NCE MEMED ROMANININ GEN ARZU MODELNE GRE NCELENMES Salih UAK zet Roman, modern zamann kurmaca

sanatdr. Roman, yeni bir dnya yaratmaktr. Bu dnya, romancnn muhayyilesine gre anlam kazanr. Romancnn kurgulad yapnn baars, dorudan anlatcnn dehasna baldr. Ren Girardn gen arzu modeli, aslnda roman karakterleri zerine ina edilmi bir yapdr. Buna gre romanda, arzulanan nesne, arzulayan zne ve arzunun dolaymlaycs (mdiateur) vardr. Bu l ilikiyi ifade eden uzamsal eretileme bir gendir kukusuz. Yaar Kemal, romanlarnda gereklikle yetinmez. Yaadklarn, gzlemlediklerini baka tr bir gereklie dntrr. ledii karakterleri abartarak anlatt iin simgeleen ve arketipleen bu kiiler, kurmaca yn ar basan epik yaptlarda karmza kmaktadr. Bu balamda nce Memed, bir karakter roman olarak da deerlendirilebilir. nce Memed, dinamik bir karakter olarak roman kurgusu iinde bilinlenir, olgunlar ve deiir. Bu almada, nce Memed romann Ren Girardn gen arzu modeline gre incelemeye alacaz. Anahtar kelimeler: Roman, Yaar Kemal, gen Arzu Modeli, nce Memed

THE EXAMINATION OF NCE MEMED ACCORDNG TO TRANGULAR DESRE MODEL

Abstract Novel is an artifical art of modern time. Novel is, creating a new world. This world gains importance according to imagination of the novelist. The success of novelists theoritichal work depends on tellers inteligence. Rene Girards triangular desire model, in fact, is built on the novels characters. According to this, in the novel , there are desired object, subject who desirer and mediateur of desire. Yaar Kemal, isnt satisfied with reality in his novels. He turns his experiences, observations in to the reality. The people who are to arkhetip and symbolized because of narrating the characters by exaggerations are seemed in the theoritichal influenced epik work. n this situation, nce Memed becomes concious, mature and changes as a dynamic characterin the novel. n this work, we are going to try to examine nce Memed according to Rene Girards triangular desire model. Keywords: Novel, Yaar Kemal, Triangular Desire Model, nce Memed

Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Blm Doktora rencisi e-mail: salihucak21@hotmail.com

1. Giri gen Arzu Modeli Roman canl bir organizmadr; pek ok unsurun oluturduu yaayan bir btndr. Romann birbiriyle orantl her parasnda teki paralara benzeyen bir ey vardr. P. Stevick Roman, modern zamann kurmaca sanatdr. Roman, yeni bir dnya yaratmaktr. Bu dnya, romancnn muhayyilesine gre anlam kazanr. Romancnn kurgulad yapnn baars, dorudan anlatcnn dehasna baldr. Romann organik bir btn olarak okuyucu karsna kmas, romancnn asl hedefi olmaldr. Ren Girardn gen arzu modeli, aslnda roman karakterleri zerine ina edilmi bir yapdr. Buna gre romanda, arzulanan nesne, arzulayan zne ve arzunun dolaymlaycs (mdiateur) vardr. zne, bir bakas tarafndan arzuland iin arzuluyordur nesnesini; ona arzusunu veren, o arzuyu dlleyen ve kkrtan dolaymlayan- baka biri hep vardr. (Girard 2007:10) Bu l ilikiyi ifade eden uzamsal eretileme bir gendir kukusuz. Hem nesneye hem de zneye k saan dolaymlayc, genin tamamlayc unsurudur. gen arzu modelinde nesne her servenle birlikte deiir. Ancak genin kendisi kalcdr. Sadece nesne deil, dolaymlayc da deiebilir. Romanda bazen karmza dolaymlayclar silsilesi de kabilir. Tali durumlar dnda ounlukla deimeyen znedir. znenin deiimi, bir ruh ilerleme olarak karmza kar. Roman kahramanlarnn arzularnda dorudan gzlemleyebildiimiz hibir ey deimez deildir. Sadece arzu deil, arzunun younluu da deikendir. Romanda dolaymlaycnn etkisi kendini gsterir gstermez gereklik kavram yitirilir, saduyu felce urar. Bu yzden realist bir karakter olan Sano, idealist dolaymlaycs Don Kiot tarafndan yanltlr. (Girard 2007:25) Girard, romansal yaplarda mesafeyi, isel ve dsal dolaym olmak zere ikiye ayrr. Buna gre birinin merkezinde dolaymlaycnn tekinin merkezindeyse znenin bulunduu iki olaslk kresi arasnda temas nleyecek kadar mesafe olduu vakalarda

dsal dolaym; uzaklk iki krenin i ie gemesine izin veriyorsa isel dolaym sz konusudur. (Girard 2007: 29) sel ve dsal dolaym birletiren ey, arzulanan nesnenin dnmdr. Kahramann imgelemi yanlsamann anasdr ama bu ocua bir de baba gerekir ki bu da dolaymlaycnn kendisidir. (Girard 2007: 38) 2. Bir Adam Yaratmak: nce Memed Yaar Kemal, romanlarnda gereklikle yetinmez. Yaadklarn, Dolaymlayc ile arzulanan nesne arasndaki mesafe fiziksel deil, ruhsaldr. Arzulayan zne her zaman kendi dolaymlaycs olmak ister.

gzlemlediklerini baka tr bir gereklie dntrr. ledii karakterleri abartarak anlatt iin simgeleen ve arketipleen bu kiiler, kurmaca yn ar basan epik yaptlarda karmza kmaktadr. Bu balamda nce Memed, bir karakter roman olarak da deerlendirilebilir. Yapt, bir bakaldr yksdr, soylu bir ekya romandr. Roman, kk Memedin zalim Abdi Aadan ka ile balar. Memed daha on ikisinde bir yetimdir. Anas ile birlikte Deirmenoluk kynde oturur. Ky, Abdi Aaya aittir. Kyl topra iler ancak rnn te ikisini aa alr. Deirmenoluk ky ile beraber Dikenlidznde kurulmu olan drt ky de aanndr. Kylnn erzaklar kn sonuna kadar yetmez. Bu yzden Abdi Aaya borlanrlar. Bu borlanma hemen her yl tekrarlanr. Bu yzden kyl Abdi Aaya mecbur kalr. Kylnn nazarnda Abdi Aa demek ktlk demektir. nce Memed, kyden kap komu kyde snd Sleymana iini dker: iki yldr srerim ifti. akrdikeni beni yer. Dalar akrdikeni adamn bacan kpek gibi kapar. te o tarlada ift srerim. Abdi Aa beni her gn dve dve ldrr. Dn sabahleyin gene dvd beni. Her yanm dkld. Ben de katm oradan...( s.19) Memedin ka, edilgen bir bakaldr, bir isyan olarak okunabilir burada. nk henz kktr ve Abdi Aaya kar koyabilecek bir potansiyel tamaz. Yaar Kemal, nce Memed karakterini olutururken destans yaplarda olduu gibi fiziksel ve ruhsal yapy nceden sezdiren bir ipucu vermez. Kahramanmz, sre iinde dolaymlayclar ve arzulanan nesnenin konumuna gre ekillenir. Bu, bir tekml

olarak da grlebilir. Her ne kadar adam olacak ocuk nceden belli olsa da bunun romansal hakikatin ak iinde verilmi olmas okuyucu penceresinden olay daha da nemli klmaktadr. Abdi Aa ile Memedin kar karya gelmesi bir zorunluluk olarak okuyucuya dikte edilir. Abdi Aann yaptklarnn yanna kr kalmas, kamu vicdannda kabul edilmesi imknszdr. Bu nedenle Memedin Abdi Aann karsna dikilmesi sadece ahsi bir mesele deil, znenin arzusunu arzulayan dier dolaymlayclar olarak karmza kan kyllerin de arzusudur. Memedin haklln pekitirmek iin rnekler oaltlabilir. Bak sana ne diyem Sleyman emmi, babam leli var ya, elimizde nemiz var, nemiz yoksa hepiciini alm Abdi Aa. Anam bir laf sylese dve dve ldrr. Beni de tutar kolumdan yere alar. Beni birinde iki gn aaca balad. Brakt gitti yaznn ortasnda. Yaa, orada, aaca iki gn sarl kaldm da anam geldi at. Anam olmasayd beni kurtlar paralard. (s.25) Nefret, tanrsal akn tersyz edilmi imgesidir, der Girard. Abdi Aann yaptklar sadece evresindeki nefret emberini geniletir. nce Memedi nefret tohumu ile dlleyen bu atma, onun zulm karsnda tavr almasn salayacaktr. Bu tavrn kklemesi, dolaymlayclarn daha belirgin bir ekilde ortaya kmasna baldr. Memedin kye getirilmesiyle birlikte eski dzen devam eder, ancak ksa bir srede olsa aasz olarak yaam olmak ona zgrlk fikrini alamtr. Romann bu blmnde Memedin soylu bir ekya olarak daa kmasna neden olan olay patlak verir. Memed ile Hate birlikte bymler ve birbirleri yle sevmiler ki sevdalar dillere destan olmutur. Kz, Memedi bir gn grmese yemek yiyemez, gzlerine uyku girmez, hngr hngr alar. Onlar Allah nianlam (s.105) Bu sevda bilinmesine ramen Abdi Aa, Hateyi yeeni Veliye nianlar. Veli, babaal yarda kesen davetsiz bir misafir, skc bir kii, bir terzo incomodo (mnasebetsiz nc) olarak karmza kar. (Girard 2007: 31) Bylece kskanlk krklenir. Byleyici bir taraf olan kskanlk, arzulanan nesneye kavumay engeller. Velinin arzusu takliti bir arzudur. nce Memedin hnc, arzulad nesneye kavumasn engelleyen mnasebetsiz ncyedir. Buna gre arzu gen tamamlanm olur:

nce Memed(zne)

Hate (nesne)

(Dolaymlayc) Abdi Aa Veli/Rakip

Dolaymlayc burada rakiptir. Rakibin varl dolaym iddetlendirmekten baka bir ie yaramaz. Bu durumda dolaymlaycnn itibar artar. Nefret edilen rakibin aslnda bir dolaymlayc olduunun kabul edilmesi halinde her ey aklk kazanacaktr. (Girard 2007: 32) Allah tarafndan nianlanan Memed ile Hate kaarlar. Abdi Aa, Veli ve aann adamlar onlar takip ederler. Yakalannca Memed, Abdi Aay yaralar, Veliyi ldrr. Hate, kye dner. Abdi ve adamlar Veliyi ldrenin Hate olduunu sylerler. Yalanc ahitliklerle Hate hapse gnderilir. Tek bana daa kar. Memedin daa k, uruna lnecek bir deer olan ak iindir. Memedi dier ekyadan ayran en nemli zelliklerinden biri de budur. nce Memedin ekyalnn anlatld nc blmn temel olaylar Abdi Aadan alma giriimleri oluturur. Aa, daa kan Memedin anasnn kanls olmutur. Memedin Abdi Aann peine dmesi Aann Memedi ldrtmek iin uralar, takipler, basknlar, tuzaklar, kuatmalar, arpmalar birbirini takip eder. Memedin ilk ekyal Deli Durdunun etesinde geer. Deli Durdu, gaddar, zalim ve soysuzdur. Bu, ona teki ile ben arasndaki fark alar. Deli Durduya karn nce Memed, drst, mert ve rnek bir soylu ekyadr. nce Memedin rnek bir karakter olarak ortaya kmas iin gerekli ortam hazrlanmtr. Yaar Kemal, nce Memedin ruh ykseliini, kimlik kazanmasn zengin bir olay rgs ile bize vermeye alr. artlarn olgunlamas yaratlan karakterin ekillenmesini kolaylatrr. Bireysel nedenlerle daa kan nce Memed, yava yava reformcu bir hviyet kazanr. nce Memedin kendi kiisel alma amac, kylnn Abdi Aann elinden kurtarlmas amacyla birleir. (Moran 1994: 85)

Bu gvur Abdiyi vurann eli nurlanr Cennete gider (s.59). Romann eitli yerlerinde Abdi Aann vurulmas gerektii tekrarlanr veya dorudan nce Memedin Abdi Aay ldrmesi telkin edilir. Bu, ona toplumun kurtarcs roln hatrlatr. Belki de romann epik taraf daha ok bu rol ile ilgilidir. Olay rgs biimlendirilirken nce Memedin Abdi Aaya duyduu kiisel alma ile sonradan eritii adaleti salama duygusu etkili olmu; romandaki dramatik durumu oluturan fonksiyonlar bu iki noktaya dayandrlmtr. Bylece romandaki atma tematik gcn, ara glerin yardm veya engellemeleri sonucunda kar gc yok etmesi zerine kurulmutur. (iftliki 1997: 138) nce Memed, deerler ve karakterler atmas zerine kurulmu bir yapdr. yi ile kt, soylu ile soysuzun atmas eserin bandan sonuna kadar devam eder. Bu balamda Abdi Aa ve benzerleri smr dzenini, zulm; nce Memed ise doruluu, drstl, adaleti ve mertlii sembolize eder. gen arzu, nesnenin yzn deitiren arzudur. Arzu, kahramann evresine bir d evreni yanstr. Yapay bir gne olan dolaymlaycdan inen gizemli bir n nesneye aldatc bir parlt verir. (Girard 2007: 35) nce Memedin arzusu hibir zaman tekinden kaynaklanan bir arzu deildir. Onun arzu kendiliindendir. Romann sonlarna doru Sefil Ali Krolu hikyesini anlatr Memede. Krolu karakteri, Memed iin rnektir. Gnlerdir, Memedin kafasnda o Krolu dnyordu Krolu, duydu duyal, Memedi ok ekiyordu. Krolunu dinledikten sonra bir daha yemin etmiti Aay ldreceine. (s.364) Krolu, nesnenin yzn deitirir. Hate her ne kadar kafasnn bir kesinde her daim dursa da bir dolaymlayc olarak Krolu, Memedin arzusunu dntrr. Buna gre yeni gen arzu yle ekillenir: nce Memed(zne)

Adalet (nesne)

Krolu (Dolaymlayc)

Memedin kafasnda adalet duygusu artk daha byk bir yer tutmaya balar. Kendi kiisel arzusu, bu yeni toplumsal arzu ile birleir. Abdi Aaya yapt bir baskn srasnda syle der: Ben nce Memedim Anamn, nianlmn intikamn almak iin geldim Kyllerimin intikamn almak iin geldim. Fakir fukarann intikamn almak iin. (s.264) Nesne yalnzca dolaymlaycya ulamann bir yoludur. Arzunun hedefledii bu dolaymlaycnn varldr. nce Memed, Krolu dolaymlaycsyla tantktan sonra arzusunun farkllamas ve yn deitirmesi zaten var olan ve kabul gren dier zelliklerinin bu dolaymlayc etrafnda yeniden deer kazanmasn salar. Genileyen bir ama var artk. Buna gre o Deirmenoluk kyne gidecek kylleri toplayp: Abdi Aa yok artk. Elinizdeki kzler sizindir. Ortaklk mortaklk yok. Tarlalar da sizindir. Ekin ekebildiiniz kadar. Ben dada olduka, bu byle srp gidecek. Vurulursam banzn aresine bakarsnz akrdikenlii yakmadan kimse ift komayacak. (s.293) diyecektir. nce Memedin bu arzusu, kylnn iindeki ezeli arzudur. Bu nedenle deerlidir. Bu ayn zaman da bir toprak reformudur. Soylu bir ekya olarak nce Memede biilen bu rol onu farkl klan tekinden ayran yndr. nce Memed, tekiler gibi yoksulu kollayan basit bir alc figr deildir. Onun eylemi btn toplumun kaderini etkileyebilecek bir destan kapsamna ularken, o yeni ilevleri yerine getirecek rollerle, yeni kimliklerle karmza kar. Bir k iken ekya, derken toplumsal bir reformcu olur; daha sonra halkn imdadna yetien ve kendini feda eden bir kurtarcya dnr. Ve nihayet romann sonunda bereket tanrlaryla armlar yaptran son kimliine evliyala- brnr. Soylu ekya / zalim aa kartl da yava yava bolluk / ktlk kartlna dnr. (Moran 1994: 91) 3. Sonu nce Memed, dinamik bir karakter olarak roman kurgusu iinde bilinlenir, olgunlar ve deiir. znenin bu deiimi, arzusunu da dntrr. alnd zaman hn ve intikam arzusu sona erer. nce Memedin Abdi Aay ldrdkten sonra ortadan kaybolmas metafizik bir boyut kazanmasn salar. Arzunun dnm,

znenin yeni kimlik kazanmas efsanev bir varlk boyutuyla nce Memed, romana aksetmi olur. Dolaymlayc, mitik kahramann karsndaki en nemli engeldir. Mitik kahraman dolaymlaycsn saklayarak hem bir yanlsama uyandrmak hem de kendisinin esiz olduunu vurgulayarak tanrsal bir boyut kazanmak ister. romansal hakikatin vcuda getirildii sylenebilir. Kahramanlarn kiilik deiim ve geliim aamalarnn sebep ve sonularn inandrc ve doal bir biimde sergileyen romanclar baarldr. (etin 2003: 202) Bu balamda nce Memed gerekten baarl bir romandr. nk roman kiilerinin davranlar, tavr ve tepkileri gereklere uygun bir biimde yanstlmtr. Kiilerin davranlar inandrc ve olaylarn ak iinde verilmitir. Tesadfler ve rasgeleler hemen hemen hi yoktur. KAYNAKA 1- ETN, Nurullah (2003), Roman zmleme Yntemi, nc Basmevi, Ankara 2- FTLK, Ramazan (1997), Yaar Kemal Yazar- Eser- slup, Kltr Bakaml Yay. Ankara 3- GRARD, Rne (2007),Romantik Yalan ve Romansal Hakikat (Edebi Yapda Ben ve teki), (ev. Arzu Etensel LDEM), Metis Yaynlar, stanbul 4- KEMAL, Yaar (2000), nce Memed I, Adam Yaynlar, stanbul 5- MORAN, Berna (1994), Trk Romanna Eletirel Bir Bak II, letiim Yaynlar, stanbul 6- STEVCK, Philip (1988), Roman Teorisi (ev. Sevim KANTARCIOLU), Gazi nv. Yaynlar, Ankara 7- TEKN, Mehmet (2002), Roman Sanat, tken Yaynlar, stanbul nce Memed, eer bugn mitik bir roman kahraman olarak biliniyorsa ki biliniyor-