ate, dumanl halde bulunmaktadr. Hlbuki ate, dumansz olmaldr, yani sakal kaznmaldr. Dilek ve temenni ifadesiyle sevgiliye bir uyar nitelii tayan aadaki beyitte, tra olmu bir yzdeki parlaklk ve hoa gidicilik vlmekte; sevgilinin kendisine olan ilgisinin de bu seviyede olmas arzulanmaktadr. Eer sevgili kendisini reddederse onu, sakalndan dolay yz berbat olmu bir insann durumuyla tehdit etmekte ve eer ilgi gstermezsen senin durumun da sakal karmakark bir insan gibi, kark bahtl olsun demektedir: Gel Ahmedi yakma ki anun dd- dilinden yet-i hsnn yine jeng olmaya cn (Ahmed Paa) O sevgili, Yahyann iirinin incisini kulana kpe etmezse, toprak mlek gibi olsun yani bu dnyada kymet ve itibar grmesin: Gvr itmezse drr-i nazmun Yahy o h Kadr u kymet bulmaya lemde mnend-i hazef (eyhlislm Yahy) Gzellii ve airlii ile nl Mihri Hatunun Necati Beye hissi yaknl olduu ve duygularn msralarla ifade etmee alt bilinir. Ben senin vefal bir sevgili olacan bekliyordum. Senin byle bir cefakr olacan nasl bilebilirdim. Aknn yolunda benim

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

798

evkiye KAZAN

neler ektiimi bir gn aka tutulunca anlarsn. Beni aka drdn. Greyim sen de benim gibi aka tutulasn.diyerek beddua eder: Ben umardm ki seni yr- vefdr olasn Ne bileydim ki seni byle cefkr olasn Reh-i aknda neler ektm ey dost benm Bilesin bir gn ola aka giriftr olasn Beni azade iken aka giriftr itdn Greyim sen de benim gibi giriftr olasn (Mihr) Ayn air, Ey aslas gnl, szme uymadn. Dilerim ki sonunda onun zlfnn ucuna aslasn. Beddua etmiyorum ama Allahtan diliyorum ki kendin gibi cefakra tutulasn.diyerek hem sevgiliye olan aknn bykln hem de sevgilinin ilgisizliinden ikyetini dile getirir: Szme uymadun ey aslas dil dilerem Ser-i zlfne anun hiri ber-dr olasn Beddua etmezem amma Huddan dilerim Bir senin gibi cefakra hevadr olasun (Mihr) Dmanlarna ilenenler Sen de Mihr gibi bahtsz olasn derler: imdi bir hldeyz kim ilenen dmnna Der ki Mihr gibi sen dahi siyehkr olasun (Mihr) Sevgilinin zlfnde perian olanlarn hline acmayan k, Nect gibi bir derde tutulmaldr. Bu kt durumu grme dilei, airin ilencidir: Zlfn fteleri hline rahm eylemeyen Greyin bencileyin derde giriftr olsun (Nect) Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

799

k, sevgilisine beddua etmek istemez; ama ayn derde onun da tutulmasn ister: Nice bir mbtel-y aka hicrn bel olsun lh kend gibi b-vefya mbtel olsun (Bk) Hcm- nle-i eb-girden zlim haberdr ol Beni bmr- hicrn eyledin sen dahi bmr ol (Nedm) Nedmnn sz ancak budur ey fet-i devrn Gzn gibi beni bmr kldn sen de bmr ol (Nedm) Beni ser-mest iden em-i siyhun pr-humr olsun Beni eyd iden zlfn de sevdya ikr olsun (zzet Ali Paa) Pern-hl iden ftegn- ak kkldr Anun da mye-i smn- hli tr u mr olsun (zzet Ali Paa) zzet Ali Paa bir beytinde Sevgili, gzelliinin bahesini seyretmeyi yasaklad. O da bu lemde gn grmesin, bahar zleyen olsun.derken, bir dier beytinde Gnl byle inleten sevgilinin ince belinin fikridir. O da gnl gibi alayp inlesin, o da kendinde bulsun.szleriyle sevgiliye ilenir: Tem-y riyz- hsnn men itdi ol fet O da gn grmesin lemde mtk- bahr olsun (zzet Ali Paa) Dili hem-hl eden nleyle fikr-i m-miynundur O da kendinde bulsun dil gibi zr u nizr olsun (zzet Ali Paa) air, sevgilisine derdinle hlimi bozup deitirdin, ldrdn; sen de atelerde yan diyerek ilenir:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

800

evkiye KAZAN

Ey gnl hlimi derdinle diger-gn ettin Greyin odlara yan sen beni mabn ettin (Hayl Bey) Sevgili, ayrlk hasreti ve derdiyle viran etmitir. k, senin de hasret ve dert ile viran olduunu greyim diyerek ilenir: Hasret derd ile ey dil beni vrn itdn Greyin hasret derd ile seni vrn ol (Nect) airler, bazen sevgiliye bazen de rakibe h ederler. Avn aadaki ifadelerinde, sevgilinin rakibin kendisine cevr etmesine engel olduunu syler ve bunu, hnn sevgiliye tesir etmi olmasna balar: Dn rakb cevrini men eyled ben hasteden Eyledi tesr gy h efgnum saa (Avn) n mit tohumunu ayaklar altnda ineyen sevgiliye air, Allah onu bir ekmee muhta etsin diyerek ilenir: Tohm- mmdm benm p-ml ider Rezm o yr Dilerm Br an muhtc ide bir ekmeye (Rezm)

D. RAKBE BEDDUA / LEN k-sevgili ikilisi arasnda k ile yaran ve ona ortak olan kii rakiptir. k, rakiple srekli mcadele iindedir ve onun en byk dmandr. Her olumsuzluktan onu sorumlu tutar. Sevgilinin rakiple birlikte olduunu, rakibin sevgiliye ktlk edeceini dnr. Sevgilinin rakibe ilgi gsterip kendisine ilgisiz olmasndan ikyet eder. Rakibin ad lanet kelimesiyle birlikte anlr: Srdi kard cennet-i kyndan ol mehn dem rakb-i dve nice lanet itmesn (Nect)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

801

eytanlg idp azdurur agyr yrum dem olan ana nicesi lanet itmesn (Nazire-i Resm) Kitb- ka grdm ne kati yazug imi Rakb adn anmak kimesne lanetsz (Nect) k, sevgiliye daima tembihlerde bulunur ve rakip hakknda onu uyarr. Buna ramen sevgili, ktan ok rakibe imkn tanr ve onunla birlikte olur. Her ne olursa olsun n amac, gnlne taht kuran sevgiliye ulamaktr. k, sevgiliye ulamak iin her eyi yapmaya hazrdr; ancak rakip, n huzurunu karr. k, rakibe boazndan aslayd ya da yerlere gireydi diye ilenir: Yrum benden cd kld cdm olsun rakb Bogazndan aslayd y gireydi yirlere (Nect) Klsik Trk iirinde kr olsun, bin para olsun, sevdiklerinde bulsun, gkte bulut yokken bana yldrm dsn, kuduz olsun, boynu krlsn, eli aya bzlsn, Allah cann alsn, Allah onun lmn grmek nasip etsin, helvasn ve an nasip etsin, cehennemde zebani etsin, derisi yzlsn, maksuduna ulamasn, boazndan aslsn, yerlere girsin gibi ifadelerle rakibe ilenilmitir. Solakzade Tarihinde Selimin sert tavr ve Pr Mehmed Paann tedirginliiyle ilgili olarak l Efendiden nakledilen bir olaydan sz edilir: Merhum ve mafur devrinde, vezir namnda olanlar ayna varmadan katl olunmakta devlet yn birbirine beddua etseler, Sen de Sultan Selime vezir olasn.derler idi.24 Yavuz Sultan Selim zamannda yaam, adn bilmediimiz bir air, ilenlerin en etkilisini25 rakip iin sylemitir: Rakibin lmesine re yokdur Vezir ola meger Sultn Selme (L)

Cemil ifti, Maktul airler, Kitabevi Yay., stanbul, 1. Bask, Haziran, 1997, s.195. 25 Mehmet avuolu, Divanlar Arasnda, Umran Yay. Temmuz 1981, s.61.

24

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

802

evkiye KAZAN

Rakibin kelime manas gzleyen, gzetleyen ve bu arada onu koruyan anlamna gelir. Onun bu tarafn bilen k, ona gz kr olsun diyerek ilenir: Y lhi kande kim var ise kr olsun rakb T ki k yol bula mak pinhn kocmaga (Ahmed Paa) Sevgilin sayla ili dl bir halde bulunan tarak, n bir trl sahip olamad sevgiliye yakn olma imknna kavumas bakmndan rakip olarak dnlr. Tczde Cafer elebi, biri sevgilinin salar ile oynar, dieri ise onu kucaklar diyerek taraa ve aynaya bin para olmalar iin ilenir: Greyin neyile yine bin pre olsun kim Biri zlfi ile oynar biri an kocar karu (Tczde Cafer elebi) Rakip, kskan ve dedikoducudur; cefasyla, sevgiliden ayrmtr. air, bana ettiklerini o da sevdiklerinde bulsun diyerek kskan rakibe ilenir. Cevr ile sevdgmden ayrd beni hasd Sevdklerinde bulsun efendi iden bana (Nect) Gkte bulut yokken bana yldrm dsn sz beklenmedik felaket veya kt olaylarla karlasn, anlamnda rakibe ilentir: Yr eiginde rakb ideyin yle fign Gkde bulut yog iken yldrm insin bana (Behit) Rakip, sevgilinin semtinde bir kpektir. it gibi dalamtr. Bu sebeple, sevgilinin kyumun itidir diye itimat etmemesi ve ondan saknmas istenir. k, Allahtan o kpein kuduz olmasn diler: t gibi dalad beni kyunda rakbin Ey dost Huddan dilerem kim kuduz olsun (Hayl Bey) slmiyette kpek mekruh sayld iin camilere giremez ve inana gre iinde kpek bulunan eve melekler girmez. air,Allah, Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

803

mescide girmi kpek gibi senin hrmetini versindiyerek rakibe ilenir: Ky-i dil-berde rakb Hak Tel eylesn Mescide girmi kpek gibi ziyde hrmet (Zt) k, sevgilinin gzelliinin bana el uzatan rakibin boynu, eli ve ayann bzlmesi hatta derisinin yzlmesi iin Allaha dualar eder: Meclisde boyun ekdi rakb ol eh-i hsne Her kanda ise b-edebn boyn zlsn Ayak basup el uzadanun bg- cemle Ey yr- per-r eli ayag bzlsn . Soyuld didiler gice mestne rakbi Yahy greyin kim derisi dah yzlsn (eyhlislm Yahy) k, Allahtan rakibin cann almasn; rakibin lmnden sonra piirilecek olan andan ve helvasndan yemei nasip etmesini; rakibin cann almadan kendi cann almamasn dileyerek rakibe beddualar eder: Yr iiginden zlrsn dir imi baa rakb Y ilh dilegm bu ki anu boynn z (Zt) Yruma cnum dimi ben grmeden ey dil rakb Greyin Tanr anun cnn teninden ayra (Zt) A ile halv birmekde rakb std imi Hak nasb itsn bize halvsn v an (Zt) Yra cnum didi kasd itdm rakbn cnna Cnum alma cnn almaynca Allhum benm (Nazre-i Srr-i Mderris)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

804

evkiye KAZAN

Bunca zamandr gl blblden ayran kafestir ve k iin rakiptir. Bu yzden k, kafese yani rakibe krlasca diye ilenir: Bunca demdir ki gln eyledi blblden dr Dd elinden bu ikest olas knc-i kafesin (Nedm) k, rakibin kara yznn ocak tana dnmesi iin ilenir: Nr- k ile kl oldum der rakb Dnsn ocak tana kara yzi (bni Kemal) Sonbahardaki nar yapraklar gibi rakibin elleri de kurusun. Gl-i ruhsrna yrin tokunurm agyr Kurusn elleri mnend-i hazn-dde enr (Hlet-i Azm-zde) Sevgilinin yanandaki nar iceine kim yasemin derse, onun yeri semender gibi ate olsun: Gl-nr- ruh- dil-bere her kim ki semen dir te ola anun yeri mnend-i semender (eyhlislm Yahy) Rakip, iki cihanda da rahat yz grmesin: Beni mushib olmaga komaz habb ile Y Rab ne re eyleyeyim ol rakb ile

Olsun iki cihnda gam u derde mbtel Ol dil ki hurrem olmaya cevr-i habb ile (Adn) Son nefeste iman ile gmek, her inanan insann arzusudur. Ancak, rakip iin bunun tersinin olmas dilenir. Ey rakb itdn beni ol n-mselmndan cd Greyin kim olasn son demde mndan cd (Hayret)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

805

Nin ol yre rakb didn imnumsn Greyin ayrlasn son demi mnundan (Bk) Suyu rakip olarak gren air; kendi gzyalar gibi suyun da kzl kanlara boyanmasn diler: Dikse ger emi habbn sen semen-ruhsra su Kanl yam gibi boyansn kzl kanlara su (Hayl Bey) Sevgili, n geceleyin ldrmek iin, cefa klcn ekmi; ama sonradan piman olmu ve vazgemitir. Sevgilinin ldrmesi, a ilgi gstermesi demektir. n istedii lmdr. Fuzl, onu bu ii yapmaktan vazgeirene ilenmekte ve isteine kavuamasn; nk ben muradma eremedim o da muradna eremesin, demektedir: Yr dn ekmiti katlim kasdine tg-i cef Yetmesin maksduna y Rab peman eyleyen (Fuzl) Rakip, blbl gibi gece gndz inlesin: Gonca lebn hevsyla kan yudanlarun Blbl gibi ii dn gn h u zr ola (bni Kemal) Kt ahlkl rakibin yeri, cehennem; grevi de zebnlikten bakas deildir. Behit, Allah seni cehenemde zebn etsin diyerek rakibe ilenir. Bed-hslnle seni Allh Tel ey rakb Yri var bri cehennemde zebn eylesn (Behit) Cem Sultan ise bir beyitte n rakiplerine bo yere beddua etmemesini ister. Zira ac patlcan kra almaz: Rakbe ilenben klma nefrn Ki bdincn- beddr irmez fet (Cem Sultan)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

806

evkiye KAZAN

Aadaki beyitler, rakibe yaplan beddualarla ilgilidir: Gzi ksun nergisn kim benzerem dir emne Aaga olsun ba kim Tba yknm sana (Nazre-i Hzr Beg elebi) Dost kyndan zlsin dir imi dmn bana Hcetm budur Huddan kim anun boynn ze (Zt) Derd ise ger rz u eb hem-sohbet olmak yr ile Ol hakm-i b-bedel ana dev gstermesn (Zt) Y lh kbleden dnsn yzi mihrbve Kim ki mihrb anun tebh iderse kana (Zt) Mjen kim hanere tebh iderse lh lm olsun bakdan (Zt) Rakb kymazn sana sennle ahdmz kan Eer imek dilersem kanun olsun touz kan (Zt) yknrse ruhlarua lle-i ter gl gibi Kr-u-br yile virsn mr az olsun begm (Cafer elebi) Yruma cnum dimi ben grmeden ey dil rakb Greyin Tanr anun cnn teninden ayra (Zt) Parelensn dilerem ne gibi bagr anun Her ki elin uzada zlf-i pernun in (Nazre-i Muhibb)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

807

D. IIN VEYA ARN KENDNE LENMES lenler, dua halini almasa da bir dilee dnr. n dileinin gereklemesi bir arta baldr. k, sevgiliden ayr yaamay dilersem, canm haram olsun. Sevgiliden bakasna bakarsam gzm ksn, haram olsun, uyku haram olsun gibi szlerle kendisine ilenir. Sensizin dirlik dilersem gamzene katlm hall Leblernsz zindegn cnuma olsun harm (Rhim) Tem eyledm tasvrni db-y hsn zre Gzm ksun bakarsam gayra ger cevr-i cinn olsun (Rhim) Pertev-i hurd-i ruhsr haylin ol mehn Ey gzm ger gresin bensz harm olsun sana (Nect) Ol gzi mestneye uydun Nect yri var Giceler t subha dek olsun harm uyhu sana (Nect) Cnnenn arb- leb-i rh-perverin Ger bizden ayru gresin ey dil harm ola (Nect) Ben senin b- hayt- lebinin tenesiyim Tlib-i eme-i hayvn isem insn deilim (Yeniehirli Avni Bey) Cm- k olmaz ise derd olsun Bana hn- saf nevleleri (Nect Bey) Dimem ser-rite-i maksd ml chdan bulsun Gnl esbba itmez iltic Allahdan bulsun (Antakyal Mnif)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

808

evkiye KAZAN

Bir devsuz derd imi dirler egeri derd-i k Derde dermn bulmasun derdine dermn isteyen (Muhibb) Su sepp merdmlk itdi sne-i pr-szuma Hak Tal ememn klsun ziyde yan (Zt) b- Hzr- llne myil olanlar lmesn Ana cnlar virmeyen lemde dirlk bulmasun (Zt) evk ile ak olmayan prheni Tiz zamnda greyin olsun kefen (Amr) ol yakalu prhen gibi bir kez seni mrm Eger komadan lrsem senn boynunadur kanum (Nazre-i Cm-i Emn) Giriftr-i gam-i ak olal zde-i dehrim Gam- aka beni bundan beter y Rab giriftr et (Fuzl) Bu hsn bu ceml ile gzeller hsn ahm Yolunda can u ba terkini urmayan yezd olsun (Usl) Ayan topran ger gevher-i maksd bilmezsem Bu dery-y havdisde vcdum n-bedd olsun (Usl) Nef, Etmekizde Ahmed Paay hicvetmek iin syledii terkib-i bendinde, ondan hicivle intikam almak iin kendisine sz verir ve eer ondan bu ekilde intikam almazsam airlik bana kara alsn, iftira olsun, der. ntikm almaz isem hicv ile ben de ondan iriyyet bana her vechile bhtn olsun (Nef) Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

809

Kurtarmasun Allah beni bu derd-i hevdan Derd ile dil dalamayan zevkini bilmez Dindrmesn Allah gzm yan zr Iku ile alamayan zevkini bilmez (Avn) Eer ben btn bu olup bitenlere, yerden ge yuf demezsem, tepkisiz kalrsam, bana yazklar olsun: lemde ki kmil eke gam zevk ide chil Yerden gge dek yuf bana ger dimez isem yuf (Badatl Rh) air, lemi atelerde yaktn sen de atelerde yan diyerek kendisine olan tepkisini dile getirir: Odlara yan h kim odlara yakdun lemi Odlara yansun greyin nle v hum benim (h) k, gzya parasn sevgilinin yoluna harcamaktan ekinmemektedir. Sevgili iin varn dkmeyen yok olsun: Nukd- ekmi yolunda dkmeden kamam Yog olsun ol kii kim sana virmeye varn (eyhlislm Yahy) Sevgilinin ayann topra, n gznn srmesidir. Ayn zamanda ila olarak da kullanlr. air, senin ayann topran gzme srme olarak kabul etmezsem, dnyaya gzsz bakaym yani iki gzm, kr olsun.szleriyle meydan okur: ki gzsz bakayn dnyya ger Hk-i pyun bilmez isem ttiy (Nect) Nil, bir mseddesin her bendinin sonunda ad olmayan gnlm ykanlar, ad olsunlar. Benim iin muradna ermesin diyenler, muratlarna ersinler diyerek kendisine bedduada bulunanlarn dileklerinin yerine gelmesi iin dua eder:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

810

evkiye KAZAN

Ykanlar htr- ndm y Rabb d olsun Benim iin n-murd olsun diyenler ber-murd olsun (Nil-i Kadm) ki lemi terk etmeden sevgiliye kavumak mmkn deildir. air, nice lemlere deer bir Mustafas olan a iki dnya temennasnn haram olmasn ister: ka olsun iki dnya temenns harm Nice lemler deger bir Mustafs var ise (Hayl Bey) Kble, her Mslmann yneldii bir yn ise, gzellik de klar iin ayndr. Gzellikten anlamayanlar, sanki ynlerini kbleden evirmi gibi olurlar. Sevgilinin gzelliini grp de ondan yz evirenin yz, Allahn kblesinden de dnsn: Yz Hak kbleden dnsn anun kim Cemlin grd senden yz evirdi (Ahmed Paa) Sevgilinin mahallesinin Kabesinin harimi a snak olarak yeter. Bir baka secde a haram olsun: Harm-i Kabe-i kyun yiter penh bana Haram ola dah bir gayri secdegh bana (Ahmed Paa) Dnyaya deil de cennete meyl edersem, Alllahm bana sevdiimin yzn gstermesindiyen airin dileinin gereklemesi bir arta baldr: Zhid dny degl meyl eyler isem cennete Sevdgmn yzin Allhum bana gstermesn (Nect Bey) Yolunda ok gibi doru olmazsam, elif gibi olan boyum yay gibi bklsn. Yolunda ok gibi togr deglsem ey kemn-ebr Bkilsn dl-i zlfnden elif kaddm kemn olsun (Nazire-i em) Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

811

Gnl kuu, sevgilinin salarnn kvrmlar arasndadr. k, buradan umay dnrsem kfir olaym der: Murg- cna olaldan zlf-i pr-nn kafes Kfirm ger bir nefes umaga eylersem heves (h) Sana yok olsun diyenler, bu dnyada var olmasn (yaamasn): Sensz ey dilber bana lemde dildr olmasun Sana yog olsun deyenler dnyda var olmasun (Nazire-i Nebi) E. FELEE BEDDUA / LEN: Felek; ihtiyarl, dneklii, kimseye yar olmamas gibi zellikleriyle ikyetlere neden olur. Felek, dne dne (gk kubbesinin dnmesi ve tekrar tekrar anlamlarnda) airin gnahn almakta, ona zulmetmektedir. Ztnin h, yldrm kaml bir adam gibidir. Ondan ekinmek gerekir. Dne dne iil ilersin ey felek Toknd arhua meger h- zebn-drz (Zt) Ey felek dne dne alma gnhum hazer et Yldrm kaml bir kimsedr hum hazer et (Zt) Felek, senin kymetini bilmezse, bahtm gibi kr olsun: Sen Niliy ner et fka dr-i nazmn Bilmezse felek kadrin bahtm gibi kr olsun (Nil) Nect, bir beytinde felein dokuz hisarnn yklmas iin ilenirken bir dier beytinde ise ayn rasnn snmesi, sabahn olmamas, gece ve gndz karanlkta kalmas iin felee ilenir:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

812

evkiye KAZAN

Berber itdi yere brc gibi seddmzi Ykla dilem oldur bu nh hisr- felek (Nect) erg- mh syndr sabh revzenin rt Bu derd hasret ile dn gn karr felek (Nect) airler, istedikleri gibi dnmeyen felein yerle bir olmasn, harap olmasn, temelinden yklp viran olmasn, ba aa gelmesini isterler: Bu ne gerd bu ne cnb bu ne devrn olsun Byle kalursa felek hk ile yeksn olsun Htr- ehl-i dili ol nice eylerse harb Temelinden yklup ol dahi virn olsun Gelmesn ikisi bir yere bentn-naun Belki cemiyyet-i Pervni pern olsun (Nef ) Syesinde klmaduk ey Hayret bir gn huzr Greyin olsun bu fn kasrun eyvn ikest (Hayret) Klmasa lem murdnca medr olsun harb Olmasa devrn seni reyince devrn olmasn (Fuzl) Py-ml olsun felek hasretle dmnm gibi Kehkenn k k etsin girbnm gibi Bulmasn irze-i cemiyyet ecz-y sipihr Tr u mr olsun benim hl-i pernm gibi (Leskofal Glib)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

813

Ola cnne v peymne de elvermeye fursat Nedir bu cevrin ad ey sipihr-i dun nigunsr ol (Nedm) Yakd beni felek denen odlara yanas rdi sipihre te-i hum zebnesi (Zt) Felegn kubbe-i frzesi vrn olsun lemn enfs afk pern olsun Felegn arh krulsun nefes-i humdan Pre pre dklp hk ile yeksn olsun Felegn sbit seyyreleri badel-yevm Rze rze salup rk-i beybn olsun Felegn k ola nh-atlas- mn-fm Lme lme taglup leme rzn olsun Togmasun bir dahi hurd ile mh- felek Mh u sli eb rz bize pinhn olsun (Fzl) Cnum yakdun u ykdun mrmn divrn Bd-i eyvnun yklsun aaga gesn felek Her ki kldur cihna klmasun hi itibr Fursat fevt itmesn zevk saf srsn felek (Cem)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

814

evkiye KAZAN

F. ARLERN ADALARINA LENLER XVIII. yzyl airlerinden Deli lakabyla anlan Safvet, ada Hlisi hicvettii bir mztezatnda26 ona ilenir: Beylik ayaga ddi kaz ile bir fet Pek yosma kyfet Agzn kapanas o nuhsetli musbet Bed szl beret (Safvet) Latif, Tezkiresinde Revnnin Msr seferinde Sultan Selime berf (kar) redifli kaside sunmas zerine padiahn kar vlecek nesne midir ki bunun gibi souk szleri vg vesilesi yapp bana kaside sunarsn diye kzmas ve bunun zerine Scdnin u beyti syledii nakledilir: Soguk szlerle doldurdun cihn Bana dolular yagsn Revn (Scd) Bahynin Makbl iin syledii mseddesinde28 aadaki beyit her bendin sonunda tekrar edilmektedir: Dahlimz yok kimsenn irfnna Bok zarfn lanet olsun cnna (Bahy) Osmanzde Tibin Trs hakknda syledii ktada29 Trs kelimesi, yazs silinip sonra yazlan kt ve sayfa anlamnda kullanarak tevriye yaplmtr: Eyleyp b- ryn rzn Der-be-der gezme merebn kurusun
27

26 27

Gven, a.g.t., 83. Latif, 1314, s.184. 28 Gven, a.g.t., s.103. 29 Gven, a.g.t. s. 126.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

815

Dn yazldun dilenci defterine Hele Trs mrekkebn kurusun (Osmanzde Tib) Nil, Nefnin dmanlarna gam dolu kskanlk meclisleri nasip olsun diye ilenirken, kendilerine de nee ve elence meclisinin nasip olmas iin dualar eder: T ki dya ola bezmi gam-engz-i hased Feyz-i ikbl-i net ile tarabgh bize (Nil)

G. ETL VESLELER N SYLENM DER BEDDUALAR / LENLER 1. Rvete len: Rvetin bir toplumda yaygnlamas, fertler arasnda gven ve emniyet duygusunu zayflatr; devlet dairelerindeki istikrar yok eder. Divan airleri sadece bu konuya temas edip gememiler; ayn zamanda bu toplumsal hastala tutulanlar da uyarmlardr.30 Snblzde Vehb, toplumun rvetten kurtulmas iin Allaha dua eder; rveti alana da verene de lanet ederek Hz. Muhammedin hadisine telmihte bulunur: Allh kapasn oldu gde der-i rvet Hem rvete hem mrte v riye lanet (Snblzde Vehb) Gelibolulu l, rvete bulaann beddualarla anlacan Hz. Muhammedin mehur hadisine telmihte bulunarak31 anlatr: Mansba lyk olmayan amm Arz- rvetdedr sabh u mes

Bkz. Mehmet Sar, Divan iirinde Rvet, Edebiyat Aratrmalar, Ankara: Anl Matbaa, 2007, s.33-43. 31 Sar, a.g.e., s.38.

30

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

816

evkiye KAZAN

Yka beytl-huzr- hiretin Yapa drul-gurr- mayetin

Sebeb olana bed-dular ola Gnde bin milke nr- fitne sala (Gelibolulu l) Devlet kapsndaki ilerin rvetle yapldn, rvetsiz bir iin grlmediini air Andelib, iirlerinde dile getirir32 ve rvet konusundaki mehur hadise telmihte bulunur: Lanet itdi resl mrteye Lanet ana ki an kabul eyler (Andelib)

2. Ktibe len: Fuzul, cahillii asla balamaz. Cahil ktipler, iiri yanl kopya ederler. O kt yazan ktibin eli kurusun. Bir iareti yanl koyunca enlik, dn, ziyafet anlamndaki sr kelimemizi tuzlu, kekremsi, grlt, amata anlamlarna gelen r yapar. Bazen bir harfi drp ndir (az) kelimemizi nra (ate) dntrr. Bazen de bir noktay unutup, gzmz kr eder. air, bunlara eli kurusun33 diyerek beddua eder: Kalem olsun eli ol ktib-i bed-tahrrn Ki fesd- rakm srmz r eyler Gh bir harf sktyla klur ndiri nr Gh bir nokta kusryla gzi kr eyler (Fuzul)

32 Latif, Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzam (nceleme-Metin), Haz. Rdvan Canm, Ankara: AKM Yay. 2000 s.405. 33 Eli kalem olsun(Eli kurusun) ifadesi, Kuranda 111. sre olan Tebbet sresinin ilk yetinde geer: Tebbet yed Eb Lehebin ve tebb (Eb Lehebin iki eli kurusun! Kurudu da.) Bedduann sebebi, Eb Lehebin eziyet etmek amacyla Hazreti Peygamberin yoluna gizlice diken koymasdr.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

817

3. Hkimlere len: Hkmnde hata eden, mazlumlara acmayan, menfaatleri iin zalimleri ycelten hkimlere yazklar olsun. Hkmdr vasta-i mevt hayt halk Vay ol hkime kim eyleye hkmnde hat Kla mazlmlar merhametinden mahrm Vere zlimlere z nefi iin istl (Fuzl) 4. Dier lenler: Eskiden Ramazan aynda baz yerlerde le ve ikindi veya Cuma namazndan sonra vaaz verilir ve dua edilirdi. Bu duann sonunda, bir kimsenin babas veya velisi vaizden temenni veya tezkere ile olunun uslanmas ve Allahn onu slah etmesi iin dua etmesini rica ederdi. Viz Ahmed olu Mehmed ayya, zanpara imi. Ailesine bakmyormu. Allah slh eyleye, eer slah olmazsa Allah kahr eyleye diye duada bulunurdu. Baz genler sakal koyvermeye mecbur braklr, sakal duasnn ardndan bir daha tra olmazlard. Sakallarn tra ederlerse en byk kfrlerden birini ilemi olurlard.34 air, vaizin krsde sakal salvermedi diye sevgiliye beddua etmesini istemez: Bed-du eylemesin yr sakal koyverdi zzet tezkere yaz vizi tebr edelim (zzet Moll) kendi

Sonu Gnlk yaantmzda ve szl kltrmzde nemli bir yer tutan beddualara klsik Trk edebiyatnda da karlamaktayz. Klsik Trk airleri, bata kasideler olmak zere, gazel, tarih, kta, terkib-i bend gibi nazm ekillerinde beddualara ska yer vermilerdir. Kaside, kta gibi nazm ekilleri ile mersiye gibi nazm trlerinde genellikle din ve devlet dmanlarna, felee beddua edilirken; gazellerde ise sevgiliye, rakibe ve n kendisine beddua edilmitir.
34

Onay, a.g.e., s.403-404.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

818

evkiye KAZAN

Klsik Trk iirinde geen beddualarla halk edebiyat szl rnlerinde geen karg veya ilenlerin tespit edilip karlatrlmas her iki daln birbirinden nasl etkilendiinin ve hangisinin orjinal olduunun grlmesi bakmndan gzel olacaktr.

KAYNAKA ABDULKADROLU, Abdulkerim-SARI, Mehmet. R.Ahmed Cevdet, Nevdirul-Asr Fi Mtlaatil-Er, Ankara, 1998. AKALIN, Sami. Trk Dilek Szlerinden Alklar Karglar, Halk Kltrn Aratrma Dairesi Yay., Ankara, 1990. AKKU, Metin. Nef Divn, Aka Yay., Ankara, 1993. AKSOY, mer Asm. Ataszleri ve Deyimleri Szl 1, Ataszleri Szl, TDK Yay. Ankara, 1984. AKSOY, mer Asm. Ataszleri ve Deyimleri Szl 2, Deyimler Szl, TDK Yay. Ankara, 1984. AKYZ, Kenan vd. Fuzl Divan, Aka Yay., Ankara, 1997. ARI, Saim. Alma Mazlumun Ahn / kar Aheste Aheste Sznt Dergisi, S.: 282 - Temmuz 2002. ARSLAN, Mehmet. Mihr Hatun Divan, Amasya Valilii Kltr Yay., Ankara, 2007, s. / G.120/1,3,6 ARTUN, Erman. Gnmz Adana klk Geleneinde Alk-Karg (Kara Alk), III.ukurova Halk Kltr Bilgi leniBildiriler, 1999, Adana Valilii, Adana 1999. AYAN, Hseyin. Nesm Divn, Aka Yay., Ankara, 1990. AYDEMR, Yaar. Behit Divan, MEB Yay.,Ankara, 2000. AYPAY, A.rfan. zzet Ali Paa Hayat-Eserleri-Edeb Kiilii Divan (Tenkitli Metin), stanbul, 1988.

BLKAN, Ali Fuat. Nb Divan II, MEB Yay., Ankara, 1997. BORATAV, Pertev Naili. 100 Soruda Trk Halk Edebiyat, 4. bask, Gerek Yaynevi, stanbul, 1982. CANIM, Rdvan. Latif, Tezkiret-uar ve TabsratnNuzam (nceleme-Metin), AKM Yay., Ankara, 2000.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

819

AVUOLU, Mehmet. Yahya Bey Divan, stanbul niversitesi Yay., 1977. AVUOLU, Mehmet. Yahy Bey ve Divanndan rnekler Kltr ve Turizm Bakanl Yay., Ankara, 1983. AVUOLU, Mehmet. Amr Dvn, stanbul niversitesi Edb. Fak. Yay., stanbul, 1979. AVUOLU, Mehmet. Divanlar Arasnda, Umran Yay. Temmuz 1981. AVUOLU, Mehmet-TANYER, M.Ali. Hayreti Divan, stanbul niv.Edb.Fak. Yay., stanbul, 1981. FT, Cemil. Maktul airler, Kitabevi Yay., stanbul, 1. Bask, Haziran, 1997. DEVEL, Hayati. Dua ve Yas Motifi Olarak "ba a- Tabiri, Trkiyat Mecmuas, stanbul niversitesi Trkiyat Enstits Yaynlar, Cilt: 20, Yl. 1996. DOAN, Muhammed Nur. Fatih Divan ve erhi, Yelkenli Yaynlar, stanbul, 2006. ELN, kr. Halk Edebiyatna Giri, Aka Yay., Ankara, 1993. ERSOY Mehmet kif. Safahat, nklp ve Aka Basmevi, 11. Bask, 1977. ERNSAL, E.. The Life and Works of Tacizde Cafer elebi, With a Critical Edition of his Divan, stanbul, 1987. GLE, Seyit. Nb Divannda Hiciv ve Mizah (Yaymlanmam Mezuniyet Tezi), stanbul niversitesi, Tez No:2802, 1950. GRBZ, Mehmet. Rezm Divan, (nceleme-Metin), Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2005. GRGENDEREL, Mberra. Hasan Ziy, Hayat-Eserleri-Sanat ve Divan (nceleme-Metin), Kltr Bakanl Yay., Ankara, 2002. GVEN, Feridun. Klsik Trk iirinde Hiciv, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Doktora Tezi, Ankara, 1997. PEKTEN, Haluk. Fuzul, Hayat, Edeb Kiilii ve Baz iirlerinin Aklamalar, Aka Yay., Ankara, 1973. PEKTEN, Haluk. Nil Divn, Aka Yay., Ankara, 1990. Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

820

evkiye KAZAN

PEKTEN, Haluk. Nef Hayat Sanat Eserleri, Aka Yay., Ankara, 1996. PEKTEN, Haluk. Nef Hayat Sanat Eserleri, Aka Yay., Ankara, 1996. PEKTEN, Haluk. Nil-i Kadm Dvn, Ankara 1990. SEN, Mustafa. Seh Beg Tezkiresi, Het-Behit Ankara, 1998. SEN, Mustafa. Acy Bal Eylemek/Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka Yay., 2.Bask, Ankara, 1994. SEN, Mustafa. Usl Divan, Aka Yay., Ankara, 1990. KAVRUK, Hasan. eyhlislm Yahy Divn, MEB Yay., Ankara, 2001. KAYA, Bayram Ali. Azm-zde Hlet Dvn (Tenkitli Metin), Harvard niversitesi Dou Dilleri ve Medeniyetleri Blm Yaynlar, 2 cilt, Cambridge, 2003. KAZAN, evkiye. Hamidzde Cell ve Gazelleri, Turkish Studies Tunca Kortantamer zel Says II, (Editr: Prof.Dr.Atabey Kl-Ar.Gr.Sibel st) I.Cilt , V.2/4, Fall 2007, s.466-494. KILI, Filiz. ehzade Bayezid h Hayat ve Divan, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 2000. KOCAER, Sibel. Bir Sosyal Kontrol Arac Olarak Beddualar ve nternet, Milli Folklor, 2007, Yl:19, S.75, s.30-33. KOOLU, Nurdan Tuhfe. Karikatre Beddua: Yeni Bir Karg m? Milli Folklor, 2007, Yl:19, S.75, s.38-42. KKSAL, M. Fatih. Edirneli Nazmi Mecmaun-Nezir (nceleme-Tenkitli Metin) Yaymlanmam Doktora Tezi, Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara, 2001. KPRL, Mehmed Fuad. Trk Saz airleri, 1.Cilt, stanbul, 1933. KURNAZ, Cemal. Hayali Bey Divannn Tahlili, MEB Yay., stanbul, 1996. KK, Sabahattin. Antakyal Mnf Divn, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1999. KK, Sabahattin. Bk Dvn, Tenkitli Basm, TDK Yay., Ankara, 1994. MACT, Muhsin. Nedm Divan, , Aka Yay., Ankara, 1997. Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Klsik Trk airlerinin Dilinden Beddualar

821

MENG, Mine. Mesh Divan, AKM Yay., Ankara, 1995. MERMER, Ahmet. Ktahyal Rahim ve Dvn, Sahaflar Kitap Saray, stanbul 2004. ONAY, Ahmet Talat. Aklamal Divan iiri Szl (Hzl. Cemal Kurnaz) Birleik Yay. Ankara, 2007. BEK, Ali hsan. Divan Edebiyatnda Sosyal ve Din Konulu Rbailer, nsan Yay., stanbul, 1995. rnekleriyle Trke Szlk, c.I, Milli Eitim Basmevi, stanbul, 2002. ZTEKN, zge. XVIII. Yzyl Divan iirinde Toplumsal Hayatn zleri-Divanlardan Yansyan Grntler, rn Yay., Ankara, 2006. SARI, Mehmet. Divan iirinde Rvet, Edebiyat Aratrmalar, Anl Matbaa, Ankara, 2007. s.33-43. SARI, Mehmet. Klsik Trk iirinde Devlet, Aratrmalar, Ankara: Anl Matbaa, 2007. Edebiyat

SEVG, Ahmet. Beyitlerin Glgesinde, Konya, 2004. SUNGUR, Necati. Ah Divan, Kltr ve Turizm Bakanl Yay., Ankara 1994. TARLAN, Ali Nihad. Fuzuli Divan erhi III, Kltr ve Turizm Bakanl Yay., ANKARA, 1985. TARLAN, Ali Nihat. Ankara,1992. Ahmed Paa Divan, Aka Yay.,

TARLAN, Ali Nihat. Hayl Divan, Aka Yay. Ankara, 1992. TARLAN, Ali Nihat. Necati Beg Divan, MEB Yay., stanbul, 1997. TDV slm Ansiklopedisi, Beddua, C.5, stanbul s.298. TIETZE, Andreas. Tarih ve Etimolojik Trkiye Trkesi Lgat, c.I, Simurg Yay., stanbul-Wen, 2002. UURAL, H. Ragb. Defterdar Sar Mehmed Paa, Devlet Adamlarna tler, Kltr Bak. Yay., Ankara, 1992. YORULMAZ, Hseyin. Ziy Paa, Terc-i Bend-Terkb-i Bend, dam Yay., stanbul 1992. YCEBA, Hilmi. air Eref, Hayat-Hatralar-iirleri, 2.Bask, stanbul, 1958. YCEL, Bilal. Adn Divan, Aka Yay., Ankara. Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009