4-03 Tehnicar Za Kompjutersko Konstruisanje I Upravljanje

OBRAZOVNI PROGRAM
TEHNIAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE
SADRAJ: OPTI DIO ................................................................................................... 3 1. NAZIV PROGRAMA: TEHNIAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE .... 3 2. NASTAVNI PLAN ........................................................................................ 3 1. PREDMETNI PROGRAMI ................................................................................ 5 1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI: .................................................................... 5 1.2. STRUNO - TEORIJSKI PREDMETI ................................................................. 6 1.2.1. TEHNIKO CRTANJE SA MAINSKIM ELEMENTIMA .......................................... 6 1.2.2. OPTE MAINSTVO .............................................................................. 15 1.2.3. TEHNOLOGIJA OBRADE ........................................................................ 27 1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM ...................................................... 40 1.2.5. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE .............................................................. 49 1.2.6. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM ......................................... 64 1.2.7. PREDUZETNITVO ............................................................................... 78 1.2.8. PRAKTINA NASTAVA .......................................................................... 84 1.3. IZBORNI PREDMETI ...............................................................................119 1.3.1. STRANI JEZIK II .................................................................................119 1.3.2. EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE ..................................................120 1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA ...................................................................125 1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA ................................................132 1.3.5. MEHATRONIKA ..................................................................................143 1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA ...............................................................156 1.3.7. ENERGETSKI SISTEMI ..........................................................................164 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNO - TEORIJSKI DIO ISPITA ..................................177 2.1.2. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM ........................................181 2.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNI RAD ...........................................................185 3. OBAVEZNI NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA ..................................................187 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA.....................187 5. NAIN PRILAGOAVANJA UENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA .........................188 6. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH ..........................188 7. PROFIL STRUNE SPREME NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA ..........................188 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ..............................189 9. PROFESIONALNA PRAKSA ..........................................................................190 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI ..........................................................................190
OPTI DIO 1. Naziv programa: TEHNIAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE 2. Nastavni plan
I Nastavni predmeti-grupe predmeta sed. god. Opteobrazovni predmeti Maternji jezik i knjievnost 3 108 Matematika 3 108 Strani jezik 2 72 Informatika 2 72 Fiziko vaspitanje 2 72 Drutvena grupa predmeta 1. Istorija 2 72 2. Geografija 3. Sociologija Prirodna grupa predmeta 1. Hemija 2 72 2. Fizika UKUPNO A 16 576 B Struno-teorijski predmeti Tehniko crtanje sa 1. 3 108 mainskim elementima 2. Opte mainstvo 3 108 3. Tehnologija obrade 3 108 Elektrotehnika sa 4. elektronikom 5. Kompjutersko modeliranje Kompjutersko upravljanje 6. proizvodnjom 7. Preduzetnitvo UKUPNO B 9 324 C Praktina nastava 4 144 D Slobodne aktivnosti 1 36 E Izborna nastava 2 72 1. Strani jezik II 2 72 Ekologija i zatita ivotne 2. 2 72 sredine 3. Poslovna komunikacija Organizacija rada i sistem 4. kvaliteta 5. Mehatronika 6. Industrijska postrojenja 7. Energetski sistemi F Profesionalna praksa 10 dana G Sedmini broj asova 32 H Broj radnih sedmica 36 Ukupno (A+B+C+D+E) = 4512 Redni broj A 1. 2. 3. 4. 5. II sed. 3 3 2 2 2 god. 108 108 72 72 72 2 2 14 4 4 3 72 504 144 144 108 2 4 4 11 4 1 2 2 2 396 144 36 72 72 72 2 72 2 2 2 2 32 33 72 66 66 66 144 138 138 138 30 dana 141 2 72 2 72 2 72 10 dana 32 36 10 5 1 4 2 72 144 144 360 180 36 144 72 5 5 2 12 5 1 4 2 165 165 66 393 165 33 132 66 72 sed. 3 3 2 2 III god. 108 108 72 72 sed. 3 3 2 2 IV god. 99 99 66 66 Ukupno 459 423 282 72 282 72 72 72 72 72 1842 252 252 216 72 309 309 66 1473 633 141 420 282
12
432
10
330
10 dana 32 36
3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - Planiranje, pripremanje, organizovanje i kontrola svoga rada i rada grupe. - Racionalno korienje sredstava rada, energije, materijala i vremena. - Izrada tehnikih crtea. - Izrada i mijenjanje 3D modela mainskih elemenata. - Izrada i mijenjanje tehnike dokumentacije, uraene na osnovu 3D modela. - Konstruisanje manje sloenih alata. - Izrada tehnoloke dokumentacije. - Izrada jednostavnih programa. - Rad na CNC mainama. - Rad i provjera programa i izrada obradaka na CNC maini. - Planiranje i terminiranje proizvodnje. - Skladitenje i otprema proizvoda. - Osiguravanje kvaliteta u skladu sa standardima i normativima. - Razvijanje preduzetnikih osobina, vjetina i ponaanja. - Zatita zdravlja i okoline. 4. Uslovi za upis, odnosno ukljuivanje u program za obrazovanje odraslih - U srednje struno obrazovanje u etvorogodinjem trajanju mogu se upisati lica koja su: - zavrila osnovnu kolu ili - zavrila dvogodinju strunu kolu. - U redovno obrazovanje mogu se upisati i lica koja nijesu starija od 17 godina, izuzetno lica do 18-te godine uz odobrenje nastavnikog vijea kole. - Lica koja su napunila 18 godina ukljuuju se u program za obrazovanje odraslih. 5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje po obrazovnom programu tehniar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje traje etiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju uenici napreduju u vii razred ako su iz svih predmeta tekue godine postigli pozitivnu ocjenu i obavili profesionalnu praksu - Lica koja su zavrila dvogodinju strunu kolu mogu se upisati u drugi ili trei razred s obzirom na vrstu programa prethodnog obrazovanja uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita. - Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvoenje obrazovnog programa za odrasle - koji donosi kola. 7. Obrazovanje koje se stie - Zavretkom obrazovnog programa uenik stie srednje struno obrazovanje u etvorogodinjem trajanju - TEHNIAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE
POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4. INFORMATIKA 1.1.5. FIZIKO VASPITANJE 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. HEMIJA 1.1.10. FIZIKA Napomena: Katalozi opteobrazovnih programa su u nadlenosti Zavoda za kolstvo.
1.2. STRUNO - TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. TEHNIKO CRTANJE SA MAINSKIM ELEMENTIMA 1. Naziv predmeta: TEHNIKO CRTANJE SA MAINSKIM ELEMENTIMA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72 36 72 72
Razred I II III IV Ukupno
Ukupno 108 144
144
108
252
Vjebe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje sa tehnologijom, pravilima, standardima i simbolima koji se upotrebljavaju u tehnikom crtanju. - Upoznavanje sa pojmom i vrstama projekcija. - Razumijevanje smisla za tanost, preciznost, estetiku i urednost u rjeavanju raznih zadataka i stvaranju navika za planski, organizovani i samostalni rad uopte. - itanje i razumijevanje tehnikih crtea, uputstava, propisa, tabela, dijagrama, ema i tehnike dokumentacije. - Potovanje standarda tehnikog crtanja. - Crtanje jednostavnih tehnikih crtea mainskih elemenata i manjih sklopova u skladu sa standardima. - Konstruisanje jednostavnih mainskih proizvoda. - Izrada tehniko - tehnoloke dokumentacije. - Upoznavanje sa vrstama, svojstvima i primjenom mainskih elemenata. - Uoavanje i shvatanje funkcionalne meuzavisnosti elemenata, sklopova i mehanizama. - Upoznavanje sa pojmovima o CAD softverima kao i sa izradom crtea pomou softvera za 2D crtanje. - Razvijanje osjeaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjeaja potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnovi tehnikog crtanja - Upoznaje se sa - Rukuje priborom za - Razvija tehniku kaulturu. priborom za tehniko crtanje. tehniko crtanje. - Poznaje vrste - Upoznaje tehnikih crtea, standarde, vrste razmjeru, zaglavlja tehnikih crtea, i sastavnice. razmjere, zaglavlja - Ispisuje tehniko i sastavnice. pismo. - Upoznaje se sa tehnikim pismom. Geometrijske konstrukcije - Razvija preciznost i - Crta paralelne i - Navodi i nabraja urednost. normalne prave. osnovne - Crta simetrale dui geometrijske i uglova. konstrukcije. - Dijeli dui na njednakih djelova. - Spaja prave linije lukom datog poluprenika. - Konstruie pravilne poligone (trougao, kvadrat, petougao, estougao...). - Konstruie krive linije (elipsu, parabolu, hiperbolu, ...). Osnovi nacrtne geometrije - Razlikuje centralno - Razvija tehniku - Upoznaje pojam i kulturu. i paralelno vrste projiciranja. projiciranje. - Upoznaje se sa - Razlikuje koso i pojmom kosog i ortogonalno ortogonalnog projiciranje. projiciranja. - Crta projekcije take na jednu, dvije i tri ravni. - Crta projekcije dui u optem i specijalnom poloaju. - Crta projekcije osnovnih geometrijskih likova (kvadrat, trougao, krug) u optem i
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Nacrtati jedan crte sa osnovnim zaglavljem (rad olovkom). - Nacrtati tehniko pismo (rad olovkom).
Vjebe: - Upotreba linija. - Crtanje geometrijskih konstrukcija. - Grafiki rad (figura).
Vjebe: - Projekcija tijela i crtanje tijela u izometriji na osnovu projekcija. - Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda i dopunjavanje pogleda. - Crtanje presjeka geometrijskih tijela i mree tijela. - II grafiki rad (kosi presjek geometrijskog tijela i njegova mrea).
Informativni ciljevi i sadraji uenik
Formativni ciljevi uenik specijalnom poloaju. - Crta projekcije geometrijskih tijela u optem i specijalnom poloaju. - Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija. - Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji.
Socijalizacijski ciljevi uenik
Preporuke za izvoenje nastave
Tehniko crtanje - Odreuje postupak - Objanjava crtanja izgleda. pravouglo - Odreuje potreban (ortogonalno) broj izgleda. projiciranje, - Crta kotne i poglede, izglede i pomone kotne njihov raspored. linije i oznaava - Upoznaje se sa vrijednosti kota na crtanjem predmeta crteu. na tehnikim crteima. - Upoznaje osnovna naela kotiranja i elemente kotiranja. - Upoznaje se sa presjecima i razrezima, vrstama presjeka, razreza i detalja, rafiranju i uproenjima pri crtanju. Tolerancije i nalijeganja - Sa crtea ita i - Upoznaje osnovne odreuje pojmove o tolerancije. tolerancijama - Iz tabele ita duinskih mjera. vrijednosti - Obanjava veliine odstupanja za i poloaj zadate tolerancije i tolerancijskih izraunava veliinu polja. tolerancijskog - Upoznaje se sa polja. osnovnim vrstama
- Razvija smisao za preciznost. - Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada.
Vjebe: - Dopuna nedovrenih izgleda. - Crtanje treeg izgleda na osnovu dva data. - Crtanje izometrijskog izgleda predmeta na osnovu ortogonalnih izgleda.
- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada.
Vjebe: - Odreivanje tolerancija iz tabela. - Odreivanje nalijeganja. - Unoenje tolerancijskih mjera.
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Za pojedine vrste nalijeganja. nalijeganja - Upoznaje se sa odreuje preklop izborom tolerancija ili zazor. i nalijeganja. - Upoznaje se sa tolerancijama oblika i poloaja. - Upoznaje toerancije kvaliteta povrine. Presjeci mainskih djelova - Crta razne vrste - Upoznaje se sa presjeka. vrstama presjeka i - Crta poseban i rafiranjem djelimian izgled presjeka. predmeta.
Vjebe: - Nacrtati potreban presjek koji crte predmeta ini jasnijim. - Iii grafiki rad (model u izometriji). Vjebe: - Nacrtati navojnu vezu.
Crtanje mainskih elemenata - Crta, kotira i - Upoznaje se sa oznaava navoje. crtanjem, kotiranjem i oznaavanjem navoja. - Upoznaje se sa uproenim crtanjem zavarenih spojeva. - Upoznaje se sa uproenim crtanjem zupanika i lananog prenosa
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i sadraji uenik Izrada i razrada crtea - Upoznaje se sa postupkom izrade skice. - Navodi mjerne instrumente i pribor za snimanje mainskih djelova.
Formativni ciljevi uenik Vri skiciranje mainskih djelovaizrada skice. Upotrebljava mjerne instrumente i pribor za snimanje mainskih djelova.
Vjebe: - Nacrtati crte na osnovu skice mainskog djela. - Izrada crtea sklopa. - I grafiki rad (model mainskog djela koga treba snimiti i nacrtati crte). - Navikava se na odgovornost u radu. Vjebe: - Odreivanje napona i deformacija kod pojedinih vrsta naprezanja.
Osnove prorauna mainskih elemenata - Pronalazi primjere - Definie i navodi mainskih djelova pojam i vrste koji su izloeni optereenja. naprezanjima. - Navodi vrste - Shvata razliku naprezanja. izmeu normalnih i - Definie pojam tangencijalnih napona. napona. - Upoznaje uticaj - Prepoznaje vrste promjene napona naprezanja na: na dinamiku - istezanje, izdrljivost - pritisak, materijala. - smicanje, - Objanjava - uvijanje, izdrljivost - savijanje. mainskih djelova. - Izraunava napone - Objanjava i deformacije za dozvoljeni napon i pojedina stepen sigurnosti. naprezanja na - Objanjava radni i konkretnim kritini napon na primjerima. dodirnim - Dimenzionie povrinama. poprene presjeke na osnovu oblika, optereenja i vrste materijala. Nerazdvojivi spojevi - Pronalazi primjere - Navodi podjelu i primjene Vrste nerazdvojivih nerazdvojivih spojeva i njihovu spojeva. primjenu. - Definie nain - Objanjava vrste pripreme pozicija zakivaka, nain za primjenu zakivanja i odgovarajue veze. primjenu. - Objanjava vrste - Uproeno crta zakovanih spojeva i razliite vrste
- Shvata znaaj postizanja odgovarajueg kvaliteta uraenog posla.
Vjebe: - Crtanje zakovanih spojeva. - Dimenzionisanje zakovanog spoja kao i izbor zakovica iz tablica. - Crtanje zavarenih spojeva. - Izraunavanje
10
Informativni ciljevi i sadraji uenik dimenzionisanje zakovanih spojeva. - Upoznaje osnovna svojstva zavarenih spojeva. - Navodi vrste zavarenih spojeva i avova i nain oznaavanja na crteima. - Upoznaje se sa oblikovanjem i dimenzionisanjem zavarenih spojeva. - Upoznaje se sa oblikovanjem i proraunom lemljivih spojeva. - Upoznaje se sa oblikovanjem i proraunom lijepljivih spojeva. Razdvojivi spojevi - Navodi vrste, svojstva i primjenu razdvojivih spojeva. - Objanjava vrste, podjelu i primjenu navojnih spojeva. - Upoznaje se sa proraunom navojnih spojeva. - Upoznaje veze s glavinama. - Upoznaje se sa spojevima pomou klinova. - Upoznaje veze ivijama. Elastine veze - Upoznaje se sa primjenom, vrstama i karakteristikama opruga. - Navodi materijal za opruge. - Objanjava optereenja, deformacije kod
Formativni ciljevi uenik spojeva. - Vri proraun za razliite vrste spojeva.
Preporuke za izvoenje nastave stepena sigurnosti zavarenog spoja. - Crtanje pripremljenih djelova za lemljenje. - Izraunavanje stepena sigurnosti lemljenog spoja. - Izraunavanje stepena sigurnosti lijepljenog spoja.
- Pronalazi primjere primjene razdvojivih spojeva. - Bira odgovarajuu vezu u zavisnosti od uslova. - Iz tablica bira vijke i navrtke. - Odabira nain osiguranja navojnih veza od odvrtanja. - Na osnovu zadatih uslova odabira klinove i dimenzionie ih koristei tablice. - Pronalazi primjere elastinog vezivanja elemenata. - Razlikuje fleksione, torzione i prstenaste opruge.
- Navikava se na samostalni rad i rad u grupi.
Vjebe: - Crtanje navojnih spojeva. - Oitavanje dimenzija vijka i navrtke iz tablica. - Primjeri prorauna navojnih spojeva. - Crtanje uzdunih i poprenih klinova. - Oitavanje dimenzija za klinove i ljebove iz tablica.
Vjebe: - Skiciranje opruga. - Provjera stepena sigurnosti.
11
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik pojedinih vrsta opruga. - Upoznaje se sa gumenim elastinim elementima. Elementi obrtnog kretanja - Razlikuje - Upoznaje se sa osovinice, osovine i konstruktivnim vratila. oblicima osovinica, - Bira materijal za osovina, vratila, osovine i vratila. navodi njihovu - Dimenzionie primjenu i osovine i vratila. karakteristike. - Objanjava postupak dimenzionisanja osovina i vratila. Leajevi i leita - Upoznaje se sa vrstama i svojstvima leaja. - Navodi nain oznaavanja i prikazivanja leaja na crteu - Upoznaje se sa podjelom i vrstama leita. - Bira materijal za leine aure i posteljice. - Analizira naine podmazivanja leita i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje leita. - Uoava kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta leajeva. - Koristi tablice prilikom izbora leaja.
- Stie sigurnost i samopouzdanje u radu
Vjebe: - Skiciranje osovinica, osovina i vratila. - Izbor materijala za osovine i vratila... . - II grafiki rad (proraunati i konstruisati vratilo).
- Uvia vanost preciznosti u radu.
Vjebe: - Izbor leaja iz kataloga.
Spojnice - Razumije ulogu spojnica i svojstva pojedinih vrsta spojnica.
- Odreuje kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta spojnica. - Dimenzionie spojnicu. Elementi za prenos snage - Rauna prenosni - Upoznaje se sa odnos. podjelom, vrstama - Crta standardni i primjenom profil zupca. elemenata za - Crta cilindrini prenos snage. zupanik. - Razumije osnovne - Analizira elemente pojmove kod
- III grafiki rad (dimenzionisati spojnicu, provjeriti napone i nacrtati crte spojnice). - Razvija sigurnosti i samopouzdanja u radu. Vjebe: - Cilindrini zupasti par, proraun, konstrukcija, crte. - Proraun, konstrukcija, crte lananog, kainog
12
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik koji utiu na cilindrinih nosivost zupastih zupastih parova, parova. konusnih zupastih - Bira odgovarajuu parova i punih vrstu prenosa u parova. zavisnosti od - Navodi materijal za zadatih uslova. izradu zupanika. - Uocava mogue - Razumije osnovne greke. pojmove kod - Iz kataloga bira lananih parova. djelove. - Navodi nain - Crta lananike oznaavanja - Crta kainik i lanaca. remenicu. - Razumije nain prenosa snage, svojstva i podjelu kainih i remenih parova. Izrada tehnikih crtea uz pomo raunara - Analizira - Upoznaje se sa karakteristike CAD osnovnim softvera. pojmovima o CAD - Radi sa menijima, softverima. paletama alatki, - Upoznaje se sa prostorom za grafikim editorom crtanje. programa za 2D - Podeava potrebne crtanje parametre. - Upoznaje se sa postupcima crtanja - Crta linije, lukove, krugove, elipse, pojedinih objekata. poligone. - Upoznaje se sa - Premjeta, rotira, postupcima kopira odsjeca i modifikovanja produuje objekte. nacrtanih objekata. - Vri obaranje i - Poznaje postupak zaobljavanje unoenja teksta. objekata. - Upoznaje se sa - Unosi rafuru. postupkom - Unosi potreban kotiranja. tekst na crteu. - Kotira crte.
Preporuke za izvoenje nastave ili remenog prenosnika.
- Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima. - Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju. - Razumije potrebu pravilnog korienja informatike terminologije.
Vjebe: - Izrada jednostavnog crtea pomou softvera za 2D crtanje.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - D. orevi, . Papi: Tehniko crtanje sa nacrtnom geometrijom za sve profile, Zavod za udbenike, Beograd, 2003. - S. Drapi: Mainski elementi za drugi razred mainske kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - S. Drapi, D. Gai: Tehniko crtanje sa mainskim elementima, za I i II razred strunih kola, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.
13
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - stolovima za crtanje, - raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za crtanje i konstruisanje. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora, (najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu); - crtanih radova grafikih radova, radova na vjebama. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva; - profesor mainstva. 10. Povezanost predmeta Znanja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Opte mainstvo - Termika obrada - Mehanika
- Elastine veze - Leita i leajevi - Optereenja, naponi i naprezanja mainskih elemenata - Elementi obrtnog kretanja - Geometrijske konstrukcije - Kompjutersko modeliranje - Osnovi nacrtne geometrije - Tehniko crtanje - Presjeci mainskih dijelova - Crtanje mainskih elemenata - Izrada tehnikih crtea uz pomo raunara - Konstruisanje 3D modela - Konstruisanje 3D sklopova - Praktina nastava - Modelovanje dijelova - Modelovanje sklopova - Osnovi nacrtne geometrije - Tehniko crtanje - Presjeci mainskih dijelova - Izrda tehnikih crtea uz pomo raunara - Mainski materijali - Mehanika - Optereenje, naprezanje, naponi i deformacije
- Crtanje skica za modele punih tijela - Dodavanje relacija i mjera skicama - Modelovanje dijelova i sklopova - Tehniki crtei detalja i sklopova
- Parametarsko skiciranje - Konstruisanje 3D modela, 3D sklopova - Izrada tehnoloke dokumentacije
14
1.2.2. OPTE MAINSTVO 1. Naziv predmeta: OPTE MAINSTVO 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72 36 72 72
Ukupno 108 144
144
108
252
3. Opti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama materijala i njihovoj primjeni. - Potovanje ekolokih zahtjeva i razvoj osjeaja za ekonominu upotrebu materijala. - Sticanje znanja o termikoj obradi i metodama ispitivanja materijala. - Sticanje osnovnih znanja iz mehanike. - Uoavanje znaaja optereenja, naprezanja, napona i deformacija na vijek trajanja djelova. - Sticanje osnovnih znanja iz termodinamike. - Sticanje znanja iz hidraulike i pneumatike. - Usvajanje znanja radi razumijevanja naina rada i mogunosti primjene pneumatskih i hidraulinih komponenti. - Razvoj osjeaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje strune terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvoj osjeaja potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
15
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Mainski materijali Vrste i svojstva materijala - Razlikuje pojedine - Razvija potrebu - Navodi znaaj, vrste mainskih ekonominog podjelu i vrste materijala. korienja mainskih - Shvata fizika, materijala. materijala. hemijska, mehanika - Razvija svijest o - Objanjava fizika, hemijska, mehanika i tehnoloka svojstva linoj bezbjednosti i zatiti ivotne i tehnoloka svojstva materijala. sredine. - Pronalazi primjere materijala. primjene gvoa i - Objanjava pojam elika. metala i legura. - Uporeuje i analizira - Definie gvoe i elik, navodi podjelu pojedine vrste elika. i osobine. - Poznaje oznaavanje - Shvata oznaavanje elika. elika. - Pronalazi primjere - Navodi podjelu i primjene obojenih sojstva obojenih metala i njihovih metala i njihovih legura. legura. - Analizira osobine - Zna osnovne obojenih metala i pojmove o njihovih legura. nemetalnim - Pronalazi primjere materijalima. primjene plastinih - Objanjava svojstva masa i gume u plastinih masa, industriji. navodi podjelu i - Razlikuje i primjenu. uporeuje pojedine - Navodi osobine i vrste plastinih primjenu gume. masa. - Zna osobine stakla i - Uoava osobine navodi primjenu. stakla. - Poznaje kompozitne - Pronalazi primjere materijale, navodi primjene zaptivnih i osobine i primjere izolacionih primjene. materijala. - Navodi vrste i - Shvata znaaj svojstva zaptivnih zaptivnih materijala. materijala. - Uoava potrebu pravilnog skupljanja, skladitenja i reciklae otpadnog materijala. Korozija i zatita od korozije - Objanjava pojam - Uoava znaaj - Razvija ekoloku
Vjebe: - Izbor elinih materijala iz tabela. - Izbor plastinih masa iz kataloga. - Biranje zaptivnog materijala.
16
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik zatite od korozije. svijest. korozije. - Navodi uzroke - Uporeuje razliite pojave korozije. naine zatite od - Nabraja i objanjava korozije. postupke zatite materijala od korozije. Termika obrada metala - Shvata znaaj - Objanjava pojam i - Shvata znaaj kvalitetnog rada. termike obrade. znaaj termike - Pronalazi primjere obrade. primjene termikih - Navodi podjelu obrada. termike obrade. - Analizira i uporeuje - Poznaje isto pojedine termike termike obrade obrade. (kaljenje, arenje, - Shvata znaaj oputanje, ubacivanja ugljenika normalizovanje, u povrinske slojeve starenje). materijala. - Zna hemijsko termike obrade (cementaciju, nitriranje, hromiranje, cijaniziranje). Ispitivanje materijala - Podstie osjeaj - Shvata znaaj - Obrazlae znaaj odgovornosti. ispitivanja ispitivanja - Razvija analitiko materijala. materijala. - Razlikuje statika i - Nabraja statika i miljenje. dinamika dinamika ispitivanja. ispitivanja. - Objanjava postupke - Izvodi mjerenje tvrdoe statikim i ispitivanja dinamikim materijala metodama. zatezanjem, - Vrednuje dobijene pritiskom, rezultate ispitivanja savijanjem i tvrdoe. Izvodi uvijanjem. ispitivanje ilavosti - Navodi postupke materijala. ispitivanja tvrdoe, vrstoe i ilavosti. - Uporeuje ilavost i vrstou razliitih - Poznaje postupke materijala. ispitivanja - Vri ispitivanje materijala bez materijala razaranja. ultrazvunim talasima.
Seminarski rad: - isto termike obrade. - Hemijsko - termike obrade.
Vjebe: - Odreivanje tvrdoe statikim i dinamikim metodama. - Ispitivanja ilavosti arpijevom metodom. - Odreivanje zatezne vrstoe materijala.
17
Informativni ciljevi i sadraji uenik Mehanika Uvod u mehaniku - Navodi i objanjava podjelu mehanike. - Objanjava pojam i vrste tijela. Statika krutog tijela - Objanjava pojam sile. - Navodi i razumije aksiome statike. - Upoznaje se sa vezama i reakcijama veza. - Navodi i objanjava grafike i analitike uslove ravnotee. - Objanjava moment sile, spreg sila i moment sprega. - Opisuje redukciju sistema sila na taku, glavni vektor i glavni moment. - Poznaje analitike i grafike uslove ravnotee sistema proizvoljih sila.
Formativni ciljevi uenik
- Razlikuje spoljanje i unutranje sile. - Razlikuje pojedine vrste veza i crta reakcije veza. - Grafikom metodom razlae silu na komponente. - Grafikom metodom trai rezultantu sila. - Postavlja statike uslove ravnotee. - Postavlja analitike uslove ravnotee sistema sueljenih sila. - Odreuje moment sile za taku. - Postavlja uslove ravnotee spregova sila. - Redukuje proizvoljni ravanski sistem sila na glavni vektor i glavni moment. - Postavlja analitike uslove ravnotee sistema proizvoljnih sila.
Razvija smisao za red i urednost. Stie sigurnost u radu.
Vjebe: - Grafiko razlaganje sile. - Odreivanje momenta sile za taku. - Odreivanje momenta sprega. - Grafiko i analitiko odreivanje reakcija u osloncima. - I grafiki rad (sistem proizvoljnih sila).
Teite tijela - Shvata znaaj teita - Stie navike tanosti - Definie pojam tijela. teita tijela. i sistematinosti u - Odreuje teite - Objanjava teite radu. ravne homogene homogene ravanske - Razvija logiko figure. figure. miljenje. - Odreuje teite - Poznaje teite homogene linije. homogene linije. - Zna poloaj teita - Uoava poloaj nekih nekih homogenih geometrijskih tijela. tijela. Trenje klizanja i kotrljanja
Vjebe: - Odreivanje teita homogene ravanske figure. - Odreivanje teita homogene linije. - II grafiki rad (teite homogene figure).
18
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava pojam i znaaj trenja. - Navodi vrste trenja. - Objanjava trenje klizanja na horizontalnoj i kosoj ravni. - Razumije otpore pri kotrljanju.
Formativni ciljevi uenik Shvata znaaj trenja. Razlikuje trenje. Klizanja i kotrljanja. Odreuje intezitet, pravac i smjer sile trenja. Uoava zavisnost koeficijenta trenja od vrste materijala i stanja dodirnih povrina.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija logiko miljenje.
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Izraunavanje sile trenja kod klizanja i kotrljanja.
Osnovi kretanja - Izraunava osnovne - Stie naviku tanosti - Navodi, definie i - Objanjava pojmove: veliine koje opisuju i sistematinosti u kretanje na osnovu radu. - kretanje, zadatih podataka. - put, - Pronalazi primjere - brzina, pravolinijskog - ubrzanje, kretanja. - ugaona brzina, - Na primjeru toka - srednja brzina, objanjava kruno - ugaono ubrzanje. - Definie i objanjava kretanje. - Uoava razliku jednoliko izmeu jednoliko pravolinijsko ubrzanog i jednoliko kretanje take. - Definie i objanjava usporenog kretanja. kruno kretanje - Analizira kretanje take. krutog tijela. - Upoznaje se, - Odreuje brzinu razumije i take koja vri objanjava jednoliko sloeno kretanje. ubrzano i usporeno kretanje. - Obrazlae osnovna kretanja krutog tijela. - Upoznaje se sa sloenim kretanjem take. Mehaniki rad, energija, snaga - Definie i objanjava - Izraunava rad sile - Stie sigurnost i preciznost u radu. pri kretanju na pojam rada. - Razvija tehniku osnovu zadatih - Navodi rad: kulturu. podataka. - konstantne sile na - Izraunava kinetiku putu, i potencijalnu - sile u opruzi, energiju. - sile tee. - Objanjava kinetiku - Na osnovu zadanih
Vjebe: - Izraunavanje puta, brzine i ubrzanja. - Crtanje dijagrama puta i brzine. - III grafiki rad (dijagrami kretanja kod jednako ubrzanog i usporenog kretanja).
Vjebe: - Izraunavanje rada. - Izraunavanje kinetike i potencijalne energije. - Izraunavanje stepena korisnog
19
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik podataka izraunava i potencijalnu snagu. energiju. - Odreuje stepen - Razumije i korisnog djelovanja objanjava pojam na osnovu korisne i snage. - Definie i objanjava uloene snage. stepen korisnog djelovanja. Koliina kretanja, impuls sile - Izraunava koliinu - Razvija sposobnost - Razumije i analiziranja i kretanja i impuls objanjava koliinu zakljuivanja. sile. kretanja. - Definie pojam impulsa sile.
Preporuke za izvoenje nastave djelovanja.
Vjebe: - Izraunavanje impulsa sile i koliine kretanja.
20
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Optereanja, naprezanja, naponi, deformacije - Definie i navodi - Shvata spoljanje i - Razvija odgovornost i Vjebe: - Odreivanje napona pojam i vrste unutranje sile. preciznost u radu. i deformacija kod optereenja. - Pronalazi primjere - Razvija logiko pojedinih vrsta - Razumije nominalno mainskih elemenata miljenje. naprezanja. i raunsko koji su izloeni - Oitavanje napona i optereenje. naprezanjima. deformacije sa - Razumije i - Shvata pojam hukovog dijagrama. objanjava napona. - Dimenzionisanje naprezanja: - Razlikuje i analizira poprenog presjeka - zatezanje, normalne i na osnovu oblika - pritisak, tangencijalne optereenja i vrste - smicanje, napone. materijala. - savijanje, - Uporeuje elastine - uvijanje. i plastine - IV grafiki rad - Definie pojam deformacije. (savijanje nosaa). napona. - Crta i obrazlae - Objanjava normalne Hukov dijagram zavisnosti napona i i tangencijalne deformacije. napone. - Izraunava napone i - Objanjava deformacije za dozvoljeni napon i pojedina naprezanja stepen sigurnosti. na konkretnim - Upoznaje se sa primjerima. pojmom i vrstama - Dimenzionie deformacija. poprene presjeke - Navodi razliku na osnovu oblika, izmeu elastinih i optereenja i vrste plastinih materijala. deformacija. - Definie i objanjava - Razlikuje i analizira aksijalne, polarne i geometrijske karakteristike ravnih centrifugalne momente inercije poprenih presjeka: ravnih poprenih - statiki moment presjeka. povrine, - Odreuje otporne - aksijalni, polarni i centifugalni moment momente povrina. inercije, - otporni moment povrine, - poluprenik inercije. Termodinamika Osnovni pojmovi - Definie pojam - Razlikuje otvorene, - Razvija logiko Vjebe: termodinamikog zatvorene i izolovane miljenje i - Mjerenje pritiska i sistema. temperature. sisteme. povezivanje znanja. - Navodi i objanjava - Shvata osnovne Izraunavanje
21
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik zapreminskog i veliine stanja: osnovne veliine tehnikog rada. pritisak, zapreminu i stanja: - specifina zapremina temperaturu. - Analizira rad, - Pritisak, unutranju energiju i - temperatura. koliinu toplote. - Nabraja promjene - Razlikuje stanja. - Definie i objanjava zapreminski i tehniki rad. rad, unutranju - Shvata i analizira energiju i koliinu entropiju sistema. toplote. - Definie pojam entropije. Zakoni termodinamike - Obrazlae Prvi zakon - Analizira prvi zakon - Razvija sposobnost posmatranja, termodinamike za termodinamike za otvorene i zatvorene otvorene i zatvorene analiziranja i zakljuivanja. sisteme. sisteme. - Shvata osnovne - Poznaje osnovne postavke drugog postavke i zakona formulaciju Drugog termodinamike. zakona termodinamike. Idealni i realni gasovi - Razlikuje idealne i - Razvija sposobnost Vjebe: - Definie jednainu - Izraunavanje posmatranja, stanja idealnog gasa. realne gasove. veliina stanja analiziranja i - Navodi karakteristike - Interpretira jednainu stanja idealnog gasa. zakljuivanja. idealnih gasova. idealnog gasa u - Odreivanje veliina - Objanjava analitikom obliku. stanja vodene pare. mjeavinu idealnih - Shvata pojam gasova. - Navodi karakteristike mjeavine idealnih gasova. realnih gasova. - Analizira veliine - Obrazlae veliine stanja vodene pare i stanja vodene pare. ilustruje dijagram - Crta dijagrame za stanja. vodenu paru - Navodi primjenu - Koristi tablice za vodene pare u vodenu paru. industriji. Pretvaranje toplote u mehaniki rad - Shvata i analizira - Razvija sposobnost - Definie princip rada oto i logikog miljenja i termodinamiki dizel motora. povezivanja znanja. stepen korisnosti. - Objanjava princip - Uporeuje dvotaktne rada motora sa i etverotaktne unutranjim motore. sagorijevanjem. - Analizira rad - Poznaje princip rada parnoturbinsog
22
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik parnoturbinskog postrojenja. postrojenja. Hidraulika i pneumatika Uvod - Prepoznaje primjere - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima primjene hidraulike i pneumatike. u hidraulici i - Uoava prednosti i pneumatici. nedostatke - Navodi prednosti i nedostatke primjene hidraulinih i pneumatskih hidraulike i sistema. pneumatike. Osnovi hidraulike - Nabraja radne tenosti hidraulinih sistema. - Poznaje pojam gustine, stiljivosti i viskoziteta tenosti. - Razumije i objanjava: - pritisak, - protok, - potisak, - stepen korisnosti. - Objanjava strujanje tenosti kroz cijevi, otpore kretanja, hidrauliki udar, kavitaciju. - Razumije i objanjava komponente hidraulikog sistema: - pumpe, - razvodnike, - ventile, - hidromotore, - preistae, - rezervoare, - akumulatore, - vezivne, elemente. - Demonstrira funkcionalnu emu hidraulikih sistema. - Navodi primjenu hidraulikih sistema.
- Uporeuje tenosti - Razvija sposobnost hidraulikih sistema. analitikog razmiljanja. - Shvata gustinu, stiljivost i viskozitet tenosti. - Ovladava osnovnim pojmovima hidraulike kroz izradu jednostavnijih zadataka. - Pronalazi primjere primjene zakona hidraulike. - Razlikuje i analizira pojedine hidraulike komponente. - Uporeuje hidraulike motore obrtnog i translatornog kretanja. - Crta simbole komponenata. - Analizira eme hidraulikih sistema. - Razlikuje glavne i pomone komponente i kriterijume primjene u praktinom rjeavanju problema.
Vjebe: - Izrada ema hidraulikog sistema pomou simbola. - Izrada ema i simulacija rada hidraulikog sistema u fluid sim programu.
23
Informativni ciljevi i sadraji uenik Osnovi pnumatike - Objanjava fizika svojstva gasova. - Upoznaje, razumije i objanjava komponente pneumatskih sistema: - kompresore, - pripremnu grupu za vazduh, - razvodnike, - ventile, - pneumatske motore, - vezivne elemente. - Demonstrira funkcionalnu emu pneumatskih sistema. - Navodi primjenu pneumatskih sistema. - Obrazlae postupke odravanja pneumatskih sistema.
- Ovladava osnovnim - Razvija odgovornost pojmovima kroz objektivnost. izradu jednostavnijih - Razvija sposobnost logikog miljenja. zadataka. - Pronalazi primjere primjene pneumatike. - Razlikuje i analizira pojedine pneumatske komponente. - Shvata ulogu osnovnih komponenata i uslove primjene. - Uporeuje pneumatske motore obrtnog i translatornog dejstva. - Crta simbole pojedinih komponenti. - Izrauje funkcionalne eme pneumatskih sistema za konkretne sluajeve. - Analizira pneumatske eme. - Tumai projektnu dokumentaciju ugradnje, ispitivanja i odravanja pneumatskih sistema.
i Vjebe: - Izrada ema pneumatskog sistema pomou simbola. - Izrada ema pneumatskog sistema u FLUID SIM programu. - Realizacija ema na demonstracionim tablama za pneumatiku.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J. Breki, M. Vuki: Mainski materijali, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1992. - S. Drapi i drugi: Mainski materijali, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Z. Simeunovi: Termika obrada sa ispitivanjem materijala, Zavod za udbenike, Sarajevo, 1976. - M. Plavi i drugi: Mehanika, statika i otpornost materijala, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - S. uri: Mehanika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - P. Mitrovi, Z. Radojevi: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005.
24
- S. Nikoli: Hidrauline, pneumatske i elektrine komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikoli: Pneumatika i hidraulika, kolska knjiga, Zagreb, 2006. - R. elmi, . Kozi: Termodinamika i termotehnika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1990. - . Kova: Termodinamika, Zavod za udbenike, Sarajevo, 1988. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za fluid sim; - uzorcima razliitih materijala, dijaprojektorom sa odgovarajuim slajdovima; - dijapozitivima iz hidraulike i pneumatike, emama hidraulikih i pneumatskih sistema, uzorcima i modelima hidraulikih i pneumatskih komponenti, demonstracionim tablama za hidrauliku i pneumatiku. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vjebi, - na vjebama, - grafikih radova. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomorani inenjer mainstva; - profesor mainstva. 10. Povezanost predmeta Znanja - Termika obrada - Mehanika Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Tehniko crtanje sa - Elastine veze mainskim elementima - Leita i leajevi - Tehniko crtanje samainskim - Optereenja, naponi i elementima naprezanja mainskih elemenata - Elementi obrtnog kretanja - Praktina nastava - Pribori za stezanje i pridravanje - Mehatronika Obrtni moment Trenje Brzina Livenje
- Mehanika - Mehanika
- Termodinamika - Termodinamika
- Tehnologija obrade - Energetski sistemi
- Pojam energije - Termoenergetska postrojenja - Motori sa unutranjim sagorijevanjem
25
Znanja - Hidraulika - Hidraulika - Hidraulika - Pneumatika - Pneumatika
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Praktina nastava - Hidrauliki pribori za stezanje i pridravanje - Energetski sistemi - Vodene turbine - Mehatronika - Praktina nastava - Mehatronika - Komponente hidraulikih sistema - Pneumatsko stezanje i pridravanje - Komponente pneumatskih sistema - Modelovanje djelova i sklopova - Dodavanje relacija i mjera skicama - Unutranji transport - Pomona postrojenja - Ureaji na motorima sus
- Optereenje, naprezanje, - Kompjutersko modeliranje naponi i deformacije - Mainski materijali - Industrijska postrojenja Rad, energija i snaga Stepen korisnog djelovanja Pumpe, ventili, filteri Kompresori Osnovno pojmovi razmjene toplote - Materijali koji se koriste u - Ekologija i zatita ivotne mainstvu sredine -
- Zagaenje vode, vazduha i zemljita
26
1.2.3. TEHNOLOGIJA OBRADE 1. Naziv predmeta: TEHNOLOGIJA OBRADE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 72 36 72 36
Ukupno 108 108
144
72
216
Vjebe: odjeljenje se u drugoj godini dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Shvatanje znaaja zatite na radu. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa livenja metala. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade deformacijom. - Sticane znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade oblikovanja lima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade spajanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade struganjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade rendisanja i provlaenja. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade buenjem i glodanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade bruenjem. - Sticanje znanja o nekonvencionalnim postupcima obrade. - Sticanje znanja o tehnolokim postupcima izrade. - Sticanje znanja da izabere odgovarajuu tehnologiju obrade. - Sticanje znanja da izabere i izrauna reime obrade i vremena izrade kod razliitih naina izrade. - Sticanje znanja da uradi tehnoloki postupak obrade. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjeaja potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
27
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Zatita na radu - Razvija - Shvata pojam i - Upoznaje radnu odgovornost prema znaaj zatite na sredinu. higijeni i zdravlju. radu. - Navodi uzroke - Razlikuje zatitna povreda pri radu. sredstva pri radu. - Nabraja mjere zatite pri radu. Tehnologija livenja metala - Razlikuje pei za - Objanjava - Stie topljenje. postupak livenja. sistematinost u - Prepoznaje livaki - Navodi svojstva radu. alat i pribor. materijala za - Razvija pravilan - Razlikuje runu i livenje. odnos prema mainsku izradu - Opisuje livenje u ouvanju kalupa. pjeanim materijalnih kalupima. dobara. - Navodi materijale za izradu pjeanih kalupa. - Opisuje izradu kalupa. - Opisuje izradu jezgra. - Opisuje gravitaciono livenje. - Razlikuje vrste - Opisuje precizno livenja mainskim livenje u kalupima putem. sa topivim - Livenje pod modelima. pritiskom. - Opisuje livenje u - Centrifugalno koljkastim kalupima. livenje. - Nabraja vrste - Neprekidno livenje. livenja u metalnim - Livenje u vakumu. klupima. - Opisuje runo i mainsko livenje. - Objanjava pojave pri ovravanju odlivaka. - Opisuje zavrne radove na odlivcima. Teorijske osnove obrade deformacijom - Stie - Objanjava pojam i - Razlikuje vrste samopouzdanje i deformacija. vrste deformacija. sigurnost u radu. - Opisuje postupak - Navikava se na zagrijevanja
Preporuke za izvoenje nastave - Posjeta metalopreraivaoj radionici.
- Posjeta livnici Seminarski rad - Livenje u pjeanim kalupima. - Livenje metalnim kalupima.
28
Informativni ciljevi i sadraji uenik materijala za obradu deformacijom. - Nabraja vrste pei za zagrijavanje. - Objanjava pojam kovanja. - Navodi vrste kovanja. - Opisuje presovanje u kalupima. - Navodi maine za presovanje. - Opisuje osnovne karakteristike obrade istiskivanjem. - Objanjava proces obrade valjanjem. - Opisuje osnovne karakteristike procesa obrade vuenjem. Oblikovanje lima - Objanjava pojam odvajanja. - Upoznaje osnovne karakteristike procesa odsijecanja, probijanja i prosijecanja. - Opisuje osnovne karakteristike alata za probijanje i prosijecanje. - Objanjava pojam procesa savijanja. - Upoznaje osnovne karakteristike procesa savijanja. - Objanjava pojam izvlaenja lima. - Opisuje osnovne karakteristike procesa izvlaenja lima. Obrada spajanjem - Navodi postupke spajanja djelova i konstrukcija.
Formativni ciljevi uenik - Razlikuje slobodno kovanje, kovanje valjcima za kovanje i kovanje u kalupima. - Prepozanje maine za kovanje. - Uporeuje kovanje i presovanje.
Socijalizacijski ciljevi uenik pridravanje propisa.
Preporuke za izvoenje nastave Seminarski rad - Obrada kovanjem. - Obrada presovanjem. - Obrada valjanjem.
- Razlikuje procese izrade valjanjem: - profila i limova, - cijevi, - navoja, - zupanika, - ice. - Razlikuje alate i maine za vuenje.
- Razlikuje odsijecanje, probijanje i prosijecanje. - Razlikuje mainske makaze za sijeenje. - Uporeuje probijanje i prosijecanje. - Razlikuje vrste alata i maina za savijanje. - Uporeuje ugaono, profilno, kruno i sloeno savijanje limova. - Razlikuje vrste izvlaenja. - Analizira tehnoloki postupak izvlaenja. - Razlikuje nerazdvojive i razdvojive veze.
- Navikava se na racionalno i paljivo izvoenje pojedinih zadataka.
Seminarski rad - Oblikovanje lima odvajanjem. - Oblikovanje lima savijanjem. - Oblikovanje lima izvlaenjem.
- Stie sigurnost i preciznost u radu. - Jaa
Seminarski rad - Spajanje lemljenjem.
29
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Razlikuje tvrdo i - Objanjava meko lemljenje. spajanje - Razlikuje opremu i lemljenjem. pribor za gasno - Objanajva pojam i zavarivanje. karakteristike - Predvia pomone zavarivanja. materijale za - Nabraja vrste zavarivanje. zavarivanja. - Razlikuje postupke - Opisuje gasno gasnog zavarivanja. zavarivanje. - Obrazlae gasove - Razlikuje ureaje i za zavarivanje. postupke - Opisuje postupak elektrootpornog pripreme gasnog zavarivanja. zavarivanja. - Razlikuje elektrode - Objanjava gasno kod elektrolunog sjeenje metala. zavarivanja. - Objanjava - Razlikuje vrste elektrootporno spojeva i opisuje zavarivanje. pripremu za - Objanjava zavarivanje. elektroluno - Razlikuje postupke zavarivanje. runog i mainskog - Navodi i opisuje elektrolunog opremu i pribor za zavarivanja. elektroluno zavarivanje. - Opisuje postupke elektrolunog zavarivanja. - Objanjava postupak elektrolunog sijeenja metala. - Objanjava postupak spajanja lijepljenjem. Teorijske osnove obrade rezanjem - Upoznaje elemente - Razlikuje i izraunava glavno i obradnog sistema. pomono kretanje - Opisuje kretanje kod obrade obradka i alata pri rezanjem. obradi rezanjem. - Analizira strukturu - Obrazlae metode vremena obrade. formiranja - Analizira sile, povrina. otpore i snagu - Opisuje osnovni rezanja. princip i vrste - Analizira toplotne rezanja. pojave, raspodjelu - Definie proces i odvoenje rezanja i stvaranja
Socijalizacijski ciljevi uenik samouvjerenost i samosvjesnost pri radu.
Preporuke za izvoenje nastave - Spajanje zavarivanjem.
- Navikava se na pridravanje propisa i standarda. - Stie pouzdanost u radu.
Seminarski rad - Kinematika rezanja. - Proces rezanja i pojave. - Rezni alat. - Vjebe: izbor alata, odreivanje rezima obrade, odreivanje vremena obrade, sile i snage
30
Informativni ciljevi i sadraji uenik strugotine. - Navodi i opsuje sredstva za hlaenje i podmazivanje. - Nabraja vrste pripremaka. - Upoznaje pokazatelje koji utiu na tanost obarde. - Navodi podjelu i poznaje osnovne elemente reznih alata. - Opsuje postupak rezanja testerama.
Formativni ciljevi uenik toplote. - Prepoznaje habanje i postojanost alata. - Analizira dodatke za obradu. - Prepoznaje osnovne elemente reznog alata. - Uoava geometriju reznog alata. - Uporeuje materijale za rezne alate. - Razlikuje i uporeuje okvirno, trakasto i kruno testerisanje.
Preporuke za izvoenje nastave rezanja.
31
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Struganje - Pronalazi vezu - Razvija pozitivnu - Objanjava izmeu operacije i orjentaciju prema pojmove operacija i zahvata. zanimanju. zahvat pri obradi - Uporeuje naine struganjem. struganja i - Razvija - Navodi vrste i karakteristine profesionalnu i karakteristike alata obratke. linu odgovornost u za obradu - Bira alate za radu. struganjem. pojedine operacije - Navodi vrste i obrade struganjem. - Razvija pozitivan namjenu pribora za stav prema stezanje. - Bira za zadate kvalitetu u radu. - Definie elemente uslove parametre reima obrade. rezanja, vremena - Zna geometriju obrade i snagu alata za struganje. rezanja. - Navodi osnovne - Pokazuje uticaj vrste obrade izbora struganjem i odgovarajueg njihove reima rezanja na karakteristike. ekonominost - Poznaje mogunost proizvodnje. primjene struganja - Uporeuje namjenu u serijskoj i i vrste kretanja pojedinanoj pojedinih vrsta proizvodnji. strugova. - Navodi podjelu, karakteristike i namjenu strugova. - Navodi mjere zatite na radu. Rendisanje i provlaenje - Razvija sposobnost - Analizira i - Razumije proces uporeuje kretanja obrade rendisanjem analitikog obratka i alata kod i namjenu razmiljanja. struganja i rendisaljki. rendisanja. - Objanjava osnovne - Razvija pozitivan - Razlikuje alate za operacije pri stav prema struganje i rendisanju. kvalitetu u radu. rendisanje. - Navodi vrste alata - Uporeuje namjenu za obradu na pojedinih vrsta rendisaljkama i rendisaljki. njihovu geometriju. - Razlikuje - Navodi osnovne karakteristike alata elemente reima za spoljanje i obrade kod unutranje rendisanja. provlaenje. - Poznaje podjelu - Pronalazi primjere rendisaljki. profila izraenih - Razumije proces
Preporuke za izvoenje nastave Seminarski rad - Podjela, osnovni sastavni dijelovi, karakteristike i namjena strugova. - Vjebe: izbor alata, odreivanje rezima obrade, odreivanje vremena obrade i snage rezanja. Projektni zadatak - Uz pomo odgovarajuih prirunika i kataloga, za zadate uslove: - izbor alata, - izbor parametara rezanja, - izraunavanje vremena obrade, - izraunavanje snage rezanja.
Seminarski rad - Podjela rendisaljki. - Reimi obrade kod rendisanja. - Vjebe: izbor alata i odreivanje rezima obrade. Seminarski rad - Maine za provlaenje. - Vjebe: izbor alata i odreivanje rezima obrade.
32
Informativni ciljevi i sadraji uenik obrade i namjenu maina za provlaenje. - Objanjava osnovne operacije pri provlaenju. - Navodi vrste alata za provlaenje. - Navodi osnovne elemente reima obrade kod provlaenja. - Poznaje podjelu maina za provlaenje. - Navodi mjere zatite na radu. . Buenje - Razumije proces buenja i osnovna kretanja kod obrade buenjem. - Objanjava osnovne operacije: buenje, uputanje, razvrtanje. - Zna geometriju alata za buenje. - Navodi osnovne elemente reima obrade. - Navodi podjelu builica. - Navodi mjere zatite na radu.
Formativni ciljevi uenik unutranjim i spoljanjim provlaenjem.
- Bira odgovarajui postupak za obradu otvora i rupa i uoava njihovu funkcionalnost. - Prepoznaje alate za pojedine operacije i uslove za njihovu upotrebu. - Bira iz prirunika i kataloga za zadate uslove reima rezanja, vrijeme obrade i snagu rezanja. - Uoava namjenu stone, stubne, radijalane, koordinatne i vievretene builice. - Prepoznaje na primjerima naine glodanja i uoava njihove karakteristike. - Bira za zadate uslove alate za glodanje i parametre rezanja. - Uoava namjenu pojedinih vrsta
- Razvija smisao za preciznost.
Seminarski rad - Maine za buenje. - Geometrija alata za buenje. - Vjebe: izbor alata i odreivanje reima obrade.
Glodanje - Razumije proces glodanja. - Navodi osnovne karakteristike i kretanja kod glodanja. - Objanjava osnovne operacije na glodalicama. - Zna osnovne karakteristike alata
- Navikava se na pridravanje propisa.
Seminarski rad - Podeoni aparat. - Vjebe: izbor alata i odreivanje rezima obrade. Projektni zadatak - Uz pomo odgovarajuih prirunika i
33
Informativni ciljevi i sadraji uenik za glodanje. - Navodi osnovne elemente reima obrade. - Navodi vrste i namjenu pribora za stezanje. - Zna namjenu podionog aparata. - Poznaje podjelu i vrste glodalica. - Navodi mjere zatite na radu. Bruenje - Navodi karakteristike obrade bruenjem. - Objanjava osnovne operacije pri bruenju. - Navodi oblike, vrste i karakteristike alata. - Navodi osnovne elemente reima obrade. - Objanjava namjenu pribora pri bruenju. - Poznaje podjelu i vrste brusilica. - Opisuje postupke glaanja, honovanja, lepovanja - Poznaje alate za honovanje, lepovanje - Navodi mjere zatite na radu.
Formativni ciljevi uenik glodalica.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija sigurnosti i i preciznosti u radu.
Preporuke za izvoenje nastave kataloga, za zadate uslove: - izbor alata, - izbor parametara rezanja, - izraunavanje vremena obrade, - izraunavanje snage rezanja.
- Razvija tehniku - Uoava naine bruenja i njihove kulturu i smisao za specifinosti. red i urednost. - Prepoznaje pojedine vrste maina, alata i pribora u zavisnosti od njihove namjene. - Analizira karakteristike i pronalazi mogunosti primjene rune brusilice. - Cita oznake tocila i povezuje ih sa karakteristikama tocila. - Pronalazi primjere primjene honovanja i lepovanja. - Pokazuje uticaj izbora odgovarajueg reima rezanja na ekonominost proizvodnje. - Bira iz prirunika ili kataloga alate. - Povezuje vrstu obrade sa kvalitetom obraene povrine. Izrada navoja i zupanika - Navodi naine - Prepoznaje alate za - Stie naviku izrade navoja u urezivanje navoja sistematinosti u
Seminarski rad - Proces stvaranja strugotine kod bruenja. - Karakteristike alata za bruenje. - Vjebe: izbor alata i odreivanje reima obrade.
Seminarski rad - Maine za
34
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik runo i mainski. zavisnosti od obima - Za odgovarajuu proizvodnje i vrste vrstu navoja bira navoja. odgovarajui alat. - Opisuje postupke - Uoava izrade navoja. karakteristike - Navodi alate za izrade navoja na izradu navoja i pojedinim vrstama njihove maina. karakteristike. - Za zadate uslove - Objanjava odreuje elemente namjenu pomonih reima obrade. pribora kod rezanja - Prepoznaje alate za navoja. izradu zupanika. - Navodi i opisuje metode izrade zubaca zupanika. - Opisuje postupak izrade zupanika na razliitim mainama. - Navodi osnovne karakteristike alata za izradu zubaca zupanika. - Navodi mjere zatite na radu. Nekonvencionalni postupci obrade - Uporeuje - Navodi podjelu karakteristike nekonvencionalnih pojedinih vrsta postupaka obrade i nekonvencionalnih opisuje njihovu postupaka obrade. namjenu. - Objanjava principe - Pronalazi primjere primjene pojedinih elektrohemijske nekonvencionalnih obrade, obrade postupaka. ultrazvukom, obrade elektroerozijom, laserom i dr. - Navodi mjere zatite na radu i zatite ivotne sredine. Tehnoloki postupci - Uporeuje Osnovni pojmovi karakteristike - Nabraja osnovne pojedinane, tehnoloke procese serijske i masovne i objanjava proizvodnje. osnovne elemente - Klasifikuje proizvodnih pripremake prema procesa.
Socijalizacijski ciljevi uenik radu.
Preporuke za izvoenje nastave ozubljenje. - Alati za ozubljenje. - Vjebe: izbor alata za izradu navoja i odreivanje reima obrade.
- Pozitivno procjenjuje vanost novih saznanja iz svoje struke.
Seminarski rad - Nove tehnologije obrade materijala.
- Razvija analitinost i logiko miljenje. - Navikava se na tanost. - Stie
Vjebe - Odreivanje dodataka za obradu za razliite vrste obrade. - Primjeri baziranja: po otvoru, otvoru i
35
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi podjelu pripremaka prema obliku i nainu izrade. - Definie pojam dodatka za obradu. Baze i baziranje - Definie pojam baze, navodi vrste baza i nain baziranja. - Nabraja i objanjava osnovne principe za izbor baza. - Objanjava naine oslanjanja i stezanja da bi se izbjegle greke baziranja. Tanost obrade - Objanjava pojam tanosti obrade. - Nabraja vrste dozvoljenih odstupanja. Opti principi razrade tehnolokih postupaka - Navodi aktivnosti i principe projektovanja tehnolokog postupka i objanjava ih. - Razumije znaaj polaznih podataka za definisanje tehnolokog postupka. - Obrazlae: - izbor i konstruisanje pripremka; - izbor vrsta obrade i operacija; - izbor redosleda operacija; - izbor naina baziranja i stezanja i steznih pribora;
Formativni ciljevi uenik obliku i nainu izrade. - Uoava faktore od kojih zavisi veliina dodatka za obradu. - Za zadate uslove odreuje veliinu dodatka za obradu. - Vri podjelu baza prema njihovoj funkciji. - Oznaava take baziranja i stezanja. - Na primjerima pokazuje pravilan i nepravilan nain oslanjanja i stezanja i njihov uticaj na greke baziranja. - Oznaava dozvoljena odstupanja. - Analizira radioniki crte, materijal, kotiranje, tehnologinost dijela kao osnovu za projektovanje tehnolokog postupka. Za zadate uslove: - bira vrste tehnolokog procesa; - vri konstruktivnu i tehnoloku analizu crtea; - vri pravilan izbor i konstruisanje pripremka; - odreuje vrstu i redosljed obrade; - odreuje redosljed opreacija i broj zahvata; - odreuje tehnoloke mjere i tolerancije; - bira stezne pribore;
Socijalizacijski ciljevi uenik samopouzdanje i sigurnost u radu.
Preporuke za izvoenje nastave ravni, dva otvora i ravni, ravni i dva otvora. Vjebe - Dozvoljena odstupanja dimenzija. - Dozvoljena odstupanja geometrijskog oblika. - Dozvoljena odstupanja parametara povrina, baznih linija i osa. - Dozvoljena odstupanja kvaliteta povrine. Vjebe - Izbor pripremka i odreivanje dodataka za obradu. - Izbor baza. - Utvrivanje redoslijeda operacija i njihova podjela na zahvate. - Izbor reznih i steznih alata i mjernih i kontrolnih alata i instrumenata. - Izbor elemenata reima obrade.
36
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik - bira rezne alate; - izbor maine; - bira mjerne i - utvrivanje kontrolne alate i tehnolokih mjera i instrumente; tolerancija. - vri izbor - Izbor reznog alata elemenata reima - Izbor mjernih i obrade i odreuje kontrolnih alata i vrijeme izrade; instrumenata - popunjava - Izbor elemenata tehnoloku reima rezanja dokumentaciju. - Odreivanje vremena izrade - Odreivanje trokova obrade. - Navodi elemente tehnoloke dokumentacije. Razrada karakteristinih tehnolokih postupaka - Razvija sposobnost Tehnoloki postupak - Za dio oblika logikog osovine ili vratila izrade vratila i zakljuivanja. odreuje redosljed osovina operacija, opis i - Objanjava skice operacija, postupak izrade - Stie sigurnost i rezni i stezni alat i vratila i osovina. preciznost u radu. nain baziranja. Tehnoloki postupak - Za dio oblika aure odreuje redosljed izrade aure operacija, opis i - Objanjava skice operacija, postupak izrade rezni i stezni alat i aure. nain baziranja. Tehnoloki postupak - Za dio oblika za polugu i viljuku poluge ili viljuke - Objanjava odreuje redosljed postupak izrade operacija, opis i poluge i viljuke. skice operacija, rezni i stezni alat i Tehnoloki postupak nain baziranja. za obradu kuita - Objanjava - Za dio oblika postupak izrade kuita odreuje kuita. redosljed operacija, opis i Tehnoloki postupak skice operacija, za obradu zupanika rezni i stezni alat i - Objanjava nain baziranja. postupak izrade zupanika. - Za dio oblika zupanika odreuje redosljed
Projektni zadatak Za zadate uslove za osovinu/ vratilo /auru/polugu/ kuite/ zupanik: - Izvriti konstruktivnu analizu crtea dijela. - Izvriti konstruktivnu i tehnoloku analizu crtea dijela. - Izabrati i konstruisati pripremak. - Izvriti izbor vrsta obrade. - Utvrditi redosljed obrade. - Utvrditi redosljed operacija. - Odrediti zahvate. - Utvrditi tehnoloke mjere i tolerancije. - Izabrati rezne alate. - Izabrati stezne alate i pribore. - Izabrati mjerne i kontrolne alate i instrumente. - Odrediti elemente
37
Formativni ciljevi uenik operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i nain baziranja.
Preporuke za izvoenje nastave reima rezanja. - Odrediti vremena izrade. - Uraditi tehnoloku dokumentaciju.
Napomena: Projektni zadaci mogu biti obraeni problemski, korienjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. Samostalnim radom uenika u grupama, u sljedeim koracima: informisanje, planiranje, odluivanje, realizacija, kontrola i procjena (evaluacija). 5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Simi, Z. Simi: Tehnologija obrade, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - M. Tesli: Tehnologija obrade, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1994. - D. Stojanovi: Tehnoloki postupci sa kontrolom, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici koja je opremljena: - raunarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajuim softverom i potrebnim brojem kataloga maina i alata, prirunika, tabela, ema, skica, uzorcima reznih i steznih alata. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora i pismenih vjebi, - projektnih zadataka; - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva; - profesor mainstva.
38
10. Povezanost predmeta Znanja Struganje Rendisanje, provlaenje Glodanje Bruenje Izrada zavojnica Livenje Tehnoloki postupci Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Praktina nastava - Struganje Praktina nastava - Rendisanje, provlaenje Praktina nastava - Glodanje Praktina nastava - Bruenje Praktina nastava - Izrada zavojnica Opte mainstvo - Termodinamika Kompjutersko upravljanje - Priprema tehnikoproizvodnjom tehnoloke dokumentacije
39
1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM 1. Naziv predmeta: ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 72
72 72
3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje i razumijevanje osnovnih zakona elektrotehnike u jednosmjernim i naizmjeninim strujnim kolima. - Upoznavanje zakonitosti elektrinog i magnetnog polja. - Upoznavanje osnovnih pojmova, mjernog pribora, mjernih instrumenata u elektrinim mjerenjima. - Usvajanje znanja o materijalima, ureajima i tipovima elektrinih instalacija. - Raspoznavanje elektronskih elementa i razumijevanje njihovog djelovanja u jednostavnim vezama. - Razvijanje osjeaja odgovornosti i preciznosti u radu, ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjeaja potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
40
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Rared: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnovi elektrotehnike - Poznaje raspored Uvodni dio elementarnih - Upoznaje se sa estica u atomu. strukturom - Razlikuje izolatore, materije. provodnike i - Objanjava ta je poluprovodnike. atom i koje estice sainjavaju atom. - Razlikuje naine - Razvija sposobnost Elektrostatika naelektrisavanja - Objanjava pojam logikog tijela. naelektrisanog razmiljanja i - Odreuje silu koja tijela. povezivanja. djeluje izmeu - Objanjava takastih elektrostatiko naelektrisanja. polje, njegove - Predstavlja grafiki karakteristike i elektrino polje. nain prikazivanja. - Razlikuje - Navodi Kulonov homogeno i zakon. nehomogeno - Definie sile u elektrino polje. elektrinom polju. - Zna kako se ponaa provodnik a kako izolator u elektrinom polju. - Izraunava - Definie elektrini kapacitivnost potencijal i napon. ploastog - Definie elektrini kondenzatora. kondenzator, - Izraunava kapacitivnost kondenzatora. ekvivalentnu - Navodi vrste kapacitivnost. kondenzatora. - Nabraja naine povezivanja kondenzatora. - Razvija analitiko - Analizira kako se Jednosmjerne miljenje. kree koliina struje elektriciteta i - Objanjava pojam smjer elektrine jednosmjerne struje. struje. - Izraunava - Definie jainu i elektrinu gustinu elektrine otpornost i struje. elektrinu - Zna sta je provodnost na elektrina primjerima. otpornost i - Rjeava prosto elektrina elektrino kolo. provodnost.
- Demonstracija naelektrisavanja tijela.
- Koristi otpornik, kalem i kondenzator kao pokazno sredstvo.
41
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi osnovne elemente elektrinog kola. - Navodi i definie Omov zakon. - Navodi Prvi kirhofov zakon. - Navodi naine vezivanja otpornika. - Definie ekvivalentnu otpornost. - Navodi drugi Kirhofov zakon. - Navodi i definie Dulov zakon. - Definie elektrini rad i elektrinu snagu. Elektromagnetizam - Upoznaje se sa pojmom magnetnog polja i njegovim karakteristikama. - Objanjava magnetno polje struje u pravolinijskom provodniku i kalemu. - Objanjava magnetnu indukciju i magnetni fluks. - Objanjava elektromagnetnu silu. - Objanjava elektrodinamiku silu. - Objanjava pojavu elektromagnetne indukcije. - Zna kada se u pravolinijskom provodniku i kalemu indukuje elektromotorna sila. - Zna ta je samoindukcija.
Formativni ciljevi uenik - Odreuje ekvivalentnu otpornost, jainu elektrine struje i napon. - Rjeava sloeno elektrino kolo pomou Kirhofovih zakona.
- Odreuje smjer magnetne indukcije kod provodnika i kalema pravilom desne ruke. - Uoava zavisnost magnetne indukcije i fluksa. - Razlikuje elektromagnetnu od elektrodinamike sile. - Shvata lencov zakon. - Shvata od ega zavisi veliina indukovane elektromotorne sile i kako se odreuje njen smjer. - Uporeuje pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije.
- Osposobljava se za povezivanje uzroka i posljedica. - Razvija mo zapaanja.
42
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava pojavu meusobne indukcije. Naizmjenine struje - Upoznaje se sa osnovnim pojmovima i oblicima naizmjeninih elektrinih veliina. - Definie parametre naizmjeninih veliina. - Navodi naine prikazivanja naizmjeninih veliina. - Upoznaje se sa faznim odnosima naizmjeninih veliina. - Navodi osnovne elemente u kolima naizmjenine struje. - Objanjava ponaanje otpornika u kolu naizmjenine struje. - Poznaje ponaanje kalema u kolu naizmjenicne struje. - Objanjava ponaanje kondenzatora u kolu naizmjenine struje. Trofazni sistemi - Zna osnovne karakteristike trofaznih sistema. - Objanjava simetrini i nesimetrini trofazni sistem. - Definie snage i energije trofaznih
- Razlikuje - Povezuje prethodno jednosmjerne i steena znanja. naizmjenine - Razvija smisao za veliine. preciznost i - Odreuje odgovornost u radu. parametre: trenutnu vrijednost, amplitudu, periodu, frekvenciju, krunu frekvenciju. - Odreuje srednju i efektivnu vrijednost naizmjeninih veliina. - Odreuje poetnu fazu, ukupnu fazu i faznu razliku. - Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona na otporniku. - Shvata pojam aktivne snage. - Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kalemom. - Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kondenzatorom. - Shvata pojam reaktivne snage kalema i kondenzatora. - Uporeuje karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema. - Crta vektorski dijagram struja i napona u trofaznom sistemu.
- Koristi vremenske i fazorske dijagrame naizmjeninih veliina. - Koristi eme vezivanja trofaznih sistema.
43
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik sistema. - Poznaje definicije - Upoznaje se sa linijskih i faznih potrebom trofaznih napona i struja. sistema u praksi. Proizvodnja i prenos elektrine energije - Razlikuje vrste - Objanjava princip elektrana. dobijanja i - Razlikuje osnovne proizvodnje elektrine ureaje elektrine energije. u elektranama. - Nabraja vrste - Poznaje osnovnu elektrana. funkciju elemenata - Opisuje princip razvodnih rada postrojenja. hidroelektrane. - Nabraja elemente razvodnih postrojenja. Elektrina mjerenja - Rauna apsolutne, - Upoznaje osnove relativne, mjerenja i definie: procentne greke. - Pojam veliine, - Razlikuje analogne jedinice, mjerenja i digitalne mjerne i tanosti. instrumente. - Definie greke u - Na mjernom mjerenju. instrumentau - Navodi osnovne razlikuje namjenu mjerne instrumente elemenata za i objanjava podeavanje, njihovu namjenu oitavanje i (ampermetar, prikljuivanje. voltmetar, ommetar, unimjer). - Odreuje redoslijed radnji prilikom - Zna nain mjerenja. podeavanja i - Oitava mjerenu oitavanja vrijednost kod ampermetra / analognih i voltmetra / digitalnih mjernih ommetra ili instrumenata... unimjera. - Zna pravilo prikljuivanja ampermetra, ommetra i voltmetra u mjerno kolo i njihove grafike simbole. Osnovi elektrinih instalacija - Objanjava svrhu - Uoava razliku korienja izmeu instalacija elektrinih vISOkog, niskog i instalacija. malog napona.
- Razvija sposobnost zapaanja.
- Posjeta hidroelektrani.
- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu.
- Koristi ampermetar, voltmetar, ommetar i unimjer.
- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu.
Vjeba: - Izrada jednostavnog projekta kune
44
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Objanjava korienje napona u elektrinim instalacijama. - Navodi osnovne djelove elektrinih instalacija. - Navodi ulogu i znaaj postojanja standarda pri izradi elektrinih instalacija. - Objanjava ulogu osnovnih elemenata u elektrinim instalacijama.
Formativni ciljevi
uenik - Razlikuje djelove elektrinih instalacija i razumije ulogu svakog od njih. - Shvata znaaj propisa pri izradi instalacija. - Uoava razliku korisenja razliitih vrsta kablova pri izradi razliitih instalacija. - Razumije znaaj zatite od prekomjerne struje. - Identifikuje osnovne grafike simbole u projektima elektrine instalacije. Osnovi elektrinih maina - Razlikuje vrste - Objanjava princip transformatora. rada - Shvata primjenu transformatora. transformatora u - Navodi vrste praksi. transformatora. - Rauna odnos - Objanjava obrtno transformacije. magnetno polje. - Razlikuje djelove - Objanjava princip asinhronog motora. rada asinhronog motora. - Razlikuje sinhrone i - Objanjava princip asinhrone maine. rada sinhronih - Shvata rad maina maina. jednosmjerne - Objanjava princip struje i shvata rada generatora i njihovu primjenu u motora praksi. jednosmjerne - Analizira opasna struje. dejstva elektrine - Nabraja i struje. objanjava propisane naine za zatitu od strujnog udara. Osnovi elektronike - Razlikuje Poluprovodnici provodnike, - Upoznaje se sa poluprovodnike i strukturom
Preporuke za izvoenje nastave instalacije.
- Jaa samouvjerenost i pouzdanost u radu. - Razvija linu odgovornost prema higijeni i zdravlju.
- Koristi skice i eme sinhronih i asinhronih maina.
- Razvija sposobnost logikog razmiljanja i
- Koristi elektronske komponente kao pokazni materijal.
45
Informativni ciljevi i sadraji uenik poluprovodnika. - Objanjava nastajanje poluprovodnika P i N tipa. Dioda - Objanjava obrazovanje PN spoja. - Definie direktno i inverzno polarisan PN spoj. Bipolarni tranzistori - Poznaje unutranju strukturu tranzistora. - Navodi vrste tranzistora - Zna simbole i elektrode tranzistora. - Objanjava princip rada tranzistora na modelu sa zajednikim emitorom. - Objanjava bipolarni tranzistor kao prekida. Fet i mosfet - Zna pojam i funkciju unipolarnog tranzistora (FET). - Objanjava jednosmjerni reim rada pojaavaa sa FET-ovima. - Poznaje pojam i funkciju ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i Cmos). Tiristori - Zna konstrukciju tiristora. Integrisana kola - Objanjava nastanak integrisanih kola. - Navodi vrste
Formativni ciljevi uenik izolatore. Uoava razliku izmeu poluprovodnika P i N tipa. Uoava razliku meu provodnim i neprovodnim stanjem diode. Shvata primjenu dioda u praksi. Uoava razliku izmeu tranzistora pnp i NPN tipa. Crta karakteristike tranzistora. Razlikuje stanja koja postoje kod tranzistora koji radi kao prekida. Shvata primjenu unipolarnih tranzistora u praksi. Shvata primjenu tiristora u praksi. Uoava razliku izmeu monolitnih i hibridnih kola. Razlikuje invertujui i neinvertujui operacioni pojaava. Razlikuje postojanje osnovnih kola sa operacionim pojaivaima. Shvata ulogu pojedinih kola sa operacionim pojaivaima. Razlikuje stanje postojanja logike nule i jedinice kod logikih kola. Crta simbole i funkcionalne tabele osnovnih logikih kola.
Socijalizacijski ciljevi uenik povezivanja. - Navikava se na pridravanje propisa.
46
Informativni ciljevi i sadraji uenik integrisanih kola. - Navodi karakteristine veliine i parametre operacionog pojaavaa. - Navodi postojanje ostalih kola sa operacionim pojaivaima. Logicka kola - Navodi opte karakteristike logikih kola. - Navodi osnovna logika kola. - Objanjava invertor, logiko NI i NILI kolo
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Justinijanovi: Elektrine instalacije i osvetljenje za drugi razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd. - Dipl. ing. D. Martinovi: Elektrina mjerenja, Zavod za izdavanje udbenika i nastavnih sredstava, Beograd, 1997. - R. Opai: Elektronika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - R. Opai: Osnove elektrotehnike za I razred trogodinjeg obrazovanja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz razliitih vrsta skica i ema u elektrotehnici i elektronici, uzorcima razliitih elktronskih komponenti. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vjebi. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer elektrotehnike.
47
10. Povezanost predmeta Znanja Elektrostatika Jednosmjerna struja Naizmjenina struja Provodnici Poluprovodnici Pojaivai Jednosmjerne struje Naizmjenine struje Elektromagnetizam Proizvodnja i prenos elektrine energije - Osnovi elektrotehnike Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Mehatronika - Elektro-pneumatika
- Energetski sistemi
- Elektrane
- Energetski sisitemi
- Pogonske maine i ureaji
48
1.2.5. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE 1. Naziv predmeta: KOMPJUTERSKO MODELIRANJE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 99 171
144 165 309
Vjebe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Planiranje i organizovanje strategije modeliranja. - 3D zapisivanje podataka za komponente i sklopove. - Konstruisanje 3D modela vodei rauna o karakteristikama materijala i postupcima proizvodnje. - Voenje rauna o zahtjevima dizajna za oblike komponenti. - Pravljenje virtuelnih proizvoda vodei rauna o montanim i tehnikama spajanja. - Sastavljanje tehnike dokumentacije od zapisanih podataka. - Uz pomo tehnike dokumentacije odreivanje funkcija elemenata i sklopova. - Zapisivanje podataka koji su kompatibilni sa procesom. - Primjena normi i smjernica za obezbjeivanje kvaliteta procesa i proizvoda. - Vizualizacija i predstavljanje rezultate rada. - Upotrebljavanje strune literature, tehnike i tehnoloke dokumentacije, tehnikih propisa i standarda. - Potovanje propisa za siguran rad. - Pri modelovanju (dizajniranju) voenje rauna o ekolokim zahtjevima. - Korienje savremene informacione tehnologije. - Ovladavanje strunom terminologijom. - Ovladavanje tehnolokim postupkom sastavljanja i rastavljanja podsklopova i sklopova. - Osposobljavanje za samostalno izvoenje posla, struno odluivanje i usvajanje novih znanja na svom strunom podruju.
49
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod - Razumije i razlikuje - Opisuje pojmove vrste raunarskih raunarsko modela. modelovanje, - Pronalazi primjere koncepti i metode primjene i shvata modelovanja. znaaj i - Uoava vanost - Definie sistemske karakteristike nauke u zahtjeve za rad raunarskog sakodnevnom CAD programa i modelovanja. ivotu. navodi i objanjava - Vri komparaciju - Razvija pozitivan module koji se ianih, povrinskih stav prema novim koriste u njemu. i punih modela. saznanjima. - Upoznaje se sa - Analizira i shvata - Razvija pozitivnu reimima Part, znaaj performansi orijentaciju prema Assembly i Drawing. koje treba da ima zanimanju. - Upoznaje se sa raunar da bi na - Razumije potrebu paletom menija, njemu uspjeno pravilnog komandnim radio CAD program. korienja panoima i paletama informatike alatki. - Prepoznaje terminologije. - Nabraja i definie mogunosti vane pojmove i primjene reima terminologiju u Part, Assembly i modelovanju. Drawing. - Otvara, analizira i prilagoava pojedine palete menija, komandne panoe i palete alatki. - Shvata pojmove modelovanje zasnovano na elementima, parametarsko modelovanje, dvosmjerno povezivanje, geometrijske relacije, biblioteka elemenata, projektne tabele, jednaine, otkrivanje sukoba, matini element, apsorbovani elementi, elementi potomci, zavisni elementi.
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Pokretanje CAD programa. Moduli CAD programa. - Reimi Part, Assembly i Drawing (otvaranje, opcije i podeavanja). - Rad sa komandnim panoima i paletma alatki (pronalaenje, dodavanje i brisanje, prilagoavanje korisniku). - Podeavanje parametara dokumenta (standardi za kotiranje, jedinice za mjerenje lineranih rastojanja i uglova, parametri prijanjanja i mree).
50
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Crtanje skica za modele punih tijela - Analizira razne - Upoznaje se sa metode pokretanja okruenjem za okruenja za skiciranje. skiciranje. - Objanjava - Prilagoava postupak biranja okruenje za objekta. skiciranje. - Objanjava - Bira objekte postupak crtanja alatkom selekt, linija, pomou konstruktivnih linija sveobuhvatnog i osa simetrije. okvira, pomou - Objanjava presjenog okvira, postupak crtanja pomou tastera krugova i lukova. Shift i Ctrl. - Objanjava - Invertuje selekciju postupak crtanja objekta-objekata. pravougaonika i - Crta linije, poligona. konstruktivne linije - Objanjava i ose simetrije i postupak crtanja analizira razne krivih linija i opcije za njihovo skiciranih taaka. crtanje (crtanje - Objanjava pojedinanih linija, postupak crtanja crtanje niza elipsi i parabola. kontinualnih linija, - Upoznaje se sa parametri kursora alatkama za alatke line). prikazivanje crtea (Zoom to fit, Zoom - Crta krugove i lukove i razlikuje to Area, Zoom inopcije za njihovo out, Zoom to prikazivanje selection, Pan, (crtanje kruga tako Previous View i to se definie Redraw). centar, crtanje kruga tako to se definiu tri take, crtanje pomonih krugova, crtanje tangencijalnihnormalnih lukova, crtanje lukova alatkom Centerpoint arc, crtanje lukova alatkom 3 point arc). - Crta pravougaonik uz zadavanje uglova, uz
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija analitinost i logiko miljenje. - Navikava se na tanost. - Pozitivno procjenjuje vanost novih saznanja iz svoje struke. - Razvija samopouzdanje i sigurnost u radu.
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Crtanje linija, konstruktivnih linija i osa simetrije. - Crtanje krugova i lukova. - Crtanje pravougaonika, paralelograma i poligona. - Crtanje elipsi, parabola i proizvoljnih krivih linija.
51
Formativni ciljevi uenik zadavanje centra, pod uglom, pod uglom tako to se zada centar, crta paralelogram, crta poligone sa upisanim i sa opisanim pomonim krugom). Crta krive linije alatkom spline i upotrebljava kontrolne take. Postavlja skicirane take. Crta elipse, eliptine lukove i parabole. Uveava ili umanjuje prikaz crtea, pomjera prikazani dio crtea, poziva posljednji prikaz, osvjeava ekran. Odsijeca skicirane objekte (alatkePower trim, Corner, Trim away inside, Trim away outside, Trim to closest). Produava skicirane objekte (alaktka Extend). Vri zaobljavanje skiciranih objekata (alatka Fillet). Izvodi zarubljivanje skiciranih objekata (alatka Chamfer, opcije AngleDistance. Distancedistance. Equal distance). Kopira skicirane objekte tako to se pomjeraju na zadato rastojanje (alatka Offset,
Obrada i izmjena skica - Upoznaje se sa postupkom odsijecanja i produavanja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa postupkom zaobljavanja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa postupkom zarubljivanja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa postupkom kopiranja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa postupcima premjetanja, rotiranja i promjene veliine skiciranih objekata. - Upoznaje se sa postupkom
- Razvija osjenje odgovornosti. - Razvija sposobnost opaanja. - Razvija logiko zakljuivanje.
Vjebe: - Odsijecanje i produavanje skiciranih objekata. - Zaobljavanje i zarubljivanje skiciranih objekata. - Kopiranje, premjetanje, rotiranje i promjena veliine skiciranih objekata. - Simetrino preslikavanje i dinamiki preslikani objekti. - Izrada linearnih i krunih ablona. - Modifikovanje skiciranih objekata.
52
Informativni ciljevi i sadraji uenik preslikavanja skiciranih objekata. - Upoznaje se sa postupkom izrade linearnih ablona. - Upoznaje se sa postupkom izrade krunih ablona. - Upoznaje se sa pisanjem teksta u okruenju za skiciranje. - Upoznaje se sa postupcima modifikovanja skiciranih objekata.
Formativni ciljevi
uenik opcije Offset distance, ADD dimensions, REVERSE, Select chai, . Bidirectional, Make base construction, Cap ends). - Simetrino preslikava skicirane objekte (alatka Mirror). - Crta dinamiki preslikane objekte (alatka Dynamic mirror). - Premjeta skicirane objekte(alatka move). - Rotira skicirane objekte (alatka Rotate). - -Mijenja veliinu skiciranim objektima (alatka scale). - Izrauje linearne ablone (alatka Linear sketch pattern). - Pravi krune ablone (alatka Circular sketch pattern). - Pie tekst u okruenju za skiciranje. - Postavlja tekst du krive. - Modifikuje skicirane objekte. Dodavanje relacija i mjera skicama - Navodi i objanjava - Skicama dodaje geometrijske geometrijske relacije. relacije. - Kotira skice. - Upoznaje se sa - Mijenja kote skica. pravilima i - Shvata koncept postupcima potpuno definisanih kotiranja skice. skica. - Upoznaje se sa - Pregleda i ispituje postupkom
- Razvija analitinost i logiko miljenje - Navikava se na pridravanje propisa - Navikava se na tanost - Razvija sigurnost i preciznost u radu.
Vjebe: - Dodavanje i brisanje geometrijskih relacije. - Kotiranje skica. - Mjerenje rastojanja i pregledanje svojstava presjeka.
53
uenik relacije koje su primjenjene na skice. - Odreuje obim, uglove, poluprenike i rastojanjan izmeu linija, taaka, povrina i ravni na skicama, 3D modelima, sklopovima ili crteima. - Odreuje svojstva presjeka (povrinu, poloaj teita, moment inercije, polarni moment inercije, ugao izmeu glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije). Modelovanje dijelova osnovni elementi - Crta pun izvueni - Upoznaje se sa osnovni element. postupkom izrade - Crta tankozidni punih izvuenih izvueni osnovni elemenata. element. - Upoznaje se sa - Crta pun obrtni postupkom izrade osnovni element. osnovnih elemenata - Cvrta tankozidni obrtanjem skice. obrtni osnovni - Upoznaje se sa element. postupcima - Dinamiki rotira dinamikog prikaz i pregleda rotiranja prikaza model iz raznih modela, mjenjanja pravaca. orijentacije prikaza - Mijenja orijentaciju i sa reimima prikaza. prikaza modela. - Mijenja reime - Upoznaje se sa prikaza punog postupkom modela. dodjeljivanja - Modelima materijala i dodjeljuje tekstura modelima. materijale i teksturu. Izrada referentne geometrije - Konstruie - Upoznaje se sa referentne ravni. postupkom izrade - Konstruie referentnih ravni. referentne ose. - Upoznaje se sa
Informativni ciljevi i sadraji uenik potpunog definisanja skice. - Definie svojstva presjeka zatvorenih skica ili stranica objekta i objanjava postupak njihovog prorauna.
Formativni ciljevi
- Razvija tehniku kulturu i osjeaj za red i urednost. - Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada. - Stie navike tanosti i sistematinosti u radu.
Vjebe: - Izrada punih i tankozidnih izvuenih elemenata. - Izrada punih i tankozidnih obrtnih elemenata. - Dinamiko rotiranje prikaza, reimi prikaza. Dodjeljivanje materijala i teksture modelima.
- Razvija ligiko miljenje i sposobnost za pravilno
Vjebe: - Konstruisanje referentnih ravni. - Konstruisanje
54
Informativni ciljevi i sadraji uenik postupkom izrade referentnih osa. - Upoznaje se sa postupkom izrade referentnih taaka. - Upoznaje se sa postupkom izrade referentnih kordinatnih sistema. Alatke za modelovanje - Upoznaje se sa postupkom pravljenja isjeenih elemenata. - Objanjava postupak izrade otvora. - Objanjava postupak izrade navoja. - Opisuje postupak zaobljavanja. - Objanjava postupak zarubljivanja. - Upoznaje se sa postupkom izrade elementa koljke. - Upoznaje se sa postupkom izrade preslikanih elemenata. - Upoznaje se sa postupkom izrade lineranih ablonskih elemenata. - Upoznaje se sa postupkom izrade krunih ablonskih elemenata. - Upoznaje se sa postupkom izrade elementa rebra. - Upoznaje se sa postupkom izrade i prikazivanja presjeka modela. Mijenjanje elemenata - Upoznaje se sa opcijama za -
Formativni ciljevi uenik Konstruie referentne take. Konstruie referentne koordinatne sisteme.
Socijalizacijski ciljevi uenik zakljuivanje. - Navikava se na racionalno i paljivo izvoenje pojedinih zadataka.
Preporuke za izvoenje nastave referentnih osa. - Konstruisanje referentnih taaka i koordinatnih sistema.
Pravi pune elemente operacijom isjecanja. Pravi otvore pomou opcija simple hole i hole wizard. Narezuje navoje i analizira standardne veliine. Koristi jednostavno i sloeno zaobljavanje. Obara ivice i tjemena modela. Razumije razne metode biranja. Pravi element koljke. Preslikava elemente, stranice i tijela. Pravi linearne i krune ablone. Pravi ablon prema skici. Pravi ablon du krive. Pravi ablon prema tabeli. Pravi element rebra. Prikazuje presjek modela. Ureuje elemente. Mijenja skice za
- Razvija sposobnost opaanja. - Razvija sistematski pristup rjeavanju pojedinih problema.
Vjeba: - Izrada isjeenih elemenata. - Izrada otvora i navoja. - Zaobljavanje i zarubljivanje. - Izrada elementa koljke. - Izrada preslikanih elemenata, stranica i tijela. - Izrada linearnih ablonskih elemenata. - Izrada krunih ablonskih elemenata. - Izrada elementa rebra. - Izrada i prikazivanje presjeka modela.
- Razvija sposobnost opaanja.
Vjeba: - Mijenjanje
55
Informativni ciljevi i sadraji uenik mijenjanje elemenata, isijecanje, kopiranje i brisanje. - Upoznaje se sa postupcima potiskivanja i vraanja elemenata, preraspodjele elemenata, preimenovanja elemenata i vraanja modela u raniju fazu izrade.
Formativni ciljevi uenik elemente zasnovane na skici. Mijenja ravni skice. Mijenja elemente alatkom instant 3D. Isjeca, kopira i prenosi elemente i skice. Brie elemente i tijela. Potiskuje i vraa elemente. Premjeta tijela. Prerasporeuje elemente. Vraa model u raniju fazu izrade. Preimenuje elemente. Konstruie element tipa loft. Konstruie element tipa Sweep prostim izvlaenjem du 2D putanje. Konstruie element tipa Sweep prostim izvlaenjem du spiralne 3D putanje. Konstruie element tipa Sweep prostim izvlaenjem du ivine 3D putanje. Konstruie element tipa SWEEP prostim izvlaenjem du segmentirane 3D putanje. Konstruie element tipa Sweep prostim izvlaenjem du krivolinijske 3D putanje.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija logiko zakljuivanje. - Povezuje uzroke i posljedice. - Razvija smisao za preciznost.
Preporuke za izvoenje nastave elemenata.
Napredno modelovanje - Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata tipa Loft. - Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlaenjem du 2D putanje. - Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlaenjem du spiralne 3D putanje. - Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlaenjem du ivine 3D putanje. - Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlaenjem du segmentirane 3D putanje. - Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlaenjem du krivolinijske 3D putanje.
- Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima. - Razvija sigurnost i preciznost u radu. - Razvija line osobine: inicijativnost, snalaljivost, efikasnost i urednost.
Vjebe: - Izrada elementa tipa loft. Izrada elementa tipa Sweep izvlaenjem du 2D putanje. - Izrada elementa tipa Sweep izvlaenjem du spiralne i ivine 3D putanje. - Izrada elementa tipa Sweep izvlaenjem du segmentirane putanje. - Izrada elementa tipa Sweep izvlaenjem du krivolinijske 3D putanje.
56
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i sadraji uenik Modelovanje sklopova - Navodi i objanjava naine projektovanja sklopova. - Opisuje postupak postavljanja komponeneti u dokument sklopa. - Upoznaje se sa postupkom sastavljanja komponenti pomou Mate Property Managera. - Upoznaje se sa postupkom uklapanja komponenata pomou opcije Smart Mates. - Objanjava postupak sastavljanja komponenti pomou referenci za uklapanje. - Obrazlae postupke pomjeranja i rotiranja pojedinanih komponenti. - Navodi i objanjava napredne uslove uklapanjaSymetric, Width, Distance i Angle. - Nabraja i opisuje mehanike uslove uklapanja - cam, Gear, Rack pinion, Screw. - Upoznaje se sa postupcima mijenjanja komponenata i podsklopova, razlaganje podsklopova i zamjena
Formativni ciljevi uenik - Projektuje sklopove od dna ka vrhu i od vrha ka dnu. - Uvozi i postavlja komponenete u dokument sklopa. - Sastavlja komponenete koristei uslove uklapanja: - Coincident, Paralel, - Concentric, Distance, Angle, Perpendicular, Tangent. - Uklapa komponenete koristei inteligentno uklapanje. - Sastavlja komponenete pomou referenci za uklapanje. - Pomjera i rotira pojedinane komponenete miem, alatkama Movecomponenet i Rotate componenet i pomou ikonice koordinatnog sistema. - Primjenjuje napredne uslove uklapanja. - Koristi mehanike uslove uklapanja. - Brie komponenete i podsklopove. - Mijenja uslove uklapanja. - Zamjenjuje objekte izabrane za uklapanje. - Mijenja komponenete i podsklopove. - Razlae
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija sposobnost opaanja. - Razvija analitinost - Razvija smisao za preciznost. - Stie tehniku kulturu.
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Postavljanje komponenti u dokument sklopa (pomou panoa Property manager, prevlaenjem iz otvorenog prozora dokumenta, prevlaenjem iz Windows explorera i Internet explorera. Postavljanje dodatnih instanci postojee komponente sklopa). - Sastavljanje komponenti pomou mate Property managera (uslovi uklapanja: Coincident, Paralel. - CONCENTRIC, Distance, Angle, Perpendicular, Tangent). - Uklapanje komponenata pomou opcije Smart mates, uklapanje zasnovano na: geometriji, elementu i ablonu. - Metode pomjeranja i rotiranja pojedinanih komponenti. - Napredni uslovi za uklapanje sklopovaSymetric, Width, Distance, Angle. - Mehaniki uslovi uklapanja Cam, Gear, Rack pinion, Screw. - Brisanje
57
Informativni ciljevi i sadraji uenik komponenata. - Navodi i objanjava vrste ablona od komponenata u sklopu i postupak njihove izrade. - Opisuje postupkekopiranje, preslikavanje, kopiranje sa uslovima uklapanja. - Objanjava postupkesakrivanje, potiskivanje i vraanje komponenata i mijenjanje uslova providnosti. - Upoznaje se sa nainima provjere smetnji u sklopu. - Upoznaje se sa postupkom izrade rastavljenog stanja sklopa. - Objanjava postupak izrade skice sa linijom rastavljanja.
Formativni ciljevi uenik podsklopove. Zamjenjuje elemente u podsklopovima. Pravi ablon voen elementom. Izrauje lokalni ablon. Pravi preslikane komponenete. Sakriva i potiskuje elemente u sklopu. Mijenja stanje providnosti sklopa. Analizira i otklanja smetnje u sklopu. Otkriva sukobe dok je sklop u pokretu. Pravi rastavljeno stanje sklopa. Pravi skice sa linijama rastavljanja.
Preporuke za izvoenje nastave komponenata i podsklopova, mijenjanje uslova za uklapanje, zamjena objekata korienih za uklapanje, mijenjanje i zamjena komponenata. Izrada ablona od komponenata u sklopu ablon voen elementom i lokalni ablon. Kopiranje i preslikavanje komponenata, kopiranje sa uslovima uklapanja, sakrivanje, potiskivanje i vraanje komponenata. Provjera smetnji u sklopu i analiza sukoba. Izrada rastavljanog stanja sklopa i izrada skice sa linijom rastavljanja.
Povrinsko modelovanje - Uporeuje - Upoznaje se sa povrinske i pune pojmovimamodele. povrinsko modelovanje, Nurbs - Razlikuje i vri komparaciju povrine i izmeu poligonalne mree. poligonalnih mrea - Upoznaje se sa i nurbs povrina. postupkom - Konstruie osnovne konstruisanja nurbs povrine. osnovnih Nurbs - Konstruie povrina. povezane oblike. - Objanjava - Konstruie obrtne i postupak izvuene povrine. konstruisanja - Konstruie linijske povezanih oblika. povrine. - Upoznaje se sa - Konstruie upostupkom povrine tipa Loft. konstruisanja
- Osposobljava se za samostalan rad. - Razvija spretnost, preciznost i odgovornost. - Uvia vezu izmeu razliitih oblasti nauke i tehnike.
Vjebe: - Konstruisanje osnovnih povrina i povezanih oblika. - Konstruisanje obrtnih i izvuenih povrina. - Konstruisanje linijskih povrina i U - povrina tipa Loft. - Konstruisanje povrina tipa Sweep i UV-povrina tipa Loft. - Konstruisanje zaobljenih ivinih i tjemenih povrina.
58
Informativni ciljevi i sadraji uenik obrtnih i izvuenih povrina. - Upoznaje se sa postupkom konstruisanja linijskih povrina i U-povrina tipa Loft. - Upoznaje se sa postupkom konstruisanja povrina tipa Sweep. - Objanjava postupak konstruisanja UV povrina tipa Loft. - Upoznaje se sa postupkom konstruisanja zaobljenih ivinih i tjemenih povrina. - Upoznaje se sa postupkom konstruisanja prelaznih i smaknutih povrina. - Opisuje postupak presijecanja punog tijela povrinom. Tehniki crte detalja - Upoznaje se sa nainima otvaranja novog dokumenta crtea. - Navodi i objanjava vrste prikaza. - Upoznaje se sa postupkom generisanja standardnih prikaza alatkom standard 3 View. - Objanjava postupak generisanja standardnih prikaza alatkom Relative view. - Poznaje generisanje
Formativni ciljevi uenik Konstruie povrine tipa sweep. Konstruie i analizira UVpovrine tipa Loft. Konstruie zaobljene ivine povrine. Konstruie zaobljene tjemene povrine. Presjeca puna tijela povrinom. Kombinuje povrine i puna tijela.
Preporuke za izvoenje nastave Konstruisanje prelaznih i smaknutih povrina. - Presijecanje punih tijela povrinom. Kombinovanje punih tijala i povrina.
Otvara novi okument crtea pomou okvira za dijalog. Otvara novi dokument crtea iz dokumenta dijela ili sklopa. Razlikuje i uporeuje vrste prikaza- prikaz modela, prikaz projekcije, prikaz presjeka, prikaz uporednog presjeka, pomoni prikaz, prikaz detalja, skraeni prikaz, prikaz djeliminog
- Razvija tehniku kulturu. - Uvia znaaj preciznosti u radu. - Stie navike tanosti i sistematinosti u radu. - Osposobljava se za samostalan rad.
Vjebe: - Otvaranje novog dokumenta crtea pomou okvira za dijalog. Otvaranje novog dokumenta crtea iz dokumenta dijela ili sklopa. Vrste prikaza. - Generisanje standardnih prikaza (alatkama standard 3 View, Relative View i Predefined view). - Generisanje punog presjeka i polupresjeka. - Generisanje
59
Informativni ciljevi i sadraji uenik standardnih prikaza alatkom Predefined view. - Opisuje postupak konstruisanja punog presjeka i polupresjeka. - Objanjava postupak konstruisanja djeliminog presjeka. - Obrazlae postupak konstruisanja izdvojenog presjeka. - Objanjava postupak konstruisanja uporednog presjeka. - Opisuje postupak konstruisanja poprenog presjeka. - Obrazlae postupak generisanja prikaza detalja i skraenog prikaza. - Definie format, zaglavlje i razmjeru crtea, postupak mijenjanja formata lista i dodavanja novih listova. - Objanjava postupak kotiranja crtea. - Opisuje postupak prikaza tolerancija duina, uglova, oblika i poloaja i dodavanja simbola za kvalitete obraene povrine. - Upoznaje se sa postupkom dodavanja oznaka centra, oznaka osa simetrije, oznaavanja otvora
Formativni ciljevi uenik presjeka, opseeni prikaz. Pravi tri standardna prikaza alatkamastandard 3 View, Relative view i Predefined view. Pravi prikaz punog i polupresjeka. Pravi prikaz djeliminog presjeka. Pravi prikaz izdvojenog presjeka. Pravi prikaz uporednog presjeka. Pravi prikaz poprenog presjeka. Pravi prikaz detalja Pravi skraeni prikaz. Brie i mijenja prikaze. Bira i analizira standardne formate crtea. Odreuje razmjeru crtea. Postavlja zaglavlje na crteu. Mijenja format lista. Dodaje nove listove u dokument crtea. Pravi korisniki definisane formate listova. Kotira crtee Unosi tolerancije duina, uglova, oblika i poloaja na crte. Dodaje simbole za kvalitet obraene povrine. Dodaje oznake centra i osa simetrije.
Preporuke za izvoenje nastave djeliminog presjeka. Generisanje izdvojenog presjeka. Generisanje uporednog presjeka. Generisanje poprenog presjeka. Generisanje prikaza detalja i skraenog prikaza. Kotiranje crtea. Dodavanje tolerancija duina, uglova, oblika i poloaja na crtee. Dodavanje simbola za kvalitet obraene povrine, oznaka centra, osa simetrije, oznaavanje otvora i navoja. Definisanje formata, razmjere i zaglavlja.
60
Informativni ciljevi i sadraji uenik i navoja.
Formativni ciljevi uenik - Oznaava otvore na crteu. - Dodaje uproene prikaze navoja.
Tehniki crte sklopa - Upoznaje se sa postupkom generisanja sastavnice i oznaavanja dijelova. - Upoznaje se sa postupkom generisanja prikaza krajnjih poloaja. - Upoznaje se sa postupkom generisanja prikaza presjeka sklopa.
- Dodaje i popunjava - Stie rutinu. sastavnicu na - Razvija urednost. crteima sklopa. - Stie naviku - Oznaava pojedine provjeravanja dijelove kvaliteta uraenog komponenete posla. sklopa. - Pravi prikaz krajnjih poloaja, maksimalan i minimalan domet pokreta sklopa. - Crta presjek sklopova, odreuje rafuru, bira komponenete koje e biti izostavljene prilikom presjecanja. Jednaine, konfiguracije i elementi iz biblioteke - Razvija - Dodaje jednaine i - Upoznaje se sa interesovanje razumije njihovu postupkom prema novim ulogu. dodavanja i tehnologojama. - Mijenja jednaine. mijenjanja - Stie naviku - Potiskuje i vraa jednaina. planiranja i potisnute jednaine - Upoznaje se sa i brie jednaine. postupkom runog prilagoavanja - Pravi konfiguracije pravljenja plana potrebama runo i razumije konfiguracija. promjena. njihovu ulogu i - Upoznaje se sa znaaj. postupkom - Pravi konfiguracije pravljenja pomou projektnih konfiguracija tabela. pomou projektnih - Shvata znaaj tabela. elemenata - Upoznaje se sa biblioteke. postupcima - Pravi elemente pravljenja, biblioteke. postavljanja i - Postavlja elemente mijenjanja biblioteke u dio. elemenata - Mijenja elemente biblioteke. biblioteke. - Razlee elemente biblioteke.
Vjebe: - Generisanje sastavnice za dati sklop, oznaavanje pojedinih dijelova sklopa i popunjavanje sastavnice. Pravljenje prikaza krajnjih poloaja. - Prikaz presjeka sklopa.
Vjebe: - Rad sa jednainama. - Rad sa konfiguracijama. - Rad sa elementima biblioteke.
61
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Tickoo: Solidworks za mainske inenjere, Mikro knjiga, Beograd, 2008. - R. K. Cheng: Autodesk mechanical desktop, Mikro knjiga, Beograd, 2005. - R. H. Shih, J. J. Schiling: Solidworks parametarsko modelovanje, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - R. Toogood: Pro/enginer wildfire 4. 0, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - Dr D. Laketi: CAD mainskih elemenata i konstrukcija, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - G. Omura: Auto CAD 2008 i Auto CAD lt 2008, Mikro knjiga, Beograd, 2008. - R. Cozzens: Catia v5, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - A. J. Kalameja i J. H. Wilson: Auto CAD 2004 3D, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - M. Ogrizovi: Interaktivno modeliranje mainskih konstrukcija u praksi, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - M. Ogrizovi: Pro/desktop 2000, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u raunarskoj uionici sa 15 personalnih raunara i odgovarajuom perifernom opremom. - Raunarska uionica treba da ima omoguen pristup internetu. - Raunari moraju biti opremljeni odgovarajuim CAD softverom za izvoenje nastave. - Tehniko didaktiki modeli, didaktiki modeli iz originalnih dijelova, plakati, katalozi, skice i eme. - Jednoradni mjesto (za nastavnika) sa pc, lcd projektorom, skenerom, tampaem i ploterom. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika: - Provjera znanja uenika vri se putem: - usmenih odgovora, - praktinog rada na vjebama (u toku godine realizuje se planirani broj vjebi. Broj vjebi u pojedinim klasifikacionim periodima planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.), - pismenih vjebi (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan), - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta: - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika: - Diplomirani mainski inenjer. 10. Povezanost predmeta Znanja - Crtanje skica za modele punih tijela Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Tehniko crtanje - Tehniko crtanje sa - Crtanje mainskih mainskim elementima elemenata - Praktina nastava - Geometrijske konstrukcije - Izrada tehnikih crtea uz pomo raunara
62
Znanja - Dodavanje relacija i mjera skicama -
- Modelovanje dijelova i sklopova
- Tehniki crtei detalja i sklopova
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Parametarsko skiciranje - Tehniko crtanje Tehniko crtanje sa - Crtanje mainskih mainskim elementima elemenata Praktina nastava - Izrada tehnikih crtea uz Opte mainstvo pomo raunara - Parametarsko skiciranje - Optereenja, naprezanje, naponi i deformacije - Geometrijske konstrukcije Tehniko crtanje sa mainskim elementima - Osnovi nacrtne geometrije Praktina nastava - Tehniko crtanje Opte mainstvo - Presjeci mainskih dijelova - Crtanje mainskih elemenata - Izrada tehnikih crtea uz pomo raunara - Konstruisanje 3D modela - Konstruisanje 3D sklopova - Izrada dijelova na CNC mainama - Mainski materijali - Optereenja, naprezanje, naponi i deformacije Tehniko crtanje sa - Tehniko crtanje mainskim elementima - Presjeci mainskih dijelova Praktina nastava - Crtanje mainskih elemenata - Izrada tehnikih crtea uz pomo raunara - Tolerancije i nalijeganja - Izrada tehnike dokumentacije pomou raunara
63
1.2.6. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM 1. Naziv predmeta: KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 99 171
144 165 309
Vjebe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Upoznavanje pojmova NC, CNC i DNC upravljanja. - Upoznavanje namjene i znaaja maina upravljanih kompjuterom i osnovnu grau i nain rada CNC maina. - Produbljivanje i primjenjivanje znanja o alatima, parametrima rezanja i postupcima obrade i nadograuje ih saznanjima o informacionim sistemima i upotrebi raunara u proizvodnim procesima. - Izrada tehnolokih postupka za CNC maine. - Odreivanje redosljeda operacija. - Izbor reznih, steznih, mjernih i kontrolnih alata. - Odreivanje reima obrade. - Sticanje znanja o osnovnim programskim funkcijama i grai programskih reenica. - Izrada programa za obradu na CNC mainama razliitog nivoa sloenosti. - Rad na simulaciji radnog procesa i izrade radnog predmeta i provjeru funkcionisanja programa. - Sticanje znanja o automatizovanoj izradi CNC programa uz pomo kompjuterske tehnologije. - Upoznavanje CNC maine za obradu deformacijom. - Razvijanje sposobnosti timskog rada. - Razvijanje preciznosti, samoinicijativnosti i sistematinosti.
64
4. Sadraji/Standardi zanimanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik NC, CNC i DNC upravljanje - Izgrauje pozitivan - Uporeuje - Poznaje istorijski karakteristike razvoj odnos prema konvencionalnih / automatizacije raunarskim klasinih, NC i CNC obradnih sistema. tehnologijama. maina sa aspekta - Nabraja vrste oblasti primjene, upravljanja. produktivnosti, - Objanjava pojam ekonominosti i numerikog ukupne efikasnosti upravljanja. obrade. - Objanjava pojam - Razlikuje i NC (Numerical uporeuje Control) karakteristike NC i upravljanja. CNC upravljanja. - Navodi - Tabelarno prikazuje karakteristike i karakteristike objanjava pojam klasine i CNC CNC (Computer tehnologije. Numerical Conrol) - Uoava pokazatelje upravljanja. kvaliteta CNC - Objanjava pojam maina. DNC (Direct Numerical Control) upravljanja. CNC alatne maine - Razvija - Uoava prednosti - Navodi tipove CNC sistematinost u CNC upravljanja. alatnih maina za radu. - Uoava prednosti obradu rezanjem. CNC maina nad - Zna osnovnu klasinim kod strukturu i glavne - Razvija analitiki sloenijih oblika i dijelove CNC pristup rjeavanju kontura radnog alatnih maina i problema, predmeta. objanjava njihovu sposobnost - Razlikuje funkciju. uoavanja razlika i upravljake - Navodi elemente izvoenje jedinice CNC upravljake zakljuaka. alatnih maina. jedinice i - Razlikuje runo i objanjava njihove kompjutersko zadatke. unoenje programa - Navodi elemente u upravljaku pogonskog sistema i jedinicu maine. objanjava njihove - Sagledava prednosti zadatke. unoenja programa - Navodi podjelu i u upravljaku karakteristike jedinicu uz pomo mjernih sistema kompjutera. kod CNC maina. - Objanjava funkciju - Razlikuje direktan i indirektan mjerni zavojnog vretena
Preporuke za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u bloku, u specijalizovanoj uionici. Vjebe: - Sakupljanje podataka o razvoju numeriki upravljanih maina korienjem interneta.
- Katalozi i prospekti proizvoaa maina. Seminarski rad - Klasifukacija CNC maina. - Upravljake jedinice razliitih proizvoaa. Vjebe: - Izrada baze CNC alatnih maina razliitih proizvoaa korienjem interneta.
65
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik sistem CNC maina. kod CNC maina. - Analizira uticaj - Zna naine odreenog tipa ostvarivanja mjernog sistema na glavnog i pomonog tanost obrade. kretanja kod CNC - Uoava uticaj maine. zavojnog vretena - Poznaje ulogu na tanost obrade. elektromotora u - Sagledava ostvarivanju pokazatelje glavnog kretanja sa kvaliteta CNC kontinuirananom maina, promjenom broja geometrijsku i obrtaja glavnog kinematsku kretanja. tanost, statiku i - Poznaje ulogu dinamika krutost i elektromotora u stabilnost, habanje, ostvarivanju buku i pouzdanost. pomonog kretanja. - Navodi pokazatelje kvaliteta CNC maina. - Objanjava proizvodnsot, ekonominost i oblasti primjene CNC maina. Priprema alata za CNC maine - Snosi odgovornost - Analizira - Navodi osnovne za doneene odluke kriterijume izbora vrste i reznih, steznih i karakteristike alata kontrolnih alata. za CNC maine. - Prepoznaje na - Navodi osnovne modelu, uzorku, vrste pribora za skici, emi CNC maine i elemente sistema objanjava njihovu alata za CNC namjenu. maine. - Obrazlae namjenu - Uoava funkciju i i vrste steznih i meusobnu mjernih i kontrolnih zavisnost draa, alata i pribora. meuelementa - Zna osnovne (produetka) i kriterijume za izbor nosaa (stezaa) u reznih alata kod sklopu sistema CNC maina. alata. - Navodi dijelove - Povezuje ispravno /elemente sistema programsko alata kod CNC voenje alata i maina i objanjava pravilno njihovu namjenu. postavljanje alata u - Zna osnovne naine
Seminarski rad - Podjela reznih alata kod CNC maina, karakteristike pojedinih tipova konstrukcija reznih alata. Vjebe: - Izbor alata iz kataloga proizvoaa alata. - Montaa elemenata sistema alata (nosa, dra, produetak, reducir). - Podeavanje alata na mehanikom ureaju. - Podeavanje alata na optikom
66
Informativni ciljevi i sadraji uenik podeavanja alata (predpodeavanja) - Objanjava podeavanje alata na maini i van maine - Razumije pojam korekcije radijusa alata CNC strugovi - Navodi osnovne vrste CNC strugova. - Zna strukturu i glavne dijelove CNC struga. - Objanjava funkciju sistema upravljanja, mehanikog, mjernog i pogonskog sistema CNC struga. - Objanjava karakteristine take CNC struga. - Zna sigurnosne ureaje i sigurnosne mjere kod CNC struga. - Navodi naine rada CNC struga. - Zna nain izmjene alata, pogona i stezanja tipinih radnih predmeta kod CNC struga.
Formativni ciljevi uenik nosa alata. - Uoava vezu greaka obrade i pravilnog podeavanja alata. - Sastavlja elemente sistema alata za CNC mainu. - Podeava alate na mehanikom i optikom ureaju. - Identifikuje pojedine sisteme na CNC strugu i njihove dijelove. - Uoava namjenu glavnih sklopova maine. - Pie uputstvo za rad na CNC strugu. - Sakuplja podatke o razliitim vrstama CNC strugova i tumai ih. - Na modelu CNC struga kod runog upravljanja mijenja reim obrade, mijenja alate, ostvaruje kretanja. - Na modelu CNC struga unosi program runo, uitava program sa kompjutera. - Definie koordinatni sistem radnog predmeta i dovodi alat u poetni poloaj. - Prepoznaje alarme kod CNC struga, utvruje uzroke alarma.
Preporuke za izvoenje nastave ureaju.
- Razvija interesovanje prema nauci i tehnici. - Razvija analitiko miljenje.
Model CNC struga Skice eme Katalozi i prospekti proizvoaa maina
Seminarski rad - Vrste i namjena CNC strugova - Pokazatelji kvaliteta CNC strugova Vjebe: - Identifikovanje pojedinih sistema na CNC strugu. - Simulacija promjene reima obrade, promjene alata i kretanja du osa u runom reimu rada. - Simulacija unoenja programa runo i uz pomo kompjutera. - Simulacija radnog procesa i provjera funkcionisanja programa. - Simulacija programskog (automatskog) reima rada CNC struga. - Model CNC glodalice. - Skice.
CNC glodalice - Navodi osnovne vrste CNC glodalica.
- Identifikuje i pokazuje pojedine sisteme na CNC
67
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Zna strukturu i glavne dijelove CNC glodalice. - Objanjava funkciju sistema upravljanja, mehanikog, mjernog i pogonskog sistema CNC glodalice. - Objanjava karakteristine take CNC glodalice. - Zna sigurnosne ureaje i sigurnosne mjere CNC glodalice. - Zna nain rada, izmjene alata, pogona i stezanja tipinih radnih predmeta kod CNC glodalice.
Formativni ciljevi
uenik glodalici i njihove dijelove. - Uoava namjenu glavnih sklopova maine. - Pie uputstvo za rad na CNC glodalici. - Sakuplja podatke o razliitim vrstama CNC glodalica i tumai ih. - Na modelu CNC glodalice kod runog upravljanja mijenja reim obrade, mijenja alate, ostvaruje kretanja. - Na modelu upravljake jedinice CNC glodalice unosi program runo, uitava program sa kompjutera. - Definie koordinatni sistem radnog predmeta i dovodi alat u poetni poloaj. - Prepoznaje alarme kod CNC glodalice, utvruje uzroke alarma. Runo programiranje CNC maina - Uoava funkciju - Razumije sutinu upravljake programiranja CNC jedinice i osnovu maine i navodi njenog rada. vrste - Uporeuje programiranja. karakteristike - Objanjava obradu pojedinih vrsta informacija u programiranja CNC procesu maina. programiranja. - Identifikuje - Poznaje grau karakteristine upravljake take, bitne za jedinice. izradu programa. - Navodi - Pokazuje nain geometrijske odreivanja osnove runog
Preporuke za izvoenje nastave - Seme. - Katalozi i prospekti proizvoaa maina. Seminarski rad - Vrste i namjena CNC glodalica. - Pokazatelji kvaliteta CNC glodalica. Vjebe: - Identifikovanje pojedinih sistema na CNC glodalici. - Simulacija promjene reima obrade, promjene alata i kretanja du osa u runom reimu rada. - Simulacija unoenja programa runo i uz pomo kompjutera. - Simulacija radnog procesa i provjera funkcionisanja programa. - Simulacija programskog (automatskog) reima rada CNC glodalice.
- Stie sigurnost i preciznost u radu.
- Razvija analitiko miljenje.
- Stie navike tanosti i sistematinosti u radu. - Razvija smisao za preciznost u radu.
Vjebe: - Za zadate primjere odreivanje poloaja taaka u ravni i prostoru na apsolutni i relativni nain. - Analiza sadraja programskog lista. - Analiza pojedinih reenica programa. - Analiza znaenja pojedinih oznaka /rijei u programskoj
68
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik programiranja. orjentacije osa. - Razlikuje maine sa - Objanjava dva i tri stepena koordinantni sistem slobode. CNC maine. - Uporeuje - Zna funkciju i orjentaciju znaaj nulte take kretanja po maine, referentne koordinatnom take maine i sistemu u ravni i nulte take radnog prostoru apsolutno i predmeta/obratka. relativno. - Objanjava - Analizira sadraj apsulutni i programskog lista. inkrementalni - Tumai znaenje sistem mjerenja. pojedinih oznaka - Obrazlae razliku /rijei u izmeu glavnog i programskoj pomonog reenici i format kretanja. rijei. - Objanjava: - Uvia znaaj - glavne i pomone predznaka kod programske oznaavanja funkcije, koordinatnih osa. - osnovne funkcije ciklusa, - rogramiranje sa podprogramima. - Poznaje nain runog programiranja direktno na maini. Izrada programa za CNC strugove - Uoava povezanost - Zna elemente koji izbora reima utiu na izbor obrade, alata, reima obrade kod sredstva za CNC struga. hlaenje i - Zna da odredi materijala radnog karakteristine predmeta. take za kretanje - Za zadate radne alata. predmete razliite - Objanjava znaaj sloenosti: odreivanja - prilagoava karakteristinih radioniki crte nultih taaka izradi programa za maine, alata i CNC strug; radnog predmeta. - odreuje potrebne - Objanjava pojam nulte take; kompenzacija - definie dodatke za radijusa alata. obradu; - Objanjava razliku izmeu apsolutnog - definie prilaz alata i odmicanje i relativnog
Preporuke za izvoenje nastave reenici i formata rijei.
- Stie radne navike. - Razvija smisao za preciznost u radu.
Vjebe: - Projektni zadaci. - Izrada programa sa odabirom parametara vezanim za obradu (parametri vezani za povrinu obrade, putanju i kretanja alata pri obradi, reimima obrade, alatima, prilazom alata i odmicanjem alata od radnog predmeta) i simuliranjem obrade za: - Grubo i fino struganje i struganje radijusa
69
Informativni ciljevi i sadraji uenik koordinatnog sistema. - Navodi pravila za pisanje programskih reenica i programa za CNC strug. - Zna da koristi G I M funkcije i podprograme kod izrade programa za CNC strugova.
Formativni ciljevi uenik alata od radnog predmeta; bira rezne alate; bira stezne alate; bira kontrolne alate; bira reime obrade. Izrauje program, koristei funkcije za pravolinijsko i kruno kretanje, pomone funkcije i podprograme. Generie kod u zavisnosti od tipa CNC maine (upravljakog procesora).
Preporuke za izvoenje nastave za profile/konture razliite sloenosti, Buenje na strugu, uzdu ose radnog predmeta i upravno na osu radnog predmeta, Izradu navoja na strugu, Izradu ljebova na strugu, Radni predmet sa konturama razliite sloenosti, sa struganjem, buenjem, obradom radijusa, glodanjem i rezanjem navoja. maine
70
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Izrada programa za CNC glodalice - Uoava povezanost - Zna elemente koji izbora reima utiu na izbor obrade, alata, reima obrade kod sredstva za CNC glodalice. hlaenje i - Zna da odredi materijala radnog karakteristine predmeta. take za kretanje - Za zadate radne alata. predmete razliite - Objanjava znaaj sloenosti: odreivanja - Prilagoava karakteristinih radioniki crte nultih taaka izradi programa za maine, alata i CNC glodalicu. radnog predmeta. - Odreuje potrebne - Objanjava pojam nulte take. kompenzacija - Definie dodatke za prenika alata. obradu. - Objanjava razliku izmeu apsolutnog - Bira rezne alate. - Bira stezne alate. i relativnog koordinatnog - Bira kontrolne sistema. alate. - Navodi pravila za - Bira reime pisanje obrade. programskih - Izrauje program, reenica i koristei funkcije programa kod CNC za pravolinijsko i glodalice. kruno kretanje, - Zna da koristi g i m pomone funkcije i funkcije i podprograme. podprograme.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija interesovanje prema tehnici.
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: Projektni zadaci - Izrada programa sa odabirom parametara vezanim za obradu (parametri vezazani za povrinu obrade, putanju i kretanja alata pri obradi, reimima obrade, alatima, prilazom alata i odmicanjem alata od radnog predmeta) i simuliranjem obrade za: - Ceono glodanje. - Glodanje ljebova. - Buenje pri glodanju. - Glodanje po konturi. - Glodanje po krivoj liniji. - Ceono glodanje, glodanje ljebova, buenje pri glodanju, glodanje po konturi, glodanje po krivoj liniji. Vjebe: - Pregled i analiza uzoraka tehnikotehnoloke dokumentacije. - Za radni predmet koji se izrauje na CNC strugu, za zadatu operaciju izrada: - operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - program. - Za radni predmet koji se izrauje na
Priprema tehniko-tehnoloke dokumentacije - Uoava podatke na - Razvija - Navodi sadraj sistematinost u radionikom tehnikoradu. crteu, bitne za tehnoloke definisanje dokumentacije. postupka obrade. - Obrazlae namjenu - Pronalazi vezu i sadraj: izmeu kvaliteta i - plana obrade, metoda obrade. - operacionog lista, - Uoava greke - plana stezanja, obrade, analizira - plana alata, osnovne uzroke i - plana metode postizanja (podeavanja) tanosti i kvaliteta maina, obrade. - programskog lista. - Analizira uticaj - Definie pojam zahtjeva na kvaliteta obraene
71
Informativni ciljevi i sadraji uenik povrine, pojam tanosti obrade, dimenzija, oblika, poloaja. - Zna uzroke koji utiu na kvalitet obraene povrine. - Zna karakteristike stezanja kad se radni predmet izrauje iz pripremaka i ipkastog materijala. - Navodi elemente reima obrade. - Objanjava izbor reima obrade u zavisnosti od materijala radnog predmeta. - Navodi osnovne karakteristike tehnolokih procesa kod proizvodnje sa mainama sa numerikim upravljanjem. - Razumije i objanjava povezanost projektovanja tehnolokih procesa kod proizvodnje sa mainama sa numerikim upravljanjem i: - konstrukcione dokumentacije i tehnologinosti konstrukcije, - konstruktivne analize crtea, - tehnoloke analize crtea, stepena tehnoloke sloenosti obrade, proizvodnost tehnolokog procesa, tipa i obima proizvodnje,
Formativni ciljevi uenik radionikom crteu na tok procesa obrade. Uoava uticaj reima na greke obrade. Uoava uticaj stezanja na greke obrade. Na osnovu radionikog crtea gotovog radnog predmeta koji se obrauje na CNC strugu za zadatu operaciju radi: operacioni list, plan stezanja, plan alata, program. Na osnovu radionikog crtea gotovog radnog predmeta koji se obrauje na CNC glodalici za zadatu operaciju radi: operacioni list, plan stezanja, plan alata, program.
Preporuke za izvoenje nastave CNC glodalicu, za zadatu operaciju izrada: operacionog lista, plana stezanja, plana alata, programa.
- Stie naviku planiranja i prilagodjavanja plana potrebama promjena.
- Osposobljava se za samostalan rad.
- Izrada programa za osnovne oblike struganja i glodanja. - Izrada programa za zahtjevnije oblike struganja i glodanja. - Upis i simulacija programa i unos moguih korekcija programa za osnovne oblike struganja i glodanja. - Izrada programa za zahtjevnije oblike struganja i glodanja. - Upis i simulacija programa i unos moguih korekcija. Projektni zadaci - Izrada tehnolokog postupka za radne predmete razliite sloenosti sa operacijama struganja i glodanja, uz izradu odgovarajuih programa.
- Ovladava planiranjem tehnolokog postupka za radne predmete razliite sloenosti (sa definisanjem plana obrade /redosleda operacija/ i izradom operacionih listova, plana stezanja, plana alata i izradom programa).
72
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - vrste pripremaka i dodataka za obradu, - izbor alata i pribora, - izborom vrsta i redosleda operacija, specifinosti CNC maina i vrsta operacija i zahvata. CNC maine za obradu deformacijom - Definie glavne - Obrazlae zadatke mogunost numerikog primjene upravljanja kod numerikog obrade upravljanja pri deformacijom. obradi deformacijom. CNC maine za savijanje cijevi - Uoava elemente - Zna princip rada koji utiu na CNC maina za smanjenje vremena savijanje cijevi. obrade kod CNC - Objanjava maine za savijanje karakteristike CNC u odnosu na sistema koji se konvencionalne. primjenjuju na mainama za savijanje. - Navodi strukturu programa CNC maina za savijanje cijevi. CNC makaze za rezanje limova - Uoava elemente - Zna princip CNC koji utiu na makaze za rezanje smanjenje vremena limova. obrade kod CNC - Navodi strukturu makaza za rezanje programa CNC limova u odnosu na makaza za rezanje konvencionalne. limova. CNC maine za prosijecanje i probijanje - Uoava elemente - Zna princip rada koji utiu na CNC maina za smanjenje vremena prosijecanje i obrade kod CNC probijanjen maina za - Navodi alate i prosijecanje i pribore za probijanje u odnosu prosijecanje i na konvencionalne. probijanje na CNC mainama. - Definie
- Razvija interesovanje prema novim tehnologijama.
- Razvija odgovornost prema kvalitetu rada.
Seminaraki rad - CNC prese za savijanje cijevi.
- Stie preciznost u radu.
Seminaraki rad - CNC makaze za rezanje limova.
- Razvija strunost i profesionalnu odgovornost.
Seminaraki rad - CNC prese za prosijecanje i probijanje.
73
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi strukturu programa CNC maina za prosijecanje i probijanje.
Formativni ciljevi
uenik specifinosti projektovanja tehnologije za CNC maine za prosijecanje i probijanje. CNC obradni sistemi za nekonvencionalne metode obrade - Stie osjeaj za red - Uoava prednosti i - Navodi opte i urednost u radu. nedostatke karakteristike i nekonvencionalnih vrste metoda obrade. nekonvencionalnih - Uporeuje metoda obrade. karakteristike - Objanjava princip pojedinih vrsta rada: obrade. - ultrazvune - Pronalazi primjere metode, primjene pojedinih - elektroerozione vrsta obrade, nekonvencionalnih - laserske obrade, metoda obrade. - lektrohemijske obrade, - obrazlae sutinu kombinovane metode. CNC mjerne maine - Analizira - Navodi opte - Stie naviku karakteristike, specifinosti provjeravanja primjenu, podjelu i programiranja CNC kvaliteta uraenog strukturu CNC mjernih maina. posla. mjernih maina. - Objanjava projektovanje tehnologije mjerenja na CNC mjernim mainama, primijenjene metode, sistem pribora za mjerenje. Primjena CAD/cam sistema i automatizovana proizvodnja - Razvija smisao za - Primjenom - Razumije i odgovarajueg cam objanjava pojam preciznost. softvera za radne cam (Computer predmete manje Aided Design). sloenosti: - Razumije i objanjava koncept - Definie geometriju, CAD-Cam - Definie (Computer Aided tehnologiju, Manufacturing). - Objanjava kako se - Vri provjeru
Seminarski rad - Specifinosti projektovanja tehnologije za CNC maine za nekonvencionalne metode obrade.
Seminarski radovi - CAQ - CAE - CAPP Projektni zadatak - Prenoenje modela radnog predmeta iz CAD u CAM program,
74
Informativni ciljevi i sadraji uenik uz pomo odgovarajueg CAM softvera: - definie putanja alata, - biraju tehnoloki parametri obrade, - bira odgovarajui rezni, stezni i mjerni alat, - bira postupak i vrsta obrade, - simulira proces obrade radnog predmeta, - vre potrebne korekcije i popravke programa, - vri postprocesiranje, - salje program maini, - vri provjera programa na maini i unose potrebne izmjene, - provjerava tanost oblika i dimnenzija radnog predmeta, - poznaje postupak formiranja tehnike dokumentacije pomou raunara, - razumije koncepte CAQ, CAE CAPP.
Formativni ciljevi
uenik odreivanje programa i putanje alata, izbor simulaciju, alata, izbor vrsta - Za dati model obrade i radnog predmeta tehnolokih prenosi iz CAD u parametara, CAM program. simuliranje procesa - Za preneeni obrade i po potrebi model, uz pomo korekcija odgovarajueg programa, softvera: postprocesiranje, - bira putanju alata, slanje programa - bira tehnoloke maini. parametre obrade, - Formiranje - bira odgovarajui tehnike alat (rezni, stezni, dokumentacije mjerni), pomou raunara. - bira postupak i - Razvija vrsta obrade, interesovanje - simulira proces prema nauci i obrade radnog tehnici predmeta, - analizira proces obrade i vri potrebne korekcije i popravke programa, - vri postprocesiranje, - salje program maini, - testira program na maini i poslije analize unosi potrebne korekcije, - izrauje probni komad i provjerava tanost dimnenzija, - izrauje prvi komad na maini, uz kontolu odstupanja oblika i dimenzija, - analiza proces obrade radnog predmeta na maini i po potrebi vri promjenu pojedinih elemenata procesa obrade. Napomena: projektni zadaci mogu biti obraeni problemski, korienjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. samostalnim radom uenika u grupama, u sljedeim koracima: informisanje, planiranje, odluivanje, realizacija, kontrola i procjena
75
Informativni ciljevi i sadraji uenik (evaluacija).
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Z. Milojevi: Tehnologija obrade za kompjuterski upravljane maine, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - V. Brati, A. Jovanovi: Inenjerski prirunici za runo i automatsko programiranje NC i CNC maina alatki, Tehnika kola, Smederevo, 2008. - N. Popovi: Programiranje numeriki upravljanih maina, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1999. - L. Filkovi: Tehnoloki postupci sa kontrolom, za tehniare numeriki upravljanih maina, Zavod za udbenike, Beograd, 2004. - M. Dimitri, V. Dimi: Tehnologija obrade na nu mainama, preraeno za tehniare NU maina, Zavod za udbenike, Beograd, 2004. - G. Mirkov, V. Potkonjak, R. Mirkovi, P. Maksimovi: Automatizacija proizvodnje i fleksibilni proizvodni sistemi za tehniare nu maina, Zavod za udbenike, Beograd, 2003. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u specijalizovanoj uionici sa 15 personalnih raunara sa odgovarajuim upravljakim programima za CNC maine, CAD i cam softverima i odgovarajuom perifernom opremom. Uionica treba da ima omoguen pristup internetu. Raunari moraju biti opremljeni odgovarajuim CAD softverom, cam softverom i odgovarajuim upravljakim programima za maine alatke za izvoenje nastave. - Uionica treba da ima i: - didaktiki CNC strug i didaktiku CNC glodalicu, - ureaj za podeavanje alata, - odgovaraje rezne, stezne i mjerne i kontrolne alate i pribore, - tehniko didaktike modele, didaktike modele od originalnih dijelova, plakati, katalozi, skice i eme, - za nastavnika treba da je opremljeno jedno radno mjesto sa pc, lcd projektorom, skenerom, tampaem i ploterom i projektnim platnom. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vjebi, - projektnih zadataka u svakom klasifikacionom periodu rade se najmanje etiri projektna zadataka, (od kojih je zadnji obavezan), - praktinih radova na vjebama. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta: - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika: - Diplomirani inenjer mainstva.
76
10. Povezanost predmeta Znanja - Priprema tehnikotehnoloke dokumentacije - CNC maine - CNC strugovi - CNC glodalice - CNC maine - CNC strugovi - CNC glodalice - Primjena CAD/CAM sistema i automatizovana proizvodnja Povezanost sa drugim predmetima Predmeti Znanja - Tehnologija obrade - Tehnoloki postupci - Tehnologija obrade - Praktina nastava - Praktina nastava - Teorijske osnove obrade rezanjem - Struganje - Glodanje - Izrada dijelova na CNC strugu - Izrada dijelova na CNC glodalici - Automatsko programiranje
- Praktina nastava
77
1.2.7. PREDUZETNITVO 1. Naziv predmeta: PREDUZETNITVO 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
40 40
26 26
66 66
3. Opti ciljevi nastave - Razvijanje preduzetnike sposobnosti. - Sticanje znanja o razvoju biznis ideje. - Sticanje znanja o izradi biznis plana. - Sticanje znanja i vjetina za osnivanje privrednog drutva. - Sticanje znanja i vjetina za upravljanje malim privrednim drutvom. - Osposobljavanje za rad u timu. - Osposobljavanje za primjenu moderne vrste komunikacije. - Osposobljavanje za prezentovanje rezultata rada uz pomo savremenih tehnologija.
78
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik - Suoavajui - Razvija smisao za Biznis ideja i biznis argumente kritiki kreativnost. plan procjenjuje - Razvija sposobnost - Upoznaje pojam kvalitet poslovne postizanja biznis ideja. ideje u skladu sa kompromisa. - Opisuje nastanak postulatima - Razvija analitiko biznis ideje. trinog poslovanja. miljenje. - Nabraja i - Razvija odgovornost opredjeljuje se za - Uvia vanost u radu. poslovnu ideju. izrade biznis plana - Razvija strunost. - Nabraja mogue u kontekstu - Razvija marljivost i vrste djelatnosti. obezbjeivanja preciznost. - Opisuje pojam podrke, kako biznis plana. unutar samog - Upoznaje pojmove: privrednog drutva vizija, misija, tako i od strane strategija, ciljevi. eksternih partnera - Upoznaje postupak (investitora, istraivanja trita. kreditora). - Upoznaje pojmove: - Razlikuje pojmove: vizija, misija, marketing plan i strategija. plan prodaje. - Kroz primjere - Opisuje elemente obrazlae ciljeve finansijskog plana privrednog drutva. privrednog drutva. - Objanjava - Kroz primjere neophodnost obrazlae postupak ouvanja ivotne istraivanja trita sredine. na novom - Rezimira biznis primjeru. plan. - Izvodi zakljuke o - Prezentuje biznis potencijalnoj plan. konkurenciji. - Izvodi zakljuak o potencijalnim kupcima / korisnicima usluga. - Vri opis proizvoda / usluga. - Uvia znaaj sprovoenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluga. - Kroz primjere obrazlae elemente finansijskog plana privrednog drutva. - Sarauje kod izrade plana
Preporuke za izvoenje nastave - Poeljno je uenicima ukazati na primjere. - Organizovati prisustvo predstavnika realnog privrednog drutva. - Primjena tehnika za unapreenje razmiljanja, npr. eksperiment est eira. - Kao model moe da poslui biznis plan realnog privrednog drutva. - Pripremiti integralnu cjelinu od elemenata biznis plana.
79
uenik ouvanja ivotne sredine za konkretno privredno drutvo. - Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana. - Kritiki procjenjuje slabosti sainjenog biznis plana. Osnivanje privrednog drutva Ime privrednog - Opredjeljuje se za drutva ime privrednog - Nabraja mogua drutva u skladu sa rjeenja za ime propisima i privrednog drutva. potujui principe jednostavnosti i jedinstvenosti. Vizuelni identitet - Oblikuje vizuelni privrednog drutva identitet - Upoznaje elemente privrednog drutva. i znaaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog drutva. Registracija - Popunjava privrednog drutva formulare za - Upoznaje postupak registraciju registracije privrednog drutva. privrednog drutva. - Sprovodi aktivnosti na pribavljanju - Opisuje mogue peata i tambilja. oblike organizovanja privrednog drutva. - Popunjava Otvaranje rauna formulare za kod poslovne banke otvaranje rauna - Opisuje postupak kod poslovne otvaranja rauna banke. kod poslovne - Obavlja postupak banke. otvaranja rauna kod poslovne banke. Poslovni kodeks - Popunjava preduzea formulare za - Upoznaje pojam otvaranje rauna poslovni kodeks kod poslovne privrednog drutva banke. - Nabraja elemente - Obavlja postupak poslovnog kodeksa. otvaranja rauna
Formativni ciljevi
- Razvija logiko miljenje i sposobnost za pravilno rasuivanje i zakljuivanje. - Stie radne navike.
- Rad u grupama: uenici predlau mogua rjeenja a nakon toga, kroz diskusiju, donose odluku. - Rad na raunaru: uenici koriste programe za obradu teksta i slika.
- Izrada organograma privrednog drutva.
80
Informativni ciljevi i sadraji uenik Organizaciona struktura privrednog drutva - Upoznaje tipove organizacione strukture privrednog drutva. Rad u sektorima i poslovanje privrednog drutva - Upoznaje razliite nivoe upravljanja privrednim drutvom. - Upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u privrednom drutvu. - Upoznaje postupak izrade godinjeg izvjetaja o radu. Sluba optih poslova - Nabraja i opisuje aktivnosti u okviru slube optih poslova.
Formativni ciljevi uenik kod poslovne banke. - Pronalazi slinosti i razlike izmeu razliitih tipova organizacionih struktura privrednog drutva. - Pronalazi slinosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim drutvom. - Popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu. - Uestvuje u izradi jednostavnog godinjeg izvjetaja o radu.
- Razvija sposobnost snalaenja u hijerarhiji socijalnih odnosa.
- Kao model moe da poslui konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj tampi.
Sektor marketing - Upoznaje pojam marketinga. - Opisuje postupak istraivanja trita. - Upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija.
- Obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog drutva i sa eksternim partnerima. - Tehniki odrava internet sajt privrednog drutva. - Salje i prima potu i druge slubene materijale. - Kroz primjere obrazlae strukturu asortimana proizvoda/usluga. - Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluga. - Kroz primjere obrazlae vanost i naine promocije. - Uporeuje mogua rjeenja za reklamni slogan i reklamnu poruku
- Razvija spremnost i sposobnost za saradnju. - Razvija odgovornost u radu.
- Rad u grupama od tri do pet uenika. - Upotrebljava kancelarijsku opremu (telefon, faks, fotokopir aparat, skener, tampa).
- Razvija komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost.
- Rad na raunaru: uenici koriste programe za obradu teksta i slika, kao i programe za elektronsku komunikaciju. - Izrada reklamnog materijala
81
Informativni ciljevi i sadraji uenik -
Formativni ciljevi uenik privrednog drutva. Uporeuje mogue forme i sadraje reklamnog materijala. Planira nain reklamiranja privrednog drutva, odnosno proizvoda/usluge. Kroz primjere obrazlae mogue naine distribucije. Izrauje ponudu, porudbenicu, predraun, upit, raun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje. Kroz primjere obrazlae nain obrauna zarada, poreza i doprinosa. Obavlja blagajnike poslove. Obavlja poslove plaanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraivanja.
Sektor komercijala - Upoznaje vrste i elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje. Sektor finansija i raunovodstvo - Opisuje postupak obrauna zarada. - Opisuje nain obrauna poreza i doprinosa. - Upoznaje blagajnike poslove. - Upoznaje postupak plaanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraivanja. -
- Podstie razvoj tanosti, preciznosti i urednosti. - Formira stav o preuzimanju odgovornosti.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Vukoti: Preduzetnitvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - J. Manojlovi, S. Ignjatovi: Poslovna i slubena korespondencija za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Bogdanovi, G. Ivanievi: Osnovi ekonomije za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - D. Dragii, B. Ili, B. Medojevi, M. Pavlovi: Osnovi ekonomije za II razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - R. Rajovi: Osnovi prava za I razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Publikacija Moj biznis, Montenegro biznis alijansa, Podgorica, 2004. - H. Potit: Kako zapoeti sopstveni biznis, CID, Podgorica, 1997.
82
6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Uionica sa najmanje pet raunara snabdjevenih adekvatnom programskom opremom, fax, telefon, skener, tampa, fotokopir aparat. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Usmena provjera znanja najmanje jednom u klasifikacionom periodu. - Pisani radovi uenika. - Rad na vjebama (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani ekonomista. 10. Povezanost predmeta Znanja - Oblikovanje vizuelnog identiteta privrednog drutva - Usmena i pisana komunikacija - Odravanje internet sajta - Izrada reklamnog materijala - Biznis plan - Osnivanje preduzea - Poslovanje preduzea Povezanost sa drugim predmetima Predmeti Znanja - Informatika - Informacije u tekstualnom vidu - Multimedijalno predstavljanje informacija - Internet - Korienje raunarskih progama kao vida komuniciranja - Organizacija rada i sistem - Organizacija proizvodnje kvaliteta
83
1.2.8. PRAKTINA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTINA NASTAVA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 144 144 180 165 633
Ukupno 144 144 180 165 633
Praktina nastava: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 uenika. 3. Opti ciljevi nastave - Uoavanje vanosti organizovanja rada i racionalnog korienja materijala i energije. - Upoznavanje sa principima rada alata i ureaja potrebnih za kvalitetno obavljanje posla. - Usvajanje osnovnih znanja o tehnolokim postupcima rune i mainske obrade i izrade dijelova. - Uz pomo tehnike dokumentacije odreivanje funkcije elemenata i sklopova. - 3D zapisivanje podataka za komponente i sklopove. - Konstruisanje 3D modela vodei rauna o karakteristikama materijala i postupcima proizvodnje. - Usvajanje osnovnih znanja o tehnolokom postupku obrade materijala i izrade dijelova. - Ovladavanje znanjem i vjetinama iz oblasti CNC tehnilogija. - Izrada elementa proizvodnim postupcima na CNC mainama. - Primjena postupka mjerenja i provjere, dokumentacije i procjene rezultata svoga rada. - Sastavljanje, mijenjanje i unapreenje programa za CNC maine alatke. - Pravljenje virtuelnih proizvoda vodei rauna o montanim i tehnikama spajanja. - Sastavljanje tehnike dokumentacije od zapisanih podataka. - Primjena normi i smjernica za obezbjeivanje kvaliteta procesa i proizvoda. - Vizualizacija i predstavljanje rezultata rada. - Potovanje tehnikih propisa i standarda u radu. - Usvajanje struno teorijskih i praktinih znanja i vjetina. - Ovladavanje tehnolokim postupkom sastavljanja i rastavljanja podsklopova i sklopova. - Osposobljavanje za samostalno obavljanje posla, struno odluivanje i usvajanje novih znanja. - Sticanje strunih znanja o pravilnom korienju sredstava zatite na radu i zatite ivotne sredine.
84
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Upoznavanje radionice i radnog mjesta - Upoznaje radionicu i - Poznaje pravila rada - Razvija odgovornost - Uenici se upoznaju sa nainom pisanja u radionici. u radu. radna mjesta. dnevnika praktine - Upoznaje se sa nastave. - Razvija pozitivnu pravilima rada i - Svaki uenik orjentaciju prema ponaanja u samostalno vodi zanimanju. radionici. dnevnik. - Dnevnik se ovjerava na kraju kolske godine. - Uenik je duan da uva dnevnik praktine nastave iz svih razreda, jer se ovjereni dnevnici prilau uz prijavu na strunom ispitu. Zatita na radu i zatita okoline Vjebe: - Uvjebava postupke - Uvia vanost - Upoznaje se sa pridravanja pravila - Primjena sredstava korienja sredstava propisima o zatiti zatite na radu. zatite na radu. zatite na radu. na radu. - Pruanje prve - Uvia vanost - Racionalno - Navodi osnovne pomoi. ouvanja ivotne upotrebljava uzroke povrede na - Odlaganje otpadnih materijal i energiju. sredine. radu. materijala. - Objanjava pojam - Prua prvu pomo. zamora i ulogu - Odlae i reciklira odmora, vanost otpadne materije. osvjetljenja i mikroklime. - Navodi i objanjava: - mjere i sredstva zatite od mehanikih povreda, - mjere i sredstva zatite od elektrine energije, - mjere i sredstva zatite od pare, gasova, lako isparljivih materija, - uzroke, mjere i sredstva zatite od poara, - pruanje prve pomoi. - Upoznaje se sa moguim izvorima
85
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik zagaenja okoline. - Objanjava znaaj zatite ivotne sredine. - Navodi i objanjava mogunosti ekonominog korienja energije i materijala. - Objanjava postupke unitavanja i odlaganja otpadnih materijala. Tehniko - tehnoloka dokumentacija - ita i analizara - Upoznaje se sa vrstama i znaajem tehnike crtee, tehniko-tehnoloke uputstva, kataloge, dokumentacije. tablice, dijagrame. - Navodi pravila - Prouava uputstva za korienja tehnikih rad. crtea, kataloga, tablica, dijagrama. - Objanjava pravila pri izradi tehnikotehnoloke dokumentacije. - Upoznaje se sa postupcima arhiviranja i uvanja dokumentacije. Mjerenje i kontrolisanje - Mjeri duine - Definie pojam radionikim mjerenja i lenjirima, metrima i kontrolisanje. pantljikama. - Upoznaje se sa - Pomou estara vrstama mjernih razliith vrsta jedinica si sistema. prenosi mjere sa - Upoznaje se sa radnog predmeta na metodama i mjerilo i obrnuto. grekama mjerenja. - Mjeri duine - Upoznaje se sa pominim podjelom i (kljunastim) klasifikacijom mjerilom sa mjerila: nonijusom i to: - jednostruka mjerila - pomino duinsko (etaloni, mjerilo, tolerancijska - pomino dubinsko mjerila, abloni); mjerilo, - viestruka mjerila
Vjebe: - Razvija tehniku - itanje i analiziranje kulturu. tehnike - Shvata znaaj dokumentacije. odgovornosti prema radu.
- Razvija smisao za Vjebe: tanost i preciznost - Mjerenje pominim u radu. mjerilom spoljanjih, - Shvata znaaj unutranjih i kvaliteta proizvoda. dubinskih mjera. - Mjerenje mikrometrom spoljnih, unutranjih i dubinskih mjera. - Mjerenje otstupanja pomou komparatora. - Mjeri i kontrolie unutranje mjere pomou garniture
86
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - pomino visinsko (lenjiri, mjerila sa mjerilo nonijusom, - pomino mjerilo za mikrometri, komparatori, mjerila rastojanja. za mjerenje uglova). - Mjeri mikrometrima za spoljno, unutranje i dubinsko mjerenje kao i sa specijalnim mikrometrima. - Komparatorom kontrolie odstupanje od odreene mjere. - Upotrebljava plan paralelna granina mjerila (etalone) za mjerenje i kontrolu unutranjih mjera, - Bira i pravilno kontrolie tolerancijskim mjerilima, - Upotrebljava specijalna mjerila za mjerenje zazora, zaobljenja, debljine ice, lima i drugo, - Mjeri uglove uglomjerima (obinim, univerzalnim i optikim), - Upotrebljava garnituru etalona za mjerenje i kontrolu uglova, - Odreuje uglove trigonometrijskim metodama(sinusnim i tangentnim lenjirima), - Kontrolie povrine lenjirima i libelama, - Cisti i odrava mjerni i kontrolni alat. Pribori za stezanje i pridravanje - Upoznaje se sa - Postavlja radni priborom za stezanje predmet u pribor za
Preporuke za izvoenje nastave etalona. - Kontrola otvora i osovina tolerancijskim mjerilima. - Mjerenje uglova pomou univerzalnog uglomjera.
Vjebe: - Stezanja
87
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik stezanje. i pridravanje. - Stee radni predmet - Navodi pravila mehanikim stezanja. priborom - Navodi i objanjava (paralelnim stegama, pravila odravanja i uvanja pribora za apama, stezanje i ekscentrima, pridravanje. oprugama, steznom glavom). Ocrtavanje i obiljeavanje - Bazira radni predmet - Stie preciznost u - Objanjava pojam ocrtavanja i radu. i priprema povrinu obiljeavanja. za ocrtavanje. - Navodi alat i pribor - Koristei razliite za ocrtavanje i alate crta i obiljeavanje. obiljeava zadate - Obrazlae postupak rupe, crta paralelne ocrtavanja i linije i linije obiljeavanja. paralelne ili normalne na osu predmeta, crta krugove i nanosi jednake podeoke. - Uvjebava ocrtavanje sa crtea, pomou ablona i po uzorku. - Obiljeava slovima i brojevima. - Odrava alat i pribor za ocrtavanje i obiljeavanje. - Pridrava se pravila zatite na radu. Runa obrada materijala Turpijanje i grebanje - Shvata znaaj - Usavrava tehniku - Upoznaje se sa rada pri turpijanju. obradom turpijanja. preciznosti pri radu. - Navodi vrste turpija - Bira turpiju u zavisnosti od (prema namjeni, namjene, oblika obliku presjeka, presjeka, oblika obliku sjeiva i sjeiva i finoe prema finoi nasjeka. nasjeka). - Upoznaje se sa obradom grebanjem. - Obrauje povrine turpijanjem. - Navodi vrste - Obrauje otvore grebaa. turpijanjem.
Preporuke za izvoenje nastave (prihvatanja) raznih oblika obratka razliitim priborima (paralelnim stegama, apama, ekscentrima, oprugama, steznom glavom).
Vjebe: - Ocrtavanje pomou ablona. - Vri ocrtavanje, , lastinog repa pomou radionikog crtea. - Projektni zadatak 1: (I faza: vri ocrtavanje kljua za bravu sa crtea ili pomou uzorka). - Projektni zadatak 2: (I faza: prema crteu kutije od lima bez poklopca ocrtava na limu mreu kutije).
- Projektni zadatak 1: (II faza: izrada kljua turpijanjem prema crteu). Vjebe: - Izrauje novu ili vri popravku kontrolne ploe grebanjem.
88
Formativni ciljevi uenik - Obrauje lim turpijanjem. - Pasuje i podeava razne oblike povrina.
- Obrauje povrine pod uglom i oble povrine. - Odrava i isti turpije. - Usavrava tehniku rada pri grebanju. - Bira grebae u zavisnosti od oblika povrine koja se obrauje. - Obrauje povrinu grebanjem. - Kontrolie grebane povrine. - Odrava i otri grebae. Odvajanje materijala sjeenjem i rezanjem - Navikava se na - Bira sjeka - Navodi metode tanost. odgovarajue odvajanja geometrije u (sjeenjem i zavisnosti od rezanjem) materijala radnog materijala. komada. - Nabraja vrste - Uvjebava tehniku sjekaa. rada sa sjekaem. - Objanjava tehniku - Otri sjekae. rada sjekaem. - Sjee limove - Navodi vrste (runim, polunim) makaza, uslove primjene, nain rada makazama. i pravila rukovanja. - Ree materijal runom testerom - Nabraja vrste testera, nain rada i (odsjecanje, zasjecanje, pravila rukovanja. izrezivanje). - Ree cijevi i ipkaste materijale sa okvirnim, trakastim i krunim testerama. - Ree materijal tocilima za sjeenje. - Pridrava se pravila zatite pri sjeenju i rezanju.
Vjebe: - Sjeenje materijala sjekaem. - Odsjecanje profila testerama. - Projektni zadatak 2: - (II faza: sjeenje lima makazama (ocrtana mrea kutije na limu).
89
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Buenje, uputanje i razvrtanje - Bira alat u zavisnosti - Upoznaje se sa od zahtjeva. obradom runog - Razvija sigurnost i buenja, uputanja i - Stee pravilno preciznost u radu. burgiju. razvrtanja. - Priprema povrinu za - Navodi alat za buenje, uputanje i ocrtavanje i obiljeava mjesto za razvrtanje. buenje. - Navodi pravila pri buenju, uputanju i - Bazira i pravilno stee radni predmet. razvrtanju. - Uvjebava radne postupke pri buenju, uputanju i razvrtanju. Izrada navoja - Bira alat za izradu - Upoznaje se sa navoja. obradom izrade - Stie samopouzdanje - Runo urezuje i unutranjeg i i sigurnost. narezuje navoj. spoljanjeg navoja. - Koristi i uoava - Nabraja alat za uticaj sredstava za izradu navoja. - Objanjava postupak hlaenje i podmazivanje na izrade navoja. kvalitet navoja. Obrada spajanjem Zakivanje - Objanjava postupak - Bira zakovice, alat i zakivanja. pribor za zakivanje. - Navodi vrste - Izvodi runo zakovanih spojeva. zakivanje.
Vjebe: - Buenje, uputanje i razvrtanje rupa i otvora razliitih dimenzija. - Projektni zadatak 2: - (III faza: buenje rupa prema crteu za kutiju od lima).
Vjebe: - Runo urezivanje navoja. - Runo narezivanje navoja (nareznicom i specijalnim glavama za narezivanje navoja na cijevima).
Vjebe: - Zakivanje limova u hladnom stanju. - Projektni zadatak 2: (IV faza: sastaviti kutiju od lima zakivanjem).
Lemljenje - Objanjava postupak - Priprema povrinu, Vjebe: alat i pribor za meko mekog i tvrdog - Meko lemljenje. i tvrdo lemljenje. lemljenja. - Tvrdo lemljenje. - Upoznaje se sa opremom za lemljenje. Zavarivanje - Objanjava postupak - Priprema povrinu, - Shvata znaaj zatite Vjebe: alat i pribor za zavarivanja. na radu. - Priprema predmeta elektroluno - Navodi alat i pribor za zavarivanje. zavarivanje, gasno za elektroluno zavarivanjei zavarivanje. - Elektroluno
90
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik sjeenje. - Navodi alate i - Izvodi zavarivanje u pribore za gasno horizontalnom zavarivanje i poloaju. sjeenje. - Izvodi zavarivanje u vertikalnom poloaju i iznad glave. - Izvodi zavarivanje: - pod uglom, unutra, spolja, - preklopno zavarivanje, - tankih i debelih limova vertikalno, - otvorenih i zatvorenih profila, - uoava greke pri zavarivanju.
Preporuke za izvoenje nastave zavarivanje. - Gasno zavarivanje i sjeenje.
91
Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik Mainska obrada materijala Odsijecanje - Navodi i objanjava - Razlikuje i - Povezuje teorijska i Vjebe: uporeuje makaze sa praktina znanja. postupke mainskog - Odsijecanje odsijecanja materijala paralelnim nagnutim materijala. mainskim i krunim noevima. - Navodi vrste makazama. - Priprema radne mainskih makaza, - Odsijecanje komade za uslove primjene i materijala odsijecanje pomou nain rada. mainskim makaza. - Upoznaje tehnoloki - Odsijeca radne testerama. postupak i pravila komade pomou rukovanja sa makaza sa ravnim mainskim noevima. makazama. - Ree krivolinijske - Nabraja vrste konture makazama mainskih testera. sa krunim - Objanjava nain noevima. rada i pravila - Razlikuje i rukovanja sa uporeuje okvirne, testerama. krune i trakaste testere. - Odsijeca materijal okvirnim i trakastim testerama. - Odrava i isti mainu, pribor i alat. Probijanje i prosijecanje - Stie tanost i Vjebe: - Objanjava postupak - Shvata razliku preciznost u radu. - Probijanje i izmeu probijanja i probijanja i prosijecanje limova prosijecanja prosijecanja na pomou alata na identifikuje presama. presama. konstruktivne - Nabraja i opisuje alate za probijanje i dijelove alata. - Postavlja i prosijecanje. privruje alate na - Upoznaje maine na presu. kojima se obavlja proces probijanja i - Priprema radne komade za prosijecanja. probijanje i prosijecanje. - Probija i prosijeca limove i profile manjih debljina. - Cisti i odrava mainu i alat. Savijanje - Objanjava postupak - Shvata postupak - Navikava se na Vjebe:
92
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik savijanja. savijanja pomou racionalno i paljivo - Navodi vrste alata na presama. izvoenje radnih savijanja. - Identifikuje zadataka. - Nabraja i opisuje konstruktivne alate za savijanje. djelove alata za Upoznaje maine za savijanje. savijanje i nain - Razlikuje rukovanja sa njima. univerzalne i specijalne alate za savijanje. - Bira alat u zavisnosti od oblika i dimenzija radnog komada. - Postavlja alat na presu. - Savija limove, cijevi i profile. - Odrava mainu i alat. Izvlaenje - Razvija sposobnost - Objanjava proces - Shvata postupak povezivanja obrade izvlaenja. izvlaenja pomou teorijskih i - Navodi i objanjava alata na presama. praktinih znanja. alate za izvlaenje. - Identifikuje - Upoznaje maine za konstruktivne izvlaenje i nain djelove alata za rukovanja sa njima. izvlaenje. - Uporeuje primjenu razliitih profila prstenova za izvlaenje. - Vri izbor alata i Maine. - Priprema radne komade za izvlaenje. - Izvlai posude rotacionih i nerotacionih oblika. - Odrava radno mjesto. Kovanje i presovanje - Razvija tanost i - Objanjava postupak - Shvata proces kovanja. kovanja i bezbjednost na radu. - Vri izbor maine i presovanja. alata za kovanje. - Navodi i objanjava slobodno kovanje i - Izrauje predmete kovanjem. kovanje u - Odrava mainu i ukovnjima.
Preporuke za izvoenje nastave - Savijanje dvostrukog i jednostrukog ugaonika. - Savijanje cijevi od elika, bakra i mesinga.
Vjebe: - Izvlaenje cilindrine posude bez redukcije debljine zida.
Vjebe: - Slobodno kovanje predmeta jednostavnog oblika. - Istosmjerno istiskivanje.
93
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Nabraja i opisuje alate za kovanje i presovanje. - Upoznaje se sa mainama za kovanje. - Upoznaje se sa dodatnom opremom za kovanje i presovanje i higijensko tehnikom zatitom.
Formativni ciljevi uenik alat za kovanje. Shvata proces presovanja. Vri izbor alata i pribora za presovanje. Identifikuje konstruktivne djelove alata za presovanje. Izrauje predmete istosmjernim i suprotnosmjernim istiskivanjem.
Struganje - Navodi i objanjava vrste maina i alata za obradu struganjem. - Upoznaje pomone pribore za struganje. - Objanjava pojam mjerodavnih reima obrade kod struganja. - Opisuje postupak rada na strugu. Rendisanje - Nabraja i objanjava maine i alate za obradu rendisanjem. - Objanjava korak i brzinu rezanja. - Obrazlae postupak rada.
- Shvata i analizira - Stie smisao za proces struganja. preciznost u radu. - Odabira mainu, alat i pribor za struganje. - Priprema i postavlja radne komade. - Izrauje struganjem predmete jednostavnog oblika. - Pri izradi koristi mjerodavne reime rezanja. Razvija tanost i preciznost u radu.
Vjebe: - Izrada osovinice struganjem.
- Shvata proces rendisanja. - Bira mainu i alat u zavisnosti od obrade. - Pri izradi koristi mjerodavne reime obrade. - Izrauje ljebove rendisanjem. Buenje, proirivanje, razvrtanje - Navodi i objanjava - Shvata procese obrade otvora i rupa. vrste maina i alata za obrade buenja, - Razlikuje alate za proirivanja i buenje, proirivanje razvrtanja. i razvrtanje. - Obrazlae - Vri izbor maine, mjerodavne reime alata i pribora za obrade za buenje, buenje. proirivanje i - Priprema radne razvrtanje. komade za buenje. - Objanjava postupke - Bui, proiruje i
Vjebe: - Izrada lijeba za klin. - Obrada profilnih povrina rendisanjem.
Stie smisao za preciznost. Razvija osjeaj za red i urednost radnog mjesta.
Vjebe: - Buenje, proirivanje i razvrtanje otvora i rupa na builici. - Kontrola prenika otvora i rupa.
94
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik buenja, proirivanja razvre rupe i otvore na builicama. i razvrtanja. - Pri izradi koristi - Objanjava mjerodavne reime tolerancijka mjerila rezanja. za kontrolu otvora i - Odrava i isti rupa. mainu, alat i pribor. - Kontrolie prenike otvora i rupa kontrolnim epovima. Glodanje - Shvata proces - Navodi vrste glodanja. glodanja. - Nabraja i objanjava - Razlikuje vrste glodanja. maine i alate za obradu glodanjem. - Bira mainu, alat i pribor za glodanje. - Navodi pomone - Pozicionira i stee pribore za radne komade. pozicioniranje - Rukuje podeonim obratka i alata. aparatom. - Objanjava mjerodavne reime - Obavlja zahvate glodanja na radnim obrade glodanjem. - Objanjava postupak komadima. - Pri izradi koristi glodanja. mjerodavne reime rezanja. - Odrava mainu, alat i pribor. Bruenje, glaanje - Navodi karakteristike - Razlikuje bruenje i glaanje. i oblike alata za bruenje i glaanje. - Poznaje grau i karakteristike alata - Nabraja osnovne za bruenje i vrste maina za glaanje. bruenje i glaanje. - Bira mainu i alat u - Objanjava zavisnosti od mjerodavne reime obrade pri bruenju. povrine koja se obrauje. - Opisuje postupak bruenja i glaanja. - Pri izradi koristi mjerodavne reime. - Priprema radne komade za bruenje i glaanje. - Brusi i glaa radne komade. - Odrava radno
Vjebe: Stie smisao za - Izrada predmeta preciznost u radu. glodanjem. Navikava se na racionalno i paljivo izvoenje radnih zadataka.
Stie radne navike.
Vjebe: - Bruenje ravnih povrina. - Bruenje spoljanjih cilindrinih povrina izmeu iljaka. - Otrenje alata na brusilici.
95
Informativni ciljevi i sadraji uenik Izrada navoja - Nabraja postupke izrade navoja. - Upoznaje noeve za izradu spoljanjih i unutranjih navoja na strugu. - Objanjava postupak izrade navoja na strugu. - Upoznaje alat za izradu navoja na builici. - Objanjava postupak izrade navoja na builici. - Navodi glodala za izradu navoja. - Objanjava postupak izrade navoja glodanjem. - Opisuje tocila za izradu navoja. - Objanjava postupak izrade navoja na Brusilici. - Objanjava mjerila za mjerenje i kontrolu navoja.
Formativni ciljevi uenik mjesto.
- Razlikuje i analizira - Navikava se na postupke izrade racionalno i paljivo navoja. izvoenje radnih - Bira alat za izradu zadataka. navoja na strugu. - Svjestan je znaaja - Koristi i uoava kvaliteta proizvoda. uticaj sredstava za hlaenje i podmazivanje na kvalitet navoja. - Pri izradi koristi mjerodavne reime rezanja. - Urezuje i narezuje navoje na strugu. - Ree navoj pomou nareznice. - Poznaje alat za izradu unutranjeg navoja na builici. - Urezuje navoj pomou mainskih ureznika. - Razlikuje glodala za izradu navoja. - Izrauje navoje glodanjem. - Uporeuje jednoprofilna i vieprofilna tocila za izradu navoja. - Izrauje navoje. - Bruenjem. - Mjeri spoljanji, srednji I prenik jezgra navoja. - Mjeri ugao profila i korak zavojnice. - Razlikuje i analizira - Shvata znaaj kvalitetne izrade metode izrade proizvoda. ozubljenja. - Bira glodala za izradu ozubljenja. - Obrauje meuzublje
Vjebe: - Izrada spoljanjeg i unutranjeg navoja struganjem. - Izrada unutranjeg navoja na builici. - Izrada navoja glodanjem. - Izrada navoja bruenjem. - Mjerenje i kontrola navoja.
Izrada ozubljenja - Navodi metode izrade ozubljenja. - Nabraja i opisuje alate za izradu ozubljenja. - Glodanjem, rendisanjem,
Vjebe: - Izrada meuzublja zupanika glodanjem. - Zavrna obrada zupanika bruenjem.
96
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik provlaenjem, zupanika bruenjem, profilisanim ljutenjem. glodalom. - Objanjava postupke - Shvata znaaj izrade ozubljenja. zavrne obrade i - Objanjava mjerila dobijanja proizvoda za mjerenje i vISOke tanosti. Kontrolu zupanika. - Bira tocilo za zavrnu obradu. - Obavlja zavrnu Mobradu bruenjem. - Cisti i odrava maine, alat i pribor. - Mjeri debljinu zuba i irinu meuzublja. - Kontrolie profil i pravac zuba.
Preporuke za izvoenje nastave - Mjerenje i kontrola zupanika.
97
Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnove rada sa programom za 3D modelovanje - Razvija pozitivan - Instalira CAD - Objanjava stav prema novim postupak i opcije program i razumije saznanjima. pri instalaciji CAD zahtjeve potrebne - Razumije potrebu programa. za njegov pravilnog - Opisuje naine nesmetan rad. korienja pokretanja CAD - Pokree CAD informatike programa. program. terminologije. - Navodi i obrazlae - Analizira i reime rada CAD uporeuje pojedine programa. reime rada. - Nabraja i - Radi sa panoima i objanjava panoe i alatkama. alatke. - Podeava - Definie sistemske parametre i parametre. veliine u CAD programu. CNC strugovi - Shvata znaaj - Navodi i objanjava - Razlikuje i uporeuje pojedine vrste CNC strugova. urednosti i uvanja vrste CNC strugova. opreme sa kojom - Nabraja dijelove radi. struga i objanjava - Razlikuje dijelove - Uoava vanost njihovu funkciju. struga. nauke u - Upoznaje se sa - Shvata ulogu i sakodnevnom postupkom mjesto pojedinih ivotu. rastavljanja i dijelova struga. - Razvija pozitivnu sastavljanja CNC - Rastavlja i orijentaciju prema struga. sastavlja strug. zanimanju. - Opisuje - Analizira pogonske karakteristike sisiteme za glavno i pogonskih sistema pomono kretanje. za glavno i - Razlikuje i analizira pomono kretanje. sisteme za izmjenu alata. - Opisuje sisteme za - Shvata ulogu i izmjenu alata. karakteristike - Upoznaje se sa sredstava za sistemima za podmazivanje i podmazivanje i hlaenje. hlaenje. - Razlikuje vrste - Objanjava mjernih sistema. mjerene sisteme. - Cisti i odrava - Obrazlae mainu i radno rukovanje i mjesto. odravanje. CNC glodalice - Osposobljava se za - Navodi i objanjava - Razlikuje i samostalan rad. uporeuje pojedine vrste CNC - Razvija vjetinu vrste CNC glodalica. planiranja glodalica. - Nabraja dijelove - Stie naviku - Razlikuje dijelove glodalica i
Preporuke za izvoenje nastave - Vjeba: instalacija i pokretanje CAD programa, moduli. Otvaranje reima Part, Assembly i Drawing i podeavanje okruenja. Dodavanje i brisanje alatki, prilagoavanje potrebama korisnika. Sistemska podeavanja. Vjebe: CNC strugovi: - podjela, - funkcionisanje, - demontaa i montaa, - dijelovi, - pogonski sistemi za glavno i pomono kretanje, - sistemi za izmjenu alata, - sistemi za podmazivanje i hlaenje, - mjerni sistemi, - rukovanje i odravanje.
Vjebe: CNC glodalica: - funkcionisanje, - demontaa i montaa,
98
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik glodalice. objanjava njihovu - Shvata ulogu i funkciju. mjesto pojedinih - Upoznaje se sa dijelova glodalice. postupkom - Rastavlja i rastavljanja i sastavlja glodalicu. sastavljanja CNC glodalica. - Analizira pogonske - Opisuje sisiteme za glavno i karakteristike pomono kretanje. pogonskih sistema - Razlikuje i analizira za glavno i sisteme za izmjenu pomono kretanje. alata. - Opisuje sisteme za - Shvata ulogu i karakteristike izmjenu alata. sredstava za - Upoznaje se sa podmazivanje i sistemima za hlaenje. podmazivanje i - Razlikuje vrste hlaenje. mjernih sistema. - Objanjava - Cisti i odrava mjerene sisteme. mainu i radno - Obrazlae mjesto. rukovanje i odravanje. Upravljaki program CNC struga - Opisuje upravljaki - Podeava i prilagoava program struga. upravljaki - Objanjava program CNC postupak strugu. podeavanja i - Bira radius ili prilagoavanja diametar mod za upravljakog unos x koordinata. programa CNC - Bira nain izmjene strugu. alata. - Demonstrira nain unosa x koordinata. - Bira nain unoenja koordinata. - Objanjava nain - Vri izbor izmjene alata. parametara krune - Opisuje nain interpolacije. unosa rastojanja. - Definie parametre - Runo unosi blokove programa. krune - Radi u modu interpolacije. runog voenja - Objanjava runi alata. unos blokova - Programski definie programa i runo koordinatni sistem voenje alata. predmeta obrade. - Demonstrira rad u - Vri modu runog pretpodeavanje voenja alata. alata na optikom - Utemeljuje ureaju. programsko
Socijalizacijski ciljevi uenik provjeravanja uraenog posla. - Razvija interesovanje prema novim tehnologijama.
Preporuke za izvoenje nastave - dijelovi, - pogonski sistemi za glavno i pomono kretanje, - sistemi za izmjenu alata, - sistemi za podmazivanje i hlaenje, - mjerni sistemi, - rukovanje i odravanje.
- Povezuje teorijska i praktina znanja. - Shvata znaaj kvaliteta u radu i ispunjavanju radnih obaveza. - Stie osjeaj tanosti i preciznosti u radu. - Razvija smisao za red i urednost radnog prostora.
Nastavu do kraja treeg razreda realizovati kroz projekat: Na osnovu sklopnog crtea i radionikih crtea pojedinih dijelova potrebno je: 1. Izraditi odreene dijelova na CNC strugu: - Modifikovani radioniki crte mainskog dijela. - Izbor pripremka. - Operacijski listovi. - Plan stezanja. - Plan alata. - Plan rezanja. - Podeavanje i prilagoavanje upravljakog programa. - Programski list (NC kod). - Priprema CNC struga za rad.
99
uenik - Izvodi pretpodeavanje alata na maini tangiranjem radnog predmeta. - Odrava i isti mainu, alate i pribor. - Podeava broj obrtaja i brzinu pomonog kretanja. - Ukljuuje rashladno sredstvo. - Unosi program u upravljaku jedinicu. - Poziva ranije unoene programe u upravljaku jedinicu. - Brie uitani program iz memorije upravljakog programa. - Unosi korekcije alata. - Premotava program. - Otvara uneeni program. - Provjerava NC kod. - Manipulie prikazima na ekranu. - Radi autodijagnostiku. Parametarsko skiciranje - Analizira razne - Poznaje okruenje metode pokretanja za skiciranje. okruenja za - Poznaje postupak skiciranje. biranja objekta. - Prilagoava - Zna crtati linije, okruenje za konstruktivnie skiciranje. linije i ose - Bira objekte. simetrije. - Invertuje selekciju - Poznaje postupak objekta-objekata. crtanja krugova i - Crta linije, lukova. konstruktivne linije - Ilustruje postupak
Informativni ciljevi i sadraji uenik definisanje koordinatnog sistema predmeta obrade i dovoenje alata u poetni poloaj. - Demonstrira pretpodeavanje alata na optikom ureaju i tangiranjem predmeta obrade. - Nabraja i opisuje alate i pribor za obradu na strugu. - Objanjava rad u automatskom modu programa. - Opisuje nain provjere NC koda. - Obrazlae autodijagnostiku.
Formativni ciljevi
Preporuke za izvoenje nastave - Simulacija programa. - Izrada dijela i kontrola tanosti. - 2. Uraditi 3D modele odreenih dijelova.
- Razvija osjeanje odgovornosti. - Razvija sposobnost opaanja. - Razvija logiko zakljuivanje. - Povezuje uzroke i posljedice. - Razvija analitinost. - Navikava se na tanost.
100
Informativni ciljevi i sadraji uenik crtanja pravougaonika i poligona. - Demonstrira postupak crtanja krivih linija i skiciranih taaka. - Objanjava postupak crtanja elipsi i parabola. - Poznaje alatke za prikazivanje crtea (Zoom to fit, Zoom to area, Zoom inout, Zoom to selection, Pan, Previous view i Redraw). - Zna postupak odsijecanja i produzivanja skiciranih objekata. - Poznaje postupak zaobljavanja skiciranih objekata. - Poznaje postupak zarubljivanja skiciranih objekata. - Poznaje postupak kopiranja skiciranih objekata. - Poznaje postupak premjetanja, rotiranja i promjene veliine skiciranih objekata. - Poznaje postupak preslikavanja skiciranih objekata. - Poznaje postupak izrade linearnih ablona. - Poznaje postupak izrade krunih ablona. - Zna unijeti tekst u
Formativni ciljevi uenik i ose simetrije i analizira razne opcije za njihovo crtanje. Crta krugove i lukove i razlikuje opcije za njihovo prikazivanje. Crta pravougaonik, paralelogram, crta poligone. Crta krive linije i upotrebljava kontrolne take. Postavlja skicirane take. Crta elipse, eliptine lukove i parabole. Uveava ili umanjuje prikaz crtea, pomjera prikazani dio crtea, poziva posljednji prikaz, osvjeava ekran. Odsijeca skicirane objekte. Produava skicirane objekte. Vri zaobljavanje skiciranih objekata. Izvodi zarubljivanje skiciranih objekata. Kopira skicirane objekte, simetrino preslikava skicirane objekte. Crta dinamiki preslikane objekte. Premjeta skicirane objekte. Rotira skicirane objekte. Mijenja veliinu skiciranim objektima. Izrauje linearne ablone.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Stie samopouzdanje i sigurnost u radu.
101
Informativni ciljevi i sadraji uenik okruenju za skiciranje. - Poznaje postupak modifikovanja skiciranih objekata. - Navodi i objanjava geometrijske relacije. - Poznaje pravila i postupke kotiranja skice. - Poznaje postupak potpunog definisanja skice. - Definie svojstva presjeka zatvorenih skica ili stranica objekta i zna postupak njihovog prorauna.
Formativni ciljevi
uenik - Pravi krune ablone. - Pie tekst u okruenju za skiciranje, postavlja tekst du krive. - Modifikuje skicirane objekte. - Skicama dodaje geometrijske relacije. - Kotira skice. - Mijenja kote skica. - Shvata koncept potpuno definisanih skica. - Pregleda i ispituje relacije koje su primijenjene na skice. - Odreuje obim, uglove, poluprenike i rastojanja izmeu linija, taaka, povrina i ravni na skicama, 3D modelima, sklopovima ili crteima. - Odreuje svojstva presjeka (povrinu, poloaj teita, moment inercije, polarni moment inercije, ugao izmeu glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije). Izrada dijelova jednostavnije geometrije na - Definie projekcije - Zna tehnoloki koje odgovaraju prilagoditi poloaju radnog radioniki crte komada na radnom dijela. stolu maine. - Poznaje - Prilagoava nain kriterijume i kotiranja to lakoj postupak izbora izradi programa. pripremka. - Crta modifikovani - Navodi i poznaje radioniki crte faze projektovanja
CNC strugu - Osposobljava se za samostalan rad. - Razvija osjeaj odgovornosti prema potrebi pridravanja propisanih standarda. - Stie pozitivnu orjentaciju prema
102
Informativni ciljevi i sadraji uenik obradnog procesa za CNC maine alatke. - Poznaje specifinosti konstrukcije radnog komada. - Poznaje specifinosti razliitih tehnolokih postupaka. - Poznaje specifinosti i mogunosti obrade na CNC mainama alatkama. - Poznaje specifinosti obrade slinih dijelova na konvencionalinim mainama. - Definie i zna plan obrade: opis radnog mjesta (maine), spisak operacija, spisak zahvata, brojeve obrtaja, vrijednosti pomaka, izmjenu alata, analiza mogunosti primjene i karakteristike sredstava za hlaenje i podmazivanje i sl.). - Opisuje postupak izrade plana stezanja. - Zna alate koji se koriste za obradu. - Poznaje naine i karakteristike smjetaja alata na CNC mainama. - Definie plan alata. - Zna projektovati putanju alata-
Formativni ciljevi uenik dijela. Bira pripremak za obradu na CNC strugu. Analizira aktivnosti projektovanja obradnog procesa za CNC maine. Uporeuje projektovanje obradnog procesa za CNC maine sa obradom dijelova na konvencionalnim mainama. Identifikuje i shvata specifinosti konstrukcije radnog komada, razliitih tehnolokih postupaka i mogunosti obrade na CNC mainama. Daje opis radnog mjesta (maine). Pravi redoslijed operacija i zahvata. Odreuje reime obrade. Odreuje nain izmjene alata. Analizira mogunosti primjene i karakteristike sredstva za hlaenje i podmazivanje. Crta operacijski list, pravi plan operacija i zahvata. Postavlja koordinatni sistem obratka mjerodavan za obradu. Bira karakteristine
Socijalizacijski ciljevi uenik ouvanju materijalnih dobara i bezbjednosti. Stie radne navike. Izgrauje kriterijum za vrednovanje rezultata rada. Razvija samopouzdanje. Stie sigurnost i preciznost u radu. Svjestan je znacaja kontrole i kvaliteta proizvoda. Razvija osjeaj spretnosti i odgovornosti.
103
Informativni ciljevi i sadraji uenik izrada plana rezanja. - Zna napisati program (NC kod) za upravljaki program CNC struga. - Objanjava postupak pripreme alata. - Opisuje postupak pripreme pribora (stezaa i draa). - Objanjava postupak postavljanja koordinatnog sistema predmeta obrade. - Zna provjeriti NC kod - Objanjava postupak izrade i provjere komada.
Formativni ciljevi
uenik take obradnog sistema. - Prikazuje oslone povrine pribora i ureaja za stezanje. - Crta plan stezanja za pojedine operacije. - Izrauje i crta plan alata. - Programira putanju odabrane take na alatu po konturi obratka. - Izrauje i crta plan rezanja. - Pie nc kod, odnosno izrauje programski list. - Postavlja alate u nosae i podeava ih. - Vri identifikaciju alata. - Priprema stezni pribor i postavlja radni komad u pribor. - Dovodi klizae maine u referentnu taku radi usaglaavanja poloaja alata i predmeta obrade. - Simulacijom provjerava izvravanje programa. - Izrauje komad i vri kontrolu tanosti. - Cisti i odrava mainu, alate i pribore. Konstruisanje 3D modela - Crta pun izvueni - Poznaje postupak osnovni element. izrade punih - Crta tankozidni izvuenih izvueni osnovni elemenata. element. - Poznaje postupak
- Razvija tehniku kulturu i osjeaj za red i urednost. - Razvija sposobnost ocjenjivanja i
104
Informativni ciljevi i sadraji uenik izrade osnovnih elemenata obrtanjem skice. - Poznaje postupak dinamikog rotiranja prikaza modela, mijenjanja orijentacije prikaza i rad sa reimima prikaza modela. - Poznaje postupak dodjeljivanja materijala i tekstura modelima. - Poznaje postupak izrade referentnih ravni. - Poznaje postupak izrade referentnih osa. - Poznaje postupak izrade referentnih taaka. - Poznaje postupak izrade referentnih kordinatnih sistema. - Poznaje postupak pravljenja isjeenih elemenata. - Zna postupak izrade otvora. - Zna postupak izrade navoja. - Zna postupak zaobljavanja i zarubljivanja. - Poznaje postupak izrade elementa koljkep - Poznaje postupak izrade preslikanih elemenata. - Poznaje postupak izrade lineranih i krunih ablonskih elemenata. - Poznaje postupak izrade elementa rebra.
Formativni ciljevi uenik - Crta pun obrtni osnovni element. - Crta tankozidni obrtni osnovni element. - Dinamiki rotira prikaz i pregleda model iz raznih pravaca. - Mijenja orijentaciju prikaza. - Mijenja reime prikaza punog modela. - Modelima dodjeljuje materijale i teksturu. - Konstruie referentne ravni. - Konstruie referentne ose. - Konstruie referentne take. - Konstruie referentne koordinatne sisteme. - Pravi pune elemente operacijom isjecanja. - Pravi otvore pomou opcija simple hole i hole wizard. - Narezuje navoje i analizira standardne veliine. - Koristi jednostavno i sloeno zaobljavanje. - Obara ivice i tjemena modela. - Razumije razne metode biranja. - Pravi element koljke. - Preslikava
Socijalizacijski ciljevi uenik vrednovanja sopstvenog rada. - Stie navike tanosti i sistematinosti u radu. - Navikava se na racionalno i paljivo izvoenje pojedinih zadataka. - Razvija spremnost za timski rad.
105
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Poznaje postupak izrade i prikazivanja presjeka modela. - Zna opcije za mijenjanje elemenata, isijecanje, kopiranje i brisanje. - Poznaje postupke potiskivanja i vraanja elemenata, preraspodjele elemenata, preimenovanja elemenata i vraanja modela u raniju fazu izrade. - Zna postupak izrade elemenata tipa loft. - Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlaenjem du 2D putanje. - Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlaenjem du spiralne 3D putanje. - Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlaenjem du ivine 3D putanje. - Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlaenjem du segmentirane 3D putanje. - Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlaenjem du krivolinijske 3D putanje.
Formativni ciljevi uenik elemente, stranice i tijela. Pravi linearne i krune ablone. Pravi ablon prema skici. Pravi ablon du krive. Pravi ablon prema tabeli. Pravi element rebra. Prikazuje presjek modela. Ureuje elemente. Mijenja skice za elemente zasnovane na skici. Mijenja ravni skice. Mijenja elemente alatkom instant 3D. Isjeca, kopira i prenosi elemente i skice. Brie elemente i tijela. Potiskuje i vraa elemente. Premjeta tijela. Prerasporeuje elemente. Vraa model u raniju fazu izrade. Preimjenuje elemente. Konstruie element tipa loft. Konstruie element tipa sweep prostim izvlaenjem du 2D putanje. Konstruie element tipa sweep prostim izvlaenjem du spiralne 3D putanje. Konstruie element tipa sweep prostim izvlaenjem du ivine 3D putanje. Konstruie element
106
Formativni ciljevi uenik tipa sweep prostim izvlaenjem du segmentirane 3D putanje. - Konstruie element tipa sweep prostim izvlaenjem du krivolinijske 3D putanje.
107
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Izrada dijelova sloenije geometrije na CNC - Definie projekcije - Zna tehnoloki koje odgovaraju prilagoditi poloaju radnog radioniki crte komada na radnom dijela. stolu maine. - Poznaje - Prilagoava nain kriterijume i kotiranja to lakoj postupak izbora izradi programa. pripremka. - Crta modifikovani - Navodi i poznaje radioniki crte faze projektovanja dijela. obradnog procesa - Bira pripremak za za CNC maine obradu na CNC alatke. strugu. - Poznaje - Analizira aktivnosti specifinosti projektovanja konstrukcije obradnog procesa radnog komada. za CNC maine. - Poznaje - Uporeuje specifinosti razliitih projektovanje tehnolokih obradnog procesa postupaka. za CNC maine sa - Poznaje obradom dijelova specifinosti i na mogunosti obrade konvencionalnim na CNC mainama mainama. alatkama. - Identifikuje i - Poznaje shvata specifinosti specifinosti konstrukcije obrade slinih radnog komada, dijelova na razliitih konvencionalinim tehnolokih mainama. postupaka i - Definie i zna plan mogunosti obrade obrade: opis na CNC mainama. radnog mjesta - Daje opis radnog (maine), spisak mjesta (maine). operacija, spisak - Pravi redoslijed zahvata, brojeve operacija i obrtaja, vrijednosti zahvata. pomaka, izmjenu - Odreuje reime alata, analiza obrade. mogunosti - Odreuje nain primjene i izmjene alata. karakteristike - Analizira sredstava za mogunosti hlaenje i primjene i podmazivanje i karakteristike sl.). sredstva za
Socijalizacijski ciljevi uenik strugu - Osposobljava se za samostalan rad. - Razvija osjeanje odgovornosti prema potrebi pridravanja propisanih standarda. - Stie pozitivnu orijentaciju prema ouvanju materijalnih dobara i bezbjednosti. - Stie radne navike. - Izgrauje kriterijum za vrednovanje rezultata rada. - Razvija samopouzdanje. - Stie sigurnost i preciznost u radu - Svjestan je znaaja kontrole i kvaliteta proizvoda.
Preporuke za izvoenje nastave - Nastavu u etvrtom razredu realizovati kroz nastavak projkta zapoetog u treem razredu. - Na osnovu datog sklopnog crtea i radionikih crtea pojedinih dijelova potrebno je: - 1. Izraditi odreene dijelove na CNC strugu: - Modifikovani radioniki crte mainskog dijela, - izbor pripremka, - operacijski listovi, - plan stezanja, - plan alata, - plan rezanja, - podeavanje i prilagoavanje upravljakog programa, - programski list (NC kod, korienjem potprograma i Wizardsa), - priprema CNC, struga za rad, - simulacija programa, - izrada dijela i kontrola tanosti. - 2. Uraditi 3D modele odreenih dijelova. - 3. Uraditi model sklopa i simulirati rad. - 4. Izraditi odreene dijelove na CNC glodalici: - Modifikovani radioniki crte mainskog dijela. - Izbor pripremka. - Operacijski listovi.
108
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Opisuje postupak izrade plana stezanja. - Zna alate koji se koriste za obradu. - Poznaje naine i karakteristike smjetaja alata na CNC mainama. - Definie plan alata. - Zna projektovati putanju alataizrada plana rezanja. - Zna napisati program (NC kod) za upravljaki program CNC struga. - Objanjava postupak pripreme alata. - Opisuje postupak pripreme pribora (stezaa i draa). - Objanjava postupak postavljanja koordinatnog sistema predmeta obrade. - Zna provjeriti nc kod. - Objanjava postupak izrade i provjere komada.
Formativni ciljevi uenik hlaenje i podmazivanje. Crta operacijski list, pravi plan operacija i zahvata. Postavlja koordinatni sistem obratka mjerodavan za obradu. Bira karakteristine take obradnog sistema. Prikazuje oslone povrine pribora i ureaja za stezanje. Crta plan stezanja za pojedine operacije. Izrauje i crta plan alata. Programira putanju odabrane take na alatu po konturi obratka. Izrauje i crta plan rezanja. Pie nc kod, odnosno izrauje programski list. Postavlja alate u nosae i podeava ih. Vri identifikaciju alata. Priprema stezni pribor i postavlja radni komad u pribor. Dovodi klizae maine u referentnu taku radi usaglaavanja poloaja alata i predmeta obrade. Simulacijom provjerava izvravanje programa, izrauje
Socijalizacijski ciljevi uenik -
Preporuke za izvoenje nastave Plan stezanja Plan alata. Plan rezanja. Podeavanje i prilagoavanje upravljakog programa. Programski list - NC kod (za neke dijelove NC kod napisati bez, a za neke sa korienjem potprograma). Priprema CNC glodalice za rad. Simulacija programa. Izrada dijela i kontrola tanosti. 5. Izrada tehnikog crtea detalja pomou CAD softvera. 6. Izrada crtea sklopa pomou CAD softvera. 7. Generisati NC kod za odreene dijelove pomou cam softvera (automatsko programiranje).
109
uenik komad i vri kontrolu tanosti. - Cisti i odrava mainu, alate i pribore. Konstruisanje 3D sklopova - Uvozi i postavlja - Opisuje postupak komponenete u postavljanja dokument sklopa. komponeneti u - Sastavlja dokument sklopa. komponenete - Poznaje postupak koristei uslove sastavljanja uklapanja: komponenti Oincident, Paralel. pomou Mate - Concentric, property Distance, Angle, managera. Perpendicular, - Poznaje postupak Tangent. uklapanja - Uklapa komponenata komponenete pomou opcije koristei Smart mates. inteligentno - Objanjava uklapanje. postupak - Sastavlja sastavljanja komponenete komponenti pomou referenci pomou referenci za uklapanje. za uklapanje. - Obrazlae postupke - Pomjera i rotira pojedinane pomjeranja i komponenete rotiranja miem, alatkama pojedinanih Move componenet i komponenti. Rotate componenet - Navodi i objanjava i pomou ikonice napredne uslove koordinatnog uklapanjasistema. Symetric, Width, - Primjenjuje Distance i Angle. - Nabraja i opisuje napredne uslove mehanike uslove uklapanja. uklapanja-Cam, - Koristi mehanike Gear, Rack pinion, uslove uklapanja. Screw. - Brie komponente i - Poznaje postupak podsklopove. mijenjanja - Mijenja uslove komponenata i uklapanja. podsklopova, - Zamjenjuje razlaganje objekte izabrane podsklopova i za uklapanje. zamjena - Mijenja komponenata. komponente i - Navodi i objanjava podsklopove.
Formativni ciljevi
- Razvija sposobnost opaanja. - Razvija analitinost. - Razvija preciznost. - Podie tehniku kulturu. - Stie naviku planiranja i prilagoavanja plana potrebama promjena.
110
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Razlae vrste ablona od podsklopove. komponenata u - Zamjenjuje sklopu i postupak elemente u njihove izrade. podsklopovima. - Opisuje postupke- Pravi ablon voen kopiranje, elementom. preslikavanje, - Izrauje lokalni kopiranje sa ablon. uslovima - Pravi preslikane uklapanja. komponente. - Objanjava - Sakriva i potiskuje postupkeelemente u sklopu. sakrivanje, potiskivanje i - Mijenja stanje vraanje providnosti sklopa. komponenata i - Analizira i otklanja mijenjanje uslova smetnje u sklopu. providnosti. - Otkriva sukobe dok - Zna provjeriti je sklop u pokretu. smetnje u sklopu i - Pravi rastavljeno otkriti sukobe. stanje sklopa. - Zna izraditi - Pravi skice sa rastavljeno stanje linijama sklopa. rastavljanja. - Poznaje postupak izrade skice sa linijom rastavljanja. Izrada dijelova na CNC glodalici - Definie projekcije - Zna tehnoloki koje odgovaraju prilagoditi poloaju radnog radioniki crte komada na radnom dijela. stolu maine. - Poznaje - Prilagoava nain kriterijume i kotiranja to lakoj postupak izbora izradi programa. pripremka. - Crta modifikovani - Navodi i poznaje radioniki crte faze projektovanja dijela. obradnog procesa - Bira pripremak za za CNC maine obradu na CNC alatke. glodalici. - Poznaje - Analizira aktivnosti specifinosti projektovanja konstrukcije obradnog procesa radnog komada. za CNC maine. - Poznaje - Uporeuje specifinosti projektovanje razliitih obradnog procesa tehnolokih za CNC maine sa postupaka.
- Osposobljava se za samostalan rad. - Razvija osjeanje odgovornosti prema potrebi pridravanja propisanih standarda. - Stie pozitivnu orjentaciju prema ouvanju materijalnih dobara i bezbjednosti. - Stie radne navike. - Izgrauje kriterijum za vrednovanje rezultata rada. - Razvija samopouzdanje. - Stie sigurnost i
111
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Poznaje specifinosti i mogunosti obrade na CNC mainama alatkama. - Poznaje specifinosti obrade slinih dijelova na konvencionalinim mainama. - Definie i zna plan obrade: opis radnog mjesta (maine), spisak operacija, spisak zahvata, brojeve obrtaja, vrijednosti pomaka, izmjenu alata, analiza mogunosti primjene i karakteristike sredstava za hlaenje i podmazivanje i sl.). - Opisuje postupak izrade plana stezanja. - Zna alate koji se koriste za obradu. - Poznaje naine i karakteristike smjetaja alata na CNC mainama. - Definie plan alata. - Zna projektovati putanju alataizrada plana rezanja. - Zna napisati program (NC kod) za upravljaki program CNC glodalice. - Objanjava postupak pripreme alata. - Opisuje postupak pripreme pribora
Formativni ciljevi uenik obradom dijelova na konvencionalnim mainama. Identifikuje i shvata specifinosti konstrukcije radnog komada, razliitih tehnolokih postupaka i mogunosti obrade na CNC mainama. Daje opis radnog mjesta (maine). Pravi redoslijed operacija i zahvata. Odreuje reime obrade. Odreuje nain izmjene alata. Analizira mogunosti primjene i karakteristike sredstva za hlaenje i podmazivanje. Crta operacijski list, pravi plan operacija i zahvata. Postavlja koordinatni sistem obratka mjerodavan za obradu. Bira karakteristine take obradnog sistema. Prikazuje oslone povrine pribora i ureaja za stezanje. Crta plan stezanja za pojedine operacije. Izrauje i crta plan alata. Programira putanju
Socijalizacijski ciljevi uenik preciznost u radu. - Shvata znaaj kontrole i kvaliteta proizvoda.
112
Informativni ciljevi i sadraji uenik (stezaa i draa). - Objanjava postupak postavljanja koordinatnog sistema predmeta obrade. - Zna provjeriti NC kod. - Objanjava postupak izrade i provjere komada.
Formativni ciljevi
uenik odabrane take na alatu po konturi obratka. - Izrauje i crta plan rezanja. - Pie NC kod, odnosno izrauje programski list. - Postavlja alate u nosae i podeava ih. - Vri identifikaciju alata. - Priprema stezni pribor i postavlja radni komad u pribor. - Dovodi klizae maine u referentnu taku radi usaglaavanja poloaja alata i predmeta obrade. - Simulacijom provjerava izvravanje programa. - Izrauje komad i vri kontrolu tanosti. - Cisti i odrava mainu, alate i pribore. Izrada tehnike dokumentacije pomou raunara - Razvija tehniku - Pravi tri - Poznaje postupak kulturu. standardna generisanja - Shvata znaaj prikaza. standardnih prikaza preciznosti u radu. alatkama: standard - Pravi prikaz punog - Stie navike presjeka i 3 view, Relative tanosti i polupresjeka. view i Predefined sistematinosti u - Pravi prikaz view. radu. djeliminog - Zna postupak - Osposobljava se za presjeka. konstruisanja samostalan rad. - Pravi prikaz punog presjeka i - Stie rutinu. izdvojenog polupresjeka. - Razvija urednost. presjeka. - Zna postupak - Stie naviku - Pravi prikaz konstruisanja provjeravanja uporednog djeliminog kvaliteta uraenog presjeka. presjeka. posla. - Obrazlae postupak - Pravi prikaz poprenog konstruisanja
113
Informativni ciljevi i sadraji uenik izdvojenog presjeka. - Objanjava postupak konstruisanja uporednog presjeka. - Opisuje postupak konstruisanja poprenog presjeka. - Poznaje postupak generisanja prikaza detalja i skraenog prikaza. - Definie format, zaglavlje i razmjeru crtea, postupak mijenjanja formata lista i dodavanja novih listova. - Poznaje pravila i postupak kotiranja crtea. - Opisuje postupak prikaza tolerancija duina, uglova, oblika i poloaja i dodavanja simbola za kvalitete obraene povrine. - Poznaje postupak dodavanja oznaka centra, oznaka osa simetrije, oznaavanja otvora i navoja. - Poznaje postupak generisanja sastavnice i oznaavanja dijelova. - Poznaje postupak generisanja prikaza krajnjih poloaja. - Poznaje postupak generisanja prikaza presjeka sklopa.
Formativni ciljevi uenik presjeka. Pravi prikaz detalja. Pravi skraeni prikaz. Brie i mijenja prikaze. Bira i analizira standardne formate crtea. Odreuje razmjeru crtea. Postavlja zaglavlje na crteu. Mijenja format lista. Dodaje nove listove u dokument crtea. Pravi korisniki definisane formate listova. Kotira crtee. Unosi tolerancije duina, uglova, oblika i poloaja na crte. Dodaje simbole za kvalitet obraene povrine. Dodaje oznake centra i osa simetrije. Oznaava otvore na crteu. Dodaje uproene prikaze navoja. Dodaje i popunjava sastavnicu na crteima sklopa. Oznaava pojedine dijelove komponente sklopa. Pravi prikaz krajnjih poloaja, maksimalan i minimalan domet pokreta sklopa. Crta presjek sklopova, odreuje rafuru, bira
114
uenik komponente koje e biti izostavljene prilikom presjecanja. Automatsko programiranje (CAD-CAM koncept) - Model radnog - Uvia vezu izmeu - Poznaje postupak predmeta prenosi razliitih oblasti prenoenja iz CAD u cam nauke i tehnike. matematikog program. - Razvija modela radnog - Bira i analizira interesovanje predmeta iz CAD u odgovarajue alate prema nauci i cam program. koristei softver. tehnici. - Zna izabrati - Pravi putanju alata - Stie radne navike. potreban alat na raunaru. pomou softvera. - Izgrauje - Bira i analizira - Definie putanju kriterijum za tehnoloke alata. vrednovanje - Poznaje postupak rezultata rada. parametre pomou izbora tehnolokih - Razvija softvera. parametara samopouzdanje. - Bira strategiju pomou softvera. - Stie sigurnost i rezanja. - Zna izabrati preciznost u radu. - Simulira proces metodu-strategiju - Svjestan je znaaja obrade na rezanja (konturno, kontrole i kvaliteta raunaru. grubo, fino...) proizvoda. - Analizira proces Pomou softvera. - Razvija spremnost obrade i vri - Poznaje postupak za timski rad. eventualne simulacije procesa korekcije. obrade pomou - Vri softvera. postprocesiranje. - Zna izvriti - Formira tehniku ispravke u dokumentaciju pojedinim pomou raunara. sekvencama - Salje program procesa obrade na maini. raunaru. - Provjerava - Poznaje postupak izvravanje postprocesiranja. programa na - Poznaje postupak maini. formiranja - Analizira program i tehnike vri ispravke. dokumentacije - Izrauje prvi pomou raunara. komad na maini uz - Zna postupak provjere i kontolu. slanja programa - Analiza proces maini. obrade na maini i - Zna izvriti eventualne provjeru programa korekcije. na maini i eventualne ispravke. - Zna izraditi i
Formativni ciljevi
115
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadraji ciljevi izvoenje nastave uenik uenik uenik provjeriti radni predmet. Napomena: Projektni zadaci mogu biti obraeni problemski, korienjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. Samostalnim radom uenika u grupama, u sljedeim koracima: informisanje, planiranje, odluivanje, realizacija, kontrola i procjena (evaluacija). 5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - N. Prgomelja, N. Pribievi: Opta mainska praksa, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd. - S. Tickoo: Solidworks za mainske inenjere, Mikro knjiga, Beograd, 2008. - R. K. Cheng: Autodesk mechanical desktop, Mikro knjiga, Beograd, 2005. - V. Brati i A. Jovanovi: Inenjerski prirunici za runo i automatsko programiranje NC i CNC maina alatki, Tehnika kola, Smederevo, 2008. - N. Popovi: Programiranje numeriki upravljanih maina, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1993. - B. Musafija: Obrada metala plastinom deformacijom, Svjetlost, Sarajevo, 1976. - P. Stankovi: Mainska obrada, Graevinska knjiga, Beograd, 1967. - M. Jovi i drugi: Tehnologija obrade II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1989. - R. Barii: Savremena tehnika kontrole proizvodnje, Tehnika knjiga, Beograd, 1967. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - U prve dvije godine nastava se realizuje u mainskoj radionici, opremljenoj sa radnim stolovima i mainama za razliite mainske obrade. - U treoj i etvrtoj godini nastava se realizuje u raunarskoj uionici sa 15 personalnih raunara i odgovarajuom perifernom opremom. Raunarska uionica treba da ima omoguen pristup internetu. Raunari moraju biti opremljeni odgovarajuim CAD softverom, cam softverom i odgovarajuim upravljakim programima za maine alatke za izvoenje nastave. - U uionici treba da ima, minimum, didaktiki CNC strug i didaktika CNC glodalica. Potrebni rezni, stezni i mjerni i kontrolni alati i pribori. - Tehniko didaktiki modeli, didaktiki modeli iz originalnih dijelova, plakati, katalozi, skice i eme. - Jedno radno mjesto (za nastavnika) sa pc, lcd projektorom, skenerom, tampaem i ploterom i projektno platno. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja uenika vri se putem: - usmenih odgovora, - praktinog rada na vjebama (u toku godine realizuje se planirani broj vjebi. Broj vjebi u pojedinim klasifikacionim periodima planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.), - pismenih vjebi (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan u treoj i etvrtoj godini), - mora pored usmenog izlaganja o karakteristikama i namjeni softvera, pokazati i konkretnu osposobljenost za upotrebu, tj. praktinu primjenu opreme. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.
116
- Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine, ovjeren dnevnik praktine nastave. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - U prvoj i drugoj godini, VI stepen iz podruja mainstva i obrade metala (sa steenim najmanje III stepenom strune spreme: bravar, mainbravar ili alatniar), V stepen strune spreme (bravar, alatniar, mehaniar za odravanje maina i alatki). - U treoj i etvrtoj godini, diplomirani mainski inenjer. 10. Povezanost predmeta Znanja - Upravljaki program CNC struga Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja Kompjutersko upravljanje - Priprema alata za CNC proizvodnjom maine - Runo programiranje CNC maina - Izrada programa za CNC strugove - Crtanje skica za modele Kompjutersko modeliranje Tehniko crtanje sa punih tijela mainskim elementima - Obrada i izmjena skica - Dodavanje relacija i mjera skicama - Geometrijske konstrukcije - Tehniko crtanje - Crtanje mainskih elemenata - Izrada tehnikih crtea uz pomo raunara Kompjutersko upravljanje - Priprema alata za CNC maine proizvodnjom - Runo programiranje CNC Tehnologija obrade maina Opte mainstvo - Izrada programa za CNC strugove - Izrada programa za CNC glodalice - Priprema tehnikotehnoloke dokumentacije - Tehnoloki postupci - Razrada karakteristinih tehnolokih postupaka - Mainski materijali - Modelovanje dijelova Kompjutersko modeliranje Tehniko crtanje sa - Modelovanje sklopova mainskim elementima - Osnovi nacrtne geometrije Opte mainstvo - Tehniko crtanje - Presjeci mainskih dijelova - Izrda tehnikih crtea uz pomo raunara
- Parametarsko skiciranje
- Izrada dijelova na CNC mainama
- Konstruisanje 3D modela i 3D sklopova
117
Znanja
- Automatsko programiranje
- Izrada tehnike dokumentacije pomou raunara
- CNC strugovi - CNC glodalice - Primjena naela ponaanja i pravila discipline na radnom mjestu
Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Mainski materijali - Mehanika - Optereenje, naprezanje, naponi i deformacije - Modelovanje dijelova Kompjutersko modeliranje Kompjutersko upravljanje - Modelovanje sklopova proizvodnjom - Primjena CAD/CAM sistema i automatizovana proizvodnja Kompjutersko modeliranje - Tehniki crte detalja Tehniko crtanje sa - Tehniki crte sklopa mainskim elementima - Osnovi tehnikog crtanja - Tolerancije i nalijeganja - Presjeci mainskih dijelova - Crtanje mainskih elemenata - Izrada tehnikih crtea uz pomo raunara Kompjutersko upravljanje - CNC strugovi proizvodnjom Kompjutersko upravljanje - CNC glodalice proizvodnjom Poslovna komunikacija - Naela ponaanja na radnom mjestu - Disciplina na radnom mjestu
118
1.3. IZBORNI PREDMETI 1.3.1. STRANI JEZIK II Napomena: Za strani jezik II koriste se Katalozi stranih jezika opteobrazovnih predmeta sa fondom asova dva nedeljno za sve 4 godine predmetni katalozi su u nadlenosti Zavoda za kolstvo.
119
1.3.2. EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE 1. Naziv predmeta: EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 58 14
Ukupno 72
58
14
72
3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje znanja iz osnova ekologije. - Razvijanje svijesti o znaaju zatite ivotne sredine. - Usvajanje znanja o uzronoposljedinim odnosima ive i neive prirode. - Usvajanje znanja o razliitim izvorima zagaivanja ivotne sredine. - Razvijanje svijesti o ulozi ovjeka i njegovog uticaja na zagaenje ivotne sredine. - Usvajanje znanja i vjetina sa ciljem zatite ivotne sredine.
120
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Osnovni pojmovi u ekologiji - Navikava se da - Definie pojmove: - Ukazuje na povezuje uzroke i ekologija, ivotna meusobnu posljedice. sredina, ekoloki zavisnost ive i faktori. neive prirode. - Odreuje elemente ivotne sredine. - Uoava na konkretnim primjerima osobine biotopa i biocenoze. Ekologija populacije - Uoava osnovne - Definie pojmove: karakteristike populacija i populacije. ekoloka - Shvata pojam ravnotea. optereenosti - Upoznaje faktore populacije. koji odreuju - Upotrebljava strukturu pojam ekoloke populacije. ravnotee i obrazlae na primjeru meusobnu zavisnost inilaca sredine. Kruenje materija i transformisanje energije u prirodi - Razvija analitiko - Analizira na - Definie pojmove: miljenje. primjeru producent organske kompleksnost materije, potroa odnosa u ishrani. organske materije, - Interpretira reducent organske kruenje materije i materije. proticanje energije - Definie lanac u ekosistemu. ishrane. - Analizira odnose meu lanovima lanca ishrane na primjeru energetske piramide. Ekosistem - Razvija svijest o - Odreuje - Opisuje kopnene, znaaju ouvanja zajednike i glavne vodene i prirodnih razlike izmeu antropogene ekosistema. ekosistema. ekosisteme. - Definie sukcesije u - Zakljuuje o raznovrsnosti ekosistemu.
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Terenski rad: - Posmatranje razliitih stanita i zajednica.
Vjebe: - Predstavljanje ilustracijom kruenje materije i proticanje energije na odabranom primjeru lanca ishrane.
121
Formativni ciljevi uenik ekosistema kod nas u odnosu na geografski poloaj i klimatske karakteristike. - Predvia posljedice ljudske aktivnosti u ivotnoj sredini.
Zagaivanje vazduha - Odreuje uzroke - Upoznaje naine zagaivanja zagaivanja vazduha. vazduha i otrovne - Analizira posljedice materije u prevISOkih vazduhu. koncentracija - Objanjava uticaj otrovnih materija u otrovnih materija vazduhu na na iva bia ekosistem. (kisjele kie, - Ocjenjuje znaaj ozonske rupe, stalne kontrole efekat staklene kontaminiranosti bate). vazduha. - Predlae naine ienja otrovnih materija (ureaji za preiavanje, industrijski filteri, automobilski katalizatori). Zagaivanje voda- mora i slatke vode - Odreuje glavne - Definie izvore i izvore zagaivanja oblike zagaivanja vode i objanjava vode. posljedice. - Razlikuje metode preiavanja. - Analizira na koje naine prehrambena industrija zagauje okolinu. Zagaivanja zemljita - Ukazuju na - Opisuje izvore i posljedice oblike zagaivanja savremene zemljita. intenzivne poljoprivredne proizvodnje. - Interpretira problem prenaseljenosti
- Razvija sposobnost sagledavanja i rjeavanja problema.
- Film o zagaivanju vazduha.
Vjebe: - Zatita okoline.
Vjebe: - Zatita zemljita.
122
Informativni ciljevi i sadraji uenik Nuklearna energija - Definie izvore i oblike radioaktivnog zagaenja.
Formativni ciljevi uenik zemlje.
Socijalizacijski ciljevi uenik - Shvata vanost ouvanja ivotne sredine.
- Identifikuje problem radioaktivnog zraenja i njegove dalekosene posljedice. - Uoava problem nekontrolisanog skladitenja radioaktivnog otpada i neodgovornog korienja nuklearnog oruja. Ugroene biljne i ivotinjske vrste - Analizira znaaj - Navodi glavne uma i razlog uzroke izumiranja njihovog uma i istrebljenja izumiranja. nekih ivotinjskih - Ukazuje na znaaj vrsta. poumljavanja terena koji su podloni eroziji. - Pronalazi najugroenije ekosisteme i grupe u Crnoj Gori i svijetu. - Predlae mogue mjere za zatitu prirodnog naslea za konkretan primjer. Mjere za zatitu ivotne sredine - Odreuje naine - Navodi znaaj planske upotrebe tednje energije i prirodnih izvora. vode u - Shvata znaaj domainstvu i pravilnog odnosa industriji. prema pitkoj vodi. - Navodi alternativne - Analizira znaaj energetske izvore. traenja i korienja novih ekolokih izvora energije. - Ocjenjuje znaaj globalizacije nadzora deavanja u ivotnoj sredini.
- Seminarski rad o nuklearnim eksplozijama (Hiroima, ernobil, itd.).
- Navikava se na potovanje normi i propisa.
Vjebe: - Analiziranje uzoraka izumiranja uma i ivotinjskih vrsta.
- Razvija svijest o znaaju zatite ivotne sredine.
Vjebe: - Analiza nepovoljnih uticaja za ivotnu sredinu.
123
Formativni ciljevi uenik - Primjenjuje propise kojima se odreuju norme uvanja zatienih objekata prirode, ugroenih, endemskih biljnih i ivotinjskih vrsta.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Jablanovi, D. Roaja: "Zatita i zagaivanje ivotne sredine", Zavod za udbenike, Beograd, 1998. - I. Savi, Terzija V.: "Ekologija i zatita ivotne sredine", Zavod za udbenike, Beograd. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Dijaprojektor, slajdovi. - Grafoskop. - Tv prijemnik, video- rikorder, video- kasete. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se usmeno i u toku vjebi. - Usmeno najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani biolog ili - diplomirani inenjer pejzane arhikteture. 10. Povezanost predmeta Znanja - Zagaenje vode, vazduha i zemljita Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Opte mainstvo - Materijali koji se koriste u mainstvu
124
1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA 1. Naziv predmeta: POSLOVNA KOMUNIKACIJA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava 60 12
Ukupno
72
60
12
72
3. Opti ciljevi nastave - Shvatanje pojma komunikacije u irem smislu rijei. - Upoznavanje razliitih kultura, obiaja i tradicija koje opredjeljuju razlike u poslovnom ponaanju. - Usvajanje osnovnih pravila poslovnog ponaanja i pravila poslovnog bontona. - Shvatanje znaaja razliitih vrsta i oblika poslovne komunikacije. - Usvajanje pozitivnih stavova pri voenju i uestvovanju u poslovnoj komunikaciji. - Shvatanje znaaja profesionalnog ponaanja.
125
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Pojam i definicija komunikacije - Stie sposobnost za - Zna pojam i saradnju. definiciju komunikacije uopte i upoznaje se sa sadrajem predmeta poslovna komunikacija. Funkcija i vrste komunikacije - Razvija linu - Upoznaje istorijske - Navodi istorijske izvore i obrazlae izvore i shvata kulturu koja funkciju funkciju olakava poslovnu komunikacije za komunikacije za komunikaciju. ovjeka. ovjeka. - Demonstrira - Upoznaje razliite razliite vrste vrste neverbalne neverbalne komunikacije. komunikacije. - Opisuje tipove - Razlikuje tipove komunikacije s komunikacije s obzirom na daljinu obzirom na daljinu meu uesnicima meu uesnicima (intrapersonalna, (intrapersonalna, komunikacija u interpersonalna, grupama, javna - Razvija linu komunikacija u komunikacija, odgovornost u grupama, javna masovna komunikaciji sa komunikacija, komunikacija). drugim ljudima. masovna - Navodi komunikacija). karakteristike drutvene, privatne - Uoava vanost poslovne i poslovne komunikacije. komunikacije. - Obrazlae na novim - Opisuje nain primjerima razliku pozdravljanja, izmeu drutvene, predstavljanja, privatne i poslovne upoznavanja i komunikacije. kulturnog voenja - Razvija spontanost - Demonstrira nain razgovora. i oputenost u pozdravljanja, - Upoznaje se sa komunikaciji. predstavljanja, vrstama poslovnih upoznavanja i sastanaka. - Razumije ulogu i kulturnog vodjenja znaaj osoba sa razgovora. razliitim - Imitira poslovni poslovnim sastanak sa zadacima u toku razliitim ulogama poslovnog i zadacima na sastanka. poslovnom - Razumije tok sastanku.
Vjeba: - Rad u grupama: jedna grupa demonstrira razliite oblike neverbalne komunikacije, a druga komentarie poruke i znaenje razliitih oblika neverbalne komunikacije (uloge grupa se mijenjaju). Vjeba: - Komunikacija sa nastavnikom, komunikacija sa pojedincima u radnoj grupi i komunikacija sa cijelim razredom. Vjeba: - Poslovno predstavljanje, pozdravljanje, upoznavanje i kulturno voenje razgovora. Vjeba: - Poslovni sastanak sa razliitim ulogama i poslovnim zadacima.
126
uenik - Imitira voenje poslovnog razgovora. Konfliktne situacije u komunikaciji - Obrazlae na novim - Opisuje konfliktne primjerima situacije u konfliktne situacije komunikaciji i u komunikaciji, osnovne pristupe koristei osnovne za rjeavanje pristupe za konfliktnih rjeavanje istih. situacija. Interpersonalna komunikacija - Definie i razumije - Razlikuje elemente komunikacionog pojam procesa (poiljalac komunikacije i poruke, primalac znaka, elemente poruke, poruka, komunikacionog sadraj). procesa, pojam - Adekvatno reaguje socijalne na znak percepcije. komunikacije, - Nabraja podatke za tumai ih i koristi u ocjenjivanje drugih stvaranju to osoba (izraz lica, pozitivnije klime pokreti tijela, crte na radnom mjestu i oko usta i oiju, u kontaktu sa gestovi, rukopis). klijentima. - Navodi po znaaju - Povezuje podatke inioce koji za ocjenjivanje odreuju tanost drugih osoba (izraz opaanja osoba. lica, pokreti tijela, - Shvata znaaj i crte oko usta i simbole neverbalne oiju, gestovi, i verbalne rukopis). komunikacije. - Odreuje po - Objanjava znaaju inioce osnovne principe koji odreuju verbalne tanost opaanja komunikacije. osoba. - Opisuje izvore - Prepoznaje razna nesporazuma. osjeanja na - Definie denotatno osnovu facijalne i konotatno ekspresije i tako na znaenje jezika. osnovu dobijene - Definie pojam informacije grupe i navodi adekvatno reaguje. osobine izmeu formalnih i - Identifikujui ove neformalnih grupa. podatke osnauje svoju kreativnu - Opisuje strukturu percepciju i tako grupe. ostvaruje - Opisuje
Informativni ciljevi i sadraji uenik poslovnog razgovora.
Formativni ciljevi
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija vjetinu pregovaranja. - Razvija strpljenje i tolerantni pristup za rjeavanje potekoa u poslovnoj komunikaciji. - Jaa samopouzdanje i osjeaje sigurnosti u kontaktu sa saradnicima. - Uvia vanost i ljepotu timskog rada. - Razvija smisao za grupni rad.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Poslovni razgovor.
Vjeba: - Demonstracija u okviru psiholoke radionice komunikacionog procesa gdje uenici na licu mjesta uoavaju i vjebaju tok procesa u komunikaciji kroz imitaciju i sline tehnike. Vjeba: - Psiholoka radionica sa temom "kako nas drugi vide". - Demonstrirati na primjeru razliite vidove verbalne komunikacije. Vjeba: - Psiholoka radionica sa insceniranim nesporazumom
- Formira pravilan odnos prema pretpostavljenom.
127
Informativni ciljevi i sadraji uenik rukovoenje grupe. - Definie autokratsko i demokratsko rukovoenje kroz davanje individualnih sloboda.
Formativni ciljevi
uenik kvalitetniji odnos sa kolegama i svojim saradnicima. - Stie vjetinu reagovanja u zavisnosti od situacije i linosti klijenta pratei njegove neverbalne pokrete i shvatajui ih. - Pravi razliku i navodi na primjeru kinetikih i proksemikih znakova. - Koristi osnovne principe i zakonitosti verbalne komunikacije. - Pravi razliku izmeu denotatnog i konotatnog znaaja jezika. - Prepoznaje izvore moguih nesporazuma i izbjegava ih ili rjeava na kostruktivan nain. - Razlikuje karakteristike formalnih i neformalnih grupa. - Analizira strukturu grupe. - Razlikuje karakteristike autokratskog i demokratskog rukovoenja. Poslovna korespondencija - Obrazlae faze - Opisuje faze poslovne poslovne korespondencije. korespodencije. - Primjenjuje na - Zamilja pismeno pismenim protokolarno primjerima obraanje. poslovno - Opisuje razliite
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Posjeta nekom krojakom salonu i posmatranje funkcionisanja u toku rada (rukovoenja, subordinacija, hijerarhija u poslu i sl.)
- Razvija svijest o znaaju poslovnog komuniciranja. - Izgrauje pozitivan stav u poslovnoj komunikaciji.
Vjeba: - Rad na pismenim primjerima.
128
Informativni ciljevi i sadraji uenik oblike poslovne korespodencije. - Opisuje pravila za uspjeno voenje poslovnog razgovora. - Shvata pravila poslovnog komuniciranja i razlikuje privatni od poslovog razgovora. - Pojanjava aktivnosti koje podstiu poslovnu komunikaciju. - Navodi oblike i znaaj telefonske korespondencije i opisuje naine voenja elektronske korespondencije (telefaks, e-mail, internet).
Formativni ciljevi uenik protokolarno obraanje. Primjenjuje razliite oblike poslovne korespondencije. Demonstrira poslovni razgovor i uporedo komentarie pravila za pravilno voenje razgovora. Obrazlae razliku izmeu privatnog i poslovnog telefonskog razgovora. Na novim primjerima obrazlae aktivnosti koje podstiu poslovnu komunikaciju. Obrazlae oblike elektronske korespondencije. Na primjerima primjenjuje oblike elektronske korespondencije.
Preporuke za izvoenje nastave Vjeba: - Poslovni telefonski razgovor. Vjeba: - Rad na primjerima.
Poslovno predstavljanje - Vlada naelima - Opisuje naela ponaanja i ponaanja organizacije na organizacije koja javnim nastupima i vae na javnim javnim nastupima i predstavljanjima. predstavljanjima, - Razlikuje dobru od izlobama, loe uraene sajamskim reklame. priredbama, - Vlada naelima konferencijama za ponaanja i tampu i kulturnim organizacije koja priredbama. vae na radnom - Opisuje znaaj mjestu. reklame kao jednog od naina poslovne - Obrazlae i pravi paralelu izmeu komunikacije. dobre i loe - Razumije naela discipline na ponaanja i radnom mjestu i u organizacije koja vezi sa njim. vae na radnom
- Razvija odgovornost o znaaju pravilnog javnog nastupa i javnog predstavljanja.
- Vjeba na primjeru.
Vjeba: - Reklama (samostalni radovi uenika). - Razvija svijest o znaaju profesionalnog ponaanja u odnosu prema saradnicima i korisnicima usluga.
Vjeba: - Poslovni ruak u ugostiteljskom objektu.
129
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik - Navodi primjere iz mjestu. sopstvenog ili - Usvaja pravila tueg iskustva i discipline na istiui znaaj radnom mjestu. spoljnih efekata - Opisuje znaaj (izgled i pojava). spoljnih efekata - Demonstrira (izgled i pojava) u organizaciju poslovnoj poslovnog ruka i komunikaciji. ponaanje za - Usvaja pravila vrijeme poslovnog organizacije i ruka. ponaanja za vrijeme poslovnog ruka (mjesto sjedjenja, korienje pribora, izbor jela i pia, zapoinjanje poslovnog razgovora). Svjetske kulture i obiaji u poslovnoj komunikaciji - Razvija svijest o - Obrazlae razliku - Upoznaje se sa meu razliitim svjetskim potovanju najznaajnijim kulturama i razliitih kultura i svjetskim obiajima koji naroda. kulturama i vladaju u poslovnoj obiajima koji komunikaciji. vladaju u poslovnoj komunikaciji.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Suboti, S. Rajkovi: Kancelarijsko poslovanje, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006. - D. Romanovi: Sekretarsko poslovanje, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - J. Manojlovi, S. Ignjatovi: Poslovna i slubena korespondencija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Spasi, J. Rakini: Korespondencija sa sekretarskim poslovanjem, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. - Lj. Mirosavljevi, S. Ignjatovi: Birotehnika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006. - Zakon o arhivskoj djelatnosti, Sl. list RCG, br. 25/92, 6/94, 27/94. - Uredba o kancelarijskom poslovanju Organa dravne uprave, Sl. list RCG, br. 61/92. - Zakon o peatu RCG i peatima dravnih organa, Sl. list RCG, br. 56/93 i 27/94. - Zakon o ovjeravanju potpisa, rukopisa i prepisa, Sl. list br. 8/72. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Kompjuter povezan sa internetom, telefon, telefax.
130
7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja - Znanje se u svakom klasifikacionom periodu provjerava i ocjenjuje usmeno. - Uenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. z - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani psiholog; - diplomirani pedagog; - diplomirani sociolog. 10. Povezanost predmeta Znanja - Naela ponaanja na radnom mjestu - Disciplina na radnom mjestu Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Praktina nastava - Primjena naela ponaanja i pravila discipline na radnom mjestu
131
1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 1. Naziv predmeta: ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Usvajanje znanja o organizaciji proizvodnje i podjeli rada. - Usvajanje znanja o razvoju organizacije proizvodnje. - Usvajanje znanja o organizaciji tehnike pripreme i proizvodnje. - Definisanje proizvodnog kapaciteta u industrijskoj proizvodnji. - Potovanje ivotne i radne sredine i sticanje znanja o njenoj zatiti i unapreenju. - Sticanje znanja iz prve pomoi i demonstrira steene vjetine. - Sticanje znanja iz protiv poarne zatite i demonstrira steene vjetine. - Sticanje znanja o konceptima upravljanja kvalitetom. - Sticanje znanja o meunarodnim standardima ISO 9000. - Sticanje znanja o tqm konceptu i modelima TQM. - Sticanje znanja o alatima kvaliteta. - Sticanje znanja o menadment tehnikama koje utiu na kvalitet. - Sticanje znanja o kvalitetu u obrazovanju. - Sticanje znanja o nacionalnoj strategiji odrivog razvoja. - Sticanje znanja o usklaenosti nacionalne strategije upravljanju otpadom sa direktivama EU. - Sticanje znanja o usklaenosti nacionalnog programa zatite potroaa sa direktivama EU. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjeaja potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Organizacija proizvodnje, podjela rada, djelatnosti - Odreuje predmete - Razvija analitiko - Upoznaje miljenje i i zadatke organizaciju i pozitivan stav organizacije rada. podjelu rada. prema novim - Definie predmete i - Razlikuje saznanjima. proizvodne snage zadatke od produkcionih organizacije rada. odnosa. - Objanjava - Razlikuje proizvodne snage i neprivredne od produkcione privrednih odnose. djelatnosti. - Nabraja i - Shvata ulogu objanjava prioritetnih grana neprivredne i industrije. privredne djelatnosti. - Nabraja i objanjava prioritetne grane industrije. Razvoj organizacije proizvodnje - Razvija pravilan - Shvata proizvodni - Usvaja znanja o odnos prema program i godinji preduzeu kao zanimanju i prema plan preduzea. nosiocu novim saznanjima. - Uporeuje privreivanja. specijalizaciju i - Objanjava kooperaciju. specijalizaciju. - Oobjanjava - Analizira funkciju kooperaciju. ergonomije - Usvaja znanja o (prilagoavanja savremenim ovjeka radu i rada tendencijama u ovjeku). organizaciji proizvodnje. Organizacija pripreme i proizvodnje - Razvija analitiko - Razlikuje tipove - Definie tipove miljenje i proizvodnje. proizvodnje. pozitivan stav - Razlikuje raspored - Definie raspored prema novim maina i tokove maina i tokove saznanjima. materijala. materijala. - Analizira operaciju - Razvija analitiko - Usvaja znanja o miljenje i i radno mjesto u prouavanju rada. pozitivan stav cilju - Usvaja znanja o prema novim prilagoavanja mjerenju rada. saznanjima. rada ovjeku. - Usvaja znanja o snimanju vremena. - Analizira normalno vrijeme izrade. - Usvaja znanja o operativnoj pripremi i
133
Seminarski rad - Organizaciona ema proizvodnje u preduzeu (uenici prave organizacionu emu proizvodnje sopstvenog preduzea iz oblasti metaloprivrede ili analiziraju organizacionu emu proizvodnje
Informativni ciljevi i sadraji uenik planiranju proizvodnje. - Definie podjelu rada u proizvodnji. - Usvaja znanja o organizaciji regulisanja proizvodnje. - Usvaja znanja o organizaciji snadbijevanja alatima i priborima za proizvodnju. - Usvaja znanja o organizaciji odravanja maina i ostale opreme. - Poznaje upotrebu i svrhu remontnog kartona. - Usvaja znanja o organizaciji unutranjeg transporta. - Definie kvalitet proizvoda. - Usvaja znanja o kontroli proizvodnje.
Formativni ciljevi uenik - Analizira metode i instrumente za snimanje vremena. - Analizira operativnu pripremu i shvata terminiranje i lansiranje proizvodnje. - Analizira ulogu upravnika proizvodnje, poslovoe i predradnika. - Shvata zadatke organizacije regulisanja proizvodnje i analizira ulogu dispeera. - Shvata upotrebu standardnih i specijalnih alata i pribora. - Shvata nabavku standardnih alata i pribora i snadbijevanje radnih mjesta alatima i priborima. - Uoava potrebu za planskopreventivno odravanje maina i ostale opreme. - Shvata znaaj upotrebe remontrnog kartona. - Shvata znaaj potrebe za organizaciom unutranjeg transporta. - Analizira faktore koji utiu na kvalitet i vrstu kontrole proizvodnje i postupke
Preporuke za izvoenje nastave postojeeg preduzea iz svog grada).
134
uenik kontrolisanja. Proizvodni kapacitet u industrijskoj proizvodnji - Analizira kapacitet - Razvija analitiko - Definie kapacitet miljenje i maine. maine. pozitivan stav - Identifikacija uskog - Usvaja znanja o prema novim grla proizvodnja u uskom grlu u saznanjima. primjerima. proizvodnji. Zatita i unapreenje ovjekove radne i ivotne sredine - Razlikuje radnu od - Razvija pravilan - Definie radnu i odnos prema ivotne sredine. ivotnu sredinu. zadravlju kao - Analizira povrede - Definie i nabraja drutvenoj cjelini. na radu i karakteristine - Osposobljava se da profesionalne uticajne inioce u povezuje uzroke i bolesti. radnoj sredini. posljedice. - Analizira uticaj - Usvaja znanja o zagaenog vazduha - Shvata znaaj vazduhu kao ouvanja ivotne na ovjeka. uticajnom iniocu. sredine. - Analizira mjere - Definie mjere zatite od zatite od - Razvija zagaenog zagaenog odgovornost o vazduha. vazduha. potrebi zatite na - Analizira uticaj - Usvaja znanja o radu. mikroklime na mikroklimi kao ovjeka. uticajnom iniocu. - Analizira mjere - Definie mjere zatite od tetnog zatite od tetnog uticaja mikroklime. uticaja mikroklime. - Usvaja znanja o - Analizira uticaj osvjetljenju kao osvjetljenja na uticajnom faktoru. ovjeka. - Definie mjere - Analizira mjere zatite od tetnog zatite od tetnog dejsta osvjetljenja. uticaja osvjetljenja. - Usvaja znanja o - Identifikuje vrste zraenju. zraenja i analizira - Definie mjere uticaj na ovjeka. zatite od - Analizira mjere zraenja. zatite od tetnog - Usvaja znanja o uticaja zraenja. buci i vibracijama - Analizira uticaj kao uticajnim buke i vibracija na iniocima. ovjeka. - Definie mjere - Analizira mjere zatite od buke i zatite od tetnog vibracija. uticaja buke i - Definie mehanike vibracija. povrede na radu. - Analizira - Definie mjere mehanike povrede zatite od na radu mehanikih - Analizira mjere povreda na radu.
Formativni ciljevi
Seminarski rad - Posljedice dejstva uticajnih inioca na ovjeka (izbog jednog od uticajnih inioca i njegov uticaj na ovjeka).
- Upotreba interneta ili nekog drugog filmskog zapisa za prikaz postupaka vjetakog disanja, masae srca i upotrebe PP aparata.
135
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Usvaja znanja o uticaju elektrine struje na ovjeka. - Definie mjere zatite od uticaja elektrine struje na ovjeka. - Usvaja znanja o pruanju prve pomoi. - Usvaja znanja o pravama i obavezama u vezi sa zatitom na radu. - Usvaja znanja o protiv poarnoj zatiti.
Formativni ciljevi uenik zatite od mehanikih povreda na radu. Analizira opasnosti po ovjeka od uticaja elektrine struje. Analizira mjere zatite od elektrine struje. Razlikuje naine pruzanja prve pomoi. Shvata primjenu vjetakog disanju. Shvata primjenu masae srca. Shvata prava i obaveze radnika. Analizira ulogu rukovodeih organa i inspekcijskih slubi zatite na radu. Razlikuje naine protivpoarne zatite. Demonstrira rukovanje PP aparatom.
136
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Nastanak koncepta upravljanja kvalitetom - Uoava promjene u - Upoznaje se sa poslovnom promjenama u okruenju i shvata poslovnom uticaj tehnolokog okruenju i opisuje razvoja na uticaj tehnolokog poslovanje. razvoja na - Shvata proces poslovanje. globalizacije - Definie proces trita. globalizacije - Shvata ekonomske trita. aspekte - Upoznaje standardizacije. ekonomske aspekte - Shvata ulogu standardizacije. meunarodne - Definie ulogu organizacije za meunarodne standardizaciju. organizacije za - Razlikuje veze standardizaciju. izmeu poslovnih - Upoznaje se sa funkcija i shvata povezanou znaaj kvaliteta za poslovnih funkcija i trinu poziciju. definie znaaj kvaliteta za trinu - Shvata ulogu menadmenta u poziciju. upravljanju - Definie ulogu kvalitetom. menadenta u upravljanju kvalitetom. Meunarodni standardi ISO 9000 - Shvata znaaj - Upoznaje se sa primjene serije serijom standarda standarda ISO ISO 9000: (serija 9000: (serija prije prije aktuelne, aktuelne, npr. npr. 1994). 1994). - Upoznaje se sa - Shvata znaaj serijom standarda primjene serije ISO 9000: (aktuelna standarda ISO serija, npr. 2000). 9000: (aktuelna - Objanjava opte serija, npr. 2000). karakteristike - Uoava opte menadmenta karakteristike kvalitetom QMS menadmenta [QMS= upravljanje kvalitetom (QMS). sistemom - Uoava trokove kvaliteta, (Quality kvaliteta i shvata Management prednosti uvedenog Systems)]. sistema - Objanjava upravljanjanja trokove kvaliteta i kvalitetom. navodi prednosti
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija pravilan odnos prema zanimanju i prema novim saznanjima.
- Razvija pravilan odnos prema zanimanju i prema novim saznanjima.
Seminarski rad - Veze izmeu ISO 9000: (aktuelna serija, npr. 2000) i ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994).
137
Informativni ciljevi i sadraji uenik uvedenog sistema upravljanja kvalitetom. TQM koncept i modeli - Objanjava nastanak i razvoj TQM [TQM=upravljanje totalnim kvalitetom (Total Quality Management)] koncepta. - Obrazlae tqm i potrebu za unapreenjem znanja. - Upoznaje najznaajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Iikava. - Upoznaje najznaajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin i Tagui. - Poznaje nastanak razliitih modela TQM. - Objanjava japanski, ameriki i evropski model TQM. Alati kvaliteta - Objanjava potrebu za kontinualnim unareenjenjem kvaliteta i proces stalnog unapreenja. - Objanjava principe statistikog upravljanja kvalitetom (uzorkovanje,
TQM (TQM=upravljanje totalnim kvalitetom) - Razvija pravilan - Shvata nastanak i razvoj tqm odnos prema koncepta. zanimanju i prema - Shvata koncept novim saznanjima. TQM i potrebu za unapreenjem znanja. - Prepoznaje rad najznaajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Iikava. - Prepoznaje rad najznaajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin i Tagui. - Razlikuje razliite modele TQM. - Uporeuje japanski, ameriki i evropski model TQM.
- Uoava potrebu za kontinualnim unareenjenjem kvaliteta i procesom stalnog unapreenja. - Analizira principe statistikog upravljanja kvalitetom (uzorkovanje, razlaganje i
- Razvija analitiko miljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima. - Razvija analitiko miljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima.
Seminarski rad - Primjer primjene alata kvaliteta (npr. primjene kontrolnih karata, primjer primjene QFD metode, primjer primjene Fmea metode).
138
Informativni ciljevi i sadraji uenik razlaganje i raspinaje podataka). - Objanjava osnovne alate kvaliteta: dijagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram. - Objanjava osnovne alate kvaliteta: Iikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte. - Objanjava nove alate kvaliteta: pdca [PDCA=planiranje, izvrenje, provera, akcija (Plan, Do, Check, Action)], Ciklus, QFD [QFD=planiranje kvaliteta usmerenog ka potrebama kupca, (Quality Function Deployment)] metoda. - Objanjava nove alate kvaliteta: FMEA [FMEA= analiza uticaja i potencijalnih greaka, (Failure Modes, Effects and Criticality Analysis)] metoda, Brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram slinosti). - Objanjava nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram meusobnih veza),
Formativni ciljevi uenik raspinaje podataka). Analizira osnovne alate kvaliteta: digagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram. Analizira osnovne alate kvaliteta: Iikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte. Analizira nove alate kvaliteta: pdca ciklus, qfd metoda. Analizira nove alate kvaliteta: fmea metoda, brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram slinosti). Analizira nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram meusobnih veza), dijagram stabla. Analizira nove alate kvaliteta: dijagram matrica, haccp metoda.
139
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik dijagram stabla. - Objanjava nove alate kvaliteta: dijagram matrica, HACCP [haccp= analiza opasnosti i kritine kontrolne take, (Hazard Analysis Critical Control Point)] metoda. Menadment tehnike koje utiu na kvalitet - Shvata razvoj novih - Razvija pravilan - Objanjava razvoj odnos prema menadment novih menadment zanimanju i prema tehnika i tehnika i novim saznanjima. upravljanja upravljanja kvalitetom. kvalitetom. - Shvata model - Objanjava model unapreenja unapreenja zadovoljstva zadovoljstva korisnika. korisnika. - Uoava - Definie reinenjering i reinenjering i shvata osnovne objanjava osnovne dimenzije dimenzije reinenjeringa. reinenjeringa. - Razlikuje faze - Objanjava faze procesa procesa reinenjeringa. reinenjeringa. - Uoava - Definie benmarking i benmarking i shvata ulogu objanjava ulogu benmarking-a i benmarking-a i benstoring-a. benstoring-a. Kvalitet u obrazovanju - Uoava vanost - Objanjava kvalitet - Shvata znaaj nauke u kvaliteta u u obrazovanju. svakodnevnom obrazovanju ivotu. - Objanjava kvalitet - Shvata znaaj kvaliteta u u formalnom - Razvija formalnom obrazovanju. interesovanje za obrazovanju prouavanje novih - Objanjava kvalitet - Shvata znaaj tehnologija. kvaliteta u u neformalnom neformalnom obrazovanju. obrazovanju. - Shvata ta je - Objanjava kompetentnost. kompetentnost. - Shvata deklaraciju - Upoznaje se sa o vISOkom deklaracijom o obrazovanju vISOkom
Seminarski rad - Primjena menadment tehnika koje utiu na kvalitet (reinenjering i benmarking).
Seminarski rad - Primjena bolonjske deklaracije prednosti i nedostaci ili - Vizije i smjernice odrivog razvoja crne gore ili - Nacionalni program upravljanja otpadom (usklaenost sa direktivama eu) ili program zatite potroaa (usklaenost sa
140
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik (bolonjska obrazovanju deklaracija). (bolonjska - Shvata znaaj deklaracija). uvoenja sistema - Objanjava kvaliteta u uvoenje sistema obrazovnim kvaliteta u organizacijama. obrazovnim organizacijama. Strategija odrivog razvoja - Poznaje nacionalnu - Shvata znaaj vizija i smjernica strategiju odrivog nacionalne razvoja. strategije odrivog razvoja. Strategija upravljanja otpadom - Shvata znaaj - Objanjava usklaenosti usklaenost nacionalne nacionalne strategije strategije upravljanja upravljanja otpadom sa otpadom sa direktivama eu. direktivama eu. Program zatite potroaa - Shvata znaaj - Objanjava usklaenosti usklaenost nacionalnog nacionalnog programa zatite programa zatite potroaa sa potroaa sa diretivama eu. diretivama eu.
Preporuke za izvoenje nastave direktivama eu).
- Razvija interesovanje za prouavanje novih tehnologija. - Razvija pravilan odnos prema ouvanju ivotne sredine.
- Razvija pravilan odnos prema ouvanju materijalnih dobara.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Bulat: Organizacija rada, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000. - S. Nikoli: Tehnika kontrola proizvoda, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1995. - D. orevi: D. okalo: Upravljanje kvalitetom, Tehniki fakultet, Mihailo Pupin, Zrenjanin, 2004. - D. Loj: kole i kvalitet, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - L. Ralf: S. Daglas: Totalni kvalitet u visokom obrazovanju, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - GTZ upravljanje otpadom, Sektorska studija (SS-AE), Podgorica, 2005. - Nacionalni program zatite potroaa za period 2008-2010. godine, Podgorica, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici opremljenoj: raunarom, projektorom, projektnim platnom, tablom. - Internet. - Elektronski (filmski) zapis (dvd) prezentacija vjetakog disanja, masae srca i upotrebe pp aparata.
141
7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja se vri putem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih zadataka. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani mainski inenjer. 10. Povezanost predmeta Znanja - Organizacija preduzea Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Preduzetnitvo - Biznis plan - Osnivanje preduzea - Poslovanje preduzea
142
1.3.5. MEHATRONIKA 1. Naziv predmeta: MEHATRONIKA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Uoavanje znaaja primjene mehatronike u industriji. - Sticanje osnovnih znanja iz upravljanja. - Usvajanje znanja iz pneumatike, hidraulike i elektrotehnike kao i mogunosti primjene pneumatskih, hidraulikih i elektropneumatskih komponenti kod izgradnje mehatronikih sistema. - Upoznavanje i razumijevanje pneumatskog, hidraulikog i elektro-pneumatskog upravljanja. - Razvijanje sposobnosti razumijevanja i rjeavanja konkretnih problemskih zadataka iz mehatronike. - Korienje upravljakih i edukativnih softvera za simulaciju rada sistema. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjeaja potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
143
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Predmet i primjena mehatronike - Razvija sposobnost - Shvata znaaj - Definie pojam analiziranja i mehatronike. mehatronike. logikog - Pronalazi primjere - Navodi primjenu zakljuivanja. primjene mehatronike. pneumatskih, - Upoznaje osnovne hidraulikih i pojmove tehnike elektroupravljanja. pneumatskih sistema. - Shvata pojam tehnike upravljanja. - Razlikuje i analizira analogno, digitalno i binarno upravljanje. - Uporeuje sinhrono, asinhrono i logiko upravljanje. - Analizira upravljaki lanac. - Razlikuje analogne, diskretne, digitalne i binarne signale. Grafiki simboli i blok dijagrami - Razvija sposobnost - Navodi mogunosti - Shvata potrebu prikazivanja prikazivanja izrade sistematskog kretanja radnih kretanja radnih pregleda procesa elemenata. elemenata. koga posmatra. - Crta i analizira - Obrazlae dijagram put-korak preporuke za za konkretan crtanje blok primjer. dijagrama. - Koristi preporuke - Objanjava pri crtanju upravljaki dijagrama. dijagram i - Crta i analizira funkcijski plan. dijagram put- Nabraja i ilustruje vrijeme za grafike simbole. konkretan primjer. - Crta upravljaki dijagram. - Koristi funkcijski plan kao sredstvo sporazumijevanja. - Razlikuje simbole za izradu
Preporuke za izvoenje nastave Seminarski rad - Znaaj i primjena automatskog upravljanja.
Vjebe. - Crtanje dijagrama put-korak i putvrijeme za konkretan primjer. - Prikazivanje funkcijskog plana za konkretan primjer.
144
Formativni ciljevi uenik funkcijskih planova. - Pravi funkcijski plan za konkretan primjer. - Izraunava silu pritiska koja djeluje na elo klipa. - Shvata i analizira obrtni moment na radnom vratilu motora. - Shvata ugaonu brzinu. - Izraunava broj obrtaja motora. - Uoava zavisnost snage obrtnog momenta i ugaone brzine. - Analizira uticaj trenja na vijek trajanja hidraulikih i pneumatskih elemenata. - Uoava znaaj podmazivanja na smanjenje sile trenja. - Izraunava osnovne veliine koje opisuju kretanje na osnovu zadanih veliina. - Izraunava srednju brzinu kretanja klipa. - Uoava i analizira pravolinijsko i kruno kretanje kod pneumatskih i hidraulikih elemenata. - Izraunava rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka. - Izraunava i
Mehanika - Objanjava pojam sile pritiska i nain njenog odreivanja. - Objanjava obrtni moment. - Navodi vrste kretanja. - Objanjava srednju brzinu kretanja. - Navodi i objanjava trenje i otpore strujanja. - Objanjava kruno i pravolinijsko kretanje kod pneumatskih i hidraulikih komponenti. - Obrazlae pojam snage hidraulikih i pneumatskih motora. - Navodi i objanjava stepen iskorienja.
- Razvija sposobnost analiziranja i zakljuivanja.
Vjebe: - Izraunavanje sile pritiska koja djeluje na elo klipa. - Izraunavanje obrtnog momenta na vratilu hidromotora. - Izraunavanje teorijske i stvarne snage radnog cilindra. - Izraunavanje stepena korisnog djelovanja.
145
Informativni ciljevi i sadraji uenik -
Formativni ciljevi uenik analizira. Rad cilindara. Izraunava i objanjava teorijsku i korisnu snagu pumpe. Odreuje stepen korisnosti. Odreuje snagu hidromotora na osnovu zadanih podataka. Izraunava snagu obrtnog pneumatskog motora.
Hidraulika - Navodi fizika svojstva tenosti. - Objanjava pritisak tenosti na ravne i krive povrine. - Opisuje uslove plivanja tijela. - Navodi i objanjava laminarno i turbulentno strujanje tenost. i - Objanjava protok. - Navodi i objanjava podjelu i princip rada pojedinih pumpi. - Navodi i objanjava izvrne i upravljake elemente i to: - translatorne izvrne elemente, - rotacione izvrne elemente, - ventile, - razvodnike, - zatvarae. - Upoznaje i opisuje: - vezivne elemente, - elemente za preiavanje radne tenosti, - elemente za smjetaj, hlaenje
- Razvija logiko - Izraunava silu pritiska na ravne i miljenje i krive povrine. sposobnost za - Razlikuje pravilno zapreminski i zakljuivanje. maseni protok. - Izraunava protok. - Identifikuje sastavne djelove pumpi. - Razlikuje i analizira princip rada pojedinih vrsta pumpi. - Shvata princip rada klipnih, ploastih i razvodnika sa sjeditem. - Poznaje i uporeuje naine aktiviranja razvodnika. - Analizira princip rada nepovratnih, pritisnih i protonih ventila. - Shvata ulogu preistaa-filtera. - Prepoznaje ulogu rezervoara i akumulatora. - Shvata i analizira rad hidromotora obrtnog kretanja.
146
Informativni ciljevi i sadraji uenik i grijanje, - elemente za akumuliranje hidraulike energije.
Formativni ciljevi
uenik - Bira i analizira rad hidraulikih radnih cilindara. - Poznaje ulogu vezivnih elemenata. - Pronalazi primjere primjene hidraulikih motora. Hidrauliko upravljanje - Razvija sposobnost - Definie hidrauliko - Shvata osnovne logike funkcije i analiziranja i upravljanje. poznaje naine zakljuivanja. - Navodi primjenu kako se one - Stie navike hidraulikog realizuju tanosti i upravljanja. hidraulikim sistematinosti u - Obrazlae naine elementima. radu. realizovanja - Crta i analizira logikih funkcija hidraulike eme hidraulikim upravljanja za elementima. konkretne - Ilustruje primjere. hidraulike eme i - Pridrava se pravila navodi metode pri projektovanju rjeavanja. hidraulikih - Objanjava sistema. upravljaki i - Poznaje naine edukativni softver ispitivanja (Fluid sim). hidraulikih - Obrazlae postupke komponenti. zatite i odravanja - Projektuje hidraulikih hidraulike sistema. sisteme. - Koristei fluid sim softver crta i simulira probleme hidraulikog upravljanja za konkretne primjere. - Izrauje hidraulike sisteme na radnim stolovima za hidrauliku. - Shvata znaaj i poznaje postupke zatite i odravanja hidraulikih sistema.
Vjebe: - Izrada ema hidraulinih sistema pomou simbola za konkretne primjere. - Izrada ema i simulacija rada hidraulikog sistema u fluid simu. - Realizacija ema na demonstracionim stolovima za hidrauliku. Seminarski rad - Hidrauliko upravljanje u transportnim procesima.
147
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i sadraji uenik Pneumatika - Navodi sastav i karakteristike vazduha. - Definie osnovne veliine stanja: - pritisak, - zapremina, - temperature. - Obrazlae osnovne zakone za vauduh. - Nabraja promjene stanja vazduha. - Upoznaje, razumije i objanjava komponente sistema za dobijanje i razvod komprimovanog vazduha: - kompresori, - rezervoari, - pripremna grupa, - cjevovodi, - vezivni elementi. - Navodi i objanjava izvrne, upravljake i pomone elemente: - translatorne - izvrne elemente, - rotacione izvrne elemente, - razvodnike, - ventile, - zatvarae, - priguivae, - i druge.
Formativni ciljevi uenik - Pravi razliku izmeu atmosferskog, podpritiska i nadpritiska. - Shvata i analizira pritisak, temperaturu i specifinu zapreminu. - Koristi jednainu stanja za izraunavanje veliina stanja na osnovu zadanih podataka. - Uporeuje i analizira izobarske, izohorske i izotermske, adijabatske i politropske promjene stanja. - Analizira osobine vlanog vazduha. - Razlikuje pojedine vrste kompresora. - Identifikuje sastavne djelove kompresora. - Uporeuje princip rada pojedinih vrsta kompresora. - Uporeuje apsorcijski, adsorpcijski i termiki postupak hlaenja. - Shvata ulogu pripremne grupe za vazduh. - Razlikuje i uporeuje klipne, ploaste i razvodnike sa sjeditem. - Uporeuje i shvata nain rada nepovratnih,
Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija sposobnost analiziranja i zakljuivanja.
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Odreivanje veliina stanja vazduha.
148
uenik pritisnih i protonih ventila. - Pronalazi primjere primjene pneumatskih motora. - Uoava razliku izmeu pneumatskih motora obrtnog i translatornog kretanja. - Opisuje ulogu i nain spajanja cjevovoda. Pneumatsko upravljanje - Razvija sposobnost - Crta i razlikuje - Definie analiziranja i analogne, pneumatsko zakljuivanja. diskretne, binarne i upravljanje. - Stie navike digitalne signale. - Navodi primjenu tanosti i - Razlikuje i analizira pneumatskog sistematinosti u voeno, upravljanja. radu. programsko i - Navodi i objanjava upravljanje sa osnovne logike samoodranjem. funkcije. - Shvata osnovne - Obrazlae nain logike funkcije i realizovanja poznaje kako se logikih funkcija one realizuju pneumatskim pneumatskim elementima. elementima. - Ilustruje - Crta i analizira pneumatske eme pneumatske eme upravljanja i upravljanja za navodi metode konkretne reavanja. primjere. - Objanjava - Pridrava se pravila upravljaki i pri projektovanju edukativni softver pneumatskih ema za simulaciju rada upravljanja. pneumatskih sistema (Fluid sim). - Prepoznaje elemente kojima se - Obrazlae postupke mogu realizovati zatite i odravanja vremenske i pneumatskih pritisne funkcije. sistema. - Uoava pojavu blokirajueg signala. - Razlikuje matematike i inenjerijske
Formativni ciljevi
Vjebe: - Izrada ema pneumatskih sistema pomou simbola za konkretne primjere. - Izrada ema i simulacija rada pneumatskog sistema u Fluid sim u. - Realizacija ema na demonstracionim stolovima za pneumatiku. Seminarski rad - Kaskadne metode u pneumatskom upravljanju.
149
uenik metode reavanja blokirajueg signala. - Rjeava problem blokirajueg signala funkcijskim, kaskadnim i koranim metodama. - Crta i analizira funkcijski krug za konkretne primjere. - Koristei fluid sim softver simulira probleme pneumatskog upravljanja za konkretne primjere. - Izrauje pneumatske sisteme na radnim stolovima za pneumatiku. - Shvata znaaj zatite iodravanjapneuma tskih sistema. Osnovi elektro-pneumatike - Razlikuje osnovne - Objanjava elektrine veliine. osnovne elektrotehnike - Rukuje veliine (napon, univerzalnim struja, otpor, mjernim kapacitet, el. instrumentom snaga, el. (unimjerom) pri energija). mjerenju osnovnih - Obrazlae vrste elektrinih djelovanja struje veliina. (omov zakon, - Crta elektrina redna i paralelna kola (eme) sa veza, potroai). razliitim izvorima - Definie elektrine i potroaima. i elektro- Rauna i izvodi pneumatske izvrne osnovne zavisnosti elemente: elektrinih veliina - tasteri, (omov zakon, - krajnji prekidai, redna i paralelna - beskontaktni veza potroaa).
Formativni ciljevi
- Uvia vezu izmeu teorije i prakse.
Vjebe: - Mjerenje napona, struje i otpora unimjerom u primjerima elektrinih kola. - Povezivanje osnovnih izvrnih elemenata upravljanja u elektrinim emama. - Demonstracija upravljanja radom elektro-ventila u osnovnim emama upravljanja.
150
Informativni ciljevi i sadraji uenik davai signala (magnetni, kapacitivni i optoelektronski), - releji, - vremenski releji, - sklopnici (kontaktori). - Upoznaje elektropneumatske pretvarae (elektro-ventile): - 2/2 el. magnetni razvodnik sa runim pomonim aktiviranjem, - 3/2 el. magnetni razvodnik sa otvorenim nultim poloajem, - 3/2 el. magnetni razvodnik sa zatvorenim nultim poloajem, - 4/2 el. magnetni razvodnik sa posrednim ventilom i runim pomonim aktiviranjem, - 5/2 el. magnetni razvodnik sa posrednim ventilom i runim pomonim aktiviranjem, - 4/2 el. magnetni razvodnik sa dvostranim upravljanjem, - 5/2 el. magnetni razvodnik sa dvostranim upravljanjem, - 5/4 el. magnetni razvodnik. - Definie pneumatski elektrini pretvara PE. - Upoznaje
Formativni ciljevi uenik - Razlikuje osnovne izvrne elemente upravljanja i poznaje njihovu funkciju, nain rada i povezivanja u emama. - Poznaje i uporeuje razne varijante elektropneumatskih pretvaraa (elektro-ventila). - Shvata principe i razlikuje tipove pneumatskih elektrinih pretvaraa.
151
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik pneumatski elektrini pretvara niskog pritiska. - Upoznaje pneumatski elektrini pretvara signala (pritisna sklopka). Mjere i propisi elektrozatite - Poznaje osnovne - Definie osnovne pojmove, sredstva i pojmove, sredstva i metode elektro metode elektrozatite. zatite: - Poznaje pomone - napon dodira, strujne krugove i - zatitno izolovanje, strujne krugove - zatita malim blokade. naponom, - zatitno odvajanje, - Poznaje signalne ureaje. - nulovanje, - zatitno uzemljenje, - zistem zatitnog voda, - prenaponska zatita, - prekostrujna zatita, - zatitni stop taster, - zatitna glavna sklopka. - Opisuje pomone strujne krugove. - Definie strujne krugove blokade. - Upoznaje signalnodojavne ureaje. - Upoznaje slovnobrojane oznake zatite. Elektrotehniki grafiki simboli i oznake - Crta primjere - Upoznaje osnovne elektroelektrotehnike pneumatskih simbole. grafikih simbola. - Upoznaje elektro- Razlikuje slovne pneumatske oznake. grafike simbole. - Upoznaje slovne oznake u elektropneumatici.
- Razvija pozitivan odnos prema zdravlju. - Shvata znaaj potrebe zatite na radu.
- Razvija smisao za red i urednost.
152
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Elektrine eme i sklopovi elektro-pneumatike - Upoznaje vrste - Razvija logiko - Vrste ema i ema i njihovu njihova uloga. zakljuivanje. ulogu - Tabela istinitosti - Poznaje tabele (U-I signala). - Uvia vezu izmeu istinistosti i njihovu - Osnovne logike teorije i prakse. primjenu na elektrorjeenjima pneumatske eme - Razvija pozitivan osnovnih elektro(logiko I, ILI i NE). stav prema novim pneumatskih ema. saznanjima. - Osnovne eme i sklopovi elektro- Poznaje razliite pneumatike: eme upravljanja - upravljanje elektro-ventilima. jednorednim cilindrom, - Razlikuje eme - upravljanje upravljanja dvorednim elektro-ventilima cilindrom, sa vremenskim - paralelna veza, relejima. - redna (serijska) veza, - spoj blokade, - spoj samoodranja, - upravljanje jednosmjernim ili dvosmjernim cilindrom pomou spoja samodranja, - indirektno dvostrano upravljanje, - automatsko vraanje cilindra, - oscilirajue kretanje dvosmjernog cilindra, - automatsko vraanje pomou graninog prekidaa. - Upravljanje vremenskim relejima: - upravljanje dvosmjernim cilindrom (5/2) vremenskim relejom (ekanje kod privlaenja), - upravljanje
Preporuke za izvoenje nastave Vjebe: - Povezati elektropneumatske eme osnovnih logikih funkcija I, ILI, i NE. - Povezati elektropneumatsku emu upravljanja elektro-ventilom 5/2, sa samodranjem i blokadom. - Povezati elektropneumatsku emu upravljanja elektro-ventilom 5/2, sa vremenskim relejem i samodranjem.
153
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik vremenskim relejom uz samodranje, - upravljanje dvosmjernim cilindrom vremenskim relejom (ekanje kod otputanja), - upravljanje vremenskim relejom (ekanje kod otputanja) i samodranjem. Izrada ema spajanja - Razlikuje metode - Poznaje metode izrade finalne izrade spojne elektroeme. pneumatske eme - Opisuje metodu spajanja prema pokuaja zadatim uslovima. (intuitivna iskustvena metoda). - Opisuje sistemske metode.
- Razvija odgovoran odnos prema radu.
Vjeba: - Izrada projekta eme spajanja izabranom metodom, prema zadatim uslovima.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Nikoli: Hidraulike, pneumatske i elektrine komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - P. Mitrovi, Z. Radojevi: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikoli: Pneumatika i hidraulika, kolska knjiga, Zagreb, 2006. - Elektropneumatika, Festo didactic, Festo doo. Zagreb, 1995. - S. uri: Mehanika II, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - M. Plavi i drugi: Mehanika I, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - G. Nikoli: Upravljanje i regulacija, kolska knjiga, Zagreb, 2003. - G. Nikoli: Pneumatsko upravljanje, Sveuilina naklada liber, Zagreb, 1990. - Pneumatsko upravljanje, Festo didactic. 2007. - Festo katalozi, Festo didactic, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - raunarom sa multimedijalnom opremom, - emama pneumatskih, hidraulikih i ekektro-pneumatskih sistema, - uzorcima i modelima hidraulikih, pneumatskih i elektro-pneumatskih komponenti, - demonstracionim tablama za hidrauliku, pneumatiku i elektro-pneumatiku. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem:
154
- usmenih odgovora, - pismenih vjebi(u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan). - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena nakraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika: - Diplomirani inenjer mainstva; - diplomirani inenjer elektrotehnike. 10. Povezanost predmeta Znanja - Primjena mehatronike Povazanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Informatika - Analogni signali - Digitalni signali - Binarni signali - Opte mainstvo - Pojam sile - Obrtni moment - Snaga - Trenje - Brzina - Opte mainstvo - Radne tenosti - Pritisak, protok - Komponente hidraulikih sistema - Opte mainstvo - Osobine gasova - Komponente pneumatskih sistema - Elektrotehnika sa - Elektrostatika elektronikom - Jednosmjerna struja - Naizmjenina struja - Provodnici - Poluprovodnici - Pojaivai
- Mehanika
-hidraulika - Hidrauliko upravljanje - Pneumatika - Pneumatsko upravljanje
155
1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA 1. Naziv predmeta: INDUSTRIJSKA POSTROJENJA 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
72 66 138
72 66 138
3. Opti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama unutranjeg transporta i njihovoj primjeni u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama skladita i nainu skladitenja robe. - Upoznavanje sa nainom i znaajom zatite robe. - Sticanje znanja o potrebama energenata u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada toplotnih maina i ureaja u industrijskim postrojenjima. - Upoznavanje sa ulogom i znaajem automatizacije industrijskih postrojenja. - Upoznavanje sa objektima i odravanjem u industrijskim postrojenjima. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjeaja potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
156
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Unutranji transport - Razvija - Objanjava pojam i - Razlikuje sisteme unutranjeg interesovanje za ulogu unutranjeg transpota. prouavanje novih transpota. - Shvata nain tehnologija. - Navodi vrste podjele - Podstie korienje unutranjeg unutranjeg strunog jezika. transpota. transporta. - Navikava se na - Objanjava puteve - Uoava i razlikuje racionalno i unutranjeg puteve unutranjeg paljivo izvoenje transporta. transporta. pojedinih - Objanjava podjelu - Razlikuje zadataka. transportnih transportna sredstava. sredstva. - Upoznaje i navodi - Razlikuje drumska transportne ureaje i motorna vozila. postrojenja. - Izraunava - Definie kapacitet kapacitet transportnih transportnih ureaja. ureaja. - Navodi i definie - Razlikuje radne ureaje za vjeanje elemente za tereta. vjeanje i zahvatanje tereta. - Navodi i definie - Razlikuje i analizira proste dizaline kuke i uzengije. mehanizme. - Analizira elektromagnete. - Navodi i opisuje - Analizira i dizalice. uporeuje kofe. - Ralikuje i analizira - Navodi i opisuje grabilice. podizae. - Analizira i uporeuje dizalice - Navodi i opisuje sa zavojinim prenosnice. vretenom, dizalice sa zupastom - Navodi i opisuje polugom i transportne hidrauline ureaje dizalice. neprekidnog - Analizira i transporta. uporeuje doboe - Objanjava nain za vuu i ekrke. podjele transpornih - Analizira i ureaja. uporeuje: - okretne dizalice, - dizalice bez gornjeg oslonca, - okretno-pokretne
Preporuke za izvoenje nastave - Crta eme sistema unutranjeg transporta. Seminarski rad - Ureaji za vjeanje tereta. - Prosti dizalini mehanizmi dizalice. - Transportni ureaji neprekidnog transporta.
157
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Navodi i opisuje elevatore. - Navodi i opisuje konvejere. - Opisuje pneumatski transport. -
Formativni ciljevi uenik dizalice, mosne dizalice, ramne dizalice, kombinovane dizalice. Analizira i uporeuje: pokretne podizae, liftove, skipove (kofaste) podizae, razlikuje prenosnice sa slobodnim kretanjem. Uporeuje autokarete, elektrokarete i viljukare, Analizira inske prenosnice. Razlikuje transportne ureaje. Analizira i uporeuje: trakaste transportere, ploaste transportere, valjkaste transportere, grabuljaste transportere, pune transportere, zavojne transportere, inercijalne (vibracione) transportere. Analizira elevatore, Analizira konvejere, Razlikuje elemente pneumatskog transporta, Analizira proces pneumatskog transporta.
Skladitenje robe - Objanjava pojam i
- Razlikuje vrste
- Navikava se na red
- Crta vidove
158
Informativni ciljevi i sadraji uenik ulogu skladita. - Navodi vrste skladita. - Poznaje opremu i transportna sredstva u skladitima. Zatita robe - Navodi vrste oteenja robe. - Navodi vrste ambalae. - Opisuje palete i kontejnere. Pomona postrojenja - Objanjava vanost rasporeda pomonih postrojenja u industrijskoj proizvodnji. - Navodi vrste energenata koji se najee koriste. - Navodi karakteristine elemente pomonih postrojenja za snabdijevanje energentima. - Navodi elemente postrojenja za odvoenje praine, dimova i kodljivih gasova.
Formativni ciljevi uenik skladita. - Prepoznaje razliite vidove skladita. - Predvia opremu i transportna sredstva u skladitima. - Shvata znaaj zatite robe. - Razlikuje naine pakovanja robe.
Socijalizacijski ciljevi uenik i urednost.
Preporuke za izvoenje nastave skladita.
- Razvija linu odgovornost prema higijeni i zdravlju.
- Razlikuje postrojenja za snabdijevanje elektrinom energijom, vodom, toplotnom energijom, komprimovanim vazduhom i gorivom.
- Razvija osjeaj za ouvanje ivotne sredine.
- Koristi eme postrojenja za snabdijevanje energentima.
- Shvata znaaj odvoenja praine, dimova i kodljivih gasova.
159
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik Toplotne maine i ureaji - Razlikuje motore - Navodi podjelu sa unutranjim pogonskih maina. sagorijevanjem. - Objanjava nain - Analizira princip podjele toplotnih rada maina. etvorotaktnog - Opisuje klipne oto-motora. motore sa - Analizira princip unutranjim rada sagorijevanjem etvorotaktnog (SUS). dizel motora. - Objanjava nain - Analizira princip podjele motora rada dvotaktnog SUS. oto-motora. - Objanjava radni - Analizira princip ciklus motora SUS. rada dvotaktnog dizel motora. - Izraunava stepen - Objanjava princip kompresije i snagu rada motora sa motora. rotacionim klipom. - Uporeuje - Objanjava princip dvotaktne i rada gasnih motora. etvorotaktne - Navodi motore. karakteristike - Upreuje oto i goriva. dizel motore. - Uporeuje motore SUS. - Razlikuje oktanski i - Navodi i opisuje cetanski broj. konstruktivne - Razlikuje pokretne djelove klipnih i nepokretne motora SUS. djelove motora - Navodi i opisuje SUS. ureaje na - Razlikuje vrste motorima SUS. hlaenja motora. - Objanjava princip rada sistema za - Uporeuje hlaenje motora. vazduno i vodeno hlaenjem motora. - Navodi vrste - Razlikuje vrste podmazivanja podmazivanja motora. motora. - Objanjava princip - Razlikuje djelove rada sistema sistema za podmazivanja napajanje gorivom motora. kod oto motora. - Objanjava princip - Razlikuje djelove rada sistema za sisitema za napajanje gorivom paljenje smjee
Socijalizacijski ciljevi uenik - Shvata znaaj ouvanja ivotne sredine. - Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima. - Podstie razmjenu informacija sa okolinom.
Preporuke za izvoenje nastave - Koristi eme i skice cilindarskog bloka motora. - Crta dijagrame rada etvorotaktnin i dvotaktnih motora. - Prezentira raunarsku simulaciju rada motora. Seminarski rad - Motori sa unutranjim sagorijevanjem (princip rada, djelovi motora SUS). - Ureaji na motorima sus.
160
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik kod oto motora. kod oto motora. - Razlikuje djelove - Objanjava princip sistema za rada sistema za napajanje i paljenje smjee kod ubrizgavanje goriva oto motora. kod dizel motora. - Objanajva princip - Razlikuje i uoava rada sistema za glavne djelove napajanje i sistema za prenos ubrizgavanje goriva snage. kod dizel motora. - Navodi i objanjava - Shvata znaaj pravilnog rada ureaje za ureaja za stavljanje motora u upravljanje i pogon. sistema za - Navodi i objanjava koenje. glavne djelove - Oitava oznake na sistema za prenos pneumaticima i zna snage. njihovo znaenje. - Opisuje ureaj za - Prepoznaje vrste upravljanje kod kotlova. motornih vozila. - Razlikuje osnovne - Objanjava princip elemente i opremu rada sistema za kotla. koenje. - Nabraja elemente sistema za oslanjanje. - Navodi vrste tokova i pnumatika. - Objanjava ulogu okvira i karoserije. Kod motornih vozila - Navodi i objanjava kontrolno mjerne instrumente kod motornih vozila. - Objanjava pojam i navodi tipove kotlovskog postrojenja. - Opisuje princip rada kotla. - Opisuje princip rada sistema za grijanje. - Opisuje princip rada sistema za klimatizaciju. Automatizacija industrijskih postrojenja - Objanjava pojam i - Prepoznaje
- Jaa
- Koristi eme
161
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik elemente ulogu automatuzacije. automatizacije i mehanizacije. - Navodi primjere primjene otvorenih i zatvorenih sistema automatskog upravljanja. Odravanje industrijskih postrojenja - Razlikuje vrste - Opisuje zadatak i odravanja. znaaj odravanja industrijskih postrojenja. - Nabraja vrste odravanja. Industrijski objekti - Navodi podjelu industrijskih objekata. - Opisuje osnovne oblike industrijskih objekata.
Socijalizacijski ciljevi uenik samouvjerenost i pouzdanost u radu.
Preporuke za izvoenje nastave primjera automatskog upravljanja.
- Razvija pravilan odnos prema ouvanju materijalnih dobara. - Razvija pravilan odnos prema ouvanju materijalnih dobara.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Vukosavljevi: Industrijska postrojenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1993. - S. Rankovi, S. Furundi: Teret u saobraaju i mehanizacija pretovara, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Dr M. Bukumirovi: Elementi transportnih sredstava i ureaja II, Saobraajni fakultet, Beograd, 2001. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se izvodi u uionici koja je opremljena: - raunarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajuim softverom i potrebnim brojem ema i skica. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih vjebi (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - seminarskih radova, - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine.
162
9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani inenjer mainstva; - profesor mainstva. 10. Povezanost predmeta Znanja - Unutranji transport - Pomona postrojenja - Ureaji na motorima sus Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Opte mainstvo - Rad, energija, snaga, stepen korisnog dejstva - Pumpe, ventili, filteri - Osnovni pojmovi razmjene toplote - Kompresori
163
1.3.7. ENERGETSKI SISTEMI 1. Naziv predmeta: ENERGETSKI SISTEMI 2. Broj asova po godinama obrazovanja i vrstama nastave Vrste nastave Praktina Teorija Vjebe nastava
Ukupno
46 46 92
26 26 52
72 72 144
3. Opti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama pogonskih maina i njihovoj primjeni u industriji. - Sticanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada postrojenja za proizvodnju energije. - Sticanje znanja iz domena regulacije i odravanja sistema. - Sticanje osnovnih znanja iz oblasti grijanja, klimatizacije i hlaenja. - Upoznavanje i razumijevanje konstruktivnih rjeenja sistema za grijanje, klimatizaciju i hlaenje. - Razvijanje osjeaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje strunom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjeaja potovanja i brige za ouvanje ivotne sredine.
164
4. Sadraji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREI Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik Uvod - Shvata pojam - Razvija logiko - Definie pojam energije. energije. miljenje. - Objanjava zakon o - Razlikuje mehaniku, odranju energije. toplotnu, hemijsku, - Navodi i objanjava elektrinu i atomsku podjelu i vrste energije. energiju. - Navodi podjelu - Analizira kinetiku i maina prema vrsti potencijalnu energije. energiju. - Shvata podjelu maina na radne i pogonske. - Analizira zakon o odranju energije. Pogonske maine i ureaji Motori sa unutranjim sagorijevanjem - Razvija sistematski - Prepoznaje vrste - Navodi ulogu, pristup pri rjeavanju motora. znaaj i podjelu problema. - Tumai kataloku motora sa - Razvija sposobnost dokumentaciju. unutranjim posmatranja, - Na modelu uoava sagorijevanjem. analiziranja i pokretne i - Upoznaje glavne zakljuivanja. nepokretne djelove dijelove motora sa motora. unutranjim - Analizira djelove sa sagorijevanjem. stanovita - Definie stepen kompresije motora. konstrukcije, funkcije, - Obrazlae i materijala, razumije taktove optereenja i radnog ciklusa odravanja. etvorotaktnog oto - Analizira stepen motora. - Navodi indikatorske kompresije. - Izraunava radnu i i efektivne ukupnu zapreminu pokazatelje rada motora. etverotaktnog oto - Analizira efektivne motora. pokazatelje rada - Navodi i objanjava motora. konstruktivna rjeenja dvotaktnog - Analizira ciklus rada etvorotaktnog oto oto motora. motora. - Objanjava i - Analizira razliku razumije radni konstruktivnih ciklus dvotaktnog reenja. oto motora.
Vjebe: - Izraunavanje stepena kompresije. - Crtanje indikatorskih dijagrama rada etvorotaktnih i dvotaktnih motora. - Prezentovanje raunarske simulacije rada oto i dizel motora. Seminarski rad - Direktno i indirektno. - Ubrizgavanje goriva kod oto motora. - Sastav, karakteristike i znaaj kvaliteta izduvnih gasova.
165
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Obrazlae i razumije ciklus rada etvorotaktnog dizel motora. - Navodi razliku izmeu oto i dizel motora. - Navodi i objanjava konstruktivno rjeenje motora sa rotacionim klipom. - Navodi osnovne zadatke i elemente sistema za napajanje oto motora gorivom. - Objanjava pripremu radne smjee kod oto motora. - Navodi zadatak i elemente izduvnog sistema. - Navodi sastav i objanjava mjerenje i kontrolu produkata sagorijevanja. - Navodi osnovni zadatak i podjelu sistema za napajanje dizel motora gorivom. - Poznaje princip direktnog i indirektnog procesa ubrizgavanja goriva. - Navodi naine podmazivanja motora. - Objanjava sistem za podmazivanje motora. - Obrazlae funkciju sistema za hlaenje motora. - Opisuje sistem za hlaenje motora tenou. - Objanjava sistem
Formativni ciljevi uenik Dvotaktnih i etvorotaktnih oto motora. Analizira rad dvotaktnog oto motora. Uporeuje i analizira razlike izmeu oto i dizel motora. Analizira efektivne i indikatorske pokazatelje rada etvorotaktnog dizel motora. Shvata princip rada etvorotaktnog dizel motora. Pronalazi primjenu etvorotaktnih dizel motora. Shvata princip rada motora sa rotacionim klipom. Analizira parametre motora sa rotacionim klipom. Analizira proces formiranja radne smjee u karburatoru. Prepoznaje i analizira naine ubrizgavanja goriva. Analizira potronju goriva u zavisnosti od reima rada. Analizira sastav izduvnih gasova. Skicira naponski signal lambda sonde za bogate i siromane smjee. Analizira rad pumpi niskog i vISOkog pritiska. Shvata funkciju brizgaljki u sistemu. ita i analizira emu motora sa
166
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik vazdunog hlaenja. turbopunjaem. - Zna nain - Uoava neophodnost funkcionisanja podmazivanja automatike pokretnih djelova hlaenja. motora. - Cita emu sistema za podmazivanje. - Identifikuje djelove sistema za podmazivanje. - Uoava neophodnost hlaenja motora. - ita emu sistema za hlaenje motora. Parne turbine - Razvija sposobnost - Navodi i objanjava - Identifikuje sastavne djelove: zapaanja i podjelu i zadatak mlaznice, radno zakljuivanja. parnih turbina. kolo, kuite, - Opisuje sastavne zaptivae. djelove parnih - Razlikuje i turbina. uporeuje akcione i - Objanjava princip reakcione turbine. rada akcionih - Poznaje princip rada turbina. - Navodi i objanjava de lavalove akcione reakcione turbine. turbine. - Navodi razliku - Analizira Kertisove izmeu akcionih i turbine sa reakcionih turbina. stepenima brzine i - Navodi vrste pritiska. kondezatora i - Shvata princip rada. opisuje pojam - Parsonove reakcione kondezacije. turbine. - Objanjava proces - Rauna snagu regulacije rada turbine. turbine. - Shvata kondezaciju i - Definie snagu navodi ulogu turbine i postupak kondezatora. izraunavanja. - Utvruje znaaj regulacije i nain regulacije rada turbine. Gasne turbine - Analizira rad gasne - Opisuje rad gasne turbine. turbine. - Navodi i objanjava - Shvata princip rada gasne turbine sa sastavne djelove pogonom na vrsto gasnih turbina. gorivo. - Navodi prednosti i
Vjebe: - Izraunavanje snage turbine. - Grafiko prikazivanje promjene brzine i pritiska kod akcionih i reakcionih turbina. Seminarski rad - Karakteristike, primjena i stepen korisnosti viestepenih parnih turbina.
167
Informativni ciljevi i Socijalizacijski Formativni ciljevi sadraji ciljevi uenik uenik uenik nedostatke gasnih - Prepoznaje turbina. prednosti i nedostatke gasnih turbina. - Identifikuje sastavne djelove gasne turbine. Vodene turbine - Razlikuje akcione i - Razvija sposobnost - Navodi podjelu, reakcione turbine. zapaanja, znaaj i ulogu - Analizira ra analiziranja i vodenih turbina. peltonove turbine. zakljuivanja - Opisuje proces - Ocjenjuje pretvaranja najpovoljnije uslove hidraulike u mehaniku energiju. za dobijanje snage. - Objanjava akciono - Shvata akciono i reakciono dejstvo dejstvo mlaza. mlaza vode i stepen - Identifikuje iskorienja. sastavne djelove - Nabraja sastavne peltonove turbine. djelove turbine. - Uoava gubitke - Obrazlae snage i izraunava kriterijume izbora stepen iskorienja turbine. Peltonove turbine. - Objanjava - Shvata reakcijsko Peltonovu, dejstvo vodenog Kaplanovu i mlaza. Fransisovu turbinu. - Prepoznaje sastavne - Upoznaje postupak djelove Fransisove analitikog turbine i navodi odreivanja snage njihovu ulogu. turbine. - Shvata pojam specifinog broja obrtaja i varijante - Fransisove turbine s obzirom na bezbjednost. - Identifikuje sastavne djelove, njihovu ulogu i princip rada - Kaplanove turbine. - Izraunava snagu turbine. Elektromotori - Objanjava princip - Identifikuje - Razvija potrebu rada elektromotora sastavne djelove ekonominog jednosmjerne elektromotora. korienja energije. struje. - Shvata princip rada
Vjebe: - Izraunavanje snage turbine
168
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik - Navodi i opisuje rad elektromotora jednosmjerne struje sinhronih i asinhronih motora. - Shvata princip rada - Obrazlae princip dinamo maine. rada elektrinih - Analizira rad generatora. generatora - Zna postupak naizmjenine odravanja struje. elektromotora. - Navodi prednosti i - Navodi primjenu nedostatke elektromotora. primjene elektromotora.
169
Razred: ETVRTI Informativni ciljevi i sadraji uenik Elektrane - Navodi podjelu prema izvorima energije. - Nabraja osnovne karakteristike energetskih postrojenja. - Navodi i objanjava vrste termoenergetskih postrojenja prema radnim medijima i konstruktivnim karakteristikama. - Opisuje kotlovsko postrojenje. - Navodi podjelu, pogon i odravanje kotla. - Upoznaje pratea postrojenja za transport goriva, sistem rashladne vode, pripremu vode, Cijevni sistem pumpe, ventilatore... . - Nabraja podjelu i karakteristike toplotnih turbomaina. - Navodi i objanjava vrste hidroenergetskih postrojenja i hidraulikih maina. - Opisuje pumpno postrojenje. - Upoznaje hidromainsku opremu hidroenergetskih postrojenja. - Opisuje gasoenergetsko postrojenje. - Objanjava mjerno-
Vjebe: - Razvija svijest o - Razlikuje termo, znaaju ekonominog - Izrada pribranske i hidro i derivacione eme i korienja elektrine gasoenergetska izrada principijelne energije. postrojenja. eme kondezacione - Razvija interesovanje - Uporeuje rad termoelektrane sa za prouavanje novih termoelektrana sa parnim blokom. tehnologija. parnim i gasnim - Izrada eme blokom. termoelektrane sa - Pravi eme parnog, gasnim blokom. gasnog, - Izrada eme kondezacionog i kompleksnog toplifikacionog korienja energetskog bloka. geotermalnih voda - Analizira rad kao izvora toplote. kotlovskog postrojenja. Seminarski rad - Uoava osnovne - Tehno-energetske konstruktivne karakteristike kotla. karakteristike termoenergetskog - Shvata znaaj postrojenja. prateih - Energetski bilans postrojenja: sistema za - sistema za proizvodnju i transport goriva, potronju energije. - sistem rashladne vode, - ventilatore, - pumpe, - cijevni sistem, - armatura, - analizira toplotni bilans, gubitke i stepen iskorienja kotla. - Shvata rad reverzibilne hidroelektrane. - Uporeuje pribranske i derivacione eme. - Analizira energetski bilans i tehnikoenergetsku efikasnost hidroenergeskog sistema. - Analizira rad gasoenergetskog
170
Informativni ciljevi i sadraji uenik regulacione gasne stanice i sudove za teni gas. - Navodi pogonskopreventivne mjere sigurnosti za rad sa prirodnim gasom i postupke pri eksploataciji. - Navodi karakteristike nuklearnih postrojenja. - Opisuje nuklearne reaktore. - Upoznaje karakteristike generatora pare. - Navodi nove i budue tehnologije za proizvodnju elektrine energije. - Navodi karakteristike solarnih elektrana. - Objanjava nain rada geotermalne elektrane. - Ilustruje emu geotermalne elektrane. - Navodi karakteristike elektrana na vjetar.
Formativni ciljevi uenik postrojenja. Uporeuje gasne turbine otvorenog i zatvorenog toka. Prepoznaje elemente gasoenergetskog postrojenja. Shvata postupke eksploatacije i odravanja gasnih postrojenja. Crta uproenu emu nuklearne elektrane. Prepoznaje elemente nuklearne elektrane. Analizira rad nuklearnog reaktora. Uoava osnovne elemente solarnih elektrana, Crta i analizira uproenu emu solarne elektrane. Prepoznaje osnovne Elemente geotermalne elektrane. Crta i analizira emu geotermalne elektrane. Shvata znaaj i ulogu postrojenju u energetskom sistemu sa stanovita trokova proizvodnje elektrine energije.
Sistemi za grijanje - Navodi zadatak postrojenja za grijanje. - Navodi i objanjava karakteristike i primjenu pojedinanih zagrijevnih ureaja. - Upoznaje osnove sistema centralnog grijanja.
- Razlikuje ureaje za - Razvija svijest o lokalno grijanje. racionalnom - Uoava korienju energije. karakteristike pei - Razvija sposobnost na vrsto gorivo, zapaanja. gasnih i uljnih pei. - Uporeuje vodeno i vazduno centralno grijanje. - Prepoznaje osnovne djelove postrojenja
Vjebe: - Izrada ema vodenog gravitacionog grijanja. - Izrada ema jednocijevnog i dvocijevnog razvoda parnog grijanja. - itanje tehnike dokumentacije.
171
Informativni ciljevi i sadraji uenik - Nabraja djelove postrojenja za vodeno i parno centralno grijanje. - Objanjava jednocijevno i dvocijevno vodeno gravitaciono grijanje. - Obrazlae pumpno grijanje. - Navodi i opisuje parno grijanje: -niskog pritiska, -visokog pritiska, -vakumsko. - Navodi znaaj daljinskog grijanja. - Objanjava parno, toplovodno i vrelovodno daljinsko grijanje. - Opisuje podstanice za daljinsko grijanje. - Obrazlae toplovodni prenos toplote do podstanice. - Navodi elemente regulacije u podstanici. - Opisuje direktno i indirektno grijanje. - Obrazlae postupak mjerenja protoka i koliine utroene energije. - Objanjava sistem grijanja toplim vazduhom. - Nabraja posebne oblike grijanja. - Objanjava grijanje toplotnom pumpom. - Navodi glavne djelove i objanjava postupak solarnog grijanja. - Objanjava grijanje
Formativni ciljevi uenik za centralno grijanje. Analizira jednocijevno postrojenje vodenog gravitacionog grijanja. Crta i uporeuje eme jednocijevnog i dvocijevnog grijanja. Shvata i analizira parno grijanje. Uporeuje parno grijanje niskog i vISOkog pritiska. Prepoznaje komponente sistema za vazduno grijanje. Uoava znaaj daljinskog grijanja. Uporeuje toplovodno, vrelovodno i parno daljinsko grijanje. Cita projektnu dokumentaciju za podstanicu. Razlikuje direktno i indirektno grijanje. Intrepretira metode mjerenja protoka i koliine utroene energije. Uporeuje posebne oblike grijanja. Shvata princip rada toplotne pumpe. Identifikuje glavne elemente solarnog sistema i navodi njihovu funkciju.
Seminarski rad - Pumpno centralno grijanje. - Toplifikacijadaljinsko grijanje.
172
Informativni ciljevi i Formativni ciljevi sadraji uenik uenik atomskom energijom. Sistemi za klimatizaciju - Shvata proces - Definie pojam klimatizacije. klimatizacije. - Navodi i objanjava - Identifikuje komponente sistema konfornu i za klimatizaciju. tehnoloku - Vrednuje uticaj klimatizaciju. vlanosti i brzine - Navodi elemente vazduha. mikro i makro - Uporeuje klime. klimatizaciju u - Upoznaje nain zimskim i ljetnjim regulacije sistema uslovima. klimatizacike u ljetnjem i zimskom - Razlikuje niskopritisni, periodu. vISOkopritisni, - Navodi i objanjava dvokanalni i sisteme vazduno-vodeni klimatizacije. sistem klimatizacije. - Nabraja i opisuje komponente sistema - Analizira proces pripreme vazduha. za klimatizaciju. - Navodi i objanjava - Prepoznaje komponente sloenih komponente sloenih sistema za sistema za klimatizaciju. klimatizaciju. - Upoznaje ureaje i - Razlikuje ureaje i aparate za aparate za regulaciju i regulaciju i upravljanje procesa upravljanje u klimatizacije. procesima - Opisuje postupak klimatizacije. pripreme - Shvata osnovne postrojenja za principe primjene putanje u rad, automatske voenje normalnog regulacije sistema za reima rada i klimatizaciju. zaustavljanja. Sistemi za hlaenje - Shvata zadatak - Objanjava sistema za hlaenje. postupak hlaenja. - Nabraja vrste - Uporeuje i vri rashladnih izbor rashladnih postrojenja. fluida. - Upoznaje vrste - Analizira eme rashladnih fluida i amonijanih i kriterijume za freonskih rashladnih njihov izbor maina.
Vjebe: Shvata znaaj sistemskog pristupa pri - itanje tehnike dokumentacije. reavanju konkretnih problema. Seminarski rad - Uticaj temperature, vlanosti vazduha i brzine strujanja u procesima klimatizacije.
Shvata znaaj zatite ivotne sredine. Stie osobine sistematinosti.
Vjebe: - itanje tehnike dokumentacije. Seminarski rad - Kompresorske rashladne maine. - Apsorcione rashladne maine.
173
Informativni ciljevi i sadraji uenik ilustruje eme principa amonijanih i freonskih rashladnih sistema. - Objanjava procese u kompresoru, stepen korisnosti, indikatorsku i efektivnu snagu. - Navodi i objanjava sastavne elemente rashladnih sistema: - kompresore, - kondezatore, - isparivae, - ventile, - meuhladnjake. - Objanjava cirkulaciono hlaenje vode. - Opisuje kule za hlaenje vode. - Obrazlae proces razmjene i vrste razmjenjivaa toplote. - Nabraja i objanjava ureaje za regulisanje i upravljanje. - Navodi i objanjava izvedbe rashladnih sistema. - Objanjava postupke eksploatacije i odravanja rashladnih sistema.
Formativni ciljevi uenik Analizira princip rada kompresora. Odreuje indikatorsku i efektivnu snagu i stepen korisnosti. Shvata funkciju kondezatora, isparivaa i priguni ventila. Razlikuje kondezatore sa vodenim i vazdunim hlaenjem. Uoava znaaj kula za hlaenje vode. Analizira uticaj koeficijenta prolaza toplote i povrine preko koje se vri razmjena. Analizira dvopoziciono regulisanje rashladnih ureaja. Vrednuje znaaj odvajaa ulja, filtera, nivokaza, kontrolnih stanica, armature, cjevovoda, spojnica. .
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J. Lenesi i T. Ristanovi: Motori i motorna vozila, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2006. - D. Jankovi: Motorna vozila, Mainski fakultet, Beograd. - M. Tomi i S. Petrovi: Motori sus, Mainski fakultet, Beograd. - F. Razumovi: Enciklopedija strojeva, kolska knjiga, Zagreb, 1977. - I. Brki i drugi: Energetska postrojenja, Zavod za udbenike, Beograd, 1995. - M. Bogner i drugi: Energetski procesi, Zavod za udbenike, Beograd, 1995. - D. Debeljkovi: Termoenergetski procesi, Zavod za udbenike, Beograd, 2001.
174
- B. Vukosavljevi, M. Marjanovi: Osnovi energetike, Zavod za udbenike, Beograd. - M. Bogner i drugi: Postrojenja za grijanje i klimatizaciju, Zavod za zudbenike, Beograd. 6. Materijalni uslovi za izvoenje nastave - Nastava se realizuje u uionici koja je opremljena: - raunarom sa multimedijskim paketom, softverom za simulaciju rada pogonskog motora, - modelima, maketama, skicama pogonskih maina, - dijapozitivima i emama energetskih postrojenja, - dijapozitivima i emama sistema grijanja, klimatizacije i hlaenja. 7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja znanja uenika - Provjera znanja vri se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vjebi. - Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. - Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i zavretak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju kolske godine. 9. Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Diplomirani mainski inenjer.
175
10. Povezanost predmeta Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja - Mehaniki rad, energija, - Pogonske maine i uredjaji - Opte mainstvo snaga - Elektrotehnika sa - Stepen korisnog djelovanja elektronikom - Osnovi elektrotehnike - Osnovi elektrinih maina - Elektrane - Elektrotehnika sa - Jednosmjerne struje elektronikom - Naizmjenine struje - Elektromagnetizam - Proizvodnja i prenos elektrine energije Znanja - Sistemi za grijanje - Opte mainstvo - Osnovni pojmovi razmjene toplote - Vodena para - Pumpe, ventili, filteri - Vlaan vazduh - Osnovne veliine stanja u termodinamici - Prvi i drugi zakon termodinamike - Kompresori - Razmjenjivai toplote - Ventili
- Sistemi za klimatizaciju
- Opte mainstvo
- Sistemi za hlaenje
- Opte mainstvo
176
2. STRUNI ISPIT 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNO - TEORIJSKI DIO ISPITA 2.1.1. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE 1. Naziv ispitnog kataloga: KOMPJUTERSKO MODELIRANJE 2. Cilj ispita - Na ispitu kandidat treba da pokae poznavanje i upotrebu znanja iz predmeta kompjutersko modeliranje, uz: - uspjenost traenja i upotrebe informacija iz razliitih izvora, - poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korienja iz oblasti kompjuterskog modeliranja, - rjeavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela dijelova, - rjeavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela sklopova, - rjeavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu tehnikog crtea detalja, na osnovu 3D modela dijela, - rjeavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu tehnikog crtea sklopa, na osnovu 3D modela sklopa, - rjeavanje sloenijih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela dijelova, -rjeavanje sloenijih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela sklopova, - rjeavanje sloenijih problema-zadataka, vezanih za izradu tehnikog crtea detalja, na osnovu 3D modela dijela, - rjeavanje sloenijih problema-zadataka, vezanih za izradu tehnikog crtea sklopa, na osnovu 3D modela sklopa, - odgovarajui pristup pri modeliranju i izradi tehnike dokumentacije, - poznavanje i potovanje propisa sa podruja zatite na radu i zatite okoline, - poznavanje standarda i propisa i njihova pravilna upotreba, - primjenu normi i smjernica za obezbjeivanje kvaliteta proizvoda, - objanjenje i interpretaciju rezultata, - odluke o racionalnoj upotrebi materijala i vremena, - upotrebu savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na strunom ispitu 1. Crtanje skica za modele punih tijela - Nacrtati skicu prema datom crteu. 2. Obrada i izmjena skica - Izvriti zaobljavanje skiciranih objekata. - Izvriti zarubljivanje skiciranih objekata. - Kopirati skicirani objekat tako to se pomjera na zadato rastojanje. - Simetrino preslikati skicirani objekat. - Premjestiti, rotirati i izmijeniti veliinu skiciranom objektu. - Izraditi linearni ablon. - Izraditi kruni ablon. - Unijeti tekst u okruenju za skiciranje, postaviti tekst du krive. 3. Dodavanje relacija i mjera skicama - Dodati odgovarajue geometrijske relacije.
177
- Kotirati skicu, potpuno definisati skicu. - Odrediti ugao i rastojanja izmeu datih linija, taaka na skicama. - Odrediti svojstva datog presjeka (povrina, poloaj teita, moment inercije, polarni moment inercije, ugao izmeu glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije). 4. Modelovanje dijelova osnovni elementi - Nacrtati pun izvueni osnovni element. - Nacrtati tankozidni izvueni osnovni element. - Nacrtati pun obrtni osnovni element. - Nacrtati tankozidni obrtni osnovni element. - Dodijeliti materijal i teksturu modelu. 5. Izrada referentne geometrije - Konstruisati referentnu ravan. - Konstruisati referentnu osu. - Konstruisati referentne take. - Konstruisati referentni koordinatni sistem. 6. Alatke za modelovanje - Izvriti isjecanje datog modela prema zadatim parametrima. - Izraditi otvore i navoj na datom modelu. - Izvriti jednostavno i sloeno zaobljavanje na datom modelu. - Izvriti obaranje ivica i tjemena modela. - Konstruisati element koljka. - Izraditi linearni ablon modela. - Izraditi kruni ablon modela. - Izraditi ablon prema skici. - Izraditi ablon du krive. - Izraditi ablon prema tabeli. - Konstruisati element rebro. - Nacrtati presjek modela. 7. Napredno modelovanje - Konstruisati element tipa loft. - Konstruisati element tipa sweep - Konstruisati element tipa sweep - Konstruisati element tipa sweep - Konstruisati element tipa sweep putanje. - Konstruisati element tipa sweep putanje.
prostim prostim prostim prostim
izvlaenjem du izvlaenjem du izvlaenjem du izvlaenjem du
2D putanje. spiralne 3D putanje. ivine 3D putanje. segmentirane 3D
prostim izvlaenjem du krivolinijske 3D
8. Modelovanje sklopova - Uvesti i postaviti odgovarajue komponente u dokument sklopa. - Sastaviti komponente koristei uslove uklapanja. - Uklopiti komponente koristei inteligentno uklapanje. - Sastaviti komponente pomou referenci za uklapanje. - Sastaviti komponenete koristei napredne uslove uklapanja. - Sastaviti komponente koristei mehanike uslove uklapanja. - Izvriti brisanje komponeneti i podsklopova, mijenjanje uslova uklapanja. - Izvriti zamjenu objekata izabranih za uklapanje, razlaganje podsklopova, zamjena elementa u podsklopovima. - Izraditi ablon voen elementom.
178
- Izraditi lokalni ablon. - Izvriti otklanjanje smetnji u sklopu, otkrivanje sukoba dok je sklop u pokretu. - Nacrtati rastavljeno stanje sklopa, skice sa linijama rastavljanja. 9. Povrinsko modelovanje - Konstruisati osnovnu nurbs povrinu prema zadatim parametrima. - Konstruisati obrtnu i izvuenu povrinu. - Konstruisati u-povrinu tipa loft. - Konstruisati povrinu tipa sweep. 10. Tehniki crte detalja - Nacrtati tri standardna prikaza na osnovu datog 3D modela. - Nacrtati pun presjek i polupresjek. - Nacrtati djelimini presjek. - Nacrtati izdvojeni presjek. - Nacrtati uporedni presjek. - Nacrtati popreni presjek. - Nacrtati prikaz detalja. - Nacrtati skraeni prikaz. - Izvriti kotiranje crtea. - Izvriti unos tolerancija duina, uglova, oblika i poloaja na crte. - Izvriti dodavanje simbola za kvalitet obraene povrine. - Izvriti dodavanje oznaka centra i osa simetrije, oznaavanje otvora na crteu, dodavanje uproenog prikaza navoja. 11. Tehniki crte sklopa - Dodati i popuniti sastavnicu na crteu sklopa. - Izvriti oznaavanje pojedinih dijelova komponenti sklopa na sklponom crteu. - Izraditi prikaz krajnjih poloaja, maksimalan i minimalan domet pokreta sklopa. - Nacrtati presjek sklopa, odreivanje rafure, biranje komponenti koje e biti izostavljene prilikom presjecanja. 12. Jednaine, konfiguracije i elementi iz biblioteke - Izvriti dodavanje i mijenjanje jednaina. - Izvriti potiskivanje, vraanje potisnute jednaine i brisanje jednaine. - Izraditi konfiguraciju runo. - Izraditi konfiguraciju pomou projektne tabele. - Izraditi i postaviti elemente biblioteke. - Izvriti mijenjanje i razlaganje elemenata biblioteke.
179
4. Tip ispita - Usmeno. - Na ispitnom listu treba da budu tri zadatka, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti, kako bi teina zadataka (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista. - Kandidat na ispitu koristi raunar, odgovarajui CAD softver. - Detaljan spisak ispitnih zadataka sastavlja se na osnovu okvirnog spiska zadataka, datih u ispitnom katalogu. - Kandidat ima pravo da se pripremi za ispit 20 minuta. - Ispit traje najvie 20 minuta. 5. Dozvoljena pomagala - Pomagala nijesu predviena. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je za pripremu preporuena literatura i drugi izvori dati u katalogu znanja i godinjem planu rada nastavnika.
180
2.1.2. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM 1. Naziv ispitnog kataloga: KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM 2. Cilj ispita - Na ispitu kandidat treba da pokae poznavanje i upotrebu znanja iz predmeta kompjutersko upravljanje proizvodnjom, uz: - uspjenost traenja i upotrebe podataka iz razliitih izvora, - poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korienja iz oblasti CNC tehnologije, - rjeavanje jednostavnih problema/zadataka, vezanih za izradu programa u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rjeavanje jednostavnih problema/zadataka, vezanih za izradu tehniko tehnoloke dokumentacije u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rjeavanje sloenijih problema/zadataka, vezanih za izradu programa u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rjeavanje sloenijih problema/zadataka, vezanih za izradu tehniko tehnoloke dokumentacije u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - odgovarajui pristup u izboru tehnolokih postupaka, - poznavanje i potovanje propisa sa podruja zatite na radu i zatite okoline, - poznavanje standarda i propisa i njihovu pravilnu upotrebu, - objanjenje i interpretaciju rezultata, - odluke o racionalnoj upotrebi materijala, energije, vremena, - upotrebu savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na strunom ispitu 1. NC, CNC i DNC upravljanje - Objasniti pojam NC (Numerical Control) upravljanja. - Navesti karakteristike i objasniti pojam CNC (Computer Numerical Conrol) upravljanja. - Objasniti pojam DNC (Direct Numerical Control) upravljanja. - Uporediti karakteristike konvencionalnih / klasinih, NC i CNC maina sa aspekta oblasti primjene, produktivnosti, ekonominosti i ukupne efikasnosti obrade. - Razlikovati i uporediti karakteristike nc i CNC upravljanja. - Navesti i objasniti pokazatelje kvaliteta CNC maina. 2. CNC alatne maine - Navesti tipove CNC alatnih maina za obradu rezanjem. - Navesti osnovnu strukturu i glavne dijelove CNC alatnih maina i objasniti njihovu funkciju. - Navesti pokazatelje kvaliteta CNC maina. - Objasniti proizvodnsot, ekonominost i oblasti primjene CNC maina. - Uoiti prednosti CNC maina nad klasinim kod sloenijih oblika i kontura radnog predmeta. 3. Priprema alata za CNC maine - Navesti osnovne vrste i karakteristike alata za CNC maine. - Obrazloiti namjenu i vrste steznih alata i pribora. - Obrazloiti namjenu i vrste mjernih i kontrolnih alata i pribora. - Objasniti osnovne kriterijume za izbor reznih alata kod CNC maina. - Navesti dijelove /elemente sistema alata kod CNC maina i objasniti njihovu namjenu.
181
Navesti i objasniti osnovne naine podeavanja alata. Objasniti podeavanje alata na maini i van maine. Objasniti pojam korekcije radijusa alata. Analizirati kriterijume izbora reznih, steznih i kontrolnih alata. Analizirati funkciju i meusobnu zavisnost draa, meuelementa (produetka) i nosaa (stezaa) u sklopu sistema alata. - Analizirati vezu greaka obrade i pravilnog podeavanja alata. 4. CNC strugovi - Navesti osnovne vrste CNC strugova. - Objasniti strukturu i glavne dijelove CNC struga. - Objasniti funkciju sistema upravljanja, mehanikog, mjernog i pogonskog sistema CNC struga. - Objasniti karakteristine take CNC struga. - Znati sigurnosne ureaje i sigurnosne mjere kod CNC struga. - Navesti naine rada CNC struga. - Znati nain izmjene alata, pogona i stezanja tipinih radnih predmeta kod CNC struga. 5. CNC glodalice - Navesti osnovne vrste CNC glodalica. - Navesti strukturu i glavne dijelove CNC glodalice. - Objasniti funkciju sistema upravljanja, mehanikog, mjernog i pogonskog sistema CNC glodalice. - Objasniti karakteristine take CNC glodalice. - Navesti sigurnosne ureaje i sigurnosne mjere kod CNC glodalice. - Objasniti nain rada, izmjene alata, pogona i stezanja tipinih radnih predmeta kod CNC glodalice. 6. Runo programiranje CNC maina - Objasniti sutinu programiranja CNC maine i navesti vrste programiranja. - Objasniti obradu informacija u procesu programiranja. - Navesti funkciju i znaaj nulte take maine, referentne take maine i nulte take radnog predmeta/obratka. - Objasniti apsulutni i inkrementalni sistem mjerenja. - Obrazloiti razliku izmeu glavnog i pomonog kretanja. - Objasniti: - glavne i pomone programske funkcije, - osnovne funkcije ciklusa, - programiranje sa podprogramima. - Analizirati sadraj programskog lista. - Tumaiti znaenje pojedinih oznaka /rijei u programskoj reenici i format rijei. 7. Izrada programa za CNC strugove - Navesti elemente koji utiu na izbor reima obrade kod CNC struga. - Objasniti znaaj odreivanja karakteristinih nultih taaka maine, alata i radnog predmeta. - Objasniti razliku izmeu apsolutnog i relativnog koordinatnog sistema. - Navesti pravila za pisanje programskih reenica i programa za CNC strug. - Uoiti povezanost izbora reima obrade, alata, sredstva za hlaenje i materijala radnog predmeta.
8. Izrada programa za CNC glodalice - Navesti elemente koji utiu na izbor reima obrade kod CNC glodalice.
182
- Objasniti znaaj odreivanja karakteristinih nultih taaka maine, alata i radnog predmeta. - Navesti pravila za pisanje programskih reenica i programa kod CNC glodalice - Uoiti povezanost izbora reima obrade, alata, sredstva za hlaenje i materijala radnog predmeta. 9. Priprema tehniko-tehnoloke dokumentacije - Navesti sadraj tehniko-tehnoloke dokumentacije. - Obrazloiti namjenu i sadraj: - plana obrade, - operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - plana (podeavanja) maina, - programskog lista. - Definisati pojam kvaliteta obraene povrine, pojam tanosti obrade, dimenzija, oblika, poloaja. - Navesti uzroke koji utiu na kvalitet obraene povrine. - Navesti karakteristike stezanja kad se radni predmet izrauje iz pripremaka i ipkastog materijala. - Navesti elemente reima obrade. - Objasniti izbor reima obrade u zavisnosti od materijala radnog predmeta. - Navesti osnovne karakteristike tehnolokih procesa kod proizvodnje sa mainama sa numerikim upravljanjem. - Uoiti podatke na radionikom crteu, bitne za definisanje postupka obrade. - Pronai vezu izmeu kvaliteta povrine i metoda obrade. - Uoiti greke obrade, analizirati osnovne uzroke i metode postizanja tanosti i kvaliteta obrade. - Analizirati uticaj zahtjeva na radionikom crteu na tok procesa obrade. - Uoiti uticaj reima obrade na greke obrade. - Uoiti uticaj stezanja na greke obrade. 10. CNC obradni sistemi za nekonvencionalne metode obrade - Navesti opte karakteristike i vrste nekonvencionalnih metoda obrade. - Objasniti princip rada: - ultrazvune metode, - elektroerozione obrade, - laserske obrade, - elektrohemijske obrade. - Uoiti prednosti i nedostatke nekonvencionalnih metoda obrade. - Uporediti karakteristike pojedinih vrsta obrade nekonvencionalnih metoda obrade. 11. CNC mjerne maine - Navesti opte karakteristike, primjenu, podjelu i struktura CNC mjernih maina. Objasniti projektovanje tehnologije mjerenja na CNC mjernim mainama, primjenjene metode, sistem pribora za mjerenje. 12. Primjena CAD/CAM sistema i automatizovana proizvodnja - Objasniti pojam CAM (Computer Aided Design). - Objasniti koncept CAD-CAM (Computer Aided Manufacturing). - Objasniti kako se uz pomo odgovarajueg cam softvera: - definie putanja alata, - biraju tehnoloki parametri obrade,
183
bira odgovarajui rezni, stezni i mjerni alat, bira postupak i vrsta obrade, simulira proces obrade radnog predmeta, vre potrebne korekcije i popravke programa, vri postprocesiranje, alje program maini, vri provjera programa na maini i unose potrebne izmjene, provjerava tanost oblika i dimnenzija radnog predmeta, obrazloiti postupak formiranja tehnike dokumentacije pomou raunara.
4. Tip ispita - Usmeno. - Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po sloenosti na odgovarajui nain da budu iz razliitih taksonomskih kategorija i iz razliitih tematskih oblasti, kako bi teina pitanja (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista. - Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u ispitnom katalogu. - Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najvie 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivaa. 5. Dozvoljena pomagala - Pomagala nijesu predviena. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je za pripremu preporuena literatura i drugi izvori dati u Katalogu znanja i godinjem planu rada nastavnika.
184
2.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUNI RAD 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTINOG DIJELA STRUNOG ISPITA- STRUNI RAD 1. Naziv ispitnog kataloga: ISPITNI KATALOG PRAKTINOG DIJELA STRUNOG ISPITA- STRUNI RAD 2. Cilj ispita - Na praktinom dijelu strunog ispita kandidat treba da pokae: - Prepoznavanje i analizu procesa i problema sa razliitih aspekata, pravilnu upotrebu strune terminologije. - Stepen povezanosti strunoteoretskih i praktinih znanja. - Samostalnost u uoavanju problema, njihovom rjeavanju, predstavljanju i vrjednovanju predloenih rjeenja. - Samostalnost u korienju literature i drugih izvora, sistematinost u radu. - Poznavanje propisa za obezbjeenje zatite na radu i zatite okoline. - Racionalno korienje materijala, vremena, energije. - Samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju stavova. 3. Spisak tema/zadataka Na osnovu datih radionikih crtea dijelova potrebno je: 1. Uraditi 3D modele dijelova pomou CAD softvera; 2. Izraditi tehnike crtee detalja pomou CAD softvera; 3. Prema jednom od radionikih crtea za CNC mainu uraditi: - konstruktivnu i tehnoloku analizu radionikog crtea radnog predmeta (mainskog dijela), - izbor pripremka, - vrste i redoslijed obrade, - broj i redoslijed operacija i podjelu operacija na zahvate, - tehnoloke mjere i tolerancije, - plan stezanja, - plan alata (reznih, mjernih, kontrolnih), - izbor elemenata reima obrade i vrijeme obrade, - program za CNC mainu, - simulaciju programa uz njegovo podeavanje i prilagoavanje, - pripremu CNC maine za rad, - izrada dijela i kontrola tanosti.
185
4. Uputstvo za sprovoenje strunog rada - Kandidat za praktini dio strunog ispita priprema projektni zadatak. - Sadraj projektnog zadataka dat je u taki 4 ovog poglavlja. - Nastavnici, odnosno struni aktiv, definiu konkretne, pojedinane zadatke, koji treba da su ujednaeni po teini za sve kandidate, usaglaeni izmeu nastavnika struno- teorijskih predmeta i praktine nastave. - Zadatak, po pravilu, treba da sadri stavke date u taki 4. ovog poglavlja. - Sastavni dio praktinog dijela strunog ispita je odbrana uraenog zadatka. - Kandidat radi zadatak samostalno, u toku kolske godine u kojoj zavrava razred. - Ispitni odbor propisuje poetak, zavretak i rok predaje radova. - Odbrana zadatka/rada traje najvie 20 minuta. 6. Dozvoljena pomagala - Na odbrani strunog rada nijesu predviena pomagala. 7. Literatura i drugi izvori - Za kandidata je za pripremu preporuena literatura i drugi izvori objavljena u Katalogu znanja i godinjem planu rada nastavnika.
186
3. OBAVEZNI NAINI PROVJERAVANJA ZNANJA Redni Naziv predmeta Obavezni naini provjeravanja znanja broj Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou Tehniko crtanje sa mainskim 1. pismenih vjebi, radova na vjebama, grafikih elementima radova Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou 2. Opte mainstvo pismenih vjebi, radova na vjebama, grafikih radova Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou 3. Tehnologija obrade pismenih vjebi, radova na vjebama, projektnih zadataka Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou 4. Elektrotehnika sa elektronikom pismenih vjebi Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou 5. Kompjutersko modeliranje pismenih vjebi, radova na vjebama Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou Kompjutersko upravljanje pismenih vjebi, radova na vjebama, projektnih 6. proizvodnjom zadataka 7. 8. Preduzetnitvo Praktina nastava Provjera znanja vri se usmenim putem Provjera znanja vri se usmenim putem, pomou pismenih vjebi, praktian rad na vjebama Usmenim i pismenim putem
Izborna nastava 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Strani jezik II
Ekologija i zatita ivotne sredine Provjera znanja vri se usmenim putem Poslovna komunikacija Organizacija rada i sistem kvaliteta Mehatronika Industrijska proizvodnja Energetski sistemi Provjera znanja vri se usmenim putem Provjera znanja pismenih vjebi Provjera znanja pismenih vjebi Provjera znanja pismenih vjebi Provjera znanja pismenih vjebi vri se usmenim putem, pomou vri se usmenim putem, pomou vri se usmenim putem, pomou vri se usmenim putem, pomou
4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA - U sljedei razred prelaze uenici koji su na kraju kolske godine pozitivno. - Ocijenjeni iz svih predmeta tog razreda, realizovali slobodne aktivnosti i ako su obavili profesionalnu praksu, koja je predviena nastavnim planom obrazovnog programatehniar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje. - Za zavretak srednjeg strunog obrazovanja u etvorogodinjem trajanju za obrazovni program-tehniar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje, potrebno je zavriti etvrtu godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih nastavnih predmeta i poloiti struni ispit. - Struni ispit za obrazovni program tehniar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje sastoji se iz: - pismenog ispita iz maternjeg jezika i knjievnosti,
187
- pismenog ispita matematike ili stranog jezika, - usmenog ispita iz struno teorijskog predmeta- kompjutersko modeliranje ili kompjutersko upravljanje proizvodnjom, - strunog rada sa odbranom. 5. NAIN PRILAGOAVANJA UENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA - U skladu sa zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama (u roku od mjesec dana) kola bi izradila individualni program (nacrt) uzimajui u obzir odluku o usmjerenju. Individualni program omoguava prilagoeno izvoenje kako bi uenici dostigli propisani struni standard u svim predmetima. 6. NAIN PRILAGOAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH - Programi strunog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagoavanje izvoenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako, da: - Iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fiziko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za zavretak obrazovanja-kola je obavezna da odraslim ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu dobrovoljno prikljuiti. - kola izradi prilagoen program praktinog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke, koje obavlja uesnik obrazovanja. - Za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su odreeni u programima nego uslovi, koje utvrdi kola u nacrtu izvoenja odrazovnog programa za odrasle. - Se provjeravanje znanja izvodi putem ispita, pri emu se uzimaju u obzir naini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vjebe, praktini rad), odreeni obrazovnim programom. - Odrasli ne polau meuispit iz uspjenosti praktinoga obrazovanja. 7. PROFIL STRUNE SPREME NASTAVNIKA I STRUNIH SARADNIKA Redni Profil strune spreme nastavnika i strunih Naziv predmeta broj saradnika Tehniko crtanje sa mainskim 1. Diplomirani mainski inenjer, profesor mainstva elementima 2. 3. 4. 5. 6. 7. Opte mainstvo Tehnologija obrade Elektrotehnika sa elektronikom Kompjutersko modeliranje Kompjutersko upravljanje proizvodnjom Preduzetnitvo Diplomirani mainski inenjer, profesor mainstva Diplomirani mainski inenjer, profesor mainstva Diplomirani inenjer elektrotehnike Diplomirani mainski inenjer Diplomirani mainski inenjer Diplomirani ekonomista - U prvoj I drugoj godini, VI stepen iz podruja mainstva i obrade metala (sa steenim najmanje III stepenom strune spreme: bravar, mainbravar ili alatniar), V stepen strune spreme (bravar, alatniar, mehaniar za odravanje maina i alatki) III i IV razred, diplomirani mainski inenjer
8.
Praktina nastava
IZBORNA NASTAVA
188
Redni broj 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Naziv predmeta Strani jezik II Ekologija i zatita ivotne sredine Poslovna komunikacija Organizacija rada i sistem kvaliteta Mehatronika Industrijska proizvodnja Energetski sistemi
Profil strune spreme nastavnika i strunih saradnika - Profesor stranog jezika i knjievnosti - Diplomirani biolog, diplomirani inenjer pejzane arhitekture - Diplomirani psiholog, diplomirani pedagog, diplomirani sociolog Diplomirani mainski inenjer Diplomirani mainski inenjer, diplomirani inenjer elektrotehnike Diplomirani mainski inenjer Diplomirani mainski inenjer, profesor mainstva
8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Obrazovni program se organizuje i izvodi u kolskom obliku. 8. 1. BROJ ASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE Broj asova kod kojih Vrsta nastave se odjeljenje dijeli u Redni Ukupno Naziv predmeta Razred grupe broj asova T V P T V P 1. Tehniko crtanje sa mainskim elementima Opte mainstvo Tehnologija obrade Elektrotehnika sa elektronikom Kompjutersko modeliranje Kompjutersko upravljanje proizvodnjom Preduzetnitvo I II I II I II III III IV III IV IV I II III IV 108 144 108 144 108 108 72 144 165 144 165 66 144 144 180 198 72 72 72 72 72 72 72 72 66 72 66 40 72 99 72 99 26 144 144 180 198 144 144 180 198 72 99 72 99 36 72 36 72 36 36 36 72
2. 3. 4. 5.
36
6. 7.
8.
Praktina nastava
IZBORNA NASTAVA
189
Redni broj
Naziv predmeta
Razred I
Ukupno asova T 72 72 72 66 72 72 72 72 72 72 72 72 72 72
Vrsta nastave V P
Broj asova kod kojih se odjeljenje dijeli u grupe T V P
1.
Strani jezik II
II III IV
2. 3. 4. 5. 6. 7.
Ekologija i zatita ivotne sredine Poslovna komunikacija Organizacija rada i sistem kvaliteta Mehatronika Industrijska postrojenja Energetski sistemi T Teorijska nastava. V Vjebe. P Praktina nastava.
I II III IV III IV III IV III IV
58 60 72 72 72 72 72 72 46 46
14 12
26 26
9. PROFESIONALNA PRAKSA - Uenici I, II i III razreda nakon zavretka nastavne godine obavljaju profesionalnu praksu u trajanju od 10 dana u skladu sa nastavnim planom. - Profesionalna praksa se izvodi u radionicama, koje raspolau kadrovskim i materijalnim uslovima, u skladu sa obrazovnim programom. - Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zaduena je kola. - Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom struno teorijskih predmeta i praktine nastave. - O realizaciji programa profesionalne prakse je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse. - U dnevniku po danima upisuje sadraje rada. - Dnevnik profesionalne prakse potpisuje lice zadueno za realizaciju programa. - Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime, mjesto i vrijeme izvoenja) evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. - Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za zavretak razreda. 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI - Slobodne aktivnosti su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog programa. - Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinesu rastereenju a, da pomognu njihovu socijalizaciju, ali i da upotpune, proire i prodube znanja i kompetencije. - Program slobodnih aktivnosti radi kola, polazei od utvrenog broja asova u nastavnom planu (u I, II i III razredu po 36 asova, a u IV-33 asa godinje).
190
- Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godinjeg plana rada kole. - Uspjenost na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su uenici obavezni da realizuju sadraje slobodnih aktivnosti. - Okvirni program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godinjeg plana rada kole, a sastoji se iz tri cjeline: - Sadraji vezani za opteobrazovno podruje: dani sporta, ekoloke aktivnosti, filmske, pozorine, muzike predstave i likovne izlobe, posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr. - Obavezni sadraji vezani za struno-teorijsko podruje: posjete institucijama i preduzeima koja su struno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, uee na strunim predavanjima i takmienjima u poznavanju odreenih oblasti. - Sadraji po izboru: uee u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzika, likovna, informatika, prva pomo, saobraajni propisi, internet klub i dr). - Socijalni rad. - Organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr. 11. SPISAK UESNIKA KOJI SU UESTVOVALI U IZRADI OBRAZOVNOG PROGRAMA - Dragoljub Dragani, dipl. ma. ing., Prva struna kola, Niki. - Zoran Ukropina, dipl. ma. ing., Srednja struna kola Ivan Uskokovi, Podgorica. - Desimir Mojovi, dipl. ma. ing., Srednja struna kola, Pljevlja. - Neboja Vukovi, dipl. ma. ing., Srednja struna kola, Bijelo Polje. - Zora Bogievi, dipl. ma. ing., Ministarstvo prosvjete i nauke. - Vladislav Koprivica, dipl. ma. ing., Centar za struno obrazovanje.
191

4-03 Tehnicar Za Kompjutersko Konstruisanje I Upravljanje

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

4-03 Tehnicar Za Kompjutersko Konstruisanje I Upravljanje

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OBRAZOVNI PROGRAM

TEHNIAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE

Razred I II III IV Ukupno

Ukupno 108 144

Vjebe: - Upotreba linija. - Crtanje geometrijskih konstrukcija. - Grafiki rad (figura).

Informativni ciljevi i sadraji uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Razvija smisao za preciznost. - Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada.

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada.

Vjebe: - Odreivanje tolerancija iz tabela. - Odreivanje nalijeganja. - Unoenje tolerancijskih mjera.

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Shvata znaaj postizanja odgovarajueg kvaliteta uraenog posla.

Formativni ciljevi uenik spojeva. - Vri proraun za razliite vrste spojeva.

Socijalizacijski ciljevi uenik

- Navikava se na samostalni rad i rad u grupi.

Vjebe: - Skiciranje opruga. - Provjera stepena sigurnosti.

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Stie sigurnost i samopouzdanje u radu

- Uvia vanost preciznosti u radu.

Vjebe: - Izbor leaja iz kataloga.

Spojnice - Razumije ulogu spojnica i svojstva pojedinih vrsta spojnica.

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave ili remenog prenosnika.

Vjebe: - Izrada jednostavnog crtea pomou softvera za 2D crtanje.

- Parametarsko skiciranje - Konstruisanje 3D modela, 3D sklopova - Izrada tehnoloke dokumentacije

Razred I II III IV Ukupno

Ukupno 108 144

Preporuke za izvoenje nastave

Preporuke za izvoenje nastave

Seminarski rad: - isto termike obrade. - Hemijsko - termike obrade.

Formativni ciljevi uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

Razvija smisao za red i urednost. Stie sigurnost u radu.

Socijalizacijski ciljevi uenik - Razvija logiko miljenje.

Preporuke za izvoenje nastave djelovanja.

Vjebe: - Izraunavanje impulsa sile i koliine kretanja.

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

Formativni ciljevi uenik

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave

- Tehnologija obrade - Energetski sistemi

- Pojam energije - Termoenergetska postrojenja - Motori sa unutranjim sagorijevanjem

Znanja - Hidraulika - Hidraulika - Hidraulika - Pneumatika - Pneumatika

- Zagaenje vode, vazduha i zemljita

Razred I II III IV Ukupno

Ukupno 108 108

Preporuke za izvoenje nastave - Posjeta metalopreraivaoj radionici.

Socijalizacijski ciljevi uenik pridravanje propisa.

- Navikava se na racionalno i paljivo izvoenje pojedinih zadataka.

- Stie sigurnost i preciznost u radu. - Jaa

Seminarski rad - Spajanje lemljenjem.

Socijalizacijski ciljevi uenik samouvjerenost i samosvjesnost pri radu.

Preporuke za izvoenje nastave - Spajanje zavarivanjem.

- Navikava se na pridravanje propisa i standarda. - Stie pouzdanost u radu.

Socijalizacijski ciljevi uenik

Preporuke za izvoenje nastave rezanja.