Biznesi ndrkombtar

Teorite e Tregtise dhe t Investimeve dhe Biznesi Nderkombetar

Doc.Dr.Nevruz Zogu
1

Sferat e biznesit ndrkombtar

Doc.Dr.Nevruz Zogu

Teorite e Tregtise Nderkombetare

Hyrje Pothuajse jemi pak me te vetplotsuar se sa paraardhesit tone, qe e siguronin vet ushqimin , ndertonin vete shtepin, e gjithe kjo i shkon falenderim Indiustrializimit Global. Sejcili nga ne specializohet ne prodhimin e mallit apo te sherbimit ,ku ne ekonomin moderne krijon mundesi qe te shkembejm dhe te konsumojm ato qe i perdorim.
3

Objektivat e Kreut

Te kuptojme argumentat tradicionale se si dhe pse tregtia nderkombetare permireson mireqenien e te gjitha vendeve Ti hedhim nje veshtrim historise dhe te krahasojme implikimet e teorise se tregtise nga vepra origjinale e Adam Smith deri tek teorite bashkekohore te Michael Porter Te studiojme kritiken e teorise klasike te tregtise dhe njekohesisht te analizojme pikepamjet alternative sipas te cilave biznesi dhe forcat ekonomike percaktojne modelet e tregtise ndermjet vendeve Te zbulojme ngjashmerite dhe dallimet ndermjet tregtise nderkombetare dhe investimeve nderkombetare
4

Zhvillimi i teorise klasike dhe ndikimi ne BN

Doktrina e eprsis krahasuese e pozuar nga Rikardo na le te hapur problemin pse nje vend i caktuar eshte relativisht me efiqent ne prodhimin e produkteve te dhena: Pse SHBA kane me shume drithe dhe pse Japonia ka me shume elik,kte me se miri e spjeguan dy ekonomist Suedez ata jane Heckesher Ohlin. Ata spjeguan kete teori se vendet jane te paisura me burime te caktuara prodhuese , dikush tjeter ka me shume resurse puntore, ose me rezerva te medha metaleve,ose ndonje vend tjeter me toke punuese e dikush tjeter me shume kapital
Doc.Dr.Nevruz Zogu 5

Rast studimi SHBA

Si shembull mund te marrim biznesin SHBA, kur shpesh kane pas probleme ne shitjen e automobilave, elikut, teknologjise etj, po kur eshte suksesi Amerikan kur bota asnjehere nuk I ka thene JO, Kur Shba ka bere shitjen e produkteve kulturore psh Filmat e Hollywoodit apo muziken, nga Rock Roll videot shtepiake etj. Perveq produkteve kulturore SHBA exporton edhe xhinset Levis, Coca Cola ku tabloja eksportit shkon mbi 70 % jashte vendit dhe sjelle mbi 20 miljard Dollar

Rasti tjeter eshte kur programet televizive Amerikane qe u shiten ne Evrop 600 miljon dollar ne vit, si psh Serialet Dinastia,Dallas,Pretty woman. Kultura POP Amerikan ose Disko muzika aktualisht dominon ne menyren e jeteses ne disa vende,duke bere nje revulucion me M.Jeackson,Elvis Presley,Whitney Houston , Righthouse Brother etc. Pjesa tjeter eshte kur vetem ne Japoni jane mbi 750 fastfood Mc Donalds. Anasjeltas eshte kur kompania SONY blen Columbia Pictures duke pas sukses me filam Amerikan si Terminator,Rambo 1-5,kur kane mposht lufterat ne bote,Die HARD,Predator,

Nese nuk e mposhtni nje firm,blejeni ate

Edhe pse gjitha shtetet e botes prodhojne filma, por Hollywood eshte lideri siq duket edhe nga DVD qe prodhon ne vite,zakonisht keto rrevulucione me producente edhe me aktor yje, si shembull Stiven Spielberg me filmin Abraham Lincoln,Indiana Jones, Jurasic park,Avatar,Jaws,American Snaiper,E.T.

Si ndihmon kultura e muzikes POP duke shmang pengesen kulturore ne bote

Kultura e gjuhes ne POP ndihmon per te kapercyer pengesat ne disa drejtime , sa qe ne krejt boten e kuptojne. E dyta nuk ka nevoj mi dite gjuhen nese e perdor Coca collen ne Tokio ose Paris. Rast tjeter eshte se shume njerz ne bote Fast Food,ka ndikuar Mc Donalds. Dhe rasti me filmat kur njerzit shpesh mundohen te te veprojne ashtu siq ka pare ne ekra.B.Lee Ose filmi Titanic etj

Doc.Dr.Nevruz Zogu

Tregtia e lire

Tregtia eshte e Lire kur nje Qeveri nuk synon te ndikoje nepermjet instrumenteve si kuota dhe taksa doganore ,ate se fare qytetaret e nje vendi mund te blejne nga vende te tjere apo ate se fare ata duhet te prodhojne dhe shesin ne vende te tjere

10

Perfitimet nga Tregtia e Lire

Tregtia e lire e lejon nje vend te specializohet ne prodhimin dhe eksportin e produkteve qe mund tI prodhoje me efience me te larte dhe te importoje produktet qe mund te prodhohen me efience me te larte ne vende te tjera

11

Teorite e Tregtise Nderkombetare

Hyrje Merkantilizmi Avantazhi absolut Avantazhi krahasues Teoria Heckscher-Olin Teoria e Ciklit te jetes se produktit Teorite e reja te tregtise Diamanti i Porterit

12

Merkantilizmi

Merkantilizmi deri ne vitin 1800,jane njohur si rezultat i filozofise ekonomike dhe politike. Sipas kesaj teorie ,fuqia dhe pasurija e kombeve varet nga thesari (Ne ARI). Merkantilizem thjesht kuptohet per gjitha ato shtet qe eksporton me shume ne treg , se sa Importon dhe objektivi i kesaj eshte te beje maksimizimin e suficitit tregtar. Per kete vendet denojn importet dhe subvencionojn exportet dhe zakonisht pasuria e akumuluar perdoret per ushtrin dhe mbrojtjen.
Doc.Dr.Nevruz Zogu 13

Hyrje

Teorite e Tregtise Nderkombetare

Perfitimet qe provojne vendet nga angazhimi ne tregeti nderkombetare Ndihmon vendet qe te formulojne politikat e tyre ekonomike Spjegon modelet e tregtise nderkombetare ne ekonomine boterore
14

Tregtia e lire
Tregtia eshte e Lire kur nje Qeveri nuk synon te ndikoje nepermjet instrumenteve si kuota dhe taksa doganore ate se fare qytetaret e nje vendi mund te blejne nga vende te tjere apo ate se fare ata duhet te prodhojne dhe shesin ne vende te tjere

15

Perfitimet nga Tregtia e Lire

Tregtia e lire e lejon nje vend te specializohet ne prodhimin dhe eksportin e produkteve qe mund ti prodhoje me efience me te larte dhe te importoje produktet qe mund te prodhohen me efience me te larte ne vende te tjera

16

Teorite e Tregtise dhe Politikat Qeveritare

Teorite predikojne per politikat qeveritare:

Merkantilizmi sugjeron se qeveria duhet te nxise eksportet dhe te denoje/kufizoje importet Smith, Ricardo dhe Heckscher-Ohlin te nxisin tregtine e lire te pakufizuar Teorite e Reja te tregtise dhe Porteri sugjerojne nderhyrjen e kufizuar dhe selektive te Qeverise per te mbeshtetur zhvillimin e disa industrive te orientuara nga eksporti

17

Kolonia e pare britanike qe fitoi pavaresine (1957)

Presidenti Nkrumah perqafoi socializmin pan Afrikan

Tarifa te larta
Politike anti-export
18

Vendos tarifa te uleta per produktet industriale

Ofron stimuj per exportin

Kufizon kuotat Kufizon subvencionet 1950: 77% e te punesuarve ne bujqesi, tani 20% GNP nga industria nga 10% u rrit ne mbi 30%
19

Hyrje ne Teorine e Tregtise

Tregtia e Lire ndodh kur Qeveria nuk synon te ndikoje se fare duhet te blejne banoret e saj nga vende te tjere ose fare ata duhet te prodhojne per te shitur ne vende te tjera Perfitimet nga Tregtia e lejojne nje vend qe te specializohet ne prodhimin dhe eksportin e produkteve qe mund te prodhohen ne menyre me efiente ne ate vend

Modelet e Tregtise Nderkombetare nganjehere jane te lehta per tu kuptuar:

Arabia Saudite - nafte Brazili - Kafe Gana Kakao

disa here nuk jane aq te lehta per tu kuptuar:

Japonia - veturat, elektronike Zvicra - kimikate, farmaceutike, ore etj.

20

Merkantilizmi (mesi shek.XVI)

Pasuria e nje vendi varet nga thesaret e akumuluara Ari dhe argjendi jane parate me te cilat tregtohet Kjo treori predikon se ju duhet te keni sufiit tregtar duke:

maksimizuar eksportet nepermjet subvencionimeve minimizuar importet nepermjet tarifave dhe kuotave

Rezultati: fare humbet nje vend e fiton tjetri ose Zero-sum game
21

David Hume - 1752

Eksportet e rritura shpien ne inflacion dhe mime te larta

Importet e rritura shpien ne mime me te uleta Rezultati: Vendi A shet me pak per shkak te mimeve me te larta, vendi B shet me shume per shkak te mimeve te uleta Per nje afat te gjate kohe asnje vend nuk do te kete suficit tregtar
22

Teoria e Avantazhit Absolut

Adam Smith: Wealth of Nations (1776) Aftesia e nje vendi per te prodhuar me te njejtat sasi burimesh me shume produkt se sa nje vend tjeter Te prodhosh vetem te mirat ku ju jeni me efiient dhe te tregtosh (importosh) ato ku nuk je efiient Tregtia midis vendeve keshtu behet me perfitim

Presupozon qe vendi ka nje avantazh absolut ne produkte te caktuara

Gana/Kakao
23

Teoria e Avantazhit Krahasues

David Ricardo: Principles of Political Economy (1817)

Zgjerime te argumenteve te tregtise se lire Efienca e perdorimit te burimeve shpie ne produktivitet me te larte Mund te importohet EDHE n.q.se vendi yne eshte me efient ne prodhimin e produktit se sa vendi nga ku importojme

por, duhet sa me efientne qofte se, krahasimisht atehere importo!

Siguron perdorim me te mire te burimeve Nga specializimi sipas avantazhit krahasues dhe tregtia midis vendeve fitojne te dy palet (Positive - sum game)
24

Zgjerime te Modelit te Rikardos

Te ardhurat zbritese:

Rritja e prodhimit pas nje niveli te caktuar mund te kerkoje burime shtese

Megjithate:

Tregtia e lire mund te rrise burimet prodhuese te nje vendi

Te rrise efiencen e perdorimit te ketyre burimeve

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

4-14

25

Teoria e Heckscher (1919)-Olin (1933)

Eksporto produkte qe perdorin intensivisht faktoret e prodhimit me te bollshem ne vend

Importo te mira te prodhuara me burime qe jane te kufizuara ne vendin tend

Modelet e tregtise percaktohen nga diferencat ne pajisjen me faktore se sa nga produktiviteti

Kujtese: Perqendrohu ne avantazhin relativ JO ne avantazhin absolut 4-18

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

26

Paradoksi i Leontievit, 1953

Tenton te testoje teorine e Heckscher-Ohlin me disa raste

Pajisja me faktore mund te ndikohet nga politika qeveritare paga minimale SHBA tenton te eksportoje produkte qe kerkojne shume pune, kur dihet qe disponon shume kapital!!!

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

4-19

27

Heckscher Kundrejt Ricardo

Ekonomistet parapelqejne Heckscher nga pikpamja teorike, por me te spjegohen pak modelet e tregtise Teoria e Avantazhit krahasues te Rikardos eshte gjithashtu e kufizuar per te parashikuar modelet e tregtise Perfundimisht, diferencat ne produktivitet midis vendeve mund te jene kyi per te percaktuar modelet e tregtise

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

4-20

28

Teoria e Ciklit te Jetes se Produktit (Raymond Vernon, 1966)

Cikli i Jetes se produktit

Me maturimin e produkteve destinacioni i shitjes dhe optimizimi i prodhimit ndryshojne Ndikon drejtimin e importeve dhe eksporteve Globalizimi dhe integrimi i ekonomise e ben me pak te vlefshme kete teori McGraw Hill Companies, Inc.,2000 4-21

29

Teorite e Reja te Tregtise

Fillojne ne vitet 70-te Kane te bejne me perfitimet nga specializimi kur ekonomite e shkalles kane efekt te konsiderueshem

Specializimi i prodhimit qe shoqerohet edhe me ekonomite e shkalles

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

4-23

30

Avantazhi kush hyn i pari ne treg

Firmat qe gezojne avantazhet e pionerit first mover advantages (ekonomik e strategjik qe e provojne mjaft hyres ne nje industri) do te zhvillojne ekonomite e shkalles dhe krijojne barriera per hyresit e rinj Modelet e tregtise qe verehen sot ne ekonomine boterore mund te jene rezultat i avantazheve te first mover dhe ekonomive te shkalles

31

Teorite e Reja Sugjerojne:

Vendet mund te perfitojne nga tregtia edhe kur ato nuk dallohen nga pajisja me faktore apo teknologji Nje vend mund te mbizoteroje eksportin e nje produkti vetem per faktin se ka privilegjin e te pasurit te dy e me shume firmave pioniere, te cilat e kane prodhuar produktin

Pra, teoria e re e tregtise ofron nje perqasje racionale ekonomike per politiken proaktive tregtare, ne dallim nga teorite e tjera te tregtise se lire Pionerlleku faktor konkurrueshmerie
32

Avantazhi i First-Mover dhe Politika Qeveritare

Firmat qe arrijne avantazhin e first-mover ne prodhimin e nje produkti te ri mundet me vone te dominojne tregtine globale te ketij produkti

Nje firme mund te investoje burimet per te krijuar avantazhet e first-mover edhe kur kjo sjell humbje per nje kohe te caktuar derisa sipermarrja te behet fitimprurese/e ndihmuar edhe nga shteti ne se eshte identifikuar si e tille

Politikat qeveritare per tregtine e lire apo mbrojtjen e industrive vendase mund te ndikojne ne menyre domethenese konkurrueshmerine globale
33

Diamanti i Porterit (Harvard Business School, 1990)

Avantazhi konkurrues i vendeve Analizuar 100 industri ne 10 vende

Mendohet qe teorite egzistuese nuk mjaftojne per te shpjeguar

Pyetja: Si mundet nje vend te arrije sukses nderkombetar ne nje industri te caktuar

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

4-29

34

Faktoret e Avantazhit Konkurrues te Vendeve

Pajisja me faktore: Pozicioni i nje vendi lidhur me faktoret e prodhimit si fuqia puntore e kualifikuar ose infrastruktura e e nevojshme per shvillimin e nje industrie
Strategjia e firmes, struktura dhe rivaliteti: kushtet e qeverisjes vendase per menyren e krijimit, organizimit dhe menaxhimit dhe natyra e rivalitetit vendas Kerkesa: natyra e kerkeses vendase per produktet ose sherbimet e dhena Industrite e lidhura dhe mbeshtetese: Prezenca ose mungesa ne nje vend e industrive furnitore apo industrive te lidhuara qe jane konkurruese ne shkalle vendi McGraw Hill Companies, Inc., 2000 4-30

35

Pajisja me Faktore

Marre nga Heckscher-Olin Faktoret baze:

burimet natyrore klima vendodhja

Faktore te avancuar:

komunikimi fuqia puntore e kualifikuar teknologjia

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

4-33

36

Diamanti

Suksesi arrihet kur egzistojne keto atribute faktore

Sa me shume dhe me i madh faktori aq me teper gjasa ka per sukses

Faktoret forcohen, ndikojne ne menyre te ndersjellte

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

4-32

37

Vleresimi i Teorise se Porterit

Ne qofte se Porteri ka te drejte, atehere duhet te presim qe eksportet e nje vendi duhet te pasqyrojne prezencen e kater elementeve te diamantit Vendet duhet te importojne produkte te industrive ku disa ose te gjithe elementet e diamantit mungojne Eshte ende shpejt te provohetpor Instrument i aplikueshem ne konkurrueshmerine e Kompanive Hotel Sheraton

McGraw Hill Companies, Inc.,2000

4-39

Teoria e Investimeve Nderkombetare

Levizja e kapitalit ka lejuar investimet direkte te huaja (IDH) ne te gjithe globin

39