BAHE BTKLERNN

EKOLOJK STEKLER
(I.BLM)
Prof.Dr..ebnem ELLALTIOLU
(Bahe Bitkileri Yetitirme I Dersi)
BAHE BTKLERNN EKOLOJK
STEKLER
Tm canllar gibi, bitkilerin
yaamn oluturan byme ve
gelime ile ilgili olaylar genetik
yap ve evre koullar
tarafndan ynlendirilmektedir.
Herhangi bir yrede, genetik
yaplar farkl olan bitkilerden, o
yrenin evre, yani ekolojik
koullarna uyum salayabilenler
yaama ansna kavumaktadrlar.
Bir dier deyile, bitkisel
retimin eitlilii byk lde
evreyi (ekoloji) oluturan iklim
ve toprak koullar tarafndan
belirlenmektedir.
BAHE BTKLERNN EKOLOJK
STEKLER
1) KLM
2) BAHE BTKLERNN ZEL KLM
STEKLER
3) YER
4) TOPRAK
balklar altnda incelenecektir.
KLM
Yeryznn deiik yrelerindeki
atmosferik olaylarn inceler ve ortalama
deerler olarak ifade eden iklim zerindeki
almalar, Klimatoloji bilim dalnn konusudur.
klim;
Su Yzeyleri,
Rzgar Yn,
Atmosferdeki CO2 dzeyinden
etkilenmektedir..
klimi Oluturan Etmenler
1) Scaklk
2) Ik
3) Nem
4) Rzgar
Scaklk
Optimum Scaklk
Bitkilerin temel fizyolojik yaam olaylarnn
gereklemesi ve geliebilmeleri iin ihtiya
duyduklar scaklk aral 5-36
o
C aralnda
deimektedir.
Bahe bitkilerinin yetitirilmesinde ama: en
yksek verim ve kaliteyi salayacak bir
optimum scaklk rejiminin salanmasdr.
Optimum scaklk snr
bitki tr ve eitlerine gre
byk lde farkl
olabilecei gibi, bitkilerin
iinde bulunduklar gelime
devrelerine de byk
lde baldr.
imlenme
Srme
ieklenme, Dllenme
Meyve Olgunlamas gibi
Bitkilerin ounluu,
gelime dnemi iinde ,
gndz scaklndan daha
dk gece scakl
isterler. . Sz konusu scaklk
farknn yeterli olmad
durumlarda, meyvelerin
kendilerine zg renklerini
kazanamadklar, sebze
fidelerinin pikinlee-
medikleri ve araplk
zmlerde kaliteli arap
retimi iin byk nem
tayan asit orannn
dt grlmektedir.
Optimum scaklk
Scaklk Toplam
Herhangi bir bitkinin belirli bir gelime evresini
tamamlamas iin belli bir scaklk toplamna ihtiya
vardr. Bu ihtiyac karlamak iin, belirli bir temel
scakln (minimum gelime-eik scaklk) zerindeki
gnlk scaklk derecelerinin toplam alnmaktadr ve
birimi gn-derecedir.rnek olarak asma +10
o
Cnin
zerindeki scaklklarda gelime gsterdiinden, herhangi
bir ekolojide bir zm eidinin srme ve olgunlama
dnemleri arasndaki Etkili Scaklk Toplam stei,
bu periyot iinde 10
o
C ve zerindeki gnlk ortalama
scaklklarn toplanmasyla hesaplanmaktadr. Meyve
trleri iin Etkili Scaklk Toplamnn hesaplanmasnda
sert ekirdekli meyveler iin +5
o
C,yumuak ekirdekli
meyveler iin +7
o
C, Antep fst iin +12
o
C esas alnr.
HURMA NEDEN ERZURUMDA YETMEZ?
Her ekolojinin, deiik bitki tr ve eitlerinin
minimum gelime scaklklarna gre hesaplanm
etkili scaklk toplamlarndan hareket ederek, o
ekolojide hangi tr ya da eitlerin daha baarl
olarak yetitirilebilecei konusunda karar verebiliriz.
Hurmann meyvelerini olgunlatrabilmesi iin 18
o
C
zerinde 2000 saat civarnda geirmeleri
gerekebilmektedir. Erzurumda k souklar hurma
iin ldrc olmakta; k aylarnda minimum scaklk
deeri uygun olan bir baka yerde de bu defa toplam
scaklk istei devreye girmektedir.
Ankarada Antepfst bahesi kursak
olmaz m?
Ankara Merkez ilede etkili scaklk toplam, 1650
gn-derecedir. Bu durumda, gelime ve meyve
tutumu, meyvesini olgunlatrmak iin 2750-2800
gn-dereceye ihtiya duyan Antep fst bitkisi
iin Ankara hi uygun bir iklime sahip deildir.
anakkale-Ayvack, Manisa-Yunt Danda bulunan
Antepfst aalarnn sadece %20-25inin meyve
vermesi, dierlerinin meyve oluturmamasyla ilgili
bir aratrma yapan Satl (2003,Balkesir niv.), bu
yrelerdeki etkili scaklk toplamnn, Antepfst
iin snr dzeylerde kaldn ve hatta yetersiz
olduunu belirlemitir.
Dk scaklk
D D k S k S cakl cakl n Yararl n Yararl etkileri: etkileri:
Baz klk sebze trlerinde
vegetatif devreden generatif
devreye geii hzlandrr.
Lahana, karnabahar, turp, Lahana, karnabahar, turp,
havu havu , kereviz, so , kereviz, so an, p an, p rasa rasa;
tohum veya fide dneminde 4-
10
o
C civarnda 4-8 hafta
geirmeden ieklenemez,
meyve ve tohum oluturamaz.
oluturamazlar.Bitkilerin
generatif faza geebilmeleri
iin dk scaklk isteme
olayna
Vernalizasyon=So Vernalizasyon=So uklama uklama ad
verilir. Dk scaklklar yazlk
baz sebze trlerinde de
(domates, fasulye, bezelye)
erken ieklenmeyi ve meyve
tutumunu uyarc etkide
bulunmaktadr.
Dk scaklk
D D k S k S cakl cakl n Yararl n Yararl
etkileri: etkileri:
Ilman iklim kuanda yetitirilen ok
yllk bahe bitkilerinin, ilkbaharda
normal gelimelerine balayabilmeleri
ve ieklenebilmeleri iin belirli bir
derecenin altnda belirli bir sre
souklatlmalar gerekir. Yumuak ve
sert ekirdekli, sert kabuklu
meyveler ile zms meyveleri
kapsamna alan sz konusu ok yllk
bahe bitkilerinin +7
o
Cnin altnda
geen sre olarak ifade edilen
so so uklama istekleri uklama istekleri, 100-2700 saat
arasnda deimektedir.
KI SOUKLAMA HTYALARI
rnein eftalinin deiik eitler baznda
250 ile 1250 saat arasnda k souklama
ihtiyac vardr. K aylarnda bu sreleri
+7
o
Cnin altnda geiremedikleri taktirde,
yani aalar k souklama ihtiyalarn
tamamlayamadklar zaman, iekler ve
iek tomurcuklarn silkerler. ieklenme
gecikir ve dzensizleir.
Dk Scakln Zararl Etkileri:
Bitkilerde hcreleri ve hcreler aras boluklar
dolduran suyun scakl donma noktasna, hatta
buna yakn derecelere dtnde, lmle
sonulanan zararlanmalar meydana gelmektedir.
Aslnda bitkilerde souk zarar, scakln
minimum gelime derecesinin altna dmesi ile
balamaktadr. Bu devrede fotosentetik
aktivitenin sona ermesi ile bitki zorunlu
dinlenmeye girmektedir.
Dokularda scakln donma derecesine dt
durumlarda, zellikle hcreler aras
boluklardaki suyun donmas sonucu oluan buz
kristalleri, hcre duvarlarn paralayarak
hcrelerin mekanik olarak zararlanmalarna yol
amaktadr. Bunun sonucu olarak, hcre z
suyunun ortamdan ekilmesi, ayn zamanda
yapsnda bulunan proteinlerin koagle olmasndan
dolay protoplazmann phtlamasna, enzimlerin
etkisiz kalmasna neden olmaktadr.
Kn, souk nedeniyle kkler tarafndan suyun
almnn azalmas, herdemyeil bitkilerde
transpirasyonla kaybedilen suyun
karlanmamasna neden olarak
doku kurumalarna yol amaktadr.
Yetitiricilik srasnda, zellikle ieklenme
dnemindeki dk scaklklar (10
o
Cnin altnda) meyve
ve sebzelerde meyve tutumu sorunlar meyve tutumu sorunlar n n n n ortaya
kmasna neden olur. nk, bu scaklklarda tozlanma
ve dllenme iin gerekli olan iek tozlarnn
geliememesi veya gelise bile imlenme yeteneinde
olmamas, diicik tepesinin iek tozlarn kabul
etmemesi gibi nedenlerle dllenme sorunlar ortaya
kar. Bunun yannda dllenme meydana gelse bile
meyve irileemez, kk kalr. Bu da verim ve kalitenin
dmesine neden olur. Bu tr sorunlara zellikle
rtalt sebze tarmnda rastlanr. rnein, domates,
patlcan ve biberde partenokarp meyve oluumu gibi.
Meyvenin olgunlamas
srasndaki dk scaklklar
rengin yeterince
oluamamasna, kabuk veya
yapraktaki ktikla
tabakasnn kalnlamasna
neden olarak kalitenin
dmesinde etkili olur.
Bitkinin morfolojik,anatomik
ve kimyasal yaps, dk
scakln derecesi ve sresi,
scakln dme hz,bitkinin
gelime devresi ve byme hz
ile dk scaklk koullarna
adaptasyon yeteneine gre
byk lde deimektedir.
r: baklagiller ve tatl patates
gibi baz bitkiler donma
noktasnn ok az stndeki
scaklklara bile duyarldrlar.
So
So

u
u

a dayan
a dayan

m
m
Soua dayankl bitkiler ile duyarl olanlar fizyolojik
olarak farkllk gstermektedirler. Dayankl bitkilerin
hcrelerinde artan dzeyde donmayan bal su, suda
erir karbonhidratlar ve daha az serbest su
bulunmaktadr. Serbest su 0
o
Cde donarken, eker
benzeri maddelerin artnn neden olduu osmotik
olarak bal su antifriz grevi yapmaktadr. Kolloidal
olarak tutulan su daha dk donma noktasna sahiptir.
rnein, asmalarda budama srasnda ar ykleme ile
oluan ar rn yln takiben oluan k don zarar,
dokularn dk eker kapsamlar ile ilikili
olmaktadr. Bitkilerin soua dayanmlar,
eker birikiminin artmasna neden olacak
nlemler ile artrlabilmektedir.
Bahe bitkilerinde zarara
yol aan dk scaklklar
ortaya ktklar dneme
gre ana balkta
inceleyebiliriz:
1) K souklar
2) lkbahar ge donlar
3) Sonbahar erken donlar
K souklar:
Scaklklarn ekstrem derecede ve uzun sreli olarak dt yllarda bahe
bitkileri genellikle zararlara uramaktadr. Byle yllarda lkemizin zellikle i ve
dou kesimlerinde elma gibi iddetli souklara (-35
o
C gibi) son derece dayankl
meyve trlerinin bile nemli zararlara urad bilinmektedir. Buna karlk, muz
0
o
C , limon -3,5
o
Cde zarar grmektedir. Bu dzeyde olmasa bile ayn yrelerdeki
meyve bahelerinde ve balarda, zellikle bir yal dallar ve bunlar zerindeki
gzlerin zaman zaman k souklarndan zarar grdkleri gzlenmektedir. K
dk scaklklar kklerde de mekanik zararlar meydana getirmektedir. Bu
zararlanmaya, topran donma ve zlmeler ile kabarmas neden olmaktadr.
Korunma yollar:
1) Kritik yrelerde, souklara dayanm yksek tr ve eitlerin kullanlmas,
2) Fosforlu ve potasl gbrelenmeye nem verilerek,
3) Ar ve ge dnemde azotlu gbrelemeden sulamadan kanlmas,
4) Yeni tesis edilmi veya alak gvdeli rn andaki balarda, omcalarn ka
girmeden toprakla rtlmesi, ilekte mallama yaplmas nerilebilir
Gkyznn ak olduu gecelerde neden
don olay meydana gelir?
lkbaharda bulutsuz
gnlerde gn boyunca
grnebilir nlar ve
kzltesi nlar
(infrared=IR) gneten
dnyamza gelir, uzun dalga
boylu nlar sayesinde tm
yzeyler snr. Bu nlar
tm yzeylerden yansyarak
dnya atmosferi iinde
ykselir. Bylece scaklk
atmosfer iinde dolanarak
snmay salar.
Ayaz Geceler!!...
Gece olunca, uzun dalga
boylu nlar yeryznden
uzaya doru ykselir ve
radyasyonla s kayb
meydana gider. Tm dnya
yzeyi sour. En souk ksm
yerden 1.5-2.0 m
ykseklikteki blmdr. Bu
olayn gereklemesi iin
koul vardr: a.gece,
b.rzgarsz hava, c.bulutsuz
gkyz
lkbahar Ge Donlar
Herhangi ekolojide, erken ilkbahar
dneminde meyvelerde ieklenmenin,
asmalarda srmenin balamasndan sonra,
hava scakl sk sk 0
o
Cye ya da altna
dyorsa, o ekolojide ekonomik anlamda
meyvecilik ve baclk yaplmas sz konusu
olmamaktadr. Meyve trleri arasnda
zellikle erken iek aan badem, kays,erik
ve eftali gibi trler lkemizin i blgeleri ile
geit yrelerinde sk sk ilkbahar ge
donlarndan zarar grrler. Bu trlerde
btn ieklerin birden amas, zararlanma
orann daha da artrmaktadr. Buna karlk
elma ve armut, hem yukarda belirtilen
trlere gre daha ge, hem de periyodik
olarak daha uzun srede iek atklarndan
ilkbahar ge donlarndan daha az zarar
grrler.
Salkl ve salam kiraz
ieinde pistilin durumu
Dondan zarar grm kiraz
iei pistili (kararm)
Tomurcuun srgn ucu
ve meristematik dokusu
dondan zarar grm
eftali iei pistili.
Soldaki salam, sadaki
dondan kararm
lkbahar Ge Donlar
T T m meyve t m meyve t rlerinde, su rlerinde, su
kapsam kapsam daha y daha y ksek olan k ksek olan k k k
meyveler, meyveler, i i eklere g eklere g re d re d k k
s s cakl cakl klara kar klara kar daha daha
duyarl duyarl d d r. r. Ge don tehlikesi olan
yrelerde, Ocak ve zellikle
ubat aylarnda havalarn
normalin zerinde scak getii
yllarda, tomurcuklar zamanndan
nce aktif hale getiklerinden,
ieklenme dneminde zararlan-
ma olasl artmaktadr.
lkbahar Ge Donlar
Korunma
Korunma
yollar
yollar

:
:
1) lkbaharda daha ge iek
aan tr ve eitlerin
yetitirilmesi,
2) Souk havann akp gitmesi
iin sralarn dzgn
oluturulmas,
3) Aalarn yksekten
talandrlmas,
4) Baclkta yksek terbiye
sistemlerinin uygulanmas,
Badem eitleri arasnda ieklenme
zaman bakmndan farkllk grylor.
Ge iek aan eit, don olan yerler
iin seilmelidir.
Yksek terbiye ekli uygulanm, sralar
dzgn ve meyil ynnde verilmi, eimli
araziye tesis edilmi bir ba
lkbahar Ge Donlar
5)Meyve baheleri ve balarn ukur alanlar
yerine meyilli arazilerde ve kuzeye bakan
ynlerde kurulmas, ilkbahar ge don zararnn
nlenmesi veya hafifletilmesi asndan olduka
etkili kltrel nlemlerdir.
lkbahar Ge Donlar
eftalilerde ve balarda
mmkn olabildiince budamay
geciktirme ve k sonu /
ilkbahar balangcnda budama
yapmak,
Sra aralarnn, olas dondan
hemen nce nemlendirilecek
ekilde sulanmas da dondan
korunmay salayabilir. Hatta
Kaliforniyada turungil
bahelerinde dondan nce ve
don srasnda salma sulama
yaplmas, don zararn
hafifleten bir yntem olarak
kullanlmaktadr.
lkbahar Ge lkbahar Ge Donlar Donlar ndan ndan
Korunma Yollar Korunma Yollar : :
Ge Ge don tehlikesinin s don tehlikesinin s z konusu z konusu
oldu oldu u g u g nlerde meyve bah nlerde meyve bah eleri ve eleri ve
ba ba larda, larda, ate ate yakarak yakarak ya da ya da
s s t t c c lar kullanarak s lar kullanarak s cakl cakl
y y kseltme, dumanlama kseltme, dumanlama en en ok ok
kullan kullan lan yol olarak g lan yol olarak g r r lmektedir. lmektedir.
Bunun i Bunun i in saman balyalar in saman balyalar
yak yak labildi labildi i gibi, yak i gibi, yak tla tla al al an an
s s t t c c lar da kullan lar da kullan lmaktad lmaktad r. r.

lkbahar Ge
lkbahar Ge

Donlar
Donlar

ndan
ndan
Korunma Yollar
Korunma Yollar

:
:

Vantilat
Vantilat

rlerle
rlerle
havay
havay

kar
kar

t
t

rma
rma
,
,
Aa ken eksi derecedeki hava ile st katmanlardaki art dereceli
havay kartrarak, scakln sfrn altna dmesini nlemeye ynelik
olarak, hava kartran vantilatrlerin balarda ve Citrus bahesinde
kullanm

lkbahar Ge
lkbahar Ge

Donlar
Donlar

ndan
ndan
Korunma yollar
Korunma yollar

:
:

Ya
Ya

murlama,
murlama,
Floridada yabanmersini
(blueberry) yetitirilen
alanlarda dondan
koruma amacyla kulla-
nlan stten yamurla-
ma sulama sistemi

lkbahar Ge
lkbahar Ge

Donlar
Donlar

ndan Korunma Yollar

ndan Korunma Yollar

:
:
ve ve rt rt alt alt na alma na alma gibi gibi
do do rudan etkili uygulama rudan etkili uygulama- -
larla ilkbahar ge larla ilkbahar ge donlar donlar n n- -
dan korunmak m dan korunmak m mk mk n n
olabilmektedir. olabilmektedir.
Sonbahar Erken Donlar
lkemizin lkemizin zellikle zellikle ve Do ve Do u Anadolu b u Anadolu b lgelerinin 1500 m lgelerinin 1500 m ye kadar ye kadar
y y ksekli ksekli e sahip olan kesimlerinde, sonbahar erken donlar e sahip olan kesimlerinde, sonbahar erken donlar zaman zaman zaman zaman
meyve ve sebze bah meyve ve sebze bah eleri ile ba eleri ile ba larda hen larda hen z tam olarak olgunla z tam olarak olgunla mam mam r r ne ne
ve s ve s rg rg nlere zarar vermektedir. nlere zarar vermektedir.
2007 ylnda Kaliforniyada
byk zarar veren don olay
srasnda turungil meyveleri
Ceviz meyvelerinde don zarar
Sonbahar Erken Donlar
Korunma yollar:
lkbaharda ge lkbaharda ge i i ek a ek a an, an, r r nlerini olgunla nlerini olgunla t t rmak i rmak i in daha d in daha d k s k s cakl cakl k k
toplam toplam na ihtiya na ihtiya duyan meyve t duyan meyve t r ve r ve e e itleri ile itleri ile z z m m e e itlerini itlerini
yeti yeti tirmek, tirmek,
Erkencilik sa Erkencilik sa layan Amerikan asma ana layan Amerikan asma ana lar lar kullanmak, kullanmak,
Meyve bah Meyve bah elerini ve ba elerini ve ba lar lar meyilli alanlarda kurmak, meyilli alanlarda kurmak,
Ba Ba larda y larda y ksek terbiye sistemlerini uygulamak, ksek terbiye sistemlerini uygulamak,
Dengeli bir sulama ve azotlu g Dengeli bir sulama ve azotlu g breleme rejimi uygulamak suretiyle sonbahar breleme rejimi uygulamak suretiyle sonbahar
ge ge donlar donlar ndan korunmak m ndan korunmak m mk mk n olmaktad n olmaktad r. r.
Yine sebzecilik a Yine sebzecilik a s s ndan da bu y ndan da bu y relerde domates, patl relerde domates, patl can vb. y can vb. y ksek ksek
s s cakl cakl k toplam k toplam isteyen sebzelerden ka isteyen sebzelerden ka nmak gerekir. nmak gerekir.
Bu Bu nlemlerin yan nlemlerin yan s s ra , ilkbahar ge ra , ilkbahar ge donlar donlar ndan korunmak i ndan korunmak i in yukar in yukar da da
uygulamas uygulamas nerilen do nerilen do rudan etkili rudan etkili nlemler, sonbahar ge nlemler, sonbahar ge donlar donlar ndan ndan
korunmada da ayn korunmada da ayn l l de etkilidir. de etkilidir.