nh l thng d- Trung Hoa

Prime, Khi THPT Chuyn HSP HN H Ni July 12, 2005

nh l thng d- Trung Hoa

Prime

nh l thng d- Trung Hoa -c coi l mt trong nhng vin kim c-ng trong s hc s cp. y c th coi l mt nh l quan trng l thuyt ng d-, trong bi vit ny hi vng trao i cng bn c mt s ng dng ca n trong vic gii mt s bi ton ph thng.

1 Ni dung nh l v chng minh:

nh l. nh l thng d- Trung Hoa -c pht biu nh- sau: Cho m 1 , . . . , mn l n s nguyn d-ng i mt nguyn t cng nhau v a 1 , . . . , an l n s nguyn bt k. Khi h ph-ng trnh ng d-: x ai (mod mi) C nghim v nghim ny l duy nht theo mod
n

mi
i=1

Tr-c ht ta hy nhn li vn -c t ra, c hai vn chng ta cn quan tm y: th nht l tnh gii -c ca h ph-ng trnh ng d- ny, th hai l tnh duy nht ca nghim. By gi ta hy tip cn bi ton, -ng nhin ta ch cn chng mnh cho tr-ng hp n = 2, cc tr-ng hp n > 2 l h qu ca tr-ng hp ny. C rt nhiu cch chng minh bi ton ny, d-i y l mt trong nhng cch thng dng: Tr-c ht ta s chng minh b sau: B Berzout. Cho hai s nguyn m v n sao cho gcd(m, n) = 1. Khi lun tn ti x v y sao cho mx + ny = 1 Chng minh. Ta xt tp {1 mx}, do m v n nguyn t cng nhau nn ta c {1 mx} chy qua mt h thng d- y mod n. Khi t tn ti x sao cho n | 1 mx, ta ch cn xt 1 mx . B Berzout -c chng minh xong y= n H qu. Vi mi d nguyn lun tn ti u v v sao cho d = mu + nv . By gi quay li bi ton ca chng ta, theo l thuyt ng d-, tn ti u, v sao cho: x = a1 + m1u, x = a2 + m2 v Do ta ch cn chn u v v tha mn a1 a2 = m2v m1u, iu ny hin nhin theo b Berzout trn. Nh- vy tc l tn ti x tha mn h ph-ng trnh ng d- trn. Php chng minh hon tt cho bi ton tn ti nghim. By gi ta s chng minh tnh duy nht ca nghim. Khi THPT Chuyn HSP HN Page 2

nh l thng d- Trung Hoa

Prime

Tht vy ta hy xt hai nghim x v x ca h ph-ng trnh cho, khi ta c xx (mod mi ) , i = 1, , n

Do mi i mt nguyn t cng nhau nn ta phi c x x (mod m1 ...mn), ta c khng nh v tnh duy nht ca nghim theo mod m 1...mn. C mt s chng minh khc cho bi ton ny, tuy nhin tc gi vn thch cch chng minh ny hn v n vn c tc dng cho nh l thng d- Trung Hoa trong tr-ng hp tng qut: Cho m1, .., mn l cc s nguyn d-ng a1, .., an l cc s nguyn khi h ph-ng trnh ng d-: x ai (mod mi) c nghim khi v ch khi gcd(m i, mj ) | ai aj , i = j . Khi cc bn hy lin h vi nh l Berzout trn t tm li gii cho mnh coi nh- l bi tp hiu r hn bn cht ca vn .

2 Nghim ca ph-ng trnh ng dnh l. Nu ta t M =

n i=1

mi v di =

M , hy chng minh rng: vi x = mi

n i=1

ai (di )(mi )

th x l nghim ca ph-ng trnh ng d- cho. By gi ta quan tm hn n vic ng dng ca nh l Trung Hoa trong l thuyt ng d-. Tr-c ht ta s nu li mt s khi nim c bn: Cho P (x) l mt a thc h s nguyn, vic gii ph-ng trnh ng d- P (x) 0 (mod n) l vic tm tt c cc lp x trong Zn = {0, 1, .., n 1} m tha mn n | P (x). Chng hn xt P (x) = x3 x, khi ph-ng trnh ng d- P (x) 0 (mod 3) c 3 nghim phn bit l x = 0, 1, 2. Tuy nhin ph-ng trnh ng d- P (x) 0 (mod 4) li ch c 3 nghim x = 1, x = 3, x = 0. nh l sau y cho php ta ch cn quan tm n vic gii cc ph-ng trnh ng d- vi n = p a vi p l cc s nguyn t. nh l 1. Cho n =
r i=1
i pa i , khi ph-ng trnh ng d- P (x) 0 (mod n) c nghim

i khi v ch khi tt c cc ph-ng trnh ng d- P (x) 0 (mod p a i ) (*) c nghim. Hn na

Khi THPT Chuyn HSP HN

Page 3

nh l thng d- Trung Hoa

Prime

nu gi Ni l s nghim ca ph-ng trnh th ph-ng trnh P (x) 0 (mod n) c ng N1 ...Nr nghim. Chng minh. Chiu thun ca bi ton l hin nhin, bi nu tn ti x m P (x) 0 (mod n) i th hin nhin x s tha mn tt c cc ph-ng trnh ng d- P (x) 0 (mod p a i ). Ta xt chiu o ca bi ton, nh-ng tr-c ht ta ch n mt tnh cht n gin ca a thc h nguyn a b | P (a) P (b). By gi ta tm gi xpi l 1 trong cc nghim ca ph-ng trnh ng d- (*), theo tnh cht trn i ta ch cn xt s tn ti ca x sao cho: x xpi (mod pa i ) Khi cu tr li l tn ti theo nh l Trung Hoa. Vi t-ng ny cu sau thc cht l h qu, vi mi 1 cch chn nghim trong N i nghim ca cc ph-ng trnh ng d- trn li cho ta 1 nghim duy nht mod n, v hin nhin cc nghim ny phn bit theo mod n, t ta c chnh xc N1 Nr nghim. Php chng minh ca ta hon tt Nh- vy nh- ni, vic nghin cu nghim ca ph-ng trnh ng d- modn, c th chuyn v nghien cu nghim trong tr-ng hp n l ly tha ca s nguyn t , v t c th chuyn v nghin cu nghim trong tr-ng hp n l s nguyn t da theo kt qu sau: nh l 2. Gi s ph-ng trnh ng d- P (x) 0 (mod p) c k nghim x 1, .., xk ng thi gcd(P (xi ), p) = 1 th vi mi a nguyn d-ng ph-ng trnh P (x) 0 mod p a cng c ng k nghim theo mod pa . Php chng minh ca bi ton ny da vo h qu ca b Helsen sau, cc bn c th t chng minh coi nh- bi tp: B . Vi mi x v h lun tn ti r(x, h) sao cho: P (x + h) = P (x) + hP (x) + h2 r(x, h) p dng b ny ta c th chng minh -c bi ton theo quy np. hiu r hn nh l (1) ta s -a ra mt v d minh ha Bi ton 2.1. Cho n l s nguyn d-ng ln hn 1, hy tnh s nghim ca ph-ng trnh ng d- x(x 1) 0 (mod n). Li gii. Ta vit n d-i dng phn tch tha s nguyn t n =
n i=1

ai. Khi theo nh l 1 ta

i s quan tm n s nghim ca ph-ng trnh ng d-: x(x 1) 0 (mod p a i ), ch rng x i v x 1 nguyn t cng nhau nn ph-ng trnh ng d- ny ch c 2 nghim x 0 (mod p a i ) r i hoc x 1 (mod pa i ), t theo nh l 1 ph-ng trnh ny c tt c 2 nghim, bi ton -c chng minh xong.

Khi THPT Chuyn HSP HN

Page 4

nh l thng d- Trung Hoa

r i=1

Prime

Bi ton 2.2. Cho n l s nguyn l c dng

i pa i . Khi xt a l nguyn bt k v nguyn

t cng nhau vi n th ph-ng trnh ng d- x 2 a (mod n) c ng

a pi

(1 +
i=1

a pi

) trong

l k hiu Legendre.

Li gii. Theo t- t-ng trn ta ch cn quan tm n vic xt bi ton khi n = p a , ta s chng minh rng vi mi k ph-ng trnh x 2 a mod pk c ng 1 + a nghim. p Vi k = 1 th kt ca ca bi ton l hin nhin, nu a l s chnh ph-ng mod p th ph-ng trnh cho c ng 2 nghim, nu a l phi thng d- chnh ph-ng mod p th hin nhin ph-ng trnh v nghim. Vy ta c kt qu bi ton. By gi ta hy xt khi k > 1, hin nhin ta ch cn quan tm khi m a l s chnh ph-ng mod p. Khi gi xo l nghim ca ph-ng trnh P (x) 0 (mod p) vi P (x) = x 2 a th ta c P (xo ) = 2xo , s nguyn t cng nhau vi p khi p l. Theo nh l (2) ta c kt qu bi ton cho tr-ng hp k > 1. Php chng minh ca ta hon tt. Nhn xt. -ng nhin bi ton ny vn c th gii -c cho tr-ng hp n tng qut, tuy nhin php chng minh ny kh di v phi chia 1 s tr-ng hp v ly tha ca 2, phn ny xin dnh cho bn c coi nh- l mt bi tm hiu nh. Cui cng hiu hn v d 1 v v d cc bn hy th sc vn dng gii bi ton sau y: V d 2.1. Ta xt S = {k Zn |k 2 1 (mod n)}. Hy tnh
k S

k theo mod n.

V d 2.2. (Tng qut ca nh l Willson) Xt T = {k Z n | gcd(k, n) = 1}, hy tnh k theo mod n.

k T

C mt gi nh cho hai bi ton ny cc bn tin theo di: u tin rng nu k thuc S th n k cng thuc S , ta c th phn S thnh cc cp s (k, n k ) v ch rng tch cc phn t ny ng d- 1 mod n do k 2 1 (mod n), do vy |S | k (mod n) = (1) 2 chng ta quay li v d 1. T-ng t trong T ta cng chia thnh cc
k S

cp "nghch o" tuy nhin cn l-u mt s phn t m nghch o modn ca n l chnh n, hay chnh l tha mn ph-ng trnh k 2 1 (mod n) v chng ta phi quay li xt t-ng t v d 1 vi 1 cht rc ri hn. Ta tip tc vi mt v d kh in hnh cho ng dng ca nh l Trung Hoa: Bi ton 2.3. Cho S = {p1 , , pr } l tp r s nguyn t phn bit, v P l a thc h s nguyn

Khi THPT Chuyn HSP HN

Page 5

nh l thng d- Trung Hoa

Prime

sao cho vi mi n u tn ti pi trong S sao cho pi | P (n). Chng minh rng tn ti i sao cho pi | P (n), n N . Li gii. Ta phn chng iu ng-c li, tc l vi mi p i trong S tn ti ai sao cho p P (ai ), khi bng php xt x tha mn h ng d- x a i (mod pi ) Theo nh l Trung Hoa lun tn ti x tha mn bi ton, ta suy ra P (x) khng c -c nguyn t trong S v t ta c s v l ngha l phi tn ti p i tha mn bi ton, l iu cn chng minh. Bi ton tng qut sau y vn ng nu ta thay S bng mt tp s nguyn d-ng bt k, t-ng ca bi ton hon ton ging li gii trn nh-ng c cn i cht k thut kho lo, xin -c tip tc dnh li gii cho bn c.

Bi ton 2.4 (y l mt v d kh in hnh cho nh l Trung Hoa). Chng minh rng vi mi s nguyn n ta c th chn n s nguyn lin tip sao cho tt c cc s u l hp s. Li gii. Gi : Xt p1 , .., pn l cc s nguyn t phn bit sau xt h ng d- x k (mod p2 k ). Bi ton 2.5. Chng minh rng vi mi n lun tn ta mt tp S m |S | = n sao cho vi mi tp con T khc rng ca S th x khng l lu tha ca mt s nguyn.
x T

Li gii. Vi nhng dng ton nh- vy ta quan tm nhiu n s m ca cc tha s nguyn t, ta bit rng mt s s l lu tha ca mt s nguyn nu nh- gcd(v pi (n)) > 1 vi pi l tp cc -c nguyn t ca n. Do vy mt mo gii quyt bi ton l tm cch xc lp mt s -c nguyn t ca n m s m ca n trong khai trin ca n bng 1. iu ny gi cho ta b sau: Cho a1, ..., an l cc s nguyn phn bit. Khi lun tn ti x sao cho x + ai khng l s ly tha vi mi i = 1, .., n. chng minh b ny ta ch cn chn ra n s nguyn t phn bit pn > ... > p2 > p1 > max{a1, . . . , an } v xt h ph-ng trnh ng d-: x p i ai (mod p2 i ). Khi ta c vi mi i t 1, . . . , n th v pi (x + ai ) = 1 v ta c kt qu bi ton. Quay li v d ta ang xt, bi ton l h qu ca b trn thng qua php quy np. u tin ta dng cho n. Sau chn s x theo thut ton trn, b sung x vo tp ta -c tp n + 1 phn t. V do kt thc bi ton.

Khi THPT Chuyn HSP HN

Page 6

nh l thng d- Trung Hoa

Prime

Bi ton 2.6 (Thi v ch ton i Loan). Ta nh ngha mt hnh vung c 4 nh l cc im nguyn, ng thi on thng ni tm O vi tt c cc im nguyn trn bin v trong hnh vung cha t nht mt im nguyn khc hai u mt. Chng minh rng vi mi s nguyn d-ng n, tn ti mt hnh vung tt dng n n. Li gii. Bi ton nu ra vn v on thng cha im nguyn, v vy buc ta phi tm hiu v tnh cht ca hai im nguyn trn mt phng to , iu kin on thng cha im nguyn khc hai u mt. B 1. Cho hai im A(a, b) v B (c, d) nguyn trn mt phng to , khi on AB cha t nht 1 im nguyn khc A v B khi v ch khi gcd(a c, b d) > 1. Php chng minh ca b ny kh n gin vi cng c vector. Quay li bi ton ta ang xt, ta gi nh gn O nht l (x, y ). Khi to cc im nguyn ca hnh vung s l (x + i, y + j ) vi i, , j = 0, ..., n. Khi ta cn tm iu kin cho vi mi cp (i, , j ) vi i, j {0, ..., n} ta lun c gcd(x + i, y + j ) > 1. iu ny gi cho ta s dng nh l Trung Hoa xy dng iu kin cho bi ton. Vi mi cp (i, j ) ta xc nh mt s nguyn t pij sao cho cc s pij phn bit. T ta ch cn xt x, y tho mn h: x i (mod pij ) y j (mod pij ) Theo nh l Trung Hoa h ny c nghim x, y , tc l tn ti mt hnh vung n n tho mn bi ton. Bi ton -c chng minh xong. Bi ton 2.7. Cho f1 , ..., fn l n a thc khc 0, khi chng minh rng tn ti a thc P h nguyn sao cho vi mi i = 1, .., n ta lun c P + f n l a thc bt kh quy. Li gii. Gi : Hy s dng tiu chun Eistein: Nu P (x) = a n .xn + ... + a1x + a0 l a thc h s nguyn tho mn, tn ti mt s nguyn t p sao cho: i) p | ai , i = 2, ..., n v p a1 ii )p2 a0 th P (x) l a thc bt kh quy. T xy dng mt a thc tho mn h ng d- ph hp vi hai iu kin i v ii.

Khi THPT Chuyn HSP HN

Page 7

nh l thng d- Trung Hoa

Prime

3 Bi tp
Bi tp 1 (VMO 2009). Cho m = 20072008 , hi c tt c bao nhiu s t nhin n < m sao cho m|n(2n + 1)(5n + 2) Bi tp 2 (Bulgaria TST 2003). Ta gi mt tp C l tt nu vi mi k th tn ti a, b khc nhau trong C sao cho gcd(a + k, b + k ) > 1. Gi s ta c mt tp tt m tng cc phn t trong bng 2003. Chng minh rng ta c th loi i mt phn t c trong C sao cho tp cn li vn l tp tt. Bi tp 3. Chng minh rng hai khng nh sau l t-ng -ng: 1. n khng l bi ca 4 2. Tn ti x v y sao cho p | x2 + y 2 + 1 Bi tp 4. Chng minh rng ph-ng trnh x 2 34y 2 = 1 khng c nghim nguyn nh-ng vi mi n lun tn ti cp x, y sao cho n | x 2 + 34y 2 + 1. Bi tp 5. Cho P (x) l a thc h s nguyn, khc hng. Khi vi mi s nguyn M u tn ti x sao cho P (x) c t nht m s nguyn t phn bit. Bi tp 6 (Moldova TST 2009). 1. Chng minh rng tp cc s nguyn c th phn hoch thnh cc cp s cng vi cng sai khc nhau. 2. Chng minh rng tp hp cc s nguyn khng th vit d-i dng hp ca cc cp s cng vi cng sai i mt nguyn t cng nhau. Bi tp 7 (USA -TST 2009). Chng minh rng tn ti dy {k i } tng thc s sao cho vi mi n th k1 ...kn 1 l tch ca hai s nguyn lin tip. Bi tp 8. Cho S l tp hu hn cc s nguyn d-ng, chng minh rng tn ti x sao cho vi mi t thuc S th ta c s.t l s ly tha. Bi tp 9. Chng minh rng vi mi s nguyn n th tn ti n s lin tip sao cho mi s trong chng khng biu din -c d-i dng tng hai s chnh ph-ng. Ch : Mt s biu din -c d-i dng tng hai s chnh ph-ng khi v ch khi v p(n) chn vi mi p 3 (mod 4)

Khi THPT Chuyn HSP HN

Page 8