Istoni diwan Devad Karahasan

-esej-
www.BesplatniSeminarskiRadovi.com
Istoni diwan Devad Karahasan
Roman Istoni diwan Devada Karahasana predstavlja jedan od romana postmodernistike
poetike u Bosni i Hercegovini. On je apravo postmodernistiki hi!rid jer je sagra"en na
principu vi#estrukog kodiranja. $aj princip i omogu%ava da ovaj roman moe istodo!no
&unkcionirati i kao krimi% '#pijunski poslovi emira strae() i kao politiki roman '*uka&&a je
u vlast() i kao lju!avni roman 'lju!av ime"u *uka&&e i Begade) +avana i Ra!ije() i kao
kulturolo#ki novohistorijski roman) ali i roman u kojem se odvija rasprava o mistikoj
dimeniji perijske i arapsko,islamske kulture. Kom!inacije narativnih tehnika i postupaka
karakteristinih a druge knjievne vrste) od eseja i drame do poetskih pasaa i epistolarnih
&ormi su osnovna karakteristika romana Istoni diwan. Historija kao jedina &orma vremena je
u ovom romanu deintegrirana. -mjesto nje su prevladali kosmolo#ki i mistiki sistemi prema
kojima je ovjekova historija tek isjeak tog kosmikog vremena. Radnja koja se odvijala
stolje%ima daleko od nas nam je tako !liu. .omo%u jeika i prie) pomo%u apisanih knjiga
pria je do#la do nas.
Istoni diwan, na fonu komunikacije, odnosno dijaloga meu kulturama Istoka i Zapada,
see u daleku prolost, u, najire reeno, sam nastanak perzijsko-arapskog modela
knienosti da !i se oaj kulturoloki model ukrstio sa du"onim o!rascima saremene
zapadne ciilizacije.
#
Diwan i predstavlja i jednu vrstu ragovora ime"u dvije strane) dvije kulture.
$iwan je orijentalna rije za skuptinu, sajet, ku%u i sofu, ali i za razgoor i !esjedu. $iwan
u se!i nosi da" Istoka, kao to Istok podrazumijea diwan kao o!lik goora i iota.
&
.ripovjedna struktura romana je toliko komplikovana da nam se na prvi pogled moe uiniti
nedovoljno preglednom. Sredi#nji trougao je sastavljen od tri me"uso!no poveane prie koje
/
Kaa) 0nver1 'istorija kao romaneskni prostor, u (onjaka knjienost u knjienoj kritici, knj. I), 2le&)
Sarajevo) /334) str. 567
8
Delilovi%) *uhamed1 Istoni diwan $eada *ara"asana, u (onjaka knjienost u knjienoj kritici, knj.
I), 2le&) Sarajevo) /334) str. 574
8
su varijacije na istu temu) odnosno nekakvi odrai u ogledalu) a na kraju se ispostavi i to da
o!je prve 9 poput retrospektiva odnosno pogleda unaad 9 apravo iviru i tre%e. .ored toga
u njih su upletene jo# i umetnute prie. Sve ajedno nas podsje%a na orijentalno
pripovjedni#tvo Svaki dio je naslovljen prema pjesniku odnosno misliocu ijim ivotima se
ovaj roman i !avi) a koji su ivjeli u davnim vremenima. +l-,ukaffa, +l-'allag i +t--aw"idi
su te tri pripovjedne cjeline koje grade Istoni diwan i atvaraju prvi) najkrupniji i najop%iji
trokut u romanu. .rvi dio je napisan epistolarno) kao prepiska ime"u *uka&&e i Begade)
njegove ene) koju je ostavio u .eriji do#av#i u arapski svijet da se u njemi kao pisac i kao
mislilac potvrdi. :jihova prepiska je susret ili suko! dva stava) *uka&&inog htijenja da svijet
racionalno i misaono nadvlada i odvoji od emocije i ranovrsnosti i Begadinog koji ne eli
da apstrahuje svijet i odrekne se punine emocionalnog doivljavanja ivota i svega oko se!e.
Drugi dio predstavlja dnevnik !agdadskog emira strae +avana koji istrauje mistina
u!istva i na kraju dolai do u!ice) 2l,Hallaga) ali ne uspijeva proniknuti u tajnu njihovog
ivr#enja. - tre%em dijelu) koji je vremenski pomaknut) je apravo ostvarena pria i
prethodnog dijela) ali u njenom grotesknom o!liku. -mjesto emira strae) tu je amjenik
Sulejman) umjesto lju!avi i utjehe Ra!ije) tu je !r!ljivi Behram) umjesto mistinog 2l,
Hallaga tu je $awhidi) pisac koji u svojoj ljudskoj nemo%i stvara likove *uka&&e i +avana.
Ovaj roman je apravo pria koju $awhidi pi#e o *uka&&i koji pi#e o +avanu. Sva tri dijela
ovog romana ine roman potpunim. *e"utim) kad !i te dijelove posmatrali ase!no) oni !i
mogli da !udu sasvim potpune prie) uklopljeni u vrstu konceptualnu osnovicu svi elementi
su u &unkciji cjeline. ;avirint Istonog diwana kao model koji ima hipotetske dimenije)
sastavljen od tri prie ) moe se itati i svih pravaca 9 s kraja) i srednje prie ili pak s
poetka. Kom!iniranje pria koje upu%uju jedna na drugu) koje irastaju jedna i druge)
upisuju se jedna u drugu) omogu%avaju%i itanje i raliitih pravaca imamo upravo u ovome
romanu. - tome se ogleda i jedna karakteristika postmodernima) a to je sklapanje cjeline u
pomo% manjih cjelina. <ijeli roman se vrti oko trokuta i njegove tri strane. -vijek je potre!na
tre%a strana kako !i sa ostvarila ravnotea. Suko! *uka&&inog i Begadinog svijeta se
dovr#ava u liku Rustema) lukavog sluge koji na kada da djeluje da !i ivukao neku korist. -
drugom dijelu) nakon +avanovog ludakog napora da stvori dvojnika 2l,Hallaga i da ga
tako nadmudri i uni#ti) suko! se dokida u apsurdnom Ra!ijinom odgovoru da u svemu tome
nema ni#ta mistino i nejasno) te da ljudi umiru i to je sve. $re%i dio je sam po se!i
ironiiranje prva dva.
=
Ironian du" odje ukazuje na igru kao priid smisla, izruguje se nemo%i ljudskog du"a da
odgonetne tajnu postojanja tako to .ulejman nemo%no die ruke s konstatacijom da/ 0iot
estitog ojeka i prolazi u tome da rijei jedan pro!lem i tako stori da.1
2
Strah je a pisca ono od ega se polai i u emu se avr#ava. Sve #to njegovi likovi ine dolai
od straha. 2 na kraju puta ekaju ih novi strahovi) jo# du!lji i jo# !enadniji.
3no to je kod drugi" pisaca poijest, smrt, apsurd, to je u Istonom diwanu stra", temeljna
odrednica ljudskosti, postaljena u jeziku situaciju. 4ita oaj roman mogao !i se
posmatrati i kao goor stra"a.
5

Duhovni pejai koji irastaju i monologa i dijaloga likova precino i pre&injeno su iscrtani
do posljednje linije i u njima se jasno raanaju o!risi vanjskog svijeta. Karahasan je uspio da
u duhovni am!ijent Orijenta unese !orhesovske lavirinte i ogledala) karakteristine samo a
apadnjaku kulturu i knjievnost. >itaju%i roman) pose!no ureana ostaje slika kvadrata koji
se upisuju jedan u drugi) slika lavirinta u kojoj se rcali cijeli roman) njegova konstrukcija i
proces nastanka1
-o su !ile slike kadratnog o!lika, raene uijek u jednoj !oji. 6 ugloima slike izraeni su
neki pleteri li%a kojim je pokriena trokutna porina ugla. 6 etiri ugla po jedan taka
trokut, tako da se osnoicama ti" trokutoa prai manji kadrat iji su r"oi na sredinama
stranica slike. 3nda su u tome kadratu opet islikani onaki trokutoi i nji"oim osnoama
iscrtani noi, jo manji kadrat iji su r"oi na sredinama stranica kadrata. I tako !ez!roj
puta kadrat u kadratu, a se u jednoj !oji, tako da su u sredini slike pleteri od li%a
nepostoje%e !iljke !ili jeda idljii, a od gledanja u nji" ojeka je "atala rtoglaica.
7

:a savr#en umjetniki nain pria utemeljena na historijskim linostima) poduprta
dokumentarnim ivorima u 8egistru imena i pojmoa, preo!raava se u priu o aro!ljenosti
ovjeka u krutim mehanimima totalitarnog reima ideolo#kog sistema i policijski precinog
utvr"ivanja nepostoje%e krivice.
=
Delilovi%) *uhamed1 Istoni diwan $eada *ara"asana, u (onjaka knjienost u knjienoj kritici, knj.
I), 2le&) Sarajevo) /334) str. 573
5
Delilovi%) *uhamed1 Istoni diwan $eada *ara"asana, u (onjaka knjienost u knjienoj kritici, knj.
I), 2le&) Sarajevo) /334) str. 56?
7
Karahasan) Devad1 Istoni diwan, Svjetlost) Sarajevo) /343) str. 3@
5
3ako postaljene romaneskne strukture i neprestano para!oliko o!oga%ianje polaznog
"istorijskog okira prie po logici semantike ara!eske daje Istonom diwanu i o!iljeja
politikog trilera o iskonstruiranim politikim procesima unutar totalitarni" sistema, ali i
naratine postmoderne pozornice na kojoj dijalogiziraju 3kcident i 3rijent, dana prolost i
saremenost, ne samo kao kulturoloki, filozofski, etiki, pa i ideoloki sistemi nego i kao
jezici razliiti" identiteta koji nastoje oformiti metaforu glo!alnog "istorijskog iskusta.
9
- ovom romanu je ostvarena i intertekstulna vea sa drugim djelima. $o imamo na vi#e
mjesta u tekstu) a jedan od njih je i primjer +avanove tvr"ave. :aime) emir strae) +avan)
je svoju tvr"avu) odnosno atvor) uredio onako kao je to uradio Dante sa svojim krugovima
pakla.
Istoni diwan, sa sojom nakanom da intertekstualno, na razini asocijacije i aluzije, prizoe u
italaku sijest :oet"eo poznati roman otkria se kao postmoderna "i!ridna redefinicija
pojma diwana.
;
Aedno od &undamentalnih o!iljeja i postmodernima ali i romana Devada Karahasana je
teoretiiranje. $o teoretiiranje ne mora da !ude o knjievnosti samo. :ekad su u pitanju
kultura ili umjetnost uop%e. Bato i ne udi #to su likovi u ovom romanu islamski spisatelji i
mislioci. Crijeme koje je astupljeno u romanu i jeste vrijeme velikih islamskih mislilaca. -
sva tri dijela su astupljene mudre misli ovih ljudi1
'tio je re%i da je tako u semu, da je uijek cjelina sa!rana u some dijelu i da nam je razum
dat !a radi toga da uzmognemo iz maloga otkriti eliko pomo%u razuma.
:ijedan roman u !o#njakoj i !osanskoj knjievnosti nije u tolikoj mjeri adrao priu u svom
postmodernom istraivanju romana) a da je pri tom uspio u nju uvrstiti &iloo&iju) historiju)
kulturu) pa i ni drugih djela) od pomenutih +eteovih) preko Danteove (oanstene komedije.
Svojim narativnim postupcima) nainom gradnje romana) kori#tenjem motiva trokuta)
reminiscencijom na druge tekstove) teoretiiranjem Devad Karahasan je uspio stvoriti jedan
od !oljih postmodernistikih romana u !osanskohercegovakoj knjievnosti.
DBCOR
6
Kaa) 0nver1 <ria=-ekst=.ijet 8omani $eada *ara"asana, str. @
@
Kaa) 0nver1 >eprijatelj ili susjed u ku%i, Ra!ic) Sarajevo) 8??4) str. //6
7
Karahasan) Devad1 Istoni diwan, Svjetlost) Sarajevo) /343
;D$0R2$-R2
/. Kaa) 0nver1 >eprijatelj ili susje du ku%i, Ra!ic) Sarajevo) 8??4
8. Durakovi%) 0nes1 (onjaka knjienost u knjienoj kritici, 2le&) Sarajevo) /334
=. Deni%,+ra!i%) 2lma1 $ead *ara"asan ?tinost naracije i pragmatika lju!ai,
Sarajevske sveske !r. /=
5. -nuk) Aana1 <redeli stra"a, Sarajevske sveske !r. 8@E84
www.BesplatniSeminarskiRadovi.com
6