Πλαστικά

Γιώργος Τσιρμπίνης B3
Χημεία
 Ιστορική αναδρομή
Πριν από εκατό χρόνια δεν υπήρχαν. Σήμερα, μόνο στην
Ευρώπη, παράγονται κάθε χρόνο πάνω από ογδόντα
κιλά πλαστικά ανά κάτοικο. Προκύπτουν από τη χημική
επεξεργασία του πετρελαίου και αποτελούνται από
μακριά μόρια, τα πολυμερή.
Δημιουργήθηκαν από την ανάγκη της βιομηχανίας για
νέες ύλες αλλά και χάρη στο ασίγαστο ενδιαφέρον της
τελευταίας για τις τυχαίες και πολλά υποσχόμενες
ανακαλύψεις εφευρετών, κυρίως ουσίες με
ασυνήθιστες ιδιότητες.

• το 1838 ο Ανρί-Βικτόρ Ρενό ανακάλυψε το

χλωριούχο βινύλιο,

• το 1912 ο Φριτς Κλάτε κατασκεύασε το PVC,

υλικό ανθεκτικό στο νερό και στη φωτιά, αφού
απελευθερώνει τα άτομα του χλωρίου που
εμποδίζουν την ανάφλεξή του.

• Την ίδια εποχή ο Τσαρλς Γκουντγίαρ άρχισε

μέσα στη φυλακή όπου βρισκόταν για χρέη τα
πειράματα που τον οδήγησαν το 1839 στην
ανακάλυψη του βουλκανισμού, επεξεργασίας του
καουτσούκ με θείο, η οποία βελτιώνει τις ελαστικές
του ιδιότητες και την αντοχή του στα διαλυτικά. Ο
Γκουντγίαρ πέθανε φτωχός και ανυποψίαστος για τα
εκπληκτικά κέρδη που θα απέφερε η εφεύρεσή του.
 Πολυμερή πλαστικά

Κάποτε τα πλαστικά είχαν περιορισμένες

Ιδιότητες
• Παραμορφώνονταν εύκολα
• Ήταν αδιαφανή
• Κακοί αγωγοί τόσο της
θερμότητας όσο και του ηλεκτρισμού

Σήμερα κατασκευάζονται πλαστικά

• Ανθεκτικά
• Φωσφορίζοντα
• και αγώγιμα

Οι εφαρμογές τους είναι αμέτρητες

από τα κυκλώματα και τις τηλεοράσεις, έως τους πυραύλους και τα
έργα τέχνης.
 Ιδιότητες
Είναι ένα υλικό

• τεχνητό
• αναλώσιμο και συνθετικό
• Εύπλαστο
• Ελαφρύ
• Ευέλικτο
• Ανθεκτικό στην υγρασία
• Ισχυρό
• Σχετικά φθηνό
• Είναι ανθεκτικό στα χημικά
• Διαυγές ή διαφανές, χρωματιστό ή σκούρο
• Πρακτικά άθραυστο
• Είναι το μοναδικό υλικό που αρνείται πεισματικά να Το πλαστικό έχει καταπληκτικά χαρακτηριστικά
φθαρεί και γι’ αυτό διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη
• Δεν σκουριάζει, ζωή μας.
• Δεν αλλοιώνεται, Από την άλλη η ευρεία χρήση του πλαστικού
• Δεν σαπίζει δημιουργεί ανυπολόγιστα περιβαλλοντικά
• Δεν μουχλιάζει,
προβλήματα και κινδύνους για την υγεία μας
• Δεν πεθαίνει. Το πετάμε στα σκουπίδια και αυτό ζει
ακόμη. ειδικά την υγεία των παιδιών. Πρέπει να
(Μπορούμε να το κόψουμε σε κομματάκια, να το χρησιμοποιούμε με προσοχή και μόνο όταν
κάψουμε, να το θάψουμε, να το στείλουμε πακέτο στον δεν υπάρχουν άλλες εναλλακτικές λύσεις.
Άρη, το σίγουρο είναι ότι δεν πρόκειται να το
ξεφορτωθούμε. )
 Χρήσεις
Κάθε δευτερόλεπτο παράγονται σ’ ολόκληρη την Ευρώπη
δεκάδες τόνοι πλαστικές ύλες.

Οι τομείς στους οποίους χρησιμοποιούνται είναι

απεριόριστοι:

• συσκευάζουν κάθε λογής προϊόντα

• προφυλάσσουν τα τρόφιμα
• ντύνουν τον άνθρωπο
• Είναι το υλικό από το οποίο κατασκευάζονται
αντικείμενα πολύτιμα στην καθημερινή μας ζωή κι
όταν εκπληρώσουν το σκοπό τους πετιούνται.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της APME, της Ένωσης

Κατασκευαστών Πλαστικών Ευρώπης

• το 1999 παράχθηκαν από τις βιομηχανίες της 33

575.000 τόνοι πλαστικές ύλες, δηλαδή 83,9 κιλά ανά
κάτοικο.
• Στην Ευρώπη η βιομηχανία πλαστικών απασχολεί στο
σύνολό της περισσότερους από ένα εκατομμύριο
εργαζομένους,
• έχει τζίρο που ξεπερνά τα 100 δις ευρώ
• και παράγει μεγάλο αριθμό προϊόντων ευρείας
κατανάλωσης, όπως υπολογιστές, τηλεοράσεις,
ραδιόφωνα, παιχνίδια, είδη ρουχισμού ή χαλιά.
 Ορισμός
Τα πλαστικά είναι εξαιρετικά εύπλαστα.
Το ίδιο το όνομά τους προέρχεται από τη λέξη
"πλάθω", υποδηλώνοντας αυτή ακριβώς την
ιδιότητα.
Πλαστικές ύλες ονομάζονται
όλες εκείνες οι συνθετικές ρητίνες που όταν
μορφοποιηθούν διατηρούν το σχήμα τους. Αυτός ο
ορισμός ισχύει μόνο σε γενικές γραμμές, αφενός
γιατί υπάρχουν κι άλλα υλικά που έχουν αυτές τις
ιδιότητες (αλουμίνιο), αφετέρου γιατί σήμερα
μπορούμε να κατασκευάσουμε πλαστικά με
τεράστια ποικιλία ιδιοτήτων: από μαλακούς
αφρούς πολυουρεθάνης έως το ανθεκτικότατο
κέβλαρ, που είναι ισχυρότερο κι από το ατσάλι. Τι
χαρακτηρίζει όλα ανεξαιρέτως τα πλαστικά;
Η δομή του... μακαρονιού!
 Δομή του μακαρονιού
Το πλαστικό, όπως και τα περισσότερα
συνθετικά πολυμερή είναι

ένα μακρύ γραμμικό μόριο που αποτελείται από

επαναλαμβανόμενες υπό-μονάδες, τα λεγόμενα
μονομερή. Αυτά μπορεί να είναι είτε ίδια μεταξύ
τους είτε συνδυασμοί δύο ή περισσοτέρων
διαφορετικών μορίων.
Για την παραγωγή του πλαστικού

χρειάζεται μια χημική αντίδραση κατά τη διάρκεια

της οποίας τα μονομερή ενώνονται μεταξύ τους
σχηματίζοντας μια αλυσίδα, δηλαδή ένα πολυμερές
μόριο. Αυτός ο πολυμερισμός απαιτεί ένα
συνδυασμό θερμοκρασίας, πίεσης και ενζυμικών
αντιδράσεων κατάλυσης.
Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι
1. είτε τα πολυμερή προσθήκης όπου τα μονομερή
παραμένουν ως έχουν
2. είτε τα πολυμερή συμπύκνωσης όπου τα
μονομερή ενώνονται με διαμοριακή απόσπαση
μικρών μορίων.
Το γνωστό μας πολυαιθυλένιο, που χρησιμοποιείται
στις πλαστικές σακούλες, αποτελείται από
μονομερή αιθυλενίου, ένωση που στη φύση τη
βρίσκουμε στα ώριμα φρούτα.
Ο πολυμερισμός
πυροδοτείται από έναν καταλύτη, το υπεροξείδιο
του βενζολίου, ο οποίος με τη θερμότητα διασπάται
σε δύο κομμάτια, δύο ελεύθερες ρίζες, καθεμιά από
τις οποίες έχει διαθέσιμα ηλεκτρόνια για το
σχηματισμό νέων δεσμών. Τα ηλεκτρόνια
ενώνονται μ' ένα άτομο άνθρακα στο μόριο του
αιθυλενίου, που με τη σειρά του είναι πλέον
διαθέσιμο για να ενωθεί μ' ένα άλλο μόριο
αιθυλενίου, προκαλώντας έτσι μια αλυσιδωτή
αντίδραση.
Διαφορετική είναι η περίπτωση του πλαστικού που
χρησιμοποιείται για τα μπουκάλια αυτό σχηματίζεται
κατά την αντίδραση δύο διαφορετικών μονομερών:
της αιθυλενογλυκόλης και του τερεφθαλικού οξέος.
 Τρενάκια από μόρια
Τα πολυμερή αποτελούνται
με τη σειρά τους από μια αλυσίδα μικρότερων μορίων.

Τα μονομερή
παρόμοια με μοριακά "τουβλάκια". Αυτά δημιουργούν με την
ένωσή τους ένα μακρύ "τρένο" μορίων: τα πολυμερή.

Το πολυαιθυλένιο
από το οποίο φτιάχνονται οι πλαστικές σακούλες για τα
ψώνια αποτελείται από αλυσίδες αιθυλενίου, αερίου που
περιέχει δύο άτομα άνθρακα και τέσσερα υδρογόνου.

Τα άτομα του άνθρακα στο μόριο του αιθυλενίου ενώνονται

επειδή μοιράζονται τα τέσσερα ηλεκτρόνια. Θα μπορούσαμε
να τα παρομοιάσουμε με δύο ανθρώπους που σφίγγουν τα
χέρια τους.

Έτσι το πολυαιθυλένιο είναι μια μακριά αλυσίδα ανθρώπων

που κρατιούνται χέρι χέρι.

Εκτός από τον άνθρακα και το υδρογόνο, τα πολυμερή

περιέχουν κι άλλα στοιχεία.

• Tο πολυβινυλοχλωρίδιο ή PVC περιέχει χλώριο

• το νάιλον άζωτο
• το τεφλόν φθόριο οι πολυεστέρες οξυγόνο.

Όπως και το πολυαιθυλένιο, όλα σχηματίζονται από

μονομερή, πράγμα που τα κατατάσσει στην κατηγορία των
πλαστικών.
Είδη και χρήσεις του πλαστικού

Σήμερα χρησιμοποιούνται σε ευρεία

κλίμακα γύρω στα πενήντα είδη πλαστικών.
Αυτό που αναγνωρίζεται πιο εύκολα είναι ο
τερεφθαλικός πολυεστέρας ή PET που
χρησιμοποιούμε για να κατασκευάσουμε τις
πλαστικές φιάλες για αναψυκτικά με
ανθρακικό.
Οι φιάλες αυτές αποτελούν το 20% περίπου
του συνόλου των πλαστικών δοχείων, ενώ
70% αποτελείται από φιάλες αναψυκτικών
που κατασκευάζονται απόπολυαιθυλένιο
υψηλής πυκνότητας ή HDPE.
 Είδη και χρήσεις του πλαστικού ΣΥΜΒΟΛΟ ΚΩΔΙΚΗ ΕΙΔΟΣ ΧΡΗΣΗ
ΟΝΟΜΑΣΙΑ

PET ή Τερεφθαλικός Μπουκάλια αναψυκτικών και δίσκοι

PETE πολυεστέρας με έτοιμο φαγητό για το φούρνο. Τα
(Τερεφθαλικός υπολείμματα του PET
χρησιμοποιούνται για γέμισμα σε
εστέρας του
τζάκετ, υπνόσακους, μαξιλάρια,
πολυαιθυλενίου) ταπετσαρίες επίπλων και χαλιά.
Οι καταναλωτές έχουν στη διάθεσή τους
τρόπους αναγνώρισης των διαφόρων HDPE Πολυαιθυλένιο Μπουκάλια γάλα, απορρυπαντικά
πλαστικών ειδών και συσκευασιών. υψηλής για πιάτα, έπιπλα κήπου,
πυκνότητας
Πολλά πλαστικά προϊόντα έχουν έναν αριθμό: ανθοδοχεία, παιχνίδια,
τον κώδικα αναγνώρισης που είναι τυπωμένος
ή χαραγμένος στη συσκευασία.
PVC Χλωριούχο Δίσκοι φαγητού, διάφανες
μεμβράνες, μπουκάλια για
Αυτό το σύστημα κωδικοποίησης αναπτύχθηκε μεταλλικό νερό και σαμπουάν,
πολυβινύλιο δίσκοι μουσικής, κρεμάστρες,
το 1988 στις ΗΠΑ από τη βιομηχανία πλακάκια, κλπ.
πλαστικών για να διευκολύνει την ανακύκλωση
των πλαστικών. Αν και δεν είναι υποχρεωτική LDPE Πολυαιθυλένιο Τσάντες για ψώνια και εσωτερικό
η χρήση αυτού του κώδικα αποτελεί ένα είδος χαμηλής
προτύπου για κάποια πλαστικά προϊόντα που πυκνότητας
κάδων
πωλούνται στην παγκόσμια αγορά. Ο κώδικας
προβλέπει εφτά κατηγορίες πλαστικών με
βάση το βασικό υλικό από το οποίο είναι PP Πολυπροπυλένιο Δοχεία για μαργαρίνη και δίσκοι
φαγητού για το φούρνο
φτιαγμένος κάθε τύπος πλαστικού και τα μικροκυμάτων
συνήθη προϊόντα για τα οποία
χρησιμοποιείται. PS Πολυστυρόλιο ή Κεσεδάκια για γιαούρτι,
συσκευασίες κρέατος ή ψαριού,
συσκευασίες για χάμπουργκερ,
πολυστυρένιο αυγοθήκες, πλαστικά ποτήρια για
καφέ από μηχανήματα, πλαστικά
μαχαιροπήρουνα, προστατευτικές
συσκευασίες για ηλεκτρονικά είδη
και παιχνίδια.

ΑΛΛΑ Όλα τα άλλα πλαστικά Η μελαμίνη που χρησιμοποιείται για

που δεν ανήκουν σε πλαστικά πιάτα και φλυτζάνια
κάποια από τις
παραπάνω κατηγορίες
 Επιπτώσεις για το περιβάλλον

Τα πλαστικά είναι υψηλής τεχνολογίας και

ποιότητας υλικά, με χαμηλή τιμή και πολύ πρακτικά
για τη συσκευασία προϊόντων.
Το βασικό πρόβλημα ξεκινάει από την εκτεταμένη
χρήση τους σε προϊόντα μιας χρήσης και την πολύ
αργή αποδόμησή τους.
Από περιβαλλοντική άποψη είναι καταστροφικά
διότι αποτελούν ένα από τα βασικά συστατικά
ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος.
Τα περισσότερα πλαστικά παράγονται από
πολυμερή (χημικές ενώσεις με μακριές και σύνθετες
μοριακές αλυσίδες) που προέρχονται κυρίως από
το πετρέλαιο, έναν μη ανανεώσιμο φυσικό πόρο για
την εξόρυξη και επεξεργασία του οποίου απαιτείται
ενέργεια και εντατικές τεχνικές που καταστρέφουν
ευαίσθητα οικοσυστήματα.
Το γεγονός ότι χρησιμοποιούμε αναντικατάστατα
αποθέματα πετρελαίου για την κατασκευή
πλαστικών συνιστά μια άνιση ανταλλαγή διότι
καταναλώνουμε πολύτιμες πρώτες ύλες για να
κατασκευάσουμε αντικείμενα μηδαμινής αξίας που
τα πετάμε σχεδόν αμέσως. Συσσωρεύουμε
τεράστιες ποσότητες σκουπιδιών από
προβληματικά κατάλοιπα μέσα σε ελάχιστο χρόνο.
 Επιπτώσεις για το περιβάλλον
Για παράδειγμα (1)

χρησιμοποιούμε πλαστικές σακούλες για να μεταφέρουμε

τρόφιμα ή λαχανικά που τις πετάμε στα σκουπίδια λίγο μετά τα
ψώνια μας ξεχνώντας ότι θα μείνουν στον πλανήτη για πολλά
χρόνια ή και για πάντα.
Το σημαντικότερο πρόβλημα που δημιουργούν οι πλαστικές
σακούλες είναι η αύξηση της ποσότητας των σκουπιδιών που
δεν αποδομούνται γρήγορα.
Επίσης, από την καύση τους απελευθερώνονται στο περιβάλλον
τοξικές ουσίες, που εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και
βλάπτουν την ανθρώπινη υγεία, ενώ η ανάμειξή τους με άλλα
σκουπίδια προκαλεί την επιβράδυνση της αποσύνθεσης.
Για παράδειγμα, ένα μαρούλι ή ένα μπιφτέκι, που έχει ταφεί
μέσα σε πλαστικά, για να διαλυθεί χρειάζεται 30 έως 70 χρόνια,
ενώ αν ήταν μαζί με άλλα οργανικά στοιχεία δε θα χρειαζόταν
περισσότερο από μερικές εβδομάδες.
Στη θάλασσα η διάσπαση μιας πλαστικής σακούλας διαρκεί
περισσότερο απ΄ ό,τι σε μία χωματερή και όταν οι πλαστικές
σακούλες επικάθονται στον πυθμένα και καλύπτουν τη
βλάστηση νεκρώνουν ολόκληρες περιοχές ενώ όταν
καταναλώνονται από τα ζώα έχουν μοιραίες συνέπειες.
μπουκάλια από PVC που καίγονται ανεξέλεγκτα στις χωματερές
αποτελούν τη σημαντικότερη αιτία για την έκλυση στο
περιβάλλον διοξίνης που είναι ένα πολύ επικίνδυνο αέριο για την
ανθρώπινη υγεία.
Επιπτώσεις για το περιβάλλον
Ένα άλλο παράδειγμα (2)

είναι τα πλαστικά δοχεία τροφίμων που

χρησιμοποιούνται από τα καταστήματα
έτοιμου φαγητού (φαστ φουντ). Η χρήση
διαρκεί ελάχιστα, ενώ η επιβάρυνση του
περιβάλλοντος είναι τεράστια.
Εκτός από αυτό, τα χημικά που
απελευθερώνονται από τα πλαστικά όταν
μαγειρεύουμε ή αποθηκεύουμε τρόφιμα και
ποτά είναι επικίνδυνα για την υγεία μας.
Τόσο η κατασκευή πλαστικών, όσο και η
καύση και ο ενταφιασμός τους μολύνουν τον
αέρα, τη γη και το νερό και εκθέτουν τους
ανθρώπους σε τοξικά και καρκινογόνα
χημικά.
Βέβαια δεν είναι όλα τα πλαστικά το ίδιο
επιβαρυντικά για το περιβάλλον. Το PVC
είναι αναμφίβολα το πιο επικίνδυνο. Πολλές
από τις ενώσεις που χρησιμοποιούνται στην
παραγωγή του PVC είναι τοξικές.
 Ανακύκλωση

Η ανακύκλωση παίζει σημαντικό ρόλο στην

διαχείριση των πλαστικών αλλά δεν μπορεί να
αντιμετωπίσει το σύνολο των υλικών
συσκευασίας διότι:

• Η συλλογή των πλαστικών αποβλήτων είναι

σημαντικό πρόβλημα.

• Κατά την ανακύκλωση τουλάχιστον 15% των

πλαστικών παραμένει ως απόβλητο εξαιτίας των
ουσιών που περιέχουν τα πλαστικά

• Με την ανακύκλωση δεν λύνουμε το πρόβλημα της

ρύπανσης απλά το επιβραδύνουμε.

• Δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ανακύκλωση εάν

δεν προηγηθεί διαχωρισμός των διαφορετικών
ειδών πλαστικού. Τα ΡΕΤ, ΡΡ, PVC, ΡΕ δεν
μπορούν να αναμειχθούν ώστε να παραχθεί
δευτερογενής ύλη ενώ το PVC δεν πρέπει να
ανακυκλωθεί.
 Ανακύκλωση

Μετά το διαχωρισμό τους τα πλαστικά

μπορούν να αξιοποιηθούν:

• για την κατασκευή προϊόντων με

παραπλήσιες ιδιότητες με τα παρθένα υλικά
και προϊόντων με ιδιότητες κατώτερες των
παρθένων υλικών

• ως καύσιμα για την παραγωγή θερμότητας

• για την παραγωγή οργανικών ενώσεων, με

πυρόλυση και χημική ανακύκλωση
Όλες οι παραπάνω μέθοδοι δημιουργούν περιβαλλοντικά
προβλήματα και έχουν υψηλό κόστος.
• ως εδαφοβελτιωτικά σε γεωργικές Μείωση του κόστους επιτυγχάνεται με την συμμετοχή των
εκμεταλλεύσεις
καταναλωτών σε εκτεταμένα προγράμματα συλλογής και
διαχωρισμού των πλαστικών.
Από όλα τα πλαστικά το φιλικότερο στο περιβάλλον είναι το ΡΕΤ
λόγω της καθαρότητας του υλικού του και της μεγαλύτερης
ευκολίας ανακύκλωσης.
Σήμερα υπάρχει η τεχνολογία παραγωγής ΡΕΤ πολλαπλών
χρήσεων για μπουκάλια. Οι συσκευασίες μπορούν μετά την
πρώτη τους χρήση να γίνουν ξανά μπουκάλια, αφού η
καθαρότητα του υλικού εγγυάται ένα προϊόν που θα έχει την ίδια
χρήση.
 Ανακύκλωση

Τα πλεονεκτήματα από την

ανακύκλωση πλαστικού είναι πολλά:
• Εξοικονομούνται μη ανανεώσιμα ορυκτά
καύσιμα και ενέργεια
• Μειώνεται η ποσότητα των στερεών
κατάλοιπων που καταλήγουν στις
χωματερές και οι εκπομπές διοξειδίου του
άνθρακα (CO2), οξειδίου του αζώτου (NO)
και διοξειδίου του θείου (SO2).

Όταν κατασκευάζουμε πλαστικές σακούλες

από ανακυκλωμένο πλαστικό έχουμε τα
εξής περιβαλλοντικά οφέλη:
• Μειώνουμε την κατανάλωση ενέργειας κατά
δύο τρίτα
• Μειώνουμε την έκλυση τοξικών και
επικίνδυνων αερίων Για κάθε τόνο ανακυκλωμένου
• Μειώνουμε τη χρήση του νερού σχεδόν πολυαιθυλενίου εξοικονομούνται 1.8 τόνοι
κατά 90% πετρελαίου, ενώ η ανακύκλωση ενός και
• Μειώνουμε την έκλυση διοξειδίου του μόνο πλαστικού μπουκαλιού εξοικονομεί
άνθρακα κατά δυόμισι φορές ενέργεια για να ανάψει μια λάμπα των 60
βατ για 6 ώρες !!!
 Φωτο-βιοαποικοδομήσιμα
Η επιστήμη έχει σήμερα δώσει λύση στο πρόβλημα
της ρύπανσης που προκαλούν τα πλαστικά.
Πρόκειται για τα φωτο-βιοαποικοδομήσιμα
πλαστικά που έχουν τα εξής πλεονεκτήματα:

• Αποικοδομούνται σε οποιοδήποτε εξωτερικό ή

εσωτερικό χώρο

• Μπορούν να προγραμματιστούν για τη διάρκεια ζωής

τους

• Είναι πιο ανθεκτικά, πιο εύχρηστα και φθηνότερα

.
• Είναι λεπτότερα και απαιτείται λιγότερη πρώτη ύλη για
την παραγωγή τους.

• Μπορούν να ανακυκλωθούν και να λιπασματοποιηθούν

• Απαιτείται λιγότερη ενέργεια για να παραχθούν και να

μεταφερθούν.

• Είναι ασφαλή για απευθείας επαφή με τρόφιμα και

ιδανικά υλικά συσκευασίας κατεψυγμένων τροφίμων