Sveuilite u Rijeci

Graevinski fakultet
Struni studij graevinarstva
Geotehniko ininjerstvo
Tlak i otpor tla
(Odabrana poglavlja iz: Nonveiller, E (!""#$ %ehanika tla i te&eljenje graevina
'kolska knjiga, (agreb ) zi&ski se&estar akade&ske godine *##+,#- $
0 SADRAJ
0 SADRAJ 2
1 TA! " #T$#R TA%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%&
1%1 Tlak 'irovanja%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%&
1%2 Aktivni tlak na potporne konstrukcije%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%(
1%& )oulo'*ova teorija%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%+
1%( Reference%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%,
*
1 TA! " #T$#R TA
1%1 TA! -"R#.A/JA
. beskonano& ho&ogeno& poluprostoru od sipkog &aterijala s vodoravno& povr/ino& djeluje
glavno naprezanje v na horizontalne ravnine koje su oko&ite na s&jer gravita0ije, te glavno
naprezanje h na vertikalne ravnine
slika 1%1 1e2or&a0ija priz&e tla na glatkoj podlozi
Odnos iz&eu veliine glavnih naprezanja v i h ovisi o nainu kako se taloi &aterijal u
poluprostoru i o nastali& de2or&a0ija&a, pa se ne &oe odrediti iz poznatih osobina &aterijala Odnos
iz&eu glavnih naprezanja iznosi:
gdje je 3 koe2i0ijent tlaka
. &aterijalu taloenu pod djelovanje& vlastite teine koji nije pretrpio nikakvu bonu de2or&a0iju
(h4#$, naprezanja na horizontalni& ploha&a jednaka su teini nadsloja
5ro&atra&o priz&u abcd na slika !! o&eenu dvje&a vertikalni& ravnina&a i za&isli&o da stoji
slobodno na podlozi ad bez trenja Ona bi se pod djelovanje& vertikalnih napona de2or&irala u trapez
zbog bonog rastezanja, koje pre&a 6ookeovu zakonu iznosi:
. sedi&entirano& sloju to je rastezanje sprijeeno uinko& napona u oba vodoravna s&jera, /to
izaziva horizontalne de2or&a0ije:
7zjednae li se de2or&a0ije koje su nastale zbog nor&alnog i horizontalnog dobiva&o da je:
8lak &irovanja, dakle, raste od povr/ine sloja linearno s dubino&, pa se &oe izraziti kao linearna
2unk0ija vertikalnih napona:
. to& izrazu je:
koe2i0ijent tlaka &irovanja nepore&e9enog sedi&enta 5oissonov koe2i0ijent kre9e se iz&eu # i
#,: On ovisi o stanju konsolida0ije i o drugi& osobina&a &aterijala te se &oe odrediti
eksperi&entalno za nepore&e9ene uzorke tla %jerene su vrijednosti u grani0a&a od oko:
;
8erzaghi je pokusi&a &jerio tlak &irovanja i dobio ove vrijednosti:
pijesak 3# 4 #,<*=
glina 3# 4 #,-# do #,-: (pregnjeeno i ponovno konsolidirano$
8s0hebotario22 (!":*$ je izveo opsene pokuse da bi odredio tlak &irovanja i na/ao je da on znatno
ovisi o uvjeti&a u koji&a se eksperi&entira
. literaturi se esto navodi koe2i0ijent tlaka &irovanja:
8aj je izraz izveo >ak? (!"<<$ No njegov se izvod te&elji na pretpostavka&a koje nisu u skladu s
uvjeti&a djelovanja tlaka &irovanja, pa i taj izraz ne&a teorijskog opravdanja i ne daje pouzdane
rezultate
8lak &irovanja za praksu ne&a posebnog znaenja jer sve na/e konstruk0ije /to podupiru tlo ili se
na njega oslanjaju izazivaju de2or&a0ije, pa se ti&e naru/ava osnovni preduvjet za djelovanje tlaka
&irovanja Njegova na& je veliina potrebna kad u laboratoriju eli&o uspostaviti napone koji su
djelovali u prirodi na nepore&e9ene uzorke, da bi se /to tonije utvrdili elastini para&etri E, G i
1%2 A!T"./" TA! /A $#T$#R/0 !#/STR1!)"J0
.z&e&o hipotetian sluaj da u vodoravno& tlu izvede&o denivela0iju uspravni& iskopo& dubine
6 kao na slika !* Nastalu stijenku podupire&o vertikalni& zido&, ali tako da se sprijei de2or&a0ija
volu&ena tla iza njega Na zid bi tada djelovao tlak &irovanja h 4 3# @ @ z .&jesto toga hipotetinog
pri&jera vjerojatno 9e u toku izvedbe denivela0ije nastati vodoravno rastezanje tla iza zida Ako je
de2or&a0ija dovoljno velika, u toj 9e se zoni uspostaviti aktivno granino ravnoteno stanje, a na zid 9e
djelovati horizontalni napon /to raste linearno s dubino&, pre&a izrazu:
A v A A
K c K 2 =
21%13
gdje koe2i0ijent aktivnog tlaka ( )
2
45
2

= tg K
A
21%23
Bezultanta napona na zid je sila 5A koja djeluje u tei/tu dijagra&a napona na visini 6,; od donjeg
ruba denivela0ije Sila 5A naziva se aktivni tlak Ona je donja granina sile koju zid preuzi&a da odri
ravnoteu na nastaloj denivela0iji, ako je zona iza zida dovoljno de2or&irana >ednolina spe0i2ina
de2or&a0ija podruja abc iza zida nastaje kad on rotira oko donje toke a pa na gornje& rubu nastaje
po&ak pre&a van veliine sA 3lin abc naziva se aktivni klin
Obratno 9e biti kad zid prenosi na tlo neku silu koja potiskuje i zbija tlo u klinu abc, kao na slika !*
(b$ 6o&ogena spe0i2ina de2or&a0ija nastat 9e rota0ijo& oko donje toke, a po&ak gornjeg ruba zida
pre&a tlu je sp Ako je de2or&a0ija dovoljno velika, uspostavit 9e se pasivno granino ravnoteno
stanje, a na zid 9e djelovati horizontalni napon pre&a izrazu:
P v P P
K c K 2 + =
21%&3
gdje koe2i0ijent pasivnog tlaka ( )
2
45
2

+ = tg K
P
21%(3
Bezultanta je napona sila pasivnog otpora 55 /to djeluje u tei/tu dijagra&a napona u
nekoherentno& tlu na donjoj tre9ini visine 6
<
slika 1%2 Odnos iz&eu de2or&a0ije i sile na zid= (a$ aktivno stanje, (b$ pasivno stanje, (0$ odnos &eu silo& 5 i po&ako&
slika !*(0$ she&atski donosi ovisnost iz&eu rezultante tlaka na zid i njegova po&aka 8lak
&irovanja 5# ovisi o poetno& stanju koje, nije poznato Ako zid popu/ta pod djelovanje& sile 5#, tlak
9e se s njegovi& po&ako& postupno s&anjiti do donje granine veliine aktivnog tlaka 5A Ako se zid
odupre o tlo, &aterijal se zbija i sila 5# raste s po&ako& zida do gornje granine veliine pasivnog
otpora 5p Aktivni tlak 5A i pasivni otpor 55 donja su i gornja grani0a sile koja &oe djelovati na zid
Celiina po&aka s potrebnoga da bi se postiglo aktivno stanje vrlo je &ala (oko #,;D visine stijene$, a
za pasivno je stanje potreban znatno ve9i po&ak stijene pre&a tlu (oko ;D njezine visine$
Negativni je po&ak zida ()s$ kad potporni zid rotira oko prednjeg ruba te&elja, zbog ve9ih napona
na tlo u to& podruju 5ozitivni po&ak zida (Es$ i porast tlaka na zid 5 F 5A &oe nastati kad se iza
zida graenoga na sti/ljivu tlu izradi nasip, /to uzrokuje naknadno jae slijeganje u zoni stranje ivi0e
zidnog te&elja 8ipini pri&jeri prikazani su na slika !;
slika 1%& .tje0aj slijeganja na aktivni tlak: (a$ zid u zasjeku, (b$ zid ispred nasipa na sti/ljivo& tlu
. oba sluaja na slika !* ravnina zida ab ravnina je &anjeg, odnosno ve9eg glavnog napona sa
4# Bezultanta tlaka na zid integral je napona iz jednadbe (!!$, odnosno (!;$ po visini zida:
2&%13
Naponi su na donje& kraju zida:
2&%23
7z jednadbe (;*$ dobit 9e se da je pa 4 # u dubini z0:
2&%&3
. dubini z G z0 djeluju vlani naponi iz&eu zida i tla .z tu pretpostavku, koja stvarno nije nikad
ispunjena, bio bi ukupan tlak na zid 5a 4 # u dubini 6 4 6#, koja pre&a izrazu (;!$ iznosi:
2&%(3
:
>ednadbe (;;$ i (;<$ pokazuju da se u koherentno& &aterijalu &oe izvesti stabilan vertikalan
otkop bez podupiranja
. literaturi je esta tvrdnja da je stabilna visina vertikalna otkopa jednaka 6# iz jednadbe (;<$
Stvarno je &aterijal uz stijenu na dubini od 6 F z0 u stanju slo&a, kako se vidi iz slika !< (b$ jer sve
%ohrove kruni0e sa A4#, a C F @z0 sijeku anvelopu slo&a Otkopana stijena &oe biti stabilna i na
ve9oj visini ako se iza nje ne stvaraju vlane pukotine i ako na vertikalnu plohu djeluje kapilarni tlak
slika 1%( Naponi uz stopu vertikalne stijene visine 6 4 *z0: (a$ aktivni klin i naponi pri dnu,
(b$ %ohrove kruni0e u stopi stijene
Hudu9i da kapilarni tlak ovisi o relativnoj vlanosti zraka (isparavanje iz kapilara i stvaranje
&eniska$, ne &oe se raunati da on stalno djeluje, pa denivela0ija visine 6 F z0 nije trajno stabilna
slika 1%4 Baspodjela aktivnog tlaka u koherentno& tlu: (a$ dijagra& napona kad u tlu ne&a pukotine,
(b$ isto s pukotina&a dubine zp
Baspodjela napona aktivnog tlaka na zid u koherentno& &aterijalu prikazana je na slika !:
Hudu9i da iz&eu zida i tla ne &ogu djelovati vlani naponi, treba aktivno& tlaku dodati rezultantu
pre&a izrazu (;!$ vlanih napona , pa je rezultiraju9i tlak uz z0 iz jednadbe (;;$:
24%13
Bazlika

2
2c
u praksi se zane&aruje, ali ona &oe biti velika kad je kohezija znatna ili je visina
zida &ala Bezultiraju9i aktivni tlak djeluje na visini
Ako u zoni aktivnog klina nastanu pukotine do dubine zp, aktivni tlak iz (:!$ treba raunati za zid
visine 6 I zp s optere9enje& ravnine na dubini zp sa:
3ad je na povr/ini terena jednolino raspodijeljeno optere9enje J, pove9avaju se naponi i
rezultiraju9i tlak na zid (slika !+$ (a raun napona i raun sila &ogu9e je pretpostaviti da je &aterijal
iza zida na 2iktivnoj visini 6J 4 J,
+
slika 1%5 1ijagra&i aktivnog tlaka kad je povr/ina iza zida optere9ena s J
Na osnovi toga 9e&o, u skladu s jednadbo& (!!$, dobiti napone u dubini z:
25%13
Bezultiraju9e sile aktivnog i pasivnog otpora bit 9e nakon ureenja, u skladu s izrazo& (:!$:
25%23
Aktivni tlak i pasivni otpor &ogu se raunati iz jednadbi (;!$ i (:!$ sa&o kad su ispunjene
osnovne pretpostavke Bankineove teorije, a to su:
gladak vertikalni zid=
horizontalan teren iza zida,
u koje& su plohe glavnih napona vodoravne i vertikalne i de2or&a0ija je zone slo&a jednolina I
rota0ija zida oko toke a u stopi zida na slika !* (a$ i (b$
Bankineova teorija ne daje tone rezultate za drukije rubne uvjete
1%& )#1#-6#.A T0#R"JA
Godine !--+ 2ran0uski je inenjer Koulo&b dao rje/enje za raun tlaka i otpora tla pri aktivno& i
pasivno& stanju slo&a s op9i& rubni& uvjeti&a Osnovne pretpostavke Koulo&bova rje/enja su:
zid je krut=
klin tla abc iza zida, pre&a slika !*, o&een klizno& ploho& koja prolazi kroz donju
toku zida, pona/a se kao kruto tijelo=
s&jer djelovanja sile 5A iz&eu klina i zida te njezino hvati/te poznati su=
na kliznoj plohi ab aktivirana je puna vrijednost vrsto9e na s&i0anje
5redzna0i kutova , i oznaeni su na slika !* (0$ i (d$
Na slika !* prikazan je klin tla iza zida o&een po volji odabrano& ploho& s nagibo& Sile L! i
3! su reak0ije vrsto9e na s&i0anje na plohi ab koje odgovaraju para&etri&a vrsto9e na s&i0anje
0,:3!40l! i N!4L!0os
Ako pretpostavi&o da s&i0anje nastaje na ravnini ab, poznate su veliine:
s&jer reak0ije L!,
s&jer i veliina 3!
s&jer, veliina i hvati/te teine klina M!
a pretpostavljeni su s&jer i hvati/te tlaka 5
-
8i& je poda0i&a odreen poligon sila I slika !* (b$ I za ravnotene stanje klina, iz kojega se
dobije veliina iz&eu zida i klina 5 za odabranu kliznu plohu ab 7z uvjeta ravnotee sila je izraziti
veliinu aktivnog tlaka 5 kao 2unk0iju zadanih veliina i kuta klizne plohe ab:
21%13
8lak 5 ovisi o nagibu pretpostavljene plohe slo&a (a ravnoteu klina &jerodavna je ona ravnina
koja iz (!!$ daje najve9u silu 5A Nagib 0 kritine plohe izraunao je Koulo&b iz uvjeta:
21%23
>ednadbe (!!$ i (!*$ dovoljne su da se izrauna nagib kritine plohe na kojoj nastaje slo& za
aktivno stanje, ali se ne da ustanoviti raspodjela napona uzdu &jerodavne klizne plohe i uzdu zida
7z jednadbi (!!$ i (!*$ dobiva se koe2i0ijent aktivnog tlaka:
21%&3
s oznaka&a i predzna0i&a kutova pre&a I slika !* (0$ Ako je 4 "#N, 4 # i 4 #, izraz za 3A
jednak je ono&e iz jednadbe !*!tabli0a !!(!*$
slika 1%2 Bavnotea sila na klinu tla abc iza zida: (a$ zid i klin tla iza njega, (b$ poligon sila, (0$ konven0ija predznaka kutova
za aktivni tlak, (d$ isto za pasivni otpor
1%( R070R0/)0
Nonveiller, E (!"-"$ %ehanika tla i te&eljenje graevina 'kolska knjiga, (agreb
O