120

YOL FLMLERNDE BR ANLATIM ES OLARAK YOL VE

YOLCULUK KAVRAMLARI: EASY RI DER RNE

Do. Dr. Melis Oktu ZENGN
stanbul Aydn niversitesi
stanbul
Ar. Gr. brahim ZENGN
stanbul Kltr niversitesi
stanbul

ZET
Yol ve yolculuk kavramlar, insanlk tarihi boyunca, destandan filme kadar birok anlatnn ana
temas olmutur. Yazn alannda roman, sinemada western gibi trlerde, yola kma eylemi, bir
topra fethetmek, sevgilisine kavumak gibi belli bir amaca yneliktir. Amerikan sinemasnn trleri
arasnda yer alan yol filmleri ise, belirli bir hedefe ulamann dnda bir ynelim gsterir. Tre zg
filmler, 1960l yllarda Amerikan ryasna yabanclaan, yeni deerler arayan kesimin sinemadaki
yansmas olarak tanmlanabilir. Bu balamda, yol ve yolculuk kavramlar, dnemin kar kltrn
temsil eden karakterlerle farkl anlamlar yklenir. Yol filmlerindeki aray ve egemen kltre
bakaldr, yapm pratiklerini ve sinemasal anlatm belirlemek iin de bir ara olur. Bu almada,
yol filmlerinin temel anlat formlarn ieren Dennis Hopperin ynettii Easy Rider (1969) filmi
rneinde, sinemada yol ve yolculuk kavramlarnn kapsam ele alnmtr. Yol filmlerinin, bir tr
olarak snrlarn belirleyen zellikler, dnemin kltrel, toplumsal atmosferinin sinemasal anlatma
etkileri, tematik ve ikonografik adan incelenmitir. Sinematografik anlatm asndan bir
zgrleme hareketi olarak nitelendirilebilecek Easy Ridern bamsz bir yapm olarak Hollywood
sinemasndaki yeri aratrlmtr.

Anahtar Szckler: Easy Rider, yol filmleri, Amerikan sinemas

Concepts of Road and Journey as Elements of Narration in Road Movies

ABSTRACT
The terms road and journey have been the main theme of many narratives from epics to films
throughout human history. The concept of hitting the road can entail things such as conquering
land or reuniting with a long lost lover in genres extensive as the novel in literature, and the western
in cinema. The road movie is a distinct genre in American cinema, yet the tendency goes beyond
trying to reach a certain destination. Movies in this genre began proliferating in the 1960s, as a direct
response to cultural developments, wherein members of the American society felt alienated by the
American dream and were in the search for new values. In this context, the concepts of road and
journey were representative of the counter culture developing at the time. The search inherent in the
road movie is a revolt against the dominant culture and this is also reflected in the filmic language
and production practices. In this study, the film Easy Rider (1969) which was directed by Dennis
Hopper is examined in the context of the road movie genre. The thematic and iconographic
conventions that define the genre are examined in relation to the cultural and social atmosphere
prevalent at the time. Easy Rider can be characterized as one of the first films to be liberated in terms
of cinematographic narration and is significant in that it is an independent film.

Keywords: Easy Rider, road movies, American cinema
121

Giri
Yol / yolculuk temalarnn, Amerikan edebiyat ve sinemasnda nemli bir yeri
vardr. John Jeromea gre, yol filmlerinin doduu lkenin Amerika olmas artc
deildir: Amerika bir yol destandr; bir yol sanat bile gelitirmiliimiz var. Huck
Finnden Gazap zmlerine ve Easy Ridera dek, baskdan kap dlere doru giden bir
patika (akt. Sargent ve Watson, 2008, s.17). Mark Twainin Adventures of Huckleberry
Finn (Huckleberry Finn'in Maceralar,1885), John Steinbeckin The Grapes of Wrath
(Gazap zmleri, 1939) gibi yaptlarnn, sinemada yol filmleri trnn nclleri olduu
sylenebilir. Bu yaptlardan, The Grapes of Wrathn, basmndan bir yl sonra John Ford
tarafndan ayn adla sinemaya uyarlanm olmas bu sav destekler niteliktedir. Yazn
alanndaki ncller, temel zellikleri barndrmakla birlikte, yol filmlerinin kayna, ayn
zamanda tre adn da veren Jack Kerouacn beat kuan ele ald On the Road (Yolda,
1957) adl romandr. Kerouacn Amerika ktasnda yapm olduu yolculuu anlatan
roman, bu kuan baucu kitab ve manifestosudur. Kerouac, yol eridini andran bir daktilo
rulosu zerine, kesintisiz olarak yazd kitabnda, Amerikan ryasna kar teki
Amerikann varln betimleyerek kar kltrn edebiyat alanndaki en nemli temsilcileri
arasnda yer alr.

Marjinal karakterlerle rl yol filmleri, Kerouacn On the Road romannda olduu
gibi, gen kuan gznde bulanklaan Amerikan yaam biimine kar yeni deerler
arayan hatta bakaldran Amerikallarn bir yansmasdr. Yol filmleri, Amerika ile ylesine
btnlemitir ki, western ve mzikaller gibi Hollywooda zg bir tarz olarak tanmlanr.
Cohan ve Hark (1997), Road Movie Book (Yol Filmleri Kitab) adl yaptlarnda, yol filmleri
ve Amerikay buluturan ortak zellikleri, Jean Baudrillardn Amerikan kltrn
zdeletirdii mekan, hz, sinema ve teknolojiyle aklar (s.2).

Yol ve yolculuk temalar, insanlk tarihi kadar eski bir tema olmas nedeniyle
olduka geni bir kapsamda deerlendirilebilir. Homerosun lyada ve Odise Destanlar
(M.. 89 yy) zellikle Odise Destan, Dantenin Divina Commedias (lahi Komedya,
1300 1313), Cervantesin Don Quijoteu (Don Kiot, 1605 1615) yol ve yolculuk
yklerinin ilk rnekleri arasnda saylabilir. Bu almada, ynetmenliini Dennis
Hoppern yapt Easy Rider (1969) rneinde, sinemada, yol ve yolculuk kavramlarnn
kapsam aratrlmtr. Bu balamda, tematik ve ikonografik zellikler, anlat tarz ele
alnmtr. Trn altyapsn hazrlayan toplumsal ve kltrel atmosferin sinemasal anlatma
122

yansmalar irdelenmi ve filmin yapm pratikleri asndan Hollywood sinemasndaki yeri
tartlmtr. almada, aadaki sorulara yant aranmtr:

1 - Bir tr olarak, yol filmlerini bu kapsam iinde tanmlayan tematik, ikonografik
zellikler nelerdir?
2 - Easy Ridern yol filmleri trnn grsel slup ve anlatm tarzn ortaya koyan bir
rnek tekil etmesinde belirleyici olan etkenler nelerdir?
3- Yol filmleri trne model oluturan Easy Rider, filmin retildii dnemin
toplumsal ve kltrel atmosferini nasl yanstmaktadr?
4- Easy Ridern anlat tarzn belirleyen zellikler nelerdir?
5 - Easy Ridern Hollywood sinemas ekonomik sistemi iindeki yeri nedir?

Sinemada Bir Tr Olarak Yol Filmleri
Tr kavram
Her sanat dalnda olduu gibi, sinemada da, trlere ilikin snflandrmalar,
ekonomik, kltrel ve toplumsal ltler nda belirlenir. Tr kavramnn nasl
tanmlanaca, trlerin hangi ilevleri grdkleri ve belirli trlerin nasl ortaya ktklar
konusunda zerinde uzlalm bir tavr olmamakla birlikte, genel olarak, konu, tema ya da
teknik adan benzer zellikler tayan, ticari anlamda baars kantlanm film kategorileri
olarak nitelendirilebilir (Abisel, 1995, s.22). Tr filmleri; tema zellikleri, anlat yaplar ve
sinematografik anlatm asndan belli kalplar sunar. Bu zellikleriyle trler, izleyici
tarafndan kabul grm, beenilen yapmlarn ortaya konmasna araclk eden bir
kavramdr.

Bu adan tanmland zaman tr; konu zellikleri, grsel biem, retim koullar
gibi farkl ynlerden yaklalabilecek ok boyutlu bir olgudur. ncelikle, tr filmleri,
sinema endstrisinin rnleridir ve izleyiciyle yapt arasnda gereklemi bir eit
szlemedir (zden, 2004, s.212). zleyici, ssz vadilerde atlar zerinde gezinen kovboy
apkal erkek kahramanlar perdede grdnde, bu grntlerin western trne ait bir
sahne olduunu kolaylkla belirleyebilir. Buscombe (1970), bir filmi herhangi bir tr iinde
tanmlayan niteliklerin, sinemann doas gerei grsel eler olduunun altn izer ve tr
filmlerinin grsel uzlamlara dayandndan szeder. Buna gre, kahramanlarn
giysilerinden kullandklar aksesuarlara, olayn getii mekana kadar her grsel e,
izleyiciye trle ilgili bilgi aktarr (Buscombe, 1970, s.37-38).
123


Tr filmlerinin izleyiciyle imzaladklar szleme erevesindeki biim ve ierik
asndan ortak zellikleri, yaptlar belirli bir kategori iinde deerlendirmemize olanak
tanr. Baka bir deyile tr, bir eit snflandrma ltdr (Corrigan, 1991, s.115). Bu
snflandrma, filmleri western, bilimkurgu, komedi mzikal gibi belirli trler iine dahil
etme geleneini dourur. Ancak, trler, tarihsel sre iinde deiime urayabilir; biim ve
ierik asndan yeniden ele alnabilir. Kolkere (2009) gre, trler zaman iinde deiim
gsterebilir -western ya da aksiyon filmlerinde sper kadn kahramanlarn ortaya kmas
gibi- ya da kltrel gereksinimlere gre genileyebilir -rnein izgi filmlerin ar derecede
iddet esine ynelmesi- (s.272-273). Tarihsel sre iersinde kltrel, toplumsal etkenler
erevesinde yeni bak alar gelitirse de, ilkece, tr, snr koyucu bir olgudur. lk tr
eletirmenleri, haritaclar gibi, belirli trleri dierlerinden ayran zellikleri belirlemeye
almlardr (Gledhill, 2000, s.338).

Andrew Tudor (1974), Theories of Film (Film Kuram) adl yaptnda, tr kavramna
ilikin snrlandrmalarn getirdii glkleri the empiricist dilemma (ampirist ikilem)
terimiyle zetler. Filmin hangi tr kapsamna dahil edilecei ortak elerin analizi
sonucunda otaya kmakta; bylece uzlamlar domaktadr. Ancak, ortak uzlamlara
dayanmasna karn trler farkl ltlere dayanarak snflandrlr. Korku, bilimkurgu,
western gibi trlerde mekan betimlemeleri belirleyici bir lt olarak ne karken, komedi
filmlerinde bu ltn tr niteleyen temel zellik olduu sylenemez. Bu balamda, yol
filmleri bir tr olarak deerlendirilirken snrlarnn kendine zg ltlerle belirlenmesi
uygun olacaktr. Alt izilmesi gereken bir dier nokta ise, yol filmlerinin bir tr olup
olmad konusundaki belirsizliktir. Gehring (1988), Handbook of American Genre
(Amerikan Sinemas Trleri El Kitab) adl kitabnda, aksiyon/macera, komedi, fantastik,
mzikal ve geleneksel olmayan trler gibi ayrntl bir snflandrma yapmasna karn yol
filmlerini bir alt tr olarak dahi trler kapsamna almaz. Laderman (2002), ele ald
rnekleri, yol filmleri olarak nitelendirir ve bu filmlerin zelliklerini aklamakla birlikte tr
olarak tanmlama yapmaz. Cohan ve Hark (1997) yol filmlerini bir tr olarak ele alr ancak
trn snrlarn izmez; Laderman (2002) gibi filmlerin dayand ortak eleri aklar.
Morris (2003) ise, gangster ve yol filmlerinin zelliklerini ayn anda bir arada barndran
Oliver Stoneun ynettii Natural Born Killers (Katil Doanlar, 1994) ya da komedi ve yol
trne zg izler tayan Albert Brooksun ynettii Lost in America (Amerikada
124

Kaybolmak, 1985) gibi filmleri rnek gstererek yol filmlerinin komedi, gangster gibi
trlerin alt tr olabilecei sorusunu gndeme getirir (s.24-25).

Bu almada, Cohan ve Harkn (1997) tr nitelendirmesine dayanarak, ncelikle
yol filmlerini snrlandrmada temel oluturacak eler belirlenecek; trn kapsamna giren
filmler, Easy Rider rneinde, yol ve yolculuk kavramlar balamnda irdelenecektir.

Easy Rider: Bir Trn Douu
Easy Rider, Billy (Dennis Hopper) ve Kaptan Amerika olarak anlan Wyatt (Peter
Fonda) adl iki motosikletinin Los Angelestan New Orleansa uzanan yol yksdr. ki
arkada, Meksikadan satn aldklar uyuturucuyu Los Angelesta byk bir karla satarlar.
Uyuturucudan elde ettikleri kazanc, Wyattn motosikletinin benzin borusuna saklayarak
Mardi Gras etkinliklerine katlmak zere New Orleansa doru yola karlar. Bu yolculuk
iin belirlenmi gzergah Los Angeles-New Orleans hatt olmasna karn yol aldklar sre
boyunca, eitli durak noktalar olur ve birok karakterle karlarlar. Bu karakterler, krsal
yaam ve kasaba yaamnn simgesel temsilcileridir: ifti ve geni ailesi, otostopu, lde
komn hayat yaayan hippiler, izinsiz gsteri yryne katldklar gerekesiyle
nezarethaneye atldklar srada tantklar ve nfuzlu bir ailenin olu olan alkolik avukat,
kasabadaki kafede karlarna kan erif ve arkadalar gibi. Bu karlamalar, dnemin
egemen kltr ve kar kltr arasndaki atmay gzler nne serer. Yolculuklar
boyunca iki arkada, yerel halktan dozu giderek artan bir dmanlk grrler. Bu
dmanln kaynanda, toplumun alternatif yaam biimlerine kar olumsuz bak vardr.

Peter Fondaya gre, Easy Rider, kltr ve sanat alannda nemli bir boluu
doldurur. 1968 hippi kua ya da kar kltre zg bir mzik, sanat, dil ve giyim anlay
vard. Ancak bu kuaa zg bir sinema yoktu. Nitekim, Easy Ridern ardndan uzun sal
aktrler, uyuturucu ve ilk defa film mzii olarak kullanlan rock sinemadaki yerini alr
(akt. Lev, 2000, s.28).

Filmin yks taslak olarak Dennis Hopper tarafndan yazlr; Peter Fonda, Terry
Southern ve Dennis Hopper tarafndan senaryolatrlr. Senaryo, ekim aamasnda deiir;
doalama oyunculuklara ve diyaloglara izin verilir
1
. Yol filmlerindeki senaryo olgusunu

1
Filmde, zellikle, gece konaklamalar srasnda grlen kamp atei sahnelerinde, kahramanlar,
senaryoya uygun olarak uyuturucu alrlar. Ancak, sette de, ekip uyuturucu kullanr. Bu durumun etkisiyle,
125

Wim Wenders yle aklar: "Senaryo yoktur, salt bir sayfalk bir sinopsis vardr. zlenen
yolun kendisi bal bana bir senaryodur. Senaryo bylece yol boyunca yazlr, sk sk
deiime urar. rnein Paris Texas'ta yazl bir senaryo hem vard hem yoktu. Sam'le
(Shepard) birlikte srekli senaryoyu deitirdik" (akt. Seluk, 2006).

Filmin ynetmenliini Dennis Hopper stlenir. Hopper ve Fonda, ayn zamanda
barol oyunculardr. Filmin bir blmnde, nl oyuncu Jack Nicholson da ykye katlr.
Grnt ynetmenliini, Macar asll Laszlo Kovacs yapar
2
. Dennis Hopper, Easy Riderla
1969 Cannes Film Festivalinde yeni bir ynetmen tarafndan ekilen en iyi film
3
; Kovacs
ise, Amerikada Golden Laurel dl alr. Hatta, film 1970 ylnda Oscara aday olur.

Easy Rider ekildii dnemde yaklak olarak 360.000 dolarlk bteye sahip
olmasna ramen, 1972 ylnda, 60.000.000 dolarn zerinde bir gie haslat ile Hollywood
stdyo sisteminin iinde yer alan yapmclarn dikkatini bamsz yapmlara evirmesini
salar. Film, ticari baar kazanan ilk bamsz yapmdr (Berra, 2008, s.38). Bylece,
stdyo sisteminin yeni Hollywooda alan kapsnda, gen yetenekler iin bir umut
olur. zellikle Cannesda kazand dln ardndan, film, grsel biem araylar ve
kendine zg dramatik yapsyla dnemin eletirmenleri ve sinema yazarlarnn dikkatini
eker. Kar kltr temsil eden hippilerin yaam biimi ve muhafazakar toplumun
arasndaki gerilimi deneysel bir sinema diliyle betimlerken sinema tarihinde yol filmleri
trnn Amerikadaki en arpc rneklerinden biri olarak hakl bir n kazanr.


oyuncular, kamera nnde olduklarn unutup; o anda dndklerini dile getirirler ve doalama diyaloglara
ynelirler. Sahnelerin gerekiliinde, uyuturucu kullanmnn da etkisi vardr. (Berra, 2008, s.38).
2
Kovacks, nce, motosikletli genlerle ilgili birok film ekildiini syleyerek teknik ekipte yer
almay reddeder. Ancak senaryoyu okuduktan sonra benzerlerinden farkl bir yapm olacan dnerek
neriyi kabul eder. Kovaks, birok eletirmen ve yazarn ortak gr olmasna karn, Easy Ridern
kariyerinin tepe noktas olduu grne katlmaz ancak bu filmin gemiteki birikimlerinin bir sonucu
olduunu dile getirir (http://www.cinematographers.nl/PaginasDoPh/kovacs.htm).
3
Dennis Hopper, Peter M. Brant ve Tony Shafraziye verdii rportajda Cannes Film Festivali ile
ilgili bir anekdotu anlatr. Filmin en ok ilgi eken blm olarak kabul edilen mezarlk sahnesinin
ekimlerinde, teknik ekip olarak, yalnz bir kameraman, bir ses operatr; oyunculardan da kendisi ve Peter
Fonda dnda ayn sahnede rol olan iki aktris vardr. Hopper, bu ekim srasnda, Bill Haywarda, Cannesda
dl alacaz. Gen ve enerji doluyuz. Ne olursa olsun dl bizim olacak. Sadece bana gvenin ve
sylediklerimi uygulayn. Bugne dek hi kimse byle bir film ekmedi der ve festivalde, ekibi motive etmek
iin sylenen szler gerek olur (http://www.interviewmagazine.com/film/dennis-hopper-complete-interview/).
Peter Fonda ise, kar kltrn manifestosu niteliindeki filmin politik syleminden emindir. Cannesdaki ilk
gsterimine general niformas ve gr bir takma sakalla katlr. Fondaya gre, onun kua ikinci bir i
savan arpanlardr (Sargent&Watson Kayp Otobanlar iinde Daniel, A.,Tekmeleri Savurun: Easy Rider
ve Kar Kltr, 2008, s.89).


126

Filmin retildii 1970li yllar, Amerikan sinemasnda klasik stdyo sisteminin
ekonomik anlamda kne, yeni Hollywoodun douuna sahne olan bir dnemdir. Kar
kltrn ortaya kmas ve bunu evreleyen toplumsal karmaa, Hollywood sinemasnn
gen kuaklara seslenememesi ve Avrupa Yeni Dalga sinemasnn etkisi, yeni Hollywood
sinemasn hazrlayan koullar arasnda saylabilir (Laderman, 2000, s.75). Bu dnemde,
stdyo sisteminin reddedilmesi byk lde, film teknolojisi alannda yaanan gelimelerle
kolaylar. Bu teknolojik yeniliklerin banda, tartmasz bir biimde, 35 mm ticari formata
gre daha basit, ucuz ve kolay tanabilir olan 16 mm kameralar ve filmlerin kullanlmas
gelir. 16 mm, bu ynleriyle underground ve belgesel sinemaclar olduka cezbetmitir; bu
da ynetmene daha esnek ve hareketli olma olana tanm; ayrca maliyeti drmtr.
Leve (2000) gre, Easy Ridern sinema endstrisine getirdii en byk yenilik, B snf ve
dk bteli filmlerin yntemini gncel konulara uyarlayarak bir yapm modeli
oluturmasdr (s.4). Bu balamda, Easy Ridern, Amerikada yaanan toplumsal deiim
ve sinema endstrisinin geirdii dnm harmanlayarak bir trn douunu hazrlad
sylenebilir.

Filmin sinema tarihindeki yeri ve nemi; yalnz verdii toplumsal mesajlar,
sinemaya getirdii deneysel grsel slup ve yapm modeliyle snrl deildir. Stdyo
sisteminin k, ynetmenlere filmleri zerinde daha fazla denetim sahibi olma; bylece
daha muhalif ve yeniliki filmler retme olana tanr (Ryan ve Kellner, 2010, s.25). Film,
sinemadaki zgrleme hareketini en iyi deerlendiren yapmlardan biri olmutur. Bu
balamda, geleneksel Hollywood stdyo sisteminin belirledii klasik anlat yaplarna bir
bakaldr niteliindedir.

Sonu olarak, yol filmlerinin anahtar kavramlarn ortaya koyan Easy Ridern
sinema araclyla aktard bakaldr ve bunun sonucunda beliren yeni araylar, filmin
yalnz ieriini deil ayn zamanda yapm pratiklerini ve sinema dilini de belirler.

Yol Filmlerinde Yol ve Yolculuk Kavramlar
Yol filmlerinin ortak zellii, ana karakter tarafndan gerekletirilen yolculuktur.
Daha nce de belirtildii gibi, yol filmlerinin bir tr ya da alt tr olarak deerlendirilmesi
konusunda bir uzlama yoktur. Literatrde hangi filmlerin bu tr kapsamnda ele alnmas
gerektii konusunda da farkl yaklamlar olduu grlr. Road Movies: The Complete
Guide on Wheels (Yol Filmleri: Tekerlekli Aralar Rehberi) adl yaptnda Mark Williams
127

(1982), otomobilin merkezde yer ald filmleri yol filmi kapsamnda ele alrken; Annie
Goldman (1985), Errance Dans le Cinema Contemporainde (ada Sinemada Gebelik)
yolculuk konusunu ana karakterlerin psikolojik betimlemeleri erevesinde ilemesine
karn yol filmi terimini kitabnda hi kullanmaz. Bu farkl yaklamlar, bir filmin bu
kapsamda snflandrlmasn salayacak zelliklerinin belirlenmesi sorununu gndeme
getirir. Tematik olarak snrlarn izilmesi asndan, ncelikle, yol filmlerinde yol ve
yolculuk kavramlarnn kapsam ele alnmaldr.

Trk Dil Kurumu Szlnde, yol; karada, havada, suda bir yerden bir yere gitmek
iin alan uzaklk; genellikle yerleim alanlarn birbirine balamak iin dzeltilerek alm
ulam eridi biiminde tanmlanrken; yolculuk, lkeden lkeye veya bir lke iinde bir
yerden bir yere gidi veya geli, gezi, seyahat, sefer olarak aklanr (TDK, 2012). Yol ve
yolculuk kavramlar, szlklerdeki tanmlarna indirgenirse, bir tr olarak, ilk yllarndan bu
yana, sinemada yol filmlerinin varolduu sylenebilir. Sinema tarihinde gsterimi yaplan
ilk film olan Lumire Kardelerin lArrive dun Train en Gare de la Ciotat (Trenin Ciotat
Garna Girii, 1895) devinim ve yolculuk temas zerine kuruludur. Ayrca, Jean Vigonun
lAtalante (Geip Giden atana, 1934), Roberto Rossellininin Viaggio in Italia (talyaya
Yolculuk 1954), Frederico Fellininin La Strada (Sonsuz Sokaklar, 1954), Ingmar
Bergmann Smultronstllet (Yaban ilekleri, 1957) adl filmleri yol ykleri olarak ele
alnabilir (Everett, 2009, s.165). Ancak, sinemada, yol filmlerini, szlk anlamndan yola
karak yalnz yol ve yolculuk temalaryla snrlandrmak, bu tr nitelendirmek iin yeterli
deildir.

Yol filmlerinde, yol ve yolculuk kavramlarn belirleyen kahramanlar yola kma
eylemine ynlendiren nedenler ve yolculuk srasnda gerekleen yer deiimleridir. Yola
kma, olaan, sradan olan yaam geride brakmay, yeni ve bilinmeyene doru yola
kmay gze almay ifade eder. Bu nedenle, yol filmleri, 1960l yllarn ortasnda popler
olan Blake Edwardsn The Great Race (Byk Yar, 1965) ya da John Frankenheimern
ynettii Grand Prix (lmle Yaranlar, 1966) gibi yine otomobili merkeze alan ancak
kahramanlarn belirli bir hedefe odaklandklar filmlerden ayrlr. te yandan, George
Lucasn American Graffiti (Genlik Yllar, 1973), Martin Scorsesenin Taxi Driver (Taksi
ofr, 1976), David Cronenbergin Crash (arpma, 1996), Bennett Millerin The Cruise
(1998) gibi filmler, snr tesi yolculuklarn yapld, byk mesafelerin ald yol
128

filmlerinden, kent ii yollarn almasyla snrl olmalar asndan farkllk gsterir
(Laderman, 2002, s.14).

Gardies (1998), yol filmlerinde, yolculuk srasnda, ana karakter tarafndan
gerekletirilen yer deiimlerini espace de liaison (balant mekanlar) terimi altnda iki
kategoriye ayrr: Trajet (yolculuk) ve parcours (gzergah). Trajetde kahraman,
amacna, yani var noktasna ulamay hedefler. Gardies, buna rnek olarak La Fontainein
tavan ve kaplumbaa masaln rnek gsterir. Kaplumbaa, yolda karsna kanlarla
ilgilenmez ve dorudan hedefine doru yol alr. Yazar bunu, trajet olarak adlandrr.
Parcoursda ise, masaldaki tavan rneinde olduu gibi, kahraman kendisini cezbeden ya
da engel olan olaylar ve kiilere aktr. Trajetde belirlenen yol izgisinden saparak ilerler
(Gardies, 1998, s.49-57). Yol filmleri, Gardiesin balant mekanlar snflandrmasnda
parcoursla rtr. Easy Riderda, filmin kahramanlar Billy ve Wyatt, otostopu
karakterle tanmalarndan sonra, gitmeyi planladklar yoldan karak otostopunun komn
hayat yaad yere gitmilerdir. Ancak bir sre sonra tekrar kendi gzergahlarna
dnmlerdir.

Hurault-Paupe (2007), yol filmlerindeki parcourslarn, karakterleri yola kmaya
ynelten eylemler bakmndan ayr anlatsal ema oluturduuna iaret eder: Ana
kahraman bir noktadan dierine hareket etmeye, kamaya iten, ynetmenliini Ridley
Scottn yapt Thelma and Louisede (Thelma ve Louise, 1991) grlebilecei gibi, bir su
olabilir. Bu filmler, firar yks olarak nitelendirilebilir. kinci anlatsal ema rnei,
kaybolan bir kiiyi aramak gibi, bir aray yksne dayanr. Buna rnek olarak da, Robert
Frank ve Rudy Wurlitzer birlikte ynettikleri Candy Mountain (1988) gsterilebilir. nc
ema ise, sapmadr. Sapma, rastlantsal ya da herhangi bir ama olmadan yer deitirmedir.
Wim Wendersin Paris Texas (1984) filmi bir aray yks gibi balar. Ancak film, hem
aray hem de firar yksdr (Hurault-Paupe, 2007, s.115-117).

Yolculuk srasnda, parcourslar arasndaki geiler ve sapmalar, yalnz bir yer
deitirme ya da fiziksel bir eylem deildir; ayn zamanda ruhani bir yolculuktur. Bir baka
anlatmla, bireyin bir corafya zerinde kendini deneyimlemesidir. Easy Rider ve yol
filmlerinin, edebiyat alanndaki atas olarak kabul edilen On the Road romanyla ortak
noktalarndan biri de budur. Romanda, hippiler hem lke hem de ruhlar boyunca yolculuk
ederler. ki yolculuk birleir ve insann kendini ancak deneyimler sonucu tanyabileceini
129

ima eder (Sargent ve Watson, 2008, s.22). Yol filmlerinin anlat emalarna uygun olarak
gerekleen kama, aray eylemleri ya da amaszca yaplan yolculuklar, kahramann
zgrlemesini salamaya ynelik bir isel dnm de barndrr. Szlk tanmyla,
geilen yerler ve yollar, kahramann isel yolculuunun arka plann oluturur. Allm
olanlar geride braklr ya da karakterin zamanda ve mekandaki hareketiyle, bu allm
olanlar deiim gsterir. Bu balamda, yol filmleri, buldingsromanda
4
olduu gibi retici
bir deneyim yolculuuna dnr (Corrigan, 1991, s.143).

Yol Filmlerinin Tematik zellikleri
Sinemada, yol filmleri, 1970li yllarda izleyicinin ilgisini kaybeden western trnn
mirass olarak anlr. Westernde, yol filmlerinde olduu gibi, bir yerden dierine doru
hareket eden bir kahraman ya da kahramanlar vardr. Western filmlerinde, endstrileme
ncesinde, atlarla ar bir biimde alan bu manzara, yol filmlerinde kahramanlarn motorlu
aralar kullanmas nedeniyle devinim kazanr. Bu aralar, yol filmlerinin gnderme yapt
zgrlk, bireysellik gibi kavramlar simgeletirir. Bylece, bir arac srmek, karakterin
motivasyonunu ve devinimini salayan bir eyleme dnr. Yol filmlerinde, motosiklet,
otobs, tren, bisiklet ulam amacyla kullanlmakla birlikte, en yaygn olarak grlen
otomobildir. Ladermana (2002) gre, bunun nedeni, sava sonras dnemde, sava ncesi
kullanlan troleybs, tren gibi toplu tama aralaryla karlatrldnda, bireysel yn ne
kan otomobilin en popler ara olmasdr (s.14).

Sargent ve Watson (2008) ise, otomobil kullanma eyleminin simgeledii bireysellik
ve zgrln yansra bu aracn yetikinlerin dnyasna gemek iin bir ara ilevi
tadna dikkat ekerler. Bu balamda, yol filmlerinde karakterler gen olmasa da,
otomobil srmek, genlik ruhunu tadklarn gsterir (Sargent ve Watson, 2008, s.20).

Easy Riderda, kahramanlarn getii yollarn arka plann oluturan grntler, John
Fordun western filmleriyle antlaan vadiyi artrr. Gnbatmnda geni bir ufka alan

4
Goethe tarafndan yazlan Wilhelm Meisters Lehrjahre (Wilhelm Meistern raklk Yllar) adl romanla
doduu kabul edilen trn temel zellii, ana kahramanlarnn gen olmas ve romanda bu kahramanlarn ahlaki,
psikolojik ve entelektel geliimlerinin ele alnmasdr. Bkz. Franco Moretti, The Way of the World:The Buldingsroman in
European Culture, Verso, 2000, USA.



130

gkyz, dalar ve kayalar film boyunca kahramanlara elik eder. John Fordun izdii
Amerika imgesi, lkenin sosyal, politik ve corafi anlamda byklnn ve gcnn
simgesidir. Film nce, bu syleni vurgular; daha sonra ise, doal yapdan daha organize bir
yaam ve kentsel yapya geilir (Lev, 2000, s.29).

Manzara grntleri, ayn zamanda, geleneksel eler ve ada yaam biimini
birbirine balar. Filmde, eski ve yeni Bat arasnda kartlk ilikisi kurulur. Filmin bir
sahnesinde, ifti ailenin reisi atn nallarn deitirirken Billy ve Wyatt motosikletin
patlayan lastiini onarrlar. Bu iki grntnn paralel olarak kurgulanmas geleneksel
ada kartlnn gstergesidir. Filmin ana karakterleri Billy ve Wyattn giysileri dahi bu
farkll yanstmaktadr. Billy kovboy kyafeti tarken Wyatt motosikletilere zg deri
pantolon ve ceket giyer.

Easy Rider, trn ncl olan westernle karlatrldnda, gze arpan ilk farkllk,
Easy Riderda izlenen rotadr. Filmde, kahramanlar, klasik western filmlerindeki gibi batya
gitmek yerine batdan douya doru bir rota izlerler. Buna paralel olarak aslnda batnn
anlatld kadar vahi olmad, aksine dounun daha tutucu ve tehlikeli olduu gsterilir.
Nitekim, filmin sonunda iki kahraman, douda saldrya urar ve ldrlrler.

Western ve yol filmlerini, farkllatran bir dier nokta ise, western filmlerinde yola
kmann, vaad edilmie ulamak (ifti iin toprak ya da altn) ya da Amerikann snrlarn
korumak (snr koruyucu, kanun adam) gibi belirli bir amac olmasdr. Oysa, yol
filmlerinde, belirli bir amaca odaklanm olunsa da, Gardiesin parcours tanmna uygun
olarak, sapmalar grlebilir. Watsona (2008) gre ise, yol filmlerinin kahramanlar sonunda
yalnzca bo hayaller bulur. Bu nedenle de, yol filmleri, western filmlerinin dik bal
oludur. (Watson, 2008, s.45). Easy Riderda kahramanlarn yolculuu hakknda bilinen
sadece bir karnavala gittikleridir. Karnaval burada bir ama deil; filmin sonunda bireysel
varolularn bulduklar bir ara olacaktr.

Easy Ridern afiinde yer alan Bir adam Amerikay aramaya gitti ve onu hibir
yerde bulamad slogan, yol filmlerinin ana fikri olarak tanmlanabilir. Yol filmleri, yolu,
bir deneyim, zgrlk ve dzene kar isyan alanna dntrr. Vietnam Savana
bakaldrya ve rk atmalarna sahne olan dnemin Amerikasn betimlemek iin
131

sinemaclar yolu bir ara olarak kullanrlar. Corrigana (1991) gre, yol filmleri bir sava
sonras fenomenidir (s.143).

Yol filmlerinde, yol, yolcu, yolculuk gibi imgeler znde egemen kltre
bakaldry ve sava, rklk, cinsiyet ayrmcl gibi konularda toplumsal direnii dile
getirir. Lopeze (1993) gre, ana karakterler yolu cretkar meydan okumalar iin kendi
evlerine dntrmlerdir ya da yalnz karakter yolu bir yaam biimi olarak semitir
(s.257). Bu balamda, filmde kullanlan rock mzik, dnemin politik eilimlerini gstermek
iin ideal bir aratr. Mzik paralarnn szleri genelde kahramann iinde bulunduu
duruma gnderme yapar. Filmin al jeneriine sahnesine elik eden Steppenwolf
grubunun Born to Be Wild (Vahi Olmak iin Doduk) arksnn szleri maceraya alan
bir yolculuun da habercisidir.

Easy Ridern beyaz perdede yer almas, sinemada yolu konu alan filmlerin
douuyla zdeletirilemez. Sinema tarihinde, Lumire Kardelerden gnmze yol ve
yolculuk temasn konu alan birok film gerekletirilmitir. zellikle, trn atas olarak
kabul edilen western filmleri, kahramanlarn bir yerden dierine yolculuklar zerine
kuruludur. Easy Riderda, yol temasn dierlerinden ayran yola kma eyleminin gnderme
yapt zgrlk, bireysellik, egemen kltre bakaldry simgeleyen toplumsal ve ideolojik
temsillerdir.

Yol Filmlerinin konografisi
Bir tr olarak, yol filmleri, yalnz protagonist karakterin devinimiyle, otomobil
imgesiyle ve usuz bucaksz manzara grntleriyle deil ayn zamanda, ekim a ve
lekleri, kamera hareketleriyle ikonografik olarak da tanmlanabilir (Hayward, 2000,
s.313). Trn, ekim teknikleri bakmndan en belirgin zellii kaydrma hareketi
kullanlmasdr. Kaydrma hareketi, ounlukla ara ya da srcnn hizasnda gerekleir.
Kamera kahramana dolayl olarak ynlendirilir ve grnts yol ile birlikte verilir
(Laderman, 2002, s.16). Yol ile yolcu, bir btnlk iinde hareket ederler. Kaydrma
hareketi, bunun en iyi biimde sunulmasn salar. Easy Ridern, grnt ynetmeni Laszlo
Kovacs, o dneme kadar kullanlmayan baz denemelerle bu tre zg grsel bir dil
oluturur. Hzl yaplan zoomlar, hareketi tamamlamayan evrinme, grntnn fludan
almas, elde ya da omuzda kamera kullanm, grsel yap bakmndan yeni araylar
gsterir.
132


Otomobilde olduu gibi, otoyol ve manzara grntleri zgrl simgeler
(Laderman, 2002, s.14). Yolun kendisi devingenlii getirdiinden her ey deiime aktr,
dolaysyla her ey olasdr. En ok kullanlan grnt kodlarndan biri, karakterlerin aynaya
ya da cama yansyan grntleridir. Kahramanlar, bir yerden dierine geerken gemilerini
geride brakp geleceklerine doru yol alrlar. Baka bir anlatmla, gemi dikiz aynasnda
kaybolurken otomobilin camlarnda yeni yollar belirir. (Sargent ve Watson, 2008, s.28).

Yola kma eylemi erevesinde ortaya kan bu yaplanma, tre zg tema,
ikonografi gibi eleri belirledii gibi ayn zamanda bir anlat stratejisi olarak da ele
alnabilir.

Easy Riderin Anlat Yaps

Anlat Kavram ve Sinemada Anlat Tarzlar
Anlat, her ada, her lkede, her toplumda szl ve yazl gelenein bir rn olarak
varolan en eski iletiim biimlerinden biridir. Yazn kuramcs Gerard Genette (1972),
anlaty gerek ya da d rn olaylarn eklemlenmesi biiminde tanmlar (s.71-72). Bu
balamda, anlat aralarnda bantlar bulunan eylemler dizgesidir. Tvezan Todorov (1978),
bu eylemler dizgesinde, her olayn birbirine eklemlenmesinden yola karak anlatlara zg,
ardklk ve deiim olmak zere iki zellikten szeder. Buna gre, ardklk, eylemler
zincirindeki her bir halkann birbirini izlemesidir. Dier zellik ise, zamana yaylan
eylemlerin balangcndan sonuna dek geen sre ierisinde yaanan deiimdir (Todorov,
1978, s.66).

Sinema; edebiyat, tiyatro gibi kendisinden nceki sanat alanlarnda gelitirilen anlat
kuramlarn, kendine zg diline uyarlayarak, ancak zn koruyarak alr. Sinemada, iki tr
anlatsal yap vardr: Geleneksel anlat (dramatik anlatm) ve ada anlat (epik anlatm).
Geleneksel anlat yaps, Hollywoodu nemli bir endstriye dntren, gie baars
kazanm birok filminin de temel yaptan oluturur. II. Dnya Sava sonras 1950
yllarnda ortaya kan ve geleneksel anlatya kar duruun bir rn olan ada anlatlarda
ise, gelimi bir ekonomik sistem kuran stdyo sisteminin gelenekselletirdii yapm
pratiklerine ve Hollywoodun kalplam sinema diline alternatif bir yaklam benimsenir.

133

Francis Vanoye (2005), sinemada geleneksel anlaty belli bir mantk zincirinde
izleyicide etki yaratmak amacyla sonu ya da zm blmne doru ynlendirilmi
eylemler dizisi olarak tanmlar (s.12). Bu balamda, anlatsal yap, yk araclyla
sunulan bir dizi olay, nedensellik, zaman ve mekanla ilikilendirerek anlamamza olanak
tanr (Bordwell ve Thomson, 2008, s.75).

Sinemada plan ve sahneler arasnda nedensellik ilikisi kurulmas, izleyiciyi tandk
ve nesnel bir ortamn varlna ikna etme abasndan kaynaklanr. Baka bir deyile,
Aristotelesin olay rgsnn kurulmasnda temel ilkelerden biri olarak ne srd
geree benzerlik ilkesini, geleneksel anlat sinemas da benimser.

Geleneksel anlat yapsnn en belirgin stratejisi, izleyicinin sahnelenen eyleme
duygusal katlmn salayarak kahramanla zdelemeye yneltmektir. zdeleme
srecinde, izleyicinin olay kahramanla birlikte yaamas beklenir ve bylece izleyici,
duygular kendisine gsterildii biimiyle alglar. Burada ama, izleyicinin sinemann
bysne kaplarak inanmasn salamak, filmde geen kurmaca olaylar, gerek olmad
halde doal bir gereklik gibi gstermektir. zdelemeyi en st dzeyde salamak iin
sanki yk kendi kendini anlatyormuasna, sinema salonunda olmasna karn, izleyiciye
kamerann, varln unutturulmak istenir. Baka bir anlatmla, ykleme teknikleri ve
sinemasal anlatm grnmez klnr. Kurgu, kendini anlatt hikayenin ardna gizlemelidir
(Gnen, 2007, s.45).

David Bordwelle (1986) gre, Hollywood sinemasnn anlatm biimi, V. Proppun
halk masallarn inceleyerek ortaya koyduu temel anlat yaplarnda olduu gibi, baz
deimez kalplara gre biimlenir. Hollywood filmlerinde kiilerin grevi, sorunlar
zmlemek ya da nceden belirlenmi hedeflere ulamaktr. Ksaca, izleyiciyi belli bir
duruma ikna etmektir. Bu ama dorultusunda girdikleri mcadelede, film kahramanlar
arasnda atma doar. Filmin sonunda ise kahraman ya zafer kazanr ya da bozguna urar
(Bordwell, 1986, s.17-34).

Klasik Hollywood sinemasnda, erevelemeden leklere, aydnlatmadan kurguya
sinematografik anlatm belli bir paradigmada dzenlenir. Gelime blm nasl olmaldr,
dnm noktalar filmin hangi blmlerinde yer almaldr gibi sorularn anlatmda nceden
134

belirlenmi yantlar vardr. Bu erevede film, sadece paralar birletirilmesi gereken bir
puzzledr (Liandrat-Guigues, 1990, s.53-54).

Geleneksel anlatm biimlendiren iki temel ltten sz edilebilir: Filmler, giri-
gelime sonu modeline uygun bir dramatik eri izler. Giri blmnde, karakterler dengeyi
bozacak engellerle karlar. Gelimede, engeller ve atma sergilenir. Sonu blmnde
ise, olay zme ular ve balang durumundaki denge yeniden kurulur. Bylece, olay
rgs belirli bir mantk zincirinde yaplandrlarak, izleyicinin olaylar, hayatn normal
ak iinde alglamas salanr ve zdeleme gerekleir.

Geleneksel anlatda, olay rgs, izleyicinin ilgisini ve gerilimi yknn sonunda
toplayacak biimde dz bir izgide ve kesintisiz olarak devam ederken ada anlatda,
olaylar sramal bir biimde eriler izer ve izleyicinin ilgisi oyunun geliimi zerine
ekilir. Bylece, kesintili bir anlatmla durak noktalar oluturularak izleyici dnmeye
yneltilir ve epizodik anlatm yoluyla zdeleme denetim altna alnr (Parkan, 1991, s.34).

Thomas Shatz (1983), eski Hollywood ve yeni Hollywoodu hem bir sanat hem de
bir endstri olarak karlatrrken geleneksel ve ada anlatlar arasndaki ayrm da
belirler. ncelikle, ada anlat yky deil, anlatma eylemini merkeze alr. Geleneksel
anlat, giri gelime ve sonutan oluan klasik dramatik eri ablonunu izlerken ada
anlatnn gevek bir olay rgs vardr ya da olay rgs bulunmaz. ada anlat
karakterleri gerek yaamda olduu gibi belirsizlikler tar. Geleneksel anlatnn aksine
neden sonu ba zayftr. Olaylar arasnda balant kurulmakszn gsterilebilir. Geleneksel
anlat, izleyicinin ilgisi filmin sonuna yneltilirken ada anlatda, zme ulaan bir
atma yoktur. Sinemann anlatm aralar gizlenmez, hatta n plana kartlarak bir
anlatcnn var olduunu izleyiciye sklkla hissettirir. Geleneksel anlat yapsnn aksine
ada anlat, zdelemeyi denetim altna alarak, izleyiciyi anlatdaki olaylar zincirine
yabanclatrmay amalar. Bu zelliklerinden tr ada anlat ak yapttr (Shatz, 1983,
s.232).

zleyici ve yapt arasnda kurulan bu iliki, ada anlaty, geleneksel anlatya
egemen olan uylamsal sinema kalplarnn dna karr. Bkere (1985) gre, ada
anlatlarda kahramann kendisi ve iinde bulunduu durum ortaya konulur. Kahramann
eyleminin amac soyut bir sorunu ortaya karmaktr; somut bir sorunu zmek deildir. Bu
135

balamda, geleneksel anlat adaletin gerekleip gereklemedii gibi somut bir sorunu
tartrken; ada anlat adalet kavramn sorgular (Bker, 1985, s.101-102).

Easy Ridern Anlat Yaps
Easy Rider, klasik Hollywood sinemasnn bir rn olarak nitelendirebileceimiz
konvansiyonel kalplarn dndadr. Klasik dramatik eri izgisi iinde gelien giri-
gelime ve sonu blmleri ak deildir. ncelikle, kahramann yola kmasna neden
olacak, balang durumundaki dengeyi bozacak bir engel, izleyiciye gsterilmez. Ayrca,
klasik anlat yapsnda olduu gibi kahramanlarn yklendikleri belirli grevler yoktur.

Film, geleneksel anlatya temel oluturan nedensellik ilkesine aykr olarak iki
nemli soruyu yantsz brakr: ncelikle filmin banda yer alan uyuturucu alm satmnn
Billy ve Wyattn yolculuunu finanse ettiine dair hibir bilgi yoktur. Oysa, kahramanlar
yola koyulmadan nce, bu alveriten kazandklar paray benzin deposuna gizlerler. Dier
bir yantsz soru ise, filmin son sahnesindedir. Film, iki motosikletli kahramann lmyle
sonulanr. Yolculuk, karakterleri a priori olarak dman kabul edilmi bir evrede betimler
(Cormier, 2009, s.126). Billy ile Wyattn uradklar silahl saldr sonucu iddete maruz
kalmalarna yol aacak hibir neden izleyiciye sunulmaz ve izleyici, bu sonu hazrlayan
olaylara ilikin herhangi bir ipucu bulamaz.

Filmin anlatsal yaps, nedensellik ilkesi erevesinde gelien ve birbirini izleyen
olaylardan ok; gevek olarak balanm birka servenden oluur (Laderman, 2002, s.17).
Cormier (2009), kar kltr konu alan yaptlarda, anlatsalln en alt dzeyde olduunu
vurgular. Yol filmlerinde, senaryo yazarlar, yol boyunca karakterlerin deviniminden
insanlararas etkileimin ortaya konulmas iin gnll olarak yararlanrlar. Senaryoda,
rnein, bir polisiye filmin aksine, kahramanlarn gereklilikler/engeller karsnda
gdlenmesini salayacak eylemlere ihtiya duyulmaz. Gzergah zerinde gerekleen
karlamalar yeterlidir. Bu karlamalar, Easy Riderda olduu gibi ounlukla sonusuz
kalr; sradan ve rastlantsaldr (Cormier, 2009, s.125).

ada anlat yapsna uygun olarak, filmde, sinemasal zaman kronolojik bir
sralama izlemez ve geiler vardr. Hopper, Easy Riderda, anlatm dilini zenginletirmek
iin kurgusal deneyler yapar. Bir sahne bitmeden ilerideki bir sahneye ait grntlerin
136

gsterilmesi, ok hzl ve birbirini takip etmeyen kesmeler, tekrar edilen grntler ve
sesler, denenen yeni ifade biimleridir.

Filmin nemli bir blmnde, Billy ve Wyattn yol alrken ekilmi grntleri
vardr. Bu ekimlerde herhangi bir dramatik kurgu hedeflenmez. Ladermana (2002) gre,
yol filmlerinde sklkla kullanlan zoom, kaydrma gibi kamera hareketlerinin, alt a ya da
frontal ekimlerin bir yk anlatma amac yoktur; yalnz kahramanlarn hareketini izler
(s.71).

Yol filmlerinin tmyle ssz yollarda getii sylenemez. ncelikle, mantksal
adan srcnn benzin, yemek gibi yola devam etmek iin temel gereksinimlerini
karlamas gerekmektedir. Yolda verilen molalar, anlatsal yapnn gelitirilmesi
bakmndan da kanlmazdr: Kahramanlarn arasndaki ilikinin anlatlmas, yeni
karakterlerin olaya katlmas, su ilenmesi gibi. (Laderman, 2002, s.15). Billy ve Wyattn
bir gsteri yryne izinsiz katldklar gerekesiyle nezarethaneye alndklar srada
tantklar avukat George Hanson ya da otoyoldan aldklar otostopu hikayenin
gelitirilmesine katk salar. Ancak, baz sahnelerde - ana karakterlerin saldrya uradklar
sahne gibi - karakterlerin ykye katlma biimleri de tmyle rastlantsaldr.

Filmde, ada anlat yapsnn izini srebileceimiz bir dier ipucu ise,
yabanclatrma eleridir. Geleneksel anlat yapsnda, izleyiciyi, karakter ve olaylarla
zdeletirmek iin kamera, aydnlatma gibi teknik aralarn varl izleyiciye hissettirilmez.
Oysa, Easy Ridern birok sahnesinde, gne nn kamerann merceine yansmasna
bilinli olarak izin verilir. Grnt ynetmeni Kovacs, bu sayede gereklie yaklamaya
alr.

Dennis Hopper, Easy Ridern sonunda yer alan nl mezarlk sahnesinde
yabanclama elerini bu kez filme gerekst bir grnm kazandrmak iin kullanr ve
yeni bir dilin kendinden sonra gelen ynetmenlerce rnek alnmasn salar. Bu sahnede,
balkgz merceklerle yaplan ekimler, elinde emsiyesiyle mezarlklar arasnda dans
ederek gezen takm elbiseli adam, kaotik seslere elik eden oyuncularn absrt monologlar
bu gerekstc yaklamn gstergeleridir.

137

Hopper, mezarlk sahnesinde hayran olduu Fransz Yeni Dalga sinemacnn nl
temsilcisi Jean-Luc Godarddan etkilenir. Godardn la Chinoise (inli Kz, 1967) adl
filminde oyunculara ynelen Kes, ok iyi diyen sesi kurguda atlmadan kullanlmtr.
Hopper da, benzer bir biimde, mezarlk sekansnn kurgu aamasnda, grnt ynetmenine
direktif veren sesini atmam, kullanmay yelemitir. Hatta sesten rahatsz olan Wyatt
(Peter Fonda) shut up (kes sesini) diye barm; ynetmen, bu sesi de filmde kullanmtr.
Easy Ridern bu deneysel teknikleri, geleneksel anlat yapsnn izleyiciyi srkledii pasif
izleme srecini kertir ve yeni temsil biimleri, alternatif ve grngsel toplumsal
gerekler ortaya koymak iin eylem, dnce ve duygu figrleri sunar (Ryan ve Kellner,
2010, s.44).

Easy Rider, anlat kiileri asndan ele alnd zaman, filmin ilk sahnesinden
itibaren birbirine zt iki kahramanla kar karya olduklarnn izleyiciye hissettirildii
grlr. Havaalanna yakn bir mekanda, uyuturucu alveriinin gerekletii srada, Billy
eilirken Wyattn dimdik ayakta olduu grlr ve iki karakter arasndaki csse fark
izleyiciye abartl bir anlatmla verilir. Daniele (2008) gre, kahramanlar, izleyiciye ikili
filmleri ya da komedi iftleri zerine olan filmlerin tipik klasik kiilik arpmalar halini
anmsatr. Her frsat bu kiilik atmalarn sergilemek iin kullanlr. Ancak, Wyatt - Billy
ilikisindeki atma film boyunca zlmez; sadece, temsil ettikleri kar kltrn
potansiyelini ve motivasyonunu kefetmek iin filme alan salar. Ana kahramann
giysilerinden diyaloglarna kadar birok ipucu kiiliklerini yanstan gstergelerdir.
Kahramanlarn kullandklar motosikletler buna rnektir. Wyattn kulland motosikletin,
daima dik durmasn salayan yksek bir arkal ve gidonu vardr. Billynin motosikleti ise,
daha alaktr. Wyatta oranla daha yatk durur. Filmin genelinde, Billy, Wyatta gre, daha
hareketli, duygularn daha aklkla da vuran, daha konukan ve samimi bir duru sergiler.
Wyatt az konuur, sylediklerinin alt metninde dnya grn yanstan bir felsefe vardr,
daha entelekteldir. Olaylar karsnda Billyye gre daha serinkanl bir tutum sergiler ve
karizmatiktir. (Daniel, 2008, s.85-86).

Cohan ve Hark (1997) ise, Easy Riderda, klasik Hollywood sinemasndaki
rneklerde grld gibi, eylemin erkek karaktere odakl olduunun altn izer. Kadn
karakter, yolcu ya da arzu nesnesi olarak edilgen konumdadr (Cohan ve Hark, 1997, s.20).
Easy Rider, erkek karakterleri merkeze almakla birlikte, kahramanlardan Wyatt kadnlarn
arzu nesnesi olur. Otostopu karakterin hippilerle komn hayat yaad yerde Wyatt kadn
138

karakterlerden birinin ilgisini eker. Tehditkar baklar ve aalayc konumalarla erkek
mteriler tarafndan dlandklar kafede, Wyattn, ayn mekanda oturan kadnlar
tarafndan arzu nesnesine dntrlmesi dikkat ekici bir elikidir. Filmin genelinde,
dnemin bireyselci yaklamnn eril bir bak asndan verildii gzlemlenir; kadn
karakterler marjinalletirilir (Ryan ve Kellner, 2010, s.53).

Karakterlerin d grnmleri, kar kltre, muhafazakar toplumun bakn
konumlandrmak iin aratr. Uzun sal olmalar ve otomobil dnda bir motorlu ara
kullanmalar onlar tekiletirir. Motelde konaklamak istediklerinde, bo oda yazan kl
tabela resepsiyon grevlisi tarafndan kapatlr hatta kap kilitlenir ve kovulurlar. Bir baka
deyile, muhafazakar toplum, hippilerin yerleik yaam karsndaki gebe yaamlarn ve
alternatif deerleri reddetmitir.

Ksaca, Easy Rider geleneksel karsnda alternatif yaam biimlerini sorgularken;
ayn zamanda, klasik Hollywood sinemasndan yeni Hollywood sinemasna uzanan srete,
geleneksel anlatmn snrlarn zorlayarak ada anlat biimine yaklar; byk bteli
filmlerin gie baarlarn aar ve dnemin yeni teknolojik olanaklarndan yararlanarak
grselletirdii kendine zg sinemasal anlatmyla Amerikan ve daha sonra Avrupa
sinemasnda yolculuk yklerine model olur.

Sonu
Yol ve yolculuk kavramlar insanlk tarihi boyunca birok eserin ana temas
olmutur. Sinema tarihinde de, ilk gsterimi yaplan film lArive dun Train en Gare de
Ciotatdan gnmze birok filmde, eitli biimlerde bu konunun ele alnd
bilinmektedir. Bu almada, yol filmlerinin, bir tr olarak, yol ve yolculuk temas
balamnda, ayrc zellikleri belirlenmitir. Trn grsel slup ve anlatm tarz
incelenirken dnemin toplumsal ve kltrel yapsyla ilikisi de aratrlmtr. Easy Rider
rneinde, yol filmleri tematik ve ikonografik adan incelenmi; sinema endstrisinde
yapm pratikleri bakmndan yeri deerlendirilmitir.

Yol filmlerinin, Amerikan sinemasna zg bir tr olarak, 1960l yllarda, Amerikan
ryas fenomenine yabanclaan toplumun alternatif yaam biimleri arayn, egemen
kltr ve kar kltr arasndaki gerilimi, yol ve yolculuk kavramlar zerinden aktard
sylenebilir. Trn en temel zellii, devinimin bir ideolojik arka plan erevesinde ele
139

alnmasdr. Yolculuk srasndaki yeni deer araylarna, bireylerin varolusal tedirginlii
de elik etmektedir. Dolaysyla, toplumsal ve kltrel perspektifte yeni deerlere uzanan
yollar ayn zamanda, antikonformist kahramanlar iin isel bir yolculuun da balangcn
oluturmaktadr.

Yol filmlerinde, egemen sisteme kar duruun, estetik ve biimsel adan belirli
kalplara uymaya zorlayan Hollywood stdyo sistemine kar bir bakaldry da beraberinde
getirdii grlmektedir. Yeni deerler ve alternatif yaam biimlerine ynelim, trde, grsel
slup, sinemasal anlatm araylaryla btnlemitir. Yol filmlerinin yaps, nedensellik ve
karakterin gdlenmesi gibi klasik Hollywood sinemasna zg dzenlemelerden ibaret
deildir. Bu balamda, Easy Ridern, Hollywoodun stdyo sistemiyle biimlenen
geleneksel anlat kalplarn krarak ada anlatya yaklat sonucuna ulalmtr. Yol ve
yolculuk kavramlar dnemin siyasi, toplumsal ve kltrel koullarn sorgulamak ve
izleyiciye sorgulatmak iin bir ara rol oynar; yola kmak ya da bir mekandan dierine
ulamak bir ama deildir. Sinema tarihinde, yol filmlerini bir tr olarak, yol ve yolculuk
temalar zerine kurulu filmlerden ayran en nemli zellik de budur.

Easy Rider, gnmzde yol filmlerinin ilk ve en nemli rnei olarak kabul
edilmektedir. Hem sinema sanatna kazandrd deneysel yaklam hem de stdyo sistemi
dnda bamsz bir yapm olarak elde ettii byk gie baarsyla, sinemada yeni
araylarn karlk bulabileceini kantlayarak yaratc ynetmenlere yol amtr. Film,
birok Avrupal ynetmeni de etkilemeyi baarmtr. Wim Wenders, David Lynch, Oliver
Stone, Ridley Scott, Sam Peckinpah, Abbas Kiarostami gibi ynetmenlerin kariyer yolunda,
bu tr nemli bir yer tutmaktadr.

Kaynaklar
Abisel, N. (1995). Popler Sinema ve Trler. stanbul:Alan Yaynclk
Berra, J. (2008). Declarations of Independence: American Cinema and Partiality of
Independence Production. Bristol: Intellect Ltd.
Bordwell, D. (1986). Classical Hollywood Cinema:Narrational Principales and
Procedures. Narrative, Apparatus, Ideology iinde. Ed. Philip Rosen. New
York: Colombia University Press
Bordwell D., Thomson K. (2008). Film Sanat. (ev. Ertan Ylmaz ve Emrah Suat Onat).
Ankara:De Ki

140

Brant, P. M., Shafrazi, T. (2010) Dennis Hopper Interview, Interview Magazine.
12.06.2011, http://www.interviewmagazine.com/film/dennis-hopper-complete-
interview/
Buscombe, E. (1970). The Idea of Genre in the American Cinema, Screen, Say 11 (2),
33-45, Oxford University Journal.
Bker, S. (1985). Sinema Dili zerine Yazlar. Ankara: Dost.
Cohan, S., Hank, I. R. (1997). The Road Movie Book. London: Routledge.
Cormier, C. (2009). Contre-culture et cinma: Dennis Hopper Loeuvre. Paris:
Harmattan.
Corrigan, T. (1991) A Cinema Without Walls: Movie And Culture After Vietnam, New
Brunswick : Rutgers University Press.
Daniel, A. (2008). Tekmeleri Savurun: Easy Rider ve Kar-Kltr. Kayp Otobanlar
iinde (ev. Pelin zdoru). Ed. Jack Sargent, Stephanie Watson. stanbul:
Altkrkbe.
Everett, W. (2009). Lost in Translation? The European Road Movie, or A Genre, Adrift
in The Cosmos, Literature Film Quarterly, Say 37, 165-175.
Fonda, P. (Yapmc) & Hopper, D. (Ynetmen). (1969). Easy Rider [Film]. Los Angeles:
Raybert Studios.
Gardies, A. (1998). Lespace au Cinema. Arts Plastiques et Cinema. Les Territoires du
Passeur iinde. Ed. Marie-Franoise Grange ve Eric Vandecasteele. Paris:
LHarmattan.
Gehring, W.D. (1988). Handbook of American Film Genre. USA: Greenwood Press
Genette, G. (1972). Figures III. Paris: Seuil
Gledhill, C. (2000). Tr Kavramn Yeniden Dnmek. (ev. Hasan Akbulut) Sinema:
Tarih Kuram Eletiri. Der. Seil Bker Grhan Topu, stanbul: Krmz Kedi
(2010)
Goldman, A. (1985). Errance dans le Cinma Contemporain. Paris: Editions Henri
Veyrier.
Gnen, M. (2007). Hollywood Sinemas. stanbul:Es.
Hayward, S. (2000) Cinema Studies : Key Concepts. Kentucky: Routledge.
Hurault-Paupe, A. (2007) Le Road Movie: Genre du Voyage ou de LAmerique
Immobile. Cinema et Voyage iinde, Ed. Ren Gardies. Paris: LHarmattan.
Kerouac, J. (2011) On The Road (Yolda). (ev. Can Kantarc). stanbul: Ayrnt
Yaynlar.
Kolker, R. P. (2009). Film Biim ve Kltr (ev. E. Ylmaz). Ankara: De Ki.
Laderman, D. (2000) The Road Movie Rediscovers Mexico: Alex Cox's "Highway
Patrolman", Cinema Journal, Say 39, 75-87. Texas: University of Texas Press.
Laderman, D. (2002). Driving Visions: Exploring the Road Movie. Texas: University of
Texas Press.
Lev, P. (2000). American Films of 70s: Conflicting Visions. Texas: University of Texas
Press.
Liandrat-Guigues, S. (1990). Innombrables sont les rcits. Lamour du Cinma
Amricain, Cinemaction T.54. iinde. Ed. Guy Hennebelle.
Lopez, D. (1993) Films by Genre. North Carolina: MacFarland & Company.
Mark, W. (1982). Road Movies: The Complete Guide on Wheels. London: Proteus Press.
Morris, C. (2003) The Reflexivity of the Road Film. Film Criticism. Vol.28 no.1.
zden, Z. (2004). Film Eletirisi. stanbul:mge Kitabevi
Parkan, M. (1991) Brecht Estetii ve Sinema, zmir: deart
Ryan, M., Kellner D. (2010). Politik Kamera. (ev. Elif zsayar). stanbul: Ayrnt
Yaynlar.
141

Sargent, J., Watson, S. (2008). Kayp Otobanlar, (ev. Pelin zdoru) stanbul:
Altkrkbe.
Schaber, B. (1997). Hitler Cant Keep em That Long: The Road The People. The Road
Movie Book iinde. Ed. Steven Cohan ve Ina Rea Hark. London: Routledge
Seluk, A. (16.12.2006). Yol hem retici hem iyiletiricidir. Cumhuriyet. 18.03.2011,
http://www.siyad.org/article.php?id=430.
Shatz, T. (1983). Old Hollywood/New Hollywood Ritual, Art and Industry. Michigan:
UMI Press.
Todorov, T. (1978). Les Genres du Discours. Paris:Seuil.
Tudor, A. (1974). Theories of Film. New York: Viking Press.
Vanoye, F. (2005). Rcit Ecrit Rcit Filmique. Paris: Armand Colin.
Watson, S. (2008). At Srmekten Araba Srmeye; Bir Zamanlar Batda. Kayp Otobanlar
iinde (ev. Pelin zdoru). Ed. Jack Sargent, Stephanie Watson. stanbul:
Altkrkbe.