SEMINARSKI RAD

IZ BIOLOGIJE
Tema Genetiko ininjersto !i"jaka#
Ime i $re%ime &&&&&&&&&&&&'
Brko (istrikt Bi)
*+',-'.,,/ 0o('
12OD
Genetiko inenjerstvo je oblikovanje novih kombinacija nasljednog
materijala ugradbom molekula nukleinskih kiselina dobivenih izvan stanice u
virus, plazmid ili bilo koji drugi oblik prenositelja, tako da se omogui njegova
ugradba u organizam domaina u kojem one prirodno ne postoje, ali u kojem su
sposobne za umnoavan.
Istraivanja u oblasti genetskog inenjeringa zapoeta su osamdesetih godina
prolog veka,a prvi genetski modifikovani proizvodi pojavili su se na tritu
1!.godine. "snovna tehnika za genetsko modifikovanje biljaka bazirana je na
prirodnoj sposobnosti bakterije Agrobacterium tumefaciens da inficira biljke i
na njima stvara izrataje koji su slini tumoru. #edan kruni plazmid koji prelazi
iz bakterije u eliju inficirane biljke integrie se biljnim genom. $aunici su
ubacili dodatni gen u ovu bakteriju i na taj nain geni su ubaeni u biljke.
"tkriem da se u eliju moe unositi odre%ene i funkcijonalne genske info.
poela je praktinu primjenu tih rezultata u medicini.
&ako se sve vie upoznavalo i ovladavalo osnovnim tehnikama i principima
primjene gen.in. povealo se i interesovanje naunika za primjenu u oblasti
poljoprivrede.
'rva jestiva biljka dobijena genetskom modifikacijom bio je paradajz, kod
koga je u njegov genom ubaen jedan fragment ($& koji inaktivira gen
paradajza koji razlae njegovu elijsku opnu. )akav zreo paradajz ne omekava
brzo,tj. traje due.
"d genetikog inenjeringa, oekuje se da bitno povea i pojeftini
proizvodnju hrane. *enetiki inenjering utvr%uje i strukturu odre%enih dijelova
($&, to omoguuje dijagnozu nekih bolesti prije nego to se manifestuju. "no
omoguava kombinovanje gena i eljenih osobina uz stvaranje novih genotipa,
koji dosada nisu postojali u prirodi.
Genetiko inenjersto 1.
Genetiki ininjering predstavlja svjesno i usmjeremo mijenjanje nasljedne
osnove ivi bia u korisne ciljeve ovjeka tj. pedstavlja tehnoloke postupke
kojima se na umjetan,odnosno neprirodan nain ,uz pomo posebno prire%eni
vektora +virusa ili plazmida, savladavaju zatitne barijere,neke vrste i u nju
prenose djelotvorne gene druge nesrodne vrste s ciljem dobivanja novih
organizama sa drugaijim kombinacijama gena. - osnovi se radi o
horizontalnom prijenosu gena za razliku od uobiajenog vertikalnog, odnosno s
roditeljske na generaciju potomaka.
.etoda genetikog inenjerstva koristi mogunost identifikacije pojedinih
gena koje dovode do izraavanja pojedinih svojstava+osobina, ivog organizma,
te njegovog izrezivanja iz genoma davaoca i prijenosa u genom domaina, ime
se eljeno svojstvo davaoca prenosi na domaina primaoca. 'rijenos gena moe
se obavljati izme%u jedinki/
1. iste vrste +kada se zapravo radi o ubrzavanju i usmjeravanju prirodnih
procesa krianja i selekcije, te su tada svojstva ili osobine koje se prenose
ograniene na one koje su prirodno prisutne unutar vrste.,
0.te izme%u razliitih, nesrodnih vrsta +tada se radi o stvaranju organizma s
svojstvima koja prirodno ne postoje unutar vrste.
Izrezivanje gena iz genoma davaoca obavlja se pomou tzv. restrikcijskih
enzima, a prijenos u genom domaina pomou vektora +plazmidi, virusi itd.,.
1ematski prikaz dobivanja rekonbinovane ($& +sl. 1.,
- tehnologiji rekombinantne ($& postoji etiri bitne faza rada/ 1. stvaranje fragmenata ($&, sa ciljem da
se u nekom od njih nadje odre%eni gen ili dijo molekula ($&, 0. ugradjivanje fragmenata ($& u pogodan
vektor, to je u stvari rekombinantni deo procesa, 2. uvodjenje vektora u pogodnog domaina +najee 3. coli,,
!. kultivisanje kompleksa domain4vektor na hranljivim podlogama radi dobijanja klonova domaina, tj.
dobijanja brojnih kopija fragmenta ($& ugradjenog u vektor.
Genetiko inenjerstvo + ili rekombinantna ($5 tehnologija,
se esto naziva modernom biotehnologijom +biotehnologija 6
interdisciplinarna znanost koja se temelji na uporabi ivih organizama ili
njihovih proizvoda,, naime, tradicionalnim biotehnolokim metodama
+selekcija, krianje itd, se ve stoljeima nastoji unaprijediti biljke i ivotinje ili
poboljati i prilagoditi prehrambene proizvode +mikroorganizmi, kvasci,
fermentacija itd, to se eto nastoji i genetikim inenjerstvom, me%utim,
genetikim inenjerstvom kreiraju se, poboljavaju ili modificiraju biljke,
ivotinje i mikroorganizmi izmjenom genetskog materijala bez barijera vrste,
to je bitna razlika u odnosu na tradicionalne biotehnoloke metode.
.oderno genetiko ininjerstvo podrazumijeva prenoenje gena iz ivotinje,
biljke, bakterije ili virusa u drugi organizam +najee biljku,, te se tada
ireverzibilno mijenja genetski kod ili 7otisak prsta8 koji opisuje karakteristike
pojedinog organizma. 9voju najveu praktinu primjenu ova tehnologija je nala
u poljoprivredi, u stvaranju genski preinaenih biljnih vrsta s poboljanim
svojstvima. 'rimjenom biotehnolokih metoda proizvode se biljni materijali s
poboljanim sastavom, funkcionalnim karakteristikama ili organoleptikim
svojstvima +boljim okusom,. :azvijaju se biljke otporne na bolesti, uvjete
okolia te odre%ene herbicide ili pesticide.

(anas u 9vijetu postoji pedesetak vrsta genetiki modificirani organizama
+*.", biljaka koje su u komercijalnoj primjeni +najvie soja, kukuruz, uljana
repica, pamuk i duhan, na oko ;< milijuna hektara poljoprivrednih povrina, a
vie od pola ukupne svjetske proizvodnje soje ini genetski modificirana
soja.(ok je primjena genetikog inenjerstva u medicini i farmaciji
opeprihvaena irom svijeta, primjena ove metode u proizvodnji namirnica
izazvala je velike reakcije javnosti i strunih krugova vezano uz potencijalne
opasnosti za okoli i zdravlje ljudi. - veini zemalja 3- nastali su propisi o
obeleavanju proizvoda i hrane koji imaju porijeklo od genetiko modificiranih
organizama.)i propisi nastali su kao reakcija nepoverenja potroaa prema hrani
koja ima poreklo od *.".
'rimjenom biotehnologije i genetikog inenjerstva, znanstvenici su nainili
rajice koje dulje ostaju svjee, soju koja je otporna na herbicide, krumpir koji
sam proizvodi pesticide, te itav niz korisnih i onih manje korisnih vrsta.
'onekad se znanstvenici zanesu, pa je rezultat prilino bizaran i neprirodan.
'rimjerice, pomalo perverzno zvui injenica da je ugradnjom gena iz svijetlee
jegulje u krumpir dobiven krumpir koji svijetli u mraku kada ga je potrebno
zaliti.
=sto de kae da tehnika rekombinantne ($5 prestavlja genetiki inenjering
u uem smislu. )ehnike rekombinantne ($5+sl.0., omoguile su da se u
epruveti konstruiraju geni koji odre%uju eljena svojstva i da se unesu u stanice
u kojima normalno ne postoje. )akvi se konstrukti mogu unijeti u stanice
mikroorganizama, biljaka ili ivotinja u ije se nasljedne osnove +genom,
uneseni gen ugradi, pa se cijeli proces zove transgeneza. )ransgena biljka ili
ivotinja je organizam koji u svojem genomu ima ugra%enu rekombinantnu
molekulu ($5, koja se naslje%uje prema .endelovim zakonitostima kao
dominantna. I transgeneza ima za cilj dva pravca/
1, jednostavnije i lake prouavanje funkcije gena u biljaka i ivotinja i
0, dobivanje produkata koji se teko mogu dobiti iz drugih izvora
(obijanje rekombinantne ($5 +sl.0.,
'redmet genetiko4inenjerski zahvata jeste genetiki tj. nasljedni materijal
+geni, grupe gena i hromosomi, grupe hromosoma te itave hromosomske
garniture,.
&od ovih zahvata mogu se razlikovati vie pravaca +faza,/
a,pribavljane >isti eljenih? estica nasljedne tvari, prvenstveno pojedinih
gena,njihovih grupa ili hromozoma +putem izolacije ili sinteze,
b,prenoenje estica nasljedne tvari iz jednog ivog sistema u drugi iz jedne
elije u drugu
c,inkorporiranje stranih estica nasljedne tvari u elije4primaoca+recipijenta,
pri emu se nastoji ouvati funkcijonalnost kako prenosnih tako i recipijetnog
sistema
d,umnoavanje me%usobno indetinih nasljednih struktura +kloniranje,
e,stvaranje novih >vjetaki sintetiki? kompleksa nasljedne
substance,komplekasa kakvi ne postoje u prirodi nezavisno od pojedinih naina
raspodjele i umnoavanja genetikog materijala.
'raktiki nije mogue povui liniju izme%u ovih pravaca+faza, genetiko4
inenjerski manipulacija, ve se s obzirom na veliinu stepen organizacije
sloenih manipuliranih nasljedni struktura mogue je razlikovati tri oblasti
genetikog ininjerstva/
1.*ensko
0.@romosomsko
2.*enomsko
Gensko inenjersto *'*'
*enetiko4ininjerske manipulacije mogu se ticati pojedinanih gena,koji
prestavljaju osnovne funkcijonalne jedinice nasljednog materijala.
"vaj sektor gentikog ininjerstva vrlo raznovrsno i srazmjerno dosta esto
prikazivna u sredstvima informisanja budui da su tu postignuti izuzetno
zanimljivi rezultati. *ensko ininjerstvo se ponekad oznaava drugim
imenima,kao to su >genska hirurgija? ili tehnologija rekonbinatne ($&. "vaj
posljedni naziv ukazuje na injenicu da se genetiko ininjerstvo odnosi na
direkno tretiranjei mijenjanje ($&,ije molekule zapravo sainjavaju genetike
materijale odnosno gene.
Aaan sektor gensko ininjeringa su postupci kojima se mogu dobiti isti
preparati odre%enih >eljenih? ili >ciljani? gena odnosno odgovarajui dijelova
+sekvenci, ($&. 'ribavljanje odre%enih gena je prepostavka za mnoge druge
oblike sloeniji genetiko4inenjerski manipulacija. Beljene estice nasljedne
tvari mogu se dobiti izolovanjem >nativnih? gena+izolacija gena je jedna od
njastraijih uspjeli operacija genetikog ininjerstva, ali danas vie nije
najpogodniji nain za dobivanje >eljenih? gena, iz njihovi mjesta u
molekulskoj strukturi ($& ili njihovi mjesta u hromosomima.
$i hemiska sinteza,izuzev u posebnim >genskim strojevima? koji su ve
prilino usavreni nije vie pravi metoda za dobijanje odabrani sekvencija ($&
u genetiko4ininjestvstvenim labaratorijama,iako su prvi primjeri hemiske
sinteze gena poznati ve vie od etvrt stoljea.
Ciljani geni se mogu najsigurnije i dosta efikasno proizvesti uz pomo
tzv.obrnute ili obratne transkriptaze +sl. 2.,tj. matrinom sintezom lanac ($&
na kalupu molekula :$& komplemetarnih po po redosljedu heterociklini baza.


5 D

TRANSKRI3TAZA
4RNK 3OLIMERAZA5 "D:5)$5 ):5$9&:I')5E5
+revertaza,

9'3CIFI=$I 3$EI.I

)ranskripcija i obrnuta transkripcija +sl. 2.,
5, )ranskripcija je proces u kojemu se pomou enzima :$&4polimeraza
na matrici polu lanca ($& sintetizira molekula :$&
D, "brnuta transkripcija je proces u kojem djelovanje enzima revertaze na
molekuli :$& u ulozi matrice +kalupa, sintetie jedan polulanac ($&. -
narednoj fazi pod uticajem drugog specifinog enzima nastaje normalna
dvolanana ($& komplementarna po redosljedu baza molekula :$& to je
posluila kao matrica u prvoj fazi obrnute transkripcije.
9ekvencije ($& ciljanog raspodera baza u savremenim labaratorijama
najee se sintetiziraju na naroitim strojevima za tvorbu ($& lanaca prema
unapijed datom slijedu heterociklini baza strojevima koji se nazivaju >genske
maine? ili >gen4sintatizeri?. - tim strojevima posebno posebnim hemiskim
postupkom se sastavljaju relativno kratke sekvence ($&.9pajanjem pojedini
parova kompelmetarni nuklotida,a te sekvence se zatim povezuju u due
poliukleotide sve do duine koja odgovara zadanom genu.
'rivreni eljeni gen koji potie iz izvjesnog sistema 5 prenosi se i
ukljuuje u genetiki materijal nekog drugo ivog sistema D i time se dovrava
jedna elementarna genetiko4ininjerska operacija. $aravno podrazumjeva se da
e preneseni gen u svojoj novoj sredini i funkcijonisti.
"peracija prenosa gena iz sistema davaoca +donora, u sistem primaoca
+recipijenta, ujedno se funkcijonalnim ukljuenjem moe se obaviti na vie
razliiti naina me%u kojima je najpoznatiji metoda rkombinatne ($&.
)ehnika rekobinantne ($& zasniva se na aktivnosti naroitnih enziama koji
se zovu restrikcijske endonukleaze ili restriktaze. 'od njihovim uticajem
dugake niti ($& se prekidaju u fragmente pribline duine jednog gena.
&rajevi ovih fragnenata ispoljavaju osebujno svojstvo da tee ponovom
spajanju. 5li pri ponovom spajanju se povezuju na slian nain napravljenim
fragmentima drugi molekula ($& drugi gena. (rugim rijeima fragmenti sa
specifinom gra%om izvjesnog gena povezuju se u nove genske konbinacije.
9amo povezivanje odvija se uz kataliko djelovnje enzima koji se zove ligaza
+sl. !.,.
"dre%ena restriktaza presjeca molekulu ($& na mjestima sa strogo
specifinim redosljedom hetrociklini baza, tako da nastali fragmenti , ako i
potiu od raznih ($& lanaca imaju podjednake izglede da se spoje me%usobno
kao i oni od isti lanaca ($&. )o se i doga%a pa se stvaraju rekonbinovane,
novokonbinovane molekule ($&.
)ehnika rekonbinantne ($& +sl. !.,
)ehnikom rekonbinatne ($& mogue je ugraditi strane gene razliiti
nosioca4vektore bioloke strukture koje mogu ukljuiti gene donora u
recipijentni sistem. 'oznati i esto upotrbljivani vektori su / bakteriski
plazmidi,cirkularne molekule ($& itd.
:ekonbinacijom molekule ($& uspjeli su mnogobrojni eksperimenti
>presa%ivanja? sisarski gena u bakterije gdje su se i ti geni i aktivirali.Aeliki je
zanaaj transformifani baktrija za ojeka +u farmaciji,medicini,predhrandbenoj
industrijiG,.
- genetikoininjerskim operacijama upotrebljacaju se pored plazmida i
drugi vektor kao to su bakteriski virusi +bakterijofagi,. Airusi su podan
prenosilac stranog genetikog materijala u elije viih biljaka i viih ivotinja.
Ea potreba transfera gena iz jednog u drugi bioloki sistem stvoreni su
naroito konstruktivno vjetaki vektori na bazi prirodni plazmida odnosno
virusni sekvenci ($&.
.e%u znaajne i voma vane postupke u genetikom ininjerstvu spada i
kloniranje estica nasljedne tvari a to je indetino umnoavanje molekula ($&
kojima je omogueno da se od minimalni koliina odre%enih molekula u
kratkom vremenu proizvede znatna koliina njih.
*enetiko ininjersku transformaciju mogue je izvriti i izravnim
ubacivanjem odre%enog gena tj. preiene ($& u recipijentni sistem.
)romosomsko inenjersto 1.0.
.anipulacija grupama gena ili itavim hromozomima u
genetikoininjerskim eksperimentima,obino se oznaava kao hromozomsko
ininjerstvo.
)u se radi o metodama koje omoguavaju da se u recipijentne sisteme unesu
donorska nasljedna tvar u obliku krupnijih estica. .etode genskog ininjerstva
naime ponekad nisu u tom smislu dovoljne/ponekad genetikoininjerski
projekti zahtijevaju transver veih organizovanih dijelova donorske nasljedne
tvari dijelova koi nadmauju nosivost vektora kao to su virusi ili plazmidi.
&ada je rije o hromozomsko ininjeringu treba naglasiti da su to tehnike
manipulacije mikroskopski vidljivih estica. 'od optikim mikroskopom
vidljivo je da se manipulirani dio hromosoma ili itav hromozom naao u
recipijenznoj eliji.Ispitivanjem promjena koje su nastale utvr%uje se rezultat
izvedenog trensfera.
- cilju izdvajanja hromozomskog materijala namijenjenog prenesu
primjenuju se mnogobrojne tehnike kako to su/
fizikalne +disekcija hromozomski fragmenata ili cijeli hromozoma, kako i
hemiske +primjenom razliiti enzima koji izazivaju raspadanje
hromozoma na fragmente,.
@romosomsko inenjerstvo +sl. ;.,
1. I u hromozomskom ininjerstvu vanu ulogu imaju restriktaze.
- posljednje vrijeme postupci primjene restriktaza pomou kojih se
unaprijed odre%uje izvjestan manji broj mjesta njihovog djelovanja. )ako se
dobiva relativno krupniji hromozomski fragmenti pogodni za odre%ene
eksperimentalne planove i zahvate.
0.)ransfer pojedinih itavi hromozoma ve dugo vremena se smatra
izglednom tehnikom za ostvaarivanje mnogi genetikoininjerski projekata.
$eposredno je dokazano da je mogue prenijeti hromozom iz elije jednog tkiva
u eliju drugog tkiva istog organizma i da je mogue ouvati njihovu
funkcijonalnost.
)akve operacije se uspjeno obavljaju i kada je potrebno prenijeti
hromozome u organizme razliiti vrsta.
Izolovanje i prijeos pojedinanih hromozoma spada me%u naine kako se
moe upoznati raspored gena po hromozomima. 'ojava bjelanevine u eliju
koja do tad nije bila prilikom ubacivanja stranog hromozoma ukazuje da se gen
koji upravlja sintezom dotine bjelanevine nalazi u tom hromozomu, postoje i
pgodniji metodi utvr%ivanja injenica da je odre%eni gen smjeten u odre%enom
hromozomu.
2.- operacije hromozomskog ininjerstva ubraja ju se i nastojanja da se
naprave vjetaki hromozomi. &onstrukcija vjetaki hromozoma poijnje u
principu sa okupljanjem i povezivanjem molekularski sastojaka hromozoma.
.olekule koje ulaze u sastav hromozoma umjetnim putem se ugra%uju u
nadmolekulsku strukturu koja moe vriti osnovne bijoloke funkcije prirodnog
hromozoma. $ovi proizvedeni vjetaki hromozomi raspolau najvanijim
sposobnostima koje susreemo kod prirodnih hromozoma a to su/
mogu se duplicirati,dijeliti i orijentalno kretati u odnosu na diobno vreteno
priliko eliske diobe.
"ve kljune hromozomske funkcije rezultat su specifine aktivnosti i
organizacije najvanijih molekula i u sastavu hromozoma a to su proteini i
nukleinske kisaline.
&onbinovanje i uklapanje ovih klasa molekula u vie organizaciske
komplekse sredinji je problem gradnje vjetaki hromozoma. 'ri rjeavanju tih
problema primjenjuju se mnoge spomenute tehnike genetikog ininjerstva pa i
neizbjena tehnika rekonbinatne ($&.
Genomsko inenjersto *'+'
(irektno manipuliranje komletnim hromozomskim garniturama kompletnim
genetikim materijalom pojedini elija oznaava se nazivom genomsko
ininjerstvo. (rugi rijeima radi se o tretiranju cjelokupnog genetikog
materijala u datom ivom sistemu gdje su zastupljeni svi geni.
.e%u najstarije uspjehe genomskog ininjerstva danas se ubraja uzgoj
potpunih biljaka mrkve dobijenih od naroito tretiranih tjelesni elija ,to je polo
za rukom amerikim nanicima 1;H.god. "va tehnika nazvana kultura
somatski genoma kasije je dala dobre rezultate.
&loniranje haploidni genoma je drugi vaan sektor genomskog ininjerstva
posebno znaajan za genetikoininjerske i genetike poduhvate s biljnim
vrstama. @aploidne biljke su odavno otkrivene u prirodi a danas su poznati
metode indukcije+izazivanje razvoja haploidni jedinki vjetakim putem,.
:azliiti faktori mogu da postaknu razvie haploidne elije u potpune
jedinke.
- savremenim labaratorijama to se najee postie u kulturi polena gdje se
polenova zrnca odgovarajuom simulacijom uzgajaju u izrasline
nediferenciranih haploidnih elija +kalus, ali dolazi +u razliitom stepenu,i do
diferencijacije sve do formiranja haploida.
K6"t6ra antera i $o"ena *'+'*
&ultura antera+sl. ;., i polena podrazumjeva regenaraciju biljaka in vitro iz
haploidnih elija polena, koja se pokazala uspjenom kod brojnih biljnih
vrsta+penica jeam, pirina, paradajz, kupus, duhan, raznih vrsta trava, vinove
loze, i jo kod 1I; drugih vrsta koje se razvrstavaju u ;< razliitih redova. -
kulturi enskog gametofita jajne elije megaspore ili embrijona tako%e se mogu
dobiti haploidne biljke.

9matra se da su haploide elije pogodnije od diploidnih za primjenu
genetikog ininijerstva kod biljaka zbog osustva dominacije i drugih genskih
interakcija.
'rimjena ovog metoda znasniva se na tome da se kod haploidnog polena
podstanke formiranje kalusa a iz njega regenerie se bijka sa diploidnim brojem
hromozoma koja je normalno fertilna.
(upliranje broja hromozoma je esta pojava za vrijeme formiranja kalusa,
ma da se to moe postii i putem kolhicina.
Ea dobivanje haploidnih biljaka u kulturi in vitro koristi se antera ili
izolovane elije polena koje se gaje na posebnim hranivim podlogama.
Dolji rezultati se postiu kada je polen otporniji da podnese hladni tretman
prije stavljanja u kulturu in vitro.
$ajpogodniji razvojni stadijum polena za stavljaje treba odrediti za svaki
genotip ali se obino uzima da je to prvi stadijum miotike diobe polena.
Droj biljaka dobivenih iz kalusa u kulturi in vitro je dosta mali i zavisi od
stadijonog razvoja polena biljne vrste i samog medijuma.
Izbor hranjive podloge za kulturu je vaan i specifian problem za svaku
biljnu vrstu. $ajve broj istraivaa smatra da da je osnovna komponenta
hranjive podloge mineralni rastvori makro i mikro elementi uz prisustvo azota,
aminokisalina,vitamina i regulatora rasta.
'ovoljan efekt za poveanje frekfrencije pojava kalusa postiu se na hladnim
pretretmanima kod duhana,pirina,dature,jema i penice.
@aploidne biljke koje se razvijaju iz mikrospora nisu sposobne za
reprodukciju. 5li u kulturi in vitro esto dolazi do spontanog dupliranja broja
hromozoma i dobvaju se diploidne homozigotne biljke koje su sasvim
homozigotne. "vaj metoda je znaajan za skraivanje procesa oplemenivanja
biljaka. )ako se kod autogametni biljnih vrsta +penica,jeam, putem
regeneracije biljaka iz polena F1 generacije mogu se dobiti diploidne
homozigotne iste linije za dvije godine, dok putem klasini metoda selekcija
treba ;4J god.pa i vie. &od ksenogamnih biljaka +kukuruz,suncokret i dr.,
mogu se ovim metodom dobiti homozigotne inbreed4linije za znatno krae
vrijeme i izbjei dugotrajan proces inbridovanja J4 generacija. "sim toga
ovom metodom je potrebno znatno manji broj biljaka da bi se dobio
homozigotan materijal nego kod klasini metoda.
@aploidi se mogu dobiti i putem eliminacije hromozoma jednog od roditelja
pri udaljenoj hibridizaciji, pa se ne stvara diploidni zigot ve samo haploidan
embrion u cvijetu majke.
'rodukcija haploida nailazi na mnoge tekoe i zapreke tako da indukcija
razvoja uspjeva samo kod relativnog malog broja polenovi zrnaca u kulturi.
Aeom plodan i znaajan pravac genomskog ininjerstva je i hibridizacija
somstski genoma skup metoda za izvo%enje oipta krianja zaobiljenje puteve
spolnog razmnoavanja.Eahvaljuji razvoju somatske hibtidizacije omogueni
su eksperimentalna ukrtanja najrazliitiji ,filogenski veoma udaljeni vrsta a
hibridizaciski zahvati su uinjeni daleko lakim i raznovrsnijim u pore%enju sa
klasinom praksom.
9pontano stapanje somatski elija i njihovi genoma primjeeno je poetkom
ezdeseti godina prolog vijeka a i ranije je bilo poznato da se tjelesne elije
spontano stapaju pod nekim posebnim oklonostima.
)a injenica je dala naunicima ideju da elijama u kulturi dodaju viruse
kako bi potstakli njihova spontana stapanja +fuzije,. &asnije su prona%eni razni
efikasniji agensi koji djeluju u smislu stimulacije stapanja kultiviranih somatski
elija razliitog porijekla.
'ronalskom efikasni fuzogena rijeenja je najvaniji problem u postupcima
somatske hibridizacije raznih vrsta a hibridizirane su i ivotinjske sa biljnim
elijama.
Aeina ovih eksperimenata izvedena je za istraivake ciljeve ali je
hibridizacija somatski elija urodilo i nekim veoma vanim praktinim
rezultatima,me%u kojima je od posebne vrijednosti proizvodnja tzv.
mononuklearnih antitijela. .onoklonska antitijela nastaju hibridizacijom
odre%enih tipova bijelih krvnih zrnaca u kojima se proizvode antitijela sa
kultiviranih elija neki oblika raka, koji se neogranieno razmnoavaju.
$a ovaj nain dobijene su praktino >besmrtne? elije sposobne da
proizvode zadano antitijelo+agens koji specifino raspoznaje odre%enu
bjelanevinu ili neki drugi hemiski spoj +antigen, stupaju sa njime u naroitu
vezu,.
Eahvaljujiisvojim osobnostima antitijela imaju irok spektar mogue
primjene poev od borbe sa razliitim nepoeljnim napadaima na organizam do
itavog niza mogui primjena u istraivake svrhe.
Indukovana poliplojdija se moe smatrati jednom od oblasti genomskog
ininjerstva. :aznim spoljanim djelovanjem mogue je stvoriti poliploide,
elije odnosno organizme sa uveanim brojem hromozomskim garniturama.
'oliploidi nastaju i spontano u prirodi a labaratotijama se proizvode
primjenom razliiti fizikalnih ili hemiski srestava. 9tvaranje poliploida ima
znaajno mjesto u traenju i pronalaenju novih kvalitetniji i ovjekovim
potrebama povoljni varijeteta kulturnog bilja i domai ivotinja. 'loiploidi esto
imaju specifine osobine poeljne sa stanovita zahtjeva poljoprivredne
proizvodnje.
K6"t6ra 7e"ija i tkia *'+'.
Diljna elija posjeduje sposobnost indukcije razvoja intaktne biljke iz
pojedinane ili iz grupe elija , to je od posebnog znaaja u primjenjenim
genetikim istraivanjima. Iz izolovanih elija na pogodnoj podlozi i u
odre%enim uslovima regenerie se cijela biljka. &od mnogi biljni vrsta
regeneraciaj biljka iz pojedinani elja ne uspjeva zbog citogenetiki anomalija.
&ultura elije bi mogla na u oplemenjivanju biljka slinu primjenu kao i
kultura embriona i meristema, ali sa prednou jo veeg koificijenta
razmnoavanja. &ultura elije bi mogla da poslui i za izolovanje mutacija na
nivou elije. =esto elije ili protoplasti izdvojeni iz biljke nezaraene virusima i
prenjeti u kulturu in vitro ispoljavaju genetiku nestabilnost raznih vrsta.
'romjene koje nastaju odnose se najee na poliploidiju4aneuploidiju kao i na
genske mutcije. "ve promjene se prenose u regenerisane biljke i njihove
dijelove. 'ri primjeni kultura elija u oplemenjivanju bilja treba uzeti u obzir
sledee momente/
1, kultura elija kod vii biljaka nije ista kao kod jednoelinih,ve je
komponetna komplesnih razvojnih sistema
0,mnoga agronomski vana svojstva
2,mnogi fenotipovi odabrani iz kultura elija ne ispoljavaju svoje osobine
kod razliitih biljnih vrsta
:egenaracija biljaka iz kulture elija i tkiva moe da se odvija na dva naina/
a,organogeza obuhvata razvoj ponika iz mase elija, njegovo presa%ivanje na
podlogu koja omoguava formiranje koijenovog sistema i gajenje do intaktne
biljke
b,embrijogeneza tj formiranje somatinih embrijona iz kulture elija i dalje
formiranje biljki.
(a bi se uspjeno prenijele biljke iz uslova in vitro u poljske uslove potrebno
je da pre%u fazu ovrivanja. $avedeni metodi pokazali su razliite uspjeh i
prinmjenu kod razliitih biljnih vrsta.
K6"t6ra e!riona 6 meristema *'+'+'
&ultura embriona i meristema prestavlja vaan metoda u genetikim
istraivanjima, naroito pri interspecijes i interganus hibridizaciji. =esto se
deava da se poslije ukrtanja formira embrion ,ali se ne formira endospermi iz
takvog sjemena se prirodnim putem ne moe razviti biljka , dok se gajenje
embriona na hranjivoj poidlozi u sterilnoj sredini moe dobiti biljka.
&ultura meristema na hranjivoj podlozi ima iru primjenu i prua mogunost
kolonskog razmnoavanja in vitro i moe da poslui/
1,za dobivanje zdravi biljaka nezaraenim virusima , naravno ukoliko
klonira zdrava biljka +primjenjuje se kod niza vrsta u voarstvu ,cvjearstvu i
ratarstvu+naroito kod kompira,,
0,za brzo razmnoavanje biljaka +mogu se koristiti mali fragmanti
meristema,to prestavlj veliki inkeks razmnoavanja i u podesnog genotip moe
se dobiti vei broj biljka +eerna repa, suncokret itd,
2,za odravanje biljnog materijala u bankama gena kao pdesnog izvora
genetikog materijala.
'ostoji mogunost za primjenu in vitro kloniranja u proizvodnji kvalitetnog
sjemena , koje je posebno atraktivno za neke vrste iz roda brassica kod kojih je
odravanje roditeljski linija vrlo teko i skupo.
5$(:"*3$3E5
.I&:"9'":3
.5&:"9'":3
'5:)3$"*3$3E5
$astajanje haploida u prirodi +sl. J.,
@5'K"I(I