You are on page 1of 32

Ruh rga brf

rga brf
khy brf
kJiu sho bgha bjhEg Jiz ika mikf ka muR j

jHf muR jHf bj khtlf r_f bghUshjhu nkghLfSF ttFL neh, a


bjhrhiyfis mikg Fj ftd brY tUwJ.
jnghJ kJiu sho bgha kW bjhEg ka Wtd Jiz ika ka mu
cjnahL mikfglsJ. Rkh 25 nfhona 50 yr %gh Kjo mikaUF ikafhd bry
50 rjjkhd 12.75 nfho %gh brydij Vf, jfhf ilago uhk 14.37 yr %gh kyhd
15 Vf yij ytrkhf tHl jHf muR KtJsJ vW Kj-mikr fUzh mJsh.
nkY kJiu khtl nk rlkw bjhF cs mgyfhugo 10 Vf ygu muR
ghbl f xiw 2010-2011- faho bjhlFtjF, fF njitgL folf 6 nfho
%gh bry fLtjF Kj-mikr fUzh MizLsh.

9-tJ cyf j brbkh khehL


xgjhtJ cyf j brbkh khehL 2010- ML, #& 23, 24, 25 kW 26 Ma njf nfhit
eilbgW vW mfgLsJ. jHPf l eh nfhifia VW jHf cyf j brbkh
khehL elJtJ vW Ko bragLsjhf Kjt K. fUzh mJsh. cyf j brbkh khehL
Fj Mnyhrid Tl cyf j brbkh khehL ff bjhlf Hh, ya M Tlf
elJ lf, gokw, fUjuff, fiyff kW iw Hhid vbjj lf eljyh
vgJ FJ, khehL Cty, cflik trf Mad g Mnyhfgld.

jHf wj nta PhF nehg gR


jHf wJ mbkf Foik bgW mbkfh gah tU nta Ph btfuhk
uhkUZzDF 2009- ML nta fhd nehg gR tHfgLsJ. 1952- ML jgu
wj uhkUZz gnuhlh gfiyfHf 1971- ML aa sfiy gl bgwh. d
mbkfh xnah gfiy fHf aa Kidt gl bgwh. mbkfhit nrj jhk
. bl kW nuiy nrj mlh . nahd MnahUl nrJ nghnrhf af kW
cflik ga Muh <Lglikfhf j _tUF ntaYfhd 2009- ML nehg gR
tHfgLsJ.

brbkh jGfhd FoauR jiyt UJf m


brbkh jGfhd FoauR jiyt UJf mnlhg 20,2009- mfgLsd. brbkh j
a g Maikfhf xbthU ML UJf tHfgL tUwd. j bkh wghf gahW
jHUF bjhfha UJ, btehod myJ btehL th jHUF Fw l UJ, s mP
UJf IJ ngUF MLnjhW tHfgL tUwd.
bjhfha UJ (2005-06) : nguha mofsha. Fw l UJ (2006-07) : Kidt
#h{ Ah (mbkfh) s mP UJ (2005-06): Kidt M.Muntj, Kidt x.kfl,
Kidt v.fiykf, Kidt t.K.nr.KJuhkf Mlt, Kidt nf.gHntY. s mP UJ
(2006-07) : Kidt v.ruh, Kidt muf gh, Kidt K.snfht, Kidt v.gth, Kidt
M.fiyth. s mP UJ (2007-08): Kidt V.brtuhR, Kidt .ntKUf, Kidt
V.kztHf, Kidt v.irk #h, v.runrfu.
rkUj bkhia M brtjfhf, ah tj #h{ Ah, j bkh J gWbfhL m gntW
Muhfis nkbfhlh vgJ FljfJ.

jHf 5 rlnguit bjhF njj Kof m


jHf fhahf cs gT, fg, isahFo, bjhlhK, $itFl Ma 5 bjhFfSfhd
ilnjj MfL khj 18 nj eilbgwJ. njj gthd thFf Mf 21 njaW vzgL
Kof mfgld. .K.f. 3 bjhFfY (gT, fg, isahFo), mj Tl fahd fhu
2 bjhFfY (bjhlhK, $itFl) bt bgwd. j _y jHf rlrig .K.f. gy
96UJ 99 Mf, fhu f gy 34UJ 36 Mf caJsJ. ujhd vffshd mmKf,
kKf njjiy wfJsd vgJ FljfJ.

Ruh rga brf


fdl fP rtP iy brid wJitfglJ
fdl fP rtP iyia 2009, MfL 13 nj brid, madhtuYs th fh fehlf
khy Kjt .v. vough jHf Kjt K. fUzh Kiy wJ itjh. Kdjhf flj MfL
9 nj bgfq UtSt iyia jHf Kjt K. fUzh wJ itjh vgJ FljfJ.

jHf mu fgdh rhyh UJf - 2009


63tJ Rju d Hh jHf mu J kW rhfr bra jHf bgfSF tHfgL
fgdh rhyh UJ _W ngUF tHfgLsJ.
fhu khtl, UfGFwij nrj lhl. Zghr, rhiy g _is rhF
cshd nju jhah. jkJ kf c iHgjF rhaiy vd bjj Zghr mtuJ
clYWfis jhd brJ cUF nghuho bfhoUj 8 ngUF th mJsh. brid
Utnf muR fgh fh kUJtkid kf w Wa kW kWuik Jiw jiyik
kUJtuhf g lhl. v. uh#knft flj 23 MLfshf kUJt Jiw wghf nrit brJ
yrfzfhd kfUF w mWit irfis btfukhf brJsh. kJiukhtl,cygoia
nrj M. uh#byR, trha FLg wj khW wDila rtnjr isahL uhfid. Wtanyna
nghnah nehah ghfgL mtuJ tyJ fh Cdkhd iyY kd jsuhJ g bgW flj 2004-
ML bga eho eilbgw rtnjr khW wDila isahL nghof tL vj, <o vj
f Kiwna jf kW bt gjffis bgWsh. ij bjhlJ, 2006- ML knyah
kW rtnjr isahL nghof Jl gnfW gntW gjffis bgWsh. j UJ
bgWnthUF %.5 Mu ks jfKyh a gjfK, %. 5 yrJfhd fhnrhiy tHfgLwJ.

jHf c fhF irfhd fiyP fhL l mKf


jHf ML tUkhd %. 72,000F Fiwthf cs ViH FLgf gabgW tif c fhF
irfhd fiyP fhL lid ka RfhjhuJiw mikr Fyh e Mrh brid #]iy 23,
2009 mW jHf Kjt fUzh Kiy bjhl itjh. l _y Rkh 1 nfho
ViHFLgf gabgW vd jHf muR bjJsJ. l _y 51 tifahd nehfSF ir
bgw %.1 yr tiu cj bgwKo. jah kUJtkidfY, muR kUJtkidf flz
ir bgWnthU l _y gy mila Ko. xbthU khtlfY Rkh 6 kUJtkidfS,
bga efuf Rkh 15 kUJtkidfS l bragL. jHf Kjt fUzh jdJ nfhghyu
yij ytr bghJ kUJtkid mikgjfhf jhdkhf tHsh vgJ FljfJ.

K.f. lh Jiz Kjtuhf bghWng


flj 2006M ML .K.f. mikruit bghWngwJ Kj jHf cshJiw mikruhf bghW
tJ tj K.f.lh jeho Jiz Kjtuhf afgLsh. Kjt K. fUzh gJiuia
VW MSe R gdhyh jfhd cjuit nk 29, 2009 mW wjh. jid bjhlJ bghJ thf,
khtl tUth mYtyf, Wghikd ey, r_f Uj, bjh, ghngh Ma Jiwf TLjyhf
K.f. lhDF tHfgLsd. Jtiu Jiwfis Kjt K. fUzh ftJtjh vgJ
FljfJ.

UJf
2007 kW 2008- MLfSfhd jHf mu kh UJf m
ufh, fkAhr eoj iuglfSF 2007 kW 2008- MLfSfhd wj iugl UJfis
jHf muR mJsJ.
2007- MLfhd UJf :
wj gl (Kj gR) : th wj gl (2- gR) : bkh
wj gl (3- gR) : gTl
wj gl (w gR) : bgah bgfSfhd wj gl (w gR) : Uf FLg befis
ugj gl (Kj gR) - thd
wj eof
wj eoif : n#hfh (bkh)
eof: ufh (th)
wj eof (w gR) : rauh{ (bgah)
wj eoif (w gR)
wj
gR): gkah (Uf)
y eof : Rk (th)
wj eifRit eof : nt (th)
wj Fzu eof :
wj aFe : jfgrh (gTl)
wj fijaha : tr (rj
v.v.ghf (bkh)
wj ciuahl Ma : ghyh rnt (f)
wj iraikghs : ahrhf
nghlhnj)
wj ghlyha : ituKJ (bgah clit)
wj d ghlf : $h (xgJ
(bkh)
wj d ghl - k (th)
wj xgths : uh (yh)
wj
%gh nehL)
xgths : .nf. mag (yh)
wj vol : r Fnuhnrth (rj nghlhnj)
wj fiy
aFe : njhlhju (th) wj ril gahs : md muR (fUgrh Fjifjhu) wj
2

Ruh rga brf


eld Ma : Ujh (ght) wj xgid fiyP : uhn#u (bgah)
mDtj (yh) wj d (M Fu) : nf..nrf (kyD bka)
Fu) : kfhyR (Uf)

wj ija fiyP
fiyP:
wj d (bg

2008- MLfhd UJf :


wj gl (Kj gR) : jrhtjhu
wj gl (2- gR) : m ehD
wj gl (3- gR):
rnjhZ Ruka wj gl (w gR) : bkbghU bgfSfhd wj gl (w gR):
FLg befis ugF gl (Kj gR) : tyik jhuhnah ulh gR : tzJ
wj eof : fkAhr (jrhtjhu) wj eoif : ndfh (nth rngh) wj eof (w
gR) : Nah (thuz Mu)
wj eoif (w gR) : h (m ehD)
wj y eof:
uhn#u (eh fl) wj eifRit eof : tontY (fhjtuha) wj eifRit eoif: nfhit
wj Fzu eof : ufhZuh{ (gy glf)
wj Fzu eoif: #h
rush (c Xir)
(eh fl) wj aFe : uhjhnkhf (m ehD) wj fijaha : jbrt () wj
ciuahl Ma : K.fUzh (c Xir)
wj iraikghs : isauh#h (m#jh)
wj
ghlyha : th (jrhtjhu)
wj d ghlf : bguh{ (Rukau)
wj d
ghl : kA (berij shnj)
w j x g t h s : Mj V. r (eh fl)
wj
xgths : u (thuz Mu)
wj vol : u-$fh (rnuh#h)
wj fiy aFe:
uht (thuz Mu) wj ril gahs : fd fz (yghl) wj eld Ma:
trf (c Xir) wj xgid fiyP : iknf btnkh - nfhjlgh (jrhtjhu) wj
ija fiyP : uu (nth rngh) wj FHij eru : $yR (tzJ) wj
d M Fu : v.V.ufhZ (.K.) wj d bg Fu : rjh (gy glf)

2008- MLfhd jHf muR UJf m


2008 MLfhd jHf muR tHF UJf 28.12.2008 mW mfgld.
ma UtSt
r_f fhd jij bgah UJ UJ - brid gfiyfHf Kdh Jizntj bghnfh
g h u a h U J - R. ka
Kdh IVv mfh, iugl aFdUkhd Phd uh#nrfu
m n g f U J - gifahs nrhiy bgUjiyt fhkuh# UJ - _j fhu jiyt
V. nfhgzh mP mzh UJ - V. kiwkiyah jbjw U..f. UJ - v.. mUshdj
Kj fhty .M.bg. Rtehj UJ - nguha gHkiy ghntj ghujhr UJ - jH
jfghoa

nkyhik bghDrhF rha mfhbl UJ


UJef khtl, nkyh kiwehL uhkij nrj nkyhik bghDrhF 2008- MLfhd
rha mfhbj UJ tHfgLsJ. rhu vw Wfij bjhFfhf j UJ tHfgLsJ.
t Jtiu 22 Wfij bjhFfS, 6 ehtfS, 6 FWehtf, 1 fLiu bjhF Ma fis
vGsh.

nja brf
nja Cuf ntiy th cW lJF fh bga
ka mu f ugykhd nja Cuf ntiy th cW lJF kfhkh fh bgaiu Nl
ka muR Ko brJsJ. grhaJ uh{ cUth 50 MLf iwtiltij xo grhaJ
jiytf kw uf gnfF TlJF ka muR VghL brUjJ. mnlhg 2, 2009 mW eilbgw
Tl fyJbfhL nga ujk knkhf J Fj mig btlh.

uha bkhf unt nj


unt njfis cUJ cgl uha bkhf vGjyh vd ka muR brlg 6, 2009 mW
mjJ. bfhfjh brlg 6, 2009 mW eilbgw f unt mikr kjh ghd
fyJbfhlnghJ j mig btlh. unt njf midJ Jtiu My kw
bkhf kLnk eilbgW tjJ. J U bkhfS bjahj khztfSF bgU uridahf UJ tjJ.
iy unt njit uha bkhf vGjyh vw ka mu m bgUghyhd isPfSF
Fghf uhkw khzt, khzfSF bgU kia mF.

_W khy rlrig njjf Mia jfitJ bfhlJ fhu


kAhuhZouh, mUzhry unjr kW Aahdh Ma _W khyf eilbgw rlrig
njjfSfhd thF vif mnlhg 22, 2009 mW eilbgwJ. kAhuhZouh bkhjKs
288 lf fhu kW njathj fhu Tl 146 lf bt bgW L MaikJsJ.
3

Ruh rga brf


kAhuhZouh Kjtuhf mnrh rth L gjnawh. mUzhry unjr bkhjKs 60 lf
fhu f 40 lf bt bgW nlh fhL L Kjyikruhf bghWngW bfhlh. Aahdh
khy bkhjKs 90 lf 31 lf fhu f bt bgW bgUghikF rW Fiwthf
UjnghY Rnairf Mjul j A&lh L Kjtuhf gjnaW bfhlh.

uh, ehfhyhJF a MSef akd


uh khy MSeuhf fkyh bgth , mnlhg 14, 2009 mW gjnaWbfhlh. jiyef mfjyh
cs MSe khif mtUF FthAho ca kw g mjth uh gj ukhz brJ itjh.
ehfhyhJ khy MSeuhf Kdh ngh fd Fkh mnlhg 14, 2009 mW gjnaW
bfhlh. mtUF FthAho ca kw g gh mfkJ mrh gj ukhz brJ itjh.

Mu khy Kjt x.v. uh#nrfu buo khd g kuz


Mu unjr Kjt x.v. uh#nrfu buo brlg 3, 2009 mW eilbgw bAfhl g
kuzkiljh. muR Kiw gazkhf iAjuhghUJ UF gaz brJ bfhoUjnghJ f}
lUJ 40 ehof ik bjhiyYs eykyh kiyunjr mt brw muRF brhjkhd bAfhl
gJFshdJ. mj bAfhliu njL g Jiz uhQt gil cjnahL khy fht JiwdU
<LgL 24 k neuJF wF mj bAfhl fLofgL uh#nrfu buo kuz cW braglJ.
mjid bjhlJ Mu unjr aikr nf. nuhrah a Mu khy Kjtuhf bghWngW
bfhlh.
INS Arihant mQr _ fg a flgil izfglJ
ah Kj mQr _ fg INS Arihant #&iy 26, 2009 mW a flgil izfglJ.
rhfgoz eilbgw Hhit ujk knkhf Jizah Fru f bjhlitjh.
j _y mQr _ fg itUF ehLf goa ah 6tJ lij oJsJ. Vfdnt
mbkfh, dh, uZah, l kW uh Ma ehLf mQr _ fgfis itJsd vgJ
FljfJ.

vv-14 btfukhf brYjglJ


flrh tsfis ga Muh gfis nkbfhtjfhf KGtJ ahnyna totikfgl
Xnrhrh - 2 vw braif nfhis, w ehLf 6 ehndh braifnfhfis RkJ bfhL vv
- 14 uhbf brlg 23, 2009 mW Mu khy $Anfhlh rZ jth bt ikaUJ
btfukhf VtglJ.

grh Jiz Kjtuhf R ghj gjna


grh Jiz Kjtuhf mfh js f jiyt R ghj, Mf 11, 2009 mW gjnawh. j
Monyna 2-tJ Kiwahf R ghj Jiz Kjtuhf gjnaWsh. mtuJ jij ufhZ ghj
Kjtuhf csh. MSe khif eilbgw vikahd f MSe v.v~. nuh mtUF
gj ukhz brJ itjh. Kdjhf flj #dt 2009- mju eilbgw ukhl Hh R
ghj Jiz Kjtuhf bghWngwh. Mdh 6 khj fhyJF rl nguitF njbjLfgliy.
jidaLJ flj #&iy R Jiz Kjt gjia uhehkh brjh. iy flj #&iy, 2009-
#yhyhgh bjhF il njj bt bgwijaLJ 47 tajhF R L Jiz Kjtuhsh.
cJiw, jftbjhl, ghrd, isahL kW isP ey cl Ka Jiwf Jiz KjtUF
xJfgLsd.

v.., v.ofhd lxJL: nkY 10 MLfSF o


jhjgnlh (v..) kW gHFodUfhd (v.o.) l xJil nkY 10 MLfSF of tif
br knrhjh kfsit iwntwglJ. v.., v.o., dUfhd lxJLfhd fhytu
muayik rlgo 2010 #dt 25 njl 60 MLf ahwJ. Kdjhf lxJil of
tif br 109-tJ rl Uj knrhjh khyfsit iwntwglJ. ijaLJ kfsitY j
knrhjh 375 cWdf Mjul iwntwglJ. knrhjhF vuhf X cWd thfjh. xUt
thbfL gnffiy. kfsit kW rl nguitfSF Mnyh-afis akd bra j
knrhjh tif brwJ. flj 60 MLf jhjgnlh, gHFod Kndw fLsnghY lxJL
bfhL tjjfhd fhuz dK kiwaiy vd knrhjhit jhf brj ka rl mikr ug
bkh Tdh. kfsit bkhj cs 543 lf 79 lf v..F 41 lf v.o.F
xJfgLsJ. nguitf cs 3,961 lf v..F 543 lfS, v.o.F 527 lfS
xJfgLsd.

Ruh rga brf


aUF lhnAh thl iu UJ
RWNH Jiw nehg grhf fUjgL lhnAh thl iu UJ ahit nrj njZt
gj vgtUF Mf 21, 2009 mW l jiyef lhnAh tHfgLsJ. Ry lned
vw mik _y tsfis ghJfhgJ, Rfhjhu, kf cley, r_f ts, kj cikf nghw
Jiwf wghf gah tUtjfhf mtUF j UJ tHfgLsJ.

mbkf btw mikr yh l ah tUif


mbkf btw mikr yh l 5 ehf muRKiw gazkhf #]iy 18, 2009 mW
ahF tUif jh. a-mbkf cwit nkgLj, y Ka Jz xgjf
ifbaGl yh l j gazij nkbfhlh. mtuJ j gaz nghJ a mbkf
mQr xgj, ghJfh, tf kW KjL FJ a bjhygf, fhu jiyt nrhah fh,
ujk knkhf kW vf jiyt v.nf. mth Mnahiu rJ ngdh.

cjufh khy a Kjtuhf unkZ bghah gjna


cjufh khy Kjtuhf Uj .. f mua beUfo fhuzkhf gj yaij bjhlJ
mkhy Rfhjhu Jiw mikruhf Uj unkZ bghah a Kjtuhf #] 23, 2009 mW bghWngW
bfhlh.

a khdgil a jsgahf .. eha akd


a khdgil jsgahf Uj bgs nAh nk# gjfhy nk 31, 2009 mWl Kotiljij
bjhlJ a jsgahf V ~ kh u tr eha gjnaW bfhlh.

a flgil a jsgahf k Fkh tkh akd


a flgil jsgahf Uj mu RnuZ nkjh gjfhy Mf 31, 2009 mWl
Kotiljij mLJ a jsgahf it mu k Fkh tkh gjnaWbfhlh.

15tJ kfsit njj - 2009


Vu 16 Kj nk 13 tiu IJ flfshf eilbgw a kfsitfhd njjYfhd thFf nk 16, 2009
mW vzgL Kof mfgld. fhu jiyikyhd Ia KnghF Tl 262 lfis
ifg Mia jfitJ bfhlJ. Kof: a nja fhu - 206, ghua #djh f - 116, rkh{tho
#djh f - 23, gF# rkh{ f - 21, Ia #djh js - 20, zhK fhu - 19, uhl Kndw fHf 18, kh f f - 17, #& #djh js - 14, tnrdh - 11, mmKf - 9, njathj fhu f - 9,
Rnairf - 9, bjYF njr - 9.

kfsit a rghehafuhf uh Fkh nj


15tJ kfsit rghehafuhf Uk. uh Fkh ngho njbjLfgLsh. fhu fia
nrj t Kdh Jizujk b#ft uh kf vgJ FljfJ. Jiz rghehafuhf ghua
#djh fia nrj fa Klh ngho njbjLfgLsh. #hf khy xnu xU kfsit
bjhFUJ njbjLfglt vgJ FljfJ.

vv-12 btfukhf brYjglJ


Muh gfis nkbfhtjfhf nu totikfgl 545 nyh vil bfhl rh braif
nfhis, mzh gfHfjh totikfgl 38 nyh vil bfhl mrh braif nfhis RkJ
bfhL vv - 12 uhbf Vu 20, 2009 mW Mu khy $Anfhlh rZ jth bt
ikaUJ btfukhf VtglJ.

ruha - 1 fy Fl fhyJF Kng bra HjJ


ru Muh gfis nkbfhtjfhf ahnyna brhjkhf jahfgl ruha - 1
braifnfh PSLV-C11 uhbf _y mnlhg 22, 2008 mW fhiy 6.30 kF $Anfhlh cs
rO jth bt ikaUJ btfukhf brYjglJ. 386 nfho %gh bry jahfgl
ruha-1 braif nfh 2 MLf ruid ga Muh gfis nkbfhsntoa j braif
nfh Rkh 310 ehfnyna bra HjJ. UD mjDila gfis 95 rjj btfukhf
iwntsJ vgJ FljfJ. j _y ru j UgJ cW bragLsJ.

96tJ a ma khehL
96tJ a ma khehL ujk knkhf jiyik nkfhyah khy yh #dt 2, 2009
mW bjhl _W ehf eilbgwJ. kheho ehoYs 4000 Phf fyJ bfhld. ma
f zfis wikthjtfis MuhF cUthFtnj kheho Ka nehfkhF.

Ruh rga brf

isahL
2011 cyf nfhig bf: ah
ah, yif, tfnjr 2011- eilbgw cs I cyf nfhig bf ngho ah
l bgWsJ. ngho bkhj 14 mf gnfwd. U Y jyh 7 mf l
bgWsd. n#hAdg mnlhg 6, 2009 mW eilbgw rtnjr bf f (I) Tl J
FJ Ko braglJ. ah, ghjhD btntW fY, Mnuah, bj Mfh Mait
btntW fY l bgWsd. V : Mnuah, ghjh, yhJ, yif, ghnt,
fdlh, bfah. : ah, bj Mfh, yhJ, nka f, tfnjr, mayhJ, bejyhJ.

a a bf nghof - 2009
bj Mfh 36 ehf eilbgw gugughd a a bf ngho W Ml
n#hfdg thlu ikjhd nk 24, 2009 mW eilbgwJ. m iAjuhgh blfh rh# m
uha nryr bgfq mia 6 uf ahr nfhigia ifgaJ. m Fns
Ml ehafdhf, Ml bjhl ehafdhf njbjLfgld.

nahl ouh - 2009


x[h flh kh 18, 2009 mW eilbgw W Ml nkF kly m 218 uf ahr
HF kly mia nfhigia ifgaJ. nkF kly m 362 / 5, HF kly m 144.

J ouh - 2009
brid v.V. jgu isahlu ut 9, 2009 mW eilbgw J ouh W Ml
nkF kly mia 274 uf ahr njhfoJ bjF kly m nfhigia ifgaJ. mj
m unkZ gth 140 ufis LbfhLJ 7 bfLfis dh.

u ouh - 2009
iAjuhgh uh fh nloa #dt 7, 2009 mW eilbgw u nfhig W Ml Kig
m 243 uf ahr cjuunjr mia njhfoJ nfhigia ifgaJ.

rnjhZ nfhig fhgJ nghof - 2009


rnjhZ nfhig fhgJ ngho W Ml brid neU nloa #] 14, 2009 mW eilbgwJ.
nfhth khy m bgfh khy mia 4-2 vw nfh fz btW nfhigia ifgaJ.

neU fhgJ nfhigia Kj Kiwahf btW a m rhjid


ah, ah, tfhsnjr, fnghoah, jh Ma mf gnfw 13tJ X.v.. neU nfhig
fhgJ ngho bl eljJ. j W nghoF Kj Kiwahf ah jF bgwJ. j W Ml
jutir 151tJ l cs ah, 112tJ l cs ahit 1-0 vw nfh fz Kj
Kiwahf neU nfhigia jobrwJ. btbgw a mF %. 16.5yr gRbjhif tHfglJ.
X.v.. Wtd 100 rjj nghd[hf (16.5 yr) tfSF bfhLJsJ. neU nfhigia jF K uZah
(4 Kiw), Anf (2 Kiw), <uh (2 Kiw), cUFnt, nghyJ, buhkhah, tlbfhah Ma mf jyh XUKiw
btUwd.

UJf
gk UJf - 2009
gk UJf FoauR jiyt Uk. ugh gho mtfsh #dt 26, 2009 mW mfglJ. gk
Ufhf 10 egfS, gk Ufhf 30 egfS kW gk$ Ufhf 93 egfS njbra
gLsd. gkUJf mfgl egf goa tUkhW :
gk UJ bgwtf (10) : lhl rfh urh $trth ( r); Rjyh gFFdh
(RWNH Jiw); nguha D.P. rnlhgahah (yaJiw); nguha # g#h{ (kUJtJiw); lhl.
Unhj yh (kUJtJiw); nfh enu (kf ey); lhl m fnfhf (Phd); . khjt eha
(Phd); rnfhj kyh (r_f eyJiw); lhl V.v. fF (tf kW bjhJiw).
gk UJ bgwtf (30) : . tuhk UZz _ (fiyJiw); nguha uhkyh . nkjh
(fiyJiw); b ngf (fiyJiw); .. jdbra kW rhjh jdbra (fiyJiw); lhl.
itaehj fzg jg (fiyJiw); v.nf. uh ( r); nrf Fjh (gif Jiw); nguha
Mygh $ju nkd (yaJiw); .nf. ufyh (yaJiw); b#afhj (yaJiw); lhl Ir
#{ mYthah (yaJiw); Fth enu (yaJiw); nguha dU Ahuh (yaJiw);
6

Ruh rga brf


uhkru FAh (yaJiw); lhl n#u Fkh uh (kUJtJiw); lhl u f gjF (kf
ey); lhl hyh gh (kf ey); lhl gjh . uh (ma Jiw); ftu $ufhrh
nh (ma Jiw); lhl F ujth (ma Jiw); rh nuhlh (ma Jiw); nguha
lhl rtah foah (ma Jiw); nguha jhk ifyh (ma Jiw); lhl ehfeh ehaftho
(r_f eyJiw); lhl rnuh tujg (r_f eyJiw); md uh (isahLJiw); m kgh eha
(tf kW bjhJiw).
gk$ UJ bgwtf (93) : yf (fiyJiw); V. nt (fiyJiw); Itah uh gr (fiyJiw);
m Fkh (fiyJiw); lhl mdh mAk mF#h (fiyJiw); mUzh rhuh (fiyJiw); njtah
rnkho (fiyJiw); jh f (fiyJiw); nfhjuh khf (fiyJiw); FUkh bfsunh kh
(fiyJiw); Ak cy fh (fiyJiw); bAy fh (fiyJiw); nA ghth (fiyJiw); go Ujaeh
knff (fiyJiw); Iuhtj kfhnjt (fiyJiw); nf.. cjaghD (fiyJiw); lhl ff ukhdj
(fiyJiw); nguha u nr (fiyJiw); Fkh rhD glhrh (fiyJiw); lhl yh Xbr (fiyJiw);
klh} rfuFo ku (fiyJiw); ur nfhth (fiyJiw); gh k frh (fiyJiw); bgdh
krh (fiyJiw); ufhZ v. Jng (fiyJiw); lhl ulghah gh (fiyJiw); uh nh gh
(fiyJiw); rnah uh (fiyJiw); bfnuhbt (kiwF ) (fiyJiw); lhl Ruka
UZzrh (fiyJiw); RnuZ jjh (fiyJiw); lgR m (kiwF ) (fiy); c ehuhaz (fiyJiw);
tlfh kdyh nfhj (v) fykjy nfh (fiyJiw); v. . nfhZ lojh ( r); m rah
(br xguJiw); mgh ryh (gif Jiw); lhl V. rfu buo (yaJiw); mnyh nkjh
(yaJiw); lhl gdh nfhjhrhah (yaJiw); lhl nuueh jjh (yaJiw);
nguha n fth rbl (yaJiw); nguha # mAk fh lnu (yaJiw); b#ajh
kAhguh (yaJiw); #h uhl kh (yaJiw); yhjhghyh rnyh (yaJiw); yZk gh
knd (yaJiw); lhl k UZz_ (yaJiw); ehl (yaJiw); lhl grgnfrh
b#auhk (yaJiw); nguha uh rf Ugh (yaJiw); nguha u rj nrh
(yaJiw); lhl uueh thjth (yaJiw); rN uFkh g% (yaJiw);
njZghnl (yaJiw); r t (yaJiw); RnuZ FL mnkhf (yaJiw); lhl cgh
nf. ngd (yaJiw); lhl V.nf. Fjh (kUJtJiw); lhl My rhghgh f (kUJtJiw);
lhl mu yh (kUJtJiw); lhl mnrh nf. bt (kUJtJiw); lhl mnrh Fkh Fnuht
(kUJtJiw); lhl gthU (kUJtJiw); .M. UZzFkh (kUJtJiw); lhl M. tuhk
(kUJtJiw); lhl nr f (kUJtJiw); nguha (lhl) jfhry rlnfhg (kUJtJiw);
lhl ahZ Fyh (kUJtJiw); nf. mRgh rj (kf ey); lhl ahyhAh g (kf ey); nguha
ira gh Abd (kakiy ga Muh); nfhg euk uh#] ahj (ma Jiw); nguha
unkh jhl (ma Jiw); gyh uh (r_feyJiw); bgF I. y (r_feyJiw); rnfhju
n#hr v. nuuh (r_feyJiw); nf. tehj (r_feyJiw); nyrh (r_feyJiw); nguha
ah Rj knft (r_feyJiw); R fh uh (r_feyJiw); gh Fyh (isahLJiw);
Ag# (isahLJiw); knfu nlh (isahLJiw); gf{ mth (isahLJiw); Rnuj
nkjh (bjhEg f); MWKf rnt (tf kW bjhJiw); lhl gtFJ uFuh bo (tf
kW bjhJiw); M. nf. UZzFkh (tf kW bjhJiw).

b#ah mUzhryJF #dhyh g#h{ UJ


a ciHF bgf rf jiyt b#ah mUzhryJF 2009- MLfhd #dhyh g#h{
UJ tHfgLsJ. etg 6, 2009 mW Kig eilbgw Hh UJl %.5 yr buhfK,
erhjG mtUF tHfgld. bgf, FHijf ts kW eyDfhf a ciHF bgf
rf _y mt Ma nritfSfhf mtUF j UJ tHfgLsjhf #dhyh gnl
mJsJ. b#ah mUzhry jdJ nrit gfSF mbkf Kdh mg l, mbkf
btw Jiw mikr yh l Mnahl ghuhL bgwt vgJ FljfJ.

a trht bg kUJtUF rtnjr UJ


a trhtia nrj Mntj bg kUJt jh FfF Mntj bg vgjfhf
rtnjr Mntj mik UJ tHfglJ. n#hfdg brlg 4, 2009 bj Mf Mntj
mik fUjuF bjhlfHh eilbgwJ. bjhlf Hh jh FfF rtnjr Mntj mik
nguha bA Ff UJ tHdh.

Ruh rga brf


guh{ F uh fh UJ
#K - fhZiu nrj ugy gifahs - vGjhs - kj cik Mtyuhd guh{ nja
xUikghLfhd uh fh UJF nj bragLsh. nja xUikghLfhf wghf
gjjfhf j UJ mtUF tHfgLsJ. uh fh kiw dkhd mnlhg 31- J
eilbgw f j Uij guh{ F fhu jiyt nrhah fh tHdh. j U ghuhL
guK, %.5 yr buhfK mlF.

55tJ nja iugl UJf - 2009


2007-M MLfhd 55tJ nja iugl UJf brlg 7, 2009 mW mfgld.
wj iugl - fhtu (j)
wj bghGJnghF iugl - r nj! ah ()
wj FLg ey iugl - jhnu [ g ()
wj aFe - m^ nfhghyUZz (ehY
bgQf - kiyahs) wj eof - ufhZ uh{ (fhtu - j) wj eoif - ckh$ (Fyh lh
wj Jiz eof - j #hthyh (fh ik ~ghj - My)
wj Jiz eif - fdl)
wj d ghlf - rf kfhnjt
wj d ghl b~gh h ( yh a - My)
wj iraikghs - mrgr
wj fjha - ~bgnuh mgh fh (fh
nuah nfh
wj Kj glJfhd uh fh UJ - th ru (~nuh[ - )
ik ~ghj - My)
nja xUikghLfhd e j UJ - j . jth kW ghtdh jth (jh - )
wj
Mygl - fh ik ~ghj
wj fh mikfSfhd UJ - th (j).

10tJ rtnjr a iugl mfhl UJf - 2009


10tJ rtnjr a iugl UJf tHF Hh dhYs kfh #] 14, 2009 mW eilbgwJ.
Hh wj iuglkhf m&njhZ bfsf aa n#hjh mg vw bkh iugl nj
braglJ. wj eof : nuh (n#hjh mg) ; wj eoif : afh nrhuh (~ng) ; wj
aFe : m&njhZ bfsf (n#hjh mg) ; wj JKf eoif : m; wj iraikghs:
V.M. ukh (n#hjh mg).

~bgdh ah - 2009
~bgdh ah Wnghof Kig mnj nloa Vu 5, 2009 mW eilbgwd.
23 tajhd blia nrj Vjh brs ~bgdh ah t glij, ndia nrj #h
nrhuh ~bgdh ah ntL glij, Kigia nrj ah nh ~bgdh ah v
glij bgwd.

jhjh rhnf ghnf UJf - 2009


iuglJiwdUfhd ugy jhjh rhnf ghnf UJf tHF Hh nk 4, 2009 mW Kig ghlh
fiyau eilbgwd. jhjh rhnf ghnf UJ : Kdh nl -F,, jhjh rhnf ghnf udh
UJ : kndh{ Fkh -F, ghnf fgjU UJ: uh{ f -F, ghnf nfhl f UJ :
h ngf MnahUF tHfgld.

uh fh nja rgtdh UJ - 2008


2008- MLfhd uh fh nja rgtdh UJ $ fj gh vgtUF bl Kdh ujk
uh fh mtf 65-tJ wj d ML HhnghJ tHfglJ. flj ML j UJ nguha
v. uhjhUZz vgtUF tHfglJ.

ghuj udh UJ - 2008


ugy Jjh ghlf go br n#hF ah f caa Ujhd ghuj udh UJ (2008)
mfgLsJ. Jtiu 41 ngUF UJ tHfgLsJ vgJ FljfJ.

isahL UJf - 2009


2009M MLfhd isahL UJfshd uh fh nf udh UJf, m#&dh UJf,
Jnuhzhrhah UJf mfgLsd.
uh fh nf udh UJf - v.. nk nfh (bgf FJril), n#j Fkh (FJril),
RFkh (kj) ; m#&dh UJf - kf rhah (ij), nkh gnyh (jlfs), rhdh
beth (ghl), v. rjh nj (bgf FJ ril), jhah rnjth (br), fj fh (bf),
dha (Ah), gf{ r (fgo), . u (clw rthYilat), rZ n#h (<o vj), ur
nrh (Jgh RLj), bgsyh fj (nl bl), nahnft j (kj), .v. ahj (glFngho) ;
Jnuhzhrhah UJf - gnj (Ah), b#nj Z (FJril), rgh (kj), yh
nfhr (ghl), cjFkh (fgo).

Ruh rga brf


rhjid ufSF nfuh UJ
a bl bf m 75tJ MLHhitbaho rhjid ufSF nfuh UJ tHF
f bfh eilbgwJ. a m bl mu mobaLJ itj 1932 MoUJ 2006 tiu,
6 rfhjfshf fgL UJf tHfgld.
a bfo rut vd nghwgL .nf. ehL, Kj rfhj (1932-47) Kiu uuhf nj
braglh. mLJ 1947-61 tiuyhd fhyJF, bl nghof 1000 uf kW 100 bff vLj
Kj a u vw bgUikia bgw } k f nj bgwh.
. nf.ehL rh mtuJ kf ruh ehL, kf rh mtuJ kf mJ k f Mnah UJfis
bgW bfhld. uffsh ilf vd nghwgL kN mfh gnlho 1961-71 ML tiuyhd fhy
fl jiywj uuhf nj bgwh. bl mu gjhu ufis flj Kj u vw cyf rhjid
gilj R fthfU (1971-81), bl nghof 400 bfLfis a Kj a u vw bgUikFa
f nj (1981-97) mLj jiyKiw UJfis ifgd.
a m mDgt ufshf sF r blLf, uhF ouh UtU 1997-2006fhd Uij
gJ bfhld. f btfukhd a nfl vw bgUikFa ru fFF w UJ tHfglJ.
f a m 9 bl nflf eh fhuhl, rJ nghnl, m tnlf, ngo,
R fthf, Flgh teh, r blLf, ru fF, uhF ouh Mnah fufgld.
20 Xt cyfnfhig rhjid uf ndZ fh, nuh kh, $rh, nkyhs yhr uh{,
gahsf btfnlZ urh, uh MnahUF id gRf tHfgld.

bgnuha Wtd isahL nkghL tha UJf


bf u nuu nrth, ghl uhfid rhdh beth cnlhUF bgnuha
isahL nkghL tha UJf tHfgld. 2008 - 09 ML UJfSF nj bragnlh
tu:
wj u: rhdh beth (ghl)
viy uf: gf{ mth (a), bfsj
f (bf), mD $j (ghl), m Fjh (br) fHjf uf: nrj Md (ghl),
h rkh (bf), g , . uFeh (Ah), V. ru fk (nl bl) theh rhjidahs:
wj u:
nuhnah n# (Ah). 2007 - 08 ML UJfSF nj bragnlh tu:
gf{ mth (a), nuu nrth (bf) viy uf: uh nf. nrhk (jlfs),V. ru fk
fHjf uf: uh{gh (Ah),
(nl bl). un#h (Ah), bfsj f (bf)
theh
bfhndU A (br), Jh fnlf (Ah), h rkh (bf), m Fjh (br)
rhjidahs: nkhdrh nkjh (nl bl).

Rju d UJf - 2009


u u braYfhd mnrhf ruh UJ - 2009
#K-fhZ, Fthuh uthfSF vuhd jhFjnghJ gahd nk# bkh rkh
(kiwF); k khy uthfSF vuhd jhFjnghJ 12 ngiu zkhf, 23 ngiu
cUlD oj nk# o. $uh Fkh MnahUF UJ tHfgLsJ. jHfij nrj nk# $uh
Fkh jnghJ mUzhry unjr 39tJ m[h iu~ gil gJ tUwh vgJ
FljfJ.

u u braYfhd ruh UJ - 2009


nk# m Mf bgzhl, nk# g th, eha nfZ F#h, mAkJ kh (kiwF)
MnahUF UJ tHfgLsJ.

u u braYfhd Na ruh UJ - 2009


Ajh uhnfZ Fkh, Ajh gh{ jhT, eha ruhg fh gth, eha kndh{ , eha R gh,
%ngh nfhnfh, KfkJ m g, Kjgh m, kndh{Fkh , njh , eha nl nfbflh MnahUF
wF j UJ tHfgLwJ. UJ bgW kwtf : nk# ndZ ghk, nk# kD Ryh, nk#
ru j nfhah, nk# undZ Fkh , nk# Ruka Md, nk# mF fh{, jUFkh brs,
Au , by. urh rjht, Rngjh fnzZ eh, Atjh bgnuuh ehaf, rZ Fkh kW
Xfh eh.

Ruh rga brf

cyf brf
b#k j iza khehL bjhlf
j iza khehL mnlhg 23, 2009 mW b#k eilbgwJ. j kheho j t jft
bjhEg Fj iwa rhjidfis, vfhy rthfis mPf, tYef To thjd.
b#k cs nfhby gfiyfHfJl izJ elj j khehL Inuhgh fl Kj Kiwahf
eilbgwJ FljfJ. f t fhngh j vgnj j kheho ika fUjhf UF. mjhtJ
midtU j fia gagLj iza t f ff tif brtJnk j kheho Ka
nehfkhF. j kheho jHf muR uahf mzh gfiyfHf Kdh Jiz ntj K.Mdj
UZz, fj rf jiyt Mnlh l, j iza gfiyfHf aFe eu cgl 15-F
nkgnlh ah UJ fyJ bfhld.

b#k ujkuhf bkbf L nj


b#k ujkuhf Vbryh bkbf L nj bragLsh. b#k kfsitF njj brlg
27, 2009 mW eilbgwJ. bkbf oa blkhuo a f, oa nrha a
f izJ 239 lfis bgwd. ffSl izJ Tl mikJ nghol ~ blkhu
f 93 lfis btwJ. j 3 ffS izJ bgUghik bgWsd. njjYF Ktiu MS f
Tl Uj nrha blkhu f 146 lfis bgWsJ. njj f bgU dilit
rJsJ. 2005 njjiy l 76 lfis f Fiwthf bgWsJ. lJrh f 76 lfis,
f 68 lfis bgWsd. njj bkhj 72.5 rjj thFfns gthd. b#k njj
tuyhnyna Jnt Fiwjgr thF gthF.

mnruh ehLf 15tJ khehL

(NAM Summit)

- 2009

118 mnruh ehLf Tlik 15tJ khehL vJ eho h n ef #]iy 11, 2009 Kj #]iy
16, 2009 tiu 6 ehf eilbgwJ. a ujk lhl knkhf , ghjh ujk R u[h yh
Mnah cgl gy ehL jiytf j kheho gnfwd.

<uh mguhf mAk#h L nj


<uh eho mg gjfhd njj #] 12, 2009 mW eilbgW #] 14, 2009 mW Kof
mfgld. <uh mguhf UF mAk#h 62.6 GfhL thFf bgW L mguhf
njbjLfgLsh. tiu vJ nghol A]i[ bks[ btW 33.75 GfhL thFfisna
bgWsh.

khehL

(BRIC Summit)

- 2009

nu, uZah, ah kW dh ehLf Tlik KjyhtJ khehL uZahYs Vj g


#] 16, 2009 mW eilbgwJ. kheho nu mg dhah Yyh lh th, uZa mg
bktnj, d mg A] jh kW a ujk knkhf Mnah fyJ bfhld. cz ghJfh,
rtnjr Wtdf uik Mait g kheho thfgld.

neghs a ujkuhf khj Fkh negh nj


kfsh Kj neghs ujk urjh mua fhuzfSfhf gj yaij mLJ a ujkuhf
neghs f f Ka jiytfS xUtuhd khj Fkh negh njbjLfglh. mtUF nk 24,
2009 mW neghs FoauR jiyt uh gu ahj gjukhz brJ itjh.

gfshnjZ a ujkuhf n Adh nj


gfshnjZ ghuhSkwF eilbgw njj mth f bkhjKs 262 lf 230 lfis
ifg Mia ojJ. fjh ah jiyikyhd gfshnjZ nja f btW 32 lfis kLnk oJsJ.
mth f jiyt n Adh gfshnj a ujkuhf bghWngWsh.

n#f #&kh - bj Mf a mg
bj Mf a mguhf n#f #&kh bghWngW bfhlh. Mf nja fhu f
jiytuhd t nk 2009 eilbgw bghJnjj Mf fhu bt bgwij mLJ mguhf
njbjLfglh.

Ljiyf af jiyt ntYis ughfu kuz


yif Ljiyf af jiyt ntYis ughfu nk 19, 2009 mW yif uhQtJl
elj ngh bfhyglh. Rkh 30 MLfshf j <H nfh Mjnk nghuho tj Ljiyf af
jiytuhf ughfu bragL tjh vgJ FljfJ.

10

Ruh rga brf


-8 khehL - 2009
-8 vdgL tsailj ehLf Tlik khehL jh eho myh ef #&iy 8,
2009 mW bjhl _W ehf eilbgwJ. kheho mbkfh, yhJ, jh, uh, #gh,
fdlh, b#k, uZah Ma 8 gzfhu ehLf kW ghitahsfshf ah, dh, nu, bj Mfh,
bknfh, Mnuah, bj bfhah, njhndah Ma ehLf fyJ bfhld. kheho gUtiy
khw, cz ghJfh, bgUtU uthj Ma uidf kW vbz ts ga uidf
Kakhf thfgld.

I.eh. rig - gdhL MLf m


ntshik MuhF xJfgL ia caJtjfhf gntW ehLfis Ltjfhf 2008 Moid
gdhL cUisHF Mlhf (International Year of Potato) I.eh. rig mJsJ. nkY, 2008 - gdhL
ML (International Year of Earth), 2009 - gdhL ezf ML (International Year of Reconciliation),
2009 - gdhL aif iHf ML (International Year of Natural Fibres), 2010 - gdhL clTa ML
(International Year of Bio-diversity), 2011 - gdhL fhLf ML (International Year of Forests) vd
mJsJ.

cyf t a jiytuhf uhg n#h akd


cyf t Kdh jiytuhd bgs nthngh{ J br FwrhL Rkjglij bjhlJ,
cyf t jiyt gjia mt uhdhkh brjh. mjid mLJ cyf t vo iluluhf Uj
uhg n#h cyf t a jiytuhf afgLsh. fhyfl t rtnjr ehza (IMF)
mik jiytuhf bragLth.

rtnjr bf fYF (I...) a jiyt akd


rtnjr bf f (I...) jiyt bg nrh 27-05-2007 mW kuzkiljh. ijaLJ
I... jfhf jiyt xUtiu aF Ko waJ. kuzkilj I... jiyt bg nrh bj Mf
vgjh bj Mf bf nghL jiyt nu khia gjF akd brjJ. mtUF wF jnghJ
I... jiytuhf yhij nrj nl khf njbjLfgLsh.

thu g~bg cy eg 1 nfhOtu


mbkfhit nrj gF KjL rfut thu g~bg, cy bkfh nfhOtuf goa
Kjlij oJsh. flj 13 MLfshf cy eg 1 bkfh nfhOtuuhf fj nf jnghJ
_whtJ lJF jsgLsh. nkY bkfh nfhOtuf goa Kj 10 lf ehF af
l bgWsd. mf vif bkfh nfhOtufis cUthFt mbkfh, uZah, ah kW
dh Ma ehLf Kiy twd.

isahL
MnuahF I rha ouh
I rha nfhigia Mnuah bjhlJ 2-tJ Kiwahf btwJ. rha ouh bf
ngho W Ml brRa Ng ngh gh ikjhd mnlhg 5, 2009 mW eilbgwJ. Kj
Moa yhJ 50 Xtf 9 bf HF 200 uf vLjJ. d Moa Mnuah 45.2 Xtf
4 bfLf HF 206 uf vLJ 6 bf ahr bt flJ. wghf Mo rjkoj n
thr Ml ehafdhf nj braglh. j bjhl mf uf Fj gho bjhl ehafdhf
nj braglh.

a cyf rhjid fdh cir ngh


bg eilbgw cyfnfhig jlfs nghof #ikfh cir ngh 100 l Xlgja
9.58 dhof flJ a cyf rhjid giljh (Mf 16, 2009 ). 2008 x nghof nj 100 l
Xlgja 9.69 dhof flJ t gilj cyf rhjidia jnghJ tnu KaoJsh vgJ
FljfJ.

cyf r rha ngho - 10 jffSl mbkfh Kjl


jha jiyef nuh eilbgw cyf r rha ngho 10 jf, 6 bt gjf cgl
bkhj 22 gjffSl gjf goa mbkfh Kjlij ojJ. iknf bg, Mnuh anrh,
vrho, nl thl Mnahiu bfhl mbkf FG 3 l 27.28 ehof yif vo Kjl
ojJ. mnj nghW ua uhfid ah vnkhth 50 l bu onuh ngho cyf rhjidl
jf gjfij bgwh. t 30.09 dhof yif vodh. 50 l il , l uhfid
lh blgh 23.73 ehof yif vo cyf rhjidl jf gjfij ifgdh. ngho
b#k 4 jf 4 bt cgl 9 gjffSl ulh lij, dh 4 jf, 2 bt cgl 10
gjffSl 3- lij ojd. Mnuah 3 jf, 4 bt, 9 btfy cgl bkhj 16 gjffSl
4- lij ojJ.
11

Ruh rga brf


brid Xg bl - 2009
brid eilbgw brid Xg bl nghof W Ml 12.01.2009 mW eilbgwJ.
gugughd W Ml ah nrhnj njtkid Fnuhah k 6-4, 7-6, 7-6, 7-6 vw br
fz njhfoJ rha gl btwh. uila W Ml mbkfh v lhuh, uh uh
n#ho, Rryh sho bru, blyh thfh n#hoia 6-3, 6-4 vw br fz njhfoJ
nfhigia btwJ.

29tJ x isahL nghof - 2008


29tJ x nghof d jiyef Mf 8 - Mf 24, 2008 tiu eilbgwJ. nghof
87 ehLf gjfgoa l ojd. 42 a cyf rhjidf fjgld. gjfgoa Kjlij
mbkfh, ulhtJ lij dh, _whtJ lij uZah ifgd. xU jf uL btfy
gjffSl ah 51tJ lij bgwJ.

Ma nfhig bf nghof - 2008


ah, yif, ghjh, Ahfh, tfhsnjr, Ia mu ehLf Ma 6 ehLf gF bfhl Ma
nfhig bf nghof ghjh eilbgwd. fuh, #&iy 06, 2008 mW eilbgw W Ml
a - yif mf nkhd. Kj ng brj yif m 49.3 Xt midJ bfLfis HJ
273 uf vLjJ. d Moa a m 39.5 Xt midJ bfLfis HJ 173 uf vLjJ.
yif m#jh bko 8 Xtf gJ 13 uf kLnk LbfhLJ 6 bfLfis dh.
100 uf ahr bt bgw yif m nfhigia ifgaJ. yif u m#jh bko Ml
ehaf UJ bgwh.

<nuh nfhig fhgJ nghof - 2008


2008 Mo eilbgw <nuh nfhig (Euro Cup) vdgL Inuha fhgJ ngho Wahl
bg m b#k mia 1-0 vw nfh fz njhfoJ nfhigia ifgaJ. 44 tUlfSF
wF bg m nfhigia btWsJ vgJ FljfJ.

kfUfhd Ma nfhig bf nghof - 2008


2008 M ML nk 11 mW yif, FUndfyh ef eilbgw W Ml a kf bf
m yif mia 177 uf ahr njhfoJ bjhlJ ehfhtJ Kiwahf nfhigia ifg
rhjid gilJsJ.

Lbto Lbto cyf bf nfhig - 2009


ulhtJ 20 Xt cyf nfhig bf nghof, yhJ eho eilbgwd. 12 ehLf fyJbfhl
j nghof Ma ehLfshd yif, ghjh mf W nghoF jF bgwd. Kj Moa yif
m zfgl 20 Xtf 6 bf HF 138 uf vLjJ. d 139 uf vLjh bt vw
yFl Mlbjhla ghjh m KfkJ mo muo Ml fhuzkhf 2 bf HF
139 uf vLJ nfhigia ifgaJ.

kf Lbto Lbto cyf bf nfhig - 2009


ulhtJ 20 Xt kf cyf nfhig bf ngho W Ml yhYs yl yh
ikjhd #] 21, 2009 mW eilbgwJ. yhJ m yhJ mia 6 bf ahr
njhfoJ nfhigia ifgaJ.

cyf jlfs nghof - 2007


11tJ cyf jlfs rha ngho #gh Xrhfh ef eilbgwJ. ah rh 13 ng bfhl
m gnfwd. Vfdnt fh flh, n#hr Mufh, e , u cnlh njh milj iy,
s jhLj uhfid mR #h{ kLnk vghFatuhf Ujh. mt jF R 6.60 l jho,
cyf jlfs s jhLj 3tJ Kiwahf WnghoF EiHjh.
bgf s jhL Wngho 12 ng fyJ bfhL jfsJ wikia btgLdhf. mR
#h#&F tHfgl 6 thf mf grkhf 6.53 l u jhodh. jdh mR #h#&F 9tJ
ljh iljJ. J mtuJ jgl rhjidia l FiwthF. jgl rhjid ms 6.83 l u
jhoUwh.
j ngho ua uhfidf 3 gjffis jo brwd. jhahdh bygnlth 7.03 l u
jho jfgjfij, 6.92 l u jho bt gjfij, jhahd nfhlhth 6.90 l u jh
btfy gjfij bgwd.

12

Ruh rga brf


Manfhig Ah nghof - 2009
Ma nfhig Ah nghof knyah eho Fthjh ef nk 16, 2009 - eilbgwJ.
bjbfhah m ghjh mia 1 - 0 vw nfh fz btW nfhigia ifgaJ.

Mnua Xg bl nghof - 2009


Mnua Xg bl nghof 2009 ML #dt 17 Kj bkngh ef eilbgwd.
Mlt (xiwa) : ung ehl (bg) bt; nuh# bglu (RryhJ) njh; kf (xiwa):
Mlt (uila): v. uah kW
brdh a (mbkfh) bt; lahdh rdh (uZah) njh.
kf (uila):
. nua (mbkfh) bt; knf g (ah) kW v. neht (nu) njh.
brdh a kW d a (mbkfh) bt; I. Rahkh (#gh) kW Ayh ADnrhth
fy uila: knf g kW rhah rh (ah) bt; eh oah
(Rnyhitah) njh.
kW Mouh njh.

bu Xg bl nghof - 2009
Mlt (xiwa): nuh# bglu (RryhJ) bt.
kf (xiwa): btnyhdh Fbenrhth
(uZah) bt.
Mlt (uila): ahl ga (ah) kW fh Jyh (br FoauR) bt.
kf (uila): btah %ndh ghf(bg) kW mdhbg bkodh Ahf (bg)
fy (uila): gh iua (mbkfh) kW iyr A]g (mbkfh) bt.
bt.

l bl nghof - 2009
Mlt (xiwa): nuh# bglu (RryhJ) bt.
kf (xiwa): brdh a
Mlt (uila): lha bel (fdlh) kW dh ndh (brah) bt.
(mbkfh) bt.
kf (uila): brdh a kW d a (mbkfh) bt.
fy (uila):
kh neht (gAhkh) kW mdh Fnuhndbg (b#k) bt.

mbkf Xg bl nghof - 2009


Mlt (xiwa) : #&th kho bl nghnuh (mb#odh) bt; kf (xiwa):
l (bga) bt; Mlt (uila): nyh v. Jnyh (bygdh) kW ahl ga (ah)
bt; kf (uila): brdh a kW d a (mbkfh) bt fy
(uila): fh r (mbkfh) kW ouh nguh (mbkfh) bt.

cyf nfhig ij nghof - 2009


ahit nrj uhF ghd, kf rhah kW b#a jYjh Mnah cyf nfhig
ij ngho jf gjf btwd.

r blLf 17,000 ufis flJ rhjid


xU eh bf nghof 17,000 ufis nrJ a cyf rhjid gilJsh. etg, 2009- eh
MnuahF vuhf eilbgw 3-tJ xU d ngho j rhjidia fdh. mJl 176 uf
nrJ jdJ 45tJ rjij iw brjh.

2014- ML Ma isahL nghof


tU 2014- ML, Ma isahL nghofis elJtjfhd Mnyhrid Tl Fit ef
17-04-2007 eilbgwJ. Tl, tU 2014- Mo, 17tJ Ma isahL nghofis bj bfhah
cs ah ef elJtJ vd khd iwntwglJ. 2010- ML, 16tJ Ma isahL nghof
dh cs nAhtnfh ef eilbgw UwJ vgJ FljfJ.

ghKyh - 1 fh gja nghof - 2007


Anf cs jbgo elj ghKyh - 1 cyf fh gja ngho bkyhu (MClaren) thfdij
Xobrw Ahl, bguh (Ferrari) thfdij Xobrw bunfhdid btW gl btwhh.
Ahl j tUl _W ghKyh - 1 nghof gl btWsh vgJ FljfJ.

cyf ngl rha nghof - 2007


knyah cs nfhyhy cyf ngl rha nghof MfL 19, 2007 mW eilbgw
j ngho bkhjKs 5 f _W f dh bt bgwJ. uL f njhndah
gl btwJ.
Mlt (xiwa): lh (dh);
kf (xiwa): N (dh);
kf (uila): a
Mlt (uila): k nlh kW nAuh brlath (njhndah);
nt kW rh nt (dh);
fy (uila): nehth oahnlh kW ahdh e (njhndah).
13

Ruh rga brf


Md cyf br rha
cy Kd uf gnfw cyf br rha ngho bknfh eljJ. bkhj 14 RWfis
bfhl j ngho bjhl cy lh 8 uf gl bty fs wd. xbthU uU kw uUl
jyh 2 Kiw nkhd. j ngho btis fhl fs wa Md, jfhghf Modh. 20tJ efj
Ko 2 ufS ouh bra x bfhld. ijaLJ, 9 f bgw Md cyf rha Mdh. j
bjhl Md, 4 bt, 10 nghof ouh brjh. uZa u uh 2tJ lij, nu u
b#gh 3tJ lij ojd. UtU jyh 8 bgwd. flj y MLfshfnt wghd Mlij
btgL ahF bgUik njo jU Md, 2tJ Kiwahf cyf rha glij btWsh.
blAuh 2000 Mo elj cyf rha ngho Md btwJ FljfJ.

UJf
nehg gR - 2009
mik

mbkf mg ghu xghkhF thLfhd nehg gR tHfgLsJ. rtnjr


xJiH kW mQMj Fiw Mat Kidl braglikfhf mtUF j
UJ tHfgLsJ.
ya :
nuhkhah wj b#k vGjhs bAlh KyUF j MLfhd nehg gR
tHfgLsJ. b#k bkh t Ma ya gfSfhf j UJ
tHfgLsJ.
aa:
mbkfhit nrj #h{ (79), dhit nrj rhy nf fh (75), fdlhit nrj
yh v ghny (85) Ma _tUF 2009- ML aaYfhd nehg gR
tHfgLsJ. rhy nf fh, fzho iH xia gaz bra itJ rhjid
fdh. yh v ghny, #h{ Ma UtU nk br fll ril
(o brrh) totikJ rhjid fd. tf UtU mbkfh b#
cs bg MTl j rhjidia izJ fd.
nta:
ah wJ mbkfh tF btfuhk uhkUZz, mbkfhit nrj jhk
bl kW nuiy nrj mlh nahd Ma _tUF j ML ntaYfhd
nehg gR tHfgLsJ. nghnrhf af kW cflik Matiw g
tf nkbfhl Muhfhf j UJ tHfgLsJ.
kUJt :
mbkfhit nrj vrbg bA. shg, fnuh l. bul kW n# l.
nrhlh Ma _tUF 2009 ML kUJt Jiwfhd nehg gR tHfgLsJ.
Wneh kUJt FJ gaDs Muh <Lglikfhf tfSF j UJ
tHfgLsJ.
bghUshjhu: mbkfhit nrj vndh Mnuh kW Mt . ar Ma UtUF j
ML bghUshjhuJfhd nehg gR tHfgLsJ. bghUshjhu thf FJ tf
nkbfhl Mfhf j UJ tHfgLsJ.

oZ vGjhs yh nklYF f gR
lid nrj vGjhs yh nkl vGa ehtYF 2009- MLfhd f gR tHfglJ.
yh nkl vGa ~ Ah vw eht, 16- whL yh thj jhk uhbt ga
ru eht MF. f gR, fwj My ya gilfSfhf tHfgL UjhF. U
gRbjhif (50 Mu gLf) %. 35 yr MF. flj ML x ilf vw ehtYfhf ahit
nrj mu mofh f gR bgwh vgJ FljfJ.

uh fh rtnjr mik, MjFiw kW tsfhd UJ - 2007


mbkfh iknuhrh~ fl Wtd nf - bklh nf gnlDF 2007-
Mofhd uh fh rtnjr mik, MjFiw kW tsfhd UJ tHfgLsJ. j
Uij j mik jiyt nf #]iy 23, 2009 mW bl eilbgw Hh bgWbfhlh.
bklh nf gnl ah v z kW irfhf Ma gfis ghuho j
UJ tHfgLsJ.

rtnjr fh mik UJ - 2009


ahk eho kfsh kyu nto mehL uhQt Mia vJ nghuho Rkh 20 tUlfshf
Lfht UF M rh N -F j Mo rtnjr fh mik UJ tHfgLsJ.

fh rtnjr mik UJ - 2009


lid nrj FHijf ey mikF f caa fh rtnjr mik UJ tHfgLsJ. rtnjr
ms FHijf cikfis ghJfhf nkbfhl eltoiffis ghuho j jdht WtdJF
yl mnlhg 14, 2009 mW eilbgw f UJ tHfgLsJ.
14

Ruh rga brf


iraikghs V.M. uFkhDF nfhl Fnsh UJ - 2008
ylh ad vw Ah glF iraikjjfhf a iraikghs V.M. uFkhDF
j Mofhd nfhl Fnsh UJ tHfgLsJ. mbkfh 582 iuauFfY cyf KGtJ
1200 iuauFfY iulgLs iugl Mfh UJ bgWtY fL nghoia VgLJ vW
vghfgLwJ. Uid bgW KjyhtJ a vw bgUikia V.M uFkh bgWsh.

uhk kfnrnr UJf - 2009


ahit nrj n#hF j Mofhd uhk kfnrnr UJ tHfgLsJ. nkY jhyhJ
ehil nrj iurdh iurJ, dhit nrj nahfh, ig ehil nrj mnlhnah
xnghrh, dhit nrj kh #& kW ahk ehil nrj fhrh th MnahfSF UJf
tHfgLsd.

bt iugl UJf Hh - 2007


iugl UJf tHF Hh bt ef bjhlaJ. ijth ehL aFe M aa glkhd
y, fh (Lust, Caution) vw iuglF caa Ujhd nfhl ya UJ tHfglJ. M jF
uL tUlfSF Kd nuhgh iksil (Brokeback Mountain) vw iuglij aajfhf
Uij bgwh. iua o ghkh vgtUF t ya UJ tHfglJ. wj eof UJ M
y, fh vw gl eoj vgtUF wj eof UJ tHfglJ.

I UJf - 2008
2008-M MLfhd I UJ tHF Hh Jig eljJ. thofhd UJf bgwtf
tUkhW:
bfl M j a - enu rjgh (bt O)
bl u - nl il (bj
xU eh ngho u - v.v.nlh (ah)
o20 bf u -tuh{ (ah)
Mfh)
bfl M j a (kf) - #&yh nfhth
I tsU u -m#jh bko (yif)
I eLt - irk lh~g (Mnuah)
I Mw f m - yif.
(ah)
I bl isahL uf - (bj.Mfh, nfl), nuj nrth (ah),
knfs b#atjnd (yif), enu rjgh (bt O), bf lr (yhJ), #hF
f (bj.Mfh), Fkh rffuh (yif bf g), u (Mnuah), ah irLghl (yhJ),
nl il (bj.Mfh), Kijah Kuju ( yif), gbulhtJ u ^t sh (Mnuah).
I xU eh ngho uf - bAb (bj.Mfh), r blLf (ah),
gho (Mnuah), D fh (ghjh), M% irk (Mnuah), knfu nlh (ah),
g kf% (yif), nla btnlh (yhJ), u (Mnuah), br #hr (Mnuah),
ehj nuf (Mnuah), gbulhtJ u rkh g (ghjh).

81tJ Mfh UJf - 2009


mbkfh fnghah khfhz Ah ef ut 22, 2009 eilbgw Mfh UJ tHF
Hh wj iuglfhd Uij ylh ad vw MyglK, wj aFd UJ - nl
gha -F, wj eofUfhd UJ - bg -F, wj eoiffhd UJ - nfnj by -F, wj Jiz
eofUfhd UJ - by#, wj Jiz eoiffhd UJ - bgndhby u, wj iraikghs UJ V.M. ukh kW wj xfyitfhd UJ - uN Fo MnahUF tHfgLsJ.

Mf UJ nj FG V.M.ukh
iraikghs V.M.ukh Mf UJF iuglfis nj br bfsut f eLt FG
l bgWsh. jifa k thj Mf UJfis njbjLF 2009- MLfhd eLt FG
bghWngf Mf UJ folUJ V.M.ukhDF Kiwahf miH LfgLsJ. j 82-tJ Mf
UJfis njbjLF eLt FG bghWngf V.M.ukh cgl 139 ngUF j ML miH
LfgLsJ. a iraikghs xUt Mf UJfis njbjLF eLt goa l bgWtJ
Jnt Kj KiwahF.

t - 2009
btRyh ehil rhj khl mH blghah bgdhl 2009- Mo t Mf
njbjLfgLsh. gAhkh eho myho ghuil 23-08-2009 mW eilbgw W ngho,
t 83 ehL mHfis DF j, jhofhd t glid bgWsh. tUF flj ML
(2008) t gl btw lahdh bknlhrh t gl Nodh. btRyh ehil nrj 6-tJ
t t vgJ FljfJ.

15

Ruh rga brf


ntL - 2008
bjMfh n#hfdg ef eilbgw cyf mH ngho ( ntL) uZah brah
Rndhth cyf mH glij btwh. 109 ng fyJ bfhl ngho WR ah ght
XkzFlid 6 f ahr DF j glij btwh. tUF 2007 Mo cyf
mH gl btw dh #h l Nodh. ah ght XkzFl ulhtJ l
bgWsh vgJ FljfJ.

jHf gb# 2009-10


jHf gb#il jHf mikr f.mgHf 2009, ut 17 mW rl nguit jhf brjh.
a tf vJ fgliy. khztf, trhf, berthsf kW tffSF a
rYiff mfgLsd. 2009-10 MLfhd jHf iy mif Ka mrf tUkhW :

Ka mrf
cfhF cairfhf Kjt fiyP fhL lF %.200 nfho xJL.
yif mff Kfhf mogil trfis nkgLj %.5 nfho xJL.
a gfldhf tHf %.2000 nfho xJL.
gflid ca fhy U brYdh to ilahJ vd m.
yt Fiw, jyt, jynkt ilahJ vd m.
$bgU, U Mu bjhyhsf jf trahd jF lf.
ka, khy muR jl 3,500 a gf thfgL.
bknuh u lJF %.600 nfho xJL.
brid %.112 nfho bry nja taJ K Muh ika.
muthfSF %.1 nfho bjhF Lf.
W tff, cykhfSF jey thaf.
Ubent %.3 nfho braif iH XLjs, nfhit rtnjr ju r Fs.
sF, ufJF WKj tiu tyF.
gU, gW kW glhF bfhKj tUJ yF.
be, CWfh, cyj uhir, I-gh nghwtWF t Fiw.
j bga NL khfSF tyF mgJ ga kWgyid.
v..3 kW v..4 nsafSfhd t 4 rjjkhf Fiw.
b# f, CF, F^ tiffSF t Fiw.
KJik milj berthsfSfhd Xbjhif %.400 Mf ca.
ghit FiwghLs khztfSF ytr _F fzho.
nkY 25 yr FLgfSF ytr fy o..
CdKnwhUF nkhlh bghUa ytr ija .

100 nfho %ghF t yF kW t rYiff


flj 3 MLf flzK, g flzK cajgliy. flj _W gb#f gy bghUf
jhd gid t kW kTL tF yF mJ, tia FiwJ mfglJ.
flj
3 MLfis nghy j gb#oY midtUF gy mF tif tyF, tFiwf bra muR
Ko. sF kW ufF WKj gjidl tyF mfgL. gU, gW kW glhF
bfhKj tUJ 1.1.2007 Kj yffgL. ifah jahfgL U bgoF jnghJ 12.5 rjj
t fgLwJ. bghUSF KG tyF mfgL. ifah jahfgL jfu ofSF KG tyF
mfgL. tf dl be, CWfh J jnghJ fgL 12.5 rjj t 4 rjjkhf FiwfgL.
ifah jahfgL U bglf, cyj uhir, ryit j, izghfshf gagLjgL
F^, CF, b# , milahs mil , nj mil , ug ng, nls , I-gh, v..-3,
v..-4 Mat J fgL 12.5 rjj t 4 rjjkhf FiwfgL. nry nrnfhbr _y fgL
#t kW lh jhd t 2 rjj UJ 1 rjjkhf FiwfgL. brf cgahsf va
Kiw t brYj trahf, brf Nis mLf vif mogil t fgL. tff
nfhifia VW, 1.4.2006 Kj 31.12.2006 tiu jehL bghJ gid trl clhd gid
16

Ruh rga brf


bjhifia nrJ fzL, kTL trl ML bkhj gid bjhifahf fU kTL
t bragL.
J nkFl fhy kTL t tNj tffSF kL bghUJ.
jdh, 10 Mu W cgahsf kW tff gabgWt. th t ig vikgLj, jehL
kTL t rl 2006 kW mj f njitahd ca Ujf nkbfhsgL. J Fj
tuf tftJiw kha nfhif mfgL. j tyF kW tFiw rYiff
1.4.2009- UJ mkgLjgL.

ca irfhd fhL l
cfhF ca irfhd Kjt fiyP fhL l tU (2009) #& khj Kjt
fUzhah Jt itfgL v gb#o mfgLsJ. ViH, va kf, muR kW jah
kUJtkidf cUF Mgjhd 51 nehfSF xU yr tiu ytr ca ir bgW fhL lfhd
Miz btlgL, bragLJtjfhd fhL Wtdij nj bra xgj nfhugLsJ. trha
bjhyhs ey tha, mikrhuh bjhyhs ey tha, dt eytha nghw midJ eytha
cWdf FLgfS ljh gabgWt. fhL bjhifia munr brYJ. xU nfhoF
nkgl FLgfSF gadF l tU #] khj Kjt fUzhah Jt itfgL.
lF c fhF ca irfhd Kjt fiyP fhL l vd bga NlgLsJ.
lF gb#o 200 nfho %gh xJfgLsJ.

cykhfSF j eytha bjhlf


jHf cs gthrf, jfhf kW kjurhf cs cykhf kW gahsfSfhf,
cykhf kW gahsf ey tha mikfgL vW gb#o mfgLsJ. M uhlfS
f js mUjd Kndwfhf, j c xJL tHf mikfgl aur #dhjdij
bfhL mikfgl xU eg FG mif mogil 3 rjj c xJil eilKiwgLj Ko
brJsJ. jfhd rl Kto j tu-bry l Tlnyna bfhLtugL. gthrf,
jfhf kW kjurhf cs cykhf kW gahsf eytha mikfgL. rJz ikaf
FHijfS, cz rikF gahsfS ifah ghfglhk Uf fh mL, u Ff tHfgL
tUwd. tU aho 224 yr bry nkY 350 rJz ikafSF, 2,000 FHijf ikafSF
it tHfgL. bkhjkhf rJz lF 830 nfho %gh xJfgLsJ. xUizj FHijf
ts lfhf j tu-bry l 176 nfho %gh xJfgLsJ.

midJ khtl kUJtkidY lah fU mikf eltoif


brid ka iwrhiy Uj l ka mu cjl 400 nfho %gh koyhd fbga
uj t WtgL vW gb#o mfgLsJ. tU K fhngh l 91 yr ViH vnah
gadilJsd. nkY 4,500 Kfhf tU aho bjhlJ eljgL. brid ghf muR kUJt
fF IJ nfho %gh bry a v.M.I., fU, brid bghJ kUJtkidF ehF nfho %gh
bry a nf ny fU tHfgL. khy cs muR kUJtkidfSF fUf thf, tU
aho 53 nfho %gh xJL bragLsJ. brid bghJ kUJtkid wnehahfS, cw
nehahfS lgwhFiwah mtgLwd. ij fU bfhL, ka iwrhiy Uj lij
brid bghJ kUJtkid thfF gagLj muR Ko brJsJ. j l bghJ kUJtkid
wnehahfSfhd bgU tshf 70 nfho %gh ko mikfgL. vs l ka mu
cjl 400 nfho %gh koyhd fbga uj t WtgL. bjkhtl kf gadil tif
kJiu muR uh#h kUJtkid nkgLjgL. kJiuF mUYs njh j kUJtkid w
tshf mikfgL. gfSF njitgL yij khy mu gfhf 25 nfho %gh ia muR
tHF. midJ khtlfY Fiwjgr xU muR kUJtkid lah ir tHFtij cW
bra, IJ nfho %gh ko lah fUf muR kUJtkidfSF mfgL. bkhj kf
eth Jiwfhd xJL j aho 3,391 nfho %ghahf cajgLsJ.

%. 2,000 nfho a gfl : fl milF trhfSF to uJ


TLw gflfis ca fhy U brYJ midJ trhfSF nk to ilant
ilahJ vd gb#o mfgLsJ. j aho 2,000 nfho %gh a gflf tHfgL.
ehL brf ghLgL trhfgh muR bfhLs g, ghr kWbkhU vLJfhlhf, ehonyna

17

Ruh rga brf


Kj Kiwahf, jHf 2009-10 ahL Kj TLw gflfis ca fhy U brYJ midJ
trhfSF to ilant ilahJ. j to bjhifia munr brYL. jF gb#o 140
nfho %gh xJL bragLsJ. mf tUth <lty njhlfiy gfis mf gugs g bra
trhfis CFF nja njhlfiy af l, ka mu cjl 200 nfho %gh
bragLjgL. l khy mu gfhf 30 nfho %gh xJL bragLsJ. trhf eyid
fU bfhL, ka mu Fiwj gr Mju iy kW Cfbjhifl, FlhYF rduf beYF
120 %gh, rhjhuz uf beYF 100 %gh TLj Cfbjhifahf khy mu UJ tH, rduf
be kW rhjhuz beYF Kiwna FlhYF 1,000 %gh kW 1,050 %gh vd bfhKj iyia
ca muR tH tUwJ.
khy muR tHF Cfbjhiffhf gb#o 200 nfho %gh xJfgLsJ. flj _W MLf
gfhL br trhf vif xU yrUJ 8.5 yrkhf caJsJ. j ahoY
l _y 25 yr trhfSF gfhL bra kha mfgL. jfhf 40 nfho %gh
xJL bragLsJ. nkY g HL tHf khy mu gfhf j gb#o 200 nfho %gh xJL
bragLsJ. 2008-09 Mo mfkhf bts ghJsnghJ, khy cz jha cg 91 yr
l msF UF vd vghfgLwJ. trha bjhyhs ey tha l 170 yr cWdf
nrfgL mtfSF f cj, Ukz cj, Xa nghw gntW cjf tHfgL tUwJ. j
aho lfhf 152 nfho %gh xJL bragLsJ. midJ trhfSF ytr
rhu tHF lfhf jehL rhu thaF khy mu kha cjahf j gb#o 279
nfho %gh xJL bragLsJ.

28 jrhnwh f ehLilikahf muR Ko


Jtiu 95 jHPf f ehLilikahfgLsj bjhlahf jhL FHij fP mH.
tagh, fauR fzjhr, nguha itahis, gojk K. fnur broah,
K. uhfitafh, gk rgjdh, m.jguehj broah, K.R. uzf is, bjh.K. ghfu bjhilkh,
gh fzg Kjah, uha. brhffdh, lhl. K. tujuhrdh, Kidt. r. mfaf, ghty ehuh.
ehag, nff, vGjhs rhoa, nfhijeha, d mzhkiy, it v. MWKf, v..
fiyk, fP KUFRju, yt j. nfhntj, vGjhs Rjuuhkrh, UFw k etjUZz, yR,
tL Jiurh Iafh, #kj kW n#.M. ufuh#& Ma 28 j rhnwhf f
ehLilikahfgL. nkY, mtf cUtha f vif, mit rKjha VgLa jhf,
mt bgUik Mat mogil mtj kuikafSF g bjhif tHfgL vd gb#o
mfgLsJ.

bknuh u lJF 600 nfho %gh xJL


brid bknuh u lfhf khy mu gfhf j gb#o 600 nfho %gh xJL
bragLsJ. lF bjhiffhd j ka mul UJ, #gh gdhL Wtdl
UJ l xj kW cj bgwgLsJ. l brid bknuh u Wtd vw bghJJiw
Wtd _y bragLjgL.

efw ts, Fo, Ltr kW rhiy nkghL lf


efw gFfSF njitahd ts lfis bragLj csh mikfSF ngha cj
ilf br nehfJl, #gh gdhL Wtdl UJ 345 nfho cj, b#k nf.v. l.,
Wtdl UJ 500 nfho %gh cj bgwgLsJ. j cjf _ykhf 732 nfho %gh
koyhd 11 lfSF xj mfgLsJ. j aho jfhf 170 nfho %gh xJL
bragLsJ. fhiuFo, rh, kdhFo, bghsh, bfhilfhd, bgaFs, gH, Hfiu, tfh
kW nk efuhf tU aho 408 nfho %gh ko ghjhs rhfil lf bragLjgL.
mzh kWky l nkY 140 ng%uhf 70 nfho %gh ko mogil tr nkghL
gf bragLjgL. vlhu Cuf FoUfSF 700 nfho %gh ko Fo tr mfgL.
nkY 30 TL Fo lfS, 50 efufSfhd Fo nkghL lfS nkbfhsgL. uhkehju,
tfif, Jnfhil khtlf cs twl gFf Fo njitia iw brtjfhf 616 nfho %gh
koyhd, uhkehju TL Fo l gf Vu 2009- iw bgW. ViH, va kfSF uju
Lf mikJ jU nehfJl, Cuf gFf xU yrJ 35 Mu fh Lf, 742 nfho %gh
ko flgL. khy mu gfhf j gb#o 390 nfho %gh xJL bragL.
xUizj Ltr kW Foir gF nkghL l 441 nfho %gh ko, 21 Mu a
FoUf efw gFf mikfgL. midJ uhk mzh kWky l , 2,511 uhk
18

Ruh rga brf


Cuhf mogil tr nkghL gf nkbfhsgL. uhk Cuhf rhiy nkghL gfSfhf
350 nfho %gh xJL bragLsJ. 75 nfho %gh ko, nkY 29 a rkJtuf mikfgL.
_whtJ khy FG gJiufis VW, khy mu brhj t tUth csh mikfSfhd
gL, jnghJs 9 rjj UJ 9.5 rjjkhf cajgL. gr Mo UJ, br yfSF
Vf xWF jnghJ tNfgL tU 15 %gh bjhifia uL %gh vW, ebr yfSF ruhrahf
jnghJ tNfgL tU 50 %ghia Vf xWF IJ %gh vW FiwJ tNfgL. jyt,
jynkt vW vj t trhf jiy RkjglhJ. jdh, 50 yr trhf gabgWt.

thghiw, $ RWyhJiw nkghL


thghiw, fyiz, ntshf, ehT Ma RWyhJiwf nkgLjgL vd gb#o
mfgLsJ. jHf cs gy Ka RWyhjyf flj _W MLf 67 nfho %gh k
nkgLjgL tUwd. kJiu, fahFk, jir, $uf, Vy, uhnktu, rjlf Ujyf,
y, bfhilfhd, nfhitFwhy, KJkiy, Midkiy, broehL, anrhiy, nt nfhil Ma
lf nkghL gf nkbfhsgL tUwd. tU aho thghiw, fyiz, VfhL,
Uthidfht, $, f, ntshf, ehT Ma RWyhjyf nkgLjgL. Ka
RWyhjyfSF brY rhiyfis nkgLj gb#o 10 nfho %gh xJfgLsJ. jHf
tdgFfis nkgLj, 567 nfho %gh k #gh gdhL TLw t cjl jehL fhL
ts l bragLjgL tUwJ. l tU aho 63 nfho %gh bry td
nkghLgf nkbfhsgL. jgo, 450 jLgizf kW 150 f Filf mikfgL. jah
yf ku tsF l, trhfl bgU tuntig bgWsJ. tU MoY xU nfho kufWf
elgL. jfhf gb#o 10 nfho %gh xJfgLwJ.

Lf a f bjhlf
Utzhkiy, jrh, Lf, JFo kW fahFk khtlf a bgha ff
mzh gfiyfHf _y JtfgL vW gb#o mfgLsJ. tU faho
100 eLiygf caiygfshf, 100 caiygf nkiygfshf iy cajgL.
ka mu a lkhd nja iliy f l, 800 nfho %gh ko khy cs
caiygfis nkgLJtjfhd gf bragLjgL. eghL t cjl 421 muR caiy
kW nkiygfSF fllf flgL tUwd. gfSfhf tU aho 250 nfho %gh
xJL bragL. 2,500 eLiygfSF ff tHf 50 nfho %gh xJL bragLsJ.
khy cs eLiy, caiy kW nkiy g khztfSF f ghit gnrhjid brJ, ghit
FiwghL cstfSF ytr _F fzhof tHFtjfhd a l, nja Cuf Rfhjhu af
_y IJ nfho %gh ko tU Mo UJ bragLjgL.
flj aho 4,110 nfho %ghahf Uj g fJiwfhd XJL, tU aho 9,147 nfhoahf
cajgL. a caf gy ngha trf yhj ja khtlf ka mu cjl
tU MLf a muR fiy kW ma ff JtfgL. muR bgha ff yhj
Utzhkiy, jrh, Lf, JFo kW fahFk khtlf mzh gfiyfHf
_y a bgha ff bjhlfgL. caf Jiwfhd xJL tU aho 1,463 nfho %ghahf
cajgL.

nfhit rtnjr ju r Fs
nfhit khtl xU nfhona 75 yr %gh bry rtnjr ju r Fs mikfgL vd
mfgLsJ. isahL w bfhl isPf ca g bgw, beiy _W nfho %gh k,
a braif iH XLjs mikfgL. nfhit khtl xU nfhona 75 yr %gh k rtnjr ju
r Fs xW mikfgL.

KatfSF j Muh, ir ika


taJ KnjhUF njitahd j irfis mf, mit FJ Muh nkbfhs tr
thf bfhl nja taJ K Muh ika ka mu cjl, brid cs nf.nf.
ef 112 nfho %gh ko mikfgL. CdKnwh eyDfhf mtf Rabjh a cj tif,
mtfSF nkhlh bghUjgl ija auf ytrkhf tHfgL. L tr UF
UeifaUF xU nfho %gh ko, bjhF Lf fojugL. ifj berthsfSF TLjyhf
ntiyth mF tif, ytr ntZo, nriyf tHF lfhf j tu-bry l 256 nfho
%gh xJfgLsJ. berths TLw rffSF tHfgL to kha L tHfgL, to j
12 rjjUJ 8 rjjkhf FiwfgLsJ. lfSfhf 90 nfho %gh xJfgLsJ.

19

Ruh rga brf


njfhgod o JiwKf mikf xj
dtf eyDfhf mtf FLgfSF cj tHF lfhf, gUtkiH fhyf
tHfgL thuz cjfhf, j tu-bry l 42 nfho %gh xJfgLsJ. o JiwKff
kW wF jsfis nkgLJtjfhd gfSF 30 nfho %gh tiu xJfgLsJ. nkY,
fahFk khtl njfhgod 40 nfho %gh ko a o JiwKf mikfgL.
ifidPfSF fiybghUf totikf njitahd jukhd _ybghUf ahakhd iy ilf
bra Rthkiy _ybghU t mikfgL.

jHf mu gb# kL
tf tf
khy Mait
Kiujh, gug flz
tof jhd tf
ju tf
t myJ tUth

%. 24, 496 nfho


%. 6,566 nfho
%. 5,094 nfho
%. 1,994 nfho
%.
428 nfho
%. 3,404 nfho

khy bkhj brhj tUth

% ..41,982
41,982 nfho

khy brhj tUth tuf


ka mul bgwgLgit
bkhj tUth tuf

%. 41,982 nfho
%. 16,289 nfho
% ..58,271
58,271 nfho

bkhj tUth bryf


tUth gwhFiw
_yjd bry
_yjd bry (flf, Kgzf fu cgl)
bkhj gwhFiw
khy bkhj cg k
gwhFiw bkhj cg k rjj

%. 59,295 nfho
%. -1,024 nfho
%. 10,072 nfho
%. 10,799 nfho
%. -11,823 nfho
%.3,95,153 nfho
-2.99 %

unt gb# 2009 - 10


bghJkfis ftU tif Vuhskhd rYiffSl 2009-10M MLfhd unt gb#il ka
unt mikr kjh ghd ghbko 03.07.2009 mW jhf brjh.

Ka mrf
gaf kW ruF flz vj khwK iy.
jf Kiw obf Kg br l kWgyid bragL.
jf Kiw obf Kg brtjfhd fhy tu, MW ehf UJ uL ehfshf
FiwfgLsJ.
jf l Kg brtjfhd Fiwjgr flz 150 %ghUJ 100 %ghahf FiwfgL.
mik rhuh bjh khj 1,500 %ghF Fiwthf rgs bgW bjhyhsf kW ViHf trfhf,
rh vw l mKfgLjgLwJ. jgo, tfSF 25 %gh khjhu gh tHfgL; 100 ..,
tiu gagjF j gaz il bjhyhsf gagL bfhs Ko.
brid - o cgl eho gntW gFfSF 12 a ilyh uf afgL. jF Junlh
uf vW bga.
2008-09M Mo unt Jiw fu tUth 8,121 nfho %gh.
ehL KGtJ cs 250 eLju kW a u iyaf jha obf gid auf
mikfgL.
l u uf xbthY jyh xU lhl gakjgLth.
v.v.v., tria gagL, fhUngh goa ytuij gaf bjJ bfhS Kiw
mKfgLjgL.
Ka efufSF ilna mf wDila F%lgl uL mLF ufmKfgLjgL.
elgho 18 Mu u bgof jahf yF zfgLsJ.
o - brid, o - Kig, o - Auh ilna Ng gh ruF uf mKfgLjgL.
bgUefufSF ilna afgL l u uf jft bgW tr VgLjgL.
2009-10M Mo, 882 a l ruFfis VWtjF yF zfgLsJ.
20

Ruh rga brf


ber Fj neuf brid, o, nfhflh Ma efuf, nyO bg uf afgL.
gb# _y elgho untF TLjyhf 5,000 nfho %gh ilF.
2009-10M MLfhd l tiu 40 MuJ 745 nfho %gh.
mG nghfToa giz cg bghUf, Cuf ifid bghUfis bfhL brtjF w trf
VgLjgL.
l nf{ Mf cs 17 tjlf, mfyghijfshf khwgL.
13 lf U tjlfSfhd gf iu nkbfhsgL.
5,000 jgh mYtyff u obf bgW tr VgLjgL.
eho gntW gFf elkhL ntf _y u obf gid bragL.
uhkw gFf UJ bknuh efufSF rYif flz brtjF t (isPfSfhd) uf
afgL. trf kL bfhl j u nritah, isPf kW Fiwj tUkhd cilatf
gadilt. D KW khjf, o - Kig kW o - nfhflh ilna thu xUKiw j t
u l nrit, nrhjid lkhf mKfgLjgL. l bt bgwh, eho kw gFfSF
gLjgL. l 1000 .., bjhiy Kj 2,500 .., bjhiy tiu gh ^ gh nritahf
mKfgLjgL. jfhd flzkhf 1,500 .., tiu 299 %gh, 2,500 .., tiu 399 %gh tNfgL.
mYtyf neuf, gF brY bgf trfhf, bgfSfhd u l nrit mKfgLjgl
csJ. j l, o, brid kW nfhflh wef gFf mKfgLjgl csJ.
tlHF unt tsF w xJL bragL.
unt gahsfSfhf 6,650 FoUf flgL.
unt iy kW 2020-M MLfhd bjhiynehF ghit Fj btis mif rkfgL.
nkF tf khy frughuh u bgo jah bjhrhiy mikfgL.
khztfSfhd rYif flz, kjurh gogtfSF bghUJ.
cl CdKnwh, KatfSF w bgof mikfgL.
nkF tf gHFod mf tF gF Mu bkfh th iya unt rh mikfgL.
mffgl gifahsfSfhd rYif 50 rjjkhf mffgLsJ. Fl y uf
kL rYif bgW tj gifahsf, midJ ufY j rYifia bgw Ko.
ka unt gb#o brid, bgfqU. o, Ijuhgh, Kig, nfhflh kW tndt Ma
lf gafSF My nrit tr mfgL.
jnghJ, gaf obf Kg br tr 800 lf cs 6,872 ikaf csJ. j vif
D 200 efu kW khefufSF gLjgL.
efufSF gaf, V kW TLj trl Toa ulLF u nrit (l blf u)
mKfgLjgL.
unt ghJfh Kiw bgfSF w ghJfh tHf eltoif vLfgL. gjl iwj 140 u
iyaf, xUizfgl ghJfh l bfhL tugL. fkhnlh glhaf vif
kW bgf fkhnlh vifia caj unt thf lLsJ. bgf ghJfhfhf,
unt ngh gil bgf d afgLt.

jukhd #djh rhghL


gafSF Fiwj iy jukhd cz tHF #djh fhdh vw l bjhlfglsJ. l
_y gafSF Fiwj iy jukhd cz tHFtij cWgLj, a unt JiwdUF jft
mfgLsJ. nkY, jukhd cz, mt ghJfh kW Fj neu cz tHFj, ey Fo,
wj ftiw tr, uf kW unt iyaf Rfhjhuij ngQtJ MatF KDik
mfgL.

brid brlu u iya cyfjuF nkgLjgL


brid bru u iya cgl ehL KGtJ 50 u iyaf, cyf ju thj u iyafshf
khwgL. j _y rtnjr msyhd gy trf F l bgW. bghJ Jiw - jah Jiw gf
_y j l iwntwgL. brid bru, .v.o. Kig, nd, eh, Auh, lh, tndt, Jo,
yndh, fh, ffh, b#, bgfqU efu, Mkjhgh, nghgh, nfhflh, cgl 50 u iyaf
cyf ju thj u iyafshf khwgLwd. J ju, 375 u iyaf kh u iyafshf
khwgL. t Foj tr, fgiw tr, cz trf, Xtiwf, bg gafSfhd jFlf
nghw mogilahd trf KGikahf l bgW. jfhf Vfdnt 309 u iyaf njthsd.

12 Junlh uf mKf
brid - o (thu UKiw) o - #Kjh (thu _W Kiw) Auh - Kig V (thu U Kiw)
Kig - MkjhghV (thu _W Kiw) o - yndh (thu U Kiw) o - nd V (thu U Kiw)
Auh - o (thu U Kiw) o - myfhgh (thu _W Kiw) lh - o (thu U Kiw) nfhflh
- mjru (thu U Kiw) ndt - o (thu xU Kiw) vzhFs - o (thu xU Kiw)
21

Ruh rga brf


kJiu, U u iyaf gnehF tr
gafSF gadF tif, kJiu, U cgl 50 u iyaf gnehF trf bfhl
tshff mikfgl csd. lgo u iyaf, tf tshff, a cztff, Fiwj
flzdhyhd jF Lf, cztff, kUjff, gtif filf, blngh f, thfdf
Wj gh trf nghwit mikfgL. jfhf, kJiu, U, uhnktu, fahFk, vzhFs,
ghyfhL, myfhgh, Ijuhgh, rhfgod, tnjhjuh, nugnu, uh, eh, yh, n#h, f#&unfh cgl
50 u iyaf nj bragLsd. j gnehF trf bfhl tshffis a unt
fLkhd Wtd, unt y nkghL MizaJl izJ mikf csJ.

unt bjhyhs FHijfSF cj


unt Jiw g filiy Caf (F% o ) bg FHijf, ca f fgjfhf cj
bjhif tHfgL. nfhflh, Kig (fah), brfuhgh, yndh, #g Ma Cf, unt y
VG bra ff, bghJ - jah Toiz Kiw mikfgL. unt gahsf w kUJt
ir bgw ehF yr %gh tiu mDkf, bghJ nkyhsfSF mfhukfgLsJ. 150 gLiff
kW mjF mfkhd gLif tr bfhl 16 unt kUJtkid nehahl UF MfS,
bgfS jFtjfhf jFl flgL. brid, o, Kig, brfjuhgh, bgfqU, nfhflh Ma
lf cs Ka unt kUJtkid, fhafhd mikfglsJ.

jHfF MW a uf mKf
kJiu - brid vu, fahFk - uhnktu vu (kJiu t), yh - Ubent
(Utdju t) Ng gh vu, Agh - Ubent (Utdju t) Ng gh vu, nfhit
- brh ghrr u, brid - o vd, jHfF MW uf cgl ehL KGtJ 57 a uf j
ML mKfgLjgL. t 12 uf mntf uf. Jju 27 uf uf ofgLsd,
13 uf gaz vif mffgLsJ.

uf khw guf:
dK afgL uf: Kig - thuzh Ng gh, Muh - yndh l o, nfhuh %nfyh vu, Muh - M{ lo Ng gh, nfhu - Kig Ng gh, thuzh - #K Ng
gh kW uh - ghdh #drjh vu, nfhit - brh ghrr. thu UKiw afgL
uf: rhfgod - brfjuhgh - Kig Ng gh, Kig - n#h - dh Ng gh, kJiu brid vu kW o - guhfh vu, Agh - Ubent (Utdju t). thu _W
ehf afgL uf: bgfqU - A] - nrhyh Ng gh, #ghF - lh Ng gh,
Kig - fhth Ng gh kW #g - mfh vu, fahFk - uhnktu vu (kJiu t).
thu xU eh afgL uf: $ef - ej Ng gh, Auh - bgfqU Ng gh, Ufh efu
- rofh vu, Jo - uh{jh ffh vu, nghgh - yndh - ujhfh Ng gh, yndh nugnu - bgfqU Ng gh kW nfhflh fh Ng gh, yh - Ubent r (Utdju

xU %gh tu

xU %gh bry
1

10

4
4
9

5
8

Ca rgs kW gof
vbghU bry
l bry
njkhd ifU
bgr
Fjiffhd bry
100 igrh yhg mj gF
ts
KjL
w
bkhj

ruF nghFtuJ 65 igrh


gaf nghFtuJ27 igrh
w df _y
4 igrh
nfh _y tUth
2 igrh
ju tUth
2 igrh
bkhj

22

25 igrh
17 igrh
4 igrh
7 igrh
11 igrh
3 igrh
7 igrh
3 igrh
15 igrh
8 igrh
100 igrh

Ruh rga brf


t) Ng gh. thu MW ehf afgL uf: fd - Jo vu, uh - Auh
vu thu IJ ehf afgL uf: Ftha - nghgh lo vu, Auh AJth Ng gh vu. uf uf o: kJiu - #Kjh thuhu u Ubent
tiu, vzhFs - Uuhg dr u ehT tiu, kfqU - brid thuhu u Jnr
tiu ofgLsd. brid - kfqU u thu _W ehf kLnk afglJ. dnjhW
afgL.

bunt gb#: xU fnzhl

bkhj nghFtuJ tUth


bkhj bry
fu tUth
bghJ tUthF
gF mjJ
ifU

gb#
2007-08

gb#
kL
2008-09

Ua
kL
2008-09

ilfhy
gb#
2009-10

gb#
kL
2009-10

71,720.0
54,462.2
18,334.0

81,901.0
66,590.0
16,422.6

82,393.0
72,490.0
11,066.5

93,159.0
83,590.0
10,876.5

88,419.0
81,665.0
8,121.5

4,238.9
13,431.1

4,635.9
11.786.7

4,711.0
6,355.6

5,304.2
5,572.3

5,479.2
2,642.3

bghUshjhu Mtif 2008 - 09


2008 - 09 MLfhd bghUshjhu Mtifia ka mikr U. uzh Kf 02.07.2009 mW
ghuhSkw jhf brjh.

Ka mrf
t Ujfis bragLJtJ - br t, TLj t kW gF tjf gkhw cs ouhrh
tf nghwtiw M brJ mtiw gogoahf jSgo brtJ.
a tUkhd t elij fis cUthFtJ, mj _y fbg tia uikgJ.
ghJfh kW Nu Jiw 49 rjj ma neuo Kjil mDkgJ.
bgnuh kW Or iy zaij muR fLgho UJ Lf ntL. unt, yf kW
mQr Jiw nghwt ka mu gif Fiwf ntL.
L J bgw Koahj, eZl aF bghJ Jiw Wtdfis goaL Vy l ntL.
eZl aF bghJ Jiw Wtdfis Vy Lj kW gF tjf _y MLF 25 Mu
nfho %gh tUth <l ntL.
etudh myhj bghJJiw Wtdf gFf 5 Kj 10 rjj tiu f ntL.
MoF xU FLgF mfgr MW Kj vL tiuyhd lfSF kLnk kha vd
tiuaWfgl ntL.
xbthU uhkw LfY Na sF kW Na Ff Ugij cW brj , kbzizfhd
khaij gogoahf Fiwf ntL.
Kugl tfis f, Rf t yif M brJ, xnu khahd t eilKiwia bfhL tu ntL.
uikJ af Koahj bghJJiw Wtdfis goaL, mt gFf 10 rjjij
bghJkfl f ntL.
2009-10 ML 7 Kj 7.5 rjj ts rhakhF.
eho bghUshjhu ts flj 2007-08 ML 9 rjjkhf UjJ. mJ, flj 2008-09 ML
6.7 rjjkhf FiwJsJ.
flj 2007-08 ML 2.7 rjjkhf Uj bkhj gwhFiw, flj 2008-09 ML 6 rjjkhf
caJsJ.
flj 2008-09 Mofhd ntsh ts 4.9 rjj UJ 1.6 rjjkhf rJsJ.
fljhL VWk 3.4 rjj mfJsJ. flj 2008-09 ML VWk k vL yrJ 40 Mu
nfho %gh. mjF Kija ML VWk k vL yrJ 15 Mu nfho %gh.
wFk 14.3 rjj mf.

Miy tjf jilia mfw gJiu


m, rfiu, Jtu gU kW cSJ Mat jhd M-iy tjf jilia muR f ntL,
mj _y ilF cg yhg, trhfSF ilF vd bghUshjhu Mtif gJiufgLsJ.
flj 2007 ML Jtf gz fij fLgLJ xU gFahf, m, Jtu gU kW cSJ Matiw
23

Ruh rga brf


M-iy _y tjf bra jil fglJ. cz bghUf jhd M-iy tjfF fgl
jilia f ntL. it kL my kw czbghUf jhd f tjf jilia mfWnghJ
bghUf mf gr iy bj. mJl, iy Vw wf mghaf FJ thf, <LgLgtf
midtlK uhF. mnj rka bghUf cg mff ntL vd TwgoUwJ. jhaf,
rika vbz kW ju bghUfis wFk brtJ a bghUshjhu beUfoia
clhFtJl bghUf iy caF fhuzkhf mikwJ. czbghUf iy ca xL bkhj
tsF cjthJ. Vikia mfw cjthJ, jnghJ fhzgL Fiwj gzfF frh vbz iy
cant fhuz.

f t, bgnuh jhd br t f muR l


bgnuha bghUf iyia KiwgLJj kW f t, bgnuh, Or jhd nr t Mait
cgl gy rrh{fis gogoahf mfw nahrid bjfgoUwJ. cyf KGtJ bghUshjhu kj iy
VgoUgij Ro fhL mif, a bghUshjhu mfis jhF r UwJ vW,
iu ts ghij bghUshjhu U vW eif bjfgoUwJ. Fghf, f t vW
3 rjj t, nja rhiy uikfhf bgnuh, Or jhd br t kW bg t Mait gogoahf
xfgL. br t, TLj t , gF tjf gkhw cs ouhrhr tf nghwtiw M
brJ, mtiw gogoahf jSgo brayh. Jiw Jryhd Ujfis nkbfhtJ, unt,
yf kW mQr nghw Jiwf ka mu gif FiwgJ, eZl aF bghJJiw
Wtdfis Vy Lj, ghJfh kW Nu nghw Jiwf btehL neuo KjLfis mDkj
cgl gy af KDikgLjgoUwd.

Jiw KG Uj
bghUshjhu Jiwf Uj eltoiffis thf, iuthf nkbfhs ntL vW
bghUshjhu Mtif gJiuwJ. el aho 7.5% xLbkhj bghUshjhu ts mila
KoUwJ. Mdh rtnjr rij bgnuha bghUf iyfis ruFf iyfis Cf
ahghf cajTL vgjh j tsna r th mf. 2008-09 Mo eho xLbkhj
bghUshjhu ts 6.7% Mf UjJ. wF ts aho gF rtnjr rij Vgl njf
iy fhuzkhf 5.8% MdJ. j iy a bghUshjhu ca ts iyia mila ntL vwh
Vuhskhd , bghUshjhu bfhiff Ujf njitgLwd.

t Uj
tbfhif Ujf mta. f vikahd t jf kLnk mk Uf ntL.
tf J TLj t, br nghwit Uf TlhJ. mJnghy t yFfS Vuhskhd f
juglTlhJ. xUtUila t fzUJ gz vLgJ, nghLtJ nghwt J tgJ nghw
eltoiffis ybfhs ntL. tUkhdt kW tN MatWF a eilKiwia cUthf
ntL. Rf tfUJ yF jU eilKiwia M brJ mfw ntL. tfS jfS
gdhL bjh, tjf cyF filogjF Vg ikahf Uf ntL. ruFf, nritf jhd t
F a Kiwia mLj ML Vu Kj njUJ mkYF bfhLtu ntL.

muR Wtd gFf gid _y ul Ko


gF rij goalglhj muR Wtdf gFf 10 rjj tiu fglyh. MLnjhW
muR Wtd gFf gid _y kL 25 Mu nfho %gh ilF tif muR gFfis f ntL.
J mu Mjhuij bgUf bgJ cj. yhg eilbgwhj muR Wtdf gFfis bghJ Vy
fyh. jdh mtWF mf iy ilF th VgL.

a bghUshjhu tYthd iy
a bghUshjhu vjjkhd mfis jhF msF gy thjjhfnt UwJ. tf
yhg <L msF tYthf Uwd. fl tN bgUj dil VJ VgLliy. ma
bryht ifU Ufukhfnt UwJ. cehL, btehL fl ms eKila fLFnsna
UwJ. rtnjr rij Vgl bghUshjhu njf iyah eKila bjh JiwF trha JiwF
Vgl ghfis ekh btgilahfnt ghf KojJ. VWkf Fiwjd. jdh gy bjhJiwf
cg H, MFiw, yhg r nghwit VgLsd.

jahka njit
unt, yf bto vL, mQ rhu cg Ma Jiwf muR jDila gif FiwJbfhL
jah gnff mDkf ntL. ghJfh Jiwfhd (uhQt) Mjf, rhjdf jah <LgL
MiyfY, Nu JiwfY ma neuo Kjil 49% msF mDkf ntL. bjh Jiwf
jah KjyhfS gdhL WtdfS ma KjL WtdfS gnff mDkJ, mtfSila
gF knfg thf eltoiff mtfSF cikfS mfhufS jugl ntL. mnghJjh
Kjil mf ms <f Ko. ko-uh yiw tjfJiw ma Kjil jhuhskhf
mDkf ntL. cz bghU Jiw ij bjhlfyh.
24

Ruh rga brf

ka gb# 2009-10
2009-10 MLfhd ViHf, eLju kfis ftU tif, trYiffSl Toa gb#il (tubry l) ka Jiw mikr uzh Kf 06.07.2009 mW ehlhSkw jhf brjh.

Ka mrf
L 9 rjj bghUshjhu tsia vl l.
j Mo cehL bkhj cg 6.7 rjjkhf Fiw.
_j FokfSfhd tUkhdt yF crtu %.15 Mu mf.
jeg tUkhd t yF crtu %.10 Mu mf.
jeg tUkhd t jhd 10 rjj TLj t uJ.
Wtdf jf CafSF tHF TLj rYiff jhd t ( bg t) uJ.
rl nritf nrit t l bfhL tugL.
fbgf t khw iy.
uhQtJF %.1 yrJ 41 MuJ 703 nfho xJL. J flj ML xJil l 34 rjj mf.
yif jH kWthF %.500 nfho xJL
beLrhiyJiw nkghLfhd xJL 23 rjj ca.
trhaJfhd fl xJL %.2 yrJ 87 Mu nfho UJ %.3 yrJ 25 Mu nfhoahf mf.
fhybfLF fl bjhifia U brYJ trhfSF to rYif.
mua ffSF tHfgL ebfhilfSF t yF.
nja Cuf ntiy cWa lJfhd xJL %.39 MuJ 100 nfhoahf ca. j l
xUeh T %.100 tHfgL.
v..o. bl iy Fiw.
bl brlh gh J 5 rjj Rft .
jf jhd Rft 10 uhKF 250 %gh UJ 500 %ghahf ca.
nja milahs mil tHF lJF %.120 nfho xJL.
12 Kj 18 khjf FokfSF nja milahs mil tHfgL.
I.I.o. kW v.I.ofSF %.2,113 nfho xJL.
fhkbt nghofis elj %.2,112 nfho xJL.
Cuf Rfhjhu lJF %.257 nfho xJL.
njj ebfhilfSF 100 rjj KG tyF
kf Racj FGfSF xJL mf
jHf fbga # fh mikf xj
Jnr khd iya nkgLj xJL

tUkhd t yF crtu mf
tUkhd t yF cr tu jnghJ MfSF %.1 yrJ 50 Mukhf, bgfSF %.1 yrJ
80 Mukhf, _j FokfSF 2 yrJ 25 Mukhf zfgL csJ. mjhtJ j msF ML
tUkhd cstf tUkhd t brYj ntoaJ iy. j gb#o, tUkhd tyF crtu bghJ
%.10 MuK, _j FokfSF %.15 MuK mffgLsJ. mjgo, Mf %.1 yrJ 60 Mu
tiu, bgf %.1 yrJ 90 Mu tiu, _j Fokf %.2 yrJ 40 Mu tiu cs ML
tUkhdJF tUkhd t brYj ntoaJ iy.
mJl %.10 yrJF mfkhf ML tUkhd cstfSF Jtiu fgL tj 10 rjj
TLj tia muR sJ. t brYJwtfSF nkY xU rYifahf, J tiu %.75 Mukhf UJ
tj kUJt irfhd fbjhif, %.1 yrkhf cajgL csJ. Wtdf CafSF tHF
rYiffSfhf fgL tj t ( bg t), bghUf gtjid t (.o.o.) uJ bragL
csd. tUkhd t brYJ Kiwia vikgLJ tif, ru-2 got L mKfgLjgL vW
gb# ciu mfgLsJ.

iy Fiw bghUf
gb#o Rf t Fiw fhuzkhf, ytif c fhF kUJf, tjf Kiulgl eiff, v..o.
blf, isahL kW njh bghUf, bga fhf, xUizfgl bkbghUf iy Fiw.
wFk fLghL tyF nkY xU ML ofgL Ugjh, brngh iy nkY Fiw. O, fh
kW ug njhlbjhYfhd y vufSF 5 rjj Rf trYif tHfgL Ugjh, njiy, fh
iy Fiw vW vghfgLwJ.
25

Ruh rga brf


iy caU bghUf
Rf t cajgL Ugjh, wFk bragL jf-bt, jf ehzaf, br-lh-gh
Mat iy kW sho mWit ir flzf caU. bjhJiw gagLjgL ehjh kW
# bghUf, f, nf kW buho tiff, rg, y tif fhjf, fhj milf, fhyf, u
Ff, nshur sFf, iwF gf cl CdKnwhUfhd fhf Mat iyfS caU.

gb# bjhif KjKiwahf %.10 yr nfhoia jhoaJ


2009-2010-M MLfhd gb# kLbjhif %.10 yrJ 20 MuJ 848 nfhoahf UF vW
gb# ciu mfgLsJ. njngh, tUth gwhFiw cehL bkhj cg 4.8 rjjkhf
UF vW mfgL csJ. ah Rju milj wF mu gb# %.10 yr nfhoia jhLtJ
Jnt Kj jlit vgJ FljfJ.

jf eiffSF t yF
tjf Kiulgl (Branded) eiffSF 2 rjj cg t UJ KG yF mfgL.
VWkahsfSF Fl nritfSfhd nrit tf yF mfgL. tfSF, bjhEg
Mnyhrid ng nrit t gLjgL. mHF rhjdf kW sho mWit irfhd
bghUf, bu kW fl tahf, cehL t nghFtuJ _yK bfhL tugL bghUfSF
nrit t fgL. gnah - OrYfhd mogil Rf t 7.5 rjj UJ 2.5 rjjkhf FiwfgLwJ.
bgnuh aF a yhfSfhd Rf t 20 rjj UJ 8 rjjkhf FiwfgLwJ. ifah
jahF kW braif iHfhd Rf t 4 rjj UJ 8 rjjkhf mffgLwJ.

trhfSF 6 rjj to fl
Fj fhy flid jtwhk UbrYJ trhfSF 6 rjjto j fl tHFtJ, j
aho trhfSfhd bkhj fl yif 3 yrJ 25 Mu nfhoahf mfgJl, nja uhkw
ntiy cWa l xU eh T %.100 Mf mffgL. trha fl jSgo l
2 vnlUF mfkhf y itJ Ugtf, jfsJ fl 75 rjjij U brYJtjfhd fhy mtfhr
flj 30- nj UJ, tUw org 31- nj tiu ofgL csJ.

nghdh ghfgl yif jHf thuzJF %.500 nfho xJL


yif nghdh ghfgL cehonyna y bgaJs jHfSF kWth mf tif br
thuz gfSfhf gb#o %.500 nfho xJfgLsJ. jifa g yif muRl btwJiw
mikrf izJ bragLtjhf mfgLsJ.

Cuf Rfhjhu lF xJL


ka mu caf Wtdfshd I.I.o. kW v.I.o.fSF %.2,113 nfho xJfgL UwJ.
a I.I.o. kW v.I.o.f bjhlf %.450 nfho brylgL. nkY ka gfiyfHff yhj
khyf jyh xU ka gfiyfHf bjhlf %.827 nfho xJL bragL. nja Cuf Rfhjhu lJF
ilfhy gb#o %.12 MuJ 70 nfho xJfgL UjJ. mj lJF jnghJ TLjyhf %.2057 nfho
xJfgL csJ.

ViHfSF L fl %. 3,973 nfho xJL


tWiknfhLF nH cs 46 yrJF mfkhd FLgfSF tHfgL gnah-bk kh
fhLf _y mtf Fl kUJtkidf kUJt nrit bgW bfhsyh. efw tF ViH
kfSF L kW mogil trf brJ bfhLgjfhf %.3,973 nfho xJfgL UwJ. beLrhiy
nkghLfhd xJL 23 rjj mffgL UwJ. njngh #tAyh neU efw kWuik
lJfhd xJL 87 rjj mffgL %.12,887 nfhoahf zfgL csJ. kiH tofh
lJfhf %.500 nfho xJfgL UwJ.

uhkfSF tr brJ bfhLf %. 7,000 nfho xJL


Jtiu rhu tr yhj uhkfSF rhu tr brJ bfhLf TLjyhf %.7 Mu nfho xJL
bragL UwJ. xUizj ghrd lJF TLjyhf %.1000 nfho xJfgL UgnjhL, rij
mU cj lJfhd xJL 148 rjj mffgL csJ. nja Cuf ntiy cW lJF
%.39 MuJ 100 nfho, uhfh L tr lJF %.8,800 nfho xJL bragLsJ. fhkbt
isahL nghofis elj %.3,472 nfho, nkF tfhs khy myh ayh ghfgl gFf
kWuik gfSfhf %.1000 nfhoahf mffgL UwJ.

ntiyth mYtyff M iy _y g br l mKf


isPf jfSila jFia ah cs vj ntiyth mYtyfY vjhf g bra,
jF cs egfis bjh Wtdf vjhf nj bra ka gb#o xU a l
mfgLsJ. jid muR, jahU izJ bragLj csd. jgo isPf M iy _ykhf
jf go tu, jFf nghwtiw ah cs vj ntiy th mYtyfY vj C UJ
26

Ruh rga brf


f (fl) _y M iy g brayh. jfhf midJ ntiyth mYtyffS
edkakhfgL f (fl) _y izfgL. ah KGtjF xnu ntiyth bk bghU
gagLjgL. j _y ntiythfhd git vjhf bra Ko. bjh WtdfS jfSF
njitahd jFahd egiu mt eho vj _iy UjhY f iu fLoJ ntiyF nj bra
Ko. j l isP rKjhaJF bjh WtdfSF bga tuurhjkhf mik vW
fUjgLwJ.

ef ghJfhF 562 nfho %gh xJL


fljhL gb#o, ehL KGtJ cs ef kW Vfis ghJfhgjF 335 nfho %gh xJfglJ.
jhL 562 nfho %gh xJfgLsJ. ef ghJfh lij ugLJtjfhf Vfdnt nja fif
MWgLif Miza mikfgLsJ. nluh^, a td Muh kW f f wghd
nritfhf, mij gLJtjfhf 100 nfho %gh xJfgLsJ. jhtua, ya kW a
Muh gfSfhf xbthU JiwF jyh 15 nfho %gh xJfgLsJ.

uhQtF TLjyhf 34 rjj xJL


gb#o uhQtJF xU yrJ 41 MuJ 703 nfho %gh xJL bragLsJ. J fljhL
xJil l 34 rjj mf. flj gb#o uhQtJF xU yrJ 5,600 nfho %gh xJfglJ.
fljhil l jhL 36 MuJ 103 nfho %gh mfkhf xJfgLsJ. Kig fljhL etg

xU %gh tu
8

xU %gh bry

7
6
5

5
2

4
3

fl kW w bryd
34 igrh
Wtd t
22 igrh
tUkhd t
9 igrh
cg t
9 igrh
Rft
8 igrh
t rhuhj tUth
12 igrh
nrit kW w tf5 igrh
fl rhuhj tUth
1 igrh
bkhj
100 igrh

to brYJj
19 igrh
ka l bry
20 igrh
t khy mu gF
14 igrh
ju l rhuh bryf
14 igrh
ghJfh
12 igrh
khaf
10 igrh
khy, a unjrfSF
l bry cj
7 igrh
khy, a unjrfSF
l rhuh cj
4 igrh
bkhj
100 igrh

ka gb# : xU fnzhl
(%gh nfhof)

tUth df
KjL tUth
bkhj tUth
l rhuhj bry
l bry
bkhj bry
tUth gwhFiw
gwhFiw
bjhlf gwhFiw

2007-08
gb#

2008-09
gb#
kL

2008-09
Ua
kL

2009-10
gb#
kL

541864
170807
712671
507589
205082
712671
52569
126912
-44118

602935
147949
750884
507498
243386
750884
55184
133287
-57520

562173
338780
900953
617996
282957
900953
241273
326515
-133821

614497
406341
1020838
695989
325149
1020838
282735
400996
-175485

27

Ruh rga brf


elj gafuthj jhFjiy mLJ, ka mu ghJfh bjhlghd bfhif bgU khw VglJ. mfJ
tU gafuthj jhFjfis rkhf ghJfh gilia edgLJtnjhL, gygLJtJ mta vgij
czJ, mjfhf m ed Mjf kW jsthlfis bgw Ko braglJ. nja ghJfh gil cl
fkhnlh gilit nkgLJtjfhf m ed Mjf thFtjfhd goa Vfdnt jah
bragLsJ. nkY, flnyhu ghJfhig gygLJ tif, flnyhu ghJfhgilF m iu glFf
kW bAfhlf thFtjF llgLsJ. tiw thFtjF mfkhd xJL njit vgij
fU bfhnl, fljhil l jhL 34 rjj mfkhf xJL bragLsJ.

jehL mikruit (16-11-2009 go)


1 . K. fUzh - Kj mikr (cJiw, bghJgJiw)
2 . K. f. lh - Jiz Kjyikr (Cuf ts kW csh Jiw, bghJ thf, khtl tUth
mYtyf, Wghikd ey, bjh, ghngh)
3 . nguha mgHf - mikr
4 . MfhL uhrh - rhu kW gahs eyJiw mikr
5 . nfh. . k - TLw, a kW Kdh uhQtd eyJiw mikr
6 . ugho MWKf - ntshik Jiw mikr
7 . JiuKUf - rl Jiw mikr
8 . nf. bghKo - ca fJiw mikr
9 . nf. v. neU - nghFtuJ Jiw mikr
1 0 . v. M. nf. g brt - kf ethJiw mikr
1 1 . I. bgarh - tUth kW LtrJiw mikr
1 2 . v. RnuZuh# -= RWyh kW gJiw mikr
1 3 . g stG - br kW sguJiw mikr
1 4 . V. t. ntY - cz kW Efnth eyJiw mikr
1 5 . Rg. jfnty - FoirkhW thaJiw mikr
1 6 . nf.nf.v.v.M. uhkru - gnlh eyJiw kW ifjJiw mikr
1 7 . jh. nkh. mgur - bjhyhs eyJiw mikr
1 8 . nf. M. bgafUg - J rka mwiyaJiw mikr
1 9 . jf bjduR - g fJiw mikr
2 0 . v. v. v. cgaJyh - tf tJiw mikr
2 1 . o. . v. bkhfh - RWNH, isahL kW isP eyJiw mikr
2 2 . v. brtuh{ - tdJiw mikr
2 3 . btsnfh rhehj - beLrhiyJiw mikr
2 4 . jht - kf kW r_feyJiw mikr mikr
2 5 . jHu - M uhl eyJiw mikr
2 6 . nf... rh - tsJiw mikr
2 7 . c. kthz - ghtsJiw mikr
2 8 . nf. uhkru - fj thaJiw mikr
2 9 . bghf gHrh - Wbjh, Cuf bjh & fheil guhkJiw mikr
3 0 . Uk. nfhij - jft bjhEg Jiw mikr
khy MSef, Kjtf

(16-11-2009 go)

khy

MSe

Kjt

Mu unjr
mUzhry unjr
mrh
Ah
rOf
nfhth
F#uh
Aahdh
khry unjr
#K & fhZ
#hf

U. v.o. th
U. n#hj #t
U. iraJ nj u
U. njthdj Fth
U. <.v.v. euk
U. j J
U. v.. # (bghW)
U. #fdh gfhoah
U. u uh
U. v.v. nthuh
U. rfu ehuhaz

U. nf. nuhrah
U. nlh f^
U. jU nfhfh
U. ZFkh
lhl. uhk
U. fg fhk
U. enuu nkho
U. ngj A&lh
U. nu Fkh Jkh
U. ck mJyh
#dhg M

28

Ruh rga brf


khy

MSe

Kjt

fehlfh
nfush
ka unjr
kfhuhZouh
k
nkfhyah
nrhu
ehfhyhJ
xrh
grh
uh#jh

jehL
uh
cju unjr
cjufh
nkF tfhs

U. Auh{ guth{
U. M.v. fth
U. uhnkZt jhT
U. v. . #
U. Fg# #f
b#du (X). M.v. Kh
by. b#du (X) v.v. ynfuh
U. Fkh
U. Kuj rufh
b#du (X) v. v~. nuh
U. irnyuFkh
U. th urh
U. R gdhyh
Uk. fkyh bgth
U. o.x. uhn#Zt uh
U. khfbu Mth
U. nfhghyUZz fh

U. .v. vough
U. .v. mRjhej
U. tuh{ brsAh
U. mnrh rth
U. Xuh ngh
U. blhFg uh
U. yh jAhyh
U. ~ nah
U. e geha
U. ufhZ ghj
U. mnrh bfyh
U. gtFkh rh
U. K. fUzh
U. kh rfh
br . khaht
U. unkZ bghah
U. jnj glhrhah

a unjrf Jiz iy MSef/Mahsf,


Kjtf
a

unjr

Jiziy

mjkh & nfhgh


rof
jhuh, ehf Ant
lhk, il
bl
yrf
Jnr

MSe/

Mahs

Kjt

by. b#du (X) ngj


by. b#du (X) v.v~. nuhf
U. ufh tkh
U. ufh tkh
U. njZu fzh
U. gkuh
U. gh

Uk yh
U. . itf

ka mikruit

ujk knkhf
fhbd mikrf
V.nf. mnjh
g. jgu
uzh Kf
v.v. UZzh
rugth
br. kjh ghd
K.f. mH
Fyhe Mrh
RFkh nl
ug bkh
g% mJyh
b#gh buo
fkeh
tayh u

(16.11.2009 go)
- bt, mQr, l, Ca ey, bghJkf Fiw kW
xa
-

ghJfh
cJiw
Jiw
btwJiw
trha, cz, Efnth ey kW bghJ nahf
unt Jiw
urhad kW cu
Rfhjhu kW FLg ey
rhu
rl kW
khW vr
efw ts
rhiy nghFtuJ kW beLrhiy Jiw
btehLth a ey
29

Ruh rga brf


M. uhrh
- jft kW bjhiybjhl
jah khw
- #
ugu
- cUF
yhuh njZK
- fduf bjh kW bghJ Wtdf
kfh#&d fhnf
- bjhyhs ey kW ntiyth
f g
- kjts nkghL
.nf. Aho
- Ruf kW tlHF uha nkghL
Uk. mfh nrh
- br kW xguJiw
.nf. thr
- fg nghFtuJ
Md rkh
- tf kW bjh
Ku nahuh
- bgnuha kW aif vth
gt nf. grh
- ghuhSkw tfhu kW tsJiw
KF th
- r_f kW nkghL
fhyh ah
- gHFod ey
.. n#h
- Cuf nkghL kW grhaJ uh{
Fkh br#h
- Ltr kW efw nkghL, RWyh
Rngh fh rfh
- cz gjgLj
v.v.
- isP ey kW isahL
izaikrf (jbghW)
u gnl
- khd nghFtuJ
$ufhZ b#th
- yf, a kW l mkyhf
ndZ n#. gnl
- W kW FWbjhf
uh{ rth
- ma kW bjhEg, ujk mYtyf, ghuhSkw tfhu
rkh F
- fbg tfhu kW Wghikd ey
UZzh u
- bgf - FHijf nkghL
b#uh unkZ
- RWNH kW fhLf
iz mikrf
$fh n#dh
urhad kW cu
. mfkJ
unt
Ksg uhkru
cJiw
. ehuhazrh
l kW ghuhSkw tfhu
n#huha ah
tf kW bjh
Uk. o. unjt
kjts nkghL
nf.bA. Kagh
unt
m# kfh
cJiw
Uk. gdgfh yR
#
enkh ehuha dh
ghJfh
brsfjh uh
efw nkghL
v.v. gHkhf
Jiw
o urhjh
bgnuha kW aif vth
V. rh ujh
cUF
u f
btwJiw
FUjh fhk
jft kW bjhiybjhl
AZ uht
bjhyhs ey kW ntiyth
nf.. jhk
trha, Efnth ey, cz kW bghJ nahf
ghu nrhy
rhu
kfhnj v. fnlyh
rhiy nghFtuJ kW beLrhiyJiw
ndZ nt
Rfhjhu kW FLg ey
mfh
Cuf nkghL
Rjh mfkJ
RWyh
30

Ruh rga brf


KF uh
nkhf #^th
o. bengha
v. b#furf
v. fhbrt
Jh gh brs
r igy
mU ahj
u ufhZ gh gho
M..v.
r j%
br ghyh
u b#
br. mfjh rkh

fg nghFtuJ
br xguJiw
r_f nkghL
br xguJiw
Rfhjhu kW FLg ey
gHFod ey
jft kW bjhiy bjhl
isP ey kW isahL
fduf bjh kW bghJ Wtdf
rhiynghFtuJ kW beLrhiyJiw
btwJiw
tsJiw
Cuf nkghL
Cuf nkghL

ca gj tgtf
FoauR jiyt: Uk ugh ghO
FoauR Jiz jiyt: KfkJ A mrh
kfsit rghehaf: uh Fkh
kfsit Jiz rghehaf: faKlh
mit jiyt, khyfsit: KfkJ A mrh
Jiz jiyt, khyfsit: nf. uFkhfh
kfsit vf jiyt: v.nf. mth
khyfsit vf jiyt: mU n#
a jiyik g: #o nf.. ghyUZz
fnuhy kW Mol-b#du: ndh uh
a nja fhu jiyt: Uk nrhah fh
Ia #djh js jiyt: u ahj
ghua #djh f jiyt: uh{eh
mfhjs jiyt: ufhZ ghj
ftd, a r t: o. Rghuh
ka gahs njthiza FG ((UPSC)) jiyt: o.. mfth
Ca njthiza FG ((SSC)) jiyt: v.nf. uFg
lFG jiyt: knkhf
lFG Jiz jiyt: khnl mYthah
ujkUfhd bghUshjhu Mnyhrid f jiyt: . ufuh#
vbz ts kW aif vth fHf jiyt: M. v. rkh
unt nghL jiyt: v.v. Fuhdh
urh ghu, jiyt: mQr f jiyt: m fhnfhf
jiyik njj Miza: e . rhyh
njj Mizaf: v.x. Fnu kW v.. rg
a ml-b#du: Ty . tfht
a brhl-b#du: nfhgh Ruka
TLj a brhl-b#du: uh b#
rha mfhl jiyt: nfhr eu
rj ehlf mfhl jiyt: uh th jh
nrk, Vngh mjho M~ ah: o.. Fjh
brr fd kW a buuh-b#du: o.nf.
nl gh M~ ah jiyt: X.. gh
rl f jiyt: #o V. M. yRkz
31

Ruh rga brf


Wghikd f jiyt: KfkJ Fnu
gLjgl tFdUfhd nja f jiyt: #o v. udnt ghoa
MuhlUfhd nja f jiyt : lh
goa tFdUfhd nja f jiyt: ft
nja kj cikf f jiyt: g .. kh
mu Kjik ma Mnyhrf: lhl M. jgu
mu nja ghJfh Mnyhrf: v.nf. ehuhaz
bro m vnr nghL M~ ah ((SEBI)) jiyt: .. ghnt
M fhL fHf ((LIC)) jiyt: o.v. #a
bghJ fhL fHf ((GIC)) jiyt: nahnfZ nyhah
a gif f jiyt: #o . v. nu
a bt M Wtd kW bt f jiyt: nf. uhjhUZz
nja kf f jiyt: Uk #h ah
a ntshik M f jiyik aFe (ICAR):: lhl kfsuh
ka cs Wtd ((CBI)) aFe: m Fkh
blb# nuh aFe: uh kh
ka ffh Miza ((CVC):): uZ fh
nja Wghikd Kndw kW fHf jiyt: KfkJ jaJyh fh
a bjhiybjhl xGFKiw Miza jiyt: nguh uh
bjhiy bjhl f jiyt: m Fkh
mQr xGfik nghL jiyt: v.. Rfhnk
ka bunt ngh gil ilul-b#du: u fh
fiunahu fggil ilul-b#du: it mu m nrhuh
ka bjh ghJfh gil ilul-b#du: u{ ur jh
nja khzt gil ilul-b#du: by. b#du ufhZ v. brs
ilul b#du, viy ghJfh gil: v.v. Fkhth
mida bjhf f jiyt: v. uhnk flh
nja Efnth jfuhW Fiw F f jiyt: #o o.. tth
a viyw rhiyf fHf aFe (BRO) : by. b#du V.nf. ejh
a u o ilul: m glhrhah
a u ou jiyt: v. u
a idbl br Wtd jiyt: uu Fkh
Zu buFyho mjho jiyt: Aehuhaz
ka vir kW fl nghL jiyt: V.nf.
a vbz fHf jiyt: rj bgA&ah
ka Mahs d jiyt: #o mnrh mfth
I.eh.fhd a uju u: A
ka ts f jiyt: V.nf. g#h{
jiyt, a bjh Tlik (CII):: nf.. fhk
ujk k mYtyf Kjik bray: o.nf.V. eha
a ngg brhi[o jiyt: nAhK v. fhkh
a x rf jiyt: RnuZ fkh
a bf fLghL tha jiyt: rugth
MwhtJ Ca FG jiyt: #o . v. UZzh
Jizntj, uhfh wj iy gfiyfHf: lhl uh#nrfu is
ntj, #tAyh neU gfiyfHf: nguha ahZgh
jiyt, NASSCOM: unkh g
13tJ FG jiyt : # v. nff

11 09

32

You might also like