BESN ALERJS

Alerji, normal kiilerde herhangi bir rahatszla yol amayan bir ya da birka maddeye kar
ar duyarllktr. Alerji yapan maddeler solunum, az ya da enjeksiyon yoluyla vcuda girebilir.
Byle bir madde vcutta yabanc ve zmsenemez bir cisim olarak tannr; bir baka
deyile antijen etkisi gsterir ve kendisine kar antikor denen engelleyici ya da etkisizle-tirici
maddelerin oluumunu uyarr. Antikorun antijenle birlemesiyle alerjik tepki balar. Alerjik
tepkiye neden olabilen maddeler arasnda iek tozlan, ev tozlar, kozmetik rnler, evde
beslenen hayvanlarn kllar, deiik fiziksel etkenler, bitkisel maddeler, ilalar, alar ve eitli
besinler saylabilir. Besin alerjisine yol aan maddeler besinlerde bulunan proteinlerdir; baz
besinlerin ok az protein iermesi de bu gerei deitirmez. Yatknl olan kiilerde alerjinin or-
taya kmas iin ok kk miktarda protein bile yeterlidir. Ama bu proteinlerin barsaklardan
kimyasal btnlk iinde, yani normal sindirim srelerinde paralanmadan emilmi olmalar
gerekir.
GRLME SIKLII
Besin alerjisi bebeklik amda daha sk grlr; yllar getike azalr. Bunun e-tli nedenleri
vardr. Bebein sindirim sisteminin tam gelimemi olmas, gnde birka n alerji yapma
olasl yksek tek bir besinle (st) beslenmesi, alerji yapan besinle erken ve srekli kar-
lamas balca nedenlerdir.
Besin alerjisinin grlme skl konusunda kesin bir ey sylemek zordur. Kukusuz
erikinlerde grece seyrek ortaya kt ve alerjik hastalklarn kk bir blmn
oluturduu sylenebilir. Ama konserve yiyeceklerin yaygnlamas ve gda sanayisi teknik
lerinin gelimesiyle besin alerjisinin gittike daha ok grld yaygn bir grtr.
Btn besinler alerji yapabilir, ama bazlarnn alerjik tepkiye yol ama olasl daha yksektir.
Hayvansal besinler arasnda en sk st ve yumurta alerji yapar; etler daha ok piirilerek tketil-
diinden alerjiye seyrek olarak yol aar. Bitkisel kkenli besinler arasnda ise en ok ilek,<;eviz,
ikolata ve tahllar antijen zellii kazanr. Bununla birlikte bilinen btn besinlerin alerji
yapabildii kesinlikle unutulmamaldr.
Bir besinin alerji yapp yapmamas bir lde tketilmeden nce getii ilemlere baldr.
Piirilme genellikle alerjik etkiyi azaltr ya da yok eder. Stn ierdii albminin alnmas alerji
yapma olaslnn azalmasna yol aar. rnein peynirlere kar alerji ok seyrek grlr, nk
peynirin retim srecinde stteki albmin (laktalbmin) genellikle ayrlmaktadr. Az saydaki
peynir alerjisi olgular yumurta, un, niasta koku ve tat vericiler, kf gibi st d maddelere
baldr. Sanayide kullanlan koruyucu maddeler de besinlerin alerji yapma zelliklerini
deitirebilir.
Besinlerin ou bir antijenler mozaii gibi dnlebilir. rnein yumurtadaki albmin grece
basit yapl bir besin olmasna karn be ayr antijen ierir. Karmak yapl besinlerde bu bi-
leenlerin says ok daha fazladr.
Doal bileenlerin yan sra besinlere bulam- maddeler de antijen etkisi gsterebilir. Bulama
rn denen bu maddeler besin olmadklar halde besin alerjisi yapabilir. Bu yabanc maddeler
besinlere kaza ya da rastlantyla bulaabilir. rnein st hayvanlarnda meme iltihabn (mastit)
tedavi etmek ya da nlemek amacyla kullanlan antibiyotikler (zellikle penisilin) inek stne
geebilir. Emziren kadnlarn aldklar ilalar da stlerine geebilir. Bu yolla ste geen, ama
stn normal yapsna yabanc bulama rn maddeler sto-cuunda alerji tepkimesine yol
aabilir. Gerekte bebekte anne stne kar alerji gelimesinin tek yolu budur.
Besinlere yabanc madde bulamasnn bir arac da retim teknolojisidir. Besinlerin bozulmasn
nlemek amacyla ok yaygn olarak kullanlan sali-silik ve antiseptik maddelerle gene gda
sanayisinde ok kullanlan renklendiri-ciler besin alerjisine yol aabilen yabanc maddelerdir.
Besinlere sk sk bulaan bir madde de nikeldir. Nikel zellikle baklagillere ve ilee, ayrca
ekmee, etlere ve bala bulaabilir. Mutfak tuzunda ve margarinlerde de bulunur. Besinlerin
paslanmaz elik tencerede piirilmesi oksalik asit (spanak, ravent), malik asit (elma) ve sitrik
asit (zellikle turungiller) iermeleri durumunda nikel younluunu nemli lde artrr. Bu
yiyeceklerin yenmesi (5,6 mgr nikel=25 mgr nikel slfat) gecikmi bir an duyarlla bal bir
egzamay, ama ayn zamanda rtiker ya da kzarkl da yeniden balatabilir.
Besinleri korumak, renklendirmek gibi baz belirli amalara ynelik olmak kouluyla gda
sanayisinde kullanlmasna izin verilen katk maddeleri vardr. Ama bunlar lkelere gre yzde
0,03 ile yzde 0,15 arasnda deien oranlarda istenmeyen yan etkilere yol amaktadr.
KOLAYLATIRICI ETKENLER
Sindirim sistemi mukozasnda enfeksiyon, zedelenme gibi etkenlere bal olarak ok miktarda
besinsel antijenin paralanmam halde emilimi kolaylar. Bylece kiide duyarllk gelime
tehlikesi de artar. Sindirim mukozasnda deiiklikler yaparak besin alerjisine zemin hazrlayan
birok etken vardr:
Epitel dokuya giren bakteriler ve barsaklara yerleen virsler zellikle yenidoanlarda alerji
ortamm hazrlar.
Asalaklarn epitele zarar vererek alerji srecini balatacak antikorlarn bireimini
hzlandrmas grece seyrektir. Barsak enfeksiyonuyla birlikte rtiker gibi deri dkntlerine
de yol aan asalak tr daha ok giardia lamba&a.
Sindirim sisteminde mantar enfeksi yonlarL sk grlr. Bunlar besin alerjisi olgularnn yzde
25ini oluturur.
Besin alerjisi tayanlarn yzde 22si dzenli olarak aspirin ve iltihap giderici ila kullanan
kiilerdir. Besin alerjileri. mukozay koruyan mukoprotein bireiminin aksamasyla birlikte
grlr.
Fenolftalein gibi rseleyici mshiller gittike daha az kullanldndan alerjil etkisi de belirgin
biimde azalmtr, Ar miktarda alkol ve eitli katle maddeleri kullanmak alerjiyi zellikle
kolaylatrr.
Besin alerjisi olan hastalarn yzde 7sinden ounun dengesiz beslendii ve alerjik etkisi yksek
besinleri an tkettii saptanmtr.
YALANCI BEN ALERJLER
Alerji yapan besinle vcudun buna kar rettii antikor arasndaki tepkimerr neden olduu
gerek besin alerjisini vcutta baz maddeler aa kar. Bun- ] lardan zellikle histamin
alerjiyle ilgili belirti ve bozukluklardan sorumlu ola! nemli bir maddedir. Ama kendi yapsnda
ok miktarda histamin bulunan ya da sindirildiinde alerjik bir mekanizmadan bamsz olarak
vcutta histamir salgsn uyaran birok besin de vardr
Bu besinlerin balcalan unlardr:
Yumurta ak ok etkili bir listamin serbestletiricidir.
Kabuklu deniz hayvanlar (karides ve daha az olmak zere yengeler), ilek, domates, ikolata,
balk ve domuz eti de benzer bir etki yapar.
Ananas ve papaya gibi baz tropik meyveler histamin serbestletirici maddeler ierir.
Bakla, bezelye, fasulye gibi baz sebzeler, tahllar, ceviz, yerfst gibi eitli besinler histamin
serbestletirici bir madde olan lesitin ierir.
Btn bunlardan baka protein yapsnda olmayan baz besinler de byle etki gsterebilir.
Ayrca alkoln iyi bilinen damar geniletici etkisiyle histamin serbestletirici etkisinin birlikte
grld unutulmamaldr.
Histamin asndan zengin besinler-
Ar histamin yklenmesi doal olarak histamin asndan zengin ya da mayalanmayla sonradan
zenginlemi besinlerin alnmasndan kaynaklanr. Etteki histamin miktarnn hayvann ldrl-
me annda artt bilinmektedir. Ruhsal gerginlik de adrenalin salgsn artrarak plazmada
histamin dzeyini ykseltir. Histamin yksek scaklklara dayankldr; yiyecein piirilmesiyle
ya da havas alnm kapta stlmasyla yok olmaz. Lahana turusu, salam, mayal peynirler ve
zellikle konserve olmak zere balk gibi besinlerde bol histamin bulunur.
Karbonhidratlar- Baz bitkisel rnlerde niasta ve selloz oran yksektir. Tahllar, ekmek ve
unlu besinler, tatl ve ekerlemeler, ayrca bezelye ve mercimek, fasulye gibi kuru sebzeler bunla-
rn banda gelir. Sellozun tamam, niastann ise bir blm kan kalnbarsakta bulunan
bakteriler tarafndan paralanr. Paralanma rnleri, gaz ve organik asitlerdir. Bunlar barsak
florasnda youn mayalanma yapan bakteriler tarafndan byk miktarlarda reti-lirse sindirim
sistemi mukozas zedelenebilir. Organik asitlerin varlnda ar niasta tketilmesi mukozann
kolayca zedelenmesine yol aar. Mikroplarn etkisiyle ksr bir dng oluur. Mayalanmaya bal
kalnbarsak hastalklar belirtilerine kant ve rtiker gibi hista-mine bal belirtiler de eklenir.
Gerekten de yaplan birok aratrma eitli barsak bakterilerinin histamin bire-imlediini
gstermitir.
Benzoat dokunmas- Benzoat zellikle meyvelerde bulunan doal bir maddedir. zm,
ahududu, dut ve ya-banmersini bol miktarda benzoat ierir. Besinlerin bozulmasn nlemek
amacyla gda sanayisinde de kullanlan bu madde nfusun yzde lOundan ounda alerjik
tepkilere neden olabilir.
Sodyum nitrat dokunmas- Sodyum nitrat gl bir mikrop ldrc ve oksitlenme nleyicidir.
Jambon, salam, salamura peynir, ilenmi ringa bal gibi eitli rnlerde kullanlr. Sodyum
nitrata tepkiyi lmek iin 20 mgr sodyum nitrat verilerek yaplan test sonularna gre bu
madde insanlarn yzde 5ten biraz fazlasna dokunur; damar kaynakl ba arlar, barsak bo-
zukluklar ve rtiker nbetleri yapar.
Alkol dokunmas- Yalanc besin alerjisi olgularnn yzde 38inde ar alkol tketimi
saptanmtr. Bu olgularda alkol eitli etkilerine bal olarak kolaylatrc bir rol oynar. rnein
damarlar genileterek besinlerin sindirim sistemi mukozasndan hzla gemesini salar. Ayrca
alkolden elde edilen ase-taldehit gl bir histamin serbestletiricidir. arap ve hafif alkoll br
ikilerin dokunma olasl daha dktr. Vcudun alkol kaldramamas durumunda
arpnt, kalpatlarnda hzlanma, kaslarda gszlk, ba ars, ayrca astm ve nezle
gibi solunum sistemiyle ilgili belirtiler ortaya kar. ok seyrek olarak gerek alerji de grlebilir.
Bunda asetaldehidin histamin serbestletirici etkisi belirleyici grnmektedir. Baz beyaz ve
krmz araplarn ok miktarda histamin iermesi histamine an tepki gsteren kiilerdeki
belirtileri aklayabilir. zmde ok miktarda bulunan benzoat burun evresi sinslerinde polip
olan ve aspirin alamayan astml hastalarda nezle ve astm nbeti balatabilir. Ayrca baz astm
hastalan araplarda koruyucu madde olarak ok kullanlan kkrt dioksiti kaldramama
belirtileri gsterebilir.
BELRTLER
Besin alerjisinin belirtileri br alerji biimlerinde grlenlerden pek farkl deildir. Bu
belirtiler sindirim, solunum, deri, kalp-dolam, boaltm, reme, eklem ve sinir sistemleriyle
ilgilidir. Belli bir yiyecee kar alerjik yant hemen ya da gecikmeli olarak ortaya kabilir. Ayn
kiide iki yant tipi de grlebilir, ama bunlar farkl antijenlere kardr. Ayrca ayn antijen bir
hastada erken yanta, bir bakasnda ise gecikmeli yanta yol aabilir. Besin alerjisi solunum
sistemi dzeyinde astm ya da burun mukozas iltihab (nezle) belirtileriyle ortaya kabilir.
Sindirim sisteminde mide-barsak iltihab, az ii iltihab, bulant, kusma, karn arlar, ishal,
kalnbarsak iltihab belirtileri verebilir. Deride kant, rtiker, purpura ve
anjiyonrotik dem biiminde ortaya kabilir. Sinir sistemiyle ilgili olarak ba dnmesi ya da ba
ars nbetleri yapabilir. Boaltm sisteminde kan ieme (hematini), d cinsel organlarda kant
ve eklem sisteminde eitli eklemlerde ar biiminde grlebilir. Ama btn belirtilere karn
hastaln alerjik kkenini kantlamak ok g olabilir. Bunalt, huzursuzluk, saplant gibi baz
ruhsal etkenler gizli alerji belirtilerini ortaya kararak ya da glendirerek nbeti balatabilir.
Besin alerjisine bal belirtilerin ounlukla besinin her alnnda deil, yalnzca arada srada
ortaya ktn unutmamak gerekir. Bunun eitli nedenleri olabilir. Birincisi hastaln oluumu
yalnzca baklk sistemiyle ilgili olmayabilir, ama belirtileri alerjiye benzeyebilir. kincisi,
belirtiler ancak alerjik olaya bir ya da birka kolaylatrc etkenin eklenmesiyle ortaya kabilir.
Son bir olaslk da alerjen maddeyle her karlaldnda greli bir duyarszlamann
gereklemesi ve vcut yeniden yeterli antikor retinceye dein klinik belirtileri balatacak
dzeyde antikor bulunmamasdr.
Alerjik hastalklarda belirtilerin deerlendirilmesi ve sorumlu etkenlerin saptanmasyla doru
tanya ulalabilmesi byk lde hastadan alnacak bilgilere baldr.
Alerjinin tipik olarak bir aile zellii biiminde ortaya kt kabul edilir, ama birok baka
hastalktan farkl olarak kaltmla nasl aktarld henz aydnlatlmamtr. Hatta alerji
oluumunda kaltnm dnda evre, yaama alkanlklar, ruhsal koullar gibi birok baka
etkenin de belirleyici olduu bilinmektedir.
Gebelik dnemi bebekte alerji oluumu asndan ok nemlidir. Gebelikte anne ile dlt
arasndaki iliki nedeniyle annenin etkisi byktr. Daha ok alerji yapc maddelerle (st ve
yumurta) beslenen annenin dlyatanda bir duyarllk geliebilir. Son aratrmalara gre sigara
dumannn alerjik tepkiye
yol aan IgE grubu antikor oluumunu uyarc etkisi dltte de grlmektedir. Bu etki annenin
itii gnlk sigara saysyla orantl olarak artmaktadr. Annenin doumdan nceki
alkanlklaryla alerji arasnda herhangi bir iliki olabilecei uzun sre kabul edilmemitir. Oysa
gnmzde bu bilgilerin iyi deerlendirilmesi tan asndan byk nem tamaktadr.
Deerlendirilmesi gereken nemli bir e de ocua verilen besinlerin trdr. Bebekte en
erken ortaya kan alerjinin inek stne bal olduu artk kesinlemitir. Ayrca inek st
zerinde en ok aratrma yaplan ve en iyi bilinen alerji nedenidir, nk bebein yalnzca inek
style beslendii dnemde alerjinin ayrc tans kolaydr. Alerjik duyarllk genellikle yaamn
nc ylna doru kendiliinden geer. Bu durum zellikle yandan sonra, alerjinin kesin
kantlan olmadnda dikkate alnmaldr.
Besinlerin ierii bal bana bir aratrma konusudur. Az miktarda, am srekli alman
besinlerin bir kez byk miktarda alnanlardan daha ok alerji yapt kans yaygnsa da, alman
besin miktarnn nemi henz tartlmaktadr. Baz besinler gerek besin alerjisi belirtilerine
yol aan maddeler asndan zellikle zengindir. Bunlar yendiinde yalanc alerji olarak
nitelenen durum ortaya kar ve besin miktan arttka yalanc alerji etkisi de glenir. Bununla
birlikte baz besinlerin hem alerji, hem de yalanc alerji yapc etkileri vardr. Bir besinin alerji
yapp yapmayaca ayn anda alnan br yiyeceklere, ilalara ve fiziksel gerginlie baldr.
Dolaysyla da sorun ok karmaktr.
Besinlerin tazelik ve piirilme derecesi alerjik zelliklerini etkiler, nk s besinlerin protein
bileenlerini deiime uratr. Ama bu deiim her besinde ayn lde deildir. rnein yerfs-
tmda bulunan alerji yapc maddeler pek deimez; oysa domatestekiler sdan ok etkilenir.
nek stnn uzun sre sda kaldktan sonra da alerji yapc zelliini koruduu kantlanmtr.
Kiinin birok maddeye kar duyarllk gelitirmi olabilecei unutulmamaldr. Bu durumda
tan koymak ok gleir, nk alerji her gn tketilen yzlerce besinden herhangi birine bal
olabilir.Beslenme ne kadar eitliyse alerji tehlikesi de o lde yksektir. St, un ve yumurta
hem en ok alerji yapan besinler arasndadr, hem de birlikte Akdeniz tipi beslenmenin
temelini oluturur. Bu koullarda alnan besinle hastalk belirtisi arasnda neden-sonu ilikisi
kurmak olduka zordur. Bu zorluu amak iin genellikle zel beslenme programlar ve alerji
uyarma testleri uygulanr.
Besin alerjisi tanm karmaklat-ran bir baka olgu da, btn besinlerin ne sre iinde alerjik
tepkimeye yol aacann nceden bilinememesidir. Btn belirtiler bir sre iin gizli kalr. Hatta
ayn kiide, ayn besin iin, deiik zamanlarda deiik tepkiler grlebilir. Bu karmak
durumun birok nedeni vardr. Her eyden nce sindirim sistemindeki koullara bal olarak
emi-lim hzlanabilir ya da yavalayabilir. rnein barsak mukozasnn yaamn ilk yllarnda
ilevsel koullara, daha sonra da iltihaplara bal olarak deiiklik gstermesi sindirilecek
molekllerin hzl ve kitlesel emilimine yol aar. Baz ar duyarllk olgular byle balar. Aym
etki sindirim srecinde de oluabilir. Deneyler alerji yapan baz protein molekllerinin kimyasal
sindirim ileminden geirildii halde IgE oluumunu uyarma yeteneini yitirmediini gs-
termektedir. Bu durumda alerji balatc besin bileenleri ok artarken bunlar saptamak
uygulamada olanakszlasn Hastadan alman bilgiler dnda labora-tuvar testleri tam asndan
fazla yararl deildir. Buna karlk deneme beslenmelerinden elde edilen sonular nemlidir.
Yumurta albmni, st proteinleri ve deniz kabuklulanyla ilgili az saydaki olgu dnda
younlatrlm besinlerle yaplan deri testlerinin yarar azdr, nk alerji yapan madde
genellikle besin moleklnn kendisi deil, onun bir paralanma rndr. Bebeklerde hemen
her zaman ste bal olan besin alerjilerinde deri testlerinin yaran ok azdr ya da hi yoktur.
En doru ve gvenilir tan yntemi, deiik ltlere gre yrtlen besin deneme
programlandr.
Ekleme yntemiyle beslenme program- Hasta 24-48 saat a brakldktan sonra, her nde ya
da her gn deiik bir besin eklenerek beslenir. lk nlerde alerjiye neden olmayan besinler
verilir. brleri yava yava eklenir ya da bunlarn yerini alr.
Bir besin alndktan sonra alerji belirtileri ortaya karsa, test sonucunun olumlu (pozitif) olduu
sylenir. Ekmek gibi karmak yapl bir besine kar duyarllk gelitiinde beslenme testi
ilkeleri uyarnca bu besini oluturan maddelerden hangisinin (un, ya, maya vb) alerji yapt
aratrlr.
Eleme yntemiyle beslenme program- Deimeyen diyet listeleri kullanlr. Bu listeler yeterli
miktarda kalori ieren ve olabildiince eitli besinlerden oluur. lk diyet listesindeki besinlere
kar tepki geliirse brlerine geilir ve her diyet yaklak bir hafta denenerek test srdrlr.
Diyet listelerinden birine iyi uyum gsterildii saptanrsa, ilk yntemde olduu gibi bu listeye
birer birer baka besinler eklenir.
Alerji uyarc beslenme program-
Alerji belirtilerini ortaya karmaya, bylece sorumlu etkenleri saptamaya yneliktir; bu nedenle
hastaya en ok alerji yapaca dnlen besinler verilir. Daha nce anlatlanlardan daha
karmak bir aratrma yntemidir, nk yant elde edildikten sonra ok uzun srebilen bir
nceleme ilemi gerektirir. Bu tr bir program uygulandnda alerjiyi kolaylatrc etkisinden
yararlanmak amacyla hastaya genellikle alkoll iki de verilir.
Beslenme gnl- zellikle alerjinin zaman zaman grld olgularda beslenme serbest
braklarak hastann aynntl bir gnlk tutmas istenir. Hasta o gn btn yediklerini, itiklerini
ve ortaya kan belirtileri saatleriyle birlikte kaydeder.
GD
Bebeklik anda ortaya kan ve genellikle sindirim sisteminin ilevsel azgelimiliine bal
olan besin alerjisi, sindirim sisteminin gelimesiyle kendiliinden iyileebilir.
Buna karlk erikinlerde besin alerjisinin kendiliinden iyileme olasl dktr, ama ya
ilerledike alerji de genellikle hafifler. Bazen hasta alerji etkeninden yeterince uzun bir sre
uzaklarsa, daha sonra bu maddelerle karlatnda hastalk belirtisi gster-meyebilir.
TEDAV
Besin alerjisinin tedavisi br alerjik hastalklarn tedavisinden farkl deildir. Tedavide bir
yandan alerji yapt dnlen etkenlerin elenmesine, bir yandan da belirtilerin ortadan
kaldnl-masna allr.
Alerji Yapabilecek Besinlerin Bulunaca Baz Yiyecekler
Tahl: Ekmek, hamur ii, tatllar, biskvi, zel diyet rnleri, kutu salalar ve soslar.
St: Tatllar, ekmek, ikolata, dondurma, hamur, sala, peynir, tereya;
Yumurta: Krema, dondurma, tatllar, kurabiye, biskvi, hamur ii, Hollanda peyniri, et suyu
tabletleri.
Domuz ve sr eti: Jambon, salam, sosis vb, konserve et ve hazr orbalar, et suyu tabletleri,
jle, baz dondurulmu hazr yiyecekler
! Beslenme tedavisi- Alerjinin beslenmeyle tedavisi, ilk bakta kolay grnebilir. Hastaya
dokunan besin ya da besinler saptandktan sonra, bunlar beslenmeden karmak yeterlidir. Sz
konusu besinlerin besleyici deerinin az ve fstk, deniz rnleri, ilek gibi grece olaand
trler olmas durumunda bu yntem kolayca uygulanabilir.
Ama alerji yapan besinlerin besleyici deeri yksekse ve bunlar her gn tketilen temel
besinlerin yapsnda bulunuyorsa sorun daha karmaktr.
Beslenme tedavisinin baars eitli etkenlere baldr. En nemli nlemlerden biri kukulu
yiyecek ya da yiyeceklerin beslenme programndan tmyle karlmasdr, nk duyarll
hafif olan kiilerde ok kk miktarlar bile bazen grnr olmayan hafif belirtilere yol aabilir;
bylece duyarlln sresini uzatarak, besine uyum gelitirilmesini geciktirebilir.
Yumurta ve inek stnn tmyle kaldrlmas g olabilir. Oysa bunlar yerleik beslenme
alkanlnn paras olan biskvi, tatllar, karamela, dondurma gibi birok besinde bulunur.
Eleme yntemine dayal beslenme programlaryla besin alerjisi deneyimli uzmanlarn
denetiminde tehlikesizce tedavi edilebilir. Tedavi srasnda baz beslenme yetersizlikleri ortaya
kabilir. shal, iddetli sanc, kabzlk, gaz fazlal gibi baz belirtiler grldnde beslenmenin
an kstlanmas ya da bu kstlamann gerektiinden uzun bir sre uygulanmas byle bir
gelimeye yol aabilir.
Ama bu tr bir kstlamann tanya gtrc nicelemelerin yaplabilmesi iin bazen zorunlu
olduu ve tedavi srasnda gelien besin yetersizliinin de genellikle fazlaca nemsendii
unutulmamaldr:
Bir baka tehlike hastaya bir sre hi verilmeyen bir besinin yeniden verildiinde yaygn ve ar
tepkilere yol amasdr. Byle ar tepkiler hastann gemiinde benzer olaylar bulunmamas
durumunda da ortaya kabilir. Tepk. besinin yeniden alnmasndan sonrak birka dakika ile saat
iinde grlebilir Alerjik olduu bilinen insanlar aranca grlme olasl da yzde 5 kadardr
Ama alerjik tepkinin iddetli olmas, a; rica hastadan ahnan bilgilere ve testleri dayanlarak
nceden belirlenememe; nedeniyle, alerji yapan besinin uygu:. ortamlarda ve sk denetim
altnda yeru-den verilmesi zorunludur.
Genel gre gre besin alerjisi ocuklarda btnyle yileme eilimir-dedir. Bu nedenle
hastann gemiini ok iddetli tepki grlmemise ale: yapan besin her 6-12 ayda bir yenide-.
verilerek tedavi srdrlebilir.
yi gidili olgularda belirtilerin ic-deti gittike azalr; alerjinin ortaya kmas iin gerekli besin
miktar ise gittike artar. Bylece yaklak 3-4 yaL-rnda besine tam bir uyum geliir. O. gularn
byk blmnde bu sre gerekleir. Ama 8-10 yalarna ve hatu erikinlik dnemine dein
sren best:_ alerjileri de vardr.
la tedavisi- Bazen ila tedavisine geilmesi zorunlu olur. Aadaki durumlarda bu yola
bavurulur:
- Beslenme asndan yerlerinin doldurulmas g ok sayda besine kar ar duyarllk
gelimesi.
- Hastann nerilen beslenme rejimrr. kabul etmemesi.
- Alerji yapmayan besin arlkl beslenme program uygulanmasna karn alerji belirtilerinin
srmesi.
- Hastaln ar olmas ve hasta vcudunda deneme-aratrma yaplmasna olanak vermemesi.
- Alerji yapan besinin alnmasnn nlenememesi.
Alerjik hastalklarn tedavisinde etkili birok ila vardr. Ama bu ilalardan bazlarnn yanl
kullanlmas alerjiyi tedavi etmek yerine arlatrabilir. Dolaysyla seilen ilacn tedavi edilmek
istenen alerjiye uygun olmas ok nemlidir.
Antihistaminikler rtiker, alerjik nezle (rinit) ve ikinci kez karlalan bir antijene kar ok
iddetli alerji tepkilerinde (anafilaktik tepki) zellikle yararldr. Ama henz tam bilinmeyen
nedenlerle bu ilalar astm ve alerjik deri iltihab (dermatit) gibi baz alerjik hastalklarda etkisiz
kalabilir, hatta zararl olabilir. Ar alerjilerde yarar salar, ama ar alerjilere bal acil
durumlarda ilk ila olarak kullanlmaz, adrenalinin ardndan verilebilirler. Antihistrnninikler
kanty nlediinden histaminin temel bir rol oynamad, temasa bal alerjik deri
iltihaplarnda yararl olabilir. Sakinletirici yan etkisi bazen sakncal olabilirse de baz olgularda
yarar salar. An-tihstaminiklerin pomat ya da krem biiminde srlmesi ok zararldr, nk
ar duyarllk yapabilir; a kar duyarllk gelimesine ve zellikle hasta gnee ktnda
yaygn alerji belirtilerinin grlmesine yol aabilir.
Bu yzden antihistaminikler hibir zaman yerel olarak kullanlmamaldr; tehlikeli yan
etkileriyle karlatrldnda bu uygulamann yararlan ok nemsiz kalr.
tlac kaldramamaya bal mide yanmas, az kurumas gibi belirtiler az grlr, ama
antihistaminikler her zaman uyku verici etki yapar. la nerilirken uykuya eilim, reflekslerde
azalma ve ynelim bozukluu yapma olasl dnlmelidir. Alkol bu yan etkileri artrdndan
ilalarla birlikte alnmas kesinlikle yasaklanmaldr.
Baz antihistaminikler antikolinerjik ilalar gibi etki gsterir ve tpk bu ilalar gibi gz
tansiyonu,prostat bymesi ve miyasteni olgularnda ya da ruhsal knt giderici ilalarla
tedavi grenlerde kullanlmaz. Baz antihistaminikler itah artrr; bazlar ikulak rahat-
szlklarn azalttndan tat tutmalarna kar kullanlr. Alerji d hastalklarda kullanlan ve
zel etkileri bulunanlarn dmda hastaya nerilecek antihis-taminiklerin seimi, ilacn
uyumsuzluk yapma olaslna ve etki sresine baldr. Yattrc yan etkisi gl antihista-
miniklerin akamlan alnmas daha uygundur. Bazlar uzun etkili olduundan gnde tek doz
olarak verilir. Bununla birlikte anthistaminik seiminde her zaman hastann durumu ve
zellikleri dikkate alnr. Bir hastann yaknmalarm hafifleten ila bir bakasnda etkisiz
kalabilir ya da uykusuzluk ve an hareketlilie yol aabilir. Oysa en sk grlen yan etki
uyuklama halidir.
Kortizonlu ilalar da alerjik hastalklarn tedavisinde ok kullanlr. Bu ilalarn etkisi iltihap
bastna zelliklerinden kaynaklanr. Kortikosteroitler temasa bal alerjik deri iltihab gibi ge-
cikmi an duyarllk tepkilerinde ve astmda yararldr, ama rtiker olgularnda etkileri azdr.
Kortizonlu ilalar uzun sre kullanldnda bymenin durmas, kas hastalklar, Cushing
hastalbelirtileri, yksek tansiyon, mide lseri, eker hastal ve su-elektrolit dengesi bozuk-
luklar gibi istenmeyen yan etkilere yol aar. Bu yzden de yalnzca baka ilalarla
denetlenemeyen ya da yaamsal tehlike bulunan olgularda kullanlr. Ayrca damar yoluyla
verildiinde bile kortizon ok hzl etki gstermediinden acil alerji durumlarnda ilk ila olarak
seilmez. Alerjik hastalklarn byk blm baka tedavi yntemleriyle denetlenebildiinden
genel etkili kortizon tedavisi ok ender gerekir ve yalnzca hekim denetiminde uygulanabilir.
Kortizonlarn uzun sre kullanlmas zorunlu olduunda, ksa etkili bir ila seip gnar
sabahlan vermek uygundur. Ar gidili ve uzun sreli astm olgula-nyla baka tedavilere yant
vermeyen atopik dermatitte hastaya enjeksiyonla kortizonlu ilalar verilir. Tedavinin 8-10 gn
gemesinden kesinlikle kanmak gerekir. Bu kadar uzun sreli bir tedavi ancak uykuyu
nleyecek iddette kantl ve eksda birikimli geni kzarklklar bulunduunda uygulanabilir.
BESNLERE BALI TEMAS ALERJS
Besinler deri temas sonucunda da alerjik deri tepkilerine neden olabilirler. Temas alerjisi
hastalarn el parmaklarnda egzamaya benzer lezyonlar biiminde grlr; bunlar alarn
genellikle sol elindedir, nk deri iltihabna yol aan besin ounlukla sol elle, bak da sa elle
tutulur. ltihap sk sk alevlenir; besinlerle temastan birka dakika sonra deride an kzarklk ve
kabarcklarla ortaya kar. Alarda ve ev hanmlarnda en ok uskumru, stakoz, morina, marul
gibi besinlerle temastan sonra grlr. Alerji yapan hayvansal kkenli baka rnler de vardr;
kasaplarda domuz barsann, veterinerlerde brusellozlu gebe ineklerin dolyata svlarnn,
temas rtikeri yapt bilinmektedir.
Alerjik temas dermatiti yapt bilinen besinler bitkisel ya da hayvansal kkenli olabilir;
karacier, tavuk, st, peynir, yumurta, balk, un, marul, domates, soan, sarmsak, maydanoz, pa-
tates, havu, elma, muz, kivi, eftali, bal bu tr alerji yapabilir. Bu tr alerjinin nasl olutuu tam
bilinmemektedir. Hastaln stderiden alerji yapc proteinlerin geiinin kolaylamas ve
bunlarn henz aydnlatlmam olan bir baklk tepkisine yol amasyla balad
dnlmektedir.
Hastala tan koymak iin daha nce egzama lezyonlarmn grld salkl deri zerinde alerji
yapt varsaylan etkenlerle deri testleri yaplr ve hemen deerlendirilir. Testten 10-30 dakika
sonra kzarklk ve iddetli kant, bazen de ii sv dolu kk kabarcklar grlrse sonu
olumludur. Deri testinde eitli yntemler kullanlabilir, ama bunlarn en uygunu, hastaln
rseledii deri blmnde hemen deerlendirmeye dayanan ak test tir. Zaten zor tan konan
alerjik deri hastalklarnda bazen ak test de olumsuz sonu verir ve tam baka yntemlerle
konur.
En iyi sonular denenen besini, rnein yenecek et ve sebzeleri olduu gibi kullanarak elde
edilir. Konserve, marmelat, dondurulmu olarak durmu besinler ve ztlerle yaplan testlerde
daha az etki grlr.