OLASILIK

OLASILIK
statistiin temel aralarndan biri olaslktr
17. yyda ans oyunlar ile balamtr
Her bir denemenin kts belirsizdir
Fakat uzun dnemde kt kestirimlenebilir
Bireysel belirsizlik ve uzun dnemdeki
dzenlilik deneysel bilimlerde de sk sk ortaya
kar

Olaslk Nedir?
Herhangi bir deneyin sonucunda
gzlenebilecek farkl durumlarla hangi
sklkta karlalabileceinin
incelenmesidir
rnekler
Bir doumda kz ya da erkek doaca
bilinmez
Fakat uzun dnemde olaslk yaklak olarak
%50dir
Sigorta irketleri Trkiyede kimlerin 50
yanda leceini kestiremez
Fakat ka kiinin bu yata lecei yaklak
olarak kestirilebilir
Olasln Geliim Aamalar
Klasik (A Priori) Olaslk
Frekans (A Posteriori) Olaslk
Aksiyom Olasl
Bu sralama olaslk teorisinin tarihsel
geliimini tanmlamaktadr
Temel Tanmlar
Tekrarlanabilir Deney; sonucu kesin olarak
kestirimlenemeyen bir tek kt (ans deikeni)
oluturan bir eylem, gzlem ya da sretir
Basit Olay; eer bir deneyin kts daha basit bir kt
olarak ayrtrlamyorsa basit olaydr
Olay; bir ya da daha fazla basit olayn bir araya gelmesi
ile oluur
rnek Uzay; bir deneyin tm mmkn basit olaylarnn
oluturduu kmedir. Genellikle S ile tanmlanr
Ayrk olay; Eer A ve B gibi iki olay ayn
anda gerekleemiyor ise bu olaylara ayrk
(birbirini engelleyen) olaylar denir
Eit Olaslkl Olaylar; bir rnek uzayndaki
tm basit olaylarn ortaya kma olasl
eit ise eit olaslkl olay denir
Olasln ki Temel Kural
Tm basit olaylarn
olaslklar 0 ile 1
arasndadr
Bir rnek uzayndaki
tm basit olaylarn
olaslklarnn toplam
1e eittir
DKKAT
Hi bir olayn OLASILII 1den
byk olamaz
Klasik Olaslk
Eer bir rnek uzay N(S) adet ayrk ve eit
olaslkla ortaya kan basit olaylardan
oluuyor ve renek uzayndaki basit
olaylardan N(A) adedi A olaynn zelliine
sahip ise Ann olasl:
N(A)/N(S)
kesiri ile elde edilir.
Klasik Olaslk Niin
Yetersizdir?
rnek uzaynn eleman says sonsuz
olduunda
Eit olaslkl olay varsaym
yaplamadnda

Ne Yaplabilir?
Aratrlan anaktle zerinde tekrarl
deneyler gerekletirilerek sonular analiz
edilmek zere kayt edilmelidir.
Frekans Olasl
Aratrlan anaktle zerinde n adet deney
uygulanr. Yaplan bu deneylerde ilgilenilen
A olay n(A) defa gzlenmi ise A olaynn
greli frekans (yaklak olasl):
P(A)=n(A)/n
olarak bulunur.
rnek
Bir fabrikann retmi olduu televizyonlarn hatal
olma olasl p nedir?
nce rnek uzay oluturulur:
S={salam,hatal}
Klasik olasla gre (eit olaslkl olaylar) p=0.5
olup gerei yanstt phelidir.
Yaplmas gereken rneklem alarak
p= n(H)/n
olasln hesaplamaktr.

Frekans Olaslnn Kararllk
zellii
Gerekletirilen deney says arttka P(A)
olaslk deerindeki deikenlik azalacak ve
giderek bir sabit deere yaklaacaktr buna
kararllk zellii ad verilir ve bir olayn
olasl deneyin tekrarlama says sonsuza
yaklarken o olayn greli frekansnn
alaca limit deer olarak tanmlanr:
p=P(A)=lim n(A)/n
n

Frekans Olasl Niin
Yetersizdir?
Olasln kararllk deerine ulat
deneme says katr?
Sonsuz adet deneme yapmak mmkn
deildir
Ayn deney iki defa ayn tekrar says ile
gerekletirildiinde elde edilen
olaslklardan hangisi olayn olasl olarak
kabul grecektir?

Aksiyom Olasl Nedir?
Olasln matematiksel teorisini tanmlar
Bu teorinin oluturduu ideal modeller
yaadmz dnyann problemlerini
zmede kullanlr
Aksiyomlar
Aksiyom 1:
P(A) rnek uzay Sdeki her A olay iin P(A)>0
olan bir gerel saydr
Aksiyom 2:
P(S)=1
Aksiyom 3:
Eer S
1
,S
2
, ...Olaylarnn her biri Sdeki ayrk
olaylar ise,dier bir deyile S
i
S
j
=C tm i=j iin ise,
P(S
1
S
2
...)=P(S
1
)+P(S
2
)+...
Aksiyom Olasl ile lk ki
Yaklam Arasndaki Fark
Olasln iki genel tipinin sahip olduu nemli
ortak nokta: Her ikisinin de, benzer koullarda
(teorik olarak ayn koullarda) uygulanan
deneylere gereksinim duymasdr.
Bununla birlikte benzer koullarda tekrarl olarak
uygulanamayan durumlarda olaslklarn
hesaplanmasnda AKSYOM OLASILII
yardmc olur.
Sadece Aksiyomlar Yeterli mi?
HAYIR
Bu aksiyomlarn ve onlara bal teoremlerin
faydal bir model gelitirilmesinde bize
yardmc olabilmesi iin, S rnek
uzayndaki her bir A olay iin olasln
hesaplanmasnda kullanlacak bir
FONKSYONA ya da bir KURALA
gereksinim vardr
rnek Uzay in rnekler
(Venn diyagramlar)
Olaslk Fonksiyonu Nedir?
Bir olaslk fonksiyonu p[a]=f(x) tanm kmesi
A, grnt kmesi[0,1] ve aadaki
aksiyomlar salayan bir kme fonksiyonudur:
1) p[a]>0
2) p[s]=1
Bir olaslk fonksiyonu bir ans deikeninin
hangi deeri ne olaslkla alabileceini
gsteren fonksiyondur
Kesikli olaslk fonksiyonu iin bkz. ?
Srekli olaslk fonksiyonu iin bkz.?
ans deikenleri iin sz konusu olan rnek uzaylar trde
olabilir, Bunlar:
1) Saylabilir sonlu rnek uzay (Klasik Olaslk Modeli)
Zarn st yzne gelen say
2) Saylabilir sonsuz rnek uzay
(Kesikli ans deikeni Modelleri)
Alt gelinceye kadar yaplan deneme says
Bir gnde doan ocuk says
3) Saylamayan sonsuz rnek uzay(Srekli ans deikeni
Modelleri)
ki uan inii arasnda geen sre

Sonlu rnek Uzaylar in
Olaslk Modeli
S
1
,S
2
,...,S
n
bir s kesikli rnek uzayndaki n
adet rnek noktas olsun. Aadaki artlar
saland durumda P fonksiyonu eit
olaslkl olaslk fonksiyonu olarak
adlandrlr:
1)p(s
1
)=p(s
2
)=....=P(s
n
)=1/n
2)s
i
rnek noktalarnn her hangi n
a
tanesini
ieren bir A olay iin;
P(a)=n
A
/n
lk art; n adet noktann her birinin eit olaslkl
ve bu nedenle her birinin olaslnn 1/n
olduunu belirtir.
kinci art; n adet rnek noktasndan n
A
tanesini
ieren bir olayn olaslnn n
A
/n olduunu
belirtir.
RNEK: Zarn ift gelmesi olaynn olasl.
S={1,2,3,4,5,6} n=6
A={2,4,6} n
A
=3
P(A)=3/6
rnek Uzay ve Olay Saysn
Belirleyen Sayma Yntemleri
Klasik olasln dier bir ifade ile eit olaslkl
olaylarn geerli olduu durumlarda:
rnek uzaynn eleman says
lgilenilen olayn eleman saysnn
belirlenmesi gereklidir. Kullanlan iki temel prensip;
1) Toplama yntemi
2) arpma yntemi
Toplama Yntemi
Bir A olay m farkl ekilde, baka bir B olay da n
farkl ekilde oluabilen ayrk olaylar ise;
A veya B olay n+m farkl ekilde oluabilir.
RNEK: A olay iskambil destesindeki Kupa
kartlarn, B olay ise Maa kartlarn
tanmlam ise ekilen bir kartn Maa ya da
Kupa olma olay says:
13+13=26
arpma Yntemi
Bir A olay m farkl ekilde, baka bir B olay
da n farkl ekilde oluabilen ve ayn anda
olumalar mmkn olaylar ise;
A ve B olay n*m farkl ekilde oluabilir.
RNEK: bir desteden ekilen iki kartn birinin
kupa dierinin maa olmas ka farkl ekilde
gerekleebilir?
13*13=169.
rnek Uzay Ve Olay Saysnn
Byk Olduu Durumlar
rnek uzay ve olay saysnn byk
olduu durumlarda kullanlan sayma
yntemleri;
Permutasyon

Kombinasyon

adeli rnekleme: Bir poplasyondan rnek
alrken alnan bir birimlik rnek eer bir sonraki
seimde tekrar populasyona dahil ediliyorsa yani
rnee girme ans yine varsa bu tip rneklemeye
iadeli rnekleme denir.
adesiz rnekleme: Bir poplasyondan rnek
alrken alnan bir birimlik rnek eer bir sonraki
seimde tekrar populasyona dahil edilmiyorsa yani
bir sonraki rnekte gzlenme ans yoksa bu tip
rneklemeye iadesiz rnekleme denir.
Permtasyon
Sraya konulacak x adet nesne olsun ve her biri
sadece bir kez kullanlsn ka deiik dizilim
yaplabilir?

............

X nesnenin mmkn sralamalarnn says:
X(x-1)(x-2)...(2)(1)=x!

X X-1 2 X-2 1

PERMTASYON TANIM: n tane nesne
arasndan seilmi x tane nesnenin permtasyon
says , toplam n tane nesne arasndan x tane
nesne seilir ve bunlar sraya konulursa ortaya
kabilecek sralamalarn saysdr ve u ekilde
hesaplanr:




Kullanld durumlar
adesiz rnekleme
rnee k sras nemli



x n
P
( )!
!
x n
n
P
x n

=
RNEK: inde M tane topun bulunduu kutudan geri
atlmadan deiik srayla ekilen n hacimli rneklerin says
P(M,n) tanedir.
M=4, n=3 ise, rnek says=P(4,3)=24
(1,2,3),(1,2,4),(1,3,4),(2,3,4)
(1,3,2),(1,4,2),(1,4,3),(2,4,3)
(2,1,3),(2,1,4),(3,1,4),(3,2,4)
(2,3,1),(2,4,1),(3,4,1),(3,4,2)
(3,2,1),(4,1,2),(4,1,3),(4,3,2)
(3,1,2),(4,2,1),(4,3,1),(4,2,3)
Eer rnekleme iadeli olarak yaplsayd seilebilecek
toplam rnek says M
n
olacakt
4
3
=64


Kombinasyon
Tanm: n nesne arasndan seilen x tanesinin
kombinasyon says ,yaplabilecek olanakl
seimlerin saysdr. Bu say u ekilde hesaplanr:

x n
C
( )! !
!
x n x
n
C
x n

=
Kullanld durumlar
adesiz rnekleme
rnee k sras nemsiz
RNEK:
M topun bulunduu kutudan geri atlarak ekilen n
hacimli rnek says C(M,n)
M=4 , n=3 ise, rnek says= C(4,3)=4

(1,2,3),(1,2,4),(1,3,4),(2,3,4)
(1,3,2),(1,4,2),(1,4,3),(2,4,3)
(2,1,3),(2,1,4),(3,1,4),(3,2,4)
(2,3,1),(2,4,1),(3,4,1),(3,4,2)
(3,2,1),(4,1,2),(4,1,3),(4,3,2)
(3,1,2),(4,2,1),(4,3,1),(4,2,3)


ilgilenilmiyor
artl Olaslk
A ve B gibi iki olaydan B olaynn gerekletii
bilindiinde A olaynn gereklemesi olaslna
A olaynn artl olasl denir .
P(A/B) ile gsterilir.




) (
) (
) / (
B P
B A P
B A P

=
) (
) (
) / (
A P
A B P
A B P

=
) ( ). / ( ) ( ). / ( A P A B P B P B A P =
rnek:Hamburgerci zincirinin mterilerinden %75
hardal %80 i ketap %65 i ise her ikisini birden
kullanyorsa, bir ketap kullancsnn hardal
kullanma olasl nedir?

A olay: Mteri hardal kullanyor
B olay: Mteri ketap kullanyor olsun
P(A) =0.75, P(B) =0.80 P(A B)=0.65
Bir ketap kullancsnn hardal kullanma olasl :

8125 . 0
80 . 0
65 . 0
) (
) (
) / ( = =

=
B P
B A P
B A P
artl olaslklarn Bilindii
durumlarda tek bir olayn olaslnn
bulunmas
Birbirini engelleyen olaylarn bileiminin
olasl toplama kuralna gre



) ( .... ) ( ) ( ) (
5 2 1
B A P B A P B A P A P + + + =
) ( ). / ( ) (
i i i
B P B A P B A P =
) ( ) / ( ... ) ( ) / ( ) ( ) / ( ) (
5 5 2 2 1 1
B P B A P B P B A P B P B A P A P + + + =
Bir ila fabrika tarafndan retilmektedir1.
Fabrikann retimi 2. Ve 3. Fabrikann retiminin 2
katdr.Ayrca 1. Ve 2. Fabrikalar% 2, 3. Fabrika % 4
orannda bozuk ila retmektedir. retilen tm ilalar
ayn depoda saklandnda bu depodan rast gele
seilen bir ilacn bozuk olma olasl nedir.
A= Seilen ilacn bozuk olmas
B
1
= 1. Fabrikada retilmesi
B
2
= 2.
B
3
= 3.

) ( ) / ( ) ( ) / ( ) ( ) / ( ) (
3 3 2 2 1 1
B P B A P B P B A P B P B A P A P + + =
P(A)=(0.02)(0.5)+(0.02)(0.25)+(0.04)(0.25)= 0.025
1
B
2
B
3
B
4
B
5
B
A
) / ( ..... ) ( ) / ( ) ( ) / ( ) (
5 2 2 1 1
B A P B P B A P B P B A P A P + + =
P(A)=(0.02)(0.5)+(0.02)(0.25)+(0.04)(0.25)= 0.025
Bayes Teoremi
Sonucun bilindii durumda sebebin hangi
olaslkla hangi olaydan meydana geldii ile
ilgilenir.
Yukardaki birinci rnekte depodan rast gele
seilen bir ilacn bozuk kmas halinde
1.fabrikadan gelmesinin olasl aratrldnda
Bayes Teoremine ihtiya vardr.

=
=

=
k
i
i i
i i i
i
B P B A P
B P B A P
A P
A B P
A B P
1
) ( ) / (
) ( ) / (
) (
) (
) / (
) ( ) / ( ) ( ) / ( ) ( ) / (
) ( ) / (
/A)
B
P(
3 3 2 2 1 1
1 1
1
B P B A P B P B A P B P B A P
B P B A P
+ +
=
) 25 . 0 )( 04 . 0 ( ) 25 . 0 )( 02 . 0 ( ) 5 . 0 )( 02 . 0 (
) 5 . 0 )( 02 . 0 (
) / (
1
+ +
= A B P =0.40
Bamsz Olaylar
Ele alnan olaylardan birinin gzlenip gzlenmemesi
olasl dier bir olayn ortaya kp kmama
olasln etkilemiyorsa bu olaylara bamsz olaylar
denir.

Olur. Ancak B olaynn meydana gelme olasl A
olaynn meydana gelme olaslna bal deil ve iki
olay ayn anda meydana gelebiliyor ise


olur



) / ( ). ( ) ( A B P A P B A P =
) ( ). ( ) / ( ). ( ) ( B P A P A B P A P B A P = =
Btn lisans diplomalarnn %48 inin kadnlar
tarafndan alnd , btn lisans diplomalarnn %
17.5 i iletme dalnda ve %4.7 si iletme iletme
dalnda kadnlara verilmektedir. Lisans diplomas
alan kadndr ve Lisans diplomas iletme
dalndadr olaylar istatistiksel olarak bamsz
mdr inceleyiniz
P(A)=0.48 P(B)=0.175
P(A)P(B)=(0.48)(0.175)=0.084
Olduundan iki olay bamsz deildir.

P(A/B) =0.047/0.175=0.269
047 . 0 ) ( = B A P
) ( B A P =
A
B
1
4
2
3
Yukardaki elektrik devresinde her anahtarn herhangi
bir anda kapal olmas olasl p ile gsterilmitir.
Buna gre A ve B noktalarna gerilim uygulandnda
akm geme olasl nedir
A : Akm gemesi olay
S
1
: Birinci anahtarn kapal olmas olasl
S
2
:kinci
S
3
:nc
S
4
:Drdnc


zm:


P(A)= p
2
+p
2
-p
4


) ( ) ( ) ( ) (
4 3 2 1 4 3 2 1
S S S S P S S P S S P A P + =
ANS DEKEN
ans Deikeni, belirli bir tanm aralnda
hangi deeri alaca nceden bilinmeyen ve
bu deeri belli olaslklarla alabilen deiken
olarak tanmlanr
Kesikli ans Deikenleri
Saylabilir say deerleri ile ifade edilen ans
deikenleridir. Tanml olduklar aralkta sadece
tamsay deerleri alabilirler.
rnek: Bir sat elemannn bir haftada yapt
otomobil sat miktar (Poisson)
Bir kutu ampuldeki defolu ampul says (Binom)
Bir sekreterin bir sayfa yazda yapt hata says
(Poisson)
Bir ailenin doan 5. Kz ocuunun 3. kz ocuu
olmas ( Negatif Binom)

Kesikli ans Deikeninde Olaslk
X, tesadfi deiken ve x
1
,x
2
,..,x
n
bu tesadfi deikenin
alabilecei deerler olsun X tesadfi deikeninin herhangi
bir x deerini alma olasl
Pr{X=x}
eklinde gsterilir. Bu olaslk X in dalm ya da olaslk
kanunu diye adlandrlr. Kesikli X deikeninin hangi
deerleri hangi olaslklarla alacan gsteren fonksiyona
olaslk fonksiyonu denir. Bir fonksiyonun kesikli olaslk
fonksiyonu olabilmesi iin
1. P(x) 0 , tm x deerleri iin
2.
Olmas gerekir

=
Tmx
x P 1 ) (
>
Kesikli ans Deikeninin Beklenen Deeri

Buradaki gsterim toplama ileminin x in alabilecei
btn deerleri kapsad anlamna gelir. Bir ans
deikeninin beklenen deeri ayn zamanda
ortalamasdr.Ayrca,
.
olup. Genel olarak;

=
Tmx
i i
x P x x E ) ( ) (

=
Tmx
i i
x P x x E ) ( ) (
2 2

=
Tmx
i
n
i
n
x P x x E ) ( ) (
Kesikli ans Deikeninin Varyans

Populasyon varyans; x ans deikeninin populasyon
ortalamas den ortalama karesel uzakl olarak
ifade edilir.X bir ans deikeni olduundan karesel
uzaklk da bir ans deikenidir.X ans
deikeninin ortalamasnda kullanlan mantktan yola
karak ifadesinin beklenen deerini;
ile her bir x deerine kar gelen olasln P(x)
arpm ile bulabiliriz.

( )
2
x
( )
2
x ( )
2
x
( ) | | ( )

=
x Tm
x p x x E ) (
2 2

Bu ifade ortalamadan karesel uzakln beklenen deeri
olarak adlandrlr.
2 2
)] ( [ ) ( ) ( x E x E x Var =
| |
2
2
) ( ) ( ) (

= x xP x P x x Var



X ans deikeninin standart sapmas varyansnn
karekk olarak ifade edilir.
( ) | | ( )

= =
x Tm
x p x x E ) (
2 2
2
o
Bir madeni para iki kez havaya atlmasyla gzlenen tura says kesikli
deikeninin olaslk fonksiyonu aadaki gibi gsterilebilir

=
=
=
=
2 25 . 0
1 50 . 0
0 25 . 0
) (
x
x
x
x P
Bu olaslk fonksiyonu iki farkl histogramla
gsterilebilir. Beklenen deer ;
E(X)=(1/4)*0 +(2/4)*1+(1/4)2=1 olur.

2 1 0
0.5
C1

C
2
0.25
2 1 0
0.5
0.25
C1
C
2
Bir zarn bir kez atlmasnda gzlenen deer kesikli ans
deikeninin olaslk fonksiyonu

X = 1 2 3 4 5 6
P(X) = 1/6 1/6 1/6 1/6 1/6 1/6

Bu fonksiyonun beklenen deeri 3.5 tir. Beklenen deer
ortalama anlamna gelir ve merkezi eilimin bir lsdr bu
nedenle x ans deikeninin olas deerlerine eit olmak
zorunda deildir( yani tamsay olmak zorunda deildir).
Beklenen deer matematiksel bir terimdir ve verilerin arlk
merkezini ifade eder.

Bir otomobil bayii gelecek ay sataca araba saylarnn olaslklarnn
aadaki gibi olacana inanmaktadr.
X 0 1 2 3 4 5 6 7 8
P(x) 0.02 0.08 0.15 0.19 0.24 0.17 0.10 0.04 0.01
Bu dala gre bayinin;
a) 5 ten fazla araba satmas olasln bulunuz
b) Satlarn beklenen deerini bulunuz
c) Satlarn varyansn bulunuz
a) P(X=6)+P(X=7)+P(X=8)=0.15
b) E(X)= = (0.02)(0)+(0.08)(1)+(0.15)(2)........=3.72
c)Var(X)=E(X
2
)-[E(X)]
2
=2.84

) (x xP
Srekli ans Deikenleri
Tanml olduu aralktaki tm deerleri alabilen ans
deikenidir.
rnek: Televizyon tpnn mr ( stel )
Elektrik ampllerinin bozulmaya kadar geen ki hayat
sresi ( stel )
Ring hattnda yolcunun duraa gelinen andan itibaren
otobs bekleme sresi. ( niform )


Srekli ans Deikenlerinin Olaslk
Younluk Fonksiyonu
Srekli deikenlerdeki olaslk fonksiyonuna srekli
olaslk fonksiyonu, olaslk younluk fonksiyonu,
veya sadece younluk fonksiyonu denir.
Bir Srekli deikenin nokta olasl hesaplanabilir
mi?
Yant: HAYIR
Srekli bir deikenin deer aralnda sonsuz sayda
deer vardr.
Deikenin bunlar iinden belirli bir deeri alma olasl
olur.

Bu yzden, srekli deikenlere ait olaslk fonksiyonlar,
kesikli deikenlerin aksine bu deikenin belirli bir
deeri alma olaslklarnn hesaplanmasna imkan vermez..
Bu fonksiyonlarda deikenin belirli bir deer yerine
belirli bir aralkta deer alma olaslnn hesaplanmas
yoluna gidilir.

0
1
=

Srekli ans Deikenlerinin Olaslk

Younluk Fonksiyonu Olma artlar
1- f(x) her noktada tanml
2- Her x deeri iin f(x) 0
3- olmaldr

f(x)bu artlar salar ise bir olaslk younluk
fonksiyonudur.


>
}

=1 ) ( dx x f
} }
=
2 2
) ) ( ( ) ( dx x xf dx x f x
( ) ( ) | |
2
2
x E x E
( ) ( )
}
= dx x f x x E
2 2
}
dx x xf ) (
E(x) =
Var(x) =
Srekli ans Deikeninin
Beklenen Deeri ve Varyans
( )
}
= < <
b
a
dx x f b x a ) ( Pr
Sonu olarak bir ans deikeninin a ve b gibi iki sabit say
arasnda kalan aralkta bir deer alma olasl, bu
deikenin bu deikenin olaslk younluk fonksiyonun bu
aralktaki integralinin alnmasyla oluur.
f(x) fonksiyonu aadaki gibi tanmlanyor olsun

s s
=
icin ler x diger
x x
x f
' , 0
2 1 ,
7
3
) (
2
a)f(x) olaslk younluk fonksiyonu mudur?
ise f(x) olaslk younluk
fonksiyonudur.


olduundan f(x) olaslk younluk fonksiyonudur.
( ) 1 =
}
x tm
dx x f
1
7
1
7
8
7 7
3
2
1
3
2
1
2
= = =
}
x
dx x
b) Pr{1.2<x<1.6} olasln hesaplaynz.

( ) ( )
34 . 0
7
2 . 1 6 . 1
7 7
3
) (
3 3
6 . 1
2 . 1
3
6 . 1
2 . 1
2
6 . 1
2 . 1
=

=
= =
} }
x
dx x dx x f
KESKL ANS DEKEN
OLASILIK DAILILARI
Binom Dal
Binom Modelinin zellikleri
Deneylerin ayn koullarda tekrarlanabilirlik zellii
vardr.
Deneylerin yalnz iki mmkn sonucu vardr.
Baar olasl p, deneyden deneye deimez.
Baarszln olasl q=1-p olarak gsterilir
Denemeler birbirinden bamszdr
Binom ans Deikeni x, n denemede gzlenen baar
saysdr. Parametreleri n ve p dir.
P(X= x | n,p) : X=x olmas olasl
n : deneme says
p : bir denemedeki baar olasl
x : n denemedeki baar says
(x = 0, 1, 2, ..., n)
Binom Dalmnn Olaslk
Younluk Fonksiyonu
x n x
q p
x
n
x p

|
|
.
|

\
|
= ) (
Binom Olaslk Fonksiyonunun Elde
Edilmesi
Gerekletirilen her bir Bernoulli deneyi birbirinden
bamszdr ve olaslk fonksiyonu

idi.

Bernoulli deneyi n defa tekrarlanr ise bu durumda
toplam k adet baar olmasnn olasl k adet baar
olasl(p) ile n-k adet baarszlk olaslnn (q)
arpmdr.


0,1
1
= =

x q . p P(x)
x x
Bu durumda ;
( ) ) f(x )..... f(x ). f(x x ,...., x , x f
n 2 1 n 2 1
=
n n
x x x x x x
q p q p q p

=
1 1 1
. ...... . . .
2 2 1 1
( ) p q p p .... . . ,1 , , , 1,1,0, f =

=

i i
x n x
q p .
1 , 0 =
i
x
elde edilir. Burada olup baar saysdr. Bylece

= k x
i
( )
k n k
q p

= . x ....... x , x f
n 2 1
elde edilir.
Baar ve baarszlklarn oluum sras yani
sralama nemsiz ise fakl ekilde ortaya
kt iin ;



|
|
.
|

\
|
k
n
( )
k n k
.q .p
k
n
x f

|
|
.
|

\
|
=
olarak elde edilir.
Binom Olaslk Dalm rnei
Olay: Bir paray ardarda 4 kez atalm. Yazlarn
saysyla ilgilenelim. 3 yaz gelme olasl
nedir?
P X x n p
n
x n
x
p p
P X
x n x
( | , )
!
! ( )
!
( )
( | , . )
!
! ( ) !
. ( . )
=
=


= =


=


1
3 4 5
4
3 4 3
5 1 5
3 4 3
.25
Binom Dalmnn
Karakteristikleri
n = 5 p = 0.1
n = 5 p = 0.5
Aritmetik Ortalama
Standart Sapma

o
E X np
np
p
= =
=
( )
( ) 1
.0
.2
.4
.6
0 1 2 3 4 5
X
P(X)
.0
.2
.4
.6
0 1 2 3 4 5
X
P(X)
rnek: Bir alc partiler halinde batarya
almaktadr. Bir parti 500 bataryadan olumaktadr
ve her bir partiden 10ar batarya rastgele alnarak
test edilmektedir. Eer test edilen bataryalardan en
az 3 bozuk karsa parti iade edilmektedir. a)
Partideki bataryalarn %5inin bozuk olmas
durumunda partinin kabul edilmesi olasl nedir?
b) Partideki bataryalarn %25inin bozuk olmas
durumunda partinin kabul edilmesi olasl nedir?
Cevap: a) P(kabul) = 0,9885tir. b) P(kabul) =
0,5256dr.

Hipergeometrik Dalm
1) n deneme benzer koullarda tekrarlanabilir
2) Her denemenin 2 mmkn sonucu vardr
3) Sonlu populasyondan iadesiz rnekleme
yaplr
4)rnekleme iadesiz olduundan baar olasl
deneyden deneye deiir
NOT: Her daln ekilsel yaps parametrelerine
gre deiir.


Hipergeometrik Dalmn
Olaslk Younluk Fonksiyonu
P(X) : X = x olma olasl
n : rnek hacmi
N : anaktle hacmi
B : anaktledeki baar says
x : rnekteki baar says (x = 0, 1, 2, ..., n)
P
X )
( )( )
B
x (
=
( )
N - B
n - x
N
n
Hipergeometrik Dalmn
Karakteristikleri
Ortalama
Standart Sapma

o
E X np p = B/N iin
np
p
= =
=
( )
( ) 1
N
n
N

1
rnek
10 renciden oluan bir anaokulu snfnda 3
renci grip olmutur. Bu snftan rasgele
seilen 4 renciden 2sini grip olmas
olasl nedir?
= 0.30
X )
3
2 (
=
10 - 3
4 - 2
10
4
( )( )
( )
P
rnek: Bir firma 10luk partiler halinde
elektrik motorlar satn almaktadr. Firma bu
rnlerin giri kalite kontrolu aamasnda 4
tanesini rastgele semekte ve fonksiyonellik
testine tabi tutmaktadr. Eer bu
motorlardan 3 tanesi bozuk ise, alnan rnek
ierisinde 2 tanesinin bozuk kmas
olasl nedir?

= 0.30
X )
3
2 (
=
10 - 3
4 - 2
10
4
( )( )
( )
P
Poisson Dalm
1.Sre Olarak Poisson
Belirli bir zaman aralnda ilgilenilen olayn
ortaya k saysyla ilgilenir.
Birim bana olay: Zaman, uzunluk, alan,vb.
20 dakikada dkkana gelen mteri says
Bir metrekare kumataki hata says
2.Binom Deneyinin Yaklam Olarak
n >20 ve p <0.05 olduunda binom dal
poisson dalna yaknsar.


Poisson Olaslk Dalm
Fonksiyonu
P(X= x | ) : X = x olma olasl
= Beklenen baar says
e = 2.71828
x = Birim bana baar says
P X x
x
x
( | )
!
= =


e
-
Poisson Dalmnn
Karakteristikleri
= 0.5
= 6
Aritmetik Ortalama
Standart Sapma

o

i
i
N
i
E X
X P X
= =
=
=
=

( )
( )
1
.0
.2
.4
.6
0 1 2 3 4 5
X
P(X)
.0
.2
.4
.6
0 2 4 6 8 10
X
P(X)
Poisson Dalm rnei
Bir dkkana saatte 72
mteri gelmektedir. 3
dakika iinde 4
mteri gelme olasl
nedir?
Saatte 72 mteri
= dakikada 1.2 mteri
= 3 dakikada 3.6 m.
P X x
x
P X
x
( | )
!
( | . )
.
!
= =
= =



e
e
= 0.1912
-
-3 .6
4 3 6
3 6
4
4