Zdzislaw Najder - Z Polski Do Polski Poprzez PRL

"Z polski do polski poprzez PRL" autor: Zdzisaw NAJDER Wydawnictwo Al a Warszawa !
""# $ Pro%ekt okadki $ &RZ'(Z)*+ D*,R*W*L(&$ Redaktor $ EWA W-)AN $ Redaktor tec.niczny $ EWA /0ZENDA $ 1opyri2.t !""# 3y Zdzisaw Na%der $ -(,N 45$677!$"89$5 $ W'DAWN-1)W* AL+A $ WER* (p: z o:o: $ WAR(ZAWA !""# $ Wydanie pierwsze (pis tre;ci !: W(tysy 5: Do>icyl? czyli po;>iertna ze>sta PRL$u 8: Polska polityka za2raniczna !"4"$!""5: 3ilans zanied3a@ #: (owiecki ;lad na polskic. 3anknotac. 9: Z Polski do Polski poprzez PRL 6: Nie wypeniony testa>ent 4: PRL czyli kultura aszu ": Po wy3orac. wrze;niowyc. !""5 czyli Wielkie Roz>azanie !7: Wielko;A i upadek polskie% elity przywBdcze% !!: Nota 3i3lio2ra iczna CCC Wst PRL: Wielu politykBw i pu3licystBw? ktBrzy wcze;nie% uwaEali poruszanie te>atyki Grozliczeniowe%" za prze%aw >aniakalnyc. nawrotBw do przeszo;ci al3o wr<cz Gc.<ci ze>sty" $ o3ecnie z2adza si< z tezF? Ee nieprzeprowadzenie wyraHne% 2ranicy >i<dzy PRL a nowF RzeczFpospolitF 3yo wielki> 3<de> polityczny> i psyc.olo2iczny>: Pro esor Ed>und Wnuk$Lipi@ski? a wi<c Eaden Gprawicowy oszoo>"? powtBrzy w 2o;ny> artykule w G/azecie Wy3orcze%" I# J-- !""8K tez<? Ee 3rak okre;lenia? czy> 3y PRL i kto za PRL odpowiada? przyczyni si< do odrodzenia kultu te2o okresu $ i do wy3orcze2o zwyci<stwa u2rupowa@? zwiFzanyc. z BwczesnF wadzF: )eza do;A oczywista? ale wcale nie powszec.nie przy%<ta: W ;rodowiskac.? zwiFzanyc. z 0niF Wolno;ci? 2adkie powtarzanie te% tezy nie Fczy si< z analizF popenionyc. 3<dBw: Na o2B w kr<2ac. intelektualnyc. o wiele c.<tnie% przypisu%e si< zwyci<stwo (LD i P(L Groz3iciu prawicy" $ %ak 2dy3y nie zauwaEa%Fc? Ee nawet cakie> z%ednoczona Gprawica" nie pokonaa$3y o3ecne% koalic%i rzFdowe%: ,adania opinii pu3liczne% wykazu%F wysoki stopie@ apro3aty dla PRL: (kutki zanied3a@ >y;lowyc. i >oralnyc. lat !"4"L!""7 sF niestety o wiele 2<3sze? niE si< to na o2B przy%>u%e: 1zy dadzF si< odro3iA $ dopiero dalsza przyszo;A pokaEe: De3aty na te>at stosunku do PRL$u i %e2o wadz
nie rozpocz<y si< w roku !"4": Po>i%a%Fc %uE wcze;nie%sze deklarac%e I%ak pro2ra> Polskie2o Porozu>ienia Niepodle2o;ciowe2o z >a%a !"69? odrzuca%Fcy uznawanie PRL za wa;ciwe pa@stwo polskieK de3aty te trway 3ez przerwy od 2rudnia !"4!: - rzecz zna>ienna: do poowy lat osie>dziesiFtyc. ton i tre;A wypowiedzi wielu Gopozycy%nyc." dyskutantBw 3y znacznie ostrze%szy L 3y pote> z>i<knFA? zwaszcza w okresie 3ezpo;rednio poprzedza%Fcy> *krF2y (tB: Przykad Ada>a Mic.nika i ol;niewa%Fce% ewoluc%i w %e2o ocenac. 2eneraBw Jaruzelskie2o i &iszczaka %est >oEe skra%ny? ale zna>ienny: &o>pro>is? zawarty przy *krF2y> (tole Ia pBHnie% po2<3iony po czerwcu !"4"K? spowodowa za2odzenie po2lFdBw na kierownictwo PZPR? a takEe na sa> PRL: Podkre;lano potrze3< wy3aczenia? ale rBwnocze;nie zacierano ;wiado>o;A te2o? co i ko>u wa;ciwie wy3aczyA 3y naleEao: Postawa ta wpywaa .a>u%Fco na takie prB3y opisu i oceny okresu !"8#L4"? ktBre 3y podkre;lay rBEnice >i<dzy PRL a PolskF niepodle2F: De inicy%ne zaoEenie? Ee PRL ty> si< rBEni od prawdziwe2o Pa@stwa Polskie2o? Ee nie 3y pa@stwe> niepodle2y> $ %est w teorii powszec.nie przy%<te: Zwykle %ednak poprzesta%e si< na o2Blnikowe% apro3acie dla te2o oczywiste2o stwierdzenia i ani si< nie opisu$%e zoEonyc. i wielorakic. >ec.aniz>Bw zaleEno;ci po$lityczne%? >ilitarne% i ideolo2iczne% od Z(RR? ani nie W(t spory na te>at pukownika Ryszarda &ukli@skie2o? prowadzone cz<sto w oderwaniu od unda>entalne% kwestii: czy zdrada aparatu pa@stwa wasalskie2o %est rzeczywi;cie zdradF o%czyznyN 1.arakterystyczny %est 2os Andrze%a (zczypiorskie2o? ktBry uwaEa? Ee teza o 3raku suwerenno;ci PRL %est GprawdF 3analnF" $ i Ee za%>owaA trze3a si< racze% odpowiedziF na pytanie? G%akie 3yy w roz>aityc. okresac. stopnie niesuwerenno;ci:" IGOycie Warszawy"? =9 -P !""=K: 1BE? prawda o ty>? Ee An2lia leEy na wyspie? %est %eszcze 3ardzie% 3analnaQ nie>nie% akt ten okazu%e si< wywieraA ol3rzy>i wpyw na >entalno;A i polityk< ,ryty%czykBw Iparadoksalnie: wi<kszy teraz? niE #77 lat te>uRK: Za2<3ianie si< w rozwaEania o stopniac.? etapac.? ewoluc%ac.? zaciskaniu i rozluHnianiu ;ru3? itd: zaciera sedno sprawy i pozwala na skuteczne Iw praktyce i w teoriiRK za>azywanie rBEnic >i<dzy PRL a --- RzeczFpospolitF: Podo3nie %est z dyskus%a>i na te>at PRL i totalitaryz>u: Ze szcze2BlnF lu3o;ciF uprawia%F %e ludzie? ktBrzy do ko@ca nie >o2li si< zdecydowaA na wyraHne przeciwstawienie si< panu%Fce>u w Polsce syste>owi: 0znanie te2o syste>u za totalitarny %est oczywi;cie
kwestiF przy%<te% de inic%i: A z kolei nasza decyz%a? %akF de inic%< przy%>ie>y? zaleEy od te2o? %akF cec.< totali$taryz>u uzna>y za podstawowF: Nie >a> za>iaru pode%>owaA te% pro3le>atykiQ %est ona waEna? ale nie na%waEnie%sza: *d ustalenia? czy PRL 3y w %aki>; sensie totalitarny w 47S czy w !#S $ 3ardzie% istotne %est pytanie: czy Polacy powinni 3yli ten syste> apro3owaAN W rozwaEaniac. o stopniac. i odcieniac. 2u3i si< rzecz zasadnicza: wa;nie od2raniczenie PRL$u od Rzeczypospolite% Polskie%: !7 Z P*L(&- D* P*L(&- P*PRZEZ PTL Polityczny sens takie2o za>azywania %est dzisia% oczywisty: Pole2a on na stwarzaniu ideowe% podkadki dziaaczo> i u2rupowanio> postko>unistyczny>: Na przyznawaniu rac%i zwolenniko> >i<kkie2o prze%;cia ustro%owe2oQ wyznawco> nie wyoEone% teorii? Ee rBEnice >i<dzy PRL a RP sF tylko rBEnica>i stopnia: Na dostarczaniu ar2u>entBw ty> wszystki>? ktBrzy wprawdzie pot<pia%F staliniz>? ale nie widzF powodu do odcinania si< od dziaa@ PZPR i rzFdu po roku !"47: A wi<c ty>? ktBrzy nie uwaEa%F odzyskania niepodle2o;ci za spraw< zasadniczF: A przecieE 3rak niepodle2o;ci prze%awia si< nie tylko w akcie o3ecno;ci radzieckic. wo%sk i GdoradcBw"? w ule2aniu nacisko> Moskwy i podporzFdkowaniu so%uszowy> zo3owiFzanio>: ZaleEno;A sza dale%: 3ya 1U1-ANA: /o>uka >B2 odrzucaA? w !"84 al3o !"#9? %akie; radzieckie EFdania $ ale czyni to w sytuac%i? kie$dy terytorialna i polityczna przynaleEno;A Polski do Go3ozu" 3ya i dla nie2o i dla &re>la akte> oczywisty> i niepodwaEalny>: Je2o spory z &re>le> 3yy spora>i w rodzinie: w roku !"94 taE rodzina z2odnie I%e;li nie liczyA krnF3rne2o 1eausescuK interweniowaa w 1zec.osowac%i: &iedy (olidarno;A za2rozia PZPR uszczuplenie> wadzy $ w >arcu !"4! 2enera Jaruzelski sa>? %ak to dzisia% wie>y? napisa w i>ieniu >inistrBw o3rony 0kadu Warszawskie2o pro%ekt uc.way? wzywa%Fce% kierownictwo partii i rzFdu PRL do zaprowadzenia w kra%u porzFdku: ,ya ta> rBwnieE zawarta po2rBEka? Ee dalsze trwanie 3ez.oowia spotka si< z odpowiedniF akc%F z3iorowF 0kadu: I0c.way nie przy%<to wo3ec 3raku z2ody Ru>unBw i W<2rBwQ oto i przyczynek do pro3le>u Gstopniowania suwerenno;ci":K Post<powanie Wo%ciec.a Jaruzelskie2o? c.oA w ty> wypadku 2roteskowe? 3yo cakie> zwycza%ne: RzFdzF Wstuni;ci 1U1-EL- 3yA zaleEniL 3o doskonale wiedzieli? Ee M0(ZV 3yA zaleEni: Wiedzieli? Ee 3ez zaleEno;ci nie utrzy>a%F si< przy wadzy: - taka wa;nie? a nie inna? %est w istocie 2eneza z>iany taktyki wadz po roku !"44 i wysuni<te% przez nie propozyc%i *krF2$e2o (tou: Radziecki parasol oc.ronny zwini<to L >i>o? a pewnie i w3rew? woli kierownictwa PZPR: Moskwa zdecydowaa? Ee %e% wasne pro3le>y sF waEnie%sze: W warszawski> ,iay> Do>u postarano si< wi<c >oEliwie szy3ko IpBki s>utna i 2roHna prawda nie
wy%dzie na %aw przed cay> ;wiate>K o zawarcie ko>pro>isu: My;l<? Ee strona Gsolidarno;ciowa" z3yt serio 3raa wBwczas >oEliwo;A trzy>ania si< PZPR$u u wadzy prze>ocF: *perac%a stanu wo%enne2o nie daa3y si< powtBrzyAQ %e% powodzenie w roku !"4! 3yo zapewnione akte> 2o;ne2o i cic.e2o odwoywania si< do >oEliwo;ci G3raterskie% po>ocy" ze strony Z(RR: W procesie wy>ieniania PRL na --- RzeczpospolitF na%>nie%szF uwa2< zwracano na to? co stanowi unda>ent kaEde% rzeczywiste% pa@stwowo;ci: na niepodle2o;A: Podczas o3rad *krF2e2o (tou Bw podstawowy akt? Ee PRL nie 3y pa@stwe> niepodle2y>? stanowi przed>iot na%wi<kszyc. za aszowa@ i na%pokr<tnie%szyc. unikBw i ><tno;ci: * uzaleEnieniu Polski od Z(RR i %e% przy>usowy> skr<powaniu zo3owiFzania>i wo3ec 0kadu Warszawskie2o oczywi;cie pa>i<tano i przypo>inano? ale )'L&* w kontek;cie Goczywistyc." i GniepodwaEalnyc." ra>? w ktBre naleEao wtoczyA upra2niony ko>pro>is: +unda>ent te2o ko>pro>isu tworzya u2oda w sprawie re or>y 2ospodarcze%: Marksi;ci? ktBrzy w roku !"44 zdFEyli si< %uE staA wyznawca>i zasad wolnorynkowyc.? >usieli w cic.o;ci duc.a zacieraA r<ce: oto opozyc%a przy%<a od nic. do2>at pry>atu != GstosunkBw produkc%i"? a wi<c pro3le>atyki 2ospodarcze%? nad wszystki> inny>: Zapo>inano o ty>? Ee nawet w kra%ac. wolne2o rynku 2ospodarka %est narz<dzie> pa@stwa? odpowiedzialne2o za losy narodu: --- Rzeczpospolita powstaa %ako pa@stwo? wytwarzane na drodze z>iany syste>u 2ospodarcze2o? nie>al %ako produkt u3oczny Gre or>y": Niepodle2o;A i de>okrac%a >iay przy%;A P* re or>ie: - przyszy? ale spBHnione i okaleczone: /ospodark< zre or>owano $ na polityczny koszt (olidarno;ciQ za; struktury pa@stwowe pozostawiono w znaczne% >ierze nie z>ienione $ i w tyc. sa>yc. co przed !"4" rokie> r<kac.: Resorty Gsiowe"? ktBre wsz<dzie na ;wiecie decydu%F o suwerenno;ci? %eszcze przez duEszy czas Iwo%sko do ko@ca !""! rokuRK pozostaway w r<kac. ludzi odc.odzFce2o syste>u::: Ze3rane w ty> to>iku szkice? powstae w ciF2u ostatnic. sied>iu lat? sF prB3a>i czFstkowyc. $ pode%>owanyc. pod roz>aity>i kFta>i $ prB3 penie%sze% odpowiedzi na pytanie? czy> 3ya nasza dro2a GZ Polski do Polski poprzez PRL": )e syntetyczne rzuty oka i przyczynki FczF ze so3F dwa przekonania: IlK? Ee cec.F unda>entalnF PRL$u 3ya zaleEno;A od o3ce2o >ocarstwa $ i Ee I=K kilkadziesiFt lat trwania narzucone2o ustro%u wytworzyo w;rBd PolakBw atalny nawyk Eycia w ka>stwie i zaowocowao rozpowszec.nienie> niszczFce% wi<zi z3iorowe% toleranc%i wo3ec aszu: ,itwa o u>ys
5 -J !"86 r: na plenu> &1 PPR ,ronisaw Minc? czonek ,iura Polityczne2o odpowiedzialny za 2ospodark<? o2osi rozpocz<cie 3itwy o .andel: 1ele> 3yo upa@stwowienie dziaalno;ci .andlowe% na zie>iac. polskic.: o ic%alnie c.odzio o to? 3y $ po prze>y;le L takEe .andel dopasowaA do soc%alistyczne2o syste>u ekono>iczne2o i wyeli>inowaA rol< wasno;ci 3urEuazy%ne% t%: prywatne%Q nie >nie% waEny>i >otywa>i 3yy: dFEenie do centralizac%i zarzFdzania 2ospodarkF oraz c.<A o2raniczenia wpywBw PP(? ktBra 2osia pro2ra> roz3udowania spBdzielczo;ci: )rzeHwa PPR wolaa przedsi<3iorstwa pa@stwowe? >nie% czue na oddolne 3odHce: ,itw< o .andel? w ktBre% 2Bwny> wro2ie> 3y oczywi;cie spekulant? wy2rano dosyA szy3ko: po dwu latac. tylko =S .urtu i 8S detalu pozostawao %eszcze w r<kac. prywatnyc.: Jeszcze wcze;nie% rozpocz<a si< inna? 3ardzie% zasadnicza 3itwa $ o u>ysy: * z>ian< sposo3u >y;lenia PolakBw? zwaszcza >odzieEy i inteli2enc%i: )a 3itwa 3ya kluczowF cz<;ciF ka>panii o stan ;wiado>o;ci %ednostek i cae2o narodu: Ni2dy nie zostaa or>alnie nazwana 3itwF? ale ter>inolo2ia wo%skowa? tak c.arak !8 terystyczna dla teorii i praktyki >arksiz>u$leniniz>u? wyst<powaa podczas nie% na2>innie: )rwaa znacznie duEe% i sko@czya si<? %uE wspBcze;nie? wynikie> sprzeczny> z plana>i tyc.? ktBrzy %F rozpocz<li: (zkic ninie%szy %est z3iore> rozwaEa@ na te>at te% 3itwy? opartyc. cz<;ciowo na wasnyc. wspo>nieniac.: naleE< do pokolenia? o ktBre2o >Bz2i walczono: (a> zresztF stae> si< ko>3atante> i c.c< wy%a;niA? w i>i< cze2o stawiali;>y opBr: l: We wrze;niu !"89 r: rzFd Gludowy" utworzy Rad< (zkB WyEszyc.? ktBre% zadanie> >iao 3yA dokonanie Gw >a%estacie prawa" rewoluc%i na wyEszyc. uczelniac.: Pierwszy> krokie>? przedsi<wzi<ty> %uE dwa >iesiFce pBHnie% za po>ocF odpowiednie2o dekretu? 3yo zniesienie arc.aiczne% autono>ii poszcze2Blnyc. szkB!: RBwnocze;nie za3rano si< do przera3iania cae2o syste>u or2anizac%i polskie2o Eycia naukowe2o na wzBr radziecki: Wst<pe> staa si<? w listopadzie !"86 r:? spec%alna kon erenc%a przy2otowu%Fca pierwszy &on$2res Nauki Polskie%: Ze3rany w lecie !"#! r: zlikwido$wa PolskF Akade>i< 0>ie%<tno;ci i )owarzystwo Naukowe Warszawskie oraz zaleci przy%<cie >arksiz>u$leniniz>u %ako podstawy >etodolo2ii wszelkic. 3ada@ naukowyc.: RBwnocze;nie w ciF2u owyc. pi<ciu lat I!"89L#!K licz3a studentBw szkB wyEszyc. wzrosa
z #7 do !8! ty;: Po zre or>owaniu syste>u studiBw w !"8" r: ic. u>ysy >iay stanowiA tro eu> 3itewne: Nauka 3ya zresztF tylko odcinkie> o2Blne2o ront u ideolo2iczne2o? ktBre2o otwarcie o2oszono w nr: l &: &ersten? Narodziny syste>u wadzy: Polska !"85L!"84? ParyE !"47? s: =4!L=48: ,itwa o u>ys !# Nowyc. DrB2" wydany> w styczniu !"86 r: Lwiatopo2lFd naukowy 3y przecieE niczy> inny>? %ak wytwore> stosowania zasad >arksiz>u$leniniz>u we Wwszystkic. dziedzinac. >y;li: -stotF tyc. zasad 3ya ic. ;wiado>a klasowo;A: )er>in Go3iektywiz>" sta si< 3liHniakie> ter>inu G3urEuazy%ny"Q 3ezstronno;A na$ukowa zostaa zde>askowana %ako wy>ys klas posiada%Fcyc.: Wa;nie wFczenie nauki w try3y Eycia polityczne2o i w suE3< rewoluc%i >iay %e% za2warantowaA prawdziwo;A $ w nowy>? >arksistowski> sensie: Jasne? Ee przy takic. a>3ic%ac. intelektualnyc. ataku%Fcyc. party%nyc. 3o%ownikBw? %Fdro 3itwy o u>ys >usia stanowiA ilozo iczny kon likt dotyczFcy HrBde? sensu i roli ludzkie% wiedzy: Na ty> kon likcie c.c< skupiA uwa2<Q takEe dlate2o? Ee w latac. !"8"L#= studiowae> rBwnocze;nie polonistyk< Ina ktBre% 2runcie toczono na%3ardzie% zaEarte walki >etodolo2iczneK i ilozo i< IskazanF skFdinFd or>alnie na wy>arcie L w !"8" r: nie przy%>owano %uE studentBw na wydziay ilozo ii? ktBre podle2ay likwidac%iQ na ic. >ie%sce pow$staway wydziay >arksiz>u$leniniz>uK: =: &i> 3yli walczFcy i %ak prze3ie2ay linie rontuN *dpowiedH %est prosta: po %edne% stronie 3yli naciera%Fcy >arksi;ci$lenini;ci? po dru2ie% $ wszyscy inni: )aka 3ya wyraHna wola przodu%Fce% ideolo2iiQ takie 3yy %e% zasadyQ taka 3ya rBwnieE? czy kto c.cia czy nie? lo2ika Bwczesne% sytuac%i polityczne%: Wedu2 o ic%alne% doktryny? 2oszone% przez PPR a od 2rudnia !"84 r: PZPR Ia ta> na wsc.odzie przez &PZR? pod wodzF 2enialne2o JBze a WissarionowiczaK L >arksiz> oznacza punkt zwrotny w dzie%ac. zarBwno politycznyc. %ak i intelektualnyc. ludzko;ci i od c.wili %e2o powstania wszystkie inne teorie? koncepc%e !9 i prFdy ilozo iczne >uszF 3yA oceniane na zasadzie kontrastu >i<dzy wiedzF uo>nF lu3 wr<cz szkodliwF a wiedzF %edynie prawdziwF? rozwini<tF pBHnie% przez Lenina i uzupenionF przez (talina: PoniewaE 3yo to dawno te>u? par< typowyc. cytatBw z dzie ludzi uznawanyc. wBwczas za autorytety: Andrze% Odanow: Powstanie >arksiz>u 3yo prawdziwy> odkrycie>? rewoluc%F w ilozo ii: I:::K Marks
i En2els stworzyli nowF ilozo i<? %ako;ciowo rBEnF od wszystkic. poprzednic.? c.oA3y nawet post<powyc.? syste>Bw ilozo icznyc.=: Ada> (c.a : +ilozo ia? %ako po2lFd na ;wiat? %est od3icie> interesBw te% klasy spoeczne%? ktBra %est %e% no$sicielkF: 1.arakter ilozo ii zaleEy wi<c od %e% c.arakteru klasowe2o: +ilozo ia klas posiada%Fcyc.? ktBre dFEF do utrzy>ania swe2o panowania klasowe2o? tworzF po2lFd na ;wiat? >a%Fcy uzasadniA i utrwaliA to panowanie: Dlate2o teE ilozo ia klas posiada%Fcyc. $ a takF 3ya caa ilozo ia prBcz >arksiz>u $ nie >oEe 3yA cakowicie naukowa? posiada >nie% lu3 3ardzie% wyraHny c.arakter spekulatywny: Dlate2o dopiero ilozo ia >arksistowska >o2a stworzyA i stworzya konsekwentnie naukowy po2lFd na ;wiat5: )enEe: Podzia na ilozo i< >arksistowskF i nie>arksistowskF %est w nasze% epoce na%2<3szy>? na%istotnie%szy>? lo2icznie na%pierwotnie%szy> podziae> w zakresie ilozo ii wspBczesne%: Podzia ten %est wspBczesnF or>F podziau ilozo Bw na ;ciera%Fce si< o3ozy >ateria$liz>u i idealiz>u: I:::K Reakc%F 3urEuaz%i na >aterializ> = A: Odanow? Prze>Bwienie w dyskus%i ilozo iczne%: Warszawa !"84? s: !=: 5 A: (c.a ? Narodziny i rozwB% ilozo ii >arksistowskie%: War$szawa !"#7? s: 84: ,itwa o u>ys !6 dialektyczny i rewolucy%ny ruc. ro3otniczy %est wz>ocnienie i orsowanie idealiz>u w rBEnyc. %e2o postaciac.: I:::K od otwarte2o o3skurantyz>u reli2ianckie2o do wyra inowanyc.? zaka>u lowanyc. or> idealiz>u w postaci ilozo ii se>antyczne%: 1el i unkc%a spoeczna pozosta%F te sa>e $ przeciwko >arksiz>owi? przeciwko klasie ro$3otnicze%? w o3ronie ideolo2ii 3urEuazy%ne%8: )adeusz &ro@ski: W rzeczywisto;ci rozwB% I ilozo iiK posiada dwa okresy: do Marksa i od Marksa: I:::K Nierozu>ienie przeo>owe2o c.arakteru ilozo ii >arksistowskie% pociF2a za so3F nieuc.ronne wykrzywienie cae2o rozwo%u ilozo ii: I:::K &aEdy .istoryk ilozo ii %est I::T i$lozo e> $ >aterialistF lu3 idealistF: A wi<c: al3o? wy$c.odzFc dzi; z przesanek >aterializ>u dialektyczne2o? da%e na> takF wiz%< przeszo;ci? ktBra odpowiada prawdzie? al3o wyc.odzFc z pozyc%i idealistyczne% da%e wiz%< aszywF#: DodaA tu trze3a? Ee (c.a i &ro@ski naleEeli do na%lepie% wyksztaconyc.? a takEe na%3ardzie% u>iarkowanyc. w wypowiedziac. ilozo Bw >arksistowskic. owe2o czasu: 5: Nie >a> %ednak za>iaru opisywaA szcze2Bowo ani analizowaA ilozo ii >arksistowskie% przeo>u lat czterdziestyc. i pi<AdziesiFtyc.: 1iekawyc. odsya> do >onu>entalne% ksi<2i Leszka &oakowskie2o $ wBwczas zresztF takEe 3ardzo czynne2o >arksisty9: 1ytaty )enEe? Po2lFdy ilozo iczne &azi>ierza A%dukiewicza? GMy;l +ilozo iczna" !"#=? nr l? s: =!5L=!8: ): &ro@ski? Uistoria ilozo ii Wadysawa )atarkiewicza? GMy;l +ilozo iczna" !"#=? nr 8? s: =67L=6!:
9 L: &oakowski? /Bwne nurty >arksiz>u? wyd: --? Londyn !"44? cz: ---? rozdz: - i --: Z Polski !4 przytoczye> w celu pod>alowania ta oraz 3y stworzyA odskoczni< dla kilku uwa2 podsu>owu%Fcyc. Bwczesny c.arakter i rol< te% ilozo ii: Przede wszystki> >arksiz>$leniniz> 3y nierozerwalnie spleciony z praktykF? i to na dwa sposo3y: Po pierwsze 3y eX de initione %edynF o ic%alnF i o3owiFzu%FcF doktrynF wszystkic. prawdziwyc. It%: sprzy>ierzonyc. z &PZRK partii ko>unistycznyc.? a %e2o zasady suEyy za aks%o>aty cae% ideolo2ii ;wiatowe2o ko>uniz>u: &tokolwiek c.cia 3yA czonkie> partii? >usia 3yA >arksistF$leninistF: Po dru2ie >arksiz> suEy %ako kryteriu> i uzasadnienie odrzucania i polityczne2o pot<piania wszelkic. teorii i koncepc%i od>iennyc. L wszystko %edno? czy dotyczyy one dyktatury proletariatu? istnienia ,o2a? indeter>iniz>u w izyce? stosunku 3azy do nad3udowy? teorii wz2l<dno;ci $ nie >BwiFc %uE o roli Lenina w Gzdruz2otaniu" e>piryz>u: &tokolwiek nie deklarowa si< %ako >arksistF$leninistF? 3y uwaEany za wro2a ideolo2iczne2o i w na%lepszy> razie za kandydata do nawrBcenia: Pierwsza wi<H praktyczna owocowaa ol;niewa%FcF 2i<tko;ciF? ktBre% wy>a2ay z>iany linii party%ne%? a ktBrF unie>oEliwiaa ><tno;A wielu podstawowyc. po%<A i twierdze@: Nato>iast wi<H dru2a prowadzia do sztywne% prawie ortodoks%i pozwala%Fce% na rozpoznawanie? odrzucanie i pot<pianie wszystkic.? ktBrzy w dany> >o>encie odc.ylili si< od ustalone2o przez parti< rozu>ienia doktryny: )e skadniki ilozo ii? ktBre nie >usiay 3yA dostosowane do z>ian w taktyce partii IY (talinaK? a wi<c tezy na%3ardzie% o2Blne i a3strakcy%ne? %ak np: dotyczFce >aterialne% istoty rzeczywisto;ci al3o deter>inu%Fce% unkc%i G3azy" $ zasty2ay nieraz w 2roteskowo a3surdalnyc. ksztatac.: Dlate2o teE sa> (talin? kiedy ,itwa o u>ys !" w !"#7 r: ozna%>i? Ee %<zyk ludzki nie %est cz<;ciF nad3udowy"? a wi<c nie %est z%awiskie> z natury klasowy> $ co znaczyo ni >nie%? ni wi<ce% tylko przyznanie? Ee np: wszyscy Polacy >BwiF ty> sa>y> %<zykie> polski> $ >B2 3yA wiel3iony %ako wyzwoliciel >y;li >arksistowskie% z p<t do2>atyz>u::: Marksiz>$leniniz> 3y zaprzeczenie> ilozo ii GksiFEkowe%" takEe w ty> sensie? Ee suEy %ako teoretyczne i praktyczne uzasadnienie 3rutalne% nietoleranc%i? >asowyc. prze;ladowa@ i w o2Ble wszystkic. %awnyc. i nie%awnyc. ekscesBw staliniz>u: Dziao si< tak na >ocy
wasne2o sa>ookre;lenia si< te% doktryny? ktBra deklaru%Fc si< %ako wykadnia %edynie naukowe% ideolo2ii rzFdzFce% partii przy%>owaa na sie3ie odpowiedzialno;A za straszliwe okrucie@stwo i wszec.o3ecny asz: Marksiz> owe2o okresu 3y wi<c politycznF potworno;ciF: - 3y zaraze> intelektualnie pry>itywny> anac.roniz>e>: W c.wili rozpocz<cia 3itwy o u>ys? w do3ie 2watowne% kon rontac%i w Europie Wsc.odnie% z inny>i prFda>i ilozo iczny>i oraz z c.rze;ci%a@stwe> $ >arksiz> 3y w stanie cakowite2o? wynaturza%Fce2o i ko>pro>itu%Fce2o upolitycznienia? a zaraze> w stanie >y;lowe2o wy%aowienia: Politycznie 3y u szczytuQ ilozo icznie 3y na dnieQ i te dwa aspekty 3yy? powtarza>? nierozerwalnie spo%one: 8: *kaza si< %ednak zdu>iewa%Fco atrakcy%ny i ascynu%FcyZZ: Dlacze2oN * Bwczesne% sile przyciF2ania >arksiz>u napisano %uE wiele? poczyna%Fc od Zniewolone2o u>ysu 1zesawa Miosza po Ua@3< do>owF Jacka )rznadla: Miosz pisze %ednak wyFcznie o tyc.? ktBrzy Gatrakcy%no;ci" ule2ali? i wa;ciwie wyklucza >oEliwo;A stawiania skuteczne2o odporu: W ksiFEce &s: J: )isc.ner? Polski ksztat dialo2u? ParyE !"4!? s: =8: =7 )rznadla i rBwnieE 2dzie indzie% wypowiadali si< 2Bwnie ludzie? ktBrzy przeszli przez >arksiz>Q trudno wi<c ic. ;wiadectwo uznaA za pene i ostateczne: Nie c.odzi >i tuta% o o3iektywiz>? 3o %est on w takie% sprawie nieosiF2alnyQ c.odzi >i o to? Ee nawet na%rzetelnie%sze>u o3serwatorowi trudno %est oddzieliA intelektualnF ascynac%< Gkonieczno;ciF .istorycznF" od l<ku? typowe2o dla inteli2entBw? przed pozostanie> na po3oczu toru? ktBry> p<dzi loko>otywa dzie%Bw? a takEe od zwycza%ne% a>3ic%i? c.ciwo;ci? od o3awy przed osa>otnienie> oraz od sodkie2o poczucia udziau we wadzy: My;l<? Ee w wielu opisac. dokonywanyc. wBwczas wy3orBw >iesza si< walory czy powa3y intelektualne >arksiz>u ze skuteczno;ciF ;rodkBw perswaz%i dziaa%Fcyc. na rzecz %e2o przy%>owania: GLrodki perswaz%i" rozu>ie> tu 3ardzo szeroko? wFcza%Fc zarBwno nacisk wydarze@ %ak i nacisk aparatu nowe% wadzyQ zresztF te dwa rodza%e czynnikBw nie dadzF si< rozdzieliA: W3rew te>u? co z przesadnF do3rotliwo;ciF pisze ks: pro : JBze )isc.ner? uwaEa>? Ee intelektualne danie si< uwie;A >arksiz>owi 3yo >oEliwe tylko? %eEeli si< do@ podc.odzio 3ezkrytycznie Ial3o ;wiado>ie krytycyz> zawieszaoK i2noru%Fc dost<pne wyposaEenie w postaci dotyc.czasowe2o doro3ku episte>olo2ii? lo2iki i se>iotyki? o .istorii ilozo ii nie wspo>ina%Fc: )o? co nazywa> ;rodka>i perswaz%i $ to 3yy owe 3odHce przytu>ia%Fce krytycyz>: * sile przyciF2ania ko>uniz>u i >arksiz>u zadecydowa akt? Ee o2Blny izyczny nacisk zwyci<skie2o syste>u i doktryny Fczy si< z oddziaywanie> wielorakic. czynnikBw? spo;rBd ktBryc. %edne stwarzay pokusy? inne $ osa3iay odporno;A: ZespB ic. 3y duEy
i rBEnorodnyQ wpyway na rBEne pokolenia? warstwy i 2rupy spoeczne: )o pokolenie? ktBre 3yo na%3ardzie% ,itwa o u>ys =! aktywne w konspirac%i i ponioso na%wi<ksze straty Ispot<2owane antyakowski> terrore> lat !"88L89K? na%silnie% zapewne odczuo 2orycz dare>ne% o iary i kl<ski: Modszy> od nic. ukazano natyc.>iast >oEliwo;A awansu? przede wszystki> polityczne2o? ale na wsi takEe spoeczne2o i 3ytowe2o: 1z<sto teE >odzieE odczuwaa prze2ranF starszyc. %ako prze2ranF cae% przeszo;ci? %ako wstydliwF kl<sk<? od ktBre% c.cieli si< odciFA: Pokolenia dorose 3yy przede wszystki> straszliwie z><czone? spra2nione spoko%u i %akie2o; pozorne2o c.oA3y adu wokB sie3ie: Marksiz> kusi zna>iona>i rac%onaliz>u: Po krwawy> okresie zudze@? na>i<tno;ci i c.aosu wa3i nie tylko %asny>i or>ua>i? wy%a;nia%Fcy>i wszystkie zawio;ci .istorii i szale@stwa z3iorowyc. zac.owa@? ale sa>y> ostentacy%ny> pole2anie> na rozu>owe% analizie? u%awnia%Fce% Ipodo3noK ukryty porzFdek rzeczy: L: &oakowski uwaEa? Ee w Bwczesny> akcesie do >arksiz>u wz2l<dy intelektualne nie daway si< oddzieliA od politycznyc.? spo;rBd ktBryc. wy3i%a wro2o;A wo3ec tradyc%i klerykalno$3i2otery%no$nac%onalistyczne% w Polsce: - c.ociaE sa> stwierdza? Ee wy>ienianie dzi; te2o >otywu 3rz>i ;>iesznie? %e;li si< zwaEy? %ak ko>uniz> naprawd< wy2lFda $ apelu%e? a3y wy3oru dokonane2o na zasadzie ostre% reakc%i na owF szowinistycznF tradyc%< nie sprowadzaA do 2upoty lu3 >oralnie nikcze>nyc. >otywac%a: Z2oda $ akt 3ycia w latac. stalinowskic. >arksistF nie ;wiadczy o nikcze>nyc. po3udkac. Iza; 3ycie antyko>unistF nie %est ;wiadectwe> rozu>u lu3 szlac.etno;ci uczuAK: Warto %ednak dodaA? 4 Marksiz>? c.rze;ci%a@stwo? totalitaryz> $ z Leszkie> &oa$kowski> roz>awia Jerzy )urowicz? G)y2odnik Powszec.ny"? !"4" nr 6: == Ee skadnikie> Icz<sto wiodFcy> do tra2ediiK doli czowiecze% %est? Ee >i<dzy za>ierzenie> a rezultate> 3ywa przepa;A? a ludzkie >otywac%e w tak zoEonyc. sytuac%ac. ni2dy nie da%F si< w peni ani %ednoznacznie ustaliA: )e sa>e zda si< >otywy prowadziA >o2F do roz>aityc. zac.owa@: >y;l<? Ee soc%ali;ci: Antoni PF%dak? &azi>ierz PuEak czy )adeusz (ztur> de (ztre>? wi<zieni przez rzFd ko>unistyczny? odrzucali tradyc%e endecko$szowinistyczne co na%>nie% rBwnie zdecydowanie %ak pepeerowcy $ koledzy L: &oakowskie2o: *powiadanie si< za 3rednia>i? c.ociaE3y pyn<o ze wzniosyc. po3udek? >oEe 3yA prawo>ocnie nazywane akte> 2upoty? aczkolwiek nie >usi ;wiadczyA o 3raku inteli2enc%i? a tylko o %e% u;pieniu: (a> tu zresztF 2ro>adz< co; w rodza%u listy okoliczno;ci a2odzFcyc.Q c.odzi tylko o %asne powiedzenie? Ee %est co a2odziA:
Andrze% A%nenkiel? z ktBry> sp<dzie> rok na wspBlne% awce w Liceu> i>: Re%tana w Warszawie? tak >:in: wy%a;nia za ascynowanie >arksiz>e> .istorykBw i wi<kszo;ci polskic. ;rodowisk intelektualnyc.: Zdawano so3ie spraw<? Ee istniaa o3iektywna potrze3a oddania sprawiedliwo;ci 2rupo> spoeczny>? ktBre do te% pory pozostaway w cieniu": Lata -- wo%ny ;wiatowe% 3yy okrese> wyraHne2o wzrostu wraEliwo;ci na niesprawiedliwo;A spoecznF? dawnF i wspBczesnF? o3ycza%owF? prawnF i ekono>icznF: Lwiadczy o ty> zawarto;A prasy podzie>ne%? ;wiadczy deklarac%a wadz kra%owyc. z >arca !"88 r: G* co walczy narBd polski"? ;wiadczy )esta>ent Polski WalczFce% Iz lipca !"8# r:K? zakre;la%Fcy plan wielkie% prze3udowy spoeczno$ 2os ZZ7 naprawie .istorii $ z pro : Andrze%e> A%nenkiele>? prezese> Z/ Polskie2o )owarzystwa Uistoryczne2o? roz>awia (awo>ir /o$dera? GPrze2lFd &atolicki"? =5 -J !"4": ,itwa o u>ys =5 podarcze% w duc.u soc%alde>okratyczny>: Nawet ludzie nastawieni wro2o do Z(RR i nie >a%Fcy zau ania do ko>unistBw >o2li uwaEaA? Ee ustrB%? w ktBry> przeprowadzono re or>< rolnF i upa@stwowiono wielki prze>ys? realizu%e postulaty rBwnouprawnienia spoeczne2o i ekono>iczne2o: Przekonanie? Ee wielki kapita >i<dzynarodowy sprzy%a prawicy Ia wi<c i aszysto>K oraz Ee poEywkF narodowe2o soc%aliz>u 3y kryzys 2ospodarczy spowodowany przez nieskr<powane dziaanie EywioBw kapitaliz>u? 3yo 3ardzo rozpowszec.nione nie tylko w Polsce: ,yo to przekonanie z2odne z teza>i >arksiz>u: RBwnocze;nie wyniszczony przez wo%n< kra% poderwa si< do od3udowy: NarBd polski Ey przez kilka lat >y;lF o przetrwaniu wo%ny: Wszyscy prawie potracili czonkBw rodzin? do>y >ilionBw ludzi ule2y za2adzie? przy>usowo przesiedlanyc.? niekiedy parokrotnie? 3yo teE wiele >ilionBw: Pra2nienie rozpocz<cia Eycia od nowa? sta3ilizac%i? nor>alno;ci 3yo po sze;ciu latac. czekania na koniec wo%ny powszec.neQ powszec.na teE rado;A z osiF2ni<A takic.? %ak od2ruzowanie >iast? uruc.a>ianie transportu? otwieranie szkB: *dtwarzanie podstaw poko%owe% e2zystenc%i naoEyo si< na 3udowanie podstaw nowe2o ustro%uQ >asowy? po latac. okupacy%ne% we2etac%i? p<d do o;wiaty i studiBw wspB2ra z .asa>i post<pu i tworzenia de>okratyczne% kultury: Pod%<cie na nowo nor>alne2o w PP w: procesu uprze>ysowienia i ur3anizac%i stao si< $ nie z nasze2o wy3oru $ 3udowanie> 2ospodarki Gsoc%alistyczne%": W o3liczu kl<sk i >ilionowyc. strat ludzkic.? w o3liczu odwrBcenia si< od nas zac.odnic. sprzy>ierze@cBw? w o3liczu nowyc. repres%i i na przekBr ;wiado>o;ci nowe2o podda@stwa wyaniaa si< w psyc.ice =8 z3iorowe% pot<Ena? witalna potrze3a ro3ienia cze2o;
pozytywne2o: [wcze;ni przywBdcy party%no$pa@stwowi potra ili %F wykorzystaA: ,yli zresztF przezorni: Z %edne% strony stosowali 3ezwz2l<dny terror? po3udza%Fc ty> do rozpaczliwe2o i 3eznadzie%ne2o oporu niknFce podzie>ieQ z dru2ie% uEywali poczFtkowo .ase nie ko>uniz>u? ale de>okratyczne2o rontu ludowe2o? FczFce2o wszystkic. :Ganty aszystBw": Z &o;cioe> katolicki> i w o2Ble z reli2iF o3c.odzono si< na razie ostroE$nie: w !"89 r: w proces%i ,oEe2o 1iaa w Dowiczu kard: pry>asa Au2usta Ulonda prowadzili pod ra>iona pre$zydent &RN$u ,olesaw ,ierut i >inister *3rony Narodowe% Mic.a Rola$Oy>ierskiQ wy3rany w luty> !"86 r: prezydente> Rzeczypospolite% Polskie% I%eszcze nie PRLRK: ,ierut skada przysi<2< ko@czFcF si< sowa>i: )ak >i dopo>BE ,B2: A rBwnocze;nie ro3iono rzeczywi;cie duEo na polu upowszec.niania o;wiaty i kultury: szczodrze su3sydiowano teatryQ ksiFEki stay si< tanie? a wi<c dost<pne? polscy pisarze wspBcze;ni 3yli wydawani w nieosiF2alnyc. dotyc.czas nakadac.? od poczFtku teE drukowano >asowo klasykBw polskic. i o3cyc.: Przypo>ina> te znane akty? a3y ukazaA w na%o2Blnie%szy> c.oA3y zarysie Bw splot czynnikBw? ktBre wpyway na o3niEenie odporno;ci wo3ec pokusy >arksiz>u: Do nic. wszystkic. doc.odziy dla intelektualistBw dwa pot<Enie%sze a 3ardzie% wstydliwe 3odHce: strac. i a>3ic%a: (trac. przed nieaskF i 3iedF? przed utratF posady? wyrzucenie> z >ieszkania? wi<zienie>: A>3ic%a zro3ienia kariery? wykazania si<? za3y;ni<cia? 2Browania nad inny>i al3o przyna%>nie% pracy w wy3rany> zawodzieQ trudno %F 3yo Ii %estK od2raniczyA od potrze3y sprawdzania wasne2o talentu? uczestniczenia w Eyciu z3iorowy> $ tak oczywiste% dla artystBw? pisarzy? peda2o2Bw: Dzienniki Marii DF3rowskie% ,itwa o u>ys =# i wyznania ,o.dana &orzeniewskie2o dostarcza%F wy>ownyc. dowodBw na si< te2o syndro>u FczFce2o e2ocentryz>? a nawet narcyz> z pra2nienie> 3ycia z inny>i i potwierdzenia wo3ec nic. wasne% warto;ci: (trac. w o3liczu prze>ocy? a>3ic%e i sytuac%a zewn<trzna $ wszystko to raze> tworzyo do2odne pole dla autoperswazy%nyc. za3ie2Bw? ktBry> wBwczas >asowo Ii na o2B stopniowo? 3o a3surdy >arksiz>u nie od razu stay si< natr<tne i a2resywneK poddawali si< polscy intelektuali;ci!7: +akt? Ee w latac. czterdziestyc. i pi<AdziesiFtyc. o ic%alny ko>uniz> w Polsce nie 3y I%ak w Z(RRK kulturF parweniuszy"? niewFtpliwie ty> za3ie2o> sprzy%a: Z rBEnyc. powodBw? 2Bwnie ;rodowiskowyc. Iw przedwo%enne% &PP do>inowaa inteli2enc%a polsko$EydowskaK? s ery party%no$rzFdowe pro>ienioway kulturalny>i a>3ic%a>i? a przyna%>nie% sno3iz>e>: Przyczynio si< to niewFtpliwie do traktowania polskic. pisarzy i artystBw ze znacznie wi<kszF toleranc%F niE ludzi uprawia%Fcyc. inne zawodyQ niewielu tylko 3yo wi<zionyc. i prze;ladowanyc.Z : JuE naukowcy traktowani 3yli troc.< surowie%: Zostanie >arksistF pozwalao %ednak nie tylko uniknFA o3aw i kopotBw? nie tylko u>oEliwiao prac< w wy3rany> zawodzie? ale dawao rBwnieE poczucie
udziau we wadzy? co atwo >o2o zawrBciA w 2owac. zwaszcza >ody>? przed ktBry>i wBwczas szeroko Pisae> o ty> o3szernie% w re eracie Autoperswaz%a %ako reakc%a intelektualistBw na prze>oc? za>ieszczony> w >o%e% ksiFEce -le %est drB2N ParyE !"4=: " Por: L: &oakowski? dz: cyt:? s: "78L"79: != Pisze o ty> z pas%F Jan Walc? * sposo3ac. uEycia nie uEyte% kultury? w to>ie 87 lat wadzy ko>unistyczne% w Polsce? red: -rena Lasota: Londyn !"49? s: !!8L!!#: =9 otwarto 3ra>y awansu: )o poczucie nie >usiao zresztF wynikaA z sa>e% >oEno;ci wydawania polece@ inny> i dr<czenia roz>aityc. wro2Bw klasowyc.: Mo2o przy3ieraA or>< 3ardzie% wysu3li>owanFQ ;wiado>o;ci? Ee oto 3udu%e si< Nowy Dad? lepszy i >Fdrze%szy od dawne2oQ Ee dzie%e si< to w z2odzie z Prawa>i Uistorii? ale ro3i< to JA? wpywa%Fcy wasnF wolF i wysikie> na z>ian< ksztatu rzeczywisto;ci: )kwi w ty> paradoks? 3o >arksi;ci 3yli przecieE deter>inista>i i powtarzali za Ma%akowski> %ednostka niczy>: Ale %ednostka 3ya cz<;ciF Partii IPartia? to r<ka >ilionopal$ca $ w JednF pot<EnF pi<;A zaci;ni<ta $ teE Ma%akow$skiK? a Partia nie tylko >iaa Rac%<? ale wszystko >o2a: PrzecieE sa> /enialny Nauczyciel i Ey%Fcy klasyk po$wiedzia? Ee kaEdy cel >oEe 3yA osiF2ni<ty? kaEda przeszkoda przezwyci<Eona? %e;li tylko te2o dostatecznie >ocno c.ce>y: Nieoceniony Ma%akowski u%F to do3itnie%: Za%eHdzi>y ko3y< UistoriiR We wszystkic. 3oda% kra%ac.? 2dzie >arksi;ci doc.odzili do wadzy? pokusa popyc.ania ze2ara dzie%owe2o okazywaa si< silnie%sza niE wszystkie do2>aty dotyczFce zwiFzku >i<dzy rozwo%e> si wytwBrczyc. a stosunka>i produkc%i? itp: +unkc%onowanie te2o paradoksu $ poFczenia skra%ne2o deter>iniz>u w teorii z roz3uc.any> woluntaryz>e> w praktyce $ ty> si< zapewne Ina 3oku zostawia%Fc ordynarne >otywy polityczneK tu>aczy? Ee skoro prawa rzFdzFce procesa>i spoeczny>i? 2ospodarczy>i? .istoryczny>i? w o2Ble wszystki>i procesa>i zac.odzFcy>i w ;wiecie sF Iwedu2 doktrynyK dost<pne i na> znane? wytwarza si< poczucie panowania nad ty>i prawa>i: Marksista? zwaszcza >ody? >B2 si< wi<c czuA zaraze> rac%onalistF i ro>antykie>? posiadacze> wiedzy o3iektywne% i de>iur2ie> ksztatu%Fcy> plastycznF rzeczywisto;A: ,itwa o u>ys =6 #: )aki> >ody> $ a racze% nowo narodzony> Iwe wspBczesny> a>eryka@ski> sensie new$3ornK L >arksistF sta si< w !"8" r: czterdziestoletni Jerzy Andrze%ewski? przed wo%nF uznawany za czoowe2o twBrc< katolickie2o >ode2o pokolenia? do niedawna pisarz o reputac%i >oralisty kontynuu%Fce2o tradyc%< Josep.a 1onrada: Dro2i %e2o ewoluc%i przedstawi
przekonu%Fco wieloletni przy%aciel? 1zesaw Miosz? w portrecie Al y w Zniewolony> u>y;le: My;l<? Ee >oEna z %e2o relac%i i z lektury Bwczesnyc. pis> Andrze%ewskie2o? takic. %ak G* czowieku radziecki>" oraz GPartia i twBrczo;A pisarza"? wyprowadziA wniosek? Ee autora Popiou i dia>entu przyciF2n<a do >arksiz>u wa;nie wiz%a 3ycia de>iur2ie> tworzFcy> od nowa ;wiat? z>ienia%Fcy> przeszo;A i przyszo;A: Ale nie tylko to: Miosz pisze? Ee Al F kierowa 2niew na to? co prze2rao: na niepodle2o;ciowe podzie>ie? na postaw< wierno;ci nie liczFce% si< z niki> i niczy>? na dawne struktury polityczne? na powstanie warszawskie: *wF prze2ranF? niewFtpliwF? uznawa widocznie za dowBd 2orszo;ci czy aszywo;ciQ 3y w ty>? z2odnie ze swoi> zauroczenie> >odo;ciF? 3ardzo >odzie@czy: Ale taka pra2>atyczna postawa? utoEsa>ia%Fca sukces z prawdF czy suszno;ciFT 3ya w ty> czasie usilnie rozpowszec.nianaQ %e% ;lady atwo znaleHA u sa>e2o Miosza i to nie tylko w %e2o kryptoni>owyc. elietonac. w krakowski> GDzienniku Polski>": )o 3ya prosta? praktyczna postaA GukFszenia .e2lowskie2o"? przy%<cia tezy o istnieniu nieu3a2ane% Lo2iki Dzie%Bw i tezy o Grozu>no;ci" te2o? co rzeczywiste: Dla ukFszonyc. na%3ardzie% rzeczywiste 3yo to? co zwyci<Eao: A przecieE ani przesuni<cie z instytutBw 3adawczyc. do a2rBw przeciwnikBw teorii Dysenki nie wpyn<o na zanikni<cie praw Mendla? ani podporzFdkowa =4 nie cao;ci Eycia 2ospodarcze2o decyz%o> partii nie uczynio prawdziwF tezy IktBrF przytaczaA >usiae> %eszcze podczas e2za>inu .a3ilitacy%ne2o w !"66 r:K? Ee or>ac%a soc%alistyczna stwarza nieo2raniczone >oEliwo;ci rozwo%u si wytwBrczyc.? ani teE wy>ordowanie >ilionBw ludzi? uznanyc. za przeciwnikBw Lwietlane% Przyszo;ci? nie uczynio te% przyszo;ci c.oA3y troc.< %a;nie%szF: &iedy >y;l< o prze>ianac. Andrze% ewskie2o? o ktBryc. Miosz powiada? Ee >iay wszelkie cec.y nieuc.ronno;ciT $ nasuwa >i si< zestawienie z innF wy3itnF postaciF nasze% literatury: Uanna Malewska 3ya od Andrze%ewskie2o >odsza o niespena dwa lata: Za3ysn<a duEy> talente> %uE w !"55 r: swo%F WiosnF 2reckF: WyrBEniona Na2rodF Modyc. Polskie% Akade>ii Literatury I!"56K powie;A Oelazna korona ustalia %e% reputac%< wy3itne% pisarki katolickie%: Lata wo%$ny sp<dzia w konspirac%i? %ako czonek A& i wyka$dowca na podzie>nyc. ko>pletac.Q wzi<a udzia w powstaniu warszawski>: -? nie wyco u%Fc si< 3yna%>nie% z czynne2o Eycia literackie2o? nawet w na%trudnie%szyc. latac. $ kiedy zara3iaa %ako arc.iwistka L ni2dy nie ule2a pokusie ideowe2o ko>pro>isu: Patrzya na .istori< zaraze> %ak zawodowy 3adacz i %ak >oralistaQ nie szukaa w nie% ani praw? ani pocieszeniaQ zna%$dywaa w nie% wzory i przestro2i: (Fdz<? Ee dwie %e% ksiFEki: Panowie Leszczy@scy i Apokry rodzinny? za%$>u%F w .istorii nasze% literatury >ie%sce pewnie%sze niE PopiB i dia>ent:
Po;wi<cony Andrze%ewskie>u rozdzia sawne% ksiFEki Miosza czyta> za kaEdy> raze> z tF sa>F irytac%F L tak wykrzywiony przedstawia o3raz kawaka nasze% 1z: Miosz? Zniewolony u>ys? wyd: --? ParyE !"47? s: !!!: ,itwa o u>ys =" .istorii: Mnie%sza %uE o nieprecyzy%ne dane na te>at ;>ierci ,aczy@skie2o IktBry nie z2inF strzela%Fc do czo2BwK? /a%ce2o i (troi@skie2oQ ale twierdzenie? Ee powstanie warszawskie zostao rozpocz<te na rozkaz rzFdu e>i2racy%ne2o w Londynie %est asze> zaczerpni<ty> z party%ne% propa2andy: &arykaturalne sF teE opinie o .isterii? ktBra rzeko>o zapanowaa w dru2ie% poowie wo%ny w polski> Podzie>iu? i o ty>? Ee wBwczas: 0prawiaA konspirac%< stao si< cele> sa>y> w so3ie: *pinie te? ktBre pozwala%F zrozu>ieA niepopularno;A Miosza w;rBd polskic. e>i2rantBw politycznyc. w latac. pi<AdziesiFtyc.? sF 3ardzo zna>ienny> doku>ente> c.wili: tak so3ie uzasadniano Bwczesne polityczne opc%e: DodaA trze3a %eszcze niez>iernie waEny ele>ent $ niec.<A? a nawet nienawi;A do -- Rzeczypospolite%: ,ya to postawa w latac. !"8#L#9 w kr<2ac. literacko$intelektualnyc. cz<sto spotykanaQ wynikaa? %ak sFdz<? ze splotu przyczyn? od suszne2o Ia niesusznie rozciF2ane2o na caF or>ac%< .istorycznFK 2niewu na wy3ryki nac%onalistBw? przez rustrac%< ludzi? ktBrzy czuli si< wBw$czas nie docenieni? aE po dora3ianie >otywac%i dla wasne2o po2odzenia si< z utratF niepodle2o;ci i znie$wolenie> ideolo2iczny>: )e>at ten zasu2u%e zresztF na oso3ne opracowanie!8: Wyzna%<? Ee po2ardliwe traktowanie Polski Niepodle2e% od3ierae> zawsze %ako oso3istF przykro;A: 9: Przy2lFdali;>y si< pokuso> i ;rodko> odurza%Fcy>? ktBre dotykay intelektualno$kulturalne% elity: -nny o3raz penetrac%i >arksiz>u i %e% skutkBw wyania NapoczF 2o D: &al3arczyk w artykule &o>postowe pokole nie? Gk<s Pu3lica" !"46? nr =: 57 si<? 2dy zniEy>y wzrok do pozio>u zwykyc. ;>iertelnikBw: W Polsce stalinowski >arksiz> 3y w czyste% or>ie wa;ciwie z%awiskie> elitarny>? ale przecieE dociera do >as? %ak Eadna przedte> ideolo2ia? %ak Eadna doktryna ilozo icznaQ naciska na ;wiado>o;A wszystkic.? wpyc.a si< w Eycie codzienne: Nikt? o ile wie>? nie prowadzi $ nikt nie >B2 prowadziAR $ 3ada@ nad skutka>i te2o powszec.ne2o nacisku >arksiz>u: Mo%e re leks%e? oparte na wspo>nieniac.? >a%F z konieczno;ci c.arakter do;A intuicy%ny? tyle Ee oparty na stosunkowo szeroki> polu o3serwacy%ny>: 3ye> studente> i poczFtku%Fcy> naukowce>? ale >iae> rodzinne kontakty ze ;rodowiska>i i ro3otniczy>i? i wie%ski>i? a poza ty> w latac. !"84L#5 uprawiae>
na>i<tnie lekkoatletyk<? a wi<c %eHdzie> na zawody? o3ozy kondycy%ne itp:? o3raca%Fc si< w;rBd kole2Bw ze wszystkic. s er spoecznyc.: *tBE potocznie i szeroko >arksiz> zaowocowa widzenie> ;wiata nie tyle rewolucy%ny>? ile pra2>atyczny>? a >BwiFc pro;cie% $ postawa>i przystosowania si< do nowe% rzeczywisto;ci: Zwyci<scy i 3rutalni IoZ wywBzkac.? a2rac.? wi<zieniac.? torturac.? za3i%aniu wiedzia kaEdy? kto nie c.cia nie wiedzieAK 3urzyciele dawne2o porzFdku wykazali? Ee to prze>oc $ nie za; prawo? tradyc%a? ludzkie pra2nienia i przekonania L decydu%e o ksztacie pa@stwa? or>ac. Eycia z3iorowe2o? syste>ie 2ospodarczy>? wasno;ci i sposo3ac. pracy: Wykazali to w >a%estacie doktryny? ktBra 2osia? Ee przenika wszystkie ta%niki 3ytu i potra i z>ieniA wszystkie aspekty rzeczywisto;ci spoeczne%: ,y to pokaz >iaEdEFce% przeszo;ci Mocy? %awiFce% si< w >a%estacie )eorii: Reakc%F na ten pokaz sta si< rozpowszec.niony paski utylitaryz>: ,o skoro skuteczna sia okazaa si< ,itwa o u>ys 5! kryteriu> suszno;ci $ to trze3a si< w codzienny> post<powaniu uczepiA skuteczno;ci? odrzuca%Fc na 3ok 3ezuEyteczne zasady: )ak to ideolo2ia rewolucy%ne2o proletariatu wytwarzaa Eywioowo postawy dro3no>ieszcza@skie2o przystosowania: 1i? ktBrzy nie stawiali intelektualne2o i >oralne2o oporu? ci? ktBrzy ule2ali >arksiz>owi$nie$dla$elity? przeksztacili lo2ik< dzie%Bw w pra2>atyk< 3ieEFce% koniunktury: Z2odnie z duc.e> ilozo ii polityczne% Ue2la? ktBry pa@stwo uznawa za e>anac%< idealne2o Rozu>u? przy%>owali narzucony syste> %ako niekwestionowany i rac%onalny $ 3o konieczny: Ale teE Ue2el? sprowadzony na rzFdzonF przez ko>unistBw zie>i<? udziela nauk w duc.u Uo33esa lekko pos>arowane2o ,ent.a>e>: 0>acniaa owe nauki o3serwac%a roz2rywek na party%ne% 2Brze i walki z Godc.ylenia>i": Do3re 3yo to? co aktualnie skuteczneQ na2radzane $ to? co posuszne: )eorie walki klas i klasowo deter>inowane% ;wiado>o;ci? dialektyczne% %edno;ci przeciwie@stw? 3azy i nad3udowy oraz i>perialistyczne2o za2roEenia okazay si< znako>ity> uzasadnienie> dla rozkwitu cae% 2a>y postaw oportunistycznyc.: 0sprawiedliwiay L 3a? nakazyway $ zarBwno pokorne podporzFdkowanie si< /Brze? czyli paszczenie si< przed silnie%szy> Ia wi<c >a%Fcy> rac%<K? %ak i waEenie na 2ow< sa3szy> Ia wi<c nie nadFEa%Fcy> za post<pe>K: Dlate2o to de>iur2o> na szczytac.? takie>u ,er>anowi? ktBry ;wiado>ie c.cia przestawiA narBd polski na inne warto;ci!# $ odpowiada na dole Bw ra% dla przeci<tniakBw? o ktBry> tak celnie pisze ,ar3ara (kar2a: Wadz< >oE !#: ): )ora@ska? *ni? Londyn !"4#? s: 5#6: 5= na 3yo zdo3yA za oklaski: (taliniz> przyniBs awansli I:::K przede wszystki> spoeczne% >iernocieT:
6: *3ok produkowania postaw przystosowawczyc.? ktBre zna%doway w >arksiz>ie dla u3o2ic. uzasadnienie ilozo iczne? a wi<c nie podryway szacunku? %aki koniunkturaliz> Eywi do sa>e2o sie3ie? inny> i c.y3a na%waEnie%szy> skutkie> oddziaywania te% doktryny 3yo wypyc.anie >oralno;ci z dziedziny stosunkBw >i<dzyludzkic.? zwaszcza z3iorowyc.: (koro Eycie> spoeczny> rzFdzF nieu2i<te prawa? oparte na procesac. ekono>icznyc.? to dziedzina decyz%i i odpowiedzialno;ci >oralne% auto>atycznie kurczy si<: Pry>itywny kapitaliz> uczyni toware> prac< ludzkF? a z niF i czowieka? prowadzi wi<c takEe do wyFczenia cz<;ci stosunkBw >i<dzyludzkic. ze s ery >oralno;ci i przeniesienia %e% do s ery ekono>ii: Daleko >u 3yo do syste>atyczne% or2anizac%i i nie wiFza si< ;ci;le z wadzF pa@stwowF: Marksiz> poszed tF dro2F znacznie dale%: )o? co zewn<trznie zdeter>inowane? co konieczne? nie >oEe przecieE podle2aA >oralne% ocenieQ z pro3le>e> ty> sza>otaa si< etyka >arksistowska 3ezskutecznie? ale i tak %e% sza>otania nie doc.odziy do ;wiado>o;ci zwykyc. ludzi: JeEeli nie stosowao si< %akic.; kazuistycznyc. wykr<tasBw? doktryna prowadzia do proste2o wniosku: ci? ktBrzy sto%F na pozyc%ac. wstecznyc.? zasu2u%F na zwalczanie niezaleEnie od ic. oso3istyc. intenc%i: ci? ktBrzy reprezentu%F interesy rewolucy%ne2o proletariatu It%: partii w dane% !9 ,: (kar2a? )riu> >iernotyZ? GPrze2lFd &atolicki"? !# - !"4"Q waEna wypowiedH (kar2i %est straszliwie poci<ta przez cenzur<: ,itwa o u>ys 55 c.wiliK? sF >oralnie czy;ci? nawet %eEeli powodu%F cierpienia innyc.: Marksiz>? u>ieszcza%Fc swoic. wyznawcBw po stronie 3ezwz2l<dne% i ponadoso3owe% suszno;ci stawia ic. w istocie poza wy3ore> >oralny>? poza do3re> i ze>: )ak dziao si<? czy dziaA >o2o? na pozio>ie cz<;ciowo przyna%>nie% ;wiado>e% re leks%i: )endenc%a do wynoszenia decyz%i poza o3szar tradycy%nie przyznawany >oralno;ci 3ya wspo>a2ana przez czynniki czysto praktyczne? zwiFzane z wa;ciwo;cia>i syste>u totalitarne2o: Uanna. Arendt ukazaa 3analno;A za w totalitaryz>ie .itlerowski>Q o stalinowski> nie pisano dotyc.czas w tyc. kate2oriac. Ic.ociaE wyrazi si< 2dzie; podo3nie /ustaw Uerlin2$/rudzi@skiK $ a przecieE sytuac%a %ednostek 3ya w ni> analo2iczna: Post<powanie czowieka %est tylko w pewny> stopniu $ zaleEnie od wyc.owania? skonno;ci i wyczulenia dane% oso3y $ oparte na ;wiado>yc. ocenac. i wy3orac. >oralnyc.: Wi<kszo;A decyz%i %est sprawF o3ycza%u i rutyny? wynikie> wdroEe@ indywidualnyc. i oczekiwa@ ;rodowiska: Ale kiedy zniszczeniu ule2a%F tradycy%ne wi<zi spoeczne? kiedy zanika%F spontaniczne 2esty wyraEa%Fce warto;ciowanie ;rodowiska? a na ic. >ie%sce wc.odzF przy>us? podporzFdkowanie i strac.
L coraz rzadzie% po%awia si< nie tylko re leks%a? ale nawet odruc. oparty na przesankac. >oralnyc.: Zast<pu%F %e zac.owania rutynowe? nakierowane na oczekiwany skutek praktyczny lu3 reakc%< tyc.? od ktBryc. %este;>y zaleEni: - zac.owania te nie sF %uE? w odczuciu dziaa%Fcyc.? ani >oralne? ani nie>oralne $ sF poza $>oralne: 0dziau w Gwy3orac."? wiwatowania na cze;A reprezentantBw wadzy? naleEenia do or2anizac%i? ktBryc. cele sF czowiekowi o3o%<tne al3o nie>ie I%ak )PPRK? 3raku reakc%i na kalu>nie rzucane na kole2Bw 5 \ Z Polski ::: 58 nie uwaEa si< %uE za czyny podle2a%Fce >oralne% ocenie $ tak sa>o? %ak nie uwaEa si< za nie wy>i2iwanie si< od pracy czy aszowania sprawozda@: Naukowcy pu3liku%Fcy w okresie stalinowski> oduczyli si< szy3ko rozterek >oralnyc. zwiFzanyc. z cytowanie> klasykBw >arksiz>u? ktBrzy nic w dane% >aterii nie >ieli do powiedzenia? al3o z o3rz<dowy> powtarzanie> oczekiwanyc. 3zdur: *portuniz> $ to niekoniecznie postawa >oralnaQ to poza$>oralny 3<kart utylitaryz>u: )o zo pole2a%Fce nie na 3<dny> wy3orze? ale na zapo>inaniu? Ee wy3Br istnie%e i %est dokonywany: 4: MoEe si< wydawaA? Ee odszede> od zapowiedziane2o te>atu? ktBry> %est 3itwa >arksistBw o zapanowanie nad u>ysa>i PolakBw: Rzecz w ty> %ednakQ Ee >oi> zdanie> walki ilozo iczne% Iczy ideolo2iczne%? co w przypadku >arksiz>u %est rBwnoznaczneK nie >oEna oddzielaA od walki psyc.olo2iczne% i izyczne%: JeEeli ideolo2ia odnosia sukcesy? to nie tyle? powtBrz>y? dzi<ki po%<ciowe>u lotnictwu? ile dzi<ki za%>u%Fce% >ieszkania i sklepy piec.ocie? 3urzFce% osiedla artylerii i sapero> stawia%Fcy> nowe do>y oraz wi<zienia: 0>ysy? o ktBre walczono? c.odziy na dwBc. >aterialnyc. no2ac. i Eyy w otoczeniu? nieraz dokuczliwy>? innyc. nie >nie% ludzkic. dwuno2Bw? ktBryc. dusze i ciaa teE 3yy poddawane naciskowi doktryny: Nie wc.odzi w zakres >oic. rozwaEa@ Iani ko>petenc%iK zastanawianie si<? w %aki> stopniu ilozo ia >arksistowska i>plikowaa stalinowskie wcielenie %e% postulatBwQ odesaA >o2< do studiu> L: &oakowskie ,itwa o u>y;l 5# 2o!6: (a> o2ranicz< si< do tezy pry>itywne% i c.y3a oczywiste%: 3ez >arksiz>u staliniz> nie 3y3y >oEliwy: )a doktryna uksztatowaa ten wa;nie rodza% totalitaryz>u $ na%3ardzie% w dzie%ac. okazay $ w sposB3 %edyny i niepowtarzalny: *d niedawna widaA %uE 2oy> okie>? %ak z>ienia si< Ii trywializu%e upoda3nia%Fc do Gzwyke%" autokrac%iK syste>? z ktBre2o wy%<to o3owiFzkowF przedte> >arksistowskF dusz<: ": &i> 3yli ilozo iczni przeciwnicy >arksiz>uN -c.
2Bwny> Ii narzucony>K wspBlny> >ianownikie> 3y akt? Ee N-E 3yli >arksista>i? a wi<c naukowa ideolo2ia klasy ikowaa ic. %ako wro2Bw post<pu: DFczyo ic. wszakEe %eszcze par< podzielanyc. po2lFdBw: nie$>arksistowscy ilozo owie polscy te2o okresu IprzewaEnie? do czasu? wykadowcy uniwersytetBwK? przy wszelkic. rBEnicac. stanowisk 3yli z2odni w o3ronie niezaleEno;ci nauki od polityki: odrzucali tez<? Ee wszystkie ic. po2lFdy wyraEa%F I;wiado>ie lu3 nieK interesy klasowe 3urEuaz%iQ nie prze%>owali postulatu Gparty%no;ci" i uwaEali stalinowskF koncepc%< czterec. zasad >aterializ>u dialektyczne2o za pry>itywnF lu3 wr<cz 3ezsensownF: NiewFtpliwie na%wi<kszy wpyw wywieraa szkoa -wowsko$warszawska wywodzFca si< od )wardowskie2o? a reprezentowana wspaniale przez &azi>ierza A%dukiewicza IktBre2o uwaEa> za na%wy3itnie%sze2o ilozo a polskie2o PP w:K? )adeusza &otar3i@skie2o i wielu %eszcze? takEe pracu%Fcyc. w innyc. dyscyplinac.? %ak prze L: &oakowski? Marksistowskie korzenie staliniz>u? w to>ie 1zy dia3e >oEe 3yA z3awiony i =6 innyc. kaza@: Londyn !"4=? s: =88L=#": 59 de wszystki> (tanisaw *ssowski: )rudno so3ie wyo3raziA postaw< ilozo icznF 3ardzie% odle2F od reprezentowane% przez Bwczesny >arksiz>Q sa>e wy>o2i lo2iczne% i se>antyczne% precyz%i wypowiedzi stanowiy uderza%Fcy kontrast ze slo2anowo nie%asny>? peny> wieloznacznyc. a3straktBw 2adulstwe> >arksistBw: Ale tak si< zoEyo? Ee %eden z czoowyc. wBwczas w Polsce reprezentantBw >arksiz>u w naukac. .u>anistycznyc. i wielki ic. re or>ator? takEe or2anizacy%ny? (te an OBkiewski? %ako student i >ody naukowiec 3y poddany wpywo> i or>aliz>u w nauce o literaturze? i neopozytywiz>u? 3liskie2o szkole -wowsko$ warszawskie%? w ilozo ii: /rz>iFc tedy na idealiz>? Gduc.olo2i<"? ideiz> i irrac%onaliz> przeciwnikBw >arksiz>u $ strzela do nic. z 1arnapa? szydzFc z ><tniactwa i niesprawdzalno;ci: Do dzisia% nie potra i< powiedzieA? %ak OBkiewski Ioso3i;cie zresztF czowiek i odwaEny? i przyzwoity? c.oA wy2adu%Fcy rzeczy .orrendalne? a w dodatku cakie> nieczuy na warto;ci estetyczneK 2odzi w swo%e% 2owie powoywanie si< na &oo Wiede@skie z inkantac%a>i na cze;A 3ezwstydnie spekulatywne% ilozo ii >arksistowskie% i poc.waa>i nowatorskic. osiF2ni<A .u>anistyki radzieckie%: Z zewnFtrz wy2lFdao to po prostu tak? Ee ry2ory lo2iczne2o e>piryz>u 3yy do3re %ako or<E w walce z niewierny>i? ale sa>yc. >arksistBw nie o3owiFzyway: Z perspektywy lat czterdziestu wy2lFda to dziecinnie prosto $ waEna 3ya unkc%a polityczna? a nie takie teoretyczne wy>o2i? %ak wewn<trzna spB%no;A: ZresztF ulu3ionF >etodF zaatwiania si< z nie$>arksistowski>i po2lFda>i ilozo iczny>i 3yo w Polsce ic. izyczne wyciszanie: W G(tudiac. +ilozo icznyc." rzadko po%awiay si< 3arwne epitety? tak c.<tnie stosowane przez towarzyszy radzieckic. i c.i@skic. Ipa>i<ta>? %ak 3a ,itwa o u>ys 56
wili;>y si< $ rzecz %asna dyskretnie $ kiedy GJoprosy +ioso ii" nazway &otar3i@skie2o? ktBry 3y niewielkie2o wzrostu i szczupy? reakcy%ny> wielory3e>K: Nato>iast konsekwentnie poz3awiono wszystkic. G3urEuazy%nyc. ilozo Bw"? od DF>3skie% do )atarkiewicza? prawa nauczaniaQ niektBrzy $ %ak A%dukiewicz i &otar3i@ski $ ocaleli %ako lo2icy: Na%lepsze ze z ianyc. >i w %aki>kolwiek %<zyku wprowadzenie do ilozo ii? Za2adnienia i kierunki ilozo ii: teoria poznania i >eta izyka A%dukiewicza wydano w !"8" r: w rIialutki> nakadzie? dost<pny> w ksi<2arniac. tylko spec%alisto> le2ity>u%Fcy> si< odpowiedni> za;wiadczenie>Q to sa>o stao si< z --- to>e> Uistorii ilozo ii )atarkiewicza wydany> w rok pBHnie%: Oadna z tyc. ksiFEek nie zawieraa 3ezpo;rednie% pole>iki z >arksiz>e>Q ic. 2rzec.e> ;>iertelny> 3yo o>awianie >arksiz>u z taki> sa>y> dystanse>? z %aki> 3yy traktowane inne teorie: Nawet &otar3i@skie>u? ktBry 3y traktowany stosunkowo po3aEliwie %ako ateista i sy>patyk lewicy? nie wznowiono %e2o klasycznyc. Ele>entBw teorii poznania? lo2iki or>alne% i >etodolo2ii nauk? wydanyc. %eszcze w !"=" r: !7: JednakEe istotny> skadnikie> sytuac%i? w ktBre% toczya si< 3itwa o u>ys? 3y akt? Ee zani> %eszcze wadze roztoczyy 3ardzie% troskliwF kontrol< nad wy$dawnictwa>i? ukazao si< w Polsce par< prac? ktBre c.<tnyc. >odyc. ludzi >o2y przy2otowaA do spotkania z >arksiz>e>: Na%waEnie%sze 3yy w;rBd nic.? %ak sFdz<? studiu> Narcyza Du3nickie2o )eoria poznania >aterializ>u dialektyczne2o I!"86K oraz ksiFEeczka ks: pro : &azi>ierza &Bsaka Materializ> dialektyczny I!"84K: *3ie prace wywodziy si< z tradyc%i szkoy 54
-wowsko$warszawskie% i o3ie trenoway czytelnikBw w trzeHwe% i skrupulatne% analizie: &iedy si< do nic. dodao wspo>niane wyEe% wprowadzenie A%dukiewicza Irozszerzony wstitF antolo2i< ra2>entBw z klasykBw ilozo iiQ wyzna>? Ee wyc.owae> si< na %e2o lekturzeK? trzy to>y Uistorii ilozo ii )atarkiewicza oraz znako>itF rozpraw< A%dukiewicza z !"84 r: o Z>ianie i sprzeczno;ci Ipo;wi<conF analizie >arksistowskie2o twierdzenia? Ee wewn<trzne sprzeczno;ci naleEF do istoty wszelkie2o 3ytuK $ >oEna si< 3yo uodporniA na .aa;liwe niec.lu%stwo i wer3aliz> >arksistBw: Z ponury> roz3awienie> wysuc.iwae> pote> wykadBw o i>perialistyczne% ilozo ii lo2iczne2o pozytywiz>u: Nie potra ie> 3raA na serio Materializ>u i e>piriokrytycyz>u Lenina IksiFEki? ktBrF &otar3i@ski okre;li poczciwie %ako dzie$o a>atoraK: Musiae> 3rnFA? ze wstr<te> przez nieprzeliczone strony Wst<pu do teorii >arksiz>u (c.a aQ ale? po>i%a%Fc %uE caF Eon2lerk< nieostry>i po%<cia>i? %ak >oEna 3yo powaEnie traktowaA dzieo naukowe? ktBre2o tekst podle2a z>iano> Idokonywany> cic.acze>K od %edne2o ideolo2iczne2o plenu> &1 do dru2ie2oN )ak wi<c kto nie 2odzi si< na 3iernF rol< upu
w 3itwie o u>ysy? >B2 si< 3y sa> uz3roiA i wziFA? c.oA3y w zaciszu wasne2o >Bz2u? udzia w walce przez sa>odzielne rozwaEanie ar2u>entac%i o3u stron: Nie 3yo to atwe $ 3o? %ak powiedziae>? dostoEliwe: Nie z2adza> si< teE z zarzute> ks: pro : JBze a )isc.nera? Ee zawodowi ilozo owie uniwersyteccy nie ,itwa o u>ys 5" tylko nie dostrze2ali >arksiz>u %ako przeciwnika ilozo iczne2o? ale Ee ic. skryta po2arda dla >arksiz>u przerodzia si< w postaw< niezaan2aEowania w >oralny i ideowy kon likt naroduT: *wo Gniezaan2aEowanie"? tzn: L >ilczenie? zostao i> siF narzucone: PBki >o2li? stawiali opBr: A%dukiewicz np: o2osi wy>ownF o3ron< wolno;ci nauki %eszcze w !"84 r:Q w rok pBHnie% podo3na pu3likac%a 3ya3y nie>oEliwa!": - on? i &otar3i@ski? oskarEani o Gidealiz>" i inne okropno;ci? o2osili o3szerne odpowiedzi na postawione i> zarzutyQ ale wolno i> 3yo tylko wykazywaA sprzeczno;ci w tekstac. party%nyc. krytykBw? nie za; wykazywaA ><tniactwo i pry>itywiz> ic. po2lFdBw: Nie z2adza> si< rBwnieE z o2Blnie%szy> twierdzenie> ks: )isc.nera? Ee ilozo owie polscy przed wo%nF L poza 3ardzo nieliczny>i wy%Ftka>i $ nie przy2otowali polskie% inteli2enc%i na kon rontac%< z >arksiz>e>!7: Wyra3ianie przez szko< -wowsko$warszawskF ry2orBw %asne2o i precyzy%ne2o >y;lenia oraz wy>o2Bw ;wiado>o;ci >etodolo2iczne% 3yo na%lepszy> przy2otowanie>? a3y stawiA czoo intelektualne% Eon2lerce? ktBrF przedstawi >arksiz>: Prze%rzyste i lo%alne przedstawienie o2ro>ne% roz>aito;ci doro3ku ilozo ii europe% J: )isc.ner? dz: cyt:? s: =9: Na s: !5" autor pisze? iE G>ateria$liz> .istoryczny dziwny> z3ie2ie> okoliczno;ci znalaz si< poza za$si<2ie> zainteresowa@ katolikBw": AleE nic podo3ne2o? wr<cz przeciwnie Iks: Piwowarczyk >i ;wiadkie>KQ ale pisanie o >ateria$liz>ie .istoryczny> wciF2ao natyc.>iast do 3ezpo;rednie% kon$ rontac%i polityczne%? a tu %uE czuwaa cenzura: &: A%dukiewicz? 1o to %est wolno;A nauki? GOycie Nauki" !"84? nr 9: )ekst zresztF ocenzurowano? w pene% wers%i ukaza si< dopiero w !"#6 r:Q &: A%dukiewicz? J<zyk i poznanie? t: --? Warszawa !"4#? s: =99L=4!: =7 J: )isc.ner? dz: cyt:? s: !#4: 87 skie% w dziele )atarkiewicza uczyo rozu>ienia i szacunku dla >y;lFcyc. inacze% niE >y w te% c.wiliQ Fczenie przez (: *ssowskie2o analizy se>iotyczne% z soc%olo2iF e>pirycznF I3ra teE pod uwa2N prace >arksistBwK torowao dro2< penie%sze>u zrozu>ieniu z%awisk i procesBw spoecznyc.: JakEe %ednak >ieli nas przedwo%enni .u>ani;ci przy2otowaA na pancerny na%azd 3redni odziane% w z3ro%< ideolo2ii post<pu? %edynie
prawdziwe% wiedzy i naukowe2o poznania nieuc.ronnyc. procesBw dzie%owyc.N ,yy zresztF dost<pne? wydane w !"59 r:? dwa to>y Wieku dziewi<tnaste2o ,ertranda Russella Itytu ory2inau: +reedo> and *r2anization !4!8L!"=8K? ze znako>itF analizF krytycznF teorii Marksa i En2elsa: PrB3a staliniz>u 3ya prB3F zarBwno intelektualnF? %ak i >oralnF? a na%lepszy> sposo3e>? %aki> ilozo owie polscy >o2li si< do nie% przy2otowaA? 3yo wytwarzanie do3re% ilozo ii: +ilozo ia -Rzeczypospolite% sta$a na pozio>ie ;wiatowy>: Jest %asne: 2dy3y Polacy spodziewali si< katastro y poddania ko>unistyczno$stalinowskie% do>inac%i? >o2li3y przedsi<wziFA %akie; kroki przy2otowawcze: (po;rBd tyc.? ktBrzy t< katastro < przewidzieli? Witkacy popeni sa>o3B%stwo? a niektBrzy inni zdecydowali si< poprzeA Nowy Dad: Rozpatrywany %ako konstrukc%a intelektualna Bwczesny >arksiz> rzeczywi;cie zasu2iwa na po2ard<: Motywy %e2o akceptac%i rzadko >iay co; wspBlne2o z ilozo iczny>i zaleta>i >arksiz>u al3o nawet z akte> Irzeko>e2oK urzeczywistniania te% teorii przez syste> realne2o soc%aliz>u: WidaA to cakie> wyraHnie zarBwno w Zniewolony> u>y;le Miosza? %ak i w znacznie 3o2atsze% akto2ra icznie Ua@3ie do>owe% )rznadla: ,itwa o u>ys 8! Rzeczywista rola polskic. ilozo Bw nie$>arksistowskic.? przede wszystki> ze szkoy -wowsko$ warszawskie%? w 3itwie o u>ys zostaa na%penie% opisana i %ak sFdz< na%wa;ciwie% oceniona w o2ro>ne%? 3ardzo szcze2Bowe% i spec%alistyczne% Ia w Polsce prawie nie znane%K ksi<dze Z3i2niewa Jordana +ilozo ia i ideolo2ia: RozwB% ilozo ii i >arksiz>u$leniniz>u w Polsce od Dru2ie% wo%ny ;wiatowe%? wydane% w !"95 r: 1ytu%<: Nie %est przesadF powiedzieA? Ee wynik >B23y 3yA inny? 2dy3y ilozo ia polska od pokole@ nie 3ya uodporniana przeciwko wszelki> or>o> irrac%onaliz>u przez syste>atyczne uprawianie lo2icznyc. i innyc. naukowyc. procedur i 2dy3y nie >o2a czerpaA z tyc. zaso3Bw I:::K /dy3y ilozo owie polscy I:::K ule2li poza$lo2iczny> nacisko> lu3 zaprzestali stawiania oporu ><tne>u >y;leniu i 3<dny> rozu>owanio>? zostao3y prze2rane cos wi<ce% niE tylko teoretyczna de3ata=!: *dnosi si< to nie tylko do ilozo BwQ naukowcy polscy? pracu%Fcy w innyc. dziedzinac.? rBwnieE >o2li i cz<sto potra ili korzystaA z 3ezcenne2o doro3ku? %aki> 3yy u>ocnione lu3 wytworzone w okresie -- Rzeczypospolite% wysokie standardy >etodolo2iczne i lo2iczne pracy 3adawcze%: !!: Zna>ienne? Ee walczFc z >eta izykF i niezliczony>i wcielenia>i wsz<do3ylskie2o idealiz>u Ipopularna 3ya odpowiedH Lenina na pytanie? czy 2orszy %est idealiz> o3iektywny? czy su3iektywny: *3a sF 2orsze:K niec.<tnie korzystano z wypowiedzi Ey%Fcyc. ilozo Bw polskic.? takic. %ak &otar3i@ski: *ni sa>i 3owie>? upiera%Fcy si< przy swoic. G3urEuazy%nyc." przekona Z:A: Jordan? P.ilosp.y and -deolo2y: ).e Deyelop>ent o P.i$losop.y and MarXis>$Leninis> in Poland si@ce t.e (econd Worid War? Dordrec.t !"95? s: P--: 8=
niac.? 3yli przed>iote> surowe% krytyki: Nato>iast z 1arnapa i %e>u podo3nyc. cudzozie>cBw strzelano na%c.<tnie% do ilozo Bw katolickic.: Nie tworzyli oni 3yna%>nie% %ednolite% 2rupyQ wi<kszo;A stanowili neoto>i;ci? ale 3yli w;rBd nic. i >y;liciele 3liscy szkole -wowsko$warszawskie%: Atakowano ic. rontalnie i z %ednakowy> erwore> %ako ideistBwQ sowu te>u nadano c.arakter po2ardliwe% o3el2i: Wiara w ,o2a uwaEana 3ya przez >arksistBw I>iosiernie opuszcza> nazwiskaK %ako nie tylko %awnie reakcy%na? ale rBwnieE intelektualnie ko>pro>itu%Fca: Z dru2ie% strony %ednak istnienie ,o2a 3yo dopuszczany> przez cenzur< te>ate> pole>ik: katoliko> przyzna%Fcy> si< do ;>ieszne2o anac.roniz>u pozwalano si< wypowiadaA w %e2o >ateriiQ inne de3aty? na>acalnie 3liEsze praktycznyc. odniesie@? tu>iono 3ardzie% surowo: Warto o ty> pa>i<taA? 3o &o;ciB 3ywa niekiedy oskarEany o e2ocentryczne skupianie si< na pro3le>ie ateiz>u %ako podstawowy>: Wynikao to nie tylko z uzasadnione2o pryncypializ>u? ale i ze wz2l<dBw praktycznyc.: Po !"8" r:? otwarta krytyka >arksiz>u na %akie%kolwiek inne% paszczyHnie staa si< prawie nie>oEliwa: +ilozo owie uniwersyteccy rozporzFdzali w pierwszyc. latac. po wo%nie swoi>i spec%alistyczny>i czasopis>a>i? ktBre wkrBtce zresztF zlikwidowano: My;liciele katoliccy 3yli %eszcze przez krBtki okres $ do poczFtku !"#5 r: wFcznie $ w sytuac%i nieco lepsze%? 3o istniao par< niezaleEnyc. pis>? z G)y2odnikie> Powszec.ny>" na czele: Jak zasadnicze? Eywe i nadal aktualne starali si< toczyA pole>iki? >oEna si< przekonaA np: spo2lFda%Fc na interwenc%e cenzury w wydany> w !"4# r:? a wi<c po 3lisko czterdziestu latac. z3iorze artykuBw ks: Jana Piwowarczyka Wo3ec nowe2o cza ,itwa o u>ys 85 suZ szcze2Bowe i uporzFdkowane o>Bwienie zawarto;ci )y2odnika Powszec.ne2o" a takEe innyc. czasopis> katolickic. z lat !"8#L#5 zawiera staranna ksiFEka Mic.aa Ja2iey G)y2odnik Powszec.ny" i ko>uniz> n]K8#L!"#5K==: Nie 3<d< streszcza te% arcyciekawe% pu3likac%iQ dla celBw ninie%sze2o szkicu 3<dF przydatne dwa stwierdzenia? ktBryc. doku>entac%< >oEna w nie% znaleHA: Po pierwsze? &o;ciB i katolicy polscy nie pot<piali nowe2o ustro%u i wiFzali z ni> nadzie%e na wzrost sprawiedliwo;ci spoeczne%: JeEeli inne rozwiFzania? nie r<ka>i katolikBw dokonywane? wyda%F si< ten cel na pewny> odcinku osiF2nFA? to nie wolno katoliko> tyc.? c.oA3y tylko cz<;ciowyc. osiF2ni<A odrzucaA!5: Zdawali si< nawet udziA co do >oEliwo;ci owocne2o wspBistnienia: w kwietniu !"86 r: Episkopat uwaEa za realistyczne postulowanie? w >e>oriale skierowany> do pre>iera 1yrankiewicza? 3y Polska zostaa okre;lona w konstytuc%i %ako pa@stwo c.rze;ci%a@skie: Po dru2ie? &o;ciB i katolicy wielokrotnie deklarowali 2otowo;A do lo%alno;ci i otwarto;ci? ktBra >oEe zdu>iewaA w ;wietle nie tylko pBHnie%szyc. do;wiadcze@? ale i Bwczesne% wiedzy o zakresie i >etodac. prze;ladowa@ politycznyc.: Za%>owali wi<c pozyc%< czysto o3ronnF:
!=: Jaki>i sposo3a>i prowadzili 3itw< naciera%FcyN Nie tylko sowe> i nie 2Bwnie sowe>: 1.ociaE stworzono 3az< spoeczno$ekono>icznF dla Gsoc%alistyczne%" nad3udowy i c.ociaE 2oszono ewidentnF naukowo;A >arksiz>u? walka w dziedzinie >y;li toczona 3ya przede wszystki> ;rodka>i izyczny>i: Wykadowco> Wyd: NiezaleEna * icyna Wydawnicza? Warszawa !"44: J: )urowicz? W stron< uspoecznienia? GZnak" !"89? nr l: 88 od3ierano prawo nauczania? zwalniano ic. z pracy lu3 przesuwano do za%<A nie pozwala%Fcyc. na kontakt z studenta>i? za>ykano wydziay ilozo iczne i soc%olo 2iczne? likwidowano pis>a i stowarzyszenia zawodowe od>awiano o2aszania i wznawiania ksiFEek uznanyc. za sprzeczne z >arksiz>e>? atakowano i szantaEowano opornyc.? wyrzucano ze studiBw itd: Przy%<cie o ic%alne% ideolo2ii stawao si< podstawowy> kryteriu> awansu we wszelkie% dziaalno;ci intelektualne%: Jak pisze ,o.dan 1ywi@ski? niszczenie niezaleEnyc. pis> i zastra szanie ludzi wyprzedzao wszelkie pole>ikiQ 1ywi@ski ukazu%e to na przykadzie prze;ladowa@ &o;cioa? ale tF sa>F taktyk< stosowano i na roncie pozareli2i%ny>=8 Walka z katolicyz>e> od2rywaa %ednak w Polsce rol< kluczowF: Warto tu przypo>nieA par< aktBw przytoczonyc. przez ks: Alo%ze2o *rszulika w szkicu .istoryczny> GZnaczenie prasy w Eyciu &o;cioa i stan prasy katolickie% w Polsce"=#: *to !6 lipca !"#= r: redaktorzy naczelni pi<tnastu pis> katolickic. zwrBcili si< do Prezydenta PRL ,olesawa ,ieruta w sprawie zaostrza%Fce% si< cenzury? utrudnie@ w kolportaEu i o2ranicze@ w przydziale papieru: Pisali? Ee /Bwny 0rzFd &ontroli Prasy nie pozwala skutecznie przeciwdziaaA aszo> i zarzuto>? c.oA3y 3yy na%3ardzie% niesuszne i krzywdzFce: (tFd paradoksalny widok: w kra%u na%szerze% 3oda% katolicki> wa;nie katolicyz> sta%e si< przed>iote> na%ci<Eszyc. zarzutBw? a prasa katolicka nie za3iera pu3licznie 2osu? %ak 2dy3y w %e2o o3ronie nie >iaa nic do powiedzenia: =! -J !"#5 r: (ekretarz Epi " ,: 1ywi@ski? - was prze;ladowaA 3<d^:::? GWidnokrF2" !"46 nr 9_6? s: 65? 66: =# Pis>o *kBlne (ekretariatu Episkopatu Polski? !"44? nr =8 s: =5L=8: ,itwa o u>ys 8# skopatu? 3p Zy2>unt 1.oro>a@ski? pisa do Rady MinistrBw: Doszo do te2o? Ee skre;lano #7S do 6#S >ateriauQ w wielu wypadkac. cenzura dawaa swo%e wstawki:
I:::K (kre;lano cytaty z Pis>a Lw:Q litur2iczne i tradycy%ne >odlitwy: I:::K artykuy o Eyciu wewn<trzny> L %ako zac.<ca%Fce do 3ierne2o oporu IRNKQ artykuy ascetyczne o cierpieniu $ %ako Ee pro3le> cierpienia nie powinien istnieA IRNKQ za2adnienia >io;ci 3liHnie2oQ skre;$lano nawet artykuy o poko%u? a to dlate2o? Ee usypia%F czu%no;AQ skre;lano kazania pasy%ne o ><ce 1.rystusa Pana? 3owie> >a%F c.arakter cierpi<tniczy IRNKQ EFdano >odlitw antyi>perialistycznyc. I:::K: WkrBtce pote>? w >e>oriale do ,ieruta IwBwczas %uE pre>ieraK z 4 J !"#5 r: znany> pod nazwF GNon possu>us"? 3iskupi pisali: Znika aktycznie prasa katolicka w Polsce: A znika 3yna%>nie% nie z u3Bstwa >y;li L 3o nie u3Bstwo >y;li sprawio cenzoro> tak wiele kopotu? z>usza%Fc ic. do wykonania ci<A tak niezliczonyc. i tak radykalnyc.: znika nie dla wy2ody czy przez zniec.<cenie katolickic. pisarzy czy redaktorBw I:::K znika nie z 3raku czytelnikBw I:::K Znika po prostu na rozkaz? dany z 2Bry: *dpowiedziF owe% 2Bry 3yo aresztowanie pry>asa Wyszy@skie2o =# -P !"#5 r: !5: 1z: Miosz pisa Iw ty>Ee !"#5 r:K w Zniewolony> u>y;le: Nacisk zor2anizowane% >ac.iny pa@stwowe% %est niczy> w porBwnaniu z naciskie> przekonywu%Fce% ar2u>entac%i: ,ye> w Polsce na z%azdac. przedstawicieli rBEnyc. dziedzin sztuki? 2dzie po raz pierwszy o>awiano teori< soc%alistyczne2o realiz>u: (tosunek sali do >BwcBw? wy2asza%Fcyc. przepisowe re eraty? 3y zdecydowanie wro2i: Wszyscy uwaEali soc%alistyczny realiz> za urz<dowo narzuconF teori<? prowadzFcF do opakanyc. wynikBw? %ak dowodzi te2o przykad sztuki ro 89 sy%skie%: PrB3y wywoania dyskus%i nie udaway si<: (ala >ilczaa: Zwykle zna%dowa si< %eden odwaEny? ktBry przypuszcza atak peen .a>owane2o sarkaz>u? przy >ilczFcy>? ale wyraHny>? poparciu cae% sali: *dpowiedH re erentBw >iaEdEya ataku%Fce2o znacznie lepie% przeprowadzonF ar2u>entac%F? i a3y wypada %eszcze >ocnie%? zawieraa cakie> dokadne po2rBEki pod adrese> kariery i przyszo;ci nies orne2o oso3nika=9: )ylko ostatnie zdanie 3rz>i prawdziwieQ reszta o3razu %est ikc%F: Miosz wy%ec.a z Polski? %ako dyplo>ata? pod koniec !"8# r:? na par< lat przed prokla>owanie> realiz>u soc%alistyczne2o o3owiFzu%Fcy> style> w sztuceQ nie >B2 wi<c uczestniczyA w Gwielu" kon erenc%ac. stowarzysze@ twBrczyc.: ,ra %ednak zapewne udzia w pierwszy> powo%enny> z%eHdzie literatBw? ktBry rozpoczF si< 57 J--- !"8# r: w &rakowie: Zac.owa si< dziennik Wacawa ,orowe2o? czoowe2o wBwczas krytyka i .istoryka$literatury? interesu%Fce2o si< rBwnieE za2adnienia>i ilozo iczny>i i >etodolo2iczny>i: ,orowy zapisywa: Pro2ra> do ostatnie% c.wili nie 3y u%awniony: *kazu%e si<? Ee pierwszy poranek wypeniA >a%F odczyty wyrazicieli przekona@ urz<dowyc.
G*drodzenia" i G&uHnicy": WaEyka? Jastruna? Przy3osia? &ornackie2o? z dodatkie> %eszcze podrz<dnie%sze2o Polewki: I:::K syszy>y to? co;>y %uE dziesiFtki razy czytali: WaEyk 2ro>i wiar< w twBrcze siy intuic%i i upewnia? Ee tylko rozu> ludzki >a zdolno;A 3udowniczF: Pot<pia I:::K podzia twBrczo;ci na ;wiado>F i pod;wiado>F: Ale kryzys kulturalny naszyc. czasBw $ ciF2nie $ si<2a 2<3ie%: %est to kryzys idealistyczne2o >y;lenia: Decydu%FcF rol< w walce o los narodu nasze2o ode2rao pa@stwo? z3udo 1z: Miosz? dz: cyt:? s: =9: ,itwa o u>y;l 86 wane na zasadac. >aterializ>u spoeczne2o: ono? rzecz zrozu>iaa? >usi >ieA wpyw i na dziedzin< nasze% >y;li: 1zo2a>i i ar>ata>i pa@stwo to dowiodo wo3ec .istorii? Ee %e2o syste> %est suszny: I:::K Jastrun podo3nie: przy$po>ina? Ee okres >i<dzy dwie>a wo%na>i cec.u%e wiara w warto;ci irrac%onalne!ZZ: Atakowano kult ekspery>en$tu oderwanie od potrze3 spoecznyc. i tak dale%: Ani sowa %eszcze o realiz>ie soc%alistyczny>: pro2ra>e> : 3y .u>aniz> i przykad ludzi radzieckic.: ,orowy uwaEa? Ee ar2u>enty 3yy wszystki> do3rze znane: *n pierwszy odpowiadaQ %e2o pole>ika? uprze%>a i rzeczowa? skupiona na aktac.? a nie teoriac.? spotkaa si< z aplauze> suc.aczy i sprawia? Ee prele2enci spu;cili z tonu i odEe2nali si< od intenc%i z>uszania uczestnikBw do cze2okolwiek: )ak to prze3ie2ao na poczFtkuQ pBHnie% 3rako zarBwno pole>istBw? %ak i rzeczowo;ci? nie 3rako po2rBEek: ZresztF krBlowaa de>a2o2ia: A takEe strac.: ,o.dan &orzeniewski wspo>ina w (awie i in a>ii? Ee w !"8" r: podczas narady w *3orac.? po;wi<cone% teatrowi? na%ostrze% atakowa 2o? %ako reakc%onist<? 1z: Miosz? ktBry c.cia w ten sposB3 zasuEyA na powrBt za 2ranic<:::=4 !8: (i<2a> do wasne% pa>i<ci: Poowa paHdziernika !"#7 r:? narada produkcy%na Itaka 3ya o ic%alna nazwaRK warszawskie% polonistyki: Przed>iote> skoncentrowane2o ataku %est %eden z naszyc. pro esorBw? wa;nie W: ,orowy: W swoic. wykadac. i podczas za%<A =6 W: ,orowy? Z Dziennika? GZnaki 1zasu" !"49? nr l? s: 5!L5#: =4 M: (ze%nert? (awa i in a>ia: Roz>owa zpro : ,o.dane> &o$rzeniewski>: Wydawnictwo Pokolenie? Warszawa !"44? s: 97L9!: 84 zac.owywa si< ostroEnieQ stwierdza tylko? kiedy te>at te2o wy>a2a? Ee nie %est >arksistF: )eraz ko.orty (: OBkiewskie2o zarzuca%F >u reli2ianctwo? irrac%onaliz>? idealiz> i reakcy%no;AQ GdowodBw" dostarcza wydana przed dwo>a laty ksiFEka * poez%i polskie%
w wieku PJ---? w ktBre% ,orowy przypisa wielu wierszo> reli2i%ny> ta>te2o stulecia wysokF warto;A estetycznF: Paru z nas odwaEa si< wystFpiA w o3ronie pro esora? wzorowe2o naukowca i znako>ite2o peda2o2a: Nast<pne2o dnia dosta%e>y po 2owie od G)ry3uny Ludu"? na szcz<;cie lito;ciwie 3ez nazwisk? %ako wro2owie luduQ ,orowy nato>iast u>iera na udar: (tycze@ !"#= r: Pisz<? pod pseudoni>e> ,o2usawa /rodzickie2o Iukon w stron< Nie3a w po>ieniac.K do G)y2odnika Powszec.ne2o" recenz%< to>u szkicBw krytycznyc. Ryszarda Matuszewskie2o Literatura na przeo>ie? wykazu%Fc? Ee sFdy ocenia%Fce autora nie >a%F lo2iczne2o zwiFzku z wyoEony>i przez nie2o kryteria>i: 1enzura kon isku%e tekst w cao;ci: Pode%>u%< tenEe te>at na konwersatoriu> z teorii literatury zac.<cony przez opiekuna kursu? Andrze%a Wasilewskie2o: Zosta%< przez kole2Bw z>iaEdEony %ako 3urEuazy%ny o3iektywista? pada%F aluz%e do zac.odnic. i>perialistyZcz$ Z nyc. inspirac%i? opiekun u;>iec.a si< rozkosznie: Przed e2za>ina>i z >aterializ>u dialektyczne2o i .istoryczne2o nasi zor2anizowani w partii i ZMP koledzy Ii koleEankiQ te 3yway szcze2Blnie za%adeK sporzFdzali listy osB3 ideowo niedo%rzayc.? ktBre przekazywano e2za>inatoro>: PrzesFdzay one o >oEliwo;ci uzyskiwanyc. stopni $ nawet na%3ardzie% o3kuty wrB2 klasowy nie >B2 liczyA na wi<ce% niE trB%k<? c.y3a Ee udao >u si< w;liz2nFA na e2za>in do sa>e2o pro : (c.a a? ktBre>u %ako czowiekowi &1 i w o2Ble Wielkie% +i2urze list nie podsuwano: Pa>i<ta> skan ,itwa o u>ys 8" dal iaki> 3yo uzyskanie od (c.a a piFtki przez koleEank< -ren< (tasiewicz? ktBra kiedy; na naradzie produkcy%ne% w przyst<pie szale@cze% odwa2i zadeklarowaa si< %ako Gidealistka": INie uc.ronio %e% to od skierowania po trzec. latac. do pracy za>iast na studia >a2istranckie:K - pa>i<ta> wasny e2za>in z .istorii ilozo ii skadany przed Uenrykie> Uollande> %uE po uprzed$ni> zdaniu Ina 3ardzo do3rzeK dwBc. e2za>inBw spe$c%alistycznyc. z te2oE przed>iotu przed W: )atarkiewicze>: E2za>inator wykry ten akt przy o2lFdaniu >o%e2o indeksu i potraktowa >nie odpowiednioQ udao >i si< %ako; prze3rnFA? ale zostae> dodatkowo skarcony za to? Ee nie u>iae> na pa>i<A o3owiFzu%Fcyc. or>u? ktBre okre;lay rodza% i stopie@ niedorastania do >arksistowskic. wyEyn Male3ranc.eZa i Lei3niza: Ale kaEdy? kto owe lata pa>i<ta? >oEe sypaA podo3ny>i $ a takEe o wiele 3ardzie% ponury>i $ .istory%ka>i: Wylecenie ze studiBw powodowao wBwczas zwykle zesanie na prowinc%< do pracy %ako nauczyciel czy 3i3liotekarz? ale nieraz oznaczao po prostu n<dz<? 3o tr<dowaty> niec.<tnie dawano prac<: Janusz (zpota@ski Ey? po usuni<ciu z 0W? %aki; czas z roznoszenia >leka i z3ierania 3utelek::: !#: Marksiz>$leniniz> oraz pro2ra> realiz>u soc%alistyczne2o nie zostay w cao;ci i>portowane z zewnFtrz $ >iay w Polsce swoic. autoc.tonicznyc. zwolennikBw w;rBd party%nyc. intelektualistBw i pisarzy: -dea 2eneralne% odnowy kultury w duc.u Gproletariacki>"? dro2a przedwo%enne% lewicy? zyskaa na2le upa%a%Fce szans< realizac%i: A c.ociaE rozdHwi<k >i<dzy sowa>i a czyna>i? >i<dzy .asa>i wyzwolenia czowieka a rzeczywisto;ciF wszec.>ocy ta%ne% polic%i
u%awnia si< od pierwsze% c.wili $ przez 3lisko dziesi<A 8 $ Z Polski ::: #7 lat ko>uniz> odnosi sukcesy w walce o u>ysy: Jed nakEe nie dziao si< tak dzi<ki sile rac%onalnyc. r2u >entBw: Pierwsze z zacytowanyc. powyEe% zda@ Zniewolone2o u>ysu %est dokadnF odwrotno;ciF prawdy $ to 3rutalny nacisk syste>u nadawa wywo do> >arksistowskic. ideolo2Bw wi<kszo;A ic. >oc Nie tylko dlate2o? Ee wznieca strac.? ale dlate2o Ee 3udzi respekt dla pot<2i nieu3a2anyc. Praw Ui storii: [wczesne Gdyskus%e"? ktBryc. aE nadto wiele sysza e>? szy3ko i nieod>iennie ze;liz2iway si< z paszczyz ny rozu>owa@ na paszczyzn< o3iektywne% wy>owy ideolo2iczne% po2lFdBw nie$>arksistowskic. IktBre su Eyy Go3iektywnie" i>perializ>owi:::K? politycznyc. wyzwisk i po2rBEek: Do;A zresztF za%rzeA do takic. tekstBw? %ak np: GAktualny etap walki o >arksistowska literaturoznawstwo w Polsce" (: OBkiewskie2o="? 3y stwierdziA? Ee osiF wszelkic. dowodBw teoretyczne% suszno;ci 3yo odwoanie si< do >as walczFcyc. o wyzwolenie i nowy ustrB% i zwyci<skie% walki proletariatu? klasy przodu%Fce%? z3ro%ne% w przodu%FcF teori<: &to 3y 2BrF? >ia rac%<: Musia >ieA rac%<: Zdarzali si< ludzie tacy? %ak >B% pro esor? Julian &rzyEanowski? ktBrzy? posiada%Fc znaczny autorytet naukowy? z wielkF wiedzF ko%arzyli dyplo>ac%ie%<tno;A c.ytryc. >anewrBw: Wadze wyEsze szanoway ic. 2otowo;A do wspBdziaania np: na 2runcie edytorski>Q konkurenci 3ali si< erudyc%i i ostre2o %<zyka: My? studenci$nie>arksi;ci? podziwiali;>y ic.? ale 3ez zapau: Nie 3ya to 3owie> o3rona? ale unikiQ ol;niewa%Fce Re erat na Z%azd Literacko$Naukowy PolonistBw? Warszawa 4L!= >a%a !"#7Q G)wBrczo;A" !"#7? nr 9? s: !7#? !=5: ,itwa o u>ys #! nieraz i zac.<ca%Fce do pracy? ale nie stanowiFce wzoru ? 57 >oralne2o : Nie c.c< %ednak sprawiaA wraEenia? Ee kusz< si<
o peni< o3razu ;rodowiska naukowe2o ta>tyc. czasBw: 1.odzi >i w te% c.wili o sprowadzenie do wa;ciwyc. wy>iarBw roli czynnika intelektualne2o w przy%>owaniu >arksiz>u: Doda> %eszcze? Ee %e;li c.odzi o szcze2Bowe skadniki doktryny? to $ %ak pokaza niedawno (te an A>sterda>ski na przykadzie )ro i>a Dysenki? skuteczne2o niszczyciela 2enetyki $ o ic. intronizac%i decydoway nie tre;ci >erytoryczne? ale ukady koniunkturalne i personalne5!: - to 3y >odelowy stan rzeczy: !9: 1z: Miosz >artwi si< niedawno zdu>iewa%FcF atwo;ciF z %akF Polska wyplua >arksiz> i przywoa autorytet %edne2o z na%wy3itnie%szyc. u>ysBw Europy? Jean$Pau (artreZa? ktBry nie Eaowa czasu na 3orykanie si< z tzw: rozu>e> dialektyczny>56: Zostawia%Fc %uE na 3oku akt? Ee (artre IktBre2o 2wiazda z3lada do zanikuK >B2 %ako ilozo konkurowaA w ><tniactwie z na%t<Eszy>i ><drca>i staliniz>u? zapyta%>y? czy zna>y %aki; narBd? ktBry3y przeknF >arksiz> i nie >usia za to 2orzko paciAN W Z(RR trze3a teraz stosowaA silne ;rodki wyksztu;ne: )rudno si< z2odziA z su2estiF? Ee prze%;cie przez c.oro3< wiary w konieczno;A .istorycznF? z3awiennF >oc dyktatury proletariatu Autoc.arakterystyk< analo2iczne% postawy zawiera%F wspo>nienia ,: &orzeniewskie2o? dz: cyt:? np: s: 67: (: A>sterda>ski? * patolo2ii Eycia naukowe2o $ casus ):D: Dysenko: GPP" 8_!"4"? s: 69L66: 5= 1z: Miosz? Jak3y na opak? G&ultura" !"44? nr 9? s: !=9: #= i deter>iniz>u ekono>iczne2o %est warunkie> do3re2o zdrowia duc.owe2o narodu: 1ze2BE %eszcze >ieli;>y si< 3yli nauczyA podczas przy>usowyc. Awicze@ z teorii i praktyki >arksiz>uN 1ze2o %eszcze dowiedzieli3y;>y si<? duEe% i z wi<kszy> zapae> studiu%Fc? na te>at wspBczesnyc. procesBw spoecznyc. i ekono>icznyc. Inie >BwiFc %uE o 3iolo2ii i izyceKN 1zy przy2otowao3y to nas lepie% do zrozu>ienia te2o? co si< dzisia% dzie%e w Z(RR? na W<2rzec. lu3 w PolsceN A przecieE: i> 3ardzie% serio 3rao si< >arksiz> %ako ilozo i<? ty> starannie% naleEao si< przy2lFdaA i podstawowy> po%<cio> doktryny? i %e% wewn<trzne% spoisto;ci? i %e% praktyczny> konsekwenc%o> Iskoro 2osia? Ee %est ilozo iF ludzkie% praktykiK: Przy>ykanie oczu na spekulatywno;A i lo2iczne luzy teorii podawa$nyc. %ako rac%onalne i naukowe? na ic. >i%anie si< z do$;wiadczenie> i na ic. 3ezpo;rednie okropne skutki >oEna 3yo uzasadniA politycznie al3o psyc.olo2icznie? potrze3a>i walki al3o strac.e>: Nie >oEna te2o 3yo o3roniA na paszczyHnie rozu>owe%: My;l<? Ee rol< istotnF ode2rao w nasze% polskie%
walce o u>ysy rozu>ienie etyki %ako odnoszFce% si< nie do ;wiata teorii? ale do ;wiata rFk? oczu? >i<sa i krwi? %ak to u%F ,olesaw Mici@ski55: Dlate2o teE nie >a si< co wstydziA owe2o atwe2o wyplucia ani aktu? Ee >otywy odrzucania >arksiz>u 3ardzo cz<sto nie >iay nic wspBlne2o z teoretyczny> rozu>owanie>? a nawet ze zna%o>o;ciF te% doktryny: ,odHce> do wyplucia 3ya ;wiado>o;A setek tysi<cy W to>ie PodrBE do piekie? !"56Q cyt: w2: ,: Mici@ski? Pis>a? &rakBw !"9"? s: 9": ,itwa o u>ys #5 po>ordowanyc. i za><czonyc.? setek tysi<cy wi<zionyc.: W i>ieniu ideolo2ii? oparte% na >arksiz>ie? dokonywano tylu z3rodni i okrucie@stw? wypowiadano tyle ka>stw i tak 3rutalnie przy>uszano do aszu? Ee sa>a dotykalna rzeczywisto;A wystarczaa 3y t< ideolo2i< odrzuciA 3ez rozu>owyc. zastanowie@: !6: 1i? ktBrzy si< >arksiz>owi przeciwstawiali? dokonywali wy3oru $ odrzuca%Fc >arksiz> przy%>owali co; inne2o: ,y to wy3Br o paru o3liczac.: Nie tylko intelektualny? ale takEe Iw praktyce: nade wszystkoK >oralny? a rBwnieE ludzki? ;rodowiskowy: Przykad innyc. od2rywa w tyc. czasac. niszczenia dawnyc. wi<zi spoecznyc. o2ro>nF rol< $ wi<kszF niE dzisia% L szcze2Blnie dla >odzieEy: *pis 3itwy o u>ysy 3y3y 2roteskowo niepeny 3ez wspo>nienia roli G)y2odnika Powszec.ne2o": )y>? czy> na paszczyHnie ilozo iczne% 3yy nauki szkoy -wowsko$ warszawskie%? ty> na paszczyHnie z3iorowe2o przykadu stao si< dla wielu krakowskie ;rodowisko Gty2odnikowe": Nie 3yo to %ednak ;rodowisko %edyne: Powo%enne o3licze katolicyz>u polskie2o i stosunku do@ inteli2enc%i 3ywa%F przedstawiane w sposB3 >oi> zdanie> upraszcza%Fcy: Ada> Mic.nik pisze w swoi> ;wietny> skFdinFd szkicu G&opot"? Ee etos polskie% inteli2enc%i 3y antyko;cielny i Ee szuka%Fc re>ediBw na stalinowskie do2>aty patrzono na &o;ciB katolicki krytycznie i nieu nie5C: )o? co pa>i<ta>? nie z2adza si< z tak 2eneralny>i twierdzenia>i: 58 A: Mic.nik? &opot? w to>ie *3ecno;A: Leszkowi &oakowskie>u w 97: rocznic< urodzin? Londyn !"46? s: =77: #8 JeEeli etos polskie% inteli2enc%i to nie %aka; teoretyczna a3strakc%a? ale rzeczywi;cie unkc%onu%Fcy zespB nor> post<powania ludzi naleEFcyc. do okre;lone% warstwy? to trze3a powiedzieA? Ee o2ro>na cz<;A? >oEe i wi<kszo;A? polskie% inteli2enc%i wcale antyko;cielna nie 3ya: 1o na%wyEe% nie zac.owywaa si< %ak posuszni wykonawcy ko;cielnyc. polece@: )o sa>o dotyczy pol$skic. intelektualistBw: nie 3yli antyko;cielni ,orowy ani &onopczy@ski? &utrze3a ani )atarkiewicz? &leiner
ani ParandowskiQ wylicza> nazwiska z rBEnyc. para ii: Nie c.odzi >i tu %ednak o pole>ik< na te>at tworzenia po%<A porzFdku%Fcyc. zac.owania z3iorowe: 1.odzi >i o dokadnie%szy o3raz aktBw: W latac. !"8"L#7 zetknFe> si< w Warszawie ze ;rodowiskie>? ktBre 3yo i inteli2enckie? i niepokorne a zaraze> katolickie i w &o;ciele widzFce swo%e2o sprzy>ierze@ca: Z3ierali;>y si< do;A cz<sto w >ieszkaniu Zosi LewinBwny przy Dowickie%: ,ywali ta>: Donia A3akanowicz? Marysia Dernaowicz? Julek Eska? Leszek &uc? +elek (awicki? Ada> (tanowski i wielu innyc.? ktBryc. nazwisk nie pa>i<ta> I3ye> w;rBd nic. na%>odszyK: )oczyli;>y uczone i Ewawe dyskus%e na te>aty ilozo iczne i spoeczne: >arksiz>? %eEeli si< w nic. po%awia? to %ako wyzwanie ideowe do zaan2aEowania si< po stronie pokrzywdzonyc.? nie %ako pro3le> intelektualny: Prawie wszyscy z tyc. ludzi tra ili wkrBtce pod niedaleki adres wi<zienia na Rakowieckie%? 2dzie %uE prze3ywa >:in:? z podo3ny>i ;rodowiska>i inteli2enc%i katolickie% zwiFzany? Wadysaw ,artoszewski::: Nie wFtpi<? Ee takic. kr<2Bw 3yo znacznie wi<ce%: )o 3ya waEna cz<;A Bwczesne% rzeczywisto;ci? w ktBre% wy3Br 3y wcale nie taki prosty? %ak w wierszu Miosza o ,orowski>: >i<dzy 2adkF ;cianF Wsc.odu a >ura>i ,itwa o u>ys ## nolski>i 1ie>no2rodu: 1i ludzie nie odtwarzali wzoru nac%onalistyczne2o Polaka$katolika i tylko de>a2o2 >B23y ic. po>BwiA o Greakcy%no;A": Ma> wraEenie? Ee nawet Eyczliwi skonni sF dzi; przypisywaA Bwczesne>u polskie>u katolicyz>owi o3licze i 3ardzie% %ednorodne? i 3ardzie% u3o2ie? niE to 3yo w rzeczywisto;ci: Mic.nik na przykad >yli si< twierdzFc? Ee ;wiat kultu$ralny G)y2odnika" `Powszec.ne2oa 3y s>utny i u3o2i? poprawnie tradycy%ny i poczciwie po3oEny: ,y to? na owe czasy? ;wiat 3o2aty i swo3odny $ >i>o wszystkic. pastwie@ si< cenzury: Podo3nie teE kiedy przynosie> o: (tanisawowi Wawrynowi do GPrze2lFdu Powszec.ne2o" swo%e Ipseudoni>oweK rozwaEania na te>at np: Alc.e>ii sowa Parandowskie2o al3o Europe%skie% ilozo ii wspBczesne% ks: -nnocente2o ,oc.e@skie2o L nie czue> ni2dy skr<powania wy>o2a>i kon esy%ny>iQ i to pis>o 3yo enklawF wolno;ci: 1ytowany przez Mic.nika Aleksander Wat twierdzi? Ee przed ule2ni<cie> stalinowskie>u totaliz>owi ocali PolakBw >asowy katolicyz> narodu? wa;nie Bw para ialny? o3skurancki? tak cz<sto o3skurny katolicyz> polski? ktBry przecieE oczy;ci si3ac." i znalaz rzeczywi;cie pasterza w oso3ie Pry>asa Wyszy@skie2o: )en katolicyz> uczyni dusz< polskF nieprzenikliwF dla >a2ii Gideolo2ii" oraz dla knuta praXis? i nie z3untowani literaci? nie rewiz%oni;ci sprawili polski PaHdziernik? ale $ o3ok wykruszania si< >ocy i spoi$sto;ci staliniz>u $ wytrway? ciF2y? nieu2i<ty opBr psyC Autor pu3likowa w GPP" !"#!L!"#= %ako ,o2usaw /rodzicki oraz M:&: IMarian &owalskiK: *3szerne o>Bwienie ksiFEki o: -: ,oc.e@skie2o zostao w cao;ci skon iskowane przez cenzur< Ired:K:
#9 c.iczny katolickie2o narodu: My;l<? Ee to e ektowne L ale >aterii po>ieszanie: Masowy i o3skurancki katolicyz> polski 2odzi si< znako>icie z kola3orac%FQ przykade> Gksi<Ea patrioci" i liczne rzesze party%nyc. dewotBwQ patrone> takie2o wspBistnienia >oEe 3yA Jan Do3raczy@ski: *pBr >as pole2a nie na sa>e% wierze? ale na wierze poFczone% z wiedzF $ ze ;wiado>o;ciF te2o? %akie sF naprawd< Ia nie na szpaltac. 2azet i stronac. ksiFEekK rezultaty dziaa@ syste>u: - 3ez pozna@skic. ro3otnikBw? 3ez opiera%Fcyc. si< kolektywizac%i c.opBw rewiz%oni;ci pozostali3y Ua>leta>i w 3i3liotekac.: !4: &iedy szuka> sowa$klucza? sowa$zwornika? ktBre 3y u%>owao wspBlnF istot< niez2ody i oporu? zna%du%< %edno? proste $ wierno;A: Ale wierno;A to po%<cie or>alne: nie >Bwi nic o ty>? cze>u czy ko>u %est si< wierny>Q warto;A wierno;ci zaleEy takEe od %e% tre;ci: Dla rBEnyc. ludzi roz>aite rzeczy 3yy na%cennie%sze? roz>aite stawiali na pierwszy> planie wierno;ci: Jedni 3yli wierni przede wszystki> reli2ii? inni $ prawdzie? inni $ pa>i<ci tyc.? ktBrzy oddali Eycie za ideay teraz 2wacone? inni L kultowi Polski niepodle2e%: Jednyc. podtrzy>ywaa w ic. wierno;ci wiara? innyc. du>a i wstyd? ktBre raze> sto%F u psyc.icznyc. podstaw poczucia .onoru: ILwiadectwo> zac.owania 2odno;ci przez intelektualistBw polskic. po;wi<ci waEnF ksiFEk< Z dzie%Bw .onoru w Polsce Ada> Mic.nik: Jest to prze%>u%Fcy doku>ent >y;li dziaacza? krytyka i wi<Hnia? zasu2u%Fcy na wnikliwF analiz<? a takEe na powaEnF? z szacunkie> przeprowadzonF pole>ik<? 3o Mic.nik z3ytnio rozszerza tytuowe po%<cie _z .onore> sensu stricto >a>y do czynienia w;rBd o>awianyc. przez nie2o ,itwa o u>ys #6 autorBw tylko u Uer3erta i (zczepa@skie2o_ i nieco na si< Fczy ze so3F lu3ianyc. pisarzy? za>azu%Fc istotne rBEnice np: >i<dzy Miosze> a dwo>a wa;nie wy>ieniony>i: Ale nie tu >ie%sce na takF dyskus%<:K Postawa wierno;ci %est postawF z natury anty$prak tycznF: Jest postawF wa;ciwF etyce kodeksowe%? ktBre% nor>y o3owiFzu%F niezaleEnie od z>iennyc. okoliczno;ci i niezaleEnie od konsekwenc%i? %akie >o2F spa;A na dziaa%Fce2o: )a>te czasy wielkie% prB3y? kiedy wy3Br >oralny? wyraEony %edny> sowe> lu3 2este>? >B2 zadecydowaA o cay> losie czowieka $ stawiay przed na>i pytania zasadnicze? ktBre atwie% %est or>uowaA w ic. wers%i staroEytne% niE w %<zyku wspBczesny>? przesiFkni<ty> psyc.olo2iz>e>: &iedy si< wiedziao o losac. 3o.aterBw Podzie>ia zatukiwanyc. po wi<zieniac.? o wile@skic. i woy@skic. akowcac. wywiezionyc. w 2F3 Ros%i? kiedy si< czytao o ic%alne kalu>nie rzucane na powsta@cBw Warszawy? kiedy si< 3yo ;wiadkie> z2arniania przez 0, na c>entarzu ludzi skada%Fcyc. kwiaty na 2ro3ie ,aczy@skie2o? kiedy si< widziao dokoa tryu> y o3udy i cyniz>u $ >iao si< pokus<? 3y powtBrzyA za &oc.anowski>: +raszka cnotaR Nie opaca si< 3yA przyzwoity>Q
nie >a sensu si< po;wi<caAQ te warto;ci? ktBry> suEyli? za ktBre oddali Eycie nasi starsi koledzy? sF tylko >a%aka>i: *drzucenie takie2o cyniz>u IktBry pynF nieraz z rozpaczy racze% niE z tc.BrzostwaK prowadzio do uznania? Ee pewne warto;ci >oralne pozosta%F warto;cia>i 3ez wz2l<du na to? %aki los spotyka tyc.? ktBrzy potra iF %e ocaliA: Postawa ta kazaa patrzeA na wasne Tcie%ako na przed>iot: nie%ako na warto;A na%wyEszF? ;le %ako na okaz%< do tworzenia warto;ci: #4 +iat iustitia? ruat coelu> $ niec. si< stanie sprawied liwo;A? c.ociaE runF nie3iosa $ %est skra%ny> wyraze> etyki kodeksu: Post<pu%N w okre;lony sposB3 nie dlate2o? Ee spodziewa> si< %akic.; korzy;ci czy c.oA3y apro 3aty? ale dlate2o? Ee takie sF wy>o2i >oic. zasad: Jest to wi<c postawa sprzeczna nie tylko z utylitaryz>en ale w o2Ble z tendenc%a>i pra2>atyczny>i przewaEa%F cy>i w >oralno;ci Zac.odu od lat dwustu: Jest rBw nieE nieczua na ar2u>enty praktyczne w rodza%u tyc. ktBre wytacza%F w ;wietny> opowiadaniu Jana JBze a (zczepa@skie2o G&oniec le2endy" trzeHwi i rozsFdni intelektuali;ci? sc.owani pod nazwiska>i (ici@skie2o i Wiel2osza? tu>aczFcy w styczniu !"8# r:? Ee trze3a 3yA realistF? podporzFdkowaA si< konieczno;ci? Zac.Bd zostawi nas sa>yc. itd: Jest to? syszeli;>y tysiFc razy? etyka szale@cBw? ktBrzy naraEa%F sie3ie i innyc. dla o3rony a3strakcy%nyc. ideaBw: Nie odwou%e si< do nadziei ani przeEycia? ani na2rody: Ale w o3liczu prze >ocy %est to %edyna postawa pozwala%Fca ocaliA wasnF 2odno;A i .onor: - tylko to %est %e% na2rodF: Peny> poetycki> wyraze> te% postawy %est Uer3e towskie GPrzesanie Pana 1o2ito": 3FdH odwaEny 2dy rozu> zawodzi 3FdH odwaEny w ostateczny> rac.unku %edynie to si< liczy I:::K idH 3o tylko tak 3<dziesz przy%<ty do 2rona zi>nyc. cza szek do 2rona twoic. przodkBw: /il2a>esza Uektora Rolanda o3ro@cBw krBlestwa 3ez kresu i >iasta popioBw ,FdH wierny -dH
Postawa ta pociF2aa za so3F twarde konsekwenc%e 0piera%Fc si< przy wierno;ci >i>o wszystko czowiek stawia si< wBwczas poza wspBczesno;ciF? poza dzie%e ,itwa o u>ys #" :o si< wa;nie .istoriF: ,yo to wyFcznie 3olesne i nienaturalne: Wspo>inae> J0O o ty>? Ee poczucie? iE za>kn<a si< 3ezpowrotnie %edna epoka dzie%Bw i otworzya inna $ 3yo po !"8# r: powszec.ne? przeEywane po sze;ciu latac. wo%ny nie tylko psyc.icznie? ale 3iolo2icznie: &to si< do te2o nowe2o etapu nie wFcza? sa> sie3ie usuwa na %aki; poza.istoryczny >ar2inesQ a wFczenie si< 3ez wspBuczestnictwa 3yo trudne? zwaszcza dla >odyc.: Na co ni3y >ieli czekaAN [wczesne tak cz<ste w literaturze i .u>anistyce ucieczki w przeszo;A $ do powie;ci i ese%u .istoryczne2o? do du3ania si< w staroEytno;ciac.? do antycznyc. >otywBw w poez%i $ 3yy nie tylko >anewra>i pozwala%Fcy>i o>i%aA puapki aktualno;ci i czu%no;A cenzury: ,yy takEe za3ie2a>i pozwala%Fcy>i si< przenie;A do inne% rzeczywisto;ci? u>ie;ciA si< poza wspBczesny> konkrete>: Uistoria PRAWDZ-WA dziaa si< kiedy; dawnie%Q aszywa dzisie%szo;A zasu2iwaa na odtrFcenie: &iedy so3ie czowiek u;wiado>i sztuczno;A takie2o stanowiska? ro3io >u si< 2upio: WyFczanie si< ze wspBczesno;ci odczuwali;>y %ako co; wstydliwe2oQ Ge>i2rac%a wewn<trzna" nie dawaa 3yna%>nie% poczucia ko> ortu psyc.iczne2o: !": ,itwa o u>ys nie zako@czya si< ani ze ;>ierciF (talina? ani po PP z%eHdzie &PZR? ani po paHdzierniku !"#9 r:Q trwaa %eszcze przez lata sze;AdziesiFte? c.oA prowadzona z >ale%Fcy> erwore> ideowy> i sa3nFcy>i sia>i: &o@czy si< ostatecznie na naszyc. oczac.: Jak si< ko@czy? kaEdy widzi: Pokonany >arksiz> pozostawi po so3ie szkielety struktur or2anizacy%nyc. narzuconyc. nauce polskie% ! kr<pu%Fcyc. %e% rozwB%Q pozostawi wiele atalnyc. 97 pro2ra>Bw nauczania i podr<cznikBw : Zostay teE po ni> ><tne osady w przyzwycza%eniac. u>ysowyc. dzisie%szyc. PolakBw: skonno;A do >y;lenia w kate2oriac. deter>inistycznyc.? a nawet atalistycznyc.Q skonno;A do przy%>owania roz>aityc. teorii 2o szFcyc.? Ee Gco; si< kry%e" za naturalny>i? t%: sponta niczny>i procesa>i ekono>iczny>i i spoeczny>iQ nie docenianie roli przypadku i Eywioowo;ci w Eyciu z3io rowy>: JednakEe ko@cowy rezultat 3itwy okaza si<? sFdz<
o2Blnie poEyteczny: (kutkie> paradoksalnie do3ro czynny> 3yo uczenie si< na przykadac. ne2atywnyc. Zetkni<cie si< z doktrynF >onolitycznF? aro2anckF i to talitarnF wywoywao? na drodze przekorne% reakc%i? po trze3< pluraliz>u i toleranc%i dla od>iennyc. stano wisk? postulaty wza%e>ne2o poszanowania i rzetelno;A w stosunku do po2lFdBw sprzecznyc. z naszy>i: Po stawy takie rozpowszec.niy si< w ;rodowiskac. inte lektualnyc. i stay si< cz<stsze niE dawnie% w Eyciu pu3 liczny>: WyraHnie wzrosy wy>o2i warsztatowe w dziedzinac. .u>anistyki: Nie>arksi;ci starali si< >aksy>alnie do z3roiA w erudyc%<? wz>ocniA przez staranne 3adanie HrBdowe? u;ci;liA >etody analiz? szukaA nowyc. po i aspektBw: Marksi;ci? zwaszcza od c.wili kiedy terror przesta 3yA ic. na%silnie%szy> sprzy>ierze@ce>? usiowali nie pozostaA w tyle i wykazaA? Ee sF autentyczny>i naukowca>i? a nie propa2andzista>i przetrawia%Fcy>i ideolo2iczne slo2any: Zaraze> wzrosa znacznie ;wiado>o;A >oralne2o sensu decyz%i pode%>owanyc. Patrz np: J: Prokop? (talinowskie dziedzictwo uniwersyteckit edukac%i? G)y2odnik Powszec.ny"? =4 J-!"44: ,itwa o u>ys 9! dziedzinie nauki i kultury w o2Ble: Z 3ie2ie> czasu zacz<y si< rBwnieE zaostrzaA kryteria >oralne? polityczne i spoeczne stosowane do oceny pu3licznyc. zac.owa@ intelektualistBw? artystBw i w o2Ble inteli2enc%i: Wszystko to 3yy oczywi;cie procesy du2o alowe? niektBre kul>inoway dopiero w okresie stanu wo%enne2o? ale ic. korzenie tkwiy w latac. stalinowskic.: +akt sprawowania wadzy? i to a3solutne%? wydo3ywa na o2B z >arksistBw to? co w nic. i ic. teorii 3yo na%2orszeQ z ic. przeciwnikBw to? co w nic. 3yo na%lepsze: )o ostatnie odnosi si< zwaszcza do intelektualistBw katolickic.: (kuteczno;A ic. oporu pole2aa nie tylko na wierno;ci reli2ii? ale i na ponowny>? intensywny> i 2<3oki> prze>y;leniu wielu kwestii spornyc. $ tyc. zwaszcza? w ktBryc. podnoszeniu >arksi;ci uzyskiwali na%wi<ksze sukcesy teoretyczne i uczuciowe $ a wi<c przede wszystki> kwestii sprawiedliwo;ci spoeczne% i 2ospodarcze% oraz roli pracy ludzkie% w o2Blny> o3razie ;wiata: Prowadzio to do rewiz%i wielu dotyc.czasowyc. po2lFdBw i postaw 9: * do3roczynnyc. skutkac. 3itwy >oEe>y dzi; >BwiA W'DV1ZN-E dlate2o? Ee %F ataku%Fca strona prze2raa: ZarBwno ci? dla ktBryc. o ic%alna doktryna 3ya wyzwanie> do sa>odzielne2o uporania si< z pro3 59 Por: J: )isc.ner? (pBr o czowieka czyli ko>uniz> i c.rze;ci$%a@stwo w Polsce po -- Wo%nie Lwiatowe%? G&rytyka" =4L=" I!"44K? s: 4=L"=: *dniesione zwyci<stwo intelektualne? a takEe za%<cie przez &o;ciB i katolicyz> %awnie czoowe% roli w Eyciu z3iorowy> PolakBw? przesania dzi; w popularne% ;wiado>o;ci o3raz ta>tyc. ci<Ekic. lat? kiedy prze;ladowany katolicyz> 3y w de ensywie? ktB$ra >iaa
swo%e >o>enty zarBwno .eroiczne %ak i wstydliwe i upo$karza%Fce: Ale to ta>te wa;nie lata GprB3owania o2nie>"? opisy$wane przez ,o.dana 1ywi@skie2o w &orzeniac. toEsa>o;ci? zade$koway o dzisie%szyc. tryu> ac.: 9= le>a>i stawiany>i przez >arksistowskF tradyc%< ilozo icznF i ideowF? %ak i ci? ktBrzy t< doktryn< przy%<li w cao;ci lu3 cz<;ci $ dopiero po ustaniu terroru i porzuceniu przez >arksiz> pretens%i do 3ycia PrawdF A3solutnF i JedynF >o2li wyciF2aA rzeczowe wnioski ze swoic. prze>y;le@: Naukowcy? ktBrzy %eszcze i dzisia% 2otowi sF przyznawaA si< do czerpania inspirac%i z doro3ku >arksiz>u $ ro3iF to dzi<ki %e2o polityczne% kl<sce? w inne% i >nie% dwuznaczne% sytuac%i: Marksiz> >oEe 3yA znowu traktowany tak? %ak 2o traktowa 3urEuazy%ny o3iektywista )atarkiewicz $ %ako %edna z .istorycznyc. teorii ilozo icznyc.: )ak to >y wszyscy? ktBrzy;>y z >arksiz>e> walczyli? po>o2li;>y >u si< unor>alniA: Podo3nie zresztF ci? ktBrzy tu>aczFc swo%e wieloletnie czonkostwo w partii wskazu%F z apro3atF na 2<3okie przeo3raEenia w Polsce po -- wo%nie ;wiatowe%? o %akic. wspBczesna >odzieE nie >a po%<cia56 $ >o2F to ro3iA tylko dzi<ki te>u? Ee ko>unistyczne plany stworzenia spoecze@stwa nowe2o typu i przero3ienia ;wiado>o;ci narodu zawaliy si<: Z GowocBw rewoluc%i"? ze znikni<cia dawnyc. kon liktBw klasowyc. i wyzysku ekono>iczne2o? z wytworzone2o poczucia rBwno;ci spoeczne% >oEe>y zaczFA korzystaA dopiero teraz? za G(olidarno;ci": ,itwa o u>ys? tak sro>otnie prze2rana przez a2resorBw? nie 3ya dare>na: pa>i<A o nie% pozosta%e ostrzeEenie>? a %e% prze3ie2 i wynik weszy nie tylko do .istorii? ale i do trwae2o doro3ku nasze% kultury L i nasze% >oralno;ci pu3liczne%: I!"44_"K 56 1zy rozu> zdFEy przed kl<skF $ z pro : Uenrykie> (a>so$nowicze> roz>awia 0rszula ,ieous? GPolityka"? !8 - !"4": Do>icyl czyli po;>iertna ze>sta PRL$u *rdynac%a? wedu2 ktBre% od3<dF si< pierwsze po #5 latac. wolne wy3ory do (e%>u i (enatu? przyzna%e prawo do kandydowania na posBw i senatorBw o3ywatelo> polski>? ktBrzy Gstale za>ieszku%F na terytoriu> Rzeczypospolite% Polskie% co na%>nie% od # lat" Iart: 4K: Przepis ten? w Eadne% poprzednie% polskie% ordynac%i wy3orcze% nie o3owiFzu%Fcy? %est oparty na nowe% po$prawce do konstytuc%i? wprowadzone% !" kwietnia !""! r: IPro%ekt z>iany w konstytuc%i? wprowadza%Fce% zasad< do>icylu? przedstawia &o>is%a &onstytucy%na
(e%>u pod przewodnictwe> ,ronisawa /ere>kaQ przeciwko te% z>ianie 2osowali 2Bwnie posowie *&PQ Prezydent z>ian< w konstytuc%i podpisa? protestu%Fc i zapowiada%Fc pBHnie%sze wniesienie wasne% poprawkiQ Je2o sprzeciw zosta nast<pnie przez (e%> odrzucony:K Zasada do>icylu $ tak si< ten przepis uczenie nazywa \ przyciF2n<a niewiele uwa2iQ wypowiedziao si< na %e% te>at w prasie zaledwie kilka osB3: )o >ilczenie 3yo teE zna>ienne: My;l<? Ee c.ociaE zastosowanie i skutki te% zasady sF %uE sprawF przesFdzonF? warto si< nad niF zastanowiA $ nie 3udzFc %uE pode%rzenia? Ee si< c.ce so3ie sa>e>u co; GzaatwiA": 98 )ry3una &onstytucy%ny? zapytywany o Gpowszec.nie o3owiFzu%FcF wykadni<" art: 4 ordynac%i? stwierdzi? Ee Gstae za>ieszkiwanie" oznacza Gprze3ywanie z za>iare> stae2o po3ytu w %akie%kolwiek >ie%scowo;ci? pooEone% na terytoriu> RP w ty> czasie I# latK": (twierdzi rBwnieE? Ee Gstae za>ieszkiwanie %est sprawF aktu" $ co znaczy na%widocznie%? Ee nie %est ono rBwnoznaczne z za>eldowanie>: Wynikao3y z te2o? Ee np: wszyscy pracownicy polskic. placBwek za2ranicznyc. sF 3ierne2o prawa wy3orcze2o poz3awieni: MoEna wiec 3yA przedstawiciele> Rzeczypospolite%? nie 3<dFc rBwnocze;nie %e% penoprawny> o3ywatele>: )ak %est np: z naszy>i nowy>i a>3asadora>i w ,rukseli Iprzy WspBlnocie Europe%skie%K i w ParyEu? Jane> &uakowski> i Jerzy> Dukaszewski>? ktBrzy do niedawna 3yli e>i2ranta>i: Art: 4 ordynac%i wy3orcze% o2ranicza %ednak przede wszystki> wolno;A nie kandydowania? ale W',-ERA$ % N-V: Mi>o Ee konstytuc%a przyzna%e wadz< zwierzc.niF GNarodowi"? a wszystki> o3ywatelo> rBwne prawa L rBwnocze;nie decydu%e? ko2o wolno wy3ieraA? a ko2o nie: Autorzy poprawki konstytucy%ne% i ordynac%i uzurpowali so3ie przywile% decydowania? ko2o Gsuwerenni" o3ywatele >o2F wysunFA %ako kandydata? a3y pote> w wolny> 2osowaniu wy3raA 2o lu3 nie wy3raA: Jest to prze%aw paternaliz>u wo3ec wy3orcBw? typowe2o dla ko>unistBw IktBrzy wiedzieli lepie%? %akie ksiFEki naleEy czytaA i %akie2o radia suc.aA $ wi<c stosowali cenzuriali stac%e za2usza%FceK: Mi>o? Ee o2asza>y c.<tnie nasze o3ecne wkraczanie do --- Rzeczypospolite% $ zapis o wy>o2u # lat sta Do>icyl czyli po;>iertna ze>sta PRL$u 9# e2o prze3ywania przyzna%e PRL zasadniczy pry>at nad Niepodle2F RzeczpospolitF: - >i>o? Ee Prezydent Lec. Wa<sa prze%F od Ryszarda &aczorowskie2o? Prezydenta RzFdu RP na Wyc.odHstwie? insy2nia -Rzeczypospolite%? nawiFzu%Fc z niF sy>3olicznF Fczno;A
ponad o3cy> ciae> PRL $ zasada do>icylu %est wyraze> odwrBcenia si< od cae% polskie% e>i2rac%i polityczne%: Ludzie? ktBrzy trwali na wyc.odHstwie? 3y ta> kontynuowaA tradyc%e niepodle2e2o pa@stwa? po odzyskaniu niepodle2o;ci okazali si< o3ywatela>i dru2ie% kate2orii: nie >o2li3y w peni wFczyA si< w Eycie polityczne kra%u o%czyste2o: )ak sa>o i ci? ktBrzy zostali z>uszeni do wy%azdu Ilu3 pozostania za 2ranicFK w latac. osie>dziesiFtyc.: /dy3y zec.cia do Polski wrBciA Jerzy /iedroyc $ nie >B23y kandydowaA na posa czy senatora: )ak sa>o )adeusz Oe@czykowski? w roku !"54 na%>odszy pose do ostatnie2o (e%>u -Rzeczypospolite%: /dy3y analo2icznF zasad< zastosowaA w wy3orac. styczniowyc. roku !"!"? kiedy 3udowali;>y -- RzeczpospolitF $ w;rBd reprezentantBw narodu nie >o2li3y si< 3yli znaleHA ani JBze Pisudski? ani /a3riel Narutowicz? ani Ro>an D>owski: /dy3y zasad< takF wprowadzili po ostatnie% wo%nie +rancuzi $ odsuni<to3y de /aulleZa::: 0stawa dyskry>inu%e i dziaaczy e>i2rac%i niepodle2o;ciowe%? i tyc. Eonierzy Polskic. (i Z3ro%nyc. na Zac.odzie? ktBrzy nie wrBcili do Polski Ii w ten sposB3 uc.ronili si< przed stalinowski>i wi<zienia>iK? i tyc.? ktBrzy postanowili zdo3yA wiedzokratycznyc.? a teraz c.cieli3y %e wykorzystaA w o%czyHnie: *3ywatela>i polski>i dru2ie% kate2orii zostali na przykad Wadysaw ,artoszewski? (LZ Polski ::: 99 Lidia 1iokoszowa? Mirosaw 1.o%ecki? ,o.dan 1ywi@ski? Z3i2niew Uer3ert? Piotr Je2li@ski? Leszek &oakowski? Walde>ar &uczy@ski? Jerzy Lerski? Ludwik Du3ie@ski? Jerzy Milewski? Jan Nowak$Jeziora@ski? Andrze% Po>ian I,o.dan (aaci@skiK? Aleksander (>olar? ,o2usaw (onik? Edward (zczepanik? Wo%ciec. Wasiuty@ski: Nato>iast ludzie? ktBrzy w ciF2u 88 lat 3yli posuszny>i wykonawca>i polece@ MoskwyQ czonka>i kole2iBw s<dziowskic.? skazu%Fcyc. na wi<zienie i ;>ierA na podstawie aszywyc. zarzutBw al3o z oskarEenia o Gzdrad<"? pole2a%FcF na 2oszeniu prawa Polski do niepodle2o;ciQ ktBrzy a3rykowali Gdowody winy" polskic. patriotBwQ ktBrzy w>awiali asz polski> ucznio> i Eonierzo>Q ktBrzy %eszcze niedawno twierdzili? Ee &aty@ to nie>iecka prowokac%aQ ktBrzy z>uszali do 3udowania a3surdalne2o syste>u 2ospodarcze2o? ktBrzy w u3o2i> kra%u korzystali z przywile%Bw dar>owe2o luksusuQ ktBrzy zaplanowali i narzucili stan wo%ennyQ ktBrzy szantaEa>i z>uszali dziaaczy G(olidarno;ci" do wy%azdu za 2ranic<Q ci wszyscy $ %ak ic. ostatnio okre;li Z3i2niew ,rzezi@ski $ Gzdra%cy? z3rodniarze i zodzie%e"? wszyscy oni posiada%F pene prawa o3ywatelskie: A kiedy kto; wspo>ni o Grozliczeniu" ic. win podnoszF si< protesty przeciwko Gpolowaniu na czarownice": Na e>i2rantBw polowaA wolno:
Wprowadzenie zapisu o do>icylu nie 3yo akte> oderwany> ani wy%Ftkowy>: 3yo na%do3itnie%szy> sy2nae> niec.<tne2o stosunku dzisie%sze% o ic%alne% Polski do e>i2rac%i: ,yo zaraze> %eszcze %edny> dowode> zaraEenia si< ko>unistyczny>? instru>entalny> pode%;cie> do ustawy zasadnicze% i do prawa Do>icyl czyli po;>iertna ze>sta PRL$u 96 o2Ble: Dla celBw? ni2dy wyraHnie nie nazwanyc. I>Bwiono ukradkie> o unie>oEliwieniu kandydowania (tanisawowi )y>i@skie>u lu3 podo3ny> e>i2racy%ny> doro3kiewiczo>K $ o2raniczono czynne prawo wy3orcze wszystkic. o3ywateli polskic. i ode3rano 3ierne ic. cz<;ci: A 2dy3y nawet rzeczywi;cie c.odzio o utrudnienie wykorzystania pieni<dzy? przywiezionyc. zza 2ranicy? dla kra%owyc. celBw politycznyc.? to czy pieniFdze? zdarte przez PZPR ze skBry wszystkic. PolakBw? naleEy uznawaA za Gczystsze"N Na%s>utnie%sze wszakEe %est to? Ee ta poza2ro3owa ze>sta PRL zostaa dokonana w cakowity> nie>al >ilczeniu: -ndywidualne i z3iorowe autorytety >oralne kra%u uznay na%widocznie%? Ee nic si< waEne2o nie stao: I!""!K Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5: 3ilans zanied3a@ Ninie%szy szkic %est tylko szkice>Q przedstawienie penie%sze2o o3razu nasze% polityki za2raniczne% u3ie2yc. czterec. lat wy>a2ao3y po2<3ionyc. studiBw i za%<o3y znacznie wi<ce% >ie%sca: 1.c< >BwiA o kwestiac. na%waEnie%szyc.? c.arakterystycznyc. i wpywa%Fcyc. na przyszo;A: A takEe: opisywaA akty i oceniaA %e $ nie wda%Fc si< w psyc.olo2iczne dociekania? %aki>i >otywa>i kierowali si< )adeusz Mazowiecki? &rzyszto (ku3iszewski? Lec. Wa<sa i inni 3o.aterowie dra>atu? kiedy pode%>owali okre;lone decyz%e al3o popeniali zanied3ania: Na poczFtku wszakEe >usi>y zastanowiA si< krBtko? %aki to 3y czas $ owe cztery lataN )akie zastanowienie pozwoli na> ustaliA kate2orie opisu i kryteria ocen: Roz>aicie przecieE widzi>y Gdzianie si<" wydarze@ >i<dzynarodowyc. w rBEnyc. okresac.? cze2o inne2o wy>a2a>y od politykBw w od>iennyc. sytuac%ac. dzie%owyc.: Za2lFda%Fc do to>u .istorii ktBre2okolwiek pa@stwa natra i>y cz<sto na c.arakterystyki w rodza%u: Gpotra i przewidzieA kierunek prze>ian" al3o Gnie sprosta wyzwanio> epoki": 67 *tBE czas 3y niezwyky: Dzisia%? %ak po koncercie .ard rock? wszyscy troc.< o2uc.li;>y od z2ieku prze>ian? ktBre >ao kto so3ie wyo3raEa %eszcze przed sze;ciu laty Ia nikt 3oda% $ tak szy3koK: Zdanie so3ie
sprawy? Ee po analo2ie co do roz>iaru i na2o;ci zac.odzFcyc. procesBw trze3a si<2aA dwie;cie lat w 2F3 .istorii? przyc.odzi na> z pewny> trude>: Jest %ednak konieczne? %eEeli c.ce>y zrozu>ieA znaczenie i dyna>ik< te2o dzie%owe2o wiru? w ktBry> si< zna%du%e>y L i do ktBre2o wytworzenia narBd polski tak walnie si< przyczyni: RunF ko>uniz> %ako ideolo2ia ;wiatowa? Z(RR przesta za2raEaA cae>u ;wiatu %ako super>ocarstwo ato>owe zdolne sproszkowaA ludzko;A? o3alono >ur dzielFcy przez par<dziesiFt lat Europ<? zniewolone w ciF2u Eycia paru pokole@ narody odzysku%F prawo do sa>odzielno;ci? setki >ilionBw ludzi podle2a%F procesowi 2watowne% c.oA nieprzy>usowe% z>iany syste>u i polityczne2o i 2ospodarcze2o i spoeczne2o: )o %uE 3anay? ale rzadko pa>i<tane: Polska? ktBra w ty> okresie odzyskiwaa niepodle2o;A po przeszo pBwieczu niewoli lu3 pB$niewoli? za%>owaa pozyc% prze>ian? i centralnF $ 3o znalaza si< na styku dwu o3ozBw polityczno$2ospodarczyc.: ,ya ekono>icznie sa3a? politycznie dopiero si< ksztatowaa: )e zna>iona sytuac%i odradza%Fce% si< Rzeczypospolite% wskazyway w polityce za2raniczne% na potrze3<: lK >aksy>alne2o dyna>iz>u $ a3y dopasowaA si< do te>pa 2lo3alnyc. prze>ian i a3y szy3ko;ciF wasnyc. poczyna@ Iswo%F Gener2iF kinetycznF"K nadro3iA 3rak si IGener2ii potenc%alne%"KQ =K wysiku wyo3raHni? a3y przewidzieA kierunek i tok wydarze@? nie 3yA 3iernF o iarF procesBw dzie%owyc.? ale wykorzystaA otwiera%F Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 6! ce si< szans<Q 5K szukania po>ysBw i rozwiFza@ ory2inalnyc. i ;>iayc.? nieoczywistyc. $ a3y >Bc staA si< pod>iote> ksztatu%Fcy> nasze >i<dzynarodowe otoczenie: Zawalenie si< ko>uniz>u i 3rak 3ezpo;rednic. za2roEe@? a nawet przeszkBd zewn<trznyc.? daway Polsce w latac. !"4"L!""5 wy%FtkowF szans< .istorycznF: (zans< nie3ywaF IpowtBrz< za Z3i2niewe> ,rzezi@ski>K od poko%u andruszowskie2o zawarte2o >i<dzy PolskF a Ros%F w roku !996 Iodda%Fce2o Moskwie >: in: 0krain< zadnieprza@skFK: Jeste> przekonany? Ee nie 3yo w ty> okresie N-1 waEnie%sze2o od wykorzystania te% szansy na okre;lenie? utrwalenie i za3ezpieczenie nasze% pozyc%i >i<dzynarodowe%: Po>y;l>y: przez ponad poow< u3ie2yc. od owe2o poko%u trzystu dwudziestu pi<ciu lat Polska 3ya pa@stwe> zaleEny>? a przez sto dwadzie;cia dziewi<A $ nie 3yo %e% na >apie: Za3ezpieczenie nasze% niepodle2o;ci >usi wi<c 3yA zadanie> naczelny>:
JednakEe szans< >oEna wykorzystaA tylko wBwczas? kiedy posiada si< wiz%< celu? ktBry si< c.ce osiF2nFA: W perspektywie wy2lFda na to? Ee w latac. !"4"L!""5 kole%ne ekipy rzFdzFce nie >iay Eadne% wyraziste% koncepc%i wo3ec strony wsc.odnie%? a wo3ec strony zac.odnie% $ koncepc%< zaraze> o2BlnikowF i niespB%nF wewn<trznie: Jeszcze zani> powsta? po czerwcowyc. wy3orac. !"4" roku? nowy rzFd Gsolidarno;ciowy" z pre>iere> )adeusze> Mazowiecki> $ !6 sierpnia Lec. Wa<sa zapewni? Ee Polska nie wy%dzie z 0kadu Warszawskie2o: )ydzie@ pBHnie% o3ieca Grespektowanie" te2o ukadu kandydat G(" na pre>iera: W swoi> eXpose Mazowiecki >Bwi o so%uszu z Z(RR? Ee Gstanie na >ocny> unda>encie? %eEeli raty iku%e 2o spoecze@stwo: Dzi; 6= istnie%F po te>u warunki": Nie wspo>nia? Ee tre;A so%uszu $ w >y;l ktBre2o >:in: PRL wzi<a udzia w zniszczeniu Gpraskie% wiosny" w !"94 roku $ naleEy z>ieniA: * przestrze2aniu Gistnie%Fcyc. ukadBw" zapewni >: in: &rzyszto (ku3iszewski 9 listopada: =5 P- Mazowiecki nazwa so%usz polsko$radziecki Gniez3<dny>"Q nast<pne2o dnia? wznoszFc toast podczas o ic%alne2o 3ankietu w Moskwie? potwierdzi? Ee Gso%usz o3owiFzu%e 3ez wz2l<du na z>ienione okoliczno;ci" $ tylko trze3a daA >u podstaw< w autentycznyc. zwiFzkac. >i<dzy naszy>i naroda>i: Pytany o o3ecno;A wo%sk radzieckic. w Polsce uc.yli si< od odpowiedzi >BwiFc? Ee GrBEne wo%ska w Europie stac%onu%F: Jest to wynik podziau Europy i ;wiata": *znaczao to postawienie rBwno;ci >i<dzy przy>usowF o3ecno;ciF w Polsce Ar>ii 1zerwone% $ a o3ecno;ciF wo%sk sprzy>ierzonyc. w kra%ac. Paktu Atlantyckie2o: Rzecznik rzFdu? Ma2orzata Nieza3itowska zapewniaa == listopada !"4" r:? Ee to Gnieprawda? Ee tylko %edna sia polityczna w naszy> kra%u %est w stanie za2warantowaA nasz so$%usz i .ar>oni%nF wspBprac< z Z(RR": W %<zyku ak$tBw >usiao to znaczyA? Ee Go3Bz solidarno;ciowy" ustawia si< w stosunkac. z MoskwF na torze rBwnole2y> do PZPR$u: WspBlny ko>unikat pre>ierBw RP i Z(RR z dnia =6 listopada potwierdza 3ez zastrzeEe@ ukad z roku !"8#: - c.ociaE Mazowiecki podczas po3ytu w Ros%i >Bwi o stalinowskic. wykroczeniac. i zoEy wzrusza%FcF wizyt< w &atyniu I2dzie na po>niku nadal widniaa aszywa data >ordu:::K $ nie wspo>ina ani o pBHnie%szyc. z3rodniac. sowieckic.? ani o paru dziesiFtkac. lat >oskiewskie% do>inac%i: A przecieE wiedza o terrorze? %aki szala na zie>iac. polskic. pod osonF te2o so%uszu? o porwaniu w !"8# r: kierownictwa Polski Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 65 podzie>ne%? o dziesiFtkac. tysi<cy deportowanyc.? itd:? wzrosa wa;nie w okresie lat osie>dziesiFtyc.: MoEna _rozu>ieA? Ee o tyc. sprawac. nie wspo>inano 2o;no
w roz>owac. o ic%alnyc.Q ale 3ezwarunkowe potwierdzanie waEno;ci narzucone2o Polsce ukadu? skazu%Fce2o %F na rol< wasalskF? ;wiadczyo o 3raku wiz%i? %aki> pa@stwe> >a 3yA odradza%Fca si< Rzeczpospolita: W wi2ili%ny> prze>Bwieniu w )J pre>ier stwierdzi Ee GPolska %uE %est PolskF: MoEe>y %F urzFdziA tak? %ak c.ce>y": Dziesi<A dni pBHnie% >inister (ku3iszewski wysa do >inistra spraw za2ranicznyc. Z(RR depesz< 2ratulacy%nF z okaz%i 8#$lecia nawiFzania stosunkBw Gdyplo>atycznyc."? ktBre 3yy przecieE w roku !"8# stosunka>i tyrana do wasala: (ku3iszewski podkre;la w swoic. wypowiedziac. pro2ra>owyc.? Ee prowadzi Gniepodle2F" polityk< za2ranicznF: PoniewaE %ednak o;wiadcza rBwnocze;nie I%ak podczas przesuc.ania 4 wrze;nia !"4" przez se%>owF ko>is%< spraw za2ranicznyc.K? Ee polityka ta Gnie >oEe za2roziA naszy> zo3owiFzanio> traktatowy>"? nie postulu%Fc zaraze> rewiz%i tyc. zo3owiFza@ $ pozwala na interpretac%< swoic. sBw w duc.u rzFdowyc. zapewnie@ o Gsuwerenno;ci" PRL w !"#9 roku: ZresztF %e2o pBHnie%szy kole2a w rzFdzie? wicead>ira Piotr &oodzie%czyk? powtBrzy %eszcze 4 sierpnia !""7 roku Ipo o3%<ciu stanowiska >inistra o3rony narodowe%K? Ee GZwiFzek Radziecki stanowi 2waranc%< nasze% niepodle2o;ci:::": Podczas tworzenia 2a3inetu Mazowieckie2o strona GrzFdowa"? t%: PZPR? do>a2aa si< o3sadzenia stanowiska >inistra spraw za2ranicznyc. przez ic. wasne2o dele2ataQ Mazowiecki si< te>u sprzeciwi: Nie wie>? na ile kandydatura &rzyszto a (ku3iszewskie2o 3ya ko>pro>isowa: JedynF dotyc.czas pu3licznie znanF aktywno;ciF politycznF te2o pro esora prawa >i<dzy 68 narodowe2o? spec%alisty w kwestii 2ranic Nie>iec po -- wo%nie ;wiatowe%? 3yo czonkostwo w Radzie &onsultacy%ne% 2en: Wo%ciec.a Jaruzelskie2o: JeEeli >ia %akie; wasne po2lFdy na to? %ak powinno wy2lFdaA przysze? wa;nie Gniepodle2e"? pa@stwo polskie i %e2o polityka za2raniczna $ ni2dy te2o nie u%awni? nawet w podzie>iu: Lwietnie wada%Fcy 2Bwny>i %<zyka>i zac.odnio$europe%ski>i? wyksztacony i dowcipny? i>ponowa >i<dzynarodowy> o3ycie>: *kaza si< teE 3ardzo pewny sie3ie i nieod>iennie zadowolony z wasnyc. dziaa@: W kilkudziesi<ciu %e2o wywiadac.? udzielonyc. w ciF2u czterec. lat? nie znalaze> ani %edne2o przyznania si< do po>yki? zanied3ania czy opBHnienia: (woic. krytykBw traktowa z 2Bry? nawet po2ardliwie? %ako nieodpowiedzialnyc. a>atorBw: INa wielokrotne wypowiedzi Jerze2o /iedroycia nie zarea2owa ani razu:K )raktowa polityk< za2ranicznF %ako za%<cie dla ac.owcBw i to 2Bwnie 2a3inetowyc.: Zapytany !9 P!"4" przez GRzeczpospolitF"? co sFdzi o .a;le Guspoecznienia polityki za2raniczne%"? uc.yli si< od odpowiedzi i zapewni? Ee Grola parla>entu 2warantu%e wpyw narodu i spoecze@stwa na kierunki dyplo>ac%i": Warto zwrBciA uwa2< na to utoEsa>ienie polityki za2raniczne%
IktBre% realne podwaliny >uszF tworzyA zarBwno potenc%a >ilitarny i 2ospodarczy pa@stwa? %ak deter>inac%a %e2o o3ywateliK Lz Gdyplo>ac%F"? t%: za3ie2a>i or>alny>i: Ale i owa Grola parla>entu" 3ya do;A iluzoryczna: De3aty se%>owe w sprawac. za2ranicznyc. 3yy karykaturalnie rzadkie $ np: %edyna za czasBw pre>iera Mazowieckie2o od3ya si< w kwietniu !""7 IRK? po pierwsze% IRK in or>ac%i >inistra: )ekst traktatu polsko$nie>ieckie2o Idoku>entu? ktBry w o>awiany> okresie Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 6# wz3udzi na%wi<ksze e>oc%eK udost<pniony zosta poso> dopiero? 2dy w R+N o2osia 2o %uE prasaQ podczas de3at se%>owyc. nad ni> >inister 3y::: w Pekinie: )ekst traktatu stowarzyszeniowe2o ze WspBlnota>i Europe%ski>i posowie dostali z3yt pBHno? 3y >Bc si< z ni> zapoznaA przed de3atF raty ikacy%nF Ipodczas ktBre% >inister 3y o3ecny tylko na poczFtkuRK: Ale o to wszystko nie naleEy winiA tylko sa>e2o sze a resortu: Przez cay czas urz<dowania (ku3iszewskie2o ko>is%a spraw za2ranicznyc. se%>u zac.owywaa aE nadto pow;ciF2liwe >ilczenie: Nato>iast (enat przeprowadzi w pierwszyc. dniac. wrze;nia !""7 de3at< na te>at polityki za2raniczne% RP i uc.wali rezoluc%<? do>a2a%FcF si< zasadniczyc. z>ian w postawie wo3ec Z(RR: Widoczny> skutkie> te% de3aty 3ya nota M(Z? proponu%Fca otwarcie rokowa@ w sprawie wyco ania wo%sk radzieckic. z Polski In3: Moskwa poruszya ten te>at %uE w luty> !""7? a rzFd polski? pou nie i o2Blnikowo? w kwietniuQ 1zec.osowac%a nato>iast rozpocz<a ne2oc%ac%e =7 2rudnia !"4"? dziesi<A dni po utworzeniu nowe2o rzFduK: Przyst<pu%Fc do tworzenia polityki za2raniczne% --Rzeczypospolite% %e% kierownicy >usieli so3ie zadawaA podstawowe pytania: %akie 3<dF 2Bwne cele strate2iczneN Jakie praktyczne wnioski wynika%F z przy%<cia tyc. celBwN Przed %aki>i przyszy>i za2roEenia>i c.roniA wyzwolone pa@stwoN *dnosz< wraEenie? Ee al3o nie s or>uowano wyraHnie pyta@? al3o teE dawano so3ie na nie odpowiedzi nie%asne lu3 z2oa 3<dne: NiewFtpliwie przeo>owa 3ya decyz%a o wiFzaniu 4i< Polski ze WspBlnotF Europe%skF: 1.ociaE !4 listopada !"4" (ku3iszewski o;wiadczy? Ee Gwszelkie rozwaEania na te>at przystFpienia Polski do EW/ sF b3ecnie przedwczesne i nierealistyczne" $ decyz%a pod 69 %<ta zostaa? o ile wie> przez sa>e2o pre>iera? 3ardzo wcze;nieQ wniosek o status czonka stowarzyszone2o zoEy )adeusz Mazowiecki w ,rukseli l lute2o !""7 r: Dzisia% decyz%a ta >oEe si< wielu wydawaA oczywistaQ
warto wi<c przypo>nieA? Ee c.ociaE postulat taki z2osio Polskie Porozu>ienie Niepodle2o;ciowe Iz ktBry> Mazowiecki wspBpracowaK %uE w roku !"69 $ w pBHnie%szyc. wypowiedziac. rBEnyc. u2rupowa@ i pu3licystBw podzie>nyc. te>at 3y prawie nieo3ecny: &iedy w poowie roku !"4" przy2otowywae> do druku Iw londy@ski> Wydawnictwie PoloniaK to> WspBlnota Europe%ska w oczac. PolakBw $ nie >o2e> w prasie kra%owe%? %awne% czy nie%awne%? lat osie>dziesiFtyc. znaleHA ani %edne% wypowiedzi? zawiera%Fce% su2esti< we%;cia czy c.oA3y instytuc%onalne2o z3liEenia do WspBlnotyR Nawet na%;>ielsi wBwczas uturolodzy I%ak ,ronisaw /ere>ek na a>ac. podzie>ne% GWoli" w czerwcu !"44? al3o &azi>ierz Dziewanowski w GPrze2lFdzie Powszec.ny>" w >arcu !"4"K? na%widocznie% uwaEali takF wiz%< za z3yt nierealistycznF? 3y warto 3yo o nie% wspo>inaA::: Decyz%a Mazowieckie2o? ktBry w dodatku powoa na a>3asadora RP przy WspBlnocie znane2o do3rze w ,rukseli wy3itne2o >i<dzynarodowe2o dziaacza c.rze;ci%a@skic. zwiFzkBw zawodowyc. Jana &uakowskie2o? 3ya wi<c krokie> ;>iay> i niez>iernie waEny>: Zostaa %ednak powzi<ta i 3ya wykonana %ak3y w izolac%i od innyc. skadnikBw polityki RP: *d poczFtku teE >ylnie rozkadano akcenty >i<dzy 2ospodarczy>i a wszystki>i inny>i aspekta>i wFczenia Polski w or2aniz> wspBlnotowe% Dwunastki? kadFc nacisk 2Bwnie na stron< ekono>icznF: )ak np: w wywiadzie dla G/azety Wy3orcze%" z dnia =9 J-- !""7 >in: (ku3iszewski podkre;li? Ee %este;>y 2Bwnie za Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 66 interesowani wspBpracF 2ospodarczF z WE: JednakEe z punktu widzenia WspBlnoty za przy%<cie> Polski prze>awiay Ii nadal prze>awia%FK wyFcznie ar2u>enty polityczne: inansowo 3<dF >usieli do nas %eszcze du2o dokadaAQ przy%<cie Polski oznacza teE z>nie%szenie po>ocy 3o2atszyc. czonkBw WspBlnoty Idzisie%sze% 0niiK dla sa3ie% rozwini<tyc. I%ak /rec%a? -rlandia czy Portu2aliaK: Ar2u>enty polityczne $ %ak rozsze$rzenie stre y sta3ilno;ci? de>okrac%i? rzFdBw prawa? wspBpracy soc%alne% i wo%skowe% $ >o2F nap<dzaA decyz%e ekono>iczne? ale nie odwrotnie: JednakEe Polska przez nast<pne lata usiowaa stawiaA wBz przed konie>? w dodatku rozdziela%Fc %e od sie3ie: ,yo to widoczne nawet w podziale ko>petenc%i >i<dzy or2ana>i pa@stwowy>i: Nie istniaa %edna instytuc%a? odpowiedzialna za pro3le>atyk< inte2rac%i europe%skie%: M(Z Iw ktBry>? po ode%;ciu Jerze2o Makarczyka do (tras3ur2a? nikt si< ty> spec%alnie nie za%>owaK 3yo teoretycznie odpowiedzialne za pro3le>atyk< politycznF L za; 3iuro w ra>ac. 0rz<du Rady MinistrBw? kierowane sprawnie od poczFtku przez Jacka (aryusza$Wolskie2o? za%>owao si< sprawa>i 2ospodarczy>i: Nawet Jan &rzyszto ,ielecki? >inister d_s europe%skic. w rzFdzie Uanny (uc.ockie%? nie >ia uprawnie@ do roz>Bw na te>aty polityczne: (traty? wywoane ty> dziwaczny> podziae>? trudno dzi; oceniAQ >y;l<? Ee trze3a %e liczyA na lata:
Dru2F stronF >edalu? ktBra stawaa si< z lata>i coraz 3ardzie% widoczna? 3y 3rak dziaa@ przy2otowawczyc. w spoecze@stwie polski>: We wszystkic. kra%ac.? ktBre tworzyy WspBlnot< al3o si< do nie% doFczay? dziaay przez lata rBEne stowarzyszenia europe%skie? wpywa%Fce na opini< pu3licznF przez or2anizowanie dyskus%i i rozpowszec.nianie wiedzy na te>at celBw 64 i sposo3Bw inte2rac%i: W Polsce przy%<to niestety >odel dziaa@ od2Brnyc.: 1.cia3y> 3yA aszywy> prorokie>? ale konsekwenc%e tyc. zanied3a@ Idzisia% widoczne 2oy> okie> w postaci ko>pro>itu%Fce niskie2o stopnia poin or>owania i zrozu>ienia spraw europe%skic. nawet w polskic. elitac. politycznyc.K >o2F si< okazaA atalne w wypadku przeprowadzenia re erendu>: Na poczFtku roku !""7 3ardzo szkodliwe w skutkac. okazao si< inne? prostsze? niedo>y;lenie do ko@ca pode%>owanyc. w polityce za2raniczne% decyz%i: 1.odzi o pro3le> Gostateczne2o uznania" 2ranicy >i<dzy PolskF a z%ednoczonF Repu3likF +ederalnF Nie>iec: (prawa 3ya aktycznie przesFdzona? i tak teE okre;la %F (ku3iszewski np: w wywiadzie dla GRzeczpospolite%" z !9 P- !"4" i w wypowiedziac. w ,onn 6 -- !""7: Nikt zna%Fcy sytuac%< politycznF w R+N i stosunki >i<dzy pa@stwa>i zac.odni>i nie >B2? trzeHwo si< zastanowiwszy? nawet przez c.wil< wFtpiA o ty>? Ee Nie>cy I2dy3y nawet c.ciayK nie >a%F Eadne% >oEliwo;ci prawne2o czy aktyczne2o zakwestionowania 2ranicy na *drze i Nysie: Nie >BwiFc %uE o zupene% nie>oEliwo;ci siowe2o doc.odzenia swoic. ewentualnyc. roszcze@: sF przecieE w te% >ierze cako wicie uzaleEnieni od wasnyc. so%usznikBw w NA)* ZresztF o>Bwiona powyEe% decyz%a stowarzyszenia Poi ski ze WspBlnotF Europe%skF ustawia nas 2eneralni wo3ec Nie>iec na inne% pozyc%i: Mieli;>y eli>inowaAl potenc%alne za2roEenie z ic. strony nie na drodze kon rontac%i i szukania sprzy>ierze@cBw zewn<trznyc. L ale na drodze z3iorowe% inte2rac%i w europe%skie% rodzi] nie narodBw: WspBlnota powstaa przecieE %ako narzp dzie unie>oEliwienia w przyszo;ci kon liktBw siowyc. >i<dzy %e% czonka>i? przede wszystki> Nie>ca>i i +ranc%F: Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 6" JednakEe? sprowokowany dwuznacznF kazuistykF prawnF kanclerza &o.la IktBre% n3: przeciwstawiaa si< wyraHna wi<kszo;A nie>ieckic. kB politycznyc.K? rzFd RP stoczy wielo>iesi<cznF czasoc.onnF 3atali< o podpisanie traktatu 2raniczne2o przed z%ednoczenie> Nie>iec: Wyznaczone2o so3ie celu nie osiF2n<li;>y? 3o teE 3y nie do przy%<cia dla R+N Ii %e% so%usznikBwK tak ze wz2l<dBw politycznyc. %ak i konstytucy%noprawnyc.: 0dzia przedstawicieli RP w lipcowe% paryskie% kon erenc%i G=c8" 3y pyrrusowy> zwyci<stwe>? okupiony>
tu>ionF irytac%F zac.odnic. rzFdBw Ipisze o ty> n3: 3ardzo na> sprzy%a%Fcy )i>ot.y /arton As. w swo%e% wydane% przed kilku >iesiFca>i ksi<dze -n EuropeZs Na>eK i oc.odzenie> stosunkBw z wielo>a autentyczny>i przy%aciB>i Polski w Nie>czec.: RzFd 0(A? poczFtkowo op<dza%Fcy si< polski> nale2anio>? popar nasze? n3: czysto or>alne? uczestnictwo w kon erenc%i dzi<ki wielkie>u i ;wietnie Ipo raz pierwszyRK zor2anizowane>u naciskowi Polonii A>eryka@skie%: Doprawdy? szkoda 3yo te2o wysiku na wywalanie przy>kni<tyc. tylko drzwiQ przyda3y si< teraz? kiedy istotnie c.odzi o nasze 3ezpiecze@stwo: (tanowisko rzFdu polskie2o Iw ktBry> 2os pre>iera 3y skFdinFd o wiele 3ardzie% alar>istyczny? niE rzeczowy 2os >inistra spraw za2ranicznyc.K wywoao ponownF al< o3aw i antynie>ieckic. resenty>entBw: INie z>nie%szyo to zresztF inne% ali: polskie% e>i2rac%i zaro3kowe% do R+N:K Za>iast? %ak W<2rzy? przyczy$niaA si< do znikni<cia NRD? do ostatnie% c.wili? aE 2ro$teskowo? utrzy>ywali;>y z ty> pa@stwe> przy%azne stosunki? podpisu%Fc nawet protest przeciwko %e2o Gpo2wacone% suwerenno;ci" I=9 P !"4"K i odsya%Fc wielu uciekinierBw: (tracili;>y psyc.olo2icznF okaz%< Iwykorzysta %F w peni Jaclad UadelK po%ednania L 47 i czas? potrze3ny na co inne2o: *powiada >i &rzyszto Wyszkowski? Ee podczas wizyty w ,rukseli Mazowiecki uparcie powraca w roz>owie z Jac^uesZe> Delorse> do I3eznadzie%ne2oK te>atu: %ak zapo3iec %ednoczeniu Nie>iec $ podczas kiedy Delors c.cia roz>Bw o wspBpracy ze WspBlnotF: (tracili;>y teE okaz%< do szy3kie2o wykorzystania nie>ieckie% po>ocy przy z3liEeniu z Zac.ode>: Podnoszony w ty> kontek;cie 3ywa ar2u>ent? Ee traktat z Nie>ca>i 3y pilnie potrze3ny? niez3<dna 3ya re2ulac%a prawna w sprawie 2ranicy i wza%e>nyc. stosunkBw $ i Ee Repu3lice 1zec.o$(owackie%? ktBra naciskBw nie wywieraa? za3rao to pBHnie% aE dwa lata: Ar2u>ent prze>awia w istocie za czy>; odwrotny>: 1zec.o$(owacy nic na opBHnieniu Iwywoany> opora>i 3awarskie% 1(0K nie stracili: (tosunki >ieli przez cay czas do3re: *pBHnienie sprawio kopoty polityczne rzFdowi w ,onn? a nie w Pradze $ i nie przeszkadzao ani nieporBwnanie wi<kszy> niE w Polsce inwestyc%o> nie>iecki>? ani wspBpracy wo%skowe% Iod paHdziernika !""7K? ani ruc.owi 3ezwizowe>u Iwprowadzone>u na wiele >iesi<cy przed PolskFK: Ale na%2orsze 3yo to? Ee po Go3ron<" przed Nie>ca>i zwrBcili;>y si< do so%uszu? ktBry przez pi<AdziesiFt lat trzy>a nas w i>perialne% ko>unistyczne% klatce $ i do pa@$stwa? ktBre poz3awio nas niepodle2o;ci i z>uszao? wedu2 sBw sa>e2o >inistra (ku3iszewskie2o? do Gwasalstwa": ,yo to nie tylko upokarza%Fce ideowo i politycznie: - nie tylko ko>pro>itu%Fce wo3ec Zac.odu L 3o %eEeli %uE >ieli;>y do ko2o; apelowaA o po>oc w roz2rywce z >i2a%Fcy> si< niez2ra3nie &o.le>? to trze3a 3yo do zac.odnic. sprzy>ierze@cBw z R+N: - nie tylko przeduEyo trwanie 0kadu Warszawskie2o oraz po3yt wo%sk radzieckic. na naszy> terytoriu>
Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 4! Ipowinny pozostaA w Polsce? dopBki Gpro3le> nie>iecki" nie 3<dzie rozwiFzany $ powiedzia Mazowiecki =! -- !""7K: Wi<ce%: ;wiadczyo o unda>entalny> 3<dzie w ocenie? z ktBre% strony >oEe zostaA za2roEona wykluwa%Fca si< na niepodle2o;A RP: Powinno 3yo 3yA %asne? Ee za2roEenie >ilitarne i polityczne z Zac.odu %est ikc%F? podtrzy>ywanF lata>i przez ko>unistBw i ic. kre>lowskic. >ocodawcBw: Nie>cy nie >ieli ani >oEliwo;ci? ani interesu? 3y prB3owaA in2erenc%i w nasze sprawy: Nato>iast Moskwa tracia swo%e i>periu> $ i kto >ia 2warantowaA? Ee nie zec.ce 3roniA swoic. wpywBwN 1zyE3y le2endarni Grosy%scy de>okraci"? 3ez wpywBw w wo%sku i suE3ac. spec%alnyc.N 1zy Jelcyn? ktBre2o du2o i2norowali;>yN W na%lepszy> razie naleEao oczekiwaA wieloletnie2o okresu kon liktBw >i<dzy Ros%F a dFEFcy>i do sa>odzielno;ci repu3lika>i IGde>okrata" /or3aczow pozwala strzelaA do 3ez3ronnyc. LitwinBwK i 3raku sta3ilizac%i w sa>e% Ros%i: Wi<c z ta>te%? wsc.odnie% strony trze3a si< 3yo czy> pr<dze% za3ezpieczyA: - to korzysta%Fc z niepowtarzalne% okaz%i? %akF tworzyy podziw dla nasze% roli pioniera poko%owyc. prze>ian? wr<cz >oda na Polsk< na Zac.odzie? i %ednocze;nie sa3o;A i de ensywno;A poc.oni<te% wasny>i pro3le>a>i Moskwy: Rok !""7? nast<pu%Fcy 3ezpo;rednio po G%esieni ludBw" roku !"4"? stanowi idealny okres szukania powiFza@ i za3ezpiecze@ $ w c.wili? kiedy ponowne za2roEenia nie 3yy %eszcze 3ezpo;rednie i widoczne: Dla sprawiedliwo;ci dodaA trze3a? Ee nie tylko rzFd w Warszawie aszywie oceni sytuac% stereotypo> >y;lenia: Jan Nowak$ Jeziora@ski Pisa 57 J--- !""7 Iw GRzeczypospolite%"K? Ee w przyszo;ci Nie>cy >o2F 3yA GniewFtpliwie" wi<kszy> za 9 $ Z Polski ::: 4= 2roEenie> dla Polski? niE Ros%aQ G>usi>y z>ieniA nasze nastawienie do Ros%i"? poniewaE oni takEe 3yli GwspBlnika>i niedoli" pod wadzF ko>unistBw: No cBE? to prawda? Ee ko>uni;ci sowieccy >ordowali nie tylko I>iliona>iK 0krai@cBw? ,iaorusinBw? PolakBw? )atarBw i ,atBw? ale i sa>yc. Ros%an $ narBd 2Bwnyc. wadcBw i>periu>: Jednak GwspBlnika>i niedoli"? sprowadzone% przez ic. wasny rzFd? 3yli nie tylko Ros%anie ale rBwnieE Nie>cy: pierwsze o3ozy koncentracy%ne zapeni Uitler nie>iecki>i przeciwnika>i swo%e% politykiQ i nie>ieckic. o icerBw wieszano na .akac. i ;cinano topora>i w lipcu !"88 roku::: Ale te2o rodza%u przypo>nienia nic na> nie da%F przy sporzFdzaniu dia2nozy o3ecnyc. i przyszyc. za2roEe@:
W ciF2u roku !""7 przy%<to w stosunkac. z Z(RR zasad< Gdwutorowo;ci": * ile >i wiado>o? pierwszy uoEy %e% pro2ra> Ipod nazwF Gpolityka dwukondy2nacy%na"K /rze2orz &ostrzewa$Zor3as? pBHnie%szy wicedyrektor departa>entu europe%skie2o M(Z? w o3szerny> >e>oriale? datowany> == >arca !""7: *we Gdwa tory" stanowiy stosunki z centralF $ i z poszcze2Blny>i repu3lika>i: Zasada 3ya arcysusznaQ rzecz 3ya w %e% stosowaniu: ile i %akic. pociF2Bw na ktBry> torzeN W >iar< rozpadu dotyc.czasowe% struktury to pytanie stawao si< waEnie%sze od sa>e% zasady? na ktBre% ory2inalno;A >inister (ku3iszewski lu3i si< powoywaA: Pierwsza prB3a dla Polski nastFpia zresztF przed s or>uowanie> %akie%kolwiek re2uy taktyczne%: 3ya : to deklarac%a niepodle2o;ci Litwy !! >arca !""7 r:RQ RzFd RP zarea2owa o2Blnikowy> o;wiadczenie>? wyraEa%Fc >: in: nadzie%<? Ee GLitwa i Z(RR rozwiFEF wza%e>ne pro3le>y": Zostay wi<c tu wy>ienione DWA pod>ioty? ale 3ez postawienia kropki nad i: Apel o uznanie niepodle2o;ci Litwy? wydany przez czonkBw Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 45 porozu>ienia Ponad Podziaa>i I>: in: 1zesawa ,ieleckie2o i Jana *lszewskie2oK >inF 3ez ec.a: Dwa >iesiFce pBHnie% &rzyszto (ku3iszewski doradza Ina alac. ,,1K Litwino> do2adywanie si< z MoskwF? ktBre przyniesie po>y;lne rezultaty? %eEeli GLitwini zro3iF %aki; krok wstecz": *2Blne zaoEenia polityki za2raniczne% rzFdu )adeusza Mazowieckie2o wyoEy na kon erenc%i prasowe% " -- !""7 roku >inister (ku3iszewski: 1ele> >iao 3yA Grealizowanie niepodle2o;ci pa@stwa"? za; pode%>owane dziaania szy w trzec. kierunkac.: stosunkBw z Z(RR? ktBre 3yy GkwestiF strate2ii pa@stwowe%" I3rz>iao to powaEnie a zaraze> ta%e>niczoKQ stosunkBw w Nie>ca>iQ polityki europe%skie%? pole2a%Fce% na wFczaniu si< w %uE istnie%Fce struktury: Wszystko to 3yo rBwnie suszne %ak o2Blnikowe? ale wyda%e si<? Ee 2Bwny> >otywe> kon erenc%i 3yo zdystansowanie si< od poczyna@ Lec.a Wa<sy? ktBry trzy ty2odnie wcze;nie%? podczas sensacy%ne% roz>owy z a>3asadore> Wadi>ire> ,rowikowe> do>a2a si< wyco ania wo%sk radzieckic. do ko@ca 3ieEFce2o roku? wy%a;nienia kulisBw a2res%i sowieckie% w !"5" roku oraz procesu szesnastu przywBdcBw Polski Podzie>ne%? itd: Jak wiado>o? wywoao to wielkF irytac%< pre>iera? ktBry zarzuca Wa<sie nieodpowiedzialno;A: (ku3iszewski stwierdzi krBtko? Ee polityka za2raniczna $ to nie %est dziedzina dla zwiFzkBw zawodowyc.::: G,rak koncepc%i"? Gnowe% wiz%i" i w o2Ble spB%no;ci w polityce za2raniczne% a takEe pu3liczne% dyskus%i na
Je% te>at zarzuci rzFdowi # -J !""7 Dawid Warszawski w GRzeczypospolite%": Dokadnie trzy ty2odnie pBHnie% (ku3iszewski wy2osi w se%>ie prze>Bwienie? wylicza%Fc dziewi<A GpriorytetBw" polskie% polityki za2raniczne%: Pierwszy> z nic. 3yo GwspBtworzenie euro 48 pe%skie2o syste>u 3ezpiecze@stwa" i ty> sa>y> GwspBdziaanie na rzecz %edno;ci nasze2o kontynentu": Na czy> ten syste> i owa G%edno;A" >iay pole2aA L wy%a;nione nie 3yo: IPo niespena czterec. latac. te sa>e or>uy syszy>y z ust >inistrBw Andrie%a &ozyriewa i Pawa *raczowa:K Nast<pne priorytety? to G3liskie wspBEycie z pot<Eny>i sFsiada>i"Q nowe powiFzania re2ionalne Io3ok 0kadu Warszawskie2o i RWP/RK w postaci trB%kFta Polska$1zec.osowac%a$W<2ry i kon erenc%i pa@stw 3atyckic.: Na czwarty> >ie%scu? tuE przed 3liEszF wspBpracF z A>erykF Daci@skF? Gdo pewne2o stopnia zanied3anF"? znalazo si< Grozszerzanie powiFza@" `:::a 2eneralnie ze ;wiate> cywilizac%i zac.odnie%": Retoryczna o2Blnikowo;A tyc. priorytetBw Itylko szBsty? Gredukc%a du2Bw" i dziewiFty Gznoszenie 3arier wizowyc."? >iay postaA konkretnyc. zada@ do wykonaniaK 3ya uderza%Fca: ,rane powaEnie $ cakowicie po;wiadczay wysuni<te przez Warszawskie2o zarzuty 3raku koncepc%i: Na%waEnie%sza 3ya oczywi;cie kwestia zapewnienia 3ezpiecze@stwa pa@stwu: W sprawie 0kadu Warszawskie2o rzFd za%>owa postaw< na%pierw konserwatywnF? pBHnie% dwuznacznF: !8 -- !""7 Mazowiecki okre;li udzia Polski w ty> so%uszu %ako Gistotny dla 3ezpiecze@stwa pa@stwa"? l Jpostanowiono 0kad re or>owaA: Pod widoczny> wpywe> W<2rBw IktBrzy otwarcie dFEyli do likwidac%iK i 1zec.osowakBw? po spotkaniu &o>itetu Doradcze2o 0kadu w Moskwie 6 J- Mazowiecki >Bwi o potrze3ie z3adania G>ec.aniz>Bw zasadnicze% prze3udowy 0kadu": Nie z2odzi si< %ednak z nale2anie> pre>iera W<2ier Jozse a Antalla? 3y 0kad rozwiFzaA we wrze;niu !""7: 6 P-? %uE podczas ka>panii prezydenckie% i naciskany przez zwolennikBw Wa<sy? zapowiedzia likwida Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 4# c%< 0kadu Gw ciF2u roku": INastFpio to %uE l -J !""!:K PorzFdek w Europie >iaa? zdanie> Mazowieckie2o i (ku3iszewskie2o? zapewniA roz3udowana i zinstytuc%onalizowana struktura &on erenc%i ,ezpiecze@stwa i WspBpracy Europe%skie%: 6 -- !""7 (ku3iszewski wystFpi w Rzy>ie z propozyc%F zawarcia Gtraktatu europe%skie2o" z udziae> 5# sy2natariuszy &,WE: &to >ia3y e2zekwowaA %e2o dotrzy>anie $ nie >oEna si< nawet do>y;liA: Powtarzano slo2any o Gnowy> porzFdku europe%ski>" oraz postulaty Gsyste>u 3ezpiecze@stwa europe%skie2o" i Grady wspBpracy europe%skie%" $ 3ytBw czysto wer3alnyc.? oderwanyc. od istnie%Fcyc. struktur wo%skowyc. i od rzeczywistyc. za2roEe@: My;l<? Ee nie trze3a 3yo czekaA aE na >aka3rycznF lekc%< pokazowF w 3ye% Ju2osawii? 3y u;wiado>iA so3ie zupenF 3ezuEyteczno;A &,WE w zadaniu
utrzy>ania poko%u: Przepisy te% 2ada%Fce% struktury wy>a2a%F przecieE? 3y sa> a2resor wyrazi z2od< na z3iorowe wystFpienie przeciwko a2res%i: A nawet 2dy3y taki cud si< zdarzy? &,WE nie posiada ;rodkBw wo%skowyc. do wye2zekwowania swoic. postanowie@::: [wczesne Iz lat !""7L!""!K wypowiedzi Mazowieckie2o i (ku3iszewskie2o ko%arzF si< dzisia% nieodparcie z 3ardzo do nic. podo3ny>i wypowiedzia>i::: >inistra &ozyriewa z >arca !""8 roku: I)yle tylko? Ee cel &ozyriewa %est %asny: tak du2o rozprawiaA o &,WE i nieokre;lony> Gz3iorowy> 3ezpiecze@stwie"? aE Ros%a znowu 3<dzie w stanie dyktowaA swo%e warunkiQ %ak so3ie wBwczas wyo3raEali przyszo;A Mazowiecki i (ku3iszewski $ nie wie>:K # P-- !""7 (ku3iszewski ozna%>i? Ee przyst<pu%e>y `Na do 3udowy europe%skie2o syste>u 3ezpiecze@stwa z3iorowe2o na 3azie &,WE i zapewnia? Ee Gpo rozwiFzaniuT0kadu Warszawskie2o nie 3<dzie 49 prBEni": GDoda> teE $ wy%a;nia? 3y nie 3yo wFtpliwo;ci $ Ee Eadne czonkostwo Polski w NA)* nie wc.odzi w rac.u3<: Po%awia%Fce si< w te% sprawie 2osy sF po>ysa>i niektBryc. pu3licystBw:" )rzy ty2odnie wcze;nie%? tuE przed wy3ora>i prezydencki>i? (ku3iszewski da wyraz pewno;ci sie3ie: Gpolityka za2raniczna Polski nie z>ieni si<: `:::a Z>iana nie %est po prostu >oEliwa: MoEna na%wyEe% na to? co %a ro3i<? wy>y;leA innF nazw<": Pokaze> osiF2ni<A Gdwu$torowo;ci" polskie% polityki wsc.odnie% >iaa 3yA podrBE >inistra spraw za2ranicznyc. do Moskwy I%ako stolicy Z(RR i stolicy Ros%iK? &i%owa i Mi@ska w poowie paHdziernika !""7 roku: IZna>ienny 3y 3rak odwiedzin w repu3likac. 3atyckic.? ktBre %uE prokla>oway niepodle2o;A:K M(Z zapowiada Gprzeo>" we wza%e>nyc. stosunkac.? ale 3ya to przesada? 3o wydarzenia w Z(RR toczyy si< szy3cie%? niE przewidywano: Podpisane doku>enty na te>at Gprzy%aHni i do3re2o sFsiedztwa" kody ikoway stan rzeczy? ktBry odc.odzi %uE w przeszo;AQ %ednakEe postina %uE ani o 0kadzie Warszawski>? ani o pakcie z !"8# roku: Wyciszany> w Warszawie z2rzyte> zako@czya si< wizyta w Mi@sku? atalnie przy2otowana przez M(Z: Nie podpisano Eadne% deklarac%iQ ,iaorusini cakie> lo2icznie odrzucili pro%ekt powoania si< na polsko$radzieckF u>ow< o 2ranicy pa@stwowe% z !9 J--- !"8#? 3o nie 3yli w nie% stronF: (ku3iszewski potraktowa 2ospodarzy z wysoka i wytknF i>? Ee Gnie protestowali" przeciwko owe% u>owieQ ciekaw %este>? %ak so3ie wyo3raEa taki protest przeciw decyz%o> (talinaN (tan wza%e>ne% urazy trwa kilkana;cie >iesi<cy: A ze2ar >ierzFcy wydarzenia za naszF 2ranicF wsc.odniF 3ie2 coraz szy3cie%: (prawdzaa si< przepo Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 46
wiednia 3liskie2o doradcy Jelcyna? Arkadi%a Muranowa? ktBry %uE !6 stycznia !""7 roku >Bwi w Wiedniu o Gnieuc.ronny>" rozpadzie Z(RR: )y>czase>? %ak powiedzia w przeszo rok pBHnie% pose G(olidarno;ci" do se%>u RP? 0krainiec Wodzi>ierz Mokry? Polska nadal nie >iaa Gwiz%i polityki wsc.odnie%"Q nawet Gnadspodziewanie" udana wizyta (ku3iszewskie2o w &i%owie Gnie stanowia realizac%i dalekosi<Ene% i wyraHne% polityki": IGOycie Warszawy"? l -- !""!K: *3%<cie urz<du prezydenta przez Lec.a Wa<s<? a urz<du pre>iera przez Jana &rzyszto a ,ieleckie2o? wywoao na poczFtku !""! al< wypowiedzi pro2ra>owyc. i analitycznyc.: -c. te> 3yy or>alne deklarac%e niepodle2o;ci kra%Bw 3atyckic.? o2Blne przyspieszenie rozpadu Z(RR i widoczne sa3ni<cie pozyc%i /or3aczowa: " stycznia !""! &rzyszto (ku3iszewski wy2osi odczyt w &rBlewski> -nstytucie (praw Mi<dzynarodowyc. w Londynie Itekst w G)y2odniku Powszec.ny>"? !6 --- !""!K: MBwi znowu o potrze3ie traktatowe% kody ikac%i Geurope%skie2o syste>u 3ezpiecze@stwa" na 3azie &,WE: Musi to 3yA? zdanie> autora? %eden syste>? o3e%>u%Fcy cao;A kontynentuQ NA)* nie >oEe czyniA Eadnyc. krokBw? ktBre wywoyway3y c.oA3y Gpode%rzenia" ze strony Z(RR: Etape> po;redni> na drodze do syste>u o2Blnoeurope%skie2o powinny 3yA zwiFzki Gre2ionalne"? takie %ak )rB%kFt Wysze.radzki: Na >oEliwo;A rozpadu Z(RR >inister RP patrzy z nieukrywanF o3awFQ nie wy>ienia Eadnyc. cec. pozytywnyc. te2o procesu $ >Bwi wyFcznie o za2roEeniac. desta3ilizac%F i >asowy>i >i2rac%a>i ludno;ci: Nie wspo>nia o 3rutalnyc. naciskac. sowieckic. na ,atBw: W styczniu polaa si< krew w Wilnie i Rydze: Jacek &urski w patetyczny> artykule GWidziae> Litw< zdradzonF" IG)y2odnik /da@ski"? 5 -- !""!K apelowa o na$Q tyc.>iastowe uznanie niepodle2o;ci Litwy? nie tylko w i>i< G.istoryczne2o po%ednania z narode> litewski>": Ar2u>entowa susznie? Ee Go3o%<tni na los Litwy $ przed niczy> si< nie za3ezpiecza>y": Wezwania pozostay niestety dare>ne: Na postawione !8 -- !""! w se%>ie przez posa Uenryka Wu%ca pytanie? kiedy RP uzna niepodle2o;A Litwy $ >inister (ku3iszewski odpowiedzia: GNie wie>? 3o to zaleEy od o3iektywnyc. aktBw? od uzyskania niepodle2o;ci pa@stwa: Moi> % zdanie> stosunki dyplo>atyczne z korporac%F terytorialnF? z pa@stwe>? z tF czy innF repu3likF? 3yy3y 3ar$Z dzo dziwne? 2dy3y z2od< na wy%azd do te2o pa@stwa$>ia nasz a>3asador uzyskiwaA od o3ce2o pa@stwa? ktBre kontrolu%e 2ranice te2o pa@stwa? do ktBre2o si< uda%e: )e2o w >i<dzynarodowyc. stosunkac. dyplo>atycznyc. nie >a": Polak pa>i<ta%Fcy? ile wysikBw poc.on<y po roz3iorac. starania o uzyskanie >i<dzynarodowe2o poparcia dla praw %e2o *%czyzny do istnienia $ czyta te sowa z zaEenowanie>: Wspo>ni%>y? Ee w latac. !"5"L!"8# le2alny rzFd RP rezydowa za 2ranicF Ipodo3nie? %ak rzFdy Uolandii czy Norwe2iiKQ zapewne wedu2 zasady >in: (ku3iszewskie2o stosunki dyplo>atyczne z PolskF powinny 3yy ustaA z c.wilF opanowania we wrze;niu !"5" %e% terytoriu> przez wo%ska nie>ieckie i sowieckie:
W prze>Bwieniu se%>owy>? do ktBre2o odnosio si< pytanie Wu%ca? (ku3iszewski wyoEy zasady polityki za2raniczne%? ktBrF za>ierza prowadziA w nowy> rzFdzie: Zasu2u%F tu na uwa2< dwa skadniki: traktowanie cae% Europy %ako %edne2o Go3szaru 3ezpiecze@stwa"? t%: postulowanie wFczenia Polski do te2o sa>e2o syste>u za3ezpiecze@? do ktBre2o naleEeA 3<dzie Ros%aQ oraz powtarzanie teorii? Ee z punktu widzenia Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: 4": 3ezpiecze@stwa pa@stwa Polska GleEy >i<dzy Nie>ca>i a Z(RR": Nie po%>u%<? %ak pro esor >B2 przeoczyA asy>etryczno;A te2o sFsiedztwa: Nie>cy sF politycznie i >ilitarnie wFczone w kontrolu%Fce %e or2aniz>y NA)* i WspBlnot Europe%skic.Q centralistyczne i>periu> Z(RR? nawet w stanie rozkadu? %est czy>; zupenie inny>: )akie po%>owanie pooEenia 2eopolityczne2o Polski skazu%e nas na anac.roniz> >y;li polityczne%:: Na rzeczowe pytania posa JBze a *lekse2o? dotyczFce >: in: ewentualne2o przystFpienia do NA)* oraz Gneutralno;ci" Polski IktBrF zadeklarowa nieco wcze;nie% pre>ierRK $ (ku3iszewski odpowiedzia? Ee GWstFpienie do NA)* nie wc.odzi w rac.u3< ze wz2l<du na rBwnowa2< w re2ionie? w ktBry> %este;>y": WaEne 3yo nie tylko wykluczenie takie% >oEliwo;ci? ale i ar2u>ent? nie >a%Fcy nic wspBlne2o z NA(Z'Mwasny>i interesa>i pa@stwowy>i: W sprawie neutralno;ci wypowiedzia si< 3ardzo nie%asno: GNie %este;>y neutralni w ty> sensie? %ak +inlandia? (zwec%a lu3 -rlandia:" Ani teE w ty> sensie? %ak Austria czy (zwa%caria: )o nie>oEliwe? 3o Godci<li3y;>y si< od >oEliwo;ci za3ezpiecze@? ktBre stwarza%F unkc%onu%Fce w Europie or2anizac%e 3ezpiecze@stwa": Mia wi<c na >y;li %akie; inne Gor2anizac%e"? niE te? na ktBryc. wsparcie >o2F liczyA pa@stwa wyEe% wy>ienione: Na czy> opiera zapewnienie? Ee Gnie3ezpiecze@stwo izolac%i na> nie 2rozi" $ nie wy%awi: ,rak za>iaru wFczenia Polski do NA)* (ku3iszewski potwierdzi w kwietniu !""! IG)ry3una"? 9L6 -J !""!K: Nato>iast uznanie przystFpienia do NA)* za nasz cel postulowa /rze2orz &ostrzewa$Zor3as? wBwczas wyEszy urz<dnik M(Z? w ta%ny> >e>oriale z !9 --- !""!? przekazany> kilku oso3o>? uznany> za wpywowe: WiosnF !""! rozpocz<a teE? z inic%atywy "7
Polska polityka za2raniczna !"4"$!""5::: "! wiadzie? za>ieszczony> w GRzeczypospolite%" =9 --!""!: GDo3re stosunki z Z(RR sF unda>entalny> zadanie> nasze% strate2ii pa@stwowe%": )oteE na pytanie
o Gdwutorowo;A" odpar? Ee Gnie oznacza ona sy>etrii"? 3o Gstosunki z repu3lika>i >a%F inny wy>iar" niE z Z(RR: PosuEy si< teE ilustrac%F .istorycznF? opartF nie wie>? czy na niewiedzy? czy cyniz>ie: przypo>nia 3owie>? Ee traktat ryski Polska podpisaa Gnie tylko z Ros%F radzieckF? lecz takEe z 0krainF": *tBE nawet do;A powierzc.owny> znawco> te2o te>atu wiado>o? Ee Greprezentac%a" 0krainy w Rydze 3ya czysto ikcy%na $ do te2o stopnia? Ee tekst ukrai@ski napisa::: przedstawiciel RP? Leon Wasilewski: &ostrzewy$Zor3asa? spotkania 2rupa osB3? przekszt cona pBHnie% w &lu3 Atlantycki: * poszukiwaniu GrBEnyc. or> z3liEenia do NA)*" >Bwi nieco pBHnie% rBwnieE Lec. &aczy@ski? >inister stanu d_s 3ezpiecze@stwa pa@stwa w &ancelarii Prezydenta IGRzeczpospolita"? =5 J !""!K: Poczucie? Ee polska polityka za2raniczna dry u%e? wyraEali na poczFtku roku !""! o3serwatorzy 3ardzo rBEne% >a;ci polityczne%: (tanisaw Marek &rBlak w G)y2odniku /da@ski>" I=8 -- !""!K pisa? Ee Polska znalaza si< w Gszare% stre ie" >i<dzy Zac.ode> a MoskwF? a nie >a ani %asne% wiz%i celBw? ani teE konsekwenc%i w dFEeniu do te2o? co zostao I%ak we%;cie do WspBlnoty Europe%skie%K %ako cel wy>ienione: Ada> &rze>i@ski i Wiesaw Wadyka e&okta%l Mootowa GPolityka"? = --- !""!K zwracali uwa2< na ule2anie przez Polsk< wpywo> rzFdu 0(A i stwierdzali? Ee: GNie >a o;rodka? ustala%Fce2o polityk< polskF"Q nie >a Eadne2o Gstrate2a"? %est nato>iast Ic.walonyK GostroEny i su>ienny wykonywca"? >inister (ku3iszewski: Zasad< dziaania te2o wykonawcy 3ez strate2ii idealnie stre;cia Maria WF2rowska IGRzeczpospolita"K w tytule spra$wozdania z kon erenc%i prasowe% >inistra dnia !4 --- !""!: G)raktaty za>iast so%uszy": Przy2otowany 3y wa;nie do podpisania nowy traktat z +ranc%FQ c.ociaE nie zawiera w istocie nic nowe2o ani konkretnie zo3owiFzu%Fce2o? >inister ocenia 2o wr<cz eu orycznie: IJako ciekawostk< doda>? Ee spo;rBd wszystkic. partnerBw? ktBry> w ciF2u tyc. paru lat zaproponowali;>y traktaty? od>Bwili tylko ,ryty%czycy: Zapytali: a po coN Nie dar>o An2lia 3ya kole3kF e>piryz>u:::K ProwadzonF w owy> czasie polityk< wo3ec wsc.odnic. sFsiadBw (ku3iszewski tak c.arakteryzowa w wy Dale% czyta>y w wywiadzie: GDzi; repu3liki deklaru%F swo%F suwerenno;A $ wyciF2a>y z te2o pewne konsekwenc%e: `:::a Dziaa>y roztropnie i z u>iare>? uwz2l<dnia%Fc akty po%awia%Fce si< w Z(RR i %ak dotFd ten ra2>ent nasze% polityki wsc.odnie% nie natra i na trudno;ci w Moskwie": )rudno o do3itnie%sze stwierdzenie? Ee nasze post<powanie wo3ec usa>odzielnia%Fcyc. si< repu3lik narodowyc. M(Z uzaleEnia od >in na twarzac. kierownictwa radzieckie2o: PrB3< wpyni<cia na uporzFdkowanie i zdyna>izowanie polskie% polityki za2raniczne% pod%F wiosnF !""!
&o>itet Doradczy Prezydenta: Wiedzieli;>y? Ee skuteczny nacisk na >inistra (ku3iszewskie2o %est >oEliwy tylko poprzez ,elwederQ pre>ier ,ielecki zaczF prze%awiaA inic%atyw< dopiero po >oskiewski> puczu w sierpniu !""!: W przedkadanyc. Lec.owi Wa<sie >e>oriaac. pole>izowae> >: in: z tezF? Ee %eEeli Polska 3<dzie rBEnicowaA swo%F polityk< wo3ec repu3lik radzieckic. w zaleEno;ci od wyraEanyc. przez nie dFEno;ci niepodle2o;ciowyc.? to >oEe wpynFA desta3ilizu%Fco na o3szar Z(RR: Nie %este;>y $ twierdzie> L "= w stanie sprawiA? a3y ktBrakolwiek z repu3lik c.ciaa Ilu3 nieK si< usa>odzielniAQ >oEe>y nato>iast okazywaA sy>pati< IFcznie z or>alny> uznanie>K dla pod%<tyc. %uE decyz%i: Dwutorowo;A nie wystarczy? ar2u$! >entowae>: trze3a pokazywaA? %akie% szeroko;ci tory woli>y: Postulowae> zwoanie przez Polsk< >i<dzynarodowe% kon erenc%i w sprawie o3wodu kalinin2radzkie2o $ a3y postaraA si< usunFA za2roEenie? ktBre stanowi rosnFca koncentrac%a wo%sk na ty> o3szarze: (u2erowali;>y teE zaproszenie do Polski ,orysa Jelcy$Q na? ale Wa<sa si< ociF2aQ dopiero pBHnie% dowiedziae> si<? Ee >inister (ku3iszewski nakaza wyco aA zaproszenie %uE wystosowane przez >arszaka (enatuQ Andrze%a (tel>ac.owskie2o: Do>a2ali;>y si< teE przy%<cia? Ee cele> Polski %est we%;cie do struktur 3ezpiecze@stwa NA)*: Proponowae>? a3y rozpoczFA od u%ednoznacznienia nasze% postawy wo3ec Zac.odu Iwice>inister Janusz *nyszkiewicz? odpowiedzialny za te sprawy w M*N$ie? znowu deklarowa !" J- !""! Gneutralno;A" Polski:::K i przeprowadzenie z>ian przy2otowawczyc. w >inisterstwie i or2anizac%i si z3ro%nyc.: Niestety? kiedy w dniac. =L5 J--prezydent Lec. Wa<sa skada wizyt< w siedzi3ieT NA)* w ,rukseli? kto; Iwedu2 Jarosawa &aczy@skie2o 3y to Mieczysaw Wac.owskiK wykre;li z %e2o prze>Bwienia %ednoznaczne stwierdzenie? Ee naszy> cele> %est we%;cie do te% or2anizac%i: )ekst 3y z 2Bry przy2otowany? wi<c 2ospodarze dowiedzieli si< o skre;leniu: ,y to dla nic. sy2na? nie ostatni? polskie2o nie$Z zdecydowania: Z !5 J--- Jerzy Marek Nowakowski Idyrektor *;rodka (tudiBw Mi<dzynarodowyc. przy (enacieK pisa w GOyciu Warszawy" o Gnie>al zupeny> za>arciu nasze% polityki wsc.odnie%"? o szy3kic. z>ianac. Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: "5 w Z(RR $ i naszy> Gko>entowaniu si< taktykF wyczekiwania": *strze2a: GsFdz<? Ee dzwoni %uE ostatni dzwonek": Nie 3ardzo si< po>yli: )ydzie@ pote> I!" J---K nastFpia prB3a puczu w Moskwie $ ktBra odsonia nasze zupene nieprzy2otowanie? tak or2anizacy%ne %ak polityczne: 0%awnia rBwnieE c.wie%no;A prezydenta? ktBry na%pierw c.cia dzwoniA do Jana%ewa
a pote> uc.yla si< od za%<cia stanowiska: Nie zdecydowa si< teE na pod%<cie wysuni<te% przez 3ardzo wysoko postawione czynniki za2raniczne su2estii? 3y Polska zadeklarowaa %ednoznacznie swo%F politycznF i >ilitarnF przynaleEno;A do o3ozu zac.odnic. de>okrac%i: Zaa>anie si< puczu pozwalao potraktowaA 2o %ako dar>owF lekc%<: ewidentne ukazanie za2roEe@? a zaraze> stworzenie szans na lepsze zad3anie o 3ezpiecze@stwo Polski: (zans< takie o2ro>nie zwi<kszyo 2watowne przyspieszenie rozkadu Z(RR: 0waEa>? Ee ostatnie >iesiFce roku !""! przyniosy powtBrzenie podo3nie rozle2yc. >oEliwo;ci dziaania >i<dzynarodowe2o? %akie >iaa Polska 3ezpo;rednio po G%esieni ludBw" !"4" r: - %eszcze >nie% z tyc. >oEliwo;ci skorzystali;>y: Zor2anizowana %uE =4 sierpnia przez &o>itet Doradczy Prezydenta narada G&ryzys wsc.odni a Polska" 3ya po;wi<cona nie tylko naszy> dotyc.czasowy> zanied3anio>? ale i >oEliwo;ci ic. odro3ienia: Pado sporo konkretnyc. su2estii? zarBwno w kwestiac. zasadniczyc. Iwy%;cia z postawy klienckie% wo3ec MoskwyK? %ak i konkretnyc. Io3wBd kalinin2radzki? HrBda surowcBw ener2etycznyc.? zaproszenie Jelcyna? itd:K: Niestety? Lec. Wa<sa potraktowa narad< %ako ele>ent wewn<trzne% roz2rywki polityczno$personalne%? zwiFzane% z 3liski>i %uE wy3ora>iQ podo3nie postFpia znaczna wi<kszo;A ;rodkBw przekazu i ;rodowisk politycznyc.: Pro3le>y >erytoryczne odepc.ni<to na 3okQ dy "8 skus%i nie pod%F prawie nikt: Prezydent o;wiadczy? Ee dotyc.czasowa polityka za2raniczna 3ya na%lepsza z >oEliwyc.Q %asne 3yo? Ee w ten sposB3 stara si< uc.yliA od za%>owania wyraHne2o stanowiska na przyszo;A?: 0kazao si< troc.< artykuBw? ocenia%Fcyc. naszF Gpolityk< wsc.odniF" czy wytyka%Fcyc. %e% 3rak: Ernest (kalski wylicza pro3le>y i na>awia do roztropno;ci IG/azeta Wy3orcza"? 5! J--- !""!K: Andrze% Drawicz napisa? Ee Gnasza 3ierno;A i opBHnienia wyda%F si< oczywiste" IGOycie Warszawy"? !6 -P !""!K: Ale i ci dwa%? i inni nie prB3owali nawet odnie;A si< ani do 3elwederskie% narady? ani do sie3ie wza%e>nie: 3ya to 2i>nastyka pu3licystyczna w wolne% przestrzeni: Zwracae> na to uwa2< w zasadniczy> i pedantyczny> tek;cie (pBr o polityk< wsc.odniF IGRzeczpospolita"? l P !""!K? o3 itu%Fcy> w rBEne konkrety: Oadne% odpowiedzi: w okresie ka>panii wy3orcze% nikt nie c.cia przyznaA? Ee kto; z nie %e2o wasne2o o3ozu >a co; do powiedzenia? al3o wr<cz i rac%<: M(Z %ak zwykle 3yo ponad: )en stan rzeczy ule2 pBHnie% utrwaleniu: 5 wrze;nia !""! prezydent Leonid &rawczuk przekaza rzFdowi RP propozyc%< nawiFzania stosunkBw dyplo>atycznyc.: *so3i;cie przywiBz %F cztery dni pBHnie% do Warszawy? w swo%e% pierwsze% po deklarac%i niepodle2o;ci 0krainy podrBEy? >inister spraw za2ranicznyc. 0krainy Anatoli% Zenko: Jak donosia G/azeta Wy3orcza" z " -P? M(Z zostao ty> Gzaskoczone": Dopiero nacisk pre>iera ,ieleckie2o sprawi? Ee doszo do podpisania doku>entu o Gprzyszy>" IRK nawiFzaniu stosunkBw dyplo>atycznyc.Q >inister (ku3iszewski znowu
uEy swo%e2o ar2u>entu o Gsprawdzaniu paszportu na 2ranicy" przez unkc%onariuszy inne2o pa@stwa: )e2oE " wrze;nia ,ielecki w Waszyn2tonie po raz pierwszy poruszy otwarcie spraw< we%;cia Polski do Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: "# NA)*: Prezydent ,us. odpowiedzia wy>i%a%Fco? ale popar t< >y;l >: in: wpywowy senator Ric.ard Lu2ar: (prawy ruszyy z >ie%sca $ ale niez3yt sprawnie? 3o != -P >inister &oodzie% czy k wyrazi nadzie%<? Ee w przyszo;ci NA)* zostanie zlikwidowane: Nic dziwne2o? Ee dwa >iesiFce pBHnie%? podczas wizyty (ku3iszewskie2o w ,rukseli? Man red WBrner poprosi o wy%a;nienia: Musia na nie czekaA %eszcze du2o: 1.odzio 3owie> o penF %ednoznaczno;A otwartyc. deklarac%i? popartF praktyczny>i dziaania>i: (ekretarz /eneralny Paktu 3y zwolennikie> nasze2o przystFpienia w przyszo;ci >ierzone% na par< latQ >usia %ednak 3ezwz2l<dnie d3aA o to? 3y %asne 3yo? Ee to Polska c.ce we%;A do NA)*? a nie NA)* stara si< wciF2nFA Polsk<: l 2rudnia o3ywatele 0krainy potwierdzili w re erendu> wol< niepodle2o;ci: Pre>ier ,ielecki pod%F decyz%< o natyc.>iastowy> uznaniu te2o aktu: Nareszcie 3yli;>y na czas? nawet pierwsi: Ale /or3aczow wyraEa o3urzenie? a 8 2rudnia prezydent Wa<sa zatele onowa do nie2o z wyraza>i pocieszenia::: Znowu u%awnia si< niespB%no;A: Za; !7 2rudnia? na !! dni przed or>alnF likwidac%F Z(RR? Polska para owaa ukad z ty> znika%Fcy> pa@stwe>: MoEna 3y to uznaA za sy>3ol nasze2o zaco ania? ale wice>inister Jerzy Makarczyk wy%a;ni? iE Gdo tekstu doFczyli;>y o;wiadczenie o3u rzFdBw? Ee ta>? 2dzie >Bwi si< o ZwiFzku Radziecki>? >a si< na >y;li wspBlnot< lu3 uni<? ktBra powstanie w >ie%sce Z(RR": )ak wi<c Rzeczpospolita z 2Bry zad3aa o utrzy>anie >oskiewskie% centrali: Nie %est ta%e>nicF? Ee c.wie%no;A i niespB%no;A stanowiska RP wo3ec 0krainy oraz trzy>anie si< do ostatka ikc%i Z(RR 3yy zwiFzane z naciska>i 0(A: "9 Ale poparcie (tanBw nie po>o2o /or3aczowowi a nasza 3ierno;A zaszkodzia intereso> Polski: Zanied3ania lat !"4"L!""!? atwo zaciera%Fce si< w nasze% ;wiado>o;ci? wynikay z 3raku koncepc%i? 3raku wyo3raHni i 3raku odwa2i: A takEe? %ak wykazywa Jerzy Marek Nowakowski w kwietniu !""!? z zupene2o nieuwz2l<dnienia czynnika czasu ePolska polityka wsc.odnia? GZeszyty NiezaleEne2o 1entru> (tudiBw Mi<dzynarodowyc."? nr =K: Prowadzili;>y polityk< niespiesznie? od traktatu do traktatu? od kon erenc%i do
kon erenc%i $ a ty>czase> ;wiat dookoa z>ienia si< szy3ko i >i%ay okresy wy%Ftkowe% koniunktury: Wielu z tyc. zanied3a@ ni2dy si< %uE nie uda odwrBciA? przede wszystki> uc.ylenia si< Polski od %ednoznaczne2o i szy3kie2o uznania niepodle2o;ci Litwy $ pa@stwa z ktBry> tworzyli;>y %eden or2aniz> przez pB tysiF ca lat: (zansa pi<kne2o i czyste2o rozpocz<cia nowe 2o rozdziau we wza%e>nyc. stosunkac. >in<a na zawsze: Zanied3anie i opBHnienia lat nast<pnyc. 3yy w du Ey> stopniu konsekwenc%F nawarstwiania si< skutkBw wcze;nie%szyc. zaniec.a@? wynika%Fcyc. z 3raku wiz%i przyszo;ci: Wyo3raHni nie przy3yoQ rutyna traktatowa toczya si< dale%: Z>ienia si< %ednak >i<dzynarodowaa aura wokB nasze2o kra%u: W latac. !"4"L!""! PolskaR Eya ze swo%e% reputac%i pioniera prze>ian w Europie ;rodkowo$Wsc.odnie%: Nastro%e spoeczne wpyway na dziaania rzFdBw: W latac. !""=L!""5 na sprzy%a%Fce na> decyz%e trze3a 3yo zapracowaA $ a z re2uy nie potra ili;>y te2o zro3iA: Narzekania prezydenta? ktBry ,'D 3o.atere> narodowy> i >i<dzynarodowy>? na to? Ee Zac.Bd si< od nas GodwrBci" $ nic na> nie po>a2ay? od3ierano %e %ako natr<ctwo: (kuteczno;A wa;ciwe2o >inistrowi (ku3iszewskie>u stylu staran Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: "6 nyc. dyplo>atycznyc. deklarac%i zaleEaa teraz od wsparcia w dziaaniac.: zarBwno we wasny> kra%u %ak wo3ec opinii pu3liczne% i wpywowyc. o;rodkBw za 2ranicF: Ale >inister? prawdziwy >istrz w ura3ianiu rodzi>yc. ;rodkBw przekazu $ ni2dy si< taki>i dziaania>i nie interesowa: &iedy w luty> !""! roku zosta ponownie Iprzez posa *lekse2oK zapytany o Gspoeczny wy>iar polityki za2raniczne%"? znowu u%awni 3rak zrozu>ienia? o co c.odzi: 1.odzi za; ni >nie% ni wi<ce% niE o to? 3y przekonywaA wasne spoecze@stwo i o;rodki za2raniczne? 3y 3yy skonne w razie potrze3y co; po;wi<ciA dla celBw? ktBre i> si< wskazu%e: W latac. !""=L!""5 >inister spraw za2ranicznyc. i inni rzecznicy RP skadali %uE InareszcieK wyraHne deklarac%e c.<ci wFczenia si< w struktury o3ronne Zac.odu: Ale za ty>i deklarac%a>i nie nast<poway ani dziaania przy2otowawcze w wo%sku polski> Idowode> sF dzisie%sze 3adania na te>at potrze3y i kosztBw takic. dziaa@K? ani instrukc%e dla a>3asadorBw? 3y za3ie2ali o ura3ianie sy>patii w szesnastu stolicac. pa@stw NA)*? ani wysiki na rzecz z%ednania opinii parla>entarne%? istotne% zwaszcza w 0(A: W ciF2u lat !""=L!""5 >nie% 3yo dra>atycznyc. wyzwa@ i dzie%owyc. szans? a wi<c i >nie% drastycznyc.
uc.yle@: Za to uwyraHnia si< niez3orno;A o;rodkBw decyzy%nyc.: Prezydent prowadzi oso3nF? cz<sto trudno zrozu>iaF tak w kra%u %ak i za 2ranicF? polityk< zaskaku%Fcyc. po>ysBw? ktBre w na%lepszy> razie wywoyway za>ieszanie: M(Z? powiFzany coraz ;ci;le% z ,elwedere>? 3y w okresie rzFdBw Jana *lszewskie2o? a nawet Iw >nie%szy> stopniuK Uanny (uc.ockie%? instytuc%F nie w peni podporzFdkowanF linii pre>iera L co nie znaczy 3yna%>nie% Ii na szcz<;cie RK? Ee wiernie realizowa idee prezydenta: \! $ Z Polski ::: "4 Wiado>o? Ee w rzFdzie Jana *lszewskie2o >inister (ku3iszewski znalaz si< na Eyczenie Lec.a Wa<sy: Nie 3<d< %uE wraca do .istorii wpisania przez >inistra? w ostatnie% c.wili? do pre>ierowskie2o eXpose wasne% wers%i wytycznyc. polityki za2raniczne%: Przypo>n< tylko dwa uderza%Fce i szkodliwe przykady niespB%no;ci te% polityki w pierwszy> pBroczu !""= r: # -- !""= Jerzy Milewski? sze ,iura ,ezpiecze@stwa Narodowe2o IdFEFcy wBwczas? na przekBr >inistrowi *N Janowi Parysowi? do z>nie%szenia tak licze3no;ci ar>ii? %ak i wydatkBw na wo%skoK? o;wiadczy? Ee Polska nie >a potrze3y zawieraA so%uszBw >ilitarnyc.? skoro zaoEenia nasze% doktryny o3ronne% nie de iniu%F Eadne2o wro2a: MoEna to nazwaA prawdziwie rozkoszny> prze%awe> solipsyz>u Iskoro nie widz< wro2a? to 2o nie >aRK $ ale? >BwiFc powaEnie? 3yo to niedo3re przy2otowanie do >i<dzynarodowe2o se>inariu> NA)*$wskie2o w Warszawie I!!L!8 --- !""!K: Parys stawia %ednoznacznie %ako cel wFczenie Polski do NA)*: Man red WBrner w pu3licznyc. wypowiedziac. uznawa spraw< czonkostwa za GotwartF"? c.ociaE w te% c.wili %eszcze nieaktualnFQ w roz>owac. pBprywatnyc. zapewnia o >oEliwo;ci coraz 3liEsze% wspBpracy: Niestety? >inister (ku3iszewski zaskoczy wszystkic. postawienie> na nowo sprawy zawarcia o2Blnoeurope%skie2o traktatu o G3ezpiecze@stwie"? na 3azie &,WE: WBrner nie ukrywa zaskoczeniaQ %e2o zast<pca do spraw politycznyc.? /er.ard don Mokk<? usiowa si< dowiedzieA? o co na> naprawd< c.odziN A c.ociaE wyst<pu%Fc 6 --- na oru> se%>owy> &o>is%i (praw Za2ranicznyc. (ku3iszewski nie powtBrzy %uE? Ee wFczenie Polski do NA)* Gnie wc.odzi w rac.u3<" a nawet rozwaEa >oEliwo;A Gstopniowe2o wFczania Polski w syste> 3ezpiecze@stwa NA)*" Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: "" dwa ty2odnie pBHnie% pytanie: Go co Polako> c.odziN" zyskao %eszcze ostrze%szF aktualno;A: *to Lec. Wa<sa wystFpi? podczas podrBEy do Nie>iec I2dzie partie (PD i +DP wypowiedziay si< wa;nie za naszy> Gpeny> czonkostwe>" w NA)*RK? z koncepc%a>i NA)*$3is i EW/$3is: Rzeczywiste% tre;ci tyc. koncepc%i nikt
ni2dy nie potra i %ednoznacznie wytu>aczyA: M(Z wyda Gwy%a;nienie"? ktBre2o na szcz<;cie teE nie >oEna 3yo zrozu>ieA: (ku3iszewski poczciwie okre;li te idee w roz>owie z /ensc.ere> %ako G or>uy przeno;ne": Ale or>uy cze2oN Wedu2 Milewskie2o? 2Bwne2o o3ok Wa<sy or<downika po>ysu NA)*$3is? Ros%a raz >iaa 3yA ni> o3%<ta? to znowu pozostaA na zewnFtrzQ al3o teE 3yA kandydate>? do przy%<cia pod warunkie> do3re2o sprawowania: 1okolwiek to %ednak 3yo $ N-E 3yo to NA)*? tylko %aka; czy to alternatywa dla niec.cianyc.? czy zespB konkurency%ny: Za>ieszanie wokB te% koncepc%i kosztowao Polsk< ,B2 wie ile czasuQ to sa>o c.oA w >nie%szy> stopniu odnosi si< do EW/$3is: Dru2i przykad to traktat z Ros%F: M(Z wyne2oc%owao ostatecznie tekst? przewidu%Fcy >: in: tworzenie na o3szarze 3: 3az radzieckic. polsko$rosy%skic. spBek >ieszanyc.Q wkade> rosy%ski> >ia 3yA pozostawiony ta> >a%Ftek trway? w ty>Ee traktacie o3%<ty tzw: opc%F zerowF Ia wi<c przec.odzFcy na wasno;A polskF w za>ian za radzieckie du2iK: ,yy teE inne zo3owiFzania? ktBryc. prezydiu> rzFdu pre>iera *lszewskie2o nie zaapro3owao: Minister (ku3iszewski na%pierw 2rozi dy>is%F? ale ostatecznie z2odzi si< ze stanowiskie> kole2Bw? Ee traktat trze3a poprawiA: Ali;ci okazao si<? Ee prezydent Wa<sa %est 2otBw podpisaA traktat w wers%i przez rzFd nie przy%<te%: =! >a%a !""= nastFpia sawna a era z szy rBwkF? wysanF do prezydenta do !77 Moskwy Ia zawiera%FcF po prostu powtBrzenie znane2o >u %uE stanowiska rzFduK: Prezydent Polski dzielnie i skutecznie przedyskutowa rzecz z prezydente> Ros%i? traktat poprawiono $ ale Wa<sa o3razi si< na wasny rzFd? Ee 2o z>usza do dziaania::: w >y;l interesBw pa@stwa Iwyo3raH>y so3ie dzisia% te spBki >ieszaneRK: (ku3iszewski? trze3a dodaA? zac.owywa si< lo%alnie wo3ec rzFdu: *pozyc%a nato>iast c.Bralnie rzFd atakowaa? dla sa>e% c.y3a zasady opozycy%no;ci: *2Blnie >BwiFc? sprawy za2raniczne stay si< w okresie pre>ierostwa Jana *lszewskie2o $ %edyny raz w ciF2u o>awianyc. lat $ przed>iote> ostre% wewn<trzne% roz2rywki polityczne%: Prze%awio si< to zapewne na%wyraHnie% podczas wizyty pre>iera w 0(A: (tarano si< wBwczas Iener2icznie dziaa w te% sprawie rBwnieE Jan Nowak$ Jeziora@skiK nie dopu;ciA do postawienia na porzFdku dzienny> spotka@ z prezydente> ,us.e> i sekretarze> o3rony 1.eneye> spraw wspBpracy wo%skowe%? we%;cia Polski do NA)*? ewentualnie 2waranc%i 3ezpiecze@stwa? oraz >i<dzynarodowe2o za2roEenia? %akie wBwczas stanowi o3wBd kalinin2radzki $ na%3ardzie% nasycony wo%skie> i 3roniF? takEe ato>owF? o3szar na naszy> kontynencie:
Po z>ianie rzFdu nowy >inister *N? Janusz *nyszkiewicz? oc.odzi stanowisko w sprawie we%;cia Polski do NA)*: ,yo to %ak3y ec.e> wewn<trznyc. sporBw? przenoszonyc. na paszczyzn< >i<dzynarodowF ze szkodF dla pa@stwa polskie2o: *nyszkiewicz wyraEa teE? do ko@ca swo%e2o urz<dowania? przekonanie o 3raku zewn<trznyc. za2roEe@ dla Polski IGNie >a powodu do niepoko%u"? >Bwi %eszcze 6 P !""5? zapewnia%Fc zaraze> opty>istycznie? Ee Gpolityka a>eryka@ska wo3ec Polski nie 3<dzie poc.odnF ic. relac%i z Ros%F":K: Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: !7! 57 J-- !""= &o>itet *3rony &ra%u przy%F zrewidowanF doktryn< o3ronnF? w ktBre% znalaza si< nareszcie or>ua? Ee GPolska dFEy do uzyskania czonkostwa w NA)*": Potwierdzaa to do3itnie pre>ier Uanna (uc.ocka? zwaszcza podczas wizyty w kwaterze 2Bwne% NA)* I6 P !""=K: )ak $ Polska >oEe 3yA pierwszy> przy%<ty> nowy> kra%e>? odpowiada WBrner: Niestety? %ak %uE napisae>? za deklarac%a>i nie szy czynyQ M(Z zac.owywao apatycznF pow;ciF2liwo;A? M*N $ 3ierno;A? a ,,N usta>i Milewskie2o 2osio nadal? Ee NA)*$3is to Gna%waEnie%szy z po>ysBw prezydenta Wa<sy": W koncepc%ac. polityki wo3ec naszyc. wsc.odnic. sFsiadBw rBEnice >i<dzy pre>ier (uc.ockF a %e% >inistre> spraw za2ranicznyc. 3yy wyraHnie wyczuwalne? c.ociaE Iwo3ec dyskrec%i o3u stronK nie zawsze atwe do zde iniowania: *2raniczay %ednak skuteczno;A: M(Z pozostawao 3ierne Iten sa> od !"4" roku a>3asador w Moskwie? 3rak %akie%kolwiek aktywno;ci poza wer3alnF na 0krainie? 3rak o;rodkBw kultury polskie% w &i%owie? Mi@sku i Wilnie? 3ezczynno;A w sprawie &alinin2radu? itd:K za; pani pre>ier nie wyc.odzia poza deklarac%e: Dlate2o teE trudno %ednoznacznie oceniA takie akty? %ak 2o;ne prze>Bwienie Uanny (uc.ockie% w *;rodku (tudiBw Wsc.odnic. 5! J--- !""5 r:? uznane przez stron< rosy%skF za casus 3elli ze wz2l<du na wyraHne poparcie udzielone 0krainie: Jeste> zdania? Ee prze>Bwienie 3yo >erytorycznie suszne $ ale czy wy2oszone w do3ry> >o>encieN 1zy nie naz3yt sprzeczne z rBwnoczesny>i wza%e>nie po%ednawczy>i 2esta>i prezydenta Polski i Ros%iN Podo3nie przedstawiaa si< polityka wo3ec Zac.odu? ale tu wyst<powa inny %eszcze czynnik 3loku%Fcy: rzFd 3y wyraHnie podzielony? %e;li idzie o stosunek do !7= WspBlnoty Europe%skie%: Podczas 2dy >inistrowie z 0D i &LD? z paniF pre>ier na czele? 3yli zdecydowany>i zwolennika>i inte2rac%i? >inistrowie z Z1.N$u wyraEali sceptycyz> lu3 wr<cz opBr? a wicepre>ier Uenryk /oryszewski >awia? Ee Polski nie interesu%e
przystFpienie do GEuropy narodu nie>ieckie2o": Dla postronnyc. o3serwatorBw 3yo od dawna oczywiste? Ee Polska osa3ia swo%e szans< na szy3kie we%;cie do WspBlnoty oraz na uzyskanie do3ryc. warunkBw przystFpienia przez 3rak koordynac%i za3ie2Bw dziaa@ pa@stwowyc.? tak za2ranicznyc. %ak i wewn<trznyc.: Minister (ku3iszewski przeciwstawia si< powoaniu oso3ne2o resortu? za%>u%Fce2o si< cao;ciF pro3le>atyki inte2racy%ne%: Dlacze2o dopiero we wrze;niu !""5 roku wypowiedzia po2lFd? Ee taki resort %est potrze3ny i dlacze2o wini Rad< MinistrBw o %e2o 3rak $ nie potra i< odpowiedzieA: *statni> wielki> polski> kryzyse> o>awianyc. lat w dziedzinie stosunkBw >i<dzynarodowyc. 3ya sprawa deklarac%i Jelcyna z =# J--- !""5 w kwestii we%;cia Polski do NA)*: Jak wie>y? powsta natyc.>iast spBr o sens wypowiedzi prezydenta Ros%iQ strona rosy%ska od poczFtku twierdzia? Ee Polacy Hle 2o zrozu>ieli? Ee nie c.odzio o or>alnF z2od<? ale o pozostawienie spraw decyz%i Gsuwerenne>u pa@stwu": PBHnie% posypay si< kole%ne wy%a;nienia? coraz 3ardzie% zaprzecza%FceQ >inister (ku3iszewski powoa si< co prawda I!4 -PK takEe na Andrie%a &ozyriewa $ ale ten kate2orycznie zaprzeczy: 1ae za>ieszanie w te% sprawie odsonio naszF sa3o;A: Ros%anie sprawdzili polskie karty i okazao si<? Ee ani nie wie>y? co w nic. >a>y? ani nie posiada>y wyraHne% koncepc%i? %ak licytowaA: Przez eu oryczne rozd>uc.anie do;A >ar2inalne% wypowiedzi Jelcyna Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: !75 wadze RP naday zasadniczF wa2< stanowisku Ros%i L ktBre2o donioso;A? dla wasne2o do3ra? powinni;>y 3yli >ini>alizowaA: Przez solenne intonowanie poc.wa Gde>okraty" Jelcyna i wiary w Gde>okratycznF Ros%<" wpadli;>y w dwie puapki naraz: Jelcyn okaza si< Gde>okratF" wa;nie w cudzysowieQ a de>okratyczna Ros%a okazu%e si< cakie> skora do odtwarzania i>periu>: *statni> i ko>pro>itu%Fcy> 3<de> rzFdu (uc.ockie% 3yo odrzucenie zoEone% w sierpniu !""5 przez >in: o3rony R+N Jolkera Rii.e I%edne2o z na%3ardzie% zdecydowanyc. zwolennikBw we%;cia Polski do NA)* i WspBlnotyK propozyc%i wspBlnyc. polsko$nie>iecko$du@skic.? a wi<c w ra>ac. NA)*? >anewrBw wo%skowyc. na naszyc. poli2onac.? a za ic. pieniFdze: INie wie>? kto pod%F decyz%<Q powiado>i o nie% rzecznik M*N$u? ale >usiaa zapa;A na wyEszy> szcze3lu:K ,y to 3Fd sy>3oliczny dla c.wie% no;ci i niekonsekwenc%i nasze% polityki za2raniczne%: 1zy si< da naprawiAN 1zy zdoa>y wepc.nFA si< do Europy? zani> rosy%skie deto stanie si< prawe>N Zani> pa@stwa 0nii Europe%skie% nie zdecydu%F? Ee nie c.cF dokadaA >iliardBw ecu do niewyraHnyc. PolakBwN JeEeli nie zdoa>y? przyszy .istoryk o3arczy odpowiedzialno;ciF za
to w pierwszy> rz<dzie tyc.? ktBrzy rzFdzili RzeczpospolitF w okresie nie3ywae% koniunktury $ i nie u>ieli te2o wykorzystaA: Ale nie 3<dF si< >o2li zasoniA niewiedzF: Jak si< powyEe% starae> wykazaA? >oEe nawet z3yt pedantycznie $ wszystkie 2Bwne 3<dy? popeniane w ciF2u tyc. czterec. lat? 3yy natyc.>iast wytykane: Z artykuBw i wypowiedzi krytycznyc. na te>at polskie% polityki za2raniczne%? o2aszanyc. w latac. !"4"L!""5 w prasie kra%owe% i w paryskie% G&ulturze"? >oEna 3y !78
uoEyA o3szernF antolo2i<: ,yy to? niestety? 2osy woa%Fce na puszczy: 1o;>y stracili $ na to pytanie trudno precyzy%nie odpowiedzieA: )o %ak3y pytaA? %aki wynik >B23y 3y osiF2nFA zawodnik? ktBry zrezy2nowa z udziau w konkurenc%i: (tosunki z Litwina>i >o2y3y dzisia% wy2lFdaA znacznie lepie%Q >oEna 3yo uniknFA wy2rywania przez nic. pode%rze@ o nasze spiskowanie za ic. pleca>i z Ros%F: Mo2li;>y znacznie wi<ce% zro3iA dla podtrzy>ania tendenc%i niepodle2o;ciowyc. na ,iaorusi: Mo2li;>y po>Bc 0krai@co> przez przedstawienie ic. stanowiska wo3ec Zac.odu? zwaszcza wo3ec A>erykanBwQ ty>czase> post<powali;>y akurat odwrotnie: MoEna 3yo IwspBlnie ze (kandynawa>iK prB3owaA? czy pro%ekty de>ilitaryzac%i o3szaru kalinin2radzkie2o dadzF si< c.oA3y przedyskutowaA z Ros%ana>iQ i trze3a 3yo ;>iele% otwieraA Europie i 0(A oczy na rosnFce za2roEenie: MoEliwe 3yo silnie%sze zaczepienie si< o instytuc%e europe%skie i znacznie szersze korzystanie z >oEliwo;ci po>ocy? da%Fce% si< uzyskaA w ,rukseli: MoEliwe 3yo wcze;nie%sze korzystanie ze wspBpracy z NA)* I>anewry? konsultac%e? po>oc tec.nolo2icznaK: W !""! 3ya >oEliwo;A uzyskania od A>erykanBw sprz<tu Awicze3ne2o: -td:? itd: Podczas licznyc. roz>Bw? na rBEnyc. szcze3lac.? z polityka>i i wysoki>i urz<dnika>i Zac.odu syszae> wielekroA: 3FdHcie 3ardzie% %ednoznaczni? 3ardzie% aktywni i z3orni w przedstawianiu waszyc. postulatBw: CC JuE po uko@czeniu powyEsze2o szkicu przeczytae> o3szerny wywiad z &rzyszto e> (ku3iszewski>? przeprowadzony przez Witolda ,eresia? &rzyszto a ,urnet Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: !7# kanowskie2o? o2oszony w G)y2odniku Powszec.ny>" Inr !9_!""8K: PoniewaE 3yy >inister
dokonywa w swoic. wypowiedziac. prze2lFdu prowadzone% przez sie3ie w latac. !"4"L!""5 polityki L warto zestawiA c.oA3y niektBre skadniki %e2o sa>ooceny z krytyczny> o3raze>? zarysowany> powyEe%: !: (ku3iszewski stwierdza? Ee kiedy o3e%>owa tek< >inistra? G0kad Warszawski oraz RWP/ istniay i Eadna polityka na %esie@ !"4" r: nie >o2a deklarowaA wyco ania si< z nic. rzFdu polskie2o? poniewaE 3yo3y to 3ezskuteczne? >nie za; c.odzio o stopniowe stwarzanie aktBw? nie o 3u@czuczne lecz puste sowa": 1BE $ >i<dzy zapowiadanie> wyco ywania si< Ic.oA3y w przyszo;ciK a deklarowanie>? przez wiele >iesi<cy? woli pozostania w 0kadzie %est przecieE znaczna rBEnica: A skoro postanowiono deklarowaA pozostanie? to G3u@czuczny>i lecz pusty>i" 3yy zapewnienia o Gniepodle2e%" polityce za2raniczne%: wreszcie: w okresac. przeo>u? kiedy >iliony ludzi czu%F si< za2roEone? trze3a narodowi ukazywaA %ednoznacznie cel i sens pode%>owanyc. dziaa@: Nie stworzono ideolo2ii --- Rzeczypospolite% i dzisia%? po wrze;niu !""5? z3iera>y owoce te2o zanied3ania: =: Z wypowiedzi (ku3iszewskie2o wynika do;A wyraHnie? Ee uwaEa on z>ian< >i<dzynarodowe2o usytuowania Polski? %e% stosunkBw z pa@stwa>i Zac.odu i redukc%< du2Bw za osiF2ni<cia nasze% polityki za2raniczne%: Moi> zdanie> 3y to przede wszystki> wynik wewn<trzne2o zwyci<stwa G(olidarno;ci"? od ktBre2o za 2ranicF odcinali;>y? >nie% lu3 3ardzie% u>ie%<tnie? naleEne kupony: 5: (ku3iszewski twierdzi kate2orycznie? Ee w post<powaniu wo3ec Litwy nie popenili;>y Eadnyc. 3<dBw ani zanied3a@: GNiepodle2o;A Litwy uznali;>y de !79 acto na du2o przed or>alny> uznanie> Litwy prz^ inne pa@stwa: Mieli;>y &onsulat w Wilnie? utrzy>ywa li;>y urz<dowe kontakty z M(Z Litwy `:::a trze3a ze% woli lu3 i2noranc%i? a3y te2o wszystkie2o nie wiedzieA:T *tBE przedstawia%Fc stosunki >i<dzy dwo>a pa@stwa >i trze3a 3raA pod uwa2< oceny o3u stron: Litwin przywiFzywali szcze2BlnF wa2< do aktu or>alne2o uznania ic. niepodle2o;ci przez Polsk<? wyczekiwa te2o i N-E uwaEali? Ee pod%<li;>y w te% >aterii krokQ c.oA3y dostateczne: +akt? Ee 3yli;>y 3oda% =9 czy =Z pa@stwe>? ktBre t< niepodle2o;A wreszcie uznao? >Bwi sa> za sie3ie: 1o >inister rozu>ie przez Guznanie de acto" $ nie wie>? poniewaE uznanie %est akte> prawny> i nie %est stopniowalne: Doda>? Ee %eszcze w lecie !""! M(Z nie 2odzio si< na ustanowienie w Warszawie G3iura interesBw" Repu3liki Litewskie% ani na wywieszenie la2i czy nawet ta3licy na 3udyneczku? w ktBry> przydzielie> Iw i>ieniu &ra%owe2o
&o>itetu *3ywatelskie2oK dwa pokoiki przedstawicielo> Litwy Iod M(Z nie uzyskano nawet tyleK: &onsulat w Wilnie 3y? ale na takie% sa>e% zasadzie? %ak konsulaty w stolicac. repu3lik Z(RRQ propozyc%< prze>ianowania 2o na G3iuro interesBw" odrzucono $ na co oso3i;cie Eali >i si< prezydent Lands3er2is w czerwcu !""!: 5: (ku3iszewski >Bwi o ludziac.? ktBrzy GtwierdzF? Ee w pierwszy> okresie INK 3ya szansa na czonkostwo we WspBlnocie Ia takEe NA)*K"? Ee sF to GEaosne i2ury polskie% sceny polityczne% lu3 pu3licystyki": Przyzna%<? Ee c.oA starae> si< ;ledziA wypowiedzi na ten te>at? nie wie>? kto i kiedy wypowiada po2lFd? Ee Polska >o2a od razu 3yA przy%<ta do WspBlnoty Europe%skie% al3o do NA)*Q pisano tylko o opBHnieniac. w pod%<ciu stara@ i nawiFzaniu wspBpracy: Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5::: !76 )rudno wi<c orzec? do ko2o odnoszF si< epitety pro esora: 8: W sprawie traktatu z Ros%F? podpisane2o w Moskwie w >a%u !""= przez Lec.a Wa<s<? (ku3iszewski wypowiada si< tak: GJe;li przeprowadzili;>y wBwczas `wiosnF roku !""=a po>y;lnie spraw< stosunkBw z Ros%F i wyco anie %e% wo%sk z Polski? to stao si< to wyFcznie dzi<ki twarde>u stanowisku Prezydenta i konsekwentne% postawie M(Z": Ani sowa o ty>? Ee na%pierw on sa>? a pBHnie% prezydent c.cieli podpisaA traktat o inny> 3rz>ieniu? niE to si< ostatecznie staoQ ani o rBEnicac. stanowisk >i<dzy naszy> Gtwardy>" ne2oc%atore> wo%skowy>? 2en: Zdzisawe> *strowski>? a G>i<kki>" M(ZQ ani o ty>? Ee kon likt o tre;A traktatu spowodowa wyco anie poparcia Wa<sy dla rzFdu Jana *lszewskie2o: #: Za swo%e czoowe osiF2ni<cie uwaEa (ku3iszewski akt? Ee Gw ostatnic. latac. naleEy>y w &,WE do na%3ardzie% dyna>icznyc. kra%Bw? aktycznie przewodzFcyc. wiede@skie>u oru> 3ezpiecze@stwa": JeEeli to prawda? w taki> razie ponosi>y ci<EkF wspBodpowiedzialno;A za cakowity 3ezwad &,WE wo3ec tra2edii 3ye% Ju2osawii $ i wo3ec krwawyc. dra>atBw na terenie 3ye2o Z(RR: )ekst wywiadu ;wiadczy o peny> zadowoleniu >inistra z wasnyc. dokona@ IFcznie z politykF personalnF w ra>ac. M(ZKQ nie przyzna%e si< do Eadne2o niepowodzenia: Jako %edynF GporaEk<" wy>ienia akt? Ee Gz 3raku pieni<dzy nie udao >i si< stworzyA szkoy suE3y dyplo>atyczne%": Pro : Antoni &ukli@ski I3yy wice>inister w kierowany> przez (ku3iszewskie2o M(ZK skarEy >i si< parokrotnie? Ee nie >oEe si< doprosiA od przeoEone2o z2ody na utworzenie takie% szkoy: undacy%ne pieniFdze 3yy do dyspozyc%i: !74
Mo%e uwa2i na >ar2inesie wywiadu &rzyszto a (ku3iszewskie2o nie >a%F na celu pole>ikiQ nie da si< pole>izowaA z ki>;? kto swo%e poczucie autorytetu i ac.owo;ci wyraEa po2ardliwy>i epiteta>i pod adrese> 3liEe% nieokre;lonyc. krytykBw Inp: Gdo>oro;li ko>entatorzy `ktBrzya nie u>ie%F czytaA aktBw >i<dzynarodowyc."K: 1.odzio >i tylko o ponowne przy%rzenie si< paru sprawo>? ktBre 3yy w o>awiany> okresie przed>iote> kontrowers%i: I>arzec i >a% !""8K (owiecki ;lad na polskic. 3anknotac. W styczniu !""# roku przeprowadzono deno>inac%< zote2o: Przy2otowa %F Narodowy ,ank Polski: Zatwierdziy %F (e%> i (enat: (zkoda? Ee nie skorzystano z te% okaz%i? 3y zastanowiA si< nad poc.odzenie> nazwy N,P: - nie przywrBcono na nasze 3anknoty tradycy%ne% i naturalne% w niepodle2e% Polsce nazwy: ,ank Polski: Nie wie>? ilu $ na pewno 3ardzo niewielu L o3ywateli Rzeczypospolite% zda%e so3ie dzi; spraw<? Ee trzy>a%Fc w palcac. papierek z nadrukie> GNarodowy ,ank Polski" >a do czynienia z Eenu%Fcy> doku>ente> nasze% zaleEno;ci od nie istnie%Fce2o %uE Z(RR: Zaczni%>y od te2o? Ee sa>a nazwa N,P %est %<zykowo 3<dna? 3o nielo2iczna: nie c.odzi przecieE o %eden z 3ankBw IGpolski"K w klasie G3anki narodowe"? ale o ten z polskic. 3ankBw? ktBry nazwali;>y Gnarodowy>": /dy3y si< przy dotyc.czasowe% or>ule upieraA? naleEao 3y powiedzieA GPolski ,ank Narodowy" L tak? %ak >Bwi>y GPolskie &ole%e Pa@stwowe"? a nie GPa@stwowe &ole%e Polskie": (kFd %ednak wzi<a si< ta nazwa $ i dlacze2o %ako !!7 Gnarodowy" okre;lony %est 3ank? instytuc%a nie >nie% niE kole%e pa@stwowaN *tBE Narodowy ,ank Polski ustanowiony zosta dekrete> Polskie2o &o>itetu Wyzwolenia Narodowe2o dnia !# stycznia !"8# roku: Mia zastFpiA 3ank e>isy%ny G3urEuazy%ne%" -- Rzeczypospolite%? nazywany po prostu ,ankie> Polski>: Nad powoanie> te2o nowe2o 3anku o3radowa P&WN niespena pB roku wcze;nie%? == lipca !"88 roku $ w dniu o2oszenia GMani estu Lipcowe2o": JednakEe $ %ak czyta>y w ksiFEce Marka L: &ostowskie2o i Jana (zczepanika pt: ,anki w Polsce Ludowe% IPWN? Warszawa !"6=? s: 87K $ w c.wili o ic%alne2o powoania P&WN Gnazwa Narodowy ,ank Polski 3ya %uE przesFdzona? 2dyE zostaa u>ieszczona na 3anknotac.? wydrukowanyc. wcze;nie% w ZwiFzku Radziecki>":
)a rzeczowa in or>ac%a wy%a;nia dwie za2adki naraz: *tBE nazwa N,P %est kalkF z rosy%skie2o GNarodny% ,ank Polszi": (owo GPolski" 3yo pierwotnie rzeczownikie> I%ak np: w ,anku +ranc%iKQ dopiero pBHnie%? po dyskus%i? Glu3elskie" Ministerstwo (kar3u orzeko? Ee GPolski" >a 3yA uwaEane za przy>iotnik: A Gnarodny%" po rosy%sku nie oznacza Gnarodowe2o"? lecz Gludowy" $ tak? %ak w pBHnie%szy> okre;leniu cae% rodziny Grepu3lik ludowyc." z PRL wFcznie: A wi<c: Ludowy ,ank Polski Y ,ank Polski Ludowe%: PrzydzieliZ na> t< nazw< zapewne %aki; zawiadu%Fcy sprawa>i inansowy>i przysze2o polskie2o satelity 2enera N&WD? zna%Fcy %<zyk PolakBw w ty> sa>y> stopniu? co %e2o koledzy? ktBrzy we wrze;niu !"5" roku wyda$ a wali odezwy do Eonierzy polskic.? na>awia%Fc ic. do Gp<dzenia" o icerBw i o3iecu%Fc i> Guwa2ii 1zerwone%::: (owiecki ;lad na polskic. 3anknotac. !!! Wie>? Ee nazwa ta poczFtkowo razia $ 3rz>iaa tak? %ak za3rz>iay3y dla nas dzisia% np: Narodowe &ole%e Polskie: PBHnie% $ przyszo zo3o%<tnienie na caF tandetno;A i o3ecno;A narzucone2o tworu pa@stwowe2o: &iedy z PRL$u wyaniaa si< --- Rzeczpospolita? o3ok takic. z>ian? %ak przywrBcenie dawne% o ic%alne% nazwy pa@stwa i korony na 2owie ora naleEao takEe wyrzuciA niepotrze3ne sowo GNarodowy" z nazwy 3anku centralne2o: Nikt %ako; o ty> nie po>y;la: !" lute2o !""8 o2osie> w GRzeczypospolite%" artykulik? wskazu%Fcy na to zanied3anie: )ydzie@ pBHnie% wysae> tekst z liste> do Uanny /ronkiewicz$Waltz? Prezesa N,P: Po >iesiFcu odpowiedzia >i uprze%>ie %e% dyrektor 2a3inetu in or>u%Fc? Ee Gpriorytetowy> zadanie> dla o3ecne2o &ierownictwa ,anku %est %ak na%szy3sze wprowadzenie re or> w syste>ie 3ankowy>" i Ee Gz>iana nazwy 3anku przed zre or>owanie> syste>u 3ankowe2o na pewno 3ya3y ode3rana przez spoecze@stwo %ako dziaanie pozorne": * ty>? Ee nazwa 3anku %est 3<dna? a %e% poc.odzenie ko>pro>itu%Fce $ nie wspo>niaQ przytoczy nato>iast zaskaku%Fcy ar2u>ent? Ee Gw wielu kra%ac. europe%skic. 3anki centralne w nazwie swo%e% >a%F wyraz narodowy? np: National ,ank o ,el2iu>? National ,ank o Austria": *tBE po>i%a%Fc %uE ten dro3iaz2? Ee ani austriacki ani 3el2i%ski 3ank centralny nie nazywa%F si< po an2ielsku L w o3u wypadkac. sowo Gnationale" czy Gnational" >a znaczenie Gpa@stwowy" a uEyta or>ua %est %<zykowo poprawna: - nie po%>u%<? dlacze2o poz3ycie si< sowieckie2o potwora %<zykowe2o >iao3y 3yA Gdziaanie> pozorny>"N Na%3ardzie% irytu%Fce 3yo %ednak to? Ee list? napisany w i>ieniu Prezesa N,P? cakowicie po>i%a akt z3li !!= Ea%Fce% si< deno>inac%i zote2o: A przecieE %eEeli i w o2Ble kiedykolwiek >o2li;>y uwolniA si< od te2o Eaosne2o a wszec.o3ecne2o ;ladu podle2o;ci Polski wz2l<de> (owietBw? %aki> %est o3ecna nazwa centralne2o 3anku Rzeczypospolite% $ to przeprowadzenie
deno>inac%i 3yo okaz%F znako>itF? 3o 3liskF i 3ardzo taniF: ,owie> druk nowyc. 3anknotBw $ i tak niez3<dny przy deno>inac%i $ to przyna%>nie% "#S kosz$Z tBw z>iany nazwy: 0suni<cie %edne2o sowa z napisBw? i wydrukowanie nowyc. 3lankietBw 3iurowyc. kosztowao3y niewiele: Nie wie>? %akie 3yy >otywy takie% a nie inne% decyz%i Pani Prezes: Nie >B2 ni> 3yA szacunek dla wasne2o? niepodle2e2o pa@stwa: I!""8K
+ala>i przetacza si< przez nasze pi;>iennictwo dyskus%a o ty>? czy> 3ya? czy %est? dla nas PRL $ i %ak rozu>ie>y Iczy powinni;>y rozu>ieAK %e% stosunek do dzisie%sze% PolskiN (Fdz<? Ee akt toczenia te% dyskus%i D*P-ER* teraz ;wiadczy o skali polityczne2o za>ieszania w 2owac. dzisie%szyc. PolakBw Ia przyna%>nie% intelektualistBwKQ akt? Ee si< ona NARE(Z1-E toczy da%e nadzie%< na przyszy ad w tyc. 2owac.: W wypowiedziac. na te te>aty panu%e spore za>ieszanie i c.y3a warto zaczFA od wst<pne2o uporzFdkowania pola: *tBE >a>y w istocie do czynienia z dwo>a ko>pleksa>i za2adnie@: !: 1zy PRL to 3yo niepodle2e pa@stwo polskie i le2alny sukcesor -- Rzeczypospolite%N =: Jaka 3ya postawa dane% oso3y Iczy 2rupy osB3K wo3ec te2o tworuQ czy 2o po prostu utoEsa>iali z PolskF czy teE nieN MoEna wyznawaA po2lFd? Ee Polska? a3y pozostaA PolskF? wcale nie >usi 3yA niepodle2a? Ee wystarczy? 3y Polako> wolno 3yo >BwiA ze so3F po polsku? >ieA "rz<dy z polski>i 2oda>i i nosiA polskie >undury: ,yli tacy? ktBry> wystarczao %uE to pierwsze $ %ak 4 $ Z Polski ::: !!8 Uenryk Rzewuski? ;wietny pisarz? poto>ek .et>anBw: Mar2ra3ia Aleksander Wielopolski sprowokowa wy3uc. Powstania (tyczniowe2o? 3yle szaleni rodacy nie do>a2ali si< wi<ce% niE polskic. szkB i urz<dBw: Wo%ciec. Jaruzelski si<2nF aE po ro2atywki? ale nie dale%: JeEeli si< z ni>i z2odziA? spBr o PRL sta%e si< za%<cie> dla se>antykBw: JeEeli %ednak przy%>u%e si< zaoEenie? Ee tylko Polska niepodle2a %est PolskF naprawd<? tF PolskF? ktBra %edyna %est 2odna tysiFcletnie% tradyc%i L odpowiedH na pierwsze pytanie sta%e si< o2ro>nie
waEna: My;l<? Ee nie %est to odpowiedH trudna $ i da%e si< w peni udoku>entowaA: Zaczyna%Fc od dru2ie2o? prawnicze2o czonu pytania: rzFd Z(RR zerwa Iw nocy z =# na =9 -J !"85 r:K stosunki z le2alny> rzFde> Rzeczyposplite% Polskie% wykorzystu%Fc %ako pretekst sowieckie ka>stwo na te>at z3rodni katy@skie%: RzFdy sprzy>ierzonyc. z RP pa@stw Zac.odu naciskay na rzFd polski? 3y ustFpi przed naciska>i &re>laQ od>owa przy%<cia sowieckie2o dyktatu spowodowaa co ni<cie uznania przez +ranc%<? 0(A i WielkF ,rytani<? za ktBry>i >nie% lu3 3ardzie% skwapliwie poszy inne pa@stwa: W Wyco anie uznania prawowite>u rzFdowi oraz za$T %ecie terytoriu> Polski przez Ar>i< 1zerwonF? przyniosy w rezultacie z>ian< c.arakteru nasze% pa@stwo> wo;ci: Przestaa 3yA pa@stwowo;ciF utworzonF przez PolakBw: MoEna si< ze wz2l<dBw czysto praktycznyc.R po2odziA z akte> sukces%i PRL po RP oraz or>alno $prawne% ciF2o;ci Izaprzeczenie te>u 3yo3y podo3na do uznania w r: !"!4 przez rzFd -- Rzeczypospolite% za nie3ye wszystkic. aktBw prawnyc.? zawieranyc. w urz<dac. austriackic.? pruskic. i rosy%skic.K: )rze3a %ednak? >oi> zdanie>? powiedzieA so3ie %asno? Ee %es Z Polski do Polski poprzez PRL !!# to tylko s>utna konieczno;A w zakresie wewn<trzne% i >i<dzynarodowe% ksi<2owo;ci: Polska nie %est kra%e> niezaleEny>: Nawet w dro3nyc. sprawac. %est podle2a Ros%iQ a>3asador te2o >ocarstwa kontrolu%e kaEdy ruc. rzFdzFcyc. Polsk^? czy racze% ad>inistratorBw kra%u nad WisF: Wi<c %akEe >oEna >BwiA o woli czy c.<ci te2o czy inne2o rzFdcy? o %e2o prawdzie czy ka>stwie? %e;li podstawowe stosunki uoEone sF na zasadzie ka>stwa? >ilczenia o ty>? o czy> wszyscy wiedzF: Nie pisa te2o Eaden e>i2rant? ani niezo>ny kra%owy opozyc%onista: zdania? zapisane =7 listopada !"#" roku? poc.odzF z dziennika Mieczysawa Jastruna $ laureata na2rBd pa@stwowyc.? %eszcze niedawno czonka partii: Jastrun pisze? Ee Gwszyscy wiedzF"Q zdziwi3y si<? 2dy3y usysza? Ee dzi; niektBrzy c.cF zapo>nieA::: A przecieE? poza paHdziernikowy> epizode> w roku !"#9 Ikiedy stawienie przez /o>uk< czoa 1.ruszczowowi wywoao tak powszec.ny entuz%az>K $ nie 3yo w latac. !"88L4" wypadku wyraHne2o przeciwstawienia si< ko>unistBw polskic. &re>lowi: A co nie >nie% waEne? rzFd warszawski? a wa;ciwie Gkieru%Fca" ni> partia? ni2dy nie postawiy Polako> pytania: czy 2odzF si< na takF or>< pa@stwowo;ciN Zawieszenie 3roni? ktBre zawar z Z(RR we wrze;niu !"88 >arszaek 1ari /usta don Manner.ei>? prezydent po3ite% +inlandii? 3yo nie>al kapitulac%F $ ale zadecydowanF przez prawowite wadze pa@stwa: Dlate2o +inlandia? pa@stwo o Go2raniczone% suwerenno;ci"? 3yo >i>o wszystko wasny> pa@stwe> +inBw $ tyle? Ee z>uszonyc. przez pot<Ene2o sFsiada do upokarza%Fcyc. ust<pstw:
ZaleEno;A PRL nie 3ya oczywi;cie Gpena" i czonko> polskic. wadz ko>unistycznyc. nietrudno %est przytaczaA przykady rBEnyc. sa>odzielnyc. al3o nawet !!9 w3rew Moskwie pode%>owanyc. decyz%i_Ale teE Eadna kolonia nie 3ywa we wszystki> zaleEna od centrali: Po pierwsze? 2u3ernatorowie i wicekrBlowie >uszF >ieA %aki; wasny autorytet? 3o inacze% trze3a 3y zastFpiA wszystkic. lokalnyc. urz<dnikBw? nie >BwiFc %uE o polic%antac.? ludH>i sprowadzony>i z centrali i>periu>? a to %est i kosztowne i niepraktyczne: Po dru2ie? kolonia a3y %ako; unkc%onowaA 3ez codzienne2o stosowania terroru? >usi zaspoka%aA podstawowe potrze3y tu3yl$cBw: - tuta% 3y wi<c >ar2ines swo3ody? czy racze% przeplatanie si< wasalstwa z autono>iF? ale sa> ustrB% PRL? o3owiFzu%Fca ideolo2ia? powiFzania 2ospodarcze Idyktowane na%pierw 3ezpo;rednio? a pBHnie% przez central< RWP/K i so%usz wo%skowy $ 3yy wszystkie narzucone i utrzy>ywane w3rew woli narodu: )yle? skrBtowo? o pierwszy> ko>pleksie pyta@: ,ardzie% zoEony %est ko>pleks dru2i: (tosunek do PRL >oEe 3yA warunkowany >nBstwe> czynnikBw? cz<sto niewiele >a%Fcyc. wspBlne2o z Bwczesny>i warunka>i polityczny>i i ideowy>i: ZaleEny 3y oczywi;cie od wy%;ciowe2o stanu ;wiado>o;ci: ludzie? zwiFzani wyc.owanie> i pracF z -- RzeczpospolitF? 3yli 3ardzie% wyczuleni na rBEnic< >i<dzy dawny> a nowy> pa@stwe>: Dla czonkBw >o%e2o pokolenia lata czterdzieste i pi<AdziesiFte to 3y okres >odo;ci $ i wspo>nienia z tyc. lat? nawet 3ardzo przykre? sF pod3arwione poczucie> >odzie@cze2o wi2oru: ModzieE 3ya zresztF wBwczas usilnie kokietowana? takEe poprzez wielkie nakady na sport? poczFtkowo 3ardzie% na >asowy? pBHnie% na wyczynowy: Rekordy i wyniki >i<dzynarodowyc. spotka@? ustanowione w latac. !"8#L4"? sF po prostu Grekorda>i Polski" czy zwyci<stwa>i Greprezentac%i Polski": My;l<? takEe na podstawie wasnyc. Z Polski do Polski poprzez PRL !!6 wspo>nie@ z warszawskie% (pB%ni? Ee >oi koledzy$sportowcy nie identy ikowali si< z PRL$e>? ale z PolskF L ale teE nie odczuwali? %ako sportowcy? rBEnicy >i<dzy %edny> a dru2i>: (Fdz<? Ee podo3nie >o2o 3yA z wielo>a lekarza>i czy inEyniera>i: czuli si< Polaka>i? na polskie% zie>i leczFcy>i c.oryc. i stawia%Fcy>i do>y czy pro%ektu%Fcy>i >aszyny: 1.ociaE i oni Izwaszcza inEynierowie? uplatani w Gwielkie 3udowy soc%aliz>u"K? cz<stokroA >usieli >ieA poczucie przy>usowe2o uczestnictwa w dziaaniac. 3ezsensownyc.? sprzecznyc. z interesa>i kra%u: Podo3ne rozdwo%enie odczuwali na pewno %eszcze silnie% nauczyciele? zwaszcza polskie2o i .istorii: ,ywa$o tak? Ee utoEsa>iali si< z ty>? co >usieli wykadaA: (a> znae> pewnF zasuEonF warszawskF polonistk< licealnF? ktBra nie potra ia uczyA inacze%?
niE z2adza%Fc si< w peni z pro2ra>e> i podr<cznikie> $ i ku z2ro$zie rodziny Istare warszawskie >ieszcza@stwoK uwierzy$a w caF o ic%alnF ideolo2i< lat pi<AdziesiFtyc.: Ale znaczna cz<;A peda2o2Bw >usiaa 3ole;nie i upokarza%Fco odczuA rBEnic< >i<dzy ty>? co wiedzieli $ a ty>? cze2o i> kazano uczyA: 1zy >asowe czytelnictwo atwo i tanio dost<pnyc. w latac. pi<AdziesiFtyc. i sze;AdziesiFtyc. klasykBw literatury polskie% Iczytanyc. ty> skwapliwie%? Ee konkurenc%< na rynku wydawniczy> stanowili laureaci na2rBd leninowskic.? a nie autorzy kry>inaBw i ro>ansBw z Eycia 2wiazd il>owyc.K $ to 3ya kultura PRL czy PolskiN 1zyta%Fc wBwczas? troc.< z konieczno;ci? &raszewskie2o i *rzeszkowF? Oero>skie2o i (tru2a L czy powinni;>y 3yli odczuwaA %akF; niepewno;A czy niewa;ciwo;AN A wo3ec pisarzy wspBczesnyc.: PopiB i dia>ent: (awa i c.waa? GMa%or Uu3ert z Ar>ii Andersa" Adol a Rudnickie2o? nie >BwiFc %uE o *3y !!4 Z P*L(&- D* P*L(&- P*PRZEZ PRL %% watelac. czy Wadzy $ to na pewno literatura PRLQ Z3i2niew Uer3ert? Uanna Malewska i J:J: (zczepa@ski L po prostu literatura polska: W stosunku do wielu innyc. >oEe>y si< wa.aA? rBEne sF stopnie uwikania i za aszowania: (porF cz<;A literatury Gpowo%enne%" naleEy okre;liA %ako 3udowanie >itu Gnor>alno;ci" PRL: Ale np: pBHnie%szy )adeusz &onwicki? a zwaszcza (ennik wspBczesny i Maa Apokalipsa $ czyi to nie >ani esty sprzeciwu przeciwko rBwnaniu PRL z PolskFN Z PolskF? %aka 3yA powinnaN W poczFtkowyc. latac. ideolo2iczne% i polityczne% Ii policy%ne%K o ensywy ko>uniz>u propa2anda party%no$pa@stwowa podkre;laa rBEnice >i<dzy dawnF Iroz>aity>i epiteta>i o3darzanFK PolskF a PolskF LudowF: Pa>i<ta>? %ak o te% rBEnicy przypo>inay >i? z na2y> szarpni<cie>? sowa pie;ni? ktBrF otwiera swo%e spektakle zespB GMazowsze" $ przez wiele lat za2raniczna wizytBwka polsko;ci: *%czyzn< 3udu%e>y _ ,o nasza %est? ludowa: PBHnie%? a %uE zwaszcza w latac. /ierkowskic.? nurt podkre;lania Gpost<powe%" od>ienno;ci przeplata si< z nurte> twierdzenia o ciF2o;ci? zacierania lu3 przyna%>nie% prze>ilczania rBEnic: PRL >ia 3yA pa@stwe> nowe2o ustro%u itd: $ ale i kontynuac%F: decyz%a od3udowy Za>ku warszawskie2o to sy>3olizowaa: Pytanie o rBEnic< >i<dzy PolskF a PRL >iao staA si< pytanie> poz3awiony> sensu: Gnie >a sprawy"R 1zy na prawd< nie >aN - czy >a>y uznaA pro3le> stosunku do PRL i do Polski za kwesti< indywidualne2o nastawienia? uwikanF w z>ienne odczuciaN 1zy >usi>y poprzestaA na stwierdzeniu? Ee poszcze2Blne oso3y? dziea i czyny >o2F naleEeA do Polski al3o do PRL? al3o do o3u na raz? w rBEnyc. proporc%ac. i rBEnyc. stopniac. po>ieszaniaN 1zy trze3a to wszystko uznaA za sk<3ione i wz2l<dneN Z Polski do Polski poprzez PR! !!" (k<3ione na pewno? w rBEnyc. stopniac. uwikane
L ale nie wz2l<dne: ,y stosunek do sprawa PRL L Polska %ako; uadziA? trze3a pytanie rozoEyA na czynniki proste: czy PRL to 3ya taka Polska? %akie% c.cieli;ny $ czy teE woleli3y;>y >ieA innFN czy ta inno;A >iaa pole$2aA na niepodle2o;ciN czy i co >o2li;>y zro3iA? 3yPRL staa si< PolskF? %akie% pra2n<li;>yN cze2o powinni;>y 3yli wy>a2aA od sie3ieN cze2o oczekiwaA od innyc.N (F to pytania kopotliwe dla wielu ludzi czynnyc. w Eyciu pu3liczny> w latac. !"8#L4" a takEs dla unkc%onariuszy pa@stwowyc. PRL: Ale rzetelni? odpowiedH na te pytania wyprowadza kwesti< Gstosunku do PRL" na twardy 2runt %ednoznaczno;ci: Warto so3ie przypo>nieA? %ak na analo2iczne pytania odpowiadali ;wiado>i swo%e% przynaleEno;ci narodowe% Polacy w okresie roz3iorBw: Literatura polska? zarBwno e>i2racy%na %ak i Iw sposB3 >nie% oczywistyK kra%owa? 3ya nie>al w cao;ci oparta na zaoEeniu wspBlne2o celu? ktBry> 3ya od3udowa niezaleEne2o pa@stwa: Jednak w;rBd dziaaczy i pu3licystBw politycznyc. 3yli i tacy? ktBrzy Ic.oA3y i z EaleinK w o2Ble rezy2nowali z >y;lenia o Polsce %ako pa@stwie niepodle2y> $ uzna%Fc odtworzenie takie2o pa@stwa za nie>oEliwe I%ak Ada> /urowskiK al3o z2oa niepotrze3ne I%ak Aleksander Lwi<toc.owskiKQ al3o uwaEa%Fc? Ee przyszo;A PolakBw %est na zawsze zwiFzana z pa@stwe> rosy%ski> I%ak Wadysaw (pasowiczKQ .3 pa@stwe> austro$w<2ierski> I%ak niektBrzy konserwaty;ci 2alicy%scyKQ itd: ,yli oni %ednak zawsze w >nie%szo;ciQ 3analne %est stwierdzenie? Ee tak zwani Gpozytywi;ci" L z ElizF *rzeszkowF na czele $ 2osili zasady Gpracy u podstaw" %ako 3ardzie% skuteczne2o ;rodka do te2o sa>e2o ostateczne2o celu? ktBry wytyczyli wielcy ro>antycy: !=7 Niezliczone przekazy pa>i<tnikarskie ;wiadczF? Ee wi<kszo;A PolakBw$urz<dnikBw ad>inistrac%i za3orczyc. Ina%>nie% stosunkowo 3yo ic. w Prusac. L na%wi<ce% rzecz %asna w /alic%iK 3ya w duc.u nastawiona niepodle2o;ciowe: Al3in /rodzicki Io%ciec 3o.atera Nie3a w po>ieniac. Jana Parandowskie2oK? Lwowianin i Radca Dworu %e2o 1esarskie% i &rBlewskie% Apostolskie% Mo;ci? >oEe 3yA uznany za arc.etyp 2alicy%sko$wiede@skie2o 3iurokraty? wiernie suEFce2o +ranciszkowi JBze owi ale pa>i<ta%Fce2o? Ee wola3y suEyA wasne>u pa@stwu: Roz>aite2o stopnia wnioski praktyczne wyciF2ali ludzie %e>u podo3ni z takie% swo%e% postawy: &orzystay z tyc. ludzi niezliczone konspirac%eQ %edni o2raniczali si< do okazywania Eyczliwo;ci? inni 2otowi 3yli $ na wezwanie przywBdcBw lu3 wasne2o su>ienia $ naraEaA Eycie: Jak to zezna na ;ledztwie przed wyrokie> ;>ierci )rau2utt: Gprzekonany? Ee niezaleEno;A %est konieczny> warunkie> prawdziwe2o szcz<;cia kaEde2o narodu `:::a %ako Polak osFdzie> za >F powinno;A nie oszcz<dzanie sie3ie ta>? 2dzie inni wszystko po;wi<cili:"
W sposB3 szcze2Blny dotyczyo to wa;nie Eonierzy: * icera>i ar>ii rosy%skie%? ktBrzy zoEyli przysi<2< carowi? 3yli czoowi i na%3ardzie% ac.owi dowBdcy Powstania (tyczniowe2o: Jarosaw DF3rowski? JBze Uauke I,osakK? Mic.a Ueydenreic. I&rukK? Ro>ualad )rau2utt: Zy2>unt (ierakowski spec%alnie dosta si< na peters3urskF Akade>i< (zta3u /eneralne2o 3y si< nauczyA wo%enne2o rze>iosa dla walki o niepodle2o;A Polski::: Podo3nF dro2< prze3yo tysiFce Eonierzy i o icerBw ar>ii austriackie%? pruskie% i rosy%skie%? ktBrzy w okresie - wo%ny ;wiatowe% przec.odzili $ cz<sto %ako dezerterzy $ do rBEnyc. or>ac%i polskic. Iod Le2ionBw Pisudskie2o do ar>ii polskie% we +ranc%iK? kiedy Z Polski do Polski Pprze PRL !=! tylko uznali? Ee otwiera si< praktyczna >oEliwo;A 3ezpo;rednie2o suEenia sprawie niepodle2o;ci pa@stwa: Przenie;>y si< z powrote> na 2runt MspBczesno;ci: 0waEa>? Ee Ludowe Wo%sko Polskie %ako przedstawiciel interesBw Polski wo3ec Z(RlT Ia w latac. !"88L4" tylko to pa@stwo na> za2raEaoKnie 3ardzie% zasu2iwao na lo%alno;A Polaka niE ar>iT cirska Niedawno o;>iu 2eneraBw ludowe2o Wo%ska Polskie2o? dzi; w stanie spoczynku Iale poprzednio? %eszcze i po czerwcu !"4"? na wysokic. stanowiskac.K o2osio w GRzeczypospolite%" I!"L=7 J- !""5K o3szerny tekst pt: Oonierski o3owiFzek:::? stanowiFcy 2Bwnie pole>ik< z wypowiedzia>i pukownika Ryszarda &ukli@skie2o: Nie %este> ac.owce> od spraw szta3owyc. i nie 3<d< si< wdawa w szcze2By poleniki: 0derza >nie %ednak? Ee 2eneraowie? przedstawia%Fcy sie3ie z wielkF pewno;ciF %ako polskic. patriotBw i nie wFtpiFcy? Ee ic. wieloletnia suE3a Gprzynosia poEytek Polsce" L %ako; nie stawia%F pytania: czy dla Polski 3yo 3y lepie%? 2dy3y Z(RR IktBre2o 3yli;>y wierny>i so%usznika>iK wy2ra ze (tana>i Z%ednoczony>i walk< o ;wiatowF do>inac%<N Zda%F si< na to >ie%sce ponawiaA twierdzenie? cz<sto zresztF w ty> kontek;cie powtarzane? Ee powo%enne uzaleEnienie Polski od Moskwy 3yo nieuc.ronne: )o %est %ednak zupenie innypro3le>: Po pierwsze %est to .ipoteza prawdopodo3na? ale niesprawdzalna $ podo3nie %ak w odwrotnF stron< idFca .ipoteza? Ee 2dy3y nie Powstania Jarszawskie? (talin dFEy3y do wFczenia Polski do Z(RR: po dru2ie za; >oEna %aki; stan rzeczy uznaA za nieiic.rcnny $ ale 2o nie akceptowaAQ 2dy3y;>y >usieli zawsze 2odziA si< z lose>? po%<cia wierno;ci i .onoru stay3y si< poz3awione sensu: !== WrBA>y wi<c do owe2o praktyczne2o pytania: ko>u Polacy powinni 3yli sprzy%aA w toczone% przez czterdzie;ci par< lat Gwalce o ;wiat"N JeEeli kto; twierdzi? Ee po>a2anie Moskwie w utrzy>ywaniu do>inac%i nad sFsiada>i i dFEeniu do rozszerzenia wpywBw leEao w naszy> interesie $ niec. to uzupeni przyznanie>? Ee niepodle2o;A Polski %est >u o3o%<tna: JeEeli za; i przy%>ie>y? Ee w interesie narodu polskie2o 3yo osa$ Z? 3ianie pot<2i sowieckie% $ to >usi>y teE uznaA? Ee na szkod< Polski dziaali ci? ktBrzy wykradali Zac.odowiQ
ta%e>nice wo%skowe Iprzekazywane natyc.>iast do MoskwyK? nato>iast zasu2iwali si< nasze% niepodle2o;ci ci? ktBrzy starali si< Z(RR przeszkadzaA: Przyka$ l de> szcze2Blnie %askrawy> %est tu wa;nie sprawa pu$Q kownika Ryszarda &ukli@skie2o: 0waEa? Ee >oEe si< przyczyniA do osa3ienia pot<2i Z(RR: JeEeli >ia rac%< tak uwaEa%Fc Ia trudno o ty> wFtpiA? c.oA3y zwaEyw$ 5 szy ;wiadectwo Z3i2niewa ,rzezi@skie2oK $ to do3rze?Z Ee si< przyczyni do takie2o osa3ienia i przez to do zwi<kszenia naszyc. szans na niepodle2o;A: Nie twierdz<? Ee powinni;>y od wszystkic. o icerBw LWP wy>a2aA? 3y si< ;>iertelnie naraEali tak? %ak &ukli@ski: Podo3ny wy>B2 3y3y nieludzki? a w dodatku >ao sensowny: tylko nieliczni zna%dowali si< na takic. pozyc%ac.? Ee od ic. indywidualne2o wy3oru >o2o zaleEeA zwi<kszenie lu3 z>nie%szenie szans Polski na odzyskanie wolno;ci: Ale teE nikt nie >usia zostawaA 2enerae> ani wo%ewodF? ani >inistre>: A teraz kaEdy z nic. $ kaEdy z nas? w owyc. latac. czynny w Eyciu z3iorowy> $ powinien zro3iA na wasny uEytek taki rac.unek narodowe2o su>ienia: czy >o2e> 3ye> si< przyczyniAN czy si< przyczynie>N A pote> >oEe>y to sa>o pytanie stawiaA ty>? ktBrzy dzisia% wypowiada%:F si< na te>at przeszo;ci i przyszo;ci pa@stwa: Z Polski do Polski poprzez PRL !=5 [wczesna sytuac%a Polski >o2a stawiaA przed wy3ora>i tra2iczny>i: Nie 3yo w ty> nic .istorycznie nowe2o: (ienkiewicz w ,artku Zwyci<zcy opisu%e polskic. oc.otnikBw? dezerterBw z ar>ii pruskie%? walczFcyc. po stronie +ranc%i? wzi<tyc. do niewoli i pilnowanyc. przed e2zekuc%F przez pruskic. Eonierzy$PolakBw z Pozna@skie2o::: Ale to nie wyEsi o icerowie stawali przed taki>i wy3ora>i: za od>ow< uczestniczenia w in2owany> procesie czy podpisania wyroku ;>ierci nikt nie zosta uwi<ziony $ trze3a 3yo co na%wyEe% z>ieniA nurt kariery: *d wewn<trzne2o? nieuc.ronne2o tra2iz>u tyc. lat nie ucieknie>y: A pole2a on na ty>? Ee polski c.opak >usia suEyA w Gpolski>" wo%sku wtedy? kiedy o icerowie polscy? al3o tylko w polskic. >undurac.? >ordowali al3o kazali >ordowaA tuE o3ok nie2o polskic. 3o.aterBw narodowyc. $ takic.? %ak Witold Pilecki czy E>il +ieldor : Pa>i<A o te% tra2edii powinna dziaaA ostudza%Fce na tyc. wszyskic.? ktBrzy dzisia% I3y uEyA sBw Z3i2niewa Uer3ertaK Gz wielki> Eale> nad so3F" proszF? a3y doceniA ic. do3re intenc%e: W sporze o PRL nie c.odzi %ednak o 2eneraBw: oni z %edne%? a pukownik &ukli@ski Ii %e2o poprzednicy? ucieka%Fcy na Zac.BdK z dru2ie% sF %edynie uderza%Fcy> przykade>? klinicznF ilustrac%F istoty te2o sporu: Jeste;>y dzisia% w te% luksusowe% sytuac%i? Ee nie >usi>y
niko2o przekonywaA? iE 3udowanie i>periu> sowieckie2o i 2ospodarki totalne2o planowania to nie 3y do3ry po>ys: MoEna si< co na%wyEe% spieraA? czy dla ludzi o nie$zniewolonyc. u>ysac. nie powinno to 3yo 3yA od poczFtku %asne: Nato>iast do poc.le3ne% dla nas tezy Josi a ,rodskie2o? ktBry >Bwi? Ee to sa>i Polacy sprawili? Ee si< ko>uniz> zawali $ trze3a dodaA odwrotnF stron< !=8 te2oE narodowe2o >edalu: to wa;nie polscy towarzysze z PZPR$u? skutecznie dawiFc G(olidarno;A" w latac. osie>dziesiFtyc.? >aksy>alnie przeciF2n<li panowanie ko>uniz>u i wyduEyli naszF dro2< z Polski do? Polski poprzez PRL: I!""5K -Nie wypeniony testa>ent (tosunek do Powstania Warszawskie2o i %e2o spu;cizny ideowe% 3y w wewn<trzne% polityce polskie% u3ie2e2o pBwiecza sprawF kluczowF: Pozosta%e niF? w3rew pozoro>? do dzisia%: Do niedawna dru2F takF sprawF 3y >ord katy@ski: Dzisia% %uE wszyscy IFcznie z ty>i eks$dy2nitarza>i? ktBrzy %eszcze przed pi<ciu laty twierdzili? Ee odpowiedzialno;A za z3rodni< %est Gnie%asna"K znaleHli si< w ty> sa>y> o3ozie oskarEycieli (talina i wadz sowieckic.: Nadal %ednak c.<tnie i wy2odnie prze>ilcza si< akt? Ee wa;nie twarde stanowisko w kwestii &atynia? za%<te przez le2alny rzFd Rzeczypospolite% Polskie%? prze3ywa%Fcy w Londynie? spowodowao wyco anie >i<dzynarodowe2o uznania te>u rzFdowi i utorowao dro2< GPolsce Ludowe%": (prawa stosunku do Powstania $ to nie tylko kwestia oceny decyz%i %e2o rozpocz<cia? pod%<te% 5! lipca !"88 przez &o>endanta Ar>ii &ra%owe% i wicepre>iera$Dele2ata RzFdu na &ra%? czyli przez wo%skowe i cywilne kierownictwo podzie>ia: - nie tylko kwestia stosunku do Gwadzy ludowe%"? narzucone% wBwczas od wsc.odu przez Z(RR: - wreszcie nie tylko pro3le> dokadne !=9 2o ustalenia? w %aki> stopniu na prze3ie2 i szans< powstania wpyn<o wro2ie stanowisko (talina: -stotnie%sze od tyc. wszystkic. ele>entBw %est u;wiado>ienie so3ie? Ee Powstanie Warszawskie 3yo ostatni> waEny> i sa>odzielny> akte> -- Rzeczypospolite%: Dlate2o teE stosunek do Powstania %est ;ci;le zwiFzany ze stosunkie> do Polski Niepodle2e% i %e% rzFdu? do Polskic. (i Z3ro%nyc. na Zac.odzie? oraz do e>i2rac%i polityczne%? ktBra stanowia ic. kontynuac%<? c.oA3y tylko sy>3olicznF: Zwalcza%Fcy spu;cizn< Powstania Warszawskie2o ko>uni;ci polscy i ic. >oskiewscy opiekunowie wiedzieli? co ro3iF: At>os era wro2o;ci wo3ec Powstania 3ya przez
wadze ko>unistyczne starannie wytwarzana na wszystkie >oEliwe sposo3y: (zcze2Blnie dotykao to przedstawienia politycznyc. okoliczno;ci wy3uc.u a nast<pnie prze3ie2u i skutkBw Powstania: Przez dziesi<ciolecia wtaczano wszystki> teori<? Ee wywoanie Powstania 3yo akte> sa>o3B%cze2o i 2upie2o e2oiz>u 2arstki reakcy%nyc. politykBw? op<tanyc. strac.e> przed nadc.odzFcy>i prze>iana>i ustro%owy>i: Po paHdziernikowe% GodwilEy" !"#9 roku (uE3a ,ezpiecze@stwa 3ardzo szy3ko roz3ia wszystkie prB3y sa>oor2anizac%i 3yyc. powsta@cBw: Nie o sa>o pot<pienie Powstania i> c.odzio? ale o zerwanie wi<zi >i<dzy PolskF? ktBrF c.cieli rzFdziA $ a PolskF? ktBra od l wrze;nia !"5" 3ronia swo%e% wolno;ci i swoic. praw: Nato>iast dla nas o3ecnie szacunek dla Powstania powinien si< wiFzaA z uznanie> dla podzie>ne2o Pa@stwa Polskie2o i kieru%Fce2o ni> z oddali rzFdu Rzeczypospolite%: Z usuni<cie> trwa%Fce% do dzi; dwuznaczno;ci? pole2a%Fce% na ty>? Ee nie wiado>o? czy o3ecne Wo%sko Pol Nie wypeniony testa>ent !=6 skie >a 3yA nawiFzanie> do si z3ro%nyc. Polski Niepodle2e% $ czy dalszy>? c.oA od>ieniony>? ciF2ie> zaleEne2o od Moskwy GLudowe2o Wo%ska Polskie2o": Pi<AdziesiFta rocznica Powstania Warszawskie2o zostaa uEyta %ako okaz%a do >i<dzynarodowe2o spektaklu pod .ase> po%ednania: * ile wie>? weteranBw Powstania nikt nie zapyta? co >y;lF o taki> wykorzystaniu 3o.aterskie2o: czynu ic. i pole2yc. kole2Bw: Po%ednanie z sFsiada>i $ dawny>i wro2a>i to rzecz waEna i c.wale3na: Na%pierw %ednak naleEao? >oi> zdanie>? uporzFdkowaA nasze wasne podwBrko: wyraHnie okre;liA? czy dzisie%sze pa@stwo polskie %est kontynuac%F te% Rzeczypospolite%? ktBre% le2alne wadze wyday rozkaz do powsta@cze2o 3o%u: DaA >oralne? ideowe i polityczne zado;Auczynienie powsta@co> i ty>? ktBrzy przez pB wieku wyst<powali w ic. o3ronie: DowBdc< Powstania? przez lata wyszydzane2o w PRL$owskie% propa2andzie i aszowane% .istorii? poc.owaA z .onora>i naleEny>i dowBdcy Ar>ii &ra%owe% i Naczelne>u Wodzowi Wo%ska Polskie2o: )y>czase> na kilka dni przed rocznicF Powstania o3c.odzono? z udziae> tzw: czynnikBw o ic%alnyc.? rocznic< utworzenia Ludowe2o Wo%ska Polskie2o? wydania Mani estu Lipcowe2o? itd: Rozp<taa si< dyskus%a na te>at pozyc%i PRL w .istorii Polski: W dyskus%ac. nic ze2o? ale status pa@stwa i %e2o instytuc%i >usi 3yA %ednoznaczny: Nie >oEna z czysty> su>ienie> oddawaA .odu ty>? ktBrzy 3ronili niepodle2o;ci $ i ty>? ktBrzy suEyli %e% poz3awianiu: &rzyszto &a>il ,aczy@ski na kilka dni przed ;>ierciF napisa wiersz? ktBre2o sowa o3y na> nie 3rz>iay %ak 2orzkie proroctwo: !=4 Jakie szcz<;cie? Ee nie >oEna te2o doEyA &iedy po>nik ci wystawiF? 3o.aterze? A >orderca na na2ro3kac. kwiaty zoEy:
(zacunek dla pole2yc.? na ktBryc. 2ro3ac. ro;nie dzisie%sza Warszawa? powinien wykluczaA instru>entalne traktowanie rocznicy: &oniunkturalno;ciF zapac.niay niestety o3c.odyZ pi<AdziesiFte% rocznicy 3itwy pod Monte 1assino: na%>nie% uwa2i po;wi<cono weterano>? nie 3yo ic. w o ic%alne% dele2ac%i? przy3yyc. na c>entarz trzy>ano z dala od 2Bwne% uroczysto;ci: Prezydent Lec. Wa<sa wypowiedzia kilka adnyc. zda@ $ ale w %ednoznaczny> okre;leniu >ie%sca 3itwy w nasze% .istorii wadze Rzeczypospolite% zastFpi Jan Pawe --: Zaskaku%Fcy? a zaraze> zna>ienny dla stanu nasze% dzisie%sze% ;wiado>o;ci ideowe%? %est akt? Ee wspaniae posanie papieEa do uczestnikBw uroczysto;ci na Monte 1assino zostao nie>al cakowicie prze>ilczane przez polskie ;rodki przekazu: List papieEa %est krBtki> wykade> na te>at istotnyc. tre;ci dzie%Bw nasze2o narodu i pa@stwa po l wrze;nia !"5" roku: Jan Pawe -napisa >: in:: Dla nas walka nie sko@czya si< w roku !"8#: )rze3a %F 3yo pode%>owaA wciFE na nowo: `:::a Do wspo>nienia o zwyci<stwie pod Monte 1assino trze3a wi<c doFczyA dzisia% prawd< o wszystkic. Polakac. i Polkac.? ktBrzy w rzeko>o wasny> pa@stwie stali si< o iara>i totalitarne2o syste>u? i ktBrzy na wasne% zie>i oddali Eycie za t< spraw<? za ktBrF oddawali Eycie Polacy w roku !"5"? pote> podczas cae% okupac%i i wreszcie pod Monte 1assino oraz w Powstaniu Warszawski>: )rze3a wspo>nieA wszystkic. za>ordowanyc. r<ka>i takEe polskic. instytuc%i i suE3 3ezpiecze@stwa? pozosta%Fcyc. na usu2ac. syste>u? przyniesione2o ze Wsc.odu: )rze3a ic. przyna%>nie% przypo>nieA przed ,o2ie> i przed .istoriF Nie wypeniony testa>ent !=" aEe3y nie za>azywaA prawdy o nasze% przeszo;ci w ty> decydu%Fcy> >o>encie dzie%Bw: A wi<c wa;nie: >a>y pa>i<taA o o iarac. Grzeko>o wasne2o pa@stwa" i Gpolskic. instytuc%i na usu2ac." o3cyc. $ i o Gwalce"? trwa%Fce% przez prawie cae pBwiecze: --- Rzeczpospolita powstawaa od roku !"4" %ako pa@stwo 3ez wasne% ideolo2ii? to znaczy 3ez ideowe2o uzasadnienia 3udowy takie% wa;nie a nie inne% polskie% pa@stwowo;ci: Dziao si< tak po raz pierwszy w .istorii Polski: Miaa swo%F ideolo2i< rzeczpospolita szlac.ecka: &onstytuc%a 5 Ma%a stworzya wzBr pa@stwa? do ktBre2o odwoywali si< Polacy w okresie roz3iorBw: -deolo2ia pa@stwowa -- Rzeczpospolite%? odrodzone% w !"!4? 3ya oparta na 3ezwz2l<dny> pry>acie zasady niepodle2o;ci: W roku !"4" 3rak %asne2o roz2raniczenia >i<dzy PRL a --- RzeczFpospolitF stanowi tylko %eden Ii nF%wyraHnie%szyK z o3%awBw 3raku takie%? c.oA3y i kontrowersy%ne%? ale widoczne% dla cae2o narodu? wiz%i Nowe% Polski: )oteE dzisie%si Polacy sF ideowo coraz 3ardzie% za2u3ieni: Nie posiada%F Eadne2o wzorca? wedu2 ktBre2o >o2li3y oceniaA wasne pa@stwo:
Jest rzeczF uderza%FcF a zna>iennF? Ee w roku !"4" nowy rzFd i stanowiFcy %e2o zaplecze *3ywatelski &lu3 Parla>entarny nie si<2n<y $ >i>o wielu deklarac%i o odzyskaniu niepodle2o;ci $ do spu;cizny ideowe% i >oralne%? pozostawione% przez -- RzeczpospolitF: Zapewne dlate2o? Ee 3yli poc.oni<ci przekonanie> o konieczno;ci ko>pro>isu z dotyc.czasowy>i rzFdca>i Polski? nie postarali si< o wasnF %ednoznaczno;A: A przecieE dziedzictwo Powstania Warszawskie2o? Polskic. (i Z3ro%nyc. i rzFdu RP na wyc.odHtwie nie 3yo w swo%e% tre;ci dziedzictwe> par !57 tykularny>: Przeciwnie: posiadao walor o2Blnonarodowy: /dy3y kto; >ia co do te2o wFtpliwo;ci? niec. za%rzy do wydane% wa;nie staranie> Polskie2o )owarzystwa Uistoryczne2o antolo2ii )esta>ent powsta@cze% Warszawy: Zawiera ona liczne teksty ;wiadczFce? Ee powsta@cy >ieli silnF i wyraHnF ;wiado>o;A walki po prostu o Polsk< wolnF i de>okratycznF $ nie o Polsk< rzFdzonF przez %akF; 2rup< ludzi czy okre;lonF orientac%< politycznF: Nie walczyli o wadz< dla 2eneraBw )adeusza ,ora$&o>orowskie2o czy Antonie2o 1.ru;ciela$GMontera"? ani dla wicepre>iera Jana (tanisawa Jankowskie2o: Walczyli o wadz< dla se%>u przysze% Rzeczypospolite%: Podo3nie pod Monte 1assino nie 3ito si< o Polsk< dla 2eneraa Wadysawa Andersa? a pod +alaise o Polsk< dla pre>iera (tanisawa Mikoa%czyka: ZarBwno Ar>ia &ra%owa %ak? w %eszcze wi<kszy> stopniu? Polskie (iy Z3ro%ne na Zac.odzie? 3yy or>ac%a>i apolityczny>i? wo%ska>i pa@stwa polskie2o: Oonierze - i -- ar>ii Gludowe2o" Wo%ska Polskie2o? walczFcy z Nie>ca>i u 3oku Ar>ii 1zerwone%? znaleHli si< w sytuac%i tra2iczne%: Znali aE nadto do3rze syste> sowiecki: Przytacza%FcF wi<kszo;A w;rBd nic. Ipoza kadrF o icerskFK stanowili przeciwnicy ko>uniz>u: Ale wyzwala%Fc Polsk< od Nie>cBw $ oddawali %F we wadz< Z(RR i %e2o poplecznikBw: Dlate2o tak 3ezcenna 3ya dla kra%u le2enda naszyc. Eonierzy na Zac.odzie? Polskic. (i Z3ro%nyc.? le2enda? ktBra znalaza wyraz w tylu pie;niac.? wierszac. i utworac. literackic.: Po;wi<cenie tyc. ludzi? ktBrzy tysiFca>i naraEali Eycie przedziera%Fc si< przez 2ranice i ronty do wo%ska polskie2o? a3y::: znowu >Bc naraEaA Eycie w walce z 3roniF w r<ku? 3yo po;wi<cenie> dla Polski? nie dla inne2o >ocarstwaQ i dla wolne Nie wypeniony testa>ent !5! 2o pa@stwa polskie2o po prostu? nie dla %akie2o; ustro%u: Jak w pie;ni ,ry2ady &arpackie%: ,ye> w Polsce soc%alistF? A %a endek pene% krwi? A %a tak pB$ko>unistF? Ale teraz przeszo >i:
Ja> ludowiec 3y istotny? Ja w *zonie cay czas: A %a 3ye> 3ezro3otny? )eraz >y %uE wszyscy wraz: (kad te2o wo%ska i c.arakter %e2o dowBdztwa oraz kieru%Fce2o ni>i rzFdu? a nast<pnie 3ie2 wydarze@ sprawiy? Ee nie zostao ono ni2dy wplFtane w spory o wadz< nad kra%e>: Dana >u 3ya tylko walka o cel ostateczny: )ak sa>o 3yo z ic. kra%owy>i kole2a>i L powsta@ca>i Warszawy: G,arykada nie zna rBEnic politycznyc." $ 3rz>ia tytu artykuu w GWarszawiance" z " sierpnia !"88: 0padek Powstania przypiecz<towa t< or>u< na zawsze: *krutna .istoria wyniosa powsta@cBw Warszawy i ic. kole2Bw z - i -- korpusu wysoko w przestrze@ niepodle2o;ciowe2o >itu? uczynia czysty>i sy>3ola>i po;wi<cenia dla Polski idealne%? Polski? %aka 3yA powinna: )esta>ent Polski WalczFce%? o2oszony l lipca !"8# przez podzie>nF Rad< Jedno;ci Narodowe%? nie 3y odezwF %edne2o o3ozu polityczne2o: podpisali 2o zarBwno soc%ali;ci z PP(? %ak i dele2aci (tronnictwa Narodowe2o? (tronnictwa Ludowe2o i c.rze;ci%a@sko$de>okratyczne2o (tronnictwa Pracy: Ale nawet 2dy3y w ciF2u u3ie2yc. paru lat przyc.odzio ko>u; do 2owy si<2nFA po ten wspaniay i prze%>u%Fcy doku>ent L okaza3y si< niewy2odny: Dla %ednyc. dlate2o? Ee %est twardo niepodle2o;ciowy i zdecydowanie pot<pia wpro !5= wadzany przez Moskw< syste> pa@stwowy $ a wi<c %est Gprawicowy" i od>awia uznania PRL: Dla dru2ic. dlate2o? Ee >Bwi o Gsprawiedliwy> podziale doc.odu spoeczne2o" i o Gzapewnieniu >aso> pracu%Fcy> wspBkierownictwa i kontroli nad caF 2ospodarkF narodowF oraz warunkBw >aterialnyc.? za3ezpiecza%Fcyc. 3yt rodzinie i oso3isty rozwB% kulturalny" L a wi<c %est %awnie Glewicowy" i kBci si< z doktrynF 2ospodarki wolnorynkowe%: )esta>ent 3rz>i w istocie rzeczy %ak dar>owy a 3ezcenny zapis na rzecz N(ZZ G(olidarno;A": Dlacze2o zwiFzek w swoic. dziaaniac. politycznyc. po ten spadek ideowy nie si<2nF $ nie wie>: * ic%alne cele3rowanie rocznicy Powstania Warszawskie2o zo3owiFzu%e: )o nie powinna 3yA okaz%a do pokazywania si< dzisie%szyc. politykBw i dziaaczy na tle po>nikBw? sztandarBw i 2ro3Bw: )o >a 3yA ;wi<to Powstania i powsta@cBwQ uczczenie ic. pa>i<ci i ic. celBw? a nie skadnik 3ieEFcyc. za3ie2Bw o popularno;A i wpywy: (zacunek dla pole2yc.? po>ordowanyc. i z>aryc. nakazu%e? 3y pBwiecze Powstania stao si<
okaz%F do %ednoznaczne2o przywrBcenia Gsa>otne>u 3o%owi Warszawy" %e2o wa;ciwe2o >ie%sca w .istorii Polski: A takEe wezwanie> do nawiFzania ciF2o;ci? do pod%<cia tradyc%i? do wypenienia porzucone2o testa>entu: I!""8K PRL czyli kultura aszu -: W lipcu !"88 roku? w przeddzie@ Powstania Warszawskie2o? zaoEono Polako> nowe pa@stwo: Zro3i to sa> (talin? uzna%Fc w Moskwie powoany przez sie3ie Polski &o>itet Wyzwolenia Narodowe2o za %edynF le2alnF wadz< na zie>iac. polskic.: 1.arakter te2o pa@stwa a? takEe %e2o o3szar? pozostaway du2o nie okre;lone? nawet sownieQ pewnikie> 3ya od poczFtku tylko ;cisa wi<H z Z(RR: )akie zaoEenie narodowi %e2o pa@stwa przez czynniki zewn<trzne zdarza si< od czasu do czasu? zwaszcza na ,akanac. lu3 w A ryce: - z re2uy narBd? o3darowany pa@stwe>? Hle na taki> za3ie2u wyc.odzi: Niezwyko;A nasze% sytuac%i pole2aa na ty>? Ee posiadali;>y %uE wasny i uznany >i<dzynarodowo rzFd? a takEe wasne wo%sko: RzFd prze3ywa w Londynie Itak sa>o %ak np: rzFdy Uolandii i Norwe2iiK? ale w kra%u dziaay %e2o roz3udowane a2endy zarBwno cywilne? %ak wo%skowe: Polskie siy z3ro%ne? ktBry>i ten rzFd dysponowa? nale$Eay do na%licznie%szyc. ar>ii w Europie: Nikt na> nie >usia ro3iA prezentu w postaci nowe2o pa@stwa: A %ednak tak si< stao i kilkudziesi<ciu >iliono> PolakBw przyszo przez par<dziesiFt lat EyA wewnFtrz da !58 rowane2o przez (talina tworu? od roku !"#= nazywane2o PRL$e>: 0 %e2o podstaw leEay dwa ka>stwa: %edno okrutne? dru2ie 2roteskowe: &a>stwo okrutne $ to sowieckie twierdzenie? Ee to Nie>cy dokonali >ordu zwane2o u>ownie Gkaty@ski>"? >ordu na 3lisko =5 tysiFcac. polskic. o icerBw? polic%antBw i urz<dnikBw pa@stwowyc.: &iedy rzFd Rzeczypospolite% nie c.cia te2o ka>stwa potwierdziA L Z(RR zerwa z PolskF stosunki dyplo>atyczne: )o zerwanie otwaro dro2< do utworzenia przez ko>unistBw? kilkana;cie >iesi<cy pBHnie%? nowe2o pa@stwa polskie2o: &a>stwo 2roteskowe $ to twierdzenie? Ee P&WN wyonia &ra%owa Rada Narodowa? w praktyce nie istnie%Fca: Mani est P&WN napisany 3y przez sowieckic. unkc%onariuszy i a2entBw w Moskwie i ta> o2oszony: Pierwsi przedstawiciele nowe% wadzy zostali dowiezieni do 1.e>a dopiero =4 lipca? po uprzedni> podpisaniu or>alne% z2ody na z>ian< wsc.odnie% 2ranicy RP oraz na prze%<cie przez Ar>i< 1zerwonF i %e% dowBdztwo zwierzc.nictwa nad wszystki>? co si< na o3szarze tak okro%one% Polski dziao:
Dyskus%e nad ty>? %akie2o rodza%u pa@stwe> 3ya PRL? trwa%F %uE do3re kilka lat: My;l<? Ee na%celnie%szy ter>in okre;la%Fcy %e2o istot< >oEna znaleHA w %<zyku o iarodawcBw te2o pa@stwa: Ee2osudarstwo? aszywe pa@stwo? pa@stwo$pretendent Itak? %ak w PJ-- wieku >FE Maryny MniszkBwny? uda%Fcy nieEy%Fce2o cara Dy>itra? 3y nazywany Ee$Dy>itre>K? pa@stwo udawane: OyA w ni> wszakEe trze3a 3yo naprawd<: --: Pisz< o aktac. powszec.nie dzi; znanyc.: Ma> %ednak poczucie? Ee dotyc.czas nie przy%rzano si< dostatecznie skutko> z>uszenia narodu do 3ytowania w a PRL czyli kultura aszu !5# szywy> pa@stwie: Przedziwny> o>a>o> ule2ali na%inteli2entnie%si ludzie: (te an &isielewski pisa na Nowy Rok !"86 w GDzi; i Jutro"? konces%onowany> ty2odniku Gpost<powyc. katolikBw"? o GrzFdzFce% PolskF lewicy"? ktBrF z Gopozyc%F? %ak i wreszcie e>i2rac%F" L Fczy ta G%edna wspBlna cec.a"? Ee Gpo prostu skada si< z PolakBw": - nawoywa: GodrzuA>y su2esti< na te>at o3cyc. a2entur": Nawet zakada%Fc? iE &isielewski >B2 nie zdawaA so3ie sprawy? Ee prezydent ,olesaw ,ierut 3y stary> unkc%onariusze> sowieckic. suE3 spec%alnyc. $ to przecieE nie >B2 nie wiedzieA? Ee wszystkie zasadnicze decyz%e polityczne i 2ospodarcze? dotyczFce pa@stwa polskie2o? zapaday wBwczas w Moskwie al3o >usiay 3yA z MoskwF uz2adnianeQ Ee dowBdcy radzieccy sprawowali penF wadz< nad wo%skie>Q i Ee Ministerstwo ,ezpiecze@stwa 3yo dyspozycy%ne wo3ec (owietBw: Nie >BwiFc %uE o ty>? Ee $ zwaszcza na zie>iac. zac.odnic. Polski $ ko>endy Ar>ii 1zerwone% i N&WD nie podle2ay praktycznie Eadne% kontroli wadz lokalnyc.: Doprawdy? Gpolska lewica" rzFdzia wBwczas PolskF tylko o tyle? o ile %e% na to pozwolono: Zacytowae> (te ana &isielewskie2o? 3o nie >oEna 2o pode%rzewaA ani o t<pot<? ani o karierowiczostwo? ani wreszcie o oso3iste a>3ic%e polityczne: 1.cia? 3y rzeczywi;cie spory >i<dzy orientac%a>i polityczny>i? wyst<pu%Fcy>i w Polsce? 3yy spora>i w;rBd PolakBw: Z aktu? Ee pre>ier Edward *sB3ka$Morawski 3y niewFtpliwie Polakie> $ tak sa>o? %ak Polaka>i 3yli przywBdca opozyc%i wicepre>ier (tanisaw Mikoa%czyk i pre>ier rzFdu RP w Londynie )o>asz Arciszewski L wyciF2a wniosek aE 2roteskowo nieprawdziwy: *sB3ka$Morawski o niczy> waEny> nie decydowa? nawet kiedy >u takie >y;li przyc.odziy do 2owy: PiszFc !59 o Ga2enturac." &isielewski pra2nF odsunFA 2oszonF o ic%alnie teori<? Ee zarBwno opozyc%a? %ak i e>i2rac%a L to a2enci i>perializ>uQ po latac. %e2o sowa 3rz>iF
%ak naiwna o3rona posusznyc. wykonawcBw woli &re>la: &isiel pra2nF zaklFA rzeczywisto;A: Ale tak %F zaklina%Fc $ aszowa: Mec.aniz> lo2iczny te2o za aszowania 3y typowy i 3ardzo wBwczas rozpowszec.niony: wy3ierao si< oso3ne ele>enty i ele>enciki rzeczywisto;ci? odrywa%Fc %e od kontekstu i powiFza@: Jak w wierszu )uwi>a o Gstrasznyc. >ieszczanac."? ktBrzy GwidzF wszystko oso3no": Pierwsza zasada >aterializ>u dialektyczne2o 2osia co; dokadnie odwrotne2o IEe wszystko %est z wszystki> %ako; ta> powiFzaneK $ ale u>ys czowieka? zapane2o w sida peerelowskie% rzeczywisto;ci? c.<tnie czepia si< szcze2BBw IGdo3ryc. stron" i GosiF2ni<A"K? 3udu%Fc z nic. dowolne cao;ci: * ic%alna wers%a wydarze@ przeszyc. i 3ieEFcyc.? narzucana przez propa2and<? powstawaa w sposB3 3ardzie% sko>plikowany? c.oA nie >nie% dowolny: Wy>y;lano akty nie3ye I%ak rzeko>e zaplecze polityczne P&WN$uK? ne2owano niewFtpliwe I%ak >asowe e2zekuc%e? dokonywane przez N&WDK? odkrywano nie istnie%Fce powiFzania Iwszyscy opozyc%oni;ci 3yli a2enta>i i>perializ>uK: )rze3a wyraHnie powiedzieA? Ee za aszowanie o3razu przeszo;ci i te2o? co dziao si< dokoa? nie pole2ao w PRL$u po prostu na zakazie wspo>inania o aktac. niewy2odnyc.: )akie zakazy Polacy znali do3rze z dziaa@ za3orcze% cenzury: Uenryk (ienkiewicz nie >B2 w )rylo2ia pisaA o wo%nac. z MoskwF? za; akc%< pierwotne2o GPa>i<tnika korepetytora" przeniBs w Pozna@skie: A3y cenzur< przec.ytrzyA? wy>y;lono roz3udowany G%<zyk czopowy"? %<zyk sy>3oli? podstawie@ i aluz%i: Ale w okresie roz PRL czyli kultura aszu !56 3iorBw nawet ci u2odowcy? ktBrzy podpisywali deklarac%e w typie: GPrzy )o3ie? Na%%a;nie%szy Panie? stoi>y i staA c.ce>y" $ nie twierdzili? Ee np: cieszFca si< sporF autono>iF /alic%a Iz wasny> szkolnictwe> itd:? ze swo3oda>i zrzesze@ i z2ro>adze@ i wy3orBw znacznie wi<kszy>i niE w PRL$uK 3ya pa@stwe> polski>: DEe$2osudarstwo PRL$u 3yo w do;wiadczeniac. polskic. czy>; nowy>: J<zyk ezopowy nie wystarcza dla wy;liz2ni<cia si< z %e2o sieci: *2ro>nie trudno 3yo zac.owaA ;wiado>o;A dystansu >i<dzy prawdF? ktBrF si< znao $ a asze>? ktBry otacza dokoa? zalewa? do ktBre2o trze3a si< 3yo c.oA3y >ilczFco dostosowaA: W ksiFEce Mi<dzy wyzwolenie> a zniewolenie>: Polska !"88L!"#9 &rystyna &erstenowa pisze wnikliwie o ty>? Ee nie sposB3 3yo uc.roniA si< przed skaEenie> naszyc. kate2orii >y;lenia `:::a u wielu przetrwanie wy>a2ao ukrycia prawdziwe% twarzy? przywdziania >aski? ktBra z 3ie2ie> czasu %akEe cz<sto zaczynaa si< zrastaA z twarzF: We wst<pie do cytowane2o to>u pro : &erstenowa
twierdzi? Ee nawet w r: !"86? po przeprowadzonyc. w warunkac. terroru i na dodatek %eszcze s aszowanyc. wy3orac. `:::a nie doszo L%ak si< wyda%e $ do pene% alienac%i pa@stwa `t%: odrzucania 2o przez PolakBwa: Je;li nawet nie 3yo to pa@stwo? z ktBry> >oEna 3y si< w peni identy ikowaA? nie 3yo ono rBwnieE pa@stwe> o3cy>? za3orczy>? okupacy%ny>: )e zdania wy3itne% .istoryczki wskazu%F na potrze3< dalszyc. 3ada@ i prze>y;le@: Na czy> pole2aa? wtedy i pBHnie%? Gniepena akceptac%a" te2o pa@stwaN 1zy na przykad wysuwanie w latac. !"#9? !"67 i !"47 postulatBw spenienia przez rzFd konstytucy%nyc. i pro2ra>owyc. o3ietnic? 3yo wyraze> akceptac%i? czy teE 2este> de>askowania o3udyN !54 )o prawda? Ee nazywanie PRL$u pa@stwe> Go3cy>"? Gza3orczy>"? al3o Gokupacy%ny>" %est c.y3ione: NiewFtpliwa zaleEno;A te2o pa@stwa od Z(RR nie 3ya 3ezpo;rednio odczuwana w Eyciu codzienny> przez >iliony o3ywateli? zwaszcza tyc. >nie% spostrze2awczyc. IktBrzy zawsze i wsz<dzie stanowiF wi<kszo;AK: Nie>nie% %ednak 3yo to pa@stwo aszywe: - nawet %e2o Gakceptac%a 3ez identy ikac%i"? c.oA3y oznaczaa tylko 3rak poczucia dystansu wo3ec wadzy? wyda%Fce% na> zezwolenia np: na >ieszkanie w dany> >ie%scu al3o podrBEe za 2ranic<? 3ya postawF patolo2icznF: Powodowaa 2<3okie zwyrodnienia? %e;li nie kr<2osupa >oralne2o? to sposo3u >y;lenia i u>ie%<tno;ci widzenia ;wiata: ---: WydawaA 3y si< >o2o? Ee ideolo2ia ko>unistyczna? narzucona rBwnocze;nie z darowanie> Polako>a nowe2o pa@stwa? powinna od nie2o dodatkowo odstr<$% czaA: )y>czase>? %ak widaA na niezliczonyc. przykadac.? 3yo wa;nie odwrotnie: Materializ> dialektyczny? a takEe teorie walki klas? 3azy i nad3udowy orazQ nieuc.ronno;ci procesBw .istorycznyc. uzasadniay i uatwiay 2odzenie si< z rzeczywisto;ciF PRL$u: 03ie$: ray o3cF do>inac%<? >nie% lu3 3ardzie% 3rutalnF? a naf wet terror? w dosto%ne szaty ilozo iczne% konieczno;ci:Q Wiar< w naukowF re2ularno;A >ec.aniz>u dzie%owe2o nazwano pBHnie% skutkie> GUe2lowskie2o ukFszenia"Q ale pod z<3y nie>ieckie2o .istoriozo a podstawiano si< c.<tnie: NawrBcenie si< na >arksiz> zwalniao od o3owiFzku oporu? c.oA3y tylko >y;lowe2o? wo3ec ka>stwa? prze>ocy i 3redni: -deolo2ia ko>unistyczna stanowia I%akEe szy3ko o ty> zapo>ina>yRK o ic%alnF ideolo2i< pa@stwa i rzFdzFce% ni> partii: )otalitarno;A te2o pa@stwa 3y.
% PRL czyli kultura aszu !5" wprost proporc%onalna do stopnia o3owiFzywania te% ideolo2ii: W pBHnyc. latac. czterdziestyc. i do roku !"#9 o3owiFzek ten 3y e2zekwowany do;A surowo? c.oA ni2dy 3ezwz2l<dnie: -nacze%? niE to si< dziao w 1.inac.? nie$>arksistBw nie pakowano do o3ozBw reedukacy%nyc.: Ale kaEdy? kto >arksiz>u nie apro3owa $ skazywa si< na los o3ywatela dru2ie% lu3 dalsze% kate2orii? zaleEnie od stopnia ostentac%i i penione$2o zawodu: Na przykad o icer nie$>arksista to 2atu$nek nie wyst<pu%Fcy? do ko@ca istnienia PRL$u: Z 3ie$2ie> lat wy>a2ania sa3y i z pozytywnyc. Ia3y ideolo2i< ko>unistycznF i >arksiz> wyznawaAK staway si< ne2atywny>i Ia3y o ko>uniz>ie i >arksiz>ie $ a takEe oczywi;cie o Z(RR i Ros%i $ Hle nie >BwiAK: Ale zasada pozostawaa zasadF: Materializ> dialektyczny 3y ilozo iczny> 3ekote>? nie >a%Fcy> prawa do istnienia w o%czyHnie &azi>ierza A%dukiewicza i Al reda )arskie2o? czoowyc. ilozo Bw nasze2o wieku: A %ednak rozprawiano o ni> z o3ezwadnia%FcF powa2F: )eoria powszec.ne% walki klas? nap<dza%Fce% nieuc.ronne nast<powanie po so3ie or>ac%i spoeczno$2ospodarczyc.? 3ya u3rany> w pseudo$naukowF or>< wytwore> ><tne2o i dowolne2o >y;lenia: A %ednak przy%>owano %F? czase> oc.oczo? czase> wstydliwie $ ale szeroko: 1zesaw Miosz? ktBry nie tylko 3ra >arksiz> na serio? ale w dodatku patrzy z 2Bry na tyc.? ktBrzy Marksa i En2elsa ni2dy na serio nie 3rali $ opisa w Zniewolony> u>y;le postaw< Gket>ana": udawane2o przy%<cia zasad Nowe% Wiary po to? 3y pod pokrywkF zac.owaA zarBwno wasnF skBr< %ak i szcze2Blnie cennF cz<;A wasnyc. przekona@: &et>an to oczywi;cie szcze2Blnie rozwini<ta or>a uprawiania GpodwB%ne2o >y;lenia"? opisane2o przez /eor2eZa *rwella w %e2o po !87 Z P*L(&- D* P*L(&- P*PRZEZ PRL i T wie;ci !"48: W rozlicznyc. na ten te>at rozwaEaniac. Inp: w Zniewolony> u>y;le po latac. Andrze%a Walickie2oK nie zna%du%< proste2o stwierdzenia? %akie nasuwa po3ieEna nawet o3serwac%a zac.owa@ ludzi? ktBrzy GpodwB%ne >y;lenie" uprawiali: *tBE i> sprawnie%sze przystosowanie? ty> 3ardzie% zaciera si< 2ranica >i<dzy ty>? co si< uda%e? a ty>? w co si< Gnaprawd<" wierzy: -> zr<cznie%sze GpodwB%ne >y;lenie"? ty> wi<ksza wytwarza si< toleranc%a $ psyc.iczna i intelektualna L wo3ec ko>pro>isBw z prawdF: Za; ko>pro>is >i<dzy prawdF a nieprawdF %est po prostu asze>: Prawd< naleEy ceniA? 3o %est rzadka %ak 3rylant: Na te>at 2atunku ptaka? ktBre2o wa;nie widz< za okne>? >oEna wypowiedzieA tylko %edno prawdziwe zdanie: to %est sB%ka: Zda@ aszywyc. >oEna ukadaA niesko@czenie wiele: )ak sa>o %ak z PRL$e>:
-J: Masowe 2odzenie si< z nowy> ustro%e> i udzielanie >u poparcia $ >i>o aresztowa@? repres%i? cenzury? >i>o oczywisto;ci ka>stw i stosowane% prze>ocy L do>a2a si< od .istorykBw i soc%olo2Bw wy%a;nienia: Na takie wy%a;nienie czeka%F nie tylko >odsi? ktBrzy ta>tyc. czasBw nie zna%FQ potrze3u%F 2o rBwnieE 3ezpo;rednio zainteresowani: Poszuku%F %e;li nie usprawiedliwienia? to przyna%>nie% uzasadniona swoic. decyz%i o wspBpracy z wadza>i PRL: Naturalna %est o3rona przed przypisywanie> ludzio> niskic. po3udek w pode%>owaniu takic. decyz%i: Ma>y wi<c duEy popyt na wy%a;nienia? a rBwnocze;nie 3raku%e >ateriau HrBdowe2o: )akie doku>enty? %ak Dzienniki Marii DF3rowskie%? naleEF do rzadko;ci: Lwiadectw ludzi? ktBrzy udziau w o ic%alny> ka>stwie konsekwentnie od>awiali? %est 3ardzo niewiele: W te% sytuac%i powsta%F rBEne >ity i >ylFce uproszczenia: PRL czyli kultura aszu !8! Wy>ieni< trzy z nic.? c.y3a dotyc.czas nie opisane: Powtarza si< c.<tnie? Ee akces do nowe2o ustro%u uatwiao i uzasadniao 2<3okie roz2oryczenie postawF zac.odnic. sprzy>ierze@cBw Polski? Gko>pro>itac%a" rzFdu RP i wadz podzie>ia? ktBre nie potra iy zapo3iec narodowy> kl<sko> i utracie niepodle2o;ci? a takEe poczucie G3ezsensowno;ci" poniesionyc. o iar a zwaszcza katastro y Powstania Warszawskie2o: /dy3y %ednak takie odczucia i oceny 3yy rzeczywi;cie >otywa>i decyz%i o pod%<ciu takie% czy inne% wspBpracy z nowF wadzF? wst<powania do partii lu3 >asowe2o zapisywania si< do proko>unistycznyc. or2anizac%i >odzieEowyc. $ wyst<poway3y one na%silnie% 3ezpo;rednio po wydarzeniac.? ktBre %e wywoay? a wi<c w latac. !"8#L89: ,yo %ednak inacze%: *d postaw >odzieEy zaczyna%Fc: Doskonale pa>i<ta>? Ee w okresie 3ezpo;rednio powo%enny> Powstanie Warszawskie 3yo dla >oic. 2i>naz%alnyc. kole2Bw Iroczniki !"=4L5=K przed>iote> kultu: Podczas wycieczek szkolnyc. i na .arcerskic. o3ozac. wy;piewywali;>y z zapae> GMarsz Mokotowa" i G(anitariuszk< Ma2orzatk<": w ten sposB3 rzucali;>y wyzwanie wspBczesno;ci: &ult Powstania zacz<to na> wy3i%aA z 2Bw w latac. !"84L8": - dopiero na ta>te i pBHnie%sze lata przypada zarBwno podporzFdkowanie partii ZUP? %ak i szy3ki rozrost czonkostwa ZWM? a pBHnie% ZMP? Dokonywa si< ten rozrost pod pot<Eny> naciskie> ad>inistracy%ny>Q np: %uE w roku !"8" dostanie si< >aturzysty Gniezor2anizowane2o" na studia wyEsze 3yo osiF2ni<cie>? pBHnie% $ stao si< rzadko;ciF: Wo3ec >odzieEy nie aspiru%Fce% do wyEsze2o Tksztacenia stosowano inne 3odHceQ ic. skuteczno;A 3ya %ak si< zda%e na%wi<ksza w;rBd tyc.? ktBrzy prze !8= nosili si< ze wsi do >iast $ ale o ile wie> nie przeprowadzono na ten te>at odpowiednic. 3ada@:
Lektura pis> z lat !"8#L8" potwierdza wspo>nienia o ty>? Ee poczucie kl<ski? pot<pienie tradyc%i powsta@cze%? o2Blne odrzucenie przeszo;ci $ to 3yy nastro%e i postawy? ktBre rozwin<y si< dopiero par< lat po wo%nie i pod oczywisty> wpywe> party%ne% propa2andy? wspo>a2ane% repres%a>i polityczny>i wo3ec ;rodowisk opornyc. wo3ec nowe2o ustro%u: Po zako@czeniu wo%ny Gwadza ludowa" unkc%onowaa w Polsce przez czas pewien %ak3y *,*& nadziei na lepsze Eycie? Eywionyc. przez wi<kszo;A narodu: Naturalny po okresie zniszcze@ zapa do od3udowy? do nauki? do pracy $ Fczy si na Gprawdziwe" wyzwolenie? ktBre nastFpiA >iao po nowe% wo%nie Zac.odu z ko>unista>i? u innyc. z liczenie> na sukces Mikoa%czyka i P(L w ucywilizowaniu narzucone2o Polsce syste>u polityczne2o: Polska Niepodle2a? Polskie (iy Z3ro%ne na Zac.odzie? akowskie podzie>ie i Powstanie Warszawskie pozostaway przez par< lat pozytywny>i punkta>i odniesienia: Maria DF3rowska? ktBra w pBHnie%szyc. latac. nie zawsze u>iaa oprzeA si< uroko> korzystania z do3rodzie%stw wadzy Gludowe%"? w listopadzie !"8# roku napisaa 2o;ny szkic 1onradowskie po%<cie wierno;ci $ w o3ronie spu;cizny ideowe% akowskie2o podzie>ia: Zdrad< naszyc. zac.odnic. sprzy>ierze@cBw? dokonanF podczas kon erenc%i w )e.eranie i Jacie? odczua wyraHnie% e>i2rac%aQ dla kra%u dwulicowo;A Roosedelta i 1.urc.illa 3ya przesaniana cyniz>e> (talina? ktBry od>Bwi udzielenia po>ocy Powstaniu Warszawskie>u? oraz do;wiadczany>i 3ezpo;rednio akta>i prze>ocy ze strony wadz sowieckic.: PRL czyli kultura aszu !85 - dopiero zaa>ywanie si< oczekiwa@ i nadziei na nie$ko>unistycznF Iczy nie$cakie>$ko>unistycznFK przyszo;A poFczone z trwa%Fcy> i coraz 3ardzie% skuteczny> w tropieniu opornyc. terrore> sprawio? Ee propa2anda nowe% wadzy zacz<a zyskiwaA coraz szerszy posuc.: Wy>ierzona 3ya przeciwko cae% spu;ciHnie or2anizacy%ne% i ideowe% le2alne2o rzFdu RP IktBre2o autorytet poderwa rBwnieE powrBt do Polski w czerwcu !"8# (tanisawa Mikoa%czykaK? wadz cywilnyc. polskie2o pa@stwa podzie>ne2o i Ar>ii &ra%owe%: Ze szcze2BlnF zacieko;ciF atakowano Powstanie Warszawskie i cae z3ro%ne podzie>ie: Dru2i >it 2osi? Ee wadza ludowa przyciF2n<a narBd do sie3ie? podrywa%Fc ludzi do wielkie2o czynu od3udowy kra%u i przeksztacenia struktury spoeczne% kra%u w duc.u rBwno;ci i sprawiedliwo;ci spoeczne%: JednakEe ko>uni;ci Ii ic. >nie% lu3 3ardzie% >arionetkowi so%usznicyK stanowili w Polsce zupeny >ar2ines? zarBwno w sensie licze3ny> %ak i ideowy>: )o nie oni przekonali narBd do poparcia ic. pro2ra>u spoeczne2o: Mieli ;wiado>o;A wasne% sa3e% >ocy perswazy%ne%: zna>ienne? Ee Mani est Lipcowy nie wspo>ina np: o upa@stwowieniu prze>ysu: NadciF2a%Fca z Moskwy wadza wykorzystaa wiz%e? nastro%e i konkretne pro2ra>y? zawarte w doku>entac. wcze;nie%szyc. niE Bw >ani est: W cae% Europie nastFpi po zako@czeniu wo%ny wyraHny zwrot w kierunku lewicowy> $ ale w Polsce nie oznaczao to sy>patii ani proko>unistycznyc.? ani prosowieckic.: Wykorzystanie te2o zwrotu
przez Moskw za3ie2ie> soc%opsyc.olo2iczny>? %ednakEe pod popularne wBwczas .asa de>okrac%i i sprawiedliwo;ci spoeczne% podoEono s aszowanF tre;A: !88 W od3udow< kra%u wFczyy si< entuz%astycznie >iliony ludzi: Jednak czuli oni? Ee od3udowu%F polskF *%czyzn<? a nie Polsk< LudowF: PowrBt uczniBw do szkB? ol3rzy>i napyw studentBw na wyEsze uczelnie i pod%<cie pracy dydaktyczne% przez wykadowcBw L to wszystko 3yy odruc.y naturalne? nie >a%Fce nic wspBlne2o z akceptac%F nowe2o ustro%u $ c.ociaE %e2o unkc%onariusze zasu2< so3ie przypisali: *3e%>owanie katedr i zakadBw naukowyc. wcale nie >usiao i;A w parze ze z2odF na o ic%alne ka>stwo: Poda> tu dwa przykady: w ratowaniu z3iorBw 3i3liotecznyc. i >uzealnyc. z palone% przez Nie>cBw Warszawy i w pBHnie%szy> uruc.a>ianiu za%<A na wskrzeszony> 0W 3rali udzia zarBwno Wacaw ,orowy i Mic.a Walicki? ktBrzy ni2dy nie pod%<li wspBpracy z ko>unista>i? %ak i Juliusz (tarzy@ski? wkrBtce czoowy krzewiciel >arksiz>u i dziaacz party%ny: W ,iurze -n or>ac%i i Propa2andy &o>endy /Bwne% A& pracowa >ody Aleksander /ieysztor: - oto po roku !"8# ten niezwykle uzdolniony .istoryk? %eden z na%;wietnie%szyc. u>ysBw swe2o pokolenia? po;wi<ci si<::: nauko> po>ocniczy> .istorii: Za2<3ia%Fc si< w paleo2ra ii nie >usia ka>aA: )rzeci >it pole2a na tu>aczeniu zac.owa@ przystosowawczyc. dziaanie> Gnarodowe2o instynktu sa>oo3rony" czy Gz3iorowe2o rozsFdku": Po>i%a> %uE zasadniczF wFtpliwo;A? czy uEywanie te2o rodza%u duc.olo2icznyc. >eta or %est uprawnione w tekstac. wy%a;nia%Fcyc. zac.owania si< %ednostek? a nawet i 2rup spoecznyc.: 1.odzi o to? iE w ty> konkretny> przypadku uwaEa> za cakowicie 3<dne odwoywanie si< do po%<A? ktBre su2eru%F? Ee spoecze@stwo rea2owao na zasadzie %akie2o; wspBlne2o poczucia czy nastawienia: MoEna te2o rodza%u >eta oryczne su2estie trak PRL czyli kultura aszu !8# towaA powaEnie w odniesieniu do takic. z%awisk? %ak na3Br oc.otnikBw do wo%ska polskie2o w latac. !"!"L!"=7? Powstanie Warszawskie? al3o ruc. (olidarno;ci w !"47 roku: WBwczas istotnie ludzie zac.owywali si< w podo3ny sposB3? 3o odczuwali wy%Ftkowo silnie wi<zi wspBlnotowe: Pode%>owali decyz%e na podstawie te2o poczucia wi<zi: W okresie PRL$u? a aw szcze2Blnie w latac. !"8#L#9? na ludzkic. reakc%ac. i decyz%ac. ciFEya ;wiado>o;A odwrotna: roz3icia dotyc.czasowyc. powiFza@ i solidarno;ci: Reakc%e przystosowawcze? 2odzenie si< na nowy ustrB% i decyz%e wspBudziau w z3iorowy> aszu zapaday w3rew polskie% tradyc%i solidaryz>u spoeczne2o Iz ktBrF partia: 3ezwz2l<dnie walczyaK? w3rew narodowe% wspBlnocie: J: (kupie> powyEe% uwa2< na tzw: czasac. stalinowskic.: Nie tylko dlate2o? Ee 3y to okres na%3ardzie% %askrawyc. kontrastBw? na%ostrze%szyc. kon liktBw
i na%wi<kszyc. z3rodni: Przede wszystki> dlate2o? Ee3y >Bc zwrBciA uwa2< na %e2o dziedzictwo wstydliwe: ustFpienie na%wi<kszyc. 3rutalno;ci wywoao ul2< podo3nF do owe2o ane2dotyczne2o wyprowadzenia kozy z przeludnione% klitki: Datwo 3yo zapo>nieA? Ee istota sytuac%i? t%: zaleEo;A pa@stwa i dyktatura >onopartii? nie ule2a z>ianie: Uanna (wida$Zie>3a Iautorka na%lepszyc. ale niestety trudno dost<pnyc. prac na te>at postaw ludzkic. w okresie staliniz>u w PolsceK znako>icie opisaa >ec.aniz> psyc.olo2iczny? ktBry sprawi? Ee po roku !"#9 utrzy>anie postawy pryncypialne% stao si< $ w3rew pozoro> $ i trudnie%sze i >nie% cz<ste: Zadziaao i wspo>niane uczucie ul2i? i po2<3ie%Fce si< z latarni przekonanie? Ee %este;>y na PRL skazani Gna zawsze" IG(taliniz> i spoecze@stwo polskie"? w to>ie (taliniz>? !7 \ Z Polski ::: !89 pod red: Jacka &urczewskie2o? Warszawa !"4"? nakad =#7 e2ze>plarzyK: Pa>i<ta>? %ak >oi koledzy w -nstytucie ,ada@ Literackic. PAN? party%ni pB$cynicy? >awiali do >nie wBwczas: GZdzisiu? na%wyEszy czas? Ee3y; %uE zaczF kola3orowaAR" No 3o w i>i< cze2o >iao si< dale% stawiaA opBr .istoriiN PrzecieE przestano %uE za3i%aA wro2Bw klasowyc.R Na%c.<tnie% uEywany> ar2u>ente> za wspBpracF z reEi>e> ko>unistyczny> pozosta%e twierdzenie? Ee Gnie 3yo alternatywy": Jest to twierdzenie z 2atunku nieudowadnialnyc.: Po pierwsze dlate2o? Ee .istoria 3ie2nie tylko raz? nie da si< odtworzyA ekspery>entalnie: Po dru2ie dlate2o? Ee ar2u>entu%Fcy po o3u de3atu%Fcyc. stronac. >uszF przy%>owaA o2ro>nF licz3< dodatkowyc. i >nie% lu3 3ardzie% dowolnyc. .ipotez: Wiele wskazu%e na to? Ee po Powstaniu Warszawski> (talin odstFpi od za>iaru ;ci;le%sze% inte2rac%i Polski z Z(RR: 1zy duEo wi<ksza skala 3ierne2o oporu PolakBw spowodowaa3y wi<ksze prze;ladowania $ czy o2raniczenie sowieckic. EFda@N Nie dowie>y si< ni2dy: NaleEy %ednak przypo>nieA? Ee pro3le> istnienia lu3 nieistnienia w latac. powo%ennyc. alternatywy ustro%owe% dla Polski %est pro3le>e> z inne% paszczyzny niE kwestia prawdo>Bwno;ci i ka>stwa? uczciwo;ci i aszu: - trze3a so3ie postawiA proste pytanie: ilu PolakBw? a zwaszcza ilu polskic. dziaaczy politycznyc. i intelektualistBw? >iao >oralne prawo do >y;lenia o swoic. decyz%ac. w kate2oriac. G>nie%sze2o za" lu3 Galternatywy dla Polski"N Nie wie>? czy w kra%u znalazo3y si< ic. wi<ce%? niE dziesi<ciu: INaleEa do nic. u>iera%Fcy Wincenty Witos? ktBry wspBpracy z ko>unista>i od>Bwi:K NieporBwnanie licznie%si podwieszali si<? >nie% lu3 3ardzie% ;wiado>ie? pod ten uwznio;la%Fcy dyle>at $ za; ic. rzeczywisty> 3odH PRL czyli kultura aszu !86
ce> 3ya c.<A udziau we wadzy? roz2osu? 3ycia Gki>;"? pu3liczne2o zaistnienia? o2oszania ksiFEek? nie >BwiFc %uE o lepszy> >ieszkaniu: J-: Po roku !"#9 Polacy w<drowali 2ro>adnie przez rBEne etapy 3ardzie% lu3 >nie% poko%owe% koe2zystenc%i z darowany> i> pa@stwe>: WspBlny> >ianownikie> tyc. etapBw 3y ko>pro>is? przyklepywany i potwierdzany nowo$>owF: Przeciwko Gdr<twe% >owie"? G>owie$trawie" 3untowali;>y si< w okresie GpaHdziernikowy>": Na%wi<ksze zasu2i >ia w %e% de>askowaniu ty2odnik GPo Prostu": Za>kni<to 2o %esieniF !"#6? >i>o protestacy%nyc. rozruc.Bw? ktBre /o>uka kaza 3rutalnie stu>iA: Nowa G>owa$trawa" do;A szy3ko porosa na >o2iac. popaHdziernikowyc. zudze@: PRL$owska nowo$>owa okazaa si<? %ak >y;l<? %edny> z 3ardzie% trwayc. produktBw syste>u $ tak wsz<do3ylski>? Ee coraz >nie% zauwaEalny>: Na%wa;ciwszF %e% nazwF 3ya3y zapewne Go3ok$>owa": %<zyk nie przysta%Fcy do rzeczywisto;ci: Ale nie przysta%Fcy tak zr<cznie? Ee dystans >i<dzy sowa>i a akta>i stawa si< nieuc.wytny: Nie >a> na >y;li takic. oczywistyc. slo2anBw? %ak GwspBlnota soc%alistyczna" Iczyli pa@stwo naleEFce do 0kadu Warszawskie2oK czy G%edno;A >oralno$polityczna narodu"Q ani potworkBw w rodza%u: GJedno;A ekono>iki$polityki$ideolo2ii sta%e si< stopniowo inte2ralny> czynnikie> o3ywatelskie2o >y;lenia:" I%eden z sekretarzy &1 PZPR w roku !"6=K: PrzecieE podpisu%Fc protesty przeciwko taki> czy inny> posuni<cio> wadz PRL i o;wiadcza%Fc? Ee %est to z nasze% strony Gwyraz o3ywatelskie% troski" sa>i ze;liz2iwali;>y si< w o3ok$>ow< $ 3o zwrot Go3ywatelska troska" znaczy? Ee uwaEa>y si< za o3ywateli? !84 a wi<c czonkBw de>okratyczne% struktury pa@stwowe%? swo3odne pod>ioty Eycia polityczne2oR Powtarza%Fc t< or>u< zapo>inali;>y? iE %est ona aszywa? a %e% uEywanie ;wiadczy o ty>? Ee;>y Gkupili"? Ee;>y si< dali na3raA: Wer3alnF z3ieEno;A deklarac%i wadzy z was$ny>i c.<cia>i traktowali;>y %ako rzeczywisto;A: NiewFtpliwy wzrost ;wiado>o;ci polityczne% w latac. siede>dziesiFtyc. owocowa cz<sto nie tyle wyostrzenie> rozrBEnie@ >i<dzy prawdF a asze>? ile wyraHnie%szF z2odF na ko>pro>is: Marcin &rBl w roku !"6" w wydane% na e>i2rac%i Ia wi<c poza cenzurFRK ksiFEce %ako Grealiz>" okre;la Gzdawanie so3ie sprawy? Ee w Polsce panu%e ustrB% zwany soc%alistyczny>? Ee naszy> sFsiade> %est ZwiFzek Radziecki i Ee nie >a powodu sFdziA? 3y ten stan rzeczy >ia ulec w na%3liEsze% przyszo;ci istotne% z>ianie": )wierdzi dale%? Ee ta$ki>i Grealista>i" sF Gzapewne wszyscy ludzie w Polsce Eywo interesu%Fcy si< sprawa>i pu3liczny>i" $ ten dzisie%szy stan rzeczy przeciwstawi Gprzeszo;ci? kiedy to niektBrzy spo;rBd ludzi czynnie zaan2aEowanyc. w Eycie pu3liczne al3o prB3owali ten ustrB% z>ieniA >etoda>i walki parla>entarne% lu3 siF? al3o spodziewali si<? Ee uda i> si< 2o zasadniczo przeksztaciA przy
po>ocy wewn<trzne% pres%i ideolo2iczne%:" I(tyle polityczne2o >y;lenia? ParyE !"6"? s: !!8K: Jeszcze do3itnie% wyraEali zasadniczF akceptac%< ustro%u Gsoc%alistyczne$2o" i trwao;ci Gso%uszu" z Z(RR I%ako G2waranc%i" 3ezpiecze@stwa pa@stwaRK czonkowie klu3u Do;wiadczenie i Przyszo;A w swoi> GRaporcie" z >a%a te2oE i !"6" roku: )eksty Polskie2o Porozu>ienia Niepodle2o;ciowe2o? w ktBryc. zwracali;>y si< nie do wadz? ale do narodu? i nazywali;>y po i>ieniu nasze cele ostateczne: niepodle2o;A? wy%;cie z 0kadu Warszawskie2o? po%ed PRL czyli kultura aszu !8" nanie ze z%ednoczony>i Nie>ca>i? itd: $ naleEay do wy%FtkBw: - >y;l<? Ee przy%>owali %e lepie% i c.<tnie% Gzwykli" ludzie? niE Go3ywatele" tak czy inacze% zaan2aEowani w %awne Eycie pu3liczne: J--: Powstanie narodowe G(olidarno;ci" w lecie !"47 wprowadzio na polskF scen< politycznF zasadniczF dwudzielno;A: z %edne% strony N(ZZ G("? z dru2ie% wadze party%no$rzFdowe: Dyna>ika zwiFzku 3ya tak wielka? Ee rBwnieE dyskutowane i deklarowane ko>pro>isy z>ieniay swB% c.arakter: Dialo2 nie od3ywa si< %uE na paszczyHnie w peni wytyczone% i opanowane% przez parti<: Nie ona dyktowaa re2uy dyskus%i ani znaczenie uEywanyc. w nie% ter>inBw: (olidarno;A 3ya ()R*NV: (tan wo%enny poczFtkowo t< dwudzielno;A sceny polityczne% zaostrzy i utwardzi: WkrBtce %ednak okazao si<? Ee przeciwstawienie G>y" $ Goni" nie wystarcza w sytuac%i? kiedy Goni" nie tylko rozporzFdza%F siF i soc%otec.nicznF sprawno;ciF? ale do3rze wiedzF? cze2o c.cF: utrzy>ania wadzy: Dla PZPR 3y to pro2ra> >ini>u>? lecz zupenie wystarcza%Fcy w roz2rywce z o;rodka>i opozycy%ny>i? ktBryc. nie Fczy Eaden pro2ra> pozytywny? Eadna wspBlna wiz%a inne% Polski: Z perspektywy lat widaA to wyraHnie: ani przewodniczFcy (olidarno;ci? nasz na%wy3itnie%szy przywBdca Iznako>ity taktyk? ale 3ez wasne2o pro2ra>uK? ani Je2o doradcy rBwnieE takie% wiz%i nie posiadali: Wo%ciec. Jaruzelski i %e2o wspBpracownicy nie potra ili si< uporaA z Eadny> pro3le>e> 2ospodarczy>? spoeczny> czy polityczny>? sto%Fcy> przed pa@stwe>: Mieli teE do czynienia ze stay> po2arszanie> si< sytuac%i ekono>iczne% Polski: JednakEe w ciF2u paru lat osiF2n<li ol3rzy>i sukces soc%otec.niczny: przekonali !#7 znaczFcF cz<;A opozyc%i do potrze3y 2eneralne2o ko>pro>isu: *powiada o ty> zwi<Hle Jan (kBrzy@ski w pas%onu%Fce% ksiFEce 02oda i rewoluc%a: Wadza i opozyc%a !"4#L!"4":
*to w roku !"4# Ada> Mic.nik w ksiFEce )akie czasy::: Rzecz o ko>pro>isie postulowa porozu>ienie z wadzF: GDla ko>unistBw >oEe to 3yA dro2a do uzysania le2ity>ac%i? dla nas za; $ dro2a do 2odziwe2o Eycia:" RBwnocze;nie Marcin &rBl w Warszawie? a Walde>ar &uczy@ski w ParyEu ukadali pro%ekty koe2zystenc%i z wadza>i PRL$u? uznane2o za Gpa@stwo nasze" i syste>e>? GktBry %est i >usi 3yA ko>unistyczny": - po>y;leA? Ee dziao si< to zaledwie na cztery lata przed upadkie> te2o syste>uR doprawdy 3ardzo trudno 3yo3y dowodziA? Ee 2otowo;A opozyc%i do za$warcia ko>pro>isu upadek ko>uniz>u przyspieszya: Nie >oEna si< dzisia% op<dziA wraEeniu? Ee zwolenniko> ko>pro>isu za3rako cierpliwo;ci: )rwao;A peerelowskie% pseudo$pa@stwowo;ci zakadano zresztF %eszcze na poczFtku !"4" roku: Jerzy )urowicz? prze>awia%Fc w i>ieniu &o>itetu *3ywatelskie2o podczas otwarcia o3rad *krF2e2o (tou I9 -!"4"K o3iecywa Gposzanowanie konstytuc%i PRL"R - w nast<pnyc. ty2odniac. nie raz takie zapewnienia skadano: 1akowicie wi<c uprawnione %est pytanie o zasady ko>pro>isu? do ktBre2o doszo na wiosn< !"4" roku: 1zy zawiera%Fcy Bw ko>pro>is w i>ieniu narodu wiedzieli? do %akic. dalszyc. celBw >ia ic. doprowadziAN -nacze% >BwiFc? do cze2o 3y ;rodkie>N 1zy teE za cel >ieli sa>o zawarcie ko>pro>isu? to %est uzyskanie pozyc%i partnerBw wadzyN Dzisia% widaA %asno? Ee %ak na >oEliwo;ci .istoryczne? cele stawiano so3ie 3ardzoT o2raniczone: PRL czyli kultura aszu !#! (prawdzenie> pryncypializ>u 3yo zac.owanie si< czoowyc. dziaaczy strony solidarno;ciowe% w przededniu *krF2e2o (tou w o3liczu za>ordowania w styczniu !"44 dwu ksi<Ey? zwiFzanyc. z opozyc%F: (te ana Niedzielaka i (tanisawa (uc.owolca: Zarea2owano >ilkliwie? o3awia%Fc si< prowokac%i $ i utwardzenia stanowiska strony rzFdowe%: Ale przecieE suE3y spec%alne pozostaway pod kontrolF partii? a wi<c na kierownictwo party%ne spadaa odpowiedzialno;A za prowokac%<: JeEeli nie panowali nad sytuac%F Ia %este> przekonany? Ee panowali cakowicie $ i ;wiadczy o ty> pBHnie%sze u>orzenie doc.odze@ w sprawie o3u za3B%stwK? powinni 3yli 3yA pokornie%si: Mi<kko;ciF swo%e% reakc%i strona solidarno;ciowa u>acniaa przeciwnika: (y2nalizowaa wasne o3awy i sa3o;A? wynika%FcF z unikania twarde% kon rontac%i: Zniec.<cenie opozyc%i do pode%>owania ryzyka? do stawiania spraw na ostrzu noEa? 3yo niewFtpliwie %edny> z celBw? %akie stawiali so3ie party%ni taktycy w roz2rywce z narode>: W dru2ie% poowie lat osie>dziesiFtyc. udao i> si< ten cel osiF2nFA? przyna%>nie% w stosunku do otoczenia Lec.a Wa<sy: *d>awia%Fc ust<pstw? kierownictwo PZPR c.<tnie
odwoywao si< do GnaciskBw opinii party%ne%"? niec.<tne% wszelki> ko>pro>iso> i ukado> z G("Q rBwnocze;nie Wo%ciec. Jaruzelski wydawa I%ak np: 8 P !"44 na posiedzeniu (ekretariatu &1K polecenia? a3y >o3ilizowaA Gaktyw ro3otniczy" do protestBw przeciw roz>owo> z Wa<sF: Z tF taktykF idealnie wspB2raa o3ses%a niektBryc. przywBdcBw opozyc%i L wyrBEnia si< pod ty> wz2l<de> Ada> Mic.nik L wczuwa%Fcyc. si< w rzeczywiste czy rzeko>e? zewn<trzne i wewn<trzne? Gtrudno;ci wadzy": W na%lepszy> razie owocowao to postawF oczekiwania na nowe !#= inic%atywy Gli3eralnyc." ko>unistycznyc. Gre or>atorBw": Podczas wst<pnyc. przy>iarek do roz>Bw o3ie strony unikay nazywania rzeczy po i>ieniu: Przyczyny i pola kon liktu opisywano sposo3a>i unikowy>i i nie%asny>i: JednakEe strona ko>unistyczna stosowaa t< taktyk< ze ;wiado>o;ciF 2ry? udawania? czy wr<cz cyniz>u: G*pozyc%a" >usiaa si< o2raniczaA c.oA3y ze wz2l<du na cenzur<: Na%wi<kszF pow;ciF2liwo;A Iczyli w praktyce: o3ud<K wykazywano w kwestii dla kaEde2o narodu na%3ardzie% unda>entalne%: w sprawie niepodle2o;ci pa@stwa: )a narzucona przez przy>us okoliczno;ci ><tno;A %<zyka polityczne2o niepostrzeEenie staa si: ,ronisaw /ere>ek 3y c.wale3ny> wy%Ftkie> w staranny> i ostroEny> do3ieraniu sBw IskFdinFd wieloznacznyc.K? kiedy >Bwi o celac.? ktBre so3ie stawia strona Gsolidarno;ciowa"? przyst<pu%Fc do rokowa@ *krF2e2o (tou: ,rak pryncypialne2o przy2otowania przywBdcBw strony Gsolidarno;ciowe%" do owyc. rokowa@ rzuci cie@ na *krF2y (tB i sprawi? Ee ostatecznie wi<kszy sukces odniosa strona rzFdowa: Lrodowiska zwiFzane z PZPR przetrway do;A spoko%nie i 3ezpiecznie okres rewolucy%nyc. napi<A i radykalnyc. prze>ian syste>u rzFdzenia: Nie doznay uszczer3ku ekono>iczne2o L wr<cz odwrotnie: 0>iay si< sprawnie dostosowaA do de>okratycznyc. re2u 2ry polityczne% $ i po paru latac. odzyskay w znaczne% >ierze takEe wadz< politycznF: W dodatku odzyskay %F w warunkac. nieporBwnanie wi<ksze2o 3ezpiecze@stwa: *trzy>ay to? o czy> w roku !"4# pisa Mic.nik: le2ity>iz> polityczny: Za; Bwczesna niele2alna opozyc%a teE >a dzisia% to? co wBwczas? dziesi<A lat te>u? postulowali &rBl i &uczy@ski: status opozyc%i le2alne%: PRL cali kiltura aszu !#5 Pod koniec lat osie>dziesiFyc. podstawF strate2u kierownictwa PZPR 3yo wciH2ni<Qie Gsolidarno;ciowe%" opozyc%i do struktur PEL$u? a3y te struktury wz>ocniA a opozyc%i ode3raA %e% ileowF toEsa>o;A: Dopuszczenie G(olidarno;ci" dK uddau w wy3orac.
3yo o ertF zasadnicze% akceptac%i srste>u: Reprezentanci zwiFzku przy%<li t< o ert< po tK? 3y syste> z>ieniA: Ale szy3ko;A procesu i deter>inc%a narodu? ktBry w ple3iscytowy> 2osowaniu 8czeidca !"4" roku syste> odrzuci $ wywoay popoc. w;rBd Bwczesnyc. przywBdcBw opozyc%i i sprawig? Eeirodek? %aki> 3yo we%;cie w struktury wadzy? naklucowy okres ponad roku przesoni cel? do ktBre2o >ie&>y dFEyA: %ednoznacznie de>okratyczne i niepodle2e pa@stwo: Dlate2o za>iast wyraHne2o tozdaau >i<dzy wasalski> PRL a niepodle2F --- RzeczpospolitF pierwszy rzFd Gsolidarno;ciowy" za undowa ni> wielkie roz>azanie: Moralno$ideowy doro3elQ e>2rac%i polityczne% wstawiono do >uzealne2o kata: Da<ki 2oso> 2rona posBw i senatorBw z GdruEyny WaTy" pierwszy> prezydente> na nowo niepodle2e2o paistwa zosta 2enera? ktBry kilka lat przedte> o3%<ciQ na%wyEszyc. stanowisk w PRL uzasadnia w li;cie dI Leonida ,reEniewa zau anie>? okazywany> >u przez 2eneralne2o sekretarza &PZR::: Wo%ciec. Jaruzelski %ako pierwzy prezydent --Rzeczypospolite% $ ten sa> Ja>zeliki? ktBry !5 2rudnia !"4! roku zapowiada? Ee Gsoi%aliz>u 3<dzie>y 3roniA %ak niepodle2o;ci"? kiedK aninepodle2o;ci? ani soc%aliz>u w pa@stwie nie 3yo $ %et na%lepszy> sy>3ole> spu;cizny aszu? pozostawioci% na> przez PRL: J---: Wi<c cBE si< dziwiA? Ee rn3dszipokolenia ucieka%F dzisia% od aktywno;ci pu3liczne% i wolF wy>iernF? !! $ Z Polski ::: !#8 sprawdzalnF w licz3ac. dziaalno;A 2ospodarczF na wasny rac.unekN A RzeczpospolitF zostawia%F w sprawnyc. r<kac. postko>unistycznyc. ac.owcBw: - cBE si< dziwiA? Ee uporczywie powraca%F pytania o rol< intelektualistBw w okresie PRL$u: )o nie oni sa>i stworzyli tradyc%< toleranc%i wo3ec aszu $ ale przecieE d3ao;A o prawd< %est podo3no istotF zawodu intelektualisty? wi<c ic. niec.lu3na rola rzuca si< w oczy: Wyo3raH>y so3ie ponad czterdziestoletni okres? w ktBry> szewcy ro3iF >asowo i konsekwentnie dziurawe 3uty? a producenci przetworBw owocowyc. L sone dEe>y: )ak wa;nie 3ywao z intelektualista>i w PRL$u: [w Gszkielet w sza ie"? o ktBry> w >a%u !"6" roku pisa w G&ulturze" /ustaw Uerlin2$/rudzi@ski? nadal nie zosta w cao;ci z sza y wy%<ty: Po wy3orac. wrze;niowyc. !""5 czyli Wielkie Roz>azanie Wyniki wy3orBw sF $ powinny 3yA $ dla wszystkic. pokonanyc. wezwanie> do o3rac.unku: )ak %ak w ankiecie GRzeczypospolite%": co;>y zro3ili z naszF wolno;ciFN A nawet wi<ce%: cBE si< stao z narode> polski>? w latac. !"47 i !"4" pioniere> prze>ian w Europie ;rodkowe%? pioniere> w odc.odzeniu od ko>uniz>uN
W artykuac. pu3licystycznyc. i wypowiedziac. przywBdcBw politycznyc. do>inu%e ton oskarEe@ i wyrzutBw? z re2uy pod adrese> ko2o; inne2o: My;l<? Ee niecierpliwe atakowanie do>nie>anyc. winowa%cBw >i%a si< z cele>: Potrze3ne %est spo%rzenie na to? co zaszo? w duEsze% perspektywie czasowe% $ i znalezienie odpowiednie2o %<zyka do uc.wycenia te% >aterii? %akF sF z>ienia%Fce si< postawy polityczne PolakBw: )ak na2>inne opisywanie nasze% sytuac%i w kate2oriac. party%nyc. podziaBw %est szcze2Blnie >ylFce? 3o partie sF 3ardzo sa3o u2runtowane w polskie% ;wiado>o;ci z3iorowe% i $ %ak wskazu%F wszystkie 3adania $ tylko nieznaczny procent wy3orcBw skonny %est si< z ni>i utoEsa>iaA: !#9 1.c< si< pokusiA o wy%a;nia%Fcy opis z>ian w sy>patiac. politycznyc. Ia dokadnie%: spoeczno$ ekono>icznyc.K w przeciF2u u3ie2yc. parunastu lat: ,ez wskazywania winnyc.? nawet 3ez pene2o ustalania przyczyn $ ale z nadzie%F zrozu>ienia te2o? co si< wydarzyo: My;l<? Ee dla nasze2o celu >oEna wyrBEniA dwie paszczyzny zac.odzFcyc. prze>ian: Jedna $ to spoecznie akceptowane syste>y Iczy .ierarc.ieK warto;ciQ dru2a $ to szukanie przez ludzi sposo3Bw rea2owania i wpywania na to? co si< z ni>i dzie%e w ra>ac. pa@stwa: -: Lata !"47L4!? okres tworzenia G(olidarno;ci" L ktBra 3ya? wedle tra ne2o okre;lenia )i>ot.y /arton As.a? kole%ny> Gpowstanie> narodowy>" PolakBw L 3yy okrese> rozpowszec.nione% 2otowo;ci do po;wi<ce@? naraEania si<? suEenia Gideao>": Pa>i<ta> sierpniowe o3rady Mi<dzyzakadowe2o &o>itetu (tra%kowe2o? podczas ktBryc. okazywano skonno;A do rezy2nac%i z pewnyc. postulatBw ekono>icznyc. $ ale nie c.ciano odstFpiA od EFdania wolnyc. zwiFzkBw zawodowyc. i upo>inania si< o wi<HniBw politycznyc.: &ole%nF >o3ilizac%< o iarno;ci wywoa stan wo%ennyQ doku>enty lat !"4=L45 Ipie;ni? oto2ra ie? plakaty?Q 2azetki podzie>ne? itd:K wy2lFda%F dzi; aE nieprawdopodo3nie? dziaa%F %ak okrutny wyrzut su>ienia: wa;nie ta postawa 2otowo;ci do po;wi<ce@ w i>i< celBw nie cakie> praktycznyc. 3ya przez wadze t<piona na%zaciekle% i na%rBEnie%szy>i sposo3a>i: od skryto3B%czyc. >ordBw IktBryc. sy>3ole> 3yo ><cze@stwo ksi<dza PopieuszkiK poprzez z>uszanie do e>i2rac%i aE do wielorakic. akc%i Gu;wiada>ia%Fcyc."? w ktBryc. tu>aczono? Ee Ginteres Polski wy>a2a? 3y:::" itd: )ak cz<sto c.walona pow;ciF2liwo;A w terrorze? stosowa Po wy3orac. wrze;niowyc. !""5::: !#6
ny> przez 2eneralski reEi>? >iaa przecieE unkc%< soc%otec.nicznF: Za>azywaa kontury? w >ie%sce %ednoznaczne2o wy3oru podsuwaa roz>azanie? dwuznaczno;A? ko>pro>isQ w >ie%sce zasadnicze2o kon liktu warto;ci wprowadzaa pra2>atyz> i perswaz%<: Z tF soc%otec.nikF wadzy wspB2raa ewoluc%a .ase Gopozyc%i": Na plan pierwszy wysuni<to sprawy 2ospodarcze: Za 2BwnF wad< ko>uniz>u uznano %e2o niewydolno;A ekono>icznF: Nie3awe> Wa<sa rzuci .aso: G(olidarno;A $ to re or>aR" Roz>owy *krF2e2o (tou i osiF2ni<te przy nic. ko>pro>isowe porozu>ienie o3ie strony przedstawiay nie>al c.Bralnie %ako rezultat rozsFdku i u>iaru ko>unistBw $ nie za; wynik wieloletnie2o oporu? sukces narodu okupiony tysiFca>i o iar w walce z narzucony> ustro%e>: *krF2y (tB? za>iast staA si< poko%e> zawarty> >i<dzy przeciwnika>i? u;wi<ci ko>pro>is %ako zasad< naczelnF i podwaEy sens dotyc.czasowyc. po;wi<ce@: 1zy warto 3yo oddawaA Eycie? kiedy >oEna si< do2adaAN Po czerwcowyc. wy3orac. !"4" roku 3ya >oEno;A dokonania $ o3wieszczenia $ przeo>u? z2odne2o z wolF 2osu%Fcyc.: JednakEe GLudzie? ktBrzy o3%<li wadz< po !"4" r:? 3ya opozyc%a? nie potra ili po%FA L wyraHnie za3rako i> tu wyo3raHni polityczne% $ przeo>owe2o znaczenia te2o okresu:" $ powiedzia w wywiadzie dla GRzeczypospolite%" I!# J-- !""5K /eor2es Mink? zna%Fcy do3rze Polsk< rancuski soc%olo2 i politolo2: Z>arnowano wi<c szans< wytworzenia przez zwyci<ski o3Bz antyko>unistyczny nowe% ideolo2ii niepodle2e2o pa@stwa? analo2iczne% do te%? ktBrF tak skutecznie wypracowaa -- Rzeczpospolita: Nicze2o podo3ne2o c.oA3y nie zro3iono: Przeciwnie: za>azywano przedzia >i<dzy PRL a --- RzeczFpospolitF: G/ru3a kreska" pre>iera Mazowieckie2o staa si< synoni>e> !#4 nie przeci<cia wi<zBw? ale zapo>nienia o rBEnicac. i puszczenia w niepa>i<A: Przedstawiciele na%wyEszyc. wad z RP $ prezydent i pani pre>ier $ n3: swe2o czasu posanka na se%> PRL? wy3rana w wy3orac. !"47 roku? ktBre Bwczesna wolno;ciowa Gopozyc%a" kazaa 3o%kotowaA $ nadal opisu%F polityczny> 3ekote> nasz or>alny stosunek do PRL? pa@stwa na%pierw zniewolone2o a pBHnie% wasalskie2o: Z %edne% strony >Bwi si< o Gwieloletnic. dFEeniac. do wolno;ci i poszanowania praw czowieka? a nawet o Godzyskiwaniu niepodle2o;ci"? wyraEa Gna%2<3szF wdzi<czno;A" (tano> Z%ednoczony> i na2radza odznaczenia>i 3yyc. dyrektorBw Radia Wolna Europa $ aE dru2ie% wyraEa si< GwFtpliwo;ci >oralne" co do ludzi? ktBrzy naraEali Eycie przeszkadza%Fc Z(RR w dFEeniac. do z3ro%ne2o zapanowania nad ;wiate>: Wp<dzono narBd w stan? ktBry Z3i2ienw Uer3ert nazwa Gci<EkF zapa;ciF se>antycznF" IG)y2odnik (olidarno;A"? l P !""5K: Prezydent i >inister o3rony tu>aczF si< potrze3F uszanowania uczuA o icerBw 3: Ludowe2o Wo%ska Polskie2o:
Jeste> przekonany ItakEe na podstawie roz>Bw z wielo>a o icera>iK? Ee wi<kszo;A przy%<a3y z ul2F prosty werdykt: GPanowie suEyli;cie? >oEe z >usu? ze% sprawie $ tak? %ak ze% sprawie suEyli do !"!4 roku o icerowie ar>ii za3orczyc.: )ak %ak i ic.? nikt was za to karaA nie 3<dzie: *dtFd >oEecie swo3odnie suEyA wolne% Polsce:" )o Wielkie Roz>azanie naoEyo si< w czasie na wolnorynkowe re or>y 2ospodarcze i pot<EnF? nie>al powszec.nF IdoFczyli takEe eks$ko>uni;ciK al< propa2andy sukcesu inansowe2o? zaradno;ci? wyda%no;ci? przedsi<3iorczo;ci i szukania zysku wsz<dzie? 2dzie si< da: )elewiz%a zacz<a natr<tnie kusiA do3ra>i %eszcze niedawno te>u nieosiF2alny>i na kra%owy> rynku L Po wy3orac. wrze;niowyc. !""5::: !#" a teraz dost<pny>i dla kaEde2o? kto rozporzFdza 2otBwkF: A kto niF nie rozporzFdza $ %est po prostu 2orszy: (prawozdawcy sportowi prze%<li skwapliwie a>eryka@ski o3ycza% podawania wysoko;ci na2rBd i wyliczania? ile kto i za co i w %akie% walucie czy postaci zdo$3y za po>ocF sportowyc. osiF2ni<A: - tak to wolny rynek? zani> %eszcze zaczF w peni unkc%onowaA w naszy> kra%u w sensie strukturalno$2ospodarczy>? sta si< %uE uznany> pole> o3ie2owe% oceny warto;ci czowieka: NastFpio? wedle or>uy pro : Janusza 1zapi@skie2o IGRzeczpospolita"? !# -P !""5K? Guzie>ienie polskie% duszy": Gzacz<li;>y 3iA wszelkie ;wiatowe rekordy w wiFzaniu nasze2o sa>opoczucia `:::a przede wszystki> z pieni<dz>i: `:::a )o %uE nawet nie realiz>? to %est etyszyzac%a pieniFdza:" 1o;>y zro3ili z naszF wolno;ciFN Przeliczyli;>y %F na pieniFdze: A poniewaE? %ak in or>owa niedawno prezes 1entralne2o 0rz<du Planowania Jerzy &ropiwnicki? wzrost doc.odBw cae2o spoecze@stwa idzie w parze z 2watowny> wzroste> ic. nierBwno;ci we wszystkic. 2rupac. spoeczno$zawodowyc.? a ponadto wyadowu%e si< racze% w zwi<kszone% konsu>pc%i niE w inwestyc%ac. $ ci? ktBrzy >a%F i wyda%F wido>ie coraz wi<ce% pieni<dzy? >uszF raziA Guzie>ione dusze" te% wi<kszo;ci? ktBra >a i wyda%e proporc%onalnie coraz >nie%: Przeceniono wpyw telewiz%i na decyz%e wy3orcze: okaza si< >ar2inalny: Nato>iast %e% wpyw na o3ycza%owo;A i wyo3raEenia spoeczne %est o2ro>ny $ i z kolei oddziaywa na sy>patie polityczne: -reneusz &rze>i@ski IGRzeczpospolita"? =#_=9 -P !""5K susznie zwrBci uwa2< na konsekwentne u>ilanie przez pro2ra> pa@stwowe% IRK )J wspo>nie@ o PRL? na wytwarzanie sko%arze@ nostal2icznyc. $ i na rBwnoczesny 3rak !97 prB3 c.ociaE3y pokazania? %aki>i dro2a>i doszli;>y
do z>iany ustro%u i ile PolakBw kosztoway Inie tylko >oralnie? ale w wy>iarze rosnFce2o z roku na rok zaco ania >aterialne2o i cywilizacy%ne2o w stosunku do Europy Zac.odnie%K te rzewnie wspo>inane lata spoko%u: *to %eszcze %eden przykad zanied3ania o3owiFzkBw ideowyc. wo3ec wasne2o narodu i straty szansy wytworzenia >itolo2ii Gsolidarno;ciowe2o" wyzwolenia i --- Rzeczypospolite% %ako nowe% Polski Niepodle2e%: Pokolenie -- Rzeczypospolite% wyroso w kulcie 3o.aterBw? ktBrzy u>oEliwili %e% powstanieQ ludzie? ktBrzy oddali Eycie za wolno;A dzisie%szyc. PolakBw od ko>uniz>u i o3ce% prze>ocy sF dzisia% prawie zapo>niani: Wszystkie te procesy? ktBre sy2nalizu%< tu racze% niE opisu%<? zoEyy si< Iwraz z przyspieszenie> ewoluc%i w o3ycza%ac.K na 2eneralnF z>ian< w spoecznie unkc%onu%Fce% .ierarc.ii warto;ci: ZnaleHli;>y si< daleko od 3ie2una o iarno;ci i suE3y ideao>: Na paszczyHnie polityczne% procesy te spowodoway osa3ni<cie poczucia identy ikac%i PolakBw z N-EP*DLE/D'M pa@stwe> polski>: (y>3ole> Iprzypadkowy>K te2o osa3ni<cia %est akt? Ee wa;nie stronnictwo? ktBre na%2o;nie% szer>owao .ase> niepodle2o;ci $ &PN $ utracio znacznF cz<;A zwolennikBw na rzecz::: (o%uszu Lewicy De>okratyczne%: IA isz z napise>: GOe2na%? lewico $ wraca Polska" 3y zapewne rekordowo c.y3iony:K --: Przenie;>y si< na dru2F paszczyzn<: %ak starali si< polscy wy3orcy wpynFA na 3ie2 spraw w ic. pa@stwieN - %akie 3yy praktyczne skutki pre erenc%i? wyraEanyc. w kole%nyc. 2osowaniac.N Jeste> przekonany? Ee ko>entatorzy polskie% sceny polityczne% popenia%F prosty a zasadniczy 3Fd usiu%Fc opisaA t< sceni polityczny>i pozosta%e u nas 3ardzo niskiQ sFdz<? Ee co na%wyEe% =7S PolakBw ukada swo%e sy>patie i po2lFdy wedle te2o? co i> podpowiada %aka; party%na struktura: 0dzia w wy3orac. z>usza wszystkic. do wtoczenia wasnyc. sprzeciwBw i Eycze@ w niez3yt sy>patyczne szu ladki party%ne: Jest to %eden z powodBw niskie% rekwenc%i: Wtaczanie od3ywa si< troc.< na o;lep? i $ %ak sFdz< $ 2Bwnie na zasadzie szukania tyc.? ktBrzy >o2F reprezentowaA nasze interesy i wyraEaA nasze niec.<ci Ia nie na zasadzie popierania pro2ra>BwK: Wy3ory parla>entarne sF %ak >ierzenie narodowi te>peratury $ ale takie? Ee pac%ent Inieprzyzwycza%onyRK %est 3ardzo ;wiado> wtykania >u pod pac.< ter>o>etru i 2orFczka >u wzrasta? t%: e>oc%e od2rywa%F zwi<kszonF rol<: A wiado>o? Ee stopie@ zadowolenia z wasne% sytuac%i nie %est w naszy> spoecze@stwie wysoki: Analizowanie decyz%i wy3orczyc. %ako decyz%i poparcia lu3 odrzucenia takie2o czy inne2o stronnictwa >usi wi<c 3yA znieksztaca%Fcy> uproszczenie>: - caa
nie%asno;A a nawet Idla wieluK nieprzewidywalno;A zac.owa@ %est zapewne spowodowana 2Bwnie stosowanie> nieodpowiednie2o %<zyka opisu zac.owa@ wy3orcBw: /osowanie czerwcowe !"4" 3yo susznie okre;lane %ako ple3iscyt: Przy na%wyEsze% z uzyskanyc. w ciF2u czterec. lat rekwenc%i re erendu> wypado cakie> %ednoznacznie: Gnie c.ce>y ko>uny? nie c.ce>y i %uE": ,yy to spo;rBd pi<ciu wy3orBw w ciF2u czterec. lat Iparla>entarne J- !"4"? sa>orzFdowe J- !""7? prezydenckie %esie@ !""7? parla>entarne -P !""!? parla>entarne -P !""5K %edyne wy3ory o c.arakterze zasadniczy>? ideolo2iczny>: - ostatnie? do ktBryc. >oEna sensownie odnie;A po%<cie Go3Bz solidarno;ciowy": Przesta !9= on istnieA z >o>ente> wy3oru Jaruzelskie2o i powoania rzFdu Mazowieckie2o: Wst<pny podzia dokona si< %eszcze wcze;nie%: na wiosn< !"4"? kiedy to cz<;A czonkBw &o>itetu *3ywatelskie2o przy PrzewodniczFcy> N(ZZ G(" opowiedziaa si< za rozszerzenie> wac.larza polityczne2o kandydatBw w z3liEa%Fcyc. si< wy3orac.: Poparta przez Wa<s< wi<kszo;A Ipod wodzF ,ronisawa /ere>kaK nale2aa na Gzwieranie szere2Bw": W rezultacie sporu nie kandydowali do parla>entu >: in: Wiesaw 1.rzanowski? Aleksander Uali? )adeusz Mazowiecki? Jan *lszewski i Ada> (trze>3osz: Nato>iast od zi>y !"4"_"7 datu%e si< coraz wyraHnie%szy podzia na tyc.? ktBrzy c.cF trzy>aA si< ustale@ G*krF2e2o (tou" $ i tyc.? ktBrzy c.cF si< wyraHnie odciFA od kontynuac%i PRL$u: (tosowanie ter>inu Go3Bz solidarno;ciowy" dzisia% L takEe o3e%>u%e zarBwno 0D i &LD %ak Porozu>ienie Ludowe? P1 i sa> N(ZZ G(" $ %est Eaosny> anac.roniz>e>: Nie tylko: %est wrzucanie> do %edne2o worka u2rupowa@? ktBre 3yy przez prawie cay czas u wadzy $ z ty>i? ktBre 3yy przez prawie cay czas w opozyc%i: Wynik wy3orBw czerwcowyc. !"4" 3y %ednoznaczny $ ale nast<pstwe> ic. 3yo utrzy>anie znaczne% cz<;ci wadzy? z prezydenturF wFcznie? przez 3yyc. ko>unistBw: (twierdzenie? Ee wielka cz<;A 2osu%Fcyc. na G(" poczua si< zawiedziona i oszukana? stao si< 3ana$e> $ ale nie przesta%e 3yA suszne i waEne: )en zawBd od3i si< %uE na wynikac. wy3orBw sa>orzFdowyc.: W wy3orac. prezydenckic. ponad 47S 2osowao Iw - turzeK przeciw Bwczesne% polityce rzFdu: JednakEe kandydat 2oszFcy potrze3< Gprzyspieszenia" i zasadniczyc. prze>ian natyc.>iast po wy3orze okaza si< rzecznikie> kunktatorstwa i kontynuac%i: - znowu wy Po wy3orac. wrze;niowyc. !""5::: !95 3orcy poczuli si< rozczarowani: ZawiBd ic. *3ywatelski &lu3 Parla>entarny i ir>u%Fca 2o w wy3orac. G(olidarno;A"Q teraz zawiBd ic. Lec. Wa<sa: Wy3ory? ktBre >iay si< od3yA G%ak na%pr<dze%"? odwleczono do
%esieni !""!: - znowu okoo 47S 2osu%Fcyc. Iprzy >ale%Fce% rekwenc%iK opowiedziao si< przeciwko polityce? prowadzone% przez Bwczesny rzFd J:&: ,ieleckie2o: Dla wyraEenia swo%e2o sprzeciwu szukali roz>aityc. party%nyc. kanaBwQ wi<kszo;A zawierzya nowo utworzony> partio> i koalic%o>: Narzucono %ednak innF interpretac%< wynikBw: w kate2oriac. Glewicy" i Gprawicy": &ryteria ukadano w do;A dowolne wzory? oparte nie na postawac. i po2lFdac. 2osu%Fcyc.? ale na wy3ranyc. skadnikac. pro2ra>BwQ w dodatku kryteria te krzyEoway si< ze so3F: &lasy ikac%a z>ieniaa si< teE w zaleEno;ci od po2lFdBw politycznyc. klasy ikatora: )ak istotny czynnik? %ak nastawienie do inte2rac%i ze WspBlnotF Europe%skF? nie 3y w o2Ble 3rany pod uwa2<? itd: RzFd Jana *lszewskie2o nazywano zwykle Gcentroprawicowy>"? c.ociaE to okre;lenie >iao 3ardzo nie%asny zwiFzek z %e2o pro2ra>e> IeXpose popara 0nia Pracy? przeciwko 3yy i 0nia De>okratyczna? i &on2res Li3eralno$De>okratyczny? i (o%usz Lewicy De>okratyczne%K: Ale ter>inolo2ia lewicowo_prawicowa rozszalaa si< dopiero po o3aleniu te2o rzFdu: Za Glewic<" uznawano zarBwno (DRP i 0ni< Pracy %ak i P(L $ ktBre w pa@stwac. Europy Zac.odnie% 3yo3y okre;lane %ako stronnictwo prawicowe Ikonserwatyz> spoeczny? niec.<A do inte2rac%i europe%skie%KQ niec.<tni u>ieszczali na lewicy takEe 0ni< De>okratycznF? a na$wet &on2res Li3eralno$De>okratyczny: Zwyky o3y$watel niewiele z te2o rozu>ia i 3ardzo >ao 2o te etykietki o3c.odziy: -stotne dla nie2o 3yo to? Ee rzFd !98 pre>ier (uc.ockie% kontynuowa i o3wieszcza du>nie? Ee kontynuu%e? polityk< spoeczno$2ospodarczF rzFdu% Mazowieckie2o i ,ieleckie2o $ przeciw ktBre% znaczna% wi<kszo;A wypowiedziaa si< %uE dwukrotnie: 02rupowania? ktBre z>ian< te% polityki zapowiaday? al3o odstFpiy od o3ietnic I%ak Z1.NK? al3o okazay si< 3ezradne i podzielone I%ak P1K: Z wy%Ftkie>? oczy$ R wi;cie? (o%uszu Lewicy De>okratyczne% i Iw >nie%szy>i stopniu konsekwentne2oK P(L$u: Wywoywao to rosnFce protesty wielu 2rup spoecznyc.? dare>nie szuka%Fcyc. sposo3u wpyni<cia na post<powanie wadz IstFd np: c.wilowa kariera G(a>oo3rony"K: 02rupowania? uzna%Fce sa>e sie3ie za Gprawicowe"? uznay te nastro%e spoeczne za wyraz poparcia dla ic. wasnyc. opozycy%nyc. celBw i pro2ra>Bw: 0toEsa>iy one zasad< pry>atu niepodle2o;ci pa@stwa i konsekwentny antyko>uniz> z prawicowo;ciF: Z te2o utoEsa>ienia wynika po2lFd? Ee rzFd Uanny (uc.ockie% %est Glewicowy"Q skoro za; rosnF nastro%e antyrzFdowe $ to znaczy? rozu>owano? ro;nie poparcie dla Gprawicy": &iedy 3adania opinii pu3liczne% od wielu >iesi<cy nie wykryway takie2o rosnFce2o poparcia? a wr<cz przeciwnie $ traktowano wyniki ankiet z niedowierzanie>? po>awia%Fc soc%olo2Bw o stronniczo;A Ipac%ent 2niewa
si< na ter>o>etr:::K: JednF z przyczyn 2roteskowe2o a 3rze>ienne2o w skutki nieporozu>ienia 3yo to? Ee u2rupowania Gprawicowe" zlepiay w swo%e% koncepc%i Gprawic<" w sensie polityczno$ ilozo iczny> z GprawicF" w sensie spoeczno$2ospodarczy> It%:? nieco upraszcza%Fc? z li3eraliz>e> ekono>iczny>K: Proporc%e >ieszanki 3yway roz>aite? od skra%ne% prawicowo;ci ekono>iczne% 0nii Polityki Realne% do ele>entBw pa@stwa opieku@cze2o w pro2ra>ie Ruc.u dla Rzeczypospolite% $ ale Po wy3orac. wrze;niowyc. !""5::: !9# w oczac. przeci<tne2o wy3orcy prawica 3ya prawicF? 2oszFcF pry>at wolne2o rynku? Gkapitaliz> dla wszystkic."? opaty za leczenie i nauk< I&orwin$MikkeRK? poc.wa< klasy ;rednie%? itd: (tosowanie w Polsce przeniesione2o z kra%Bw an2losaskic. po%<cia Gklasy ;rednie%" %est za3ie2ie> tyleE >odny> co sztuczny>: W naszyc. warunkac. klasa ta >oEe 3yA de iniowana )'L&* pozio>e> doc.odBw: Nie wyania si<? %ak Gstan trzeci" we +ranc%i a G>idde ciass" w An2lii? w walce o prawa o3ywatelskie i konkurenc%i z klasF wyEszF: Nie nawiFzu%e ani do etosu inteli2enc%i? ani do wFtyc. tradyc%i polskie2o >ieszcza@stwa: (koro w Polsce nie >a klasy wyEsze%? ;rednia wyrBEniaA si< >oEe %edynie wystawanie> ponad GniEsze" IRK >asy: )akie wy3i%anie si< %est oczywi;cie i .istorycznie poEyteczne i niez3<dne $ ale nie >usi sprawiaA przy%e>no;ci >aso>: &lasa ;rednia w Polsce $ to w >asowy> od3iorze ci? ktBry> powodzi si< lepie% niE ro3otniko> i c.opo>: A w de>okrac%i decydu%e licz3a? nie pozyc%a inansowa 2osu%Fcyc.: Jak susznie stwierdza%F /eor2es Mink i Jean$1.arles (zurek? w wydane% przez paryski *;rodek ,ada@ nad (poecze@stwa>i Postko>unistyczny>i 3roszurze o Dawnyc. i nowyc. elitac. w Europie Lrodkowe% i Wsc.odnie%? klasa? ktBra >a odnosiA na%wi<ksze korzy;ci? staA si< 2Bwny> 3ene ic%ente> prze>ian polityczno$2ospodarczyc. w Polsce $ %est dopiero pro%ektowana: 0 nas utoEsa>iono %F z GklasF ;redniF": - to do nie% zwracay si< partie Gnie$lewicowe"? zarBwno rzFdowe? %ak 0nia De>okratyczna i &on2res Li3eralno$De>okratyczny L %ak i opozycy%ne: Porozu>ienie 1entru>? 0nia Polityki Realne%? Ruc. --- Rzeczpospolite%: Jaki odsetek wy3orcBw >oEe o3%FA ta Gpro%ektowana klasa" 2Bwnyc. 3ene ic%entBw prze>ianN !7SN !99 !#SN Z pewno;ciF nie wi<ce%: A co z caF resztFN Nie u>iaa o t< reszt< zad3aA G(olidarno;A"? wewn<trznie podzielona? poz3awiona >ocne2o przywBdztwa? sa>a sie3ie nie pewna: A wi<c zad3aa o niF $ Glewica": Zad3aa ty> atwie%? Ee tak (DRP%ak *PZZ i P(L rozporzFdza%F i sprawny>i or2anizac%a>i? i zaso3a>i
pieni<Eny>i? i ac.owy>i dziaacza>i: 1o wi<ce% $ i co l >oEe na%waEnie%sze? i co z pewno;ciF przesFdzio o tak zasuEony> sukcesie 0nii Pracy $ tylko trzy zwyci<skie u2rupowania zwracay si< do wy3orcBw w sposB3 soc%opsyc.olo2icznie wa;ciwy: Podczas 2dy wszystkie inne partie i stronnictwa? z 0niF De>okratycznF na czele? przedstawiay swo%e pro2ra>y? osiF2ni<cia oraz przywBdcBw i apeloway o poparcie $ (LD? P(L i 0P kady nacisk na to? Ee 3<dF REPREZEN)*WAh -N)ERE(' wy3orcBw: GZad3a>y o was" $ >Bwili ic. rzecznicy: A wy3orcy? niec.<tni do partii rzFdzFcyc.? o3rzydzeni kBtliwo;ciF Gcentroprawicy"? >ao zainteresowani pro2ra>a>i? nieu ni wo3ec slo2anBw? o2arni<ci niepewno;ciF $ szukali? raz %eszcze? sposo3u wyraEenia swoic. o3aw i c.<ci: Wy3orcze sy>patie wielu z nic. zatoczyy pene koo: od wielkie2o (ierpnia !"47 poprzez zdecydowany czerwiec !"4" do wrze;nia !""5: Za kaEdy> raze> c.cieli z>iany: *d czerwca !"4" spotykay ic. zawody? 3o politycy nie c.cieli wysuc.aA I%ak Wa<saK al3o nie u>ieli I%ak 0D i Gcentroprawica"K zrozu>ieA ic. 2osu: *3awia> si<? Ee i ty> raze> nie znaleHli odpowiednic. reprezentantBw: Ale to %uE inna .istoria: IpaHdziernik !""5K Wielko;A i upadek polskie% elity przywBdcze% Wypowiedzi na te>at elit? za>ieszczane w GPlusie$Minusie"? weekendowy> dodatku do GRzeczypospolite%"? nie ukada%F si< w ciF2 dyskusy%ny: Z dwu powodBw: po pierwsze? autorzy nie odnoszF si< do sie3ie wza%e>nie i piszF kaEdy oso3noQ po dru2ie posu2u%F si< rBEny>i i cz<sto roz3ieEny>i po%<cia>i Gelity": Zacz$" n< wi<c od prB3y uporzFdkowania pola: Elity? czyli 2rona ludzi %ako; wyniesionyc. ponad z3iorowo;A? >o2F si< wyrBEniaA przez swo%F pozyc%< ekono>icznF Ielity inansoweK al3o rol< instytuc%onalnF Ielity wadzyKQ da si< to wyrBEnienie sprowadziA do wspBlne2o >ianownika duEe2o zakresu decyz%i? ktBre czonkowie tyc. elit >o2F pode%>owaA? %ako np: wa;ciciele przedsi<3iorstw? dyrektorzy 3ankBw? >inistrowie czy wo%ewodowie: 1zy>; inny> sF elity? ktBre Jan JBze (zczepa@ski okre;li %ako Gkulturalne": a wi<c na%o2Blnie% >BwiFc ludzie? wpywa%Fcy na zac.owanie si< innyc. nie na drodze wydawania decyz%i i polece@? ale przez wasny przykad lu3 perswaz%<: PoniewaE Bw przykad czy perswaz%a nie >uszF dotyczyA wyFcznie spraw kultury? >oEe>y te elity nazwaA? z2odnie z tradyc%F? Gelita>i przywBdczy>i": Nato>iast elity pierw !94
sze2o rodza%u nazwa3y> Gelita>i instytuc%onalny>i": I(kad oso3owy o3u rodza%Bw elit >oEe si< ze so3F cz<;ciowo pokrywaA:K PoniEe% >owa 3<dzie o elitac. przywBdczyc.Q ic. 3owie> znaczenie 3yo w .istorii Polski szcze2Blne: Podstawowa unkc%a elity Mieszano teE w dotyc.czasowyc. wypowiedziac. dwa pytania: l: Jaka %est zasadnicza unkc%a elity przywBdcze%N i =: 1o sprawia? Ee %aka; 2rupa czy warstwa sta%e si< takF elitFN Ii dodatkowo: %akie warunki >usi speniA? 3y t< unkc%< zac.owaANK Dopiero rozrBEnienie tyc. dwu kwestii pozwala przystFpiA do odpowiedzi na %eszcze inne pytanie? ktBre przewi%a si< przez caF seri<: %akie sF przyczyny powszec.nie odczuwane2o kryzysu elitN 1zy> inny> 3owie> %est zanik %akie%; unkc%i Inp: N zawodu woHnicyK? a czy> inny> nieu>ie%<tno;A czy re$ zy2nac%a z %e% penienia Inp: zanik rodzi>e2o prze>ysu sa>oc.odowe2o w An2liiK: PodstawowF unkc%F elity przywBdcze% %est wskazy$ s wanie inny>? %ak si< >a%F zac.owywaA? %ak powinni post<powaA: Jest to unkc%a od>ienna od roli ekspertBw: Na%3ardzie% precyzy%nie przedstawiA %F >oEna odwou%Fc si< do zasadnicze2o w ilozo ii rozrBEnienia >i<dzy opise> a ocenF? >i<dzy G%est" a Gpowinien"? l Eksperci 2ro>adzF i udoskonala%F wiedz< na te>atZ te2o? co %est? ale 2ranicy z powinien nie przekracza%F? nie przec.odzF od opisu do oceny czy nor>y: PrzywBdcy swoi> sowe> lu3 przykade> dokonu%F takie2o prze%;cia? stwarza%F wy>o2i? wzory i >odele zac.owa@: )o? co powiedziae>? odnosiA si< %ednak >oEe rBw$ : nieE do wpywu elity na >od<? al3o sposB3 zac.owania si< przy stole? al3o or>uy 2rzeczno;ciowe: We wszystkic. tyc. dziedzinac. rola elity %est oczywistaQ ale Wielko;A i upadek::: !9" unkc%a prawdziwe% elity przywBdcze% na ty> si< nie wyczerpu%e: Propa2u%Fc i wdraEa%Fc przykade> okre;lone rodza%e post<powania $ na przykad oc.otniczy udzia w walce o wolno;A o%czyzny? po>a2anie ludzio> w potrze3ie czy okazywanie czci zasuEony> $ czonkowie elit wytwarza%F w;rBd ludzi poczucie sensu dziaania: Lwiado>o;A o3owiFzkBw? ktBryc. wypenienie przynosi satys akc%<? sa>a przez si< wspo>a2a >oEliwo;A uzyskania przez %ednostk< poczucia sensu %e% wasne2o istnienia: -> waEnie%szyc. decyz%i Eyciowyc. dotyczy wpyw elity? ty> donio;le%sza %e% rola w spoecze@stwie: Wy%Ftkowa pozyc%a elity przywBdcze% w Polsce wynikaa z te2o? Ee przez wiele pokole@? od ko@ca PJ--- wieku? to
wa;nie owa elita podsuwaa narodowi cele i wzorce post<powania? ktBryc. wy3Br przynosi cz<sto w konsekwenc%i wi<zienie? (y3ir? ;>ierA na polu walki? utrat< >a%Ftku lu3 przy>us e>i2rac%i: MoEliwo;ci i sposo3y dziaania pu3liczne2o? ktBre w wi<kszo;ci kra%Bw nasze2o kr<2u kulturowe2o okre;lay przepisy prawa? podsuway instytuc%e pa@stwowe i sa>orzFdowe? wytwarzay partie polityczne i niezliczone or2anizac%e spoeczne $ w Polsce? a zwaszcza w za3orze rosy%ski>? >usiay 3yA ksztatowane przez nie or>alnF elit< przywBdczF: /eneza i uzasadnienie elit (kFd si< 3iorF czonkowie elitN W %aki sposB3 zysku%F swB% autorytet nauczycieli zac.owania? prorokBw? wiz%onerBw wytycza%Fcyc. cele i dro2i do nic.N &onkretna 2eneza elit 3ywa w rBEnyc. czasac. i kulturac. roz>aita: Elita $ to z3iBr ludzi? ktBrzy spenia%F kryteria surowsze? niE otacza%Fca ic. spoeczno;A: Zazwycza% dzie%e si< tak dlate2o? Ee stawia%F so3ie sa>i wyEsze != $ Z Polski ::: !67 wy>a2aniaQ pisa o ty> wyrazi;cie *rte2a y /asset: Elita w sensie? o ktBry> tu >Bwi>y? nie %est ni2dy z%awiskie> sa>a w so3ie I%ak np: z3iorowo;A rze>ie;lnikBw czy wo%ownikBwK? %est zawsze elitF w stosunku do z3iorowo;ci szersze%? wyrBEnia si< wz2l<de> nie$elity: - wyrBEnia si< nie na zasadzie %akie2o; wasne2o zadekretowania? ale dlate2o? Ee przez innyc. za elit< zosta%e uznana? Ee w oczac. innyc. na to wyrBEnienie zasu2u%e: Dlate2o teE 2rzec.e> ;>iertelny> elity %est to? co Andrze% W: Pawluczuk okre;li %ako 3rak Godpowiedzialno;ci"? a co w ter>inolo2ii psyc.olo2iczne% i w sposB3 3ardzie% 3ezcere>onialny nazywa si< o3udF: *kazu%e si< wBwczas? Ee nie %est si< ty>? za co si< %est uznawany>? Ee si< na swo%F elitowo;A nie zasu2u%e: Oe3y wi<c swo%F podstawowF unkc%< wzorotwBrczF peniA i zac.owaA? elita >usi sa>a wo3ec sie3ie stosowaA te sa>e kryteria? ktBryc. spenianie w Eyciu postulu%e $ ale stosowaA w stopniu wyEszy>? stawia%Fc sa>a so3ie ostrze%sze wy>a2ania: Do te2o? 3y propa2owaA post<powanie z2odne z 3ezpo;redni>i interesa>i >aterialny>i czonkBw dane% spoeczno;ci? nie sF potrze3ne Eadne elity: Datwo teE zauwaEyA? Ee elity przywBdcze $ czy to inteli2enc%a polska poc.odzenia szlac.eckie2o? czy np: a>eryka@scy purytanie $ postulowali zawsze takie zac.owania? ktBre pociF2ay za so3F konieczno;A ryzyka al3o wyrzecze@: Elita? ktBra przestanie stawiaA inny> Ii so3ieK wy>a2ania $ podpisze na sie3ie wyrok niepotrze3no;ci: Warto przypo>nieA? Ee nasi dziewi<tnastowieczni Gpozytywi;ci"? zaleca%Fcy Gpraci 3yy sprawiedliwo;A spoeczna i o3rona za2roEone% polsko;ci: Wielko;A i upadek::: !6!
)radyc%e polskie% elity W c.wili utraty niepodle2o;ci przez - RzeczpospolitF elity IzarBwno instytuc%onalna? %ak i przywBdczaK w Polsce wywodziy si< wyFcznie z warstwy szlac.eckie%: A3y swo%F unkc%< przywBdczF? wzorotwBrczF? zac.owaA $ elita >usiaa od te% pory paciA coraz wyEszF cen<: WBwczas? dwa wieki te>u? wyoni si< w Polsce rozdzia $ nie zawsze i nie wsz<dzie ostry? ale %ednak wyraHny $ >i<dzy ty>i? ktBrzy >o2F pode%>owaA decyz%e dotyczFce wspBzio>kBw? a ty>i? ktBrzy ustanawia%F dla nic. wzorce post<powania i wytycza%F warto;ci: 1i pierwsi? to 3yli Polacy zwiFzani z wa$dzF za3orczFQ ci drudzy? to 3yo luHne z3iorowisko pod .asa>i Gwierno;ci Rzeczypospolite%": Jednyc. i dru$2ic. zestawi Mickiewicz w (alonie Warszawski> w --cz<;ci DziadBw: Polska elita przywBdcza nie tylko stawiaa trudne wy>a2ania? ale przede wszystki> sa>a staraa si< %e speniaA: Wpyn<o to decydu%Fco na u>ocnienie si< tradyc%i szlac.eckic. %ako wzorcowyc. dla powsta%Fce% od pierwsze% Awierci P-P wieku inteli2enc%i polskie%: -nteli2enc%a? nie zawsze poc.odzenia szlac.eckie2o? ale zawsze do kultury szlac.eckie% si< odwou%Fca? prze%<a w ciF2u du2ie2o trwania do3y roz3iorowe% rol< warstwy elitotwBrcze%? warstwy? z ktBre% elita wywodzia si< zarBwno w sensie spoeczny>? %ak i ideowy>: PrzeEya owa elita dwa >o>enty wielkie2o wzlotu: raz w okresie !"7#L!"=!? w do3ie polityczne% i >ilitarne% walki o odzyskanie i utrzy>anie niepodle2o;ciQ dru2i raz w latac. -- wo%ny ;wiatowe%? w okresie rozpaczliwe% o3rony przed >oralnF i izycznF za2adF narodu polskie2o: Wzlot pierwszy? okupiony ol3rzy>i>i o iara>i Icoraz >nie% pa>i<tany>iK przyniBs nast<pnie wiele roz2orycze@? ktBry> dawali wyraz Andrze% (tru2 !6= i (te an Oero>ski $ ale zaowocowa w do3ie -- Rzeczypospolite% niewiary2odnie szy3kF 3udowF struktur nowe2o pa@stwa? ;wietny> rozwo%e> kultury? na%lepszF w dzie%ac. Polski szkoF: - przez to wa;nie? po katastro ie wrze;nia !"5"? u>oEliwi wzlot dru2i? okupiony %eszcze ci<Eszy>i strata>i w podzie>iu i na rontac.: NiezaleEnie od takic. czy innyc. 3<dBw? popenionyc. przez wadze pa@stwowe i partie polityczne? polska elita przywBdcza zdaa w latac. !"5"L8# swB% e2za>in >oralny i spoeczny: 0trzy>aa rzFd dusz: Dlate2o w roku !"8# nowa wadza przystFpia natyc.>iast do niszczenia te% elity: WiernF %e% warto;cio> >odzieE wywoEono tysiFca>i do a2rBw i edukowano w wi<zieniac.: Jeszcze 3ardzie% skutecznie? z 2odnF podziwu sprawno;ciF soc%otec.nicznF? ko>uni;ci przystFpili do ode3rania inteli2enc%i polskie% %e% unkc%i elito$twBrcze%:
Dokonao si< to dwo>a dro2a>i? rzec >oEna od dou i od 2Bry: *de3rano wi<c inteli2enc%i %e% 3az< >aterialnF i niezaleEno;A zawodowF: Re or>a rolna zniszczya zie>ia@stwo i caF cywilizac%< polskie2o dworu wie%skie2o? kole3ki nasze% kultury: ,itwa o .andel zlikwidowaa prywatnyc. aptekarzy i w o2Ble kupcBw? upa@stwowienie prze>ysu i lecznictwa spowodowao? Ee lekarze i inEynierowie stali si< praktycznie podwadny>i unkc%onariuszy party%nyc.: 0zaleEniony zosta cay zawBd prawniczy za; o;wiatuszania nauczycieli do udziau w o ic%alny> ka>stwieQ spowodowao spustoszenie zarBwno edukacy%ne? %ak >oralne: RBwnocze;nie zaatakowano et.os inteli2enc%i polskie% od 2Bry: (poso3a>i? ktBre nadal Inawet po ksiFE Wielko;A i upadek::: !65 kac. Jacka )rznadla? (tanisawa Murza@skie2o i &rystyny &erstenowe%K czeka%F na 2runtownie%szy opis? nakoniono znacznF cz<;A polskic. intelektualistBw do pu3liczne2o wyrzeczenia si< te2o? co 3yo od ko@ca PJ--- wieku esenc%F posania >oralne2o nasze% elity przywBdcze%: zasady? Ee Polska? a3y pozostaA PolskF? >usi 3yA pa@stwe> niepodle2y>: Po roku !"8# postulat niepodle2o;ci Polski sta si< na du2ie lata zna>ienie> e>i2rantBw i >aniakBw Iw dzisie%sze% ter>inolo2ii: oszoo>BwK: -ntelektuali;ci elitF >ianowanF W;rBd stosowanyc. >etod perswaz%i warto pa>i<taA o %edne%: intelektuali;ci 3yli przez wadze PRL ukazywani %ako autorytety Izwaszcza w dziedzinie Gwalki o pokB%":::K? a zaraze> traktowani z wi<kszF po3aEliwo;ciF niE czonkowie wszystkic. innyc. warstw i ;rodowisk: Podkre;lano wi<c ic. unkc%< >oralne2o przywBdztwa? ale nie kazano i> za to paciA $ wr<cz przeciwnie? wyna2radzano za niF? nieraz sowicie: )a sytuac%a doprowadzia pilne2o o3serwatora? soc%olo2a Aleksandra /ell<? do o2oszenia Iw 0(AK szkicu o GEyciu i ;>ierci dawne% inteli2enc%i polskie%" IG(ladic Rediew"? !"6!K: ,ye> wBwczas przekonany? Ee osFd /elli %est z3yt surowy i katastro iczny: przecieE w latac. sze;AdziesiFtyc. i siede>dziesiFtyc. >noEyy si< przykady wystFpie@ intelektualistBw w o3ronie swo3Bd kulturalnyc. oraz protesty przeciwko cenzurze i repres%o> polityczny>: Ale w dalsze% perspektywie widz<? Ee dla losBw polskie% elity przywBdcze% 3ardzie% zna>ienne 3yo oderwanie si< intelektualistBw od naturalne2o zaplecza w cae% warstwie inteli2enckie%? >aterialna ruina te% warstwy? oraz rezy2nac%a z pry>atu zasady niepodle2o;ci: !68 W okres szy3kic. prze>ian? rozpocz<ty w roku !"69? polska elita przywBdcza wesza %ako dziaa%Fca
racze% na zasadzie tolerowania I%e;li nie wr<cz konces%onowaniaK niE na zasadzie ;>iayc. wyzwa@? ryzyka i 2otowo;ci do o iar: )o prawda? Ee wielu intelektualistBw? zwaszcza >odyc.? pacio za swo%F postaw< politycznF zakaze> podrBEy za2ranicznyc. i utrudnienia>i w karierze zawodowe%Q ale za analo2icznF postaw< ro3otnik czy urz<dnik paci znacznie droEe%: Eu oria posierpniowe2o zwyci<stwa G(olidarno;ci" przesonia proces sc.yku znaczenia elity przywBdcze%: ZwiFzek zawodowy? or>u%Fcy si< w procesie 3ezkrwawe2o powstania narodowe2o? Fczy w so3ie L%ak ni2dy przedte> $ roz>aite warstwy spoecze@stwa polskie2o: JednakEe przy dokadnie%szy> przy%rzeniu si< >oEna 3yo %uE wBwczas zauwaEyA? Ee elity intelektualne od2rywa%F w ni> rol< >ar2inalnF: -ntelektuali;ci$doradcy >ieli co prawda znaczny wpyw na kierownictwo zwiFzku? ale nie 3yli w ni> popularni: 0derza%Fce 3yy wyniki wy3orBw do wadz zwiFzku: &arol Modzelewski? intelektualista$dziaacz? przeszed w pierwszy> 2osowaniuQ ,ronisaw /ere>ek? superdoradca? zosta ostatecznie przeciF2ni<ty w do2rywce::: Nieco tylko upraszcza%Fc >oEna powiedzieA? Ee doradcy penili w N(ZZ G(" unkc%< elity decyzy%ne%? ale nie elity przywBdcze%Q to nie ic. sowa i przykady wytyczay cele i sposo3y post<powania dziaania G(olidarno;ci": )o nie oni przynosili poczucie sensu dziaania: Rol< t< speniay %uE racze% przykady i >ity przeszo;ci: Pisud$ski? Powstanie Warszawskie: Elita wo3ec z>iany ustro%uQ Nie >o2< si< tuta% kusiA nawet o szkic .istorii elity przywBdcze% w ostatnic. dziesi<cioleciac.: Zaznacza>? Wielko;A i upadek::: !6# z peny> poczucie> wyraEania .ipotez tylko? punkty ktBre uwaEa> za w<zowe: Wprowadzenie stanu wo%enne2o Fczyo si< z wprowadzenie> w ruc. trzec. procesBw? 3ardzo waEnyc. dla przysze% roli elity: Nie pode%>u%< si< stwierdziA? czy procesy te 3yy w peni skadnika>i planowane% soc%o$tec.niki wadz: Po pierwsze? repres%e oraz naciski ska$nia%Fce do e>i2rac%i doprowadziy do zniszczenia lu3 osa3ienia wielu ;rodowisk? zwaszcza ro3otniczyc. i prowinc%onalnyc.? ktBre 3yy rozsadnika>i tradycy%ne% ideolo2ii polskie% inteli2enc%i niepodle2o;ciowe%: Po dru2ie? wo3ec elit intelektualnyc. wadze prowadziy polityk< roz>i<kczania? o2ranicza%Fc ucisk? zezwala%Fc na wy%azdy? stale su2eru%Fc >oEliwo;A ko>pro>isu: IRBwnocze;nie potra iono 3ezwz2l<dnie rozprawiaA si< z ludH>i? ktBryc. wadze uznay za szcze2Blnie nie3ezpiecznyc.? 3o pryncypialnyc.: sy>3ole> ksiFdz Jerzy PopieuszkoK: Po trzecie wreszcie? %uE od roku !"48 podzie>na G(olidarno;A" i wi<kszo;A opozyc%i polityczne% przy%<a zasad< do>a2ania si< przede wszystki> re or> 2ospodarczyc.: G(olidarno;A $ to re or>a"? powtarza przewodniczFcy ZwiFzku: 0znano widocznie? Ee to rozsFdne .aso pozwoli na zyskanie na%szersze2o poparcia dla dziaalno;ci opozycy%ne% w o2Ble $ i z>usi wadze PRL do ust<pstw takEe w innyc. dziedzinac.:
G*krF2y (tB" oznacza kanonizac%< ko>pro>isu? za; .aso re or>y 2ospodarcze% zostao poparte przez stron< ko>unistycznF: )en akt pot<Enie u>ocni >it o rozsFdnyc.? Gli3eralnyc." eks$ko>unistac.? z ktBry>i >oEna si< do2adaA w sprawac. ponoA Gna%waEnie%szyc.": A pote> poszo %eszcze 2adzie%: -ntelektuali;ci? ktBrzy or>alnie $ siF trwa%Fce% %eszcze spoeczne% tradyc%i i przy 3raku konkurenc%i $ tworzyli elit< przy !69 wBdczF? wykazali pryncypializ> w sprawac. 2ospodarczyc.? za; >i<kko;A i pra2>atyz> w kwestiac. ideowyc. i >oralnyc.: Do2>ate> 3ya re or>a rynkowa: Nie 3yy do2>ata>i ani od2raniczenie nowo powsta%Fce% --- Rzeczypospolite% od PRL$u? ani niepodle2o;A: przeduEono trwanie 0kadu Warszawskie2o i o3ecno;A wo%sk radzieckic. w Polsce: Jednocze;nie przyzwolono na >asowe uwaszczenie si< no>enklatury: Pa>i<A o ty>? Ee PRL przyniosa >iliono> Gawans spoeczny" ze wsi do >iast? oraz przyzwycza%enie do ;wiadcze@ soc%alnyc. uznano nie za wyzwanie ideowe? lecz za wstydliwe relikty przeszo;ci i przeszkody w re or>ie: ,rak pryncypializ>u polityczno$ideowe2o? op<dzanie si< od %ednoznaczne% ideolo2ii niepodle2o;ci i od .ase antyko>uniz>u? utrudniay ukazanie konieczno;ci z>ian? ktBre naleEao przeprowadziA w s erze polityczno$pa@stwowe%? w wo%sku i aparacie pa@stwowy>: Z>iany ustro%owe i polityczne 3yy uzasadnione 2Bwnie na paszczyHnie re or>y 2ospodarcze%: W odczuciu >as paszczyzna ta 3ya nierozdzielna od ic. wasne% sytuac%i >aterialne%: A tu wa;nie wi<kszo;A zainteresowanyc. spotykaa si< z konieczno;ciF wyrzecze@ i trudnyc. przystosowa@: &orzy;ci $ %ak za ko>uniz>u L >iay nastFpiA pBHnie%Q podano zresztF a3surdalnie 3liski i atwy do sprawdzenia ter>in sze;ciu >iesi<cy::: 1z<sto wysuwany %est po2lFd? Ee elita stracia swB% autorytet? uznanie? ktBry> %F o3darzono? z c.wilF kiedy %e% czonkowie za3rali si< do rzFdzenia: Jest w ty> sporo prawdyQ nie>nie% naleEy wy%a;niA? dlacze2o tak si< sta$o: My;l<? Ee istotnF przyczyn< stanowi upBr rzFdzF$cyc. intelektualistBw? 3y speniaA dwie role na raz: rol< instytuc%onalne% elity wyda%Fce% decyz%e $ oraz elity? pro>ieniu%Fce% autorytete> >oralno$ ideowy>: Autory$tet ten 3y %uE dosyA nadszarpni<ty? a w kaEdy> razie Wielko;A i upadek::: !66 nie uwalnia od potrze3y wy%a;niania decyz%i i przekonywania o wasne% rac%i: )y>czase> Gsolidarno;ciowa" ekipa przy%<a wyniosF postaw<: G>y wie>y? co dla was do3re": Nazwano to pBHnie% aro2anc%F wadzy: ,y to kole%ny krok na drodze do utraty przez elit< %e% przywBdcze% unkc%i: (a>o3B%stwo elity /osu%Fcy w czerwcu !"4" na G(olidarno;A" w wi<kszo;ci swo%e% nie 2osowali ani za ko>pro>ise> %ako
2BwnF zasadF politycznF? ani za wyrzeczenia>i dla re or>y %ako 2BwnF zasadF spoecznF: IW odczuciu >as zasada ta oznaczaa po prostu: kto; inny >usi z3iA pieniFdze? zani> na> 3<dzie lepie%:K Elita utoEsa>iaa si< z rzFde> Mazowieckie2o i ,accrowicza? ktBry przy%F te zasady %ako naczelne: Nie zaproponowaa narodowi wiz%i przyszo;ci: )y> sa>y> elita rezy2nowaa? 3ezwiednie? ze swo%e% przywBdcze% roli: 0waEaa %ednak? Ee realna wadza %e% wa;nie si< naleEy: W praktyce elita Gsolidarno;ciowa" rzFdzia z nadania Lec.a Wa<sy: Po wy3orac. prezydenckic. na%a2odnie%sze z >oEliwyc.? 3o dokonane przy po>ocy kartki do 2osowania? przywoanie do rzeczywisto;ci elita rzFdzFca skwitowaa werdykte> o niedo%rzeniu PolakBw do de>okrac%i: Podo3ny Eaosny odruc. po2ardy dla Gtu>u"? ktBry przesta czciA elit<? zna%du%< w paru tekstac. o3ecne% serii: Ele2ancko wyszydzi ten odruc. )o>asz Du3ie@ski w znako>ite% ksiFEeczce Porac.unki su>ienia: Andrze% W: PaWluczuk susznie napisa? Ee po !"4" elita? tak wyraHnie za3ie2a%Fca o wasnF pozyc%< >aterialnF a nie wykazu%Fca o iarno;ci? poz3awia si< >oralne2o prawa do 3ycia elitF: ,ya %ednak i inna? prostsza przyczyna utraty przez elit< %e% wpywBw: Do te2o? 3y zalecaA sowe> i przykade> ko>pro>is polityczny i 3o2acenie si< $ Eadna elita nie %est potrze3na: A3y i;A za poczucie> wasne2o doraHne2o interesu $ nie po$trze3u%e>y niczyic. poucze@ ani wzorBw: W pu3licystyce polityczne% ;rodowisk? ktBre przestay %uE peniA rol< elit przywBdczyc.? ale wciFE EywiF na ten te>at zudzenia? przewi%a si< w ciF2u u3ie2yc. paru lat postulat wytworzenia nowe% Gklasy ;rednie%" oraz teza? Ee 3ez te% klasy nie z3udu%e>y porzFdne2o syste>u de>okratyczne2o: /dy3y> takie wypowiedzi czyta w ac.owyc. pu3likac%ac. politolo2icznyc. $ odpowiedzia3y> tylko tyle? Ee po%<cie Gklasy ;rednie%" %est i>portowane z kra%Bw an2losaskic. i nie naleEy do po%<A wa;ciwyc. ;rodkowoeurope%skie% tradyc%i spoeczne%: W (tanac. Z%ednoczonyc. po%<cie to %est zresztF .u>orystycznie u>owne: nie>al wszyscy? ktBryc. statystycy zalicza%F do klasy niEsze% $ sa>i? nawet narzeka%Fc na swo%F sytuac%< >aterialnF? u>ieszcza%F sie3ie wa;nie w klasie ;rednie%: )ak wypadaR Dlate2o do klasy ;rednie% c.cF 3yA zaliczani rBwnieE >ilionerzy::: JednakEe traktowanie Gklasy ;rednie%" %ako celu przez pu3licystBw i politykBw? ktBrzy >a%F widoczne a>3ic%e przywBdcze? wskazu%e na istotne nieporozu>ienie: G&lasa ;rednia"? czy Gstan trzeci"? wytworzyy si< w rozwini<tyc. de>okrac%ac. nie na proste% drodze 3o2acenia si<? dFEenia do te2o? 3y posiadaA wi<ce% niE czonkowie klasy niEsze% $ ale na drodze walki? nieraz krwawe%? o prawa polityczne i spoeczne: Na drodze ryzyka? kon rontac%i oraz wypeniania trudnyc. o3owiFzkBw: Nasi ideolo2owie klasy ;rednie% cay swB% pro2ra> za>yka%F w .a;le o tre;ci inansowe%: *tBE tacy ideolo2owie nie sF niko>u do nicze2o potrze3ni: Ludzie 3<dF dFEyA do >a%Ftku 3ez niczy%e% zac.<ty:
Wielko;A i upadek::: !6" Elity sF ludzio> potrze3ne do te2o? 3y i> ukazaA sens ic. dziaania? 3y i> sowe> i przykade> podsunFA cele? nada%Fce ic. post<powaniu warto;A innF? niE wy>ierna w zotBwkac.: )akic. elit dzisia% w Polsce nie widaA: 1zy >oEe wsz<dzie %est tak sa>oN )o prawda? Ee kryzys tradycy%nyc. elit $ to z%awisko 3ardzo szerokie? nie>al o2Blno;wiatowe: &ryzys ten krzyEu%e si< z kryzyse> tradycy%nyc. warto;ci: W wielu kra%ac. wyst<pu%e rBwnieE kryzys przywBdztwa polityczne2o: JednakEe nie >a>y prawa wzruszaA ra>iona>i >BwiFc? Ee rozkad polskie% elity przywBdcze% to po prostu cz<;A nieuc.ronne2o procesu dzie%owe2o: Z trzec. co na%>nie% powodBw: Po pierwsze: %este;>y winni? 3o 3yli;>y w wy%Ftkowe%? uprzywile%owane% sytuac%i .istoryczne%: Polska i %e% elity wykazay szcze2BlnF o iarno;A i skuteczno;A w opieraniu si< dwu totalitaryz>e>: Polska dokonaa zasadnicze2o wyo>u w walce z ko>unistycznF ideolo2iF i sowieckF prze>ocF: Nasza elita >iaa dzie%owF szans< dalsze2o przewodzeniaQ wy>a2ao to wi<ksze% twardo;ci i ryzyka: Jeste> przekonany $ Za zarBwno wynik wy3orBw we wrze;niu !""5? %ak i pBHnie%sze wydarzenia na wsc.Bd od nasze% 2ranicy przekonanie to u>acnia%F $ Ee owo nie pod%<te w latac. !"4"L"7 ryzyko pryncypializ>u ideowe2o opacio3y si< nie tylko elito>? ale cae% Rzeczypospolite%: Po dru2ie: nie %est tak? 3y spoecze@stwa wspBczesne? nawet na%3ardzie% poddane dziaaniu kultury >asowe%? nawet na%silnie% dotkni<te relatywiz>e>? nawet na%3ardzie% o3o%<tne na tradycy%ne autorytety $ o3yway si< cakowicie 3ez elit w sensie ;rodowisk? ktBre dostarcza%F wzorcBw i> post<powania: Mo2F to 3yA >uzycy rockowi i 2wiazdy sportu $ ale sF: - ic. anowie Icelowo uEywa> te2o >odne2o sBwkaK sF dla nic. 2otowi do nie%edne% o iary: Po trzecie $ rozkad i sc.yek autorytetu dawne% elity dokonay si< w Polsce w ciF2u ostatnic. paru lat rBwnocze;nie z katastro alny> upadkie> nakadBw na o;wiatinowanyc. przez parti<? ktBra 2osi si< reprezentantkF polskie% inteli2enc%iRK A poniewaE owa elita wywodzia si< ze s er wa;nie z naukF i o;wiatF na%;ci;le% zwiFzanyc.? 2rozi na> zapa;A podwB%na: W dziur< po elicie intelektualistBw wpa;A >oEe cay polski syste> edukacy%ny: W te% c.wili %eszcze nie %est za pBHno: Gnaukowiec" %est nadal zawode> na%wyEe% oceniany> w .ierarc.ii
spoeczne%: Ale %eEeli nie odwrBci>y natyc.>iast lawinowe2o upadku? nast<pne pokolenie otrzy>a naukowcBw? ktBryc. %uE nie 3<dzie >oEna ceniA za ic. pozio>? a co na%wyEe% za 2otowo;A do wyrzecze@::: )y>czase> wyoni si< nowa elita? zoEona z ludzi wyc.owanyc. w at>os erze po2oni za zyskie> i o3o%<tno;ci na kultur<: I!""#K Nota 3i3lio2ra iczna Ze3rane w ty> to>iku teksty 3yy przewaEnie o2oszone wcze;nie% w czasopis>ac.: ,itwa o u>ys: Prze2lFd Powszec.ny? !"4" nr !! i !=: Do>icyl czyli po;>iertna ze>sta PRL$u: Rzeczpospolita? !""! nr =#7: Polska polityka za2raniczna !"4"L!""5: 3ilans zanied3a@: Arka !""8 nr 5: (owiecki ;lad na polskie% 3anknotac.: G* polszczyHnie i sno3iz>ie": $ Rzeczpospolita? !"L=7 -- !""8 i GDeno>inac%a w cieniu (owietBw" $ )y2odnik (olidarno;A? 5 J- !""8: Z Polski do Polski poprzez PRL: Rzeczpospolita? 8L# -P !""5: Nie wypeniony testa>ent: )y2odnik (olidarno;A? !6 J-!""8 i Oycie Warszawy? 57 J-- !""8: Po wy3orac. wrze;niowyc. !""5 czyli Wielkie Roz>azanie: Rzeczpospolita? !9L!6 P !""5: Wielko;A i upadek polskie% elity: Rzeczpospolita? !6L!4 J- !""#: W wi<kszo;ci tyc. tekstBw wprowadzono dro3ne poprawki: Wst<p oraz szkic GPRL czyli kultura aszu" ukazu%F si< po raz pierwszy: W'DAWN-1)W* AL+A P*LE1A W'DAWN-1)W* AL+A P*LE1A Z3i2niew &ulesza GMot" LLEDZ)W* W'&Li)'1U Anna i Andrze% Anusz (AM*)N-E WLR[D W-ERN'1U Z3eletryzowane wspo>nienia Z3i2niewa &uleszy? le2endarne2o GMota"? ko>endanta *kr<2u GMazowsze" $ PBnoc NZW? to kole%na prB3a wy>azania 3iayc. pla> w .istorii wo%enne% i powo%enne% Polski:
Aresztowany raze> z EonF w 2rudniu !"86 roku? >i>o 2waranc%i? %akie dawaa i> a>nestia? osadzony w warszawski> wi<zieniu na Pradze? osawiony> )oledo? przesuc.iwany? traktowany niezwykle 3rutalnie? Z3i2niew &ulesza stara si< odtworzyA dzi; nie tylko prze3ie2 ;ledztwa? oddaA at>os er< ta>tyc. wi<ziennyc. dni? ale wraca teE wspo>nienia>i do czasBw partyzantki L opowiada o ludziac.? akc%ac.? prB3u%e wytu>aczyA >otywy takic. a nie innyc. decyz%i politycznyc.: J0O W &(-i/ARN-A1U &o;ciB wo3ec prze>ian politycznyc. w Polsce I!"88L!""8K Praca przedstawia w u%<ciu .istoryczny>? %aki 3y i %est wpyw &o;cioa rzy>skokatolickie2o na dzie%e nasze2o narodu i o%czyzny od !"88 roku: Autorzy szcze2Bowo opisali okres !"47L!"4!? czas? ktBry do dzi; >a decydu%Fcy wpyw na naszF rzeczywisto;A Ipowstanie G(olidarno;ci"Q za>ac. na Eycie Jana Pawa --Q ;>ierA Pry>asa kardynaa (te ana Wyszy@skie2oQ powoanie nowe2o pry>asa? JBze a /le>paQ wprowadzenie przez wadcze ko>unistyczne stanu wo%enne2oK: J0O W &(-i/ARN-A1U W'DAWN-1)W* AL+A$WER* (p: z o:o: *+ER0JE: &lasyk< literackF polskF i o3cF Literatur< aktu +antastyk< Ro>anse Poradniki Al3u>y &siFEki dla dzieci i >odzieEy &siFEki wydane do !""= roku proponu%e>y po atrakcy%nyc. Io3niEonyc.K cenac. Nowo;ci wydawnicze o eru%e>y Uurtowniko> na wy%Ftkowo korzystnyc. warunkac.: ZAPRA(ZAM' do naszyc. placBwek:
Dzia Uandlowy Uurtownia i &si<2arnia Wysykowa ul: &ole%owa !"_=!? 7!$=!6 Warszawa tel: 9=!$96$#! w: !=9? !=6Q aX 9=!$46$#7 &si<2arnia +ir>owa ul: Mokotowska #4? Warszawa tel: ="$47$=! &liento> detaliczny> po zoEeniu pise>ne2o za>Bwienia wysya>y ksiFEki po cenac. pro>ocy%nyc. na nasz koszt: &*N-E1

Zdzislaw Najder - Z Polski Do Polski Poprzez PRL

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zdzislaw Najder - Z Polski Do Polski Poprzez PRL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

"Z polski do polski poprzez PRL" autor: Zdzisaw NAJDER Wydawnictwo Al a Warszawa !

You might also like