Professional Documents
Culture Documents
Ky Thuat Do 1
Ky Thuat Do 1
KY THUAT O
TAP 1
O IEN
NHA XUAT BAN AI HOC QUOC GIA THANH PHO HO CH MINH - 2005
MUC LUC
Li m au Chng 1 KHAI NIEM VE O LNG 1.1 ai lng o lng 1.2 Chc nang va ac tnh cua thiet b o lng 1.3 Chuan hoa trong o lng 1.4 Chat lng cua o lng 1.5 Nhng phan t trong thiet b o ien t 1.6 Li ch thiet thc cua ien t trong o lng 1.7 S chon la, tnh can than va cach dung thiet b o 1.8 He thong o lng Chng 2 O IEN AP VA DONG IEN 2.1 C cau ch th kim 2.2 o dong mot chieu (DC) va xoay chieu (AC) 2.3 o ien ap AC va DC 2.4 o ien ap DC bang phng phap bien tr 2.5 Von-ke ien t o ien ap DC 2.6 Von-ke ien t o ien ap AC 2.7 Ampe-ke ien t o dong AC va DC Bai tap Chng 3 O IEN TR 3.1 o ien tr bang Von-ke va Ampe-ke 3.2 o ien tr dung phng phap o ien ap bang bien tr 3.3 Mach o ien tr trong Ohm-ke 3.4 Cau Wheatstone o ien tr 3.5 Cau oi Kelvin 3.6 o ien tr co tr so ln 3.7 o ien tr at 3.8 o ien tr trong V.O.M. ien t Bai tap Chng 4 7 9 9 10 11 12 20 21 21 22 26 26 35 42 48 52 61 70 71 82 82 84 84 91 94 96 105 111 118
4 O IEN DUNG, IEN CAM VA HO CAM 4.1 Dung Von-ke, Ampe-ke o ien dung, ien cam va ho cam 4.2 Dung cau o o ien dung va ien cam 4.3 o ho cam Bai tap Chng 5 O CONG SUAT VA IEN NANG 5.1 o cong suat mot chieu 5.2 o cong suat xoay chieu mot pha 5.3 o cong suat tai ba pha 5.4 o cong suat phan khang cua tai 5.5 o ien nang 5.6 o he so cong suat 5.7 Thiet b ch th ong bo hoa (Synchronoscope) 5.8 Tan so ke Chng 6 O AI LNG C HOC VAT THE RAN 6.1 Cam bien v tr va s dch chuyen 6.2 Cam bien ien tr bien dang 6.3 Cam bien o toc o 6.4 Cam bien o lc, trong lng 6.5 Cam bien o ngau lc 6.6 o gia toc, o rung va s va cham Chng 7 O NHIET O 7.1 Thang o nhiet o 7.2 o nhiet o bang ien tr 7.3 o nhiet o bang cap nhiet ien 7.4 Dung diod va transistor o nhiet o 7.5 o nhiet o bang IC 7.6 Dung cam bien thach anh o nhiet o Chng 8 O CAC AI LNG C HOC CHAT LONG 125 125 128 139 141 146 146 148 155 159 162 167 171 173 178 178 202 207 215 221 223 228 228 228 234 243 246 248
255
5 8.1 o van toc chat long 8.2 Lu lng ke 8.3 o va do mc chat long Chng 9 O AI LNG QUANG 9.1 Cac ac tnh rieng cua cam bien quang 9.2 ien tr quang 9.3 Diod quang 9.4 Transistor quang 9.5 Cam bien phat xa quang Chng 10 DAO ONG KY, TIA AM CC VA MAY GHI X-Y 10.1 Ong phong ien t (CRT) 10.2 Cac khoi chc nang trong dao ong ky 10.3 Trnh bay tn hieu tren man anh cua dao ong ky 10.4 Dao ong ky hai kenh 10.5 Thanh o (Probe) cua dao ong ky 10.6 Bo tao tre 10.7 ng dung cua dao ong ky 10.8 Von ke t ghi ket qua (Voltmeter Recorder) 10.9 May ghi tren he truc X - Y (X - Y recorder) Phu luc Tai lieu tham khao 255 264 269 273 273 276 284 291 296 310 310 314 317 321 323 325 327 332 333 333 343
Li m au
KY THUAT O c bien soan nham phuc vu cho mon hoc Ky thuat o (o lng ien va ien t - Electrical measurements and Electronic Instrumentation) c bien soan thanh hai tap: KY THUAT O - TAP 1 - O IEN VA THIET B O IEN T C BAN gom 10 chng. KY THUAT O - TAP 2 - O IEN T gom 5 chng. Trong tap 1 cac chng 1, 2, 3, 4, 5, 10, do thac s Nguyen Ngoc Tan bien soan: trnh bay nhng phan c ban ve o lng ien va o lng ien t. Nguyen ly hoat ong cua thiet b o gom bo ch th, mach o va phng phap o cua von-ke, ampe-ke, thiet b o ien tr, ien dung, ien cam, ien nang ke, cos-ke, tan so ke. Trong phan von-ke, ampe-ke, ohm-ke chung toi trnh bay them mach o ien t nham muc ch e sinh vien hieu ro nguyen ly o cua may o ien thong thng chuyen sang nguyen ly may o ien t ngay nay ang c s dung rong rai. Cac chng 6, 7, 8, 9 va bai tap chng 2, 3, 4 do thac s Ngo Van Ky bien soan: trnh bay nguyen ly hoat ong va ac tnh ky thuat cua cac cam bien o cac ai lng c, nhiet, quang, c hoc lu chat. ay la nhng cam bien c ban chuyen oi ai lng khong ien sang cac ai lng ien c s dung trong cac thiet b o lng cong nghiep hien nay (industrial instrumentation) va trong he thong o lng va ieu khien t ong. Cuon sach nay nham cung cap nhng kien thc c ban ve thiet b o lng cho sinh vien cac nganh ien - ien t - May tnh (Cong nghe Thong tin) cua cac trng ai hoc; ong thi cung giup ch cho sinh vien cac nganh khac muon tm hieu ve thiet b o.
Chung toi mong nhan c nhieu y kien ong gop cua quy ong nghiep, cac oc gia e lan tai ban cuon sach c hoan thien hn. Xin chan thanh cam n cac ban ong nghiep, Bo mon C s Ky thuat ien - Khoa ien - ien t, Trng ai hoc Bach khoa a giup va tao ieu kien thuan li cho chung toi hoan thanh quyen sach nay. a ch: Bo mon C s Ky thuat ien - Khoa ien - ien t, Trng ai hoc Bach khoa - ai hoc Quoc gia TPHCM - 268 Ly Thng Kiet, Q10. T: (08) 8647685. Email: nntan@hcmut.edu.vn nvky@hcmut.edu.vn Nguyen Ngoc Tan - Ngo Van Ky
Chng
ai lng ien ap, dong ien, cong suat la nhng ai lng mang nang lng ien. Khi o cac ai lng nay, ban than nang lng nay se cung cap cho cac mach o. Trong trng hp nang lng qua ln, se c giam bt cho phu hp vi mach o. V du nh phan ap, phan dong. Neu trong trng hp qua nho se khuech ai u ln cho mach o co the hoat ong c.
CHNG 1
ai lng ien tr, ien cam, ien dung, ho cam, ... cac ai lng nay khong mang nang lng cho nen phai cung cap ien ap hoac dong ien cho cac ai lng nay khi a vao mach o. Trong trng hp ai lng nay ang la phan t trong mach ien ang hoat ong, chung ta phai quan tam en cach thc o theo yeu cau. V du nh cach thc o nong ngha la o phan t nay trong khi mach ang hoat ong hoac cach thc o nguoi khi phan t nay ang ngng hoat ong. moi cach thc o se co phng phap o rieng. 1.1.2 ai lng khong ien ay la nhng ai lng hien hu trong i song cua chung ta (nhiet o, ap suat, trong lng, o am, o pH, nong o, toc o, gia toc ...). Trong he thong t ong hoa cong nghiep ngay nay, e o lng va ieu khien t ong hoa cac ai lng khong ien noi tren, chung ta can chuyen oi cac ai lng noi tren sang ai lng ien bang nhng bo chuyen oi hoac cam bien hoan chnh, thuan li, chnh xac, tin cay hn trong lnh vc o lng va ieu khien t ong.
11
V du: e o o dan ien chung ta dung thiet b o dong ien thuan tuy ien la micro ampe-ke hoac mili ampe-ke. Nhng neu chung ta dung thiet b o co s ket hp mach ien t e o o dan ien th phai bien oi dong ien o thanh ien ap o. Sau o mach o ien t o dong ien di dang ien ap. Nh vay gia thiet b o ien va thiet b o ien t co ac tnh khac nhau. Co loai thiet b o, ket qua c ch th bang kim ch th (thiet b o dang analog), co loai bang hien so (thiet b o dang digital). Hien nay loai sau ang thong dung. ay cung la mot ac tnh phan biet cua thiet b o. Ngoai ra thiet b o lng con mang ac tnh cua mot thiet b ien t (neu la thiet b o ien t) nh: tong tr nhap cao, o nhay cao, he so khuech ai on nh va co o tin cay am bao cho ket qua o. Con co them chc nang, truyen va nhan tn hieu o lng t xa (telemetry). ay cung la mon hoc quan trong trong lnh vc o lng ieu khien t xa.
12
CHNG 1
nay se co chuan hoa cua phong th nghiem. Do o cac thiet b o lng khi c san xuat ra c chuan hoa tai cap nao th se mang chat lng tieu chuan o lng cua cap o. Con cac thiet b o lng tai cac trung tam o lng, vien nh chuan quoc gia phai c chuan hoa va mang tieu chuan cap cao hn. V du phong th nghiem phai trang b cac thiet b o lng co tieu chuan cua chuan vung hoac chuan quoc gia, con cac thiet b o lng tai vien nh chuan quoc gia th phai co chuan quoc te. Ngoai ra theo nh ky c at ra phai c kiem tra va chuan hoa lai cac thiet b o lng. 1.3.2 Cap chnh xac cua thiet b o Sau khi c xuat xng che tao, thiet b o lng se c kiem nghiem chat lng, c chuan hoa theo cap tng ng nh a e cap tren va se c phong kiem nghiem nh cho cap chnh xac sau khi c xac nh sai so (nh nh ngha di ay) cho tng tam o cua thiet b. Do o khi s dung thiet b o lng, chung ta nen quan tam en cap chnh xac cua thiet b o c ghi tren may o hoac trong so tay ky thuat cua thiet b o. e t cap chnh xac nay chung ta se anh gia c sai so cua ket qua o. V du: Mot von-ke co ghi cap chnh xac la 1, ngha la gii han sai so cua no cho tam o la 1%.
13
1.4.2 ac tnh tnh (static) Tong quat, ac tnh tnh cua thiet b o la ac tnh co c khi thiet b o c s dung o cac ai lng co ieu kien khong thay oi trong mot qua trnh o. Tat ca cac ac tnh tnh cua cach thc o co c nh mot qua trnh nh chuan. Mot so ac tnh c dien ta nh sau: Mc o chnh xac (sai so) o phan giai: khoang chia nho nhat e thiet b o ap ng c o nhay o sai biet cua tr so o c vi tr so tin cay c Tr so o chap nhan c qua xac suat cua tr so o. 1.4.3 nh ngha sai so trong o lng o lng la s so sanh ai lng cha biet (ai lng o) vi ai lng c chuan hoa (ai lng mau hoac ai lng chuan). Nh vay cong viec o lng la noi thiet b o vao he thong c khao sat, ket qua o cac ai lng can thiet thu c tren thiet b o. Trong thc te kho xac nh tr so thc cac ai lng o. V vay tr so o c cho bang thiet b o, c goi la tr so tin cay c (expected value). Bat ky ai lng o nao cung b anh hng bi nhieu thong so. Do o ket qua o t khi phan anh ung tr so tin cay c. Cho nen co nhieu he so (factor) anh hng trong o lng lien quan en thiet b o. Ngoai ra co nhng he so khac lien quan en con ngi s dung thiet b o. Nh vay o chnh xac cua thiet b o c dien ta di hnh thc sai so. 1.4.4 Cac loai sai so
Sai so tuyet oi: e = Yn Xn
Yn - tr so tin cay c; Xn - tr so o c
Yn X n |100% Yn
Yn X n | Yn
a = 100% er = (A100%)
14
CHNG 1
V du: ien ap hai au ien tr co tr so tin cay c la 50V. Dung vonke o c 49V. Nh vay sai so tuyet oi: Sai so tng oi: e = 1V
er =
1V 100% = 2% 50V
Xn X n Xn
Sai so chu quan: Mot cach tong quat sai so nay do loi lam cua ngi s dung thiet b o va phu thuoc vao viec oc sai ket qua, hoac ghi sai, hoac s dung sai khong ung theo qui trnh hoat ong. Sai so he thong (systematic error) phu thuoc vao thiet b o va ieu kien moi trng. Sai so do thiet b o: cac phan t cua thiet b o, co sai so do cong nghe che tao, s lao hoa do s dung. Giam sai so nay can phai bao tr nh ky cho thiet b o. Sai so do anh hng ieu kien moi trng: cu the nh nhiet o tang cao, ap suat tang, o am tang, ien trng hoac t trng tang eu anh hng en sai so cua thiet b o lng. Giam sai so nay bang cach gi sao cho ieu kien moi trng t thay oi hoac bo chnh (compensation) oi vi nhiet o va o am. Va dung bien phap bao ve chong anh hng tnh ien va t trng nhieu. Sai so he thong chu anh hng khac nhau trang thai tnh va trang thai ong:
trang thai tnh sai so he thong phu thuoc vao gii han cua thiet b o hoac do qui luat vat ly chi phoi s hoat ong cua no. trang thai ong sai so he thong do s khong ap ng theo toc o thay oi nhanh theo ai lng o.
Sai so ngau nhien (random error): Ngoai s hien dien sai so do chu quan trong cach thc o va sai so he thong th con lai la sai so ngau nhien. Thong thng sai so ngau nhien c thu thap t mot so ln nhng anh hng nhieu
15
c tnh toan trong o lng co o chnh xac cao. Sai so ngau nhien thng c phan tch bang phng phap thong ke. V du: gia s ien ap c o bang mot von-ke c oc cach khoang 1 phut. Mac du von-ke hoat ong trong ieu kien moi trng khong thay oi, c chuan hoa trc khi o va ai lng ien ap o xem nh khong thay oi, th tr so oc cua von-ke van co thay oi chut t. S thay oi nay khong c hieu chnh bi bat ky phng phap nh chuan nao khac, v do sai so ngau nhien gay ra. 1.4.5 Cac nguon sai so Thiet b o khong o c tr so chnh xac v nhng ly do sau: Khong nam vng nhng thong so o va ieu kien thiet ke Thiet ke nhieu khuyet iem Thiet b o hoat ong khong on nh Bao tr thiet b o kem Do ngi van hanh thiet b o khong ung Do nhng gii han cua thiet ke 1.4.6 ac tnh ong Mot so rat t thiet b o ap ng tc thi ngay vi ai lng o thay oi. Phan ln no ap ng cham hoac khong theo kp s thay oi cua ai lng o. S cham chap nay phu thuoc ac tnh cua thiet b o nh tnh quan tnh, nhiet dung hoac ien dung... c the hien qua thi gian tre cua thiet b o. Do o s hoat ong trang thai ong hoac trang thai giao thi cua thiet b o cung quan trong nh trang thai tnh. oi vi ai lng o co ba dang thay oi nh sau: Thay oi co dang ham bc theo thi gian Thay oi co dang ham tuyen tnh theo thi gian Thay oi co dang ham ieu hoa theo thi gian. ac tuyen ong cua thiet b o Toc o ap ng o trung thc Tnh tre Sai so ong.
CHNG 1
Mot cach tong quat tn hieu o va tn hieu ra cua thiet b o c dien ta theo phng trnh sau ay:
an d n xo dt
n m
+ an 1
d n 1 xo dt
n 1
+ K + a1
dxo + ao xo = dt dxi + bo xo dt
= bm
d xi dt
m
+ bm 1
d m 1 xi dt
m 1
+ K + b1
xI - tn hieu o
ao an - thong so cua he thong o gia s khong oi bo bn - thong so cua he thong o gia s khong oi. Khi ao, bo khac khong ( 0) th cac gia tr a, b khac bang khong (= 0). Phng trnh vi phan con lai: a o xo = b ox I ;
xo =
bo xi ; ao
K =
bo : o nhay tnh ao
Nh vay ay la trng hp ai lng vao va ai lng ra khong phu thuoc vao thi gian, la ieu kien ly tng cua trang thai ong. V du nh s thay oi v tr con chay cua bien tr tuyen tnh theo ai lng o.