Professional Documents
Culture Documents
Nguyn Th Mai Hong MC TIU: Sau khi hc xong bi ny, sinh vin c th: 1. Trnh by c c ch iu ha tit cortisol trong c th. 2. Phn tch c mi lin quan gia tc dng v tc dng khng mong mun ca cc thuc nhm glucocorticoid. 3. Trnh by c cc bin php khc phc tc dng khng mong mun ca glucocrticoid. 4. Phn tch c cc nguyn tc s dng glucocorticoid trong iu tr. 5. Vn dng nguyn tc s dng glucocorticoid vo cc tnh hung lm sng c th.
M U
Corticosteroid l hormone ca v thng thn c phn loi thnh 2 nhm da trn hot tnh: glucocorticoid (GC) c tc ng ln chuyn ha v mineralocorticoid c tc ng iu ha in gii. Trong , GC l hormone c vai tr quan trng v n nh hng n nhiu hot ng c tnh cht sinh mng ca c th (chuyn ha nng lng, chuyn ha nc in gii, tc ng trn h thn kinh trung ng, h to mu). Hormone thin nhin do c th sn xut ra l cortisol (hydrocortisone) c dng u tin trong liu php hormone thay th cho bnh nhn suy v thng thn (bnh Addison). Ngoi tc ng trn chuyn ha, GC v cc dn cht tng hp cn c nhiu tc dng khc nh khng vim, c ch min dch Chnh tc dng ca corticosteroid trong iu tr nhiu bnh l vim v t min khin GC tr thnh 1 trong nhng nhm thuc c ch nh rng ri nht. iu ng lu l c tc dng chng vim hay c ch min dch cn phi dng liu cao hn sinh l rt nhiu v nguy c xut hin tc dng ph do cng tng ln ng k, thm ch c th gy nguy him n tnh mng ca bnh nhn. V vy, trc khi quyt nh iu tr bng corticoid, lun phi cn nhc gia ch li trong iu tr v nguy c ca vic dng thuc i vi bnh nhn. Trn cng v l ngi dc s lm sng, cn phi hiu r nhng nguyn tc s dng GC. Nhng ni dung trong bi ny nhm cung cp kin thc c bn s dng GC an ton v hiu qu.
Nhp ngy m
Stress
Vng di i
Tin yn
iu ha ngc
V thng thn
Cortisol (T do)
1.1 iu ha ngc bi GC
Bnh thng, v thng thn bi tit cortisol di s kch thch ca ACTH (adrenocorticotropic hormone) ca thy trc tuyn yn. S phng thch ACTH li chu kch thch ca CRH (Corticotropin-releasing hormone) ca vng di i. Ngc li, khi nng cortisol trong mu cao s c ch ngc li vng di i v tuyn yn lm gim sn xut CRH v ACTH. Tng t, khi iu tr bng GC tng hp liu cao trong thi gian di, cc thuc ny s c ch vng di i v tuyn yn gim sn xut cc hormone iu ha bi tit cortisol, dn n suy gim chc nng ca tuyn thng thn. V vy, i vi nhng trng hp ny, lun phi gim liu GC t t trc khi ngng iu tr.
2). Nh vy, tuyn thng thn ngh v m. Nu nh ta dng thuc GC vo bui chiu th tuyn thng thn s b c ch lin tc v suy gim chc nng mnh khi ngng thuc. V l do ny, nn ch nh dng GC vo bui sng hoc ch dng thuc cch ngy i vi nhng trng hp bt buc phi dng thuc ko di.
2 TC DNG
2.1 Tc dng sinh l 2.1.1 Tc dng trn chuyn ha
2.1.1.1Trn chuyn ha glucide GC kch thch d tr glycogen ti gan v tng tng hp glucose t cc acid amin v glycerol. Ti m ngoi bin, GC ngn cn vn chuyn glucose vo trong t bo, do lm gim s dng glucose m ngoi bin, tng glucose huyt. iu ny gip c th tit 3
kim nng lng dnh cho cc c quan sinh mng (no, tim). Trong iu tr, GC c th gy ra hoc lm nng thm tnh trng i tho ng sn c. 2.1.1.2Trn chuyn ha protein GC lm tng thoi ha protein cung cp cho qu trnh tn to glucose, dn n teo c, thng bng N m tnh v nh hng n nhiu m trong c th: m lin kt km bn vng do gim tng hp collagen gy rn da, chm lin so; m lympho b teo, xp xng do teo cc thm m lin kt ni lng ng cc cht v c to nn khung xng dn n d gy xng, ln t sng, hoi t v khun c xng i. 2.1.1.3Trn chuyn ha lipide GC c tc dng hy lipid trong cc t bo m m, gii phng glycerol v acid bo t do. Ngoi ra, GC cn c tc dng phn b li m trong c th, lm m tp trung nhiu mt (khun mt trng rm moon face), c v na thn trn (g tru buffalo hump), nhng li gim phn b m cc chi v na thn di. C ch gy ri lon phn b m nh trong bnh Cushing n nay vn cha c hiu r. C gi thit cho rng t bo m na thn trn p ng ch yu vi tng insulin do GC lm tng ng huyt, trong khi cc t bo m cc chi v thn di li km nhy cm vi insulin v p ng vi tc dng hy lipid. 2.1.1.4Trn chuyn ha nc v in gii GC cng c tc dng mineralocorticoid gy gi Na+ v nc, tng bi xut K+ nhng yu hn nhiu so vi aldosterone. GC lm tng o thi Ca2+ qua thn, lm gim hp thu Ca2+ rut do i khng vitamin D. Ca2+ huyt gim kch thch tuyn cn gip tng huy ng Ca2+ t xng gy long xng, tr em chm ln.
lupus ban . Khc vi cc thuc khng vim non-steroid (NSAIDs) ch tc ng trn giai on cui ca qu trnh sinh tng hp prostaglandin, GC tc ng giai on sm hn - c ch phospholipase A2, ngn tng hp acid arachidonic, do lm gim phng thch leucotrien v prostaglandin. Tc dng ny cn c tng cng nh GC lm gim tit cc cht trung gian ha hc nh serotonin, histamin t t bo mast, gim tnh thm thnh mch v c ch s di chuyn ca bch cu n t chc vim. Cc GC tng hp, c bit l loi c nhm th F nh dexamethasone, betamethasone c hot tnh khng vim cao hn cortisol t nhin (bng 1).
Hnh 3: V tr tc ng ca GC v NSAIDs
(*):Na i sinh hc ca thuc, c chia thnh 3 loi: ngn (8 12h); trung bnh (12 36h) v di (36 72h)
3 NG DNG TRONG IU TR
3.1 iu tr thay th khi thiu hormone
GC c ch nh iu tr thay th cho bnh nhn suy thng thn nguyn pht do tn thng cu trc hay chc nng ca v thng thn (bnh Addison) hoc th pht do tn thng vng di i hay thy trc tuyn yn. Suy thng thn th pht thng din tin m hn suy thng thn nguyn pht, c l do sinh tng hp mineralocorticoid vn c duy tr.
Cc bnh nhn ny cn thc hin ch iu tr hng ngy vi GC: thng dng hydrocortisone 20 30 mg/ngy. Nu dng cortison acetat khng hot tnh, c chuyn ha nh enzyme 11-hydroxysteroid dehydrogenase 1 (11HSD1) thnh dng cortisol c hot tnh cn dng liu cao hn (25 37,5 mg/ngy). Nhm bt chc nhp tit cortisol hng ngy ca c th, thng dng 2/3 liu vo bui sng (~ 8h) v 1/3 liu vo bui chiu (~ 16h). Mc d 1 s bnh nhn suy thng thn nguyn pht c th n nh ch vi ch dng hydrocortison v n mui y , a s nhng bnh nhn ny vn cn phi iu tr thay th bng mineralocorticoid, thng dng fludrocortison 0,05 0,2 mg/ngy. Bnh nhn suy thng thn th pht khng cn b sung mineralocorticoid. Lu i vi bnh nhn b suy gim ton b chc nng tuyn yn, cn phi bt u iu tr bng GC trc khi khi u iu tr bng hormone thyroid trnh nguy c suy thng cp do hormone thyroid lm tng chuyn ha cortisol. Hiu chnh liu phi da trn lm sng v cc ch s sinh ha. Cn iu chnh liu GC khi bnh nhn dng km thuc tng tc vi GC (bng 2). Nu c ch nh phu thut th bnh nhn suy thng thn cn c ch nh liu GC cao hn: hydrocortison 80 100 mg IV mi 8h. Sau phu thut, liu GC c gim phn na mi ngy n khi t n liu duy tr bnh thng bng ng ung.
Bng 2: Mt s thuc tng tc vi glucocorticoid Thuc gy tng tc Thuc b tng tc Barbiturate Thuc nga thai PO Estrogen Hydantoin Ketoconazol Rifampin Cholestyramin hydrocortison corticosteroid C ch gim tc dng tng nng v gim o thi gim o thi gim tc dng do tng o thi gim o thi gim tc dng do tng o thi gim tc dng i khng tc dng ca thuc Thuc khng cholinesterase khng cholinesterase trong bnh nhc c nng Thuc chng ng PO Digitalis Corticosteroid Isoniazid Thuc li tiu thi K Salicylate Somatrem Theophylline Tng/ gim tc dng ca thuc chng ng nguy c tng c tnh ca digitalis do gim K+ huyt gim nng isoniazid trong mu h K+ huyt gim tc dng do lm gim nng salicylate trong mu c ch tc dng kch thch tng trng ca somatrem gim K+ huyt, thay i hot tnh ca theophylline
thuc tc ng trn TNF pht huy tc dng. Khi u thng dng prednisone 5 10 mg/ngy. Trong cn vim cp, c th dng prednisone 20 40 mg/ngy hay tng ng, sau gim liu nhanh. Bnh nhn c triu chng gii hn mt s t khp c th c iu tr bng cch tim steroid vo khp. Ty kch thc khp c th dng triamcinolone acetonide 5 20 mg hay tng ng. i vi cc bnh thoi ha khp khng vim (nh vim xng khp) hay trong mt s hi chng au khu tr (nh vim gn hay vim ti thanh mc), c th tim GC ti ch trong giai on bng pht. Cc ln tim trong khp phi cch nhau t nht 3 thng nhm gim thiu tc dng ph gy ph hy khp.
3.2.3 Bnh d ng
Tc dng ca GC trong cc bnh d ng thng xut hin chm. Do , nhng bnh nhn d ng nng nh shock phn v cn c iu tr ngay lp tc bng epineprine. Cc biu hin d ng do ong t, my ay, ph mch c th c gii quyt bng liu thch hp GC ng PO. i vi cc bnh d ng nng, cn dng GC ng IV (methylprednisolone 125 mg IV mi 6h, hoc tng ng). Trong vim mi d ng, GC dng xt hin l chn la ca nhiu chuyn gia.
3.2.6 Bnh mt
Nh tc dng khng vim, GC c dng ti ch kim sot vim mt do d ng, nhim trng, vim sau phu thut. C th dng GC ng ton thn trong iu tr
10
vim thn kinh th gic hay tim GC vo thy tinh th trong iu tr thoi ha im vng do tui, bin chng vng mc do i tho ng.
3.2.8 Ung th
GC cho hiu qu cao trong iu tr bnh bch cu cp tr em v u lympho c tnh c ngi ln v tr em nh tc dng ph hy v c ch phn bo ca cc t bo lympho. GC cng c ch nh trong iu tr bnh Hodgkin v u lympho khng phi Hodgkin, u ty, ung th bch cu lympho mn v c bit hu dng trong kim sot thiu mu tiu huyt do t min v gim tiu cu do u lympho mn.
3.2.10 Bnh da
GC c hiu qu vi cc bnh l da nh tc dng khng vim v c ch min dch. GC c th c dng ti ch vi cc ch phm cream bi da, ming dn da hay dng ng ton thn (PO/ IM/ IV).
11
12
mn tnh, nhc c nng, hen v gim c ch trc HPA nn gim kh nng gy chm ln tr em v suy thng thn do thuc. Ch iu tr cch ngy nh sau: Khi mi bt u iu tr th phi dng thuc hng ngy, khi bnh tin trin tt v bt u n nh th chuyn sang ch dng thuc cch ngy. chun b chuyn sang ch dng cch ngy, trc ht phi gim liu t t n khi t mc liu tng ng prednisolon 15 20 mg/ngy ung 1 ln vo bui sng. Tuyt i khng ct ngay thuc ngy nh ngng m vn phi gim liu t t mi ln 10 20% liu ang dng cho n ht. Mi ln nh vy phi duy tr liu trong 3 ngy thm d phn ng ca bnh nhn. Nu trong thi gian , bnh nhn xut hin triu chng thiu nng thng thn nh mt mi, au c, au khp, bun nn, h huyt p th phi tng liu tr li. Bng 3: Cch gim liu chuyn sang ch iu tr cch ngy (Gi thit liu ban u l prednisolone 60 mg/ngy). Gim mi ln 5 mg, chu k 3 ngy cho ti khi t liu 20 mg/ngy.
Ngy 1 2 3 4 5 6 7 8 Liu (mg) 55 55 55 50 50 50 45 45 Ngy 9 10 11 12 13 14 15 16 Liu (mg) 45 40 40 40 35 35 35 30 Ngy 17 18 19 20 21 22 23 24 Liu (mg) 30 30 25 25 25 20 20 20
25 26 27 28 29 30 31
41 42 43 44 45 46 47 16
20 12,5 20 10 20 10 20
57 58 59 60 61 62 63
20 5 20 5 20 2,5 20
32 33 34 35 36 37 38 39 40
15 20 15 20 15 20 12,5 20 12,5
48 49 50 51 52 53 54 55 56
64 65 66 67 68 69 70 71 72
2,5 20 2,5 20 0 20 0 20 0
17
TNH HUNG LM SNG THO LUN Tnh hung 1: B L. 43 tui ang ch ghp gan. B b vim khp gn 10 nm nay v hin ang dng prednisone kim sot cc triu chng vim. Gn y, b than phin v thng b sng au u gi tri, khng khi dng thuc. BS ch nh tng liu nhng tnh trng au vn khng ci thin. Xt nghim: Bilirubin ton phn 3,1 mg/dL ( 1 mg/dL) AST 93 U/L (< 45 U/L) ALT 65 U/L (< 45 U/L)
Cu hi: 1. V sao tnh trng vim khp ca b L. li tin trin nng hn? 2. Phi chn la thuc no kim sot bnh khp cho b L.? Tnh hung 2: ng A. 56 tui c tin s vim mng mch nho trc ti pht nhiu ln. Trc y chng bnh ny c kim sot tt vi thuc nh mt steroid v thuc khng cholinergic. Tuy nhin, ln mi y, mt ng p ng rt chm vi ch iu tr trn v BS phi ch nh tng liu steroid. 12 ngy sau khi tng liu, ng thy mt m v n BV khm. Thm khm cho thy ng b vim gic mc do Herpes simplex virus (HSV) v th lc gim 50%. Cu hi: 1. Yu t nguy c no dn n tnh trng nhim HSP ca ng A? 2. Nn x tr nh th no i vi tnh trng bnh ca ng A? Tnh hung 3: Mt PN 60 tui n BV vi triu chng ho v kh th trm trng. B ta than phin b kh th khi mi i c chng 1/3 on ng bnh thng v ho thng xuyn. Tin s: o i tho ng t 3 nm, kim sot tt bng ch n v tp th dc o HbA1C cch y 1 thng: 6,8% o COPD t 5 nm Khm LS: HA 130/ 70 mmHg Mch 120 ln/pht Nhp th 24 ln/pht Cn nng 81,5 kg
ABG (Arterial Blood Gas) pH 7,46 PaO2 60 mmHg PaCO2 40 mmHg SaO2 88%
Thuc iu tr: o Albuterol khi cn o Prednisone 40 mg/ngy x 3 ngy gim liu trong 2 tun Vo ngy th 3, BN thng bo mc ng huyt o lc 4h l 350 mg/dl. Cu hi: 1. Nu nhng nguyn nhn gy tng ng huyt BN ny 2. Trnh by c im ca hin tng tng ng huyt do nguyn nhn trn 3. Trnh by chin lc iu tr thch hp cho BN ny Tnh hung 4: B B. 60 tui n phng khm do mt v yu. B ta ni thy cc triu chng mt mi tng dn trong vi nm nay nhng b ngh rng l do tui gi. Gn y, b thy mnh phi ngh ngi nhiu hn. B than phin thng b nn ma dn n gim cm gic ngon ming v st 4,55 kg trong vng 1 nm qua. B cng nhn thy cc vt so mi b sm mu li. Tin s bnh: o i tho ng type 1 t khi 5 tui, hin ang kim sot tt o Nhc gip, hin kim sot tt o Long xng (u gi) t 5 nm nay Tin s gia nh: khng r Tin s x hi: Th k v hu, khng ht thuc, ung ru hay dng thuc cm Thuc ang dng: o Insuline glargine 30UI khi i ng o Insulin Lispro 3 ln/ngy trong ba n tnh ton lng CH tiu th o Levothyroxine 75 g x 1 ln/ngy o Acetaminophen 1000 mg/8h khi cn gim gim au u gi o Cream capsaicin 0,075% x 3 ln/ngy gim au khp
19
Khm lm sng: o Sinh hiu: Ngi HA 108/70 mmHg Mch 74 ln/pht HA 96/68 mmHg ng Mch 86 ln/pht Nhp th 14 ln/pht Cn nng 68,18 kg Chiu cao 1,65 m
o Da: tng sc t np gp lng bn tay v gn nm v, so chn tri thm mu Xt nghim: Na+ 132 mEq/L (135 - 145) K+ 5,2 mEq/L (3,5 - 5) Cl98 mEq/L (98 - 108) HCO330 mEq/L (22 - 30) BUN 25 mg/dL (7 - 20) SCr 1,3 mg/dL (0,5 - 1,0) Glucose 120 mg/dL (76 - 120)
Cu hi: 1. B B c nhng biu hin v triu chng no gi suy thng thn? 2. Nhng biu hin ca b B c a ra gi no v nguyn nhn hay phn loi ca suy thng thn khng? 3. Cc xt nghim no cn thit xc nh nguyn nhn v khng nh chn on suy thng thn? Tnh hung 5: 1 b trai 6 thng tui c a vo bnh vin v tng cn bt thng t 3 thng nay. Khi nhp vin, b b bo ph phn thn trn, chn gy, da mng, c nhiu vt rn v nhiu mn dy ngc v lng. B m b cho hay gn y b hay b vim h hp ti pht. Nhit nch 37oC Hb 14,6 g/dL Urea huyt 25 mg/dL Na+ Huyt p 111/ 68 mmHg WBC 16600/mm3 SCr 0,4 mg/dL K+ Nhp tim 98 ln/pht Tiu cu 614000/mm3 Glucose huyt 91 mg/dL Cl-
20
105 mEq/L Cortisol sau khi IV 250 g/m2 ACTH 18,2 g/dL
Ba m b cho bit t mua pomade clobethasol propionate bi cho b 3 ln/ngy iu tr kh da t 3 thng nay. Tng cng b c bi 3 tube pomade 30g. ng b hon ton khng bit g v tc dng ph ca thuc. BS chn on b b hi chng Cushing do corticosteroid Cu hi: 1. Nu cc du hiu ca hi chng Cushing trn BN ny. 2. Chn la GC bi da thch hp cho i tng bnh ny. Tnh hung 6: 1 PN 32 tui nhp vin v au khp nng v th kh kh. Tin s: vim khp dng thp, au c, hen suyn Thuc ang dng: t 2 nm nay o Remicade (Infliximab) truyn IV mi 2 thng o Thuc gin ph qun dng ht o Prednisone 2 mg x 3 ln/ngy (PO) o Methotrexate 2,5 mg/tun. Nhp vin: o Ngng prednisone PO o Truyn IV Solumedrol (methylprednisolone) 20 mg x 2 ln/ngy x 4 ngy Xut vin: o Khng cn triu chng v BS khng ch nh li prednisone cho BN o 20 ngy sau, b n BV kim tra v au dai dng thng v o Xt nghim: Nhit 37,5oC WBC 42000/mm3 Na+ 134 mEq/L Huyt p 130/ 98 mmHg PMN 53% K+ 4,7 mEq/L 21 Mch 100 ln/pht Lymphocyte 41%
o Siu m ti mt cho thy tnh trng vim ti mt khng si. o BN c ch nh phu thut ct ti mt ngy hm sau. Khi gy m, BS pht hin BN c tin s dng GC lu di v mi ngng cch 21 ngy. ng ch nh tim bolus Solumedrol 40 mg IV 10 pht trc khi phu thut. Ca phu thut din ra tt p. 11 h sau phu thut: BN h huyt p v c chuyn xung phng hi sc ngoi (SICU). o pH mu 7,06 o HCO3- huyt tng 12 mEq/L BN khng p ng vi cc bin php truyn dch hi phc huyt p, hi sc tim phi v t vong 2h 30min sau . Khm nghim t thi cho thy tuyn thng thn ca BN b teo ng k. Cu hi: 1. Liu prednisone 2 mg x 3 ln/ngy gy suy thng thn? Ch nh ngng prednisone PO c hp l khng? 2. Nu cc du hiu gi suy thng thn BN ny khi nhp vin ln 2? 3. V sao IV Solumedrol 40 mg trc khi phu thut khng ngn nga tnh trng suy thng thn cp cho BN ny? 4. C nn ch nh phu thut cho BN ny hay khng? Nu bt buc phi phu thut, cn ch nh GC nh th no trc phu thut?
22