Teoriden Uygulamaya Demokrasi elikisi

Yrd. Do. Dr. Ali Fuat Gke

*
zet
Demokrasinin kelime anlam halk tarafndan ynetimdir. Ancak demokrasi
ynetme kavramndan teye siyasal haklar ve medeni haklara sahip olmay
ierir. Bu haklarn devlet tarafndan gvence altna alnmas gerekir. Gnmz-
de lkelerin anayasalarnda siyasal haklar ve medeni haklar gvence altna
alnmtr. Ancak teoride gvence altna alma yeterli olmamaktadr.
lkelerin anayasalarnda belirtilen haklarn uygulamada gereklememesi
bu almann temelini oluturmaktadr. Anayasalarda belirtilen hususlar uy-
gulamada grlmemektedir. Bu husus demokratikleme sorununu ortaya -
karmaktadr.
almann amac, anayasalar ile uygulama sonularna gre seilen lke-
lerin demokratiklik seviyesini ortaya karmaktr.
Bu dorultuda seilen lkelerin anayasalarnda belirtilen siyasal haklar in-
celenmi, bilim insanlar tarafndan kabul edilen demokratikleme ltleri,
bamsz inceleme kurulular tarafndan test edilen sonularla karlatrlm-
tr.
Anahtar Kelimeler: Demokrasi, Siyasal Haklar, Anayasa, Uygulama.
Democracy Contradiction From Theory To Practice
Abstract
The word meaning of democracy is ruling by the people. But, democracy
consists of political and civil liberties further the administration meaning.
These liberties must be guaranteed by state. Nowadays, political and civil
liberties have been guaranteed in the constitution of countries. But, to have
guarantee in theory is not enough.
59
*
Gaziantep niversitesi slahiye ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, afgscem@gma-
il.com.
The problem of not realization in practice of these liberties that set out in
the constitutions of countries is the basis of this study. The subjects that are
set out in the constitutions are not seen in practice. This subject reveals the
problem of democratization.
The aim of this study is to reveal the democracy level of selected countries
in accordance with constitutions and practice results.
To this end, political liberties that were set out in constitutions of selected
countries were studied and democratic criteria that were admitted by scientists
were compared with the result that was tested by the independent institutions.
Key Words: Democracy, Political Rights, Constitution, Practice.
1. Giri
Demokrasi dar anlamnn dnda ok daha farkl ekillerde tanmlanabilir ve
ierii doldurulabilir. Halkn kendi kendini ynetmesi onun dar anlamdr.
Halk kendini nasl ynetecek sorusu demokrasinin ieriini doldurmaya yete-
cektir. Bu sorunun iinde yneten ve ynetilen ilikisi kadar, ynetilenlerin
haklar ve sorumluluklar da bulunmaktadr. Bununla beraber ynetenin sahip
olduu gcn snrlarnn belirlenmesi ve bunun uygulanmas gerekmektedir.
Egemenin gcnn anayasal ya da yasal olarak snrlanm olmas, halka ana-
yasal ya da yasal haklarn verilmesi lkelerin demokratik yntemlerle ynetil-
dii anlamna gelmeyecektir. Hukuki dzenlemelerin var olmas tamamen
eklin tezahr olup onun uygulanmas gerekmektedir.
Gnmzde birok lkenin anayasas incelendiinde sivil ve siyasal hak-
larn geni lde dzenlendii grlmektedir. Ancak bu hak ve zgrlklerin
yazld anayasalarn ieriinde var olan ayrntlar lkenin demokratiklii hu-
susunda bilgi vermemektedir.
Bu almann amac, Azerbaycan, Kazakistan, Krgzistan, Trkmenistan
ve zbekistann anayasalarnda belirtilen siyasal haklar ile demokratiklik l-
tleri arasndaki ilikiyi incelemek ve bu lkelerin mevcut durumlarn orta-
ya koymaktr. Bu amala ncelikle demokrasi ve demokratiklik ltleri hak-
knda kuramsal bilgi verilmi, sz konusu lkelerin anayasalarndaki siyasi
haklara ilikin dzenlemeler ayr ayr incelenmitir. Ardndan uygulama so-
nularna gre deerlendirme yapabilmek amacyla demokrasi lm yapan
uluslar aras kurulularn verileri incelenmi ve lkelerin mevcut durumlar or-
taya karlmtr.
2. Demokrasi ve Demokratik ltler
Demokrasi kelimesinin dar anlam Eski Atina bilginlerinden itibaren kullanl-
YASAMA DERGS

24
60
makta ve o dnemde halk ynetimi anlamna gelmektedir. Eski Atina bilgin-
leri demokrasiden bahsederken kanunlarn herkes iin ayn olmas, site devle-
tinin ilerine ve siyasal iktidara katlma hususlarnda eitliki bir yaklam ile-
ri srmektedir.
1
Ayn dnceleri yzyllar sonra Dahl etkin katlm ve oy
kullanma eitlii eklinde demokratik l olarak ileri srmtr.
2
O dnem
demokrasi anlay ile gnmz demokrasi anlay arasnda byk farklarn
olduu muhakkaktr. O dnemde ynetime etkin olarak katlan gruba bakt-
mzda halkn tamamnn temsil edilmediini grmekteyiz. Yine de tek bana
karar vermeyen bir yapnn olmas, dnemin artlarna gre demokratik bir du-
ru olarak kabul edilmektedir. Demokraside gcn sahiplii ve kullanlmas-
nn lleri bireyleri dorudan ilgilendirmektedir. Gcn sahipliinden mak-
sat ynetenin greve gelme usulnden balayarak, yetkilerinin snrlarna ka-
dar uzanmaktadr. Egemenin, yani gc kullanann seiminde ynetilenlerin
etkin ve eit katlm demokrasinin vazgeilmez unsurlarndandr. Yine egeme-
nin yetkilerinin snrnn belirlenmesi gerekmektedir. Snrsz yetkilere sahip
olan egemenin ynetilenlerin iyilii iin hareket etmesi dnlemez. Aristo
ynetim biimlerini birbirinden ayrrken nicel ve nitel zelliklere vurgu yap-
m, nitel anlamda herkesin iyiliini isteyen ynetim biimlerini iyi ya da adil
ynetimler olarak belirtmitir. Bu iyi ynetim biimlerinin sadece demokrasi-
de olmayacan, demokrasinin sadece ounluun iyi ynetimi olduunu be-
lirtmi, ayn zamanda tek kiinin de iyi ynetim sergileyebileceini belirtmi-
tir.
3
Ancak Aristonun tek kiinin iyi ynetimi olarak belirttii monari gn-
mze kadar olan evriminde deiiklie uramtr. Deiime neden olan en
nemli unsur, ynetenin yetkilerini halkn iyiliinin aksine kullanmas olmu
ve ynetenin yetkileri eitli ekillerde kstlanm ve baka kurullarla payla-
lmtr.
Demokraside ynetim biiminin ve egemenin gcnn snrlarnn tesinde
bireyin haklar da nem kazanmaktadr. Yneten ve ynetilen ilikisinde her
eyi ynetenin uhdesine brakmak, ynetilenleri grmezden gelmek aka
zorba ynetime kap aralamaktr. Dolaysyla eitli yntemlerle egemenin g-
cnn snrlanmas gerekmektedir. Egemenin gcnn snrlanmas ise hukuki
dzenlemelerle yaplrken, ayn dorultuda ynetilenlere de hukuki dzenle-
melerle haklar tannmaldr.
Ynetilenlerin haklar anayasa ve yasalarda dzenlenmektedir. lkelere
gre farkllklar gsterse de haklar hukuki normlarda belirtilmitir. Ancak bu
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 61
1
Server Tanilli, Devlet ve Demokrasi, Alkm Yaynlar, stanbul, , 2007, s. 2.
2
Robert A Dahl, Demokrasi stne, (ev.: B. Kadolu), Phoenix Yaynevi, Anka-
ra, 2001, s. 3.
3
Ayferi Gze, Siyasi Dnceler ve Ynetimler, Beta Yaynevi, stanbul, 2007, s.
44.
haklarn iktidar destekleyenlerle, iktidar desteklemeyenler arasnda datlma
sorunu demokrasinin gizli unsurunu oluturmaktadr. Bunun gibi ynetilenle-
rin kimliklerine baklmakszn hepsinin lkenin siyasi, ekonomik ve kltrel
varlklarndan eit bir ekilde yararlanmas gerekmektedir. Bu kimlik sorunu
lkede doan bireylerle sonradan yurttala kabul edilmi bireyler arasnda
da geerlidir. Devletin sahip olduu kamu gcnden iktidarn keyfi uygulama-
larna kar bireyleri koruyacak nlemlerin alnmas da demokrasinin uygulan-
masnn deerlendirilmesinde nemli bir husustur.
4
Demokrasi ile ilgili gnmze kadar bilim insanlar tarafndan birok ku-
ram ve model ileri srlmtr. Heywood; klasik demokrasi, koruyucu de-
mokrasi, kalknmac demokrasi, halk demokrasisi, mzakereci demok-
rasi olarak ayrma giderken
5, 6
, Schmidt; modern demokrasinin ncleri olan
demokrasi kuramlarn Atinadan balatp, Montesquieunun lml demokra-
sisi, J.J. Rousseaunun radikal halk egemenlii kuram, John Stuart Millin
liberal temsili demokrasi kuram ve Karl Marxn devrimci dorudan de-
mokrasi kuram eklinde belirtmitir. Schmidt, modern demokrasi kuramla-
rn ise sekinci demokrasi kuram, ekonomik demokrasi kuram, oulcula-
rn demokrasi kuram, sosyal demokrasi kuram, katlmc demokrasi kuram
ve eletirel demokrasi kuram eklinde belirtmitir.
7
Btn bu kuramlarnn
ortak amac halkn ynetime katlarak kendi kararlarn kendisinin vermesinin
salanmas ve bireyler arasnda eitliin salanmasdr. Bu amacn gerekle-
tirilmesinde uygulanacak olan yntemlerin rasyonellii demokrasinin gerek-
leip, gereklemediine dair ipular vermektedir.
Demokrasinin esas hedefleri ve hedeflere ulaabilmek iin uygulanacak
yntemlerin belirlenmesi amacyla bilim insanlar tarafndan evrensel demok-
ratik ltler ileri srlmtr. Demokratik hedefler ve ltler hakknda bi-
limsel aratrmalar 20. yzyldan itibaren yaplmaya balanmtr. Bu aratr-
malarn bazlarnda ekonomik ltler ele alnrken, bazlarnda ise medeni ve
siyasi haklar zerinde deerlendirme yaplmtr. Medeni ve siyasi haklarn
ekonomik gelimeyle paralel gittiini hatta birbirini etkilediini sylemek
mmkndr. Lipset; bir lkenin demokratik gelimesini servet, sanayile-
me, ehirleme ve eitim gibi verilerle incelemitir. Lipset, demokratik
YASAMA DERGS

24
62
4
Charles Tilly, Demokrasi, (ev.: Ebru Arcan), Phoenix Yaynlar, Ankara, 2011, s.
34-36 .
5
Andrew Heywood, Siyaset Teorisine Giri, (ev:H. Murat Kse), Kre Yaynlar,
stanbul, 2012, s. 274.
6
Andrew Heywood, Siyaset , (ev.: B. Berat zipek), Adres Yaynlar, Ankara,
2007, s. 102-110.
7
Manfred G. Schmidt, (2002), Demokrasi Kuramlar, (ev.: M.E. Kkta), Vadi Ya-
ynlar, Ankara, 21-70.
lkelerde sanayinin gelimi olduunu, ehirlemenin salkl bir ekilde ta-
mamlandn, servetin zel kesimde arttn ve eitim seviyesinin yksek ol-
duunu belirtmektedir.
8
Servetin birikmesi varlkl bireylerin oalmasn ve
sonrasnda ise bu servetin yatrmlara dnmesini salamtr.
Demokratiklik lt ile ilgili bir dier deerlendirme Lipson tarafndan
yaplmtr. Lipson, demokratiklik ls olarak ynetimin icrasna ve deneti-
mine katlanlara adil ve eitliki bir yaklam ele almtr. Demokratik devlet-
te otoritenin kayna, kendilerini ynetenleri ve temsil edenleri etkili bir he-
sap verme aralar ile denetleyen ve bu gce sahip olan ynetilenlerin, srece
eit ve zgr ekilde katlmasdr. Demokrasinin z eitlik ve zgrlktr.
9
Eitlik ve zgrlk hangi oranda ve neye gre olacaktr? Sorusunun cevab ve
bu hususlarn seviyesi demokratik devletin varln ortaya koyacaktr.
Robert Dahl; demokratik srecin ltlerini etkin katlm, oy kullanma
eitlii, bilinli anlay, gndemin kontrol ve yetikinlerin dhil olma-
s eklinde belirtmitir.
10
Dahl, bireylerin kendilerini ve toplumu ilgilendiren hususlarda fikirlerini
aka beyan edecek durumda olmalar gerektiini ve bu hususlara mdahil ol-
malar gerektiini belirtmektedir. Bireylerin grlerini zgrce bildirecek bir
hukuki ortama sahip olmalar, karar alma srecine her seviyede katlm hakk-
na sahip olmalar gerekmektedir. Halkn ihtiya duyduu btn bilgilere rahat-
lkla ulamas gereklidir. Demokratik lkelerde bilgi iktidarn tekeli altnda de-
ildir. Tek bir kaynaktan ulalan bilgiler ki eer bu iktidar tarafndan verili-
yorsa, bireylerin farkl bilgilere ulap doru karar vermesi dnlemez. Bil-
ginin topluma verilmesinde devlet mekanizmasnn yannda zel kesiminde
tevik edilmesi, sivil toplum kurulularnn bu hususta desteklenmesi, bireyle-
re toplumu ilgilendiren tm hususlar hakknda doru ve tarafsz bilginin akta-
rlmasn salayacaktr. Bylece bireylerin de bu hususlar yakndan takip ede-
rek bilinli bir ekilde siyasal tercihlerde bulunmas salanm olur.
11
lkelerin anayasalarnda ve yasalarnda vatandalara siyasi ve medeni
haklar tannmtr, ancak bunlar etkin ve adil bir eklide uygulanmad zaman
demokratik ynetimden sz etmek mmkn deildir. Demokratik lkelerde
hak, zgrlk ve frsatlara ek olarak, vatandalara ifade zgrl gibi daha
fazla zgrlkler tannmaktadr. Demokratik bir lke, vatandalarnn ahlaki
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 63
8
M. Seymour Lipset, Siyasal nsan, (ev.: M. Tunay), Teori Yaynlar, Ankara,
1986, s. 30.
9
Leslie Lipson, Siyasetin Temel Sorunlar, (ev.: Fgen Yavuz), Trkiye Banka-
s Kltr Yaynlar, stanbul, 1997, s. 388.
10
Dahl, 2001, s. 39.
11
Ali Fuat Gke, Siyasal Partilerde Lider ve Ynetim Deiimleri, Ada Kitabevi,
Gaziantep, 2013, s. 35.
sorumluluklarn yerine getirmesini salar. Bireyin ahlaki deerlere ve sorum-
luluklara sahip olabilmesi iin zgr bir dnme, tartma, inceleme haklar-
n kullanarak karar vermesi gerekmektedir. fade zgrl ve ahlaki deerle-
re sahip olmann yannda, demokratik devlet, bireylerin insani gelimesine
olumlu ynde destek olur. Drstlk, adalet, cesaret ve sevgi gibi nitelikler,
herkes tarafndan olumlu olarak gelitirilmesi istenen unsurlardr. Ayrca geli-
imini tamamlam olan btn bireylerin kendi karlarn korurken, bakasna
ihtiya duymama yeteneine sahip olmas gerekmektedir. Yetikinlerin so-
rumluluk sahibi olmas, evresinde gelien olaylara adalet duygusu ile yakla-
mas, dier insanlarn haklarnn korunmasnda kendi haklarn korur gibi dav-
ranmas ve sorunlar karsnda kimseden ekinmeden kendi fikirlerini beyan
etmesi gerekmektedir. Bu zelliklerin hepsinin gereklemesi demokratik bir
ortamda salanr.
12
Demokratik lkelerde mahkemeler bamszdr, yrtme mahkemelere ve
yarglara kesinlikle mdahalede bulunmaz. Kuvvetler birbirini denetleyecek
ekildedir ama asla birbirini etkileyecek aralara sahip deildir. Demokratik
lkelerde teknoloji hayatn her alannda etkin olarak kullanlr, gerek bireysel
iletiim, gerekse kurumlar aras iletiime engel konmaz ve bireyler bilgiye
ulamak iin teknolojinin btn nimetlerinden faydalanrlar.
13
Bir lkenin demokratik olup olmadna dair lmler 1980 sonrasnda
zellikle 1990l yllarda Bollen, Vanhanen, Coppedge/Reinicke, Gastil, Gurr
ve dierleri, nkeles, Lipset, Hadeneus, Beetham gibi birok bilim adam tara-
fndan yaplmtr. 1941 ylnda kurulan Freedomhouse isimli aratrma mer-
kezi de dzenli olarak lkelerin demokratiklii hakknda lmler yapmakta-
dr.
14
Freedomhouseun siyasi haklarla ilgili demokratiklik ltlerine gre;
15
Demokratik lkelerde iktidara adil ve serbest seimle greve gelmek esas
olmal, adaylar seim kampanyalarn zgr ve bask altnda olmadan yapma-
l, oylamalar gizli, eit ve zgr bir ekilde yaplmaldr.
Semenler bask altnda kalmadan oylarn kendi tercihlerine gre kullan-
mal, oylarn saym bamsz seim gzlemcileri ile parti temsilcilerinin nn-
de yaplmal, herkesin oylarnn etki derecesi ayn olmaldr.
Seim kanunlar adil olmal, seim komisyonlar ve seimlerde grevli di-
er yetkililer hkmetten bamsz olmal, bask altnda olmamal, seim ko-
misyonlarnn oluumu adil ve dengeli olmaldr.
YASAMA DERGS

24
64
12
Dahl, 2001, 59.
13
Dahl, 2001, 62.
14
Schmidt, 2002, 263.
15
Freedom House, (2010) Checklist Questions And Guidelines, Eriim Tarihi:
11.12.2010, http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=351&ana_pa-
ge=36-4&year=2010.
nsanlar zgr bir ekilde farkl dncede ve amata siyasal parti veya di-
er siyasal gruplar kurma hakkna sahip olmaldr. Siyasal partiler rgtlenme-
lerinde, ynetimlerinde ve faaliyetlerinde ar yasal kurallarla mcadele et-
memeli, siyasal partilerin barl faaliyetlerinde ve toplantlarnda ar artlar
ileri srlmemeli ve aleyhte durumlar olmamal, parti yeleri ve liderleri ile
muhalefet partilerinin yeleri barl siyasal faaliyetleri sebebiyle saldr altn-
da olmamal, tutuklanmamal ve zgrlnden yoksun braklmamaldr.
Bireyler siyasal tercihlerini; askeri ve yabanc gler, totaliter partiler, dini
hiyerariler, ekonomik oligariler ve dier g sahibi gruplarn basks altnda
olmadan zgr bir ekilde yapmal; askeri gler, hkmet politikalar zerin-
de bask unsuru olmamal ve sivil iradenin kontrol altnda olmaldr.
Kltrel, etnik ve dier kk gruplar siyasal haklara sahip olmal, barl
ve demokratik deerlere bal olan etnik, kltrel ve dini partilere yasal ola-
rak izin verilmelidir.
zgrce seilen hkmet yeleri ve milletvekilleri devlet politikalarn be-
lirlemeli, resmi grevlere seilecek adaylar zgr ve adil bir ekilde, liyakat
esaslarna gre belirlenmelidir.
Yarg grubu, askeri gler veya yabanc devletler gibi hkmet d gler
hkmetin politikalarnn belirlenmesine ve parlamento seimlerine mdaha-
le etmemeli; hkmet brokratik dzenlemelerden, kayt ve kontrollerden
uzak durmal, hkmet hakkndaki rvet iddialar tamamen aratrlp, sulu
bulunanlar hakknda siyasal ama gtmeden nyargsz bir ekilde dava al-
maldr.
Sivil toplum kurulular, bask gruplar, gazeteciler ve dier vatandalar si-
yasal bask altnda kalmadan grlerini ve dncelerini zgrce bildirmeli,
bamsz ve zgr bir medya olmal ve hkmetin dorudan veya dolayl ola-
rak medya veya internet zerinde sansr uygulamas olmamaldr.
Economist dergisi ilk kez 2007de yaynlad The Economists The
World in 2007 raporunda 2006 Eyll ay itibaryla lkelerin demokratiklik l-
mn yapmtr. Ekonomist dergisi 2008in sonunda, 2010 ve 2011 yllarn-
da da demokratiklik raporunu yaynlamtr. 2012 ylnda yaynlad 2012
Demokrasi ndeksinde; zgr ve adil seimler ile medeni haklarn demokra-
si iin mutlaka gerekli olduunu, bu hususlarn da effaf ve minimize devlet
ile pekitirilmesi gerektiini belirtmitir. Ayrca seimli ve oulcu demokra-
si, devletin fonksiyonlar, siyasal katlm ve siyasal kltr ekseninde lkeleri
incelemektedir. Bu verilere gre lkeleri tam demokratik, olgunlamam
demokrasi (flawed democracy), melez rejimler (hybrid regime) ve otori-
ter rejimler olarak drt gruba ayrmtr.
16
Melez rejim hem demokratik hem
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 65
16
Economist (2012), The Economist Intelligence Units Index of Democracy,
http://www.economist.com/media/pdf/DEMOCRACY_INDEX_2007_v3.pdf, p. 3.
de otoriter sistemin unsurlarn birlikte barndran sistem olarak kabul edilmek-
tedir. Demokratik kurumlarla beraber otoriter hukuk kurallarnn uyguland,
daha dorusu demokratik ve demokratik olmayan kurallar arasnda skm
bir sistem eklinde belirtilebilir.
17
Melez rejimde iktidarn muhalefet partileri
ve kiiler zerinde basks yaygndr. Siyasal katlm, siyasal kltr ve devletin
fonksiyonlarnn hacmi ile ilgili ciddi sorunlar bulunmaktadr. Sivil toplum za-
yftr. Yarg bamsz deildir. Basn zerinde bask vardr.
18
Olgunlamam demokrasilerde; basn zgrl gibi temel medeni haklar
konusunda sorunlar olmasna ramen zgr ve adil seimler bulunmaktadr.
Bununla birlikte ynetimde, azgelimi siyasal kltr ve dk seviyeli siya-
sal katlm konularnda eksiklikler bulunmaktadr.
19
3. Azerbaycan Anayasas ve Siyasal Haklar
Azerbaycan Anayasasnn giri blmnde Anayasa erevesinde demokra-
tik yapy gvence altna almak, sivil toplumun kurulmasn gerekletirmek,
halk iradesinin ifadesi olarak, kanunlarn stnlne dayanan hukuki, dn-
yevi devlet kurmak, adaletli, ekonomik ve sosyal kurallara uygun olarak her-
kese onurlu bir yaam seviyesi salamak ama olarak belirtilmitir.
20
Sivil
toplumun kurulmas ve mekanizmalarnn iletilmesi demokrasinin en nemli
unsurlarndandr. Sivil toplumun evrensel hukuk ilkeleri erevesinde hareke-
te gemesi ve karar alma mekanizmalarna mdahil olmas, iktidarn uygula-
malarnda hukuka ve hakkaniyete uygun hareket etmesini salayacaktr.
Siyasi haklar anlamnda; genel, eit ve dorudan seim hakkna dayal, ser-
best, gizli ve ahsi oy verme yolu, belirtilmitir.
21
Anayasann 7. maddesinde
Azerbaycan devletinin demokratik, hukuki bir devlet olduu, rejimin kuvvet-
ler ayrl prensibine dayand belirtilmektedir.
22
Anayasann Temel Haklar, zgrlkler ve devleri dzenleyen ikinci b-
lmnde herkesin kanun ve mahkeme karsnda eit olduu, rka, milliyete,
dine, dile, cinsiyete, kkene, mal varlna, grevine, grne, siyasi parti,
sendika ve dier toplumsal birliklerdeki yeliine baklmakszn herkesin hak
ve zgrlklerinin gvence altna alnd belirtilmektedir.
23
YASAMA DERGS

24
66
17
Leonardo Morlino, Hybrid Regimes or Regimes in Transition?, Madrid, Fride Pub-
lications, 2008, p. 3.
18
Economist, 2012, p. 28.
19
Economist, 2012, p. 28.
20
Azerbaycan Anayasas, (1995), http://azerbaijan.az/portal/General/Constituti-
on/constitution_01_e.html.
21
Azerbaycan Anayasas, 1995, Md.2.
22
Azerbaycan Anayasas, 1995, Md.7.
23
Azerbaycan Anayasas, 1995, Md.25.
Seim hakkn dzenleyen 56. maddesinde Azerbaycan Cumhuriyeti vatan-
dalarnn devlet organlarna seme ve seilme, referanduma katlma hakk ol-
duu belirtilmitir. Ancak ayn maddenin devam askeri personelin, hkimle-
rin, devlet memurlarnn, din grevlilerinin, mahkeme kararyla zgrln-
den mahrum edilmi kiilerin seimlere katlmak hakk kanunla snrlanabilir
eklinde dzenlenmitir.
24
Snrlanabilir kelimesi burada nem kazanmak-
tadr. Yani iktidar isterse snrlandrr, isterse snrlandrmaz. Byle bir durum
demokratik ltler arasnda yer alamaz. ktidara tannan byle bir yetki za-
manla ktye kullanlabilir ve maddede yer alan meslek gruplarnn seimlere
katlmas engellenebilir.
Dnce ve ifade zgrl ile toplanma zgrl de demokrasi iin ge-
rekli olan hususlardr. Azerbaycan Anayasasnn 46. maddesi dnce ve ifade
zgrln, 49. maddesi ise serbest toplanma zgrln dzenlemitir.
46. maddeye gre hi kimse kendi dnce ve inancn aklamaya veya d-
nce ve inancndan dnmeye zorlanamaz. 49. madde ise herkesin bakalary-
la birlikte serbest toplanma hakkna sahip olduunu, ancak ncesinden devlet
organlarna haber vermek ve silahsz olmak koulunu ne srmektedir.
25
n-
ceden haber vermek, bakalarnn hrriyetlerinin kstlanmamas iin nceden
alnacak tedbirler asndan nemli bir kstlamadr. Ancak uygulamada devle-
tin keyfi kstlamasnn olmamas gerekmektedir. Silahsz olma koulu ise ta-
mamen doru bir kstlamadr.
rgtlenme hakk bal altnda herkesin bakalaryla birlikte rgtlen-
me hakkna sahip olduu, ayrca istedii rgte, siyasi partiye, sendika ve di-
er toplumsal rgtlere katlma veya bunlarn kurulmasna katlma hakknn ol-
duu belirtilmitir.
26
4. Kazakistan Anayasas ve Siyasal Haklar
Anayasann 1. maddesi, Kazakistan Cumhuriyetinin hak ve zgrlklerin sa-
land, demokratik, laik, hukuk ve sosyal bir devlet olduunu belirtmektedir.
Egemenliin halkta olduu, halkn egemenlii ulusal referandum ve serbest
seimler araclyla dorudan kullanabileceini, ayn zamanda egemenliin
kullanmn devlet organlarna da devredebilecei belirtilmektedir.
27
nsan hak ve zgrlklerinin doutan itibaren herkese ait olduu ve ana-
yasaya uygun olarak tannd ve anayasa gvencesi altnda olduu belirtilmi-
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 67
24
Azerbaycan Anayasas, 1995, Md.56.
25
Azerbaycan Anayasas, 1995, Md.46, 49.
26
Azerbaycan Anayasas, 1995, Md.58.
27
Kazakistan Anayasas, (1995), http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?fi-
le_id=189328, Md.1, 3.
tir. Yine yabanclar ve vatandal olmayanlarn Kazakistan vatandalaryla
ayn haklara sahip olduklar belirtilmitir.
28
Anayasann 20. maddesinde ifade ve yaratclk zgrlnn gvence al-
tna alnd, herkesin kanunla yasaklanmam her trl yolla serbeste bilgi
edinme ve yayma hakkna sahip olduu belirtilmitir.
29
rgtlenme zgrlnde ordu, milli gvenlik organlar, yarg mensupla-
rnn sendika yesi olamayacaklar veya herhangi bir siyasi partiyi destekleye-
meyecekleri, dier vatandalarn rgtlenme zgrlne sahip olduklar belir-
tilmitir.
30
Toplant ve gsteri yry hakk ile ilgili olarak 32. maddede dzenleme
yaplm ve vatandalarn, barl ortamda ve silahsz olarak, toplanma, mi-
ting, yry, gsteri, sokak tren ve protestosu yapma hakkna sahip olduk-
lar belirtilmitir. Bu hakkn kullanlmasnn devlet gvenlii, kamu dzeni,
saln korunmasn salamak ve dier kiilerin hak ve zgrlklerinin ihla-
lini nlemek amacyla kanunla snrlanaca belirtilmektedir. Bu maddede bu
haklarn snrlanmasnn idari bir ilemle yaplmamas nemli bir husustur.
31
Seme ve seilme hakk ile ilgili olarak 33. maddede dzenleme yaplm-
tr. Bu maddenin dnda devlet bakannn seiminde ve milletvekillerinin se-
iminde dorudan, eit ve genel seim, gizli oy ve ak saym ilkelerinin uy-
gulandn, senato seimlerinde ise dolayl seim ynteminin uyguland be-
lirtilmektedir. 33. maddede ise; vatandalarn dorudan veya kendi temsilcile-
ri vastasyla devlet ynetimine katlabilecei, seme, seilme ve referanduma
katlma haklarnn olduu belirtilmitir. Bu maddede mahkeme tarafndan eh-
liyetsizliine karar verilen, mahkeme kararyla hkm giymi olanlarn se-
me, seilme ve referanduma katlma haklarnn olmad belirtilmitir.
32
5. Krgzistan Anayasas ve Siyasal Haklar
Krgzistan Anayasasna gre Krgz Cumhuriyeti demokratik, laik, sosyal ve
hukuk devletidir. Seimler; genel, eit ve dorudan seim hakkna dayal giz-
li oylamayla yaplmaktadr.
33
Bireylerin rgtlenmesi, siyasi partilere, sendikalara ve dier sivil toplum
kurulularna ye olmalar serbesttir. Ancak ordu mensuplarnn, kolluk kuv-
YASAMA DERGS

24
68
28
Kazakistan Anayasas, 1995, Md. 12.
29
Kazakistan Anayasas, 1995, Md. 20.
30
Kazakistan Anayasas, 1995, Md. 23.
31
Kazakistan Anayasas, 1995, Md. 32.
32
Kazakistan Anayasas, 1995, Md. 33, 40, 51.
33
Krgzistan Anayasas, (2010), http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?fi-
le_id=254747, Md. 1, 2.
veti mensuplarnn ve hkimlerin siyasi partilere ye olmalar ve herhangi bir
siyasi partiyi desteklemeleri yasaktr. Dini, etnik temele dayal siyasi partile-
rin kurulmas, dini rgtler tarafndan siyasi amal faaliyetlerin yaplmas ya-
saktr.
34
Anayasann 16. maddesi temel hak ve zgrlklerin devredilemez ve do-
utan olduunu belirtmitir. Hi kimse, cinsiyet, rk, dil, engellilik, etnik k-
ken, inan, ya, siyasi ya da dier dnce, eitim, sosyal evre, malvarl ve
benzeri sebeplerle ayrmcla tabi tutulamaz.
35
Krgz Cumhuriyetinde, insan hak ve zgrlklerini ortadan kaldran veya
azaltan kanunlar, kabul edilemeyecei, insan hak ve zgrlklerinin, ulusal
gvenliin, kamu dzeninin, genel salk ve ahlakn veya dier kiilerin hak
ve zgrlklerinin korunmas amacyla Anayasa ve kanunla snrlanabilecei,
snrlamalarn, belirtilen amalarla orantl olaca belirtilmektedir. En nemli
husus ise insan hak ve zgrlklerin idari dzenlemelerle snrlamaya tabi tu-
tulmasnn kabul edilemeyeceinin Anayasada dzenlenmesidir.
36
Krgzistan Anayasas saylan temel hak ve zgrlkler arasnda herhangi
bir kstlamaya tabi tutulamayacak hususlar arasnda; dnce ve kanaat z-
grl, din ve inancn seme zgrl, etnik kkenini belirleme ve ifade et-
me zgrl saylmtr.
37
6. Trkmenistan Anayasas ve Siyasal Haklar
Trkmenistan, demokratik, laik, hukuk devletidir. Egemenlik halka aittir.
Halk bu hkimiyetini dorudan veya temsili organlar araclyla kullanmak-
tadr.
38
Devlet, din ve ibadet zgrln, dinlerin kanun nnde eitliini temi-
nat altna almaktadr. Herkes dini grn serbeste belirlemekte, tek bana
veya toplu ekilde istedii dine inanma veya hibir dine inanmama, ayrca di-
ni grleriyle ilgili inanlarn aklama ve yayma, dini rf, ayin ve ibadetle-
rini yerine getirme hakkna sahiptir.
39
nsan hak ve zgrlkleri dokunulmaz ve devredilmezdir. Anayasa ve ka-
nunlar uyarnca yaplanlar hari, hi kimse hak ve zgrlklerinden mahrum
braklamaz, hi kimsenin hak ve zgrlkleri snrlandrlamaz. Bireylerin hak
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 69
34
Krgzistan Anayasas, 2010, Md.4.
35
Krgzistan Anayasas, 2010, Md.16.
36
Krgzistan Anayasas, 2010, Md.20.
37
Krgzistan Anayasas, 2010, Md.20(5(4-6).
38
Trkmenistan Anayasas, (2008), http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?fi-
le_id=254618, Md.1, 2.
39
Trkmenistan Anayasas, 2008, Md. 12.
ve zgrlklerinin eitlii, milliyeti, rk, cinsiyeti, etnik kkeni, mlkiyeti;
grevine, yaad yere, diline, dinine ve siyasi grne, herhangi bir parti
yeliine veya ye olmamasna bakmakszn kanun nnde eitlii gvence
altndadr.
40
Toplant ve gsteri yry hakk gvence altndadr. Bireyler, Anayasa
ve kanunlar erevesinde faaliyet gsteren siyasi parti ve dier toplumsal bir-
likler kurma hakkna sahiptir.
41
Bireyler devlet ynetimine, dorudan veya serbest seilen temsilciler vas-
tasyla katlma hakkna sahiptir. Her vatandan seme ve seilme hakk vardr.
Seimler dorudan, genel, eit ve gizli oy sistemi ile yaplmaktadr. Mahkeme
tarafndan ehliyetsizliine karar verilenler ile hkmller seimlere katlamaz-
lar ve oy kullanamazlar.
42
7. zbekistan Anayasas ve Siyasal Haklar
zbekistanda halk devlet hakimiyetinin tek kaynadr. Devlet ve toplumsal
yaamn ok nemli konular referandum vastasyla halkn onayna sunulur.
Demokrasi; insan, onun yaam, zgrl, erefi, onuru ve dier ayrlmaz
haklarn en yksek deer kabul edildii evrensel ilkelere dayanmaktadr. Hak
ve zgrlkler Anayasa ve kanunlar tarafndan gvence altna alnmtr.
43
zbekistan Cumhuriyetinin tm vatandalar, cinsiyet, rk, milliyet, dil,
din, sosyal kken, inan, ahsi ve toplumsal durumuna baklmakszn eit hak
ve zgrlklere sahiptirler ve kanun nnde eittirler.
44
Herkes dnce, ifade ve kanaat zgrlne sahiptir. Herkes, anayasal
dzene kar olmayan ve kanunla ngrlen dier snrlamalar dnda, her tr-
l bilgiyi arama, elde etme ve yayma hakkna sahiptir. Dnce zgrl ve
onun ifadesi, devlet ve dier srlar gerekesiyle kanunlarla snrlandrabilir.
Herkesin vicdan zgrl gvence altna alnr. Herkes, her hangi bir dine
inanma veya hibir dine inanmama hakkna sahiptir. Dini grlerin zorla a-
lanmas yasaktr.
45
zbekistan Cumhuriyeti vatandalar gerek dorudan, gerekse temsilcileri
araclyla toplum ve devlet ynetimine katlma hakkna sahiptirler. Vatanda-
lar toplumsal etkinliklerini, zbekistan Cumhuriyeti kanunlarna uygun ola-
rak, mitingler, toplantlar ve gsteriler eklinde gerekletirme hakkna sahip-
YASAMA DERGS

24
70
40
Trkmenistan Anayasas, 2008, Md. 18, 19.
41
Trkmenistan Anayasas, 2008, Md. 28, 29.
42
Trkmenistan Anayasas, 2008, Md. 31, 32, 89, 91, 92.
43
zbekistan Anayasas, (1992), http://gov.uz/en/constitution/, Md. 7, 9, 13.
44
zbekistan Anayasas, 1992, Md. 18.
45
zbekistan Anayasas, 1992, Md. 25, 29, 31.
tirler. dari organlar bu etkinlikleri sadece, esasl gvenlik dncesiyle dur-
durabilir veya yasaklayabilir.
46
zbekistan Cumhuriyeti vatandalar sendikalarda, siyasi partilerde ve di-
er toplumsal birliklerde birleme ve kitlesel hareketlere katlma hakkna sa-
hiptirler. Hi kimse siyasi partilerde, toplumsal birliklerde, kitlesel hareketler-
de ve temsili ynetim organlarnda muhalif aznl oluturan kiilerin hak, z-
grlk ve onurlarn ihlal edemez.
47
zbekistanda yasama meclisi ve Cumhurbakan genel, eit ve dorudan
seim yoluyla ve gizli oyla seilmektedir.
48
8. Demokrasi ltleri Dorultusunda
lkelerin Demokratiklik Durumu
Demokrasi ltleri bilim adamlar ile Freedomhouse ve Economist der-
gisinin 2012 Demokrasi ndeksi dorultusunda daha nce belirtilmiti. De-
mokratiklik lm yapan Freedomhouse verilerinden nce Economist dergi-
sinin 2012 ylnda yaynlad rapor incelendiinde, alma kapsamnda ele
alnan lkelerin demokrasi seviyesinin Hybrid Regime olduu grlmekte-
dir. Krgzistan 106. sra ile bu lkeler arasnda en nde yer alrken, 161. sray
Trkmenistan ve zbekistan paylamaktadr. Economist dergisinin indeksine
gre yaplan Tablo 1de lkelerin sralamas ve demokratik lleri bulunmak-
tadr.
Tablo 1. lkelerin Demokrasi Kategorileri
Kaynak: Economist (2012), The Economist Intelligence Units Index of Democracy
Dergi yapt almada on puan tam demokratik lkelere vermitir. On
puandan aaya doru yaplan her puanlama lkelerin demokratik gelimi-
liinin azaldn gstermektedir.
Tablo 2de ise lkelerin be yllk demokrasi indeksi grlmektedir. Tab-
loya gre Azerbaycan ve Krgzistanda demokrasi, sre iinde gelimekte-
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 71
46
zbekistan Anayasas, 1992, Md. 32, 33.
47
zbekistan Anayasas, 1992, Md. 34.
48
zbekistan Anayasas, 1992, Md. 77, 90.
dir. Ancak Krgzistan demokrasisi Azerbaycana gre daha fazla gelimitir.
Bunun yan sra Kazakistan, zbekistan ve Trkmenistanda ise demokrasi gi-
derek azalmtr.
Tablo 2. Ekonomist Dergisinin 5 Yllk Demokrasi ndeksi
Kaynak: Economist (2012), The Economist Intelligence Units Index of Democracy
Freedomhouse her yl yapt demokrasi lmlerinde lkeleri demokratik,
snrl demokratik ve demokratik olmayan eklinde ayrma tabi tutmutur. Pu-
anlama birden ona kadar yaplm ve bir puan demokratik lkelere verilmitir.
puan ve alt puan aras snrl demokratik lke, alt puan ve yukars ise de-
mokratik olmayan lkelere verilmitir.
Tablo 3de be yllk sre incelenmi ve 2009dan sonras ele alnmtr. l-
kelerin durumlarn tabloda gstermek iin demokratik lke iin D, snrl
demokratik lke iin SD, demokratik olmayan lkeler iin DD ksaltma-
lar kullanlmtr.
Tablo 3. Freedom House World Country Ratings
Kaynak: Freedom House, http://www.freedomhouse.org/report-types/freedom-world
Tablo 3te verilen bilgilere gre Krgzistan snrl demokratik lke duru-
munda olup dier lkeler demokratik ltleri yerine getirememilerdir. Bu
lkelerin siyasal haklar konusunda belirtilen hususlardan hangilerini yerine
getirmediklerine dair bilgiye yine Freedomhouse gzlemci raporlarndan ula-
mak mmkndr. Gzlemci raporlar lkelerde meydana gelen olaylar dorul-
tusunda hazrlanm olup bize uygulama hakknda bilgi vermektedir.
YASAMA DERGS

24
72
Freedomhouse gzlemcilerinin raporuna gre;
Krgzistan seimli demokrasiye sahip bir lke deildir. Gzlemciler tara-
fndan, 2010 ylnda yaplan parlamento seimlerindeki oulculuk ve dier
zellikler nedeniyle olumlu puan verilmesine ramen 2011 ylnda yaplan
bakanlk seimlerinde semen liste ve izelge hatalar tespit edilmitir. 2012
ylnda devlet bakan yeni anayasada babakana verilen kendi yetkilerini ge-
ri istemitir. Basn ve medya bask altndadr. 2012 ylnda Krgzistan Devlet
letiim Kurumu, Rusya merkezli haber ajansnn yaynlarn engelleme karar
almtr. Yine gazetecilerden tutuklananlar olmutur. Sivil toplum kurulular
sivil ve siyasal hayata etkin olarak katlmaktadr. Ancak ykselen milliyetilik
Krgz ve zbek aktivistleri etkilemektedir. zbek madurlar destekleyen in-
san haklar yeleri tehdit, fiziksel saldr ve tacize uramaktadr. Yarg bam-
sz deildir ve yrtme erki tarafndan etki altnda tutulmaktadr, savunma
hakkna sayg duyulmamaktadr.
49
Azerbaycan seimli demokrasiye sahip bir lke konumunda deildir. Ana-
yasa gl bir bakanlk sistemini ngrmektedir. Yasama, faaliyetlerinde y-
rtmeden bamsz deildir. Seimler 1990l yllardan itibaren serbest ve adil
yaplmamaktadr. Muhalif adaylar zerinde bask uygulanmakta ve gzda
verilmektedir. Anayasa basn zgrln garanti altna alm olmasna ra-
men, uygulamada medya zerinde kstlamalar yaplmaktadr. Birok televiz-
yon kanal hkmet tarafndan kontrol altnda tutulmaktadr. Gazetelerin b-
yk ounluu devlet tarafndan ynlendirilmektedir. Gazeteler mali sorunlar
ve ar vergiler ile sorumlu mdrlerinin hapsedilmesi korkusu ile mcadele
etmektedir. Hkmet aznlk dinlerinin uygulama alann kstlamaktadr. H-
kmet zellikle muhalefet partilerinin toplanma zgrlne engeller kar-
maktadr. 2011 Mart ve Nisan ile 2012 Mays aylarnda yaplmas istenilen pro-
testo gsterileri yetkililer tarafndan engellenmi ve birok protestocu tutuk-
lanmtr. Yerli ve yabanc sivil toplum kurulularnn lke iinde ube ama-
lar, 2009 ylnda kabul edilen yasayla izne tabi tutulmas art getirilmitir.
2012de baz yerel dnce kurulularnn faaliyetleri yasaklanmtr. Sendika-
larn kurulmas ve grev hakk tannm olmasna ramen, sendikalarn oun-
luu hkmetle dirsek temasnda faaliyetlerini srdrmektedir. Az saydaki
Ermeni aznlklar dhil olmak zere baz aznlklarn eitim, i bulma ve ev sa-
hibi olma hususlarnda ayrmcla maruz kaldklar grlmektedir.
50
Kazakistan Anayasas devlet bakanna, yerel hkmetler, yarg ve yasama
ile ilgili olduka ar kontrol yetkisi tanmaktadr. ktidar partisi devlet baka-
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 73
49
Krgzistan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/kyrgyzstan,
2013.
50
Azerbaycan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/azerbaijan,
2013.
n tarafndan ynetilmekte ve yasamay kontrol etmektedir. Siyasal partiler se-
im ittifak yapmaktan yoksun braklmlardr. Etnik, dini ve cinsiyete dayal
siyasal partilerin faaliyetlerine izin verilmemektedir. Anayasa basn zgrl-
n savunurken, hkmet aralksz bamsz medya kurulularn taciz et-
mekte ve kapatmaktadr. Bamsz medya yetkililer tarafndan yaplan bask,
tutuklama ve saldrlara maruz kalmaktadr. 2011de meydana gelen olaylarda
muhabirler gzaltna alnm ve tutuklanmtr. Hkmet internet eriimlerini
engellemi ve sosyal medya girilerini kapatmtr. Anayasa ibadet etme z-
grln garanti etmesine ramen, 2005de kabul edilen yasa ile kaytsz di-
ni gruplarn faaliyetlerini yasaklama yetkisi hkmete verilmitir. Anayasa
dernek kurma zgrl tanmasna ramen, hkmet dernek kurma zgrl-
n kstlayacak dzenlemeler yapmtr. ilerin sendikalara ye olma ve
katlma hakk bulunmaktadr. Ancak yetkililerle ve byk i adamlaryla yakn
iliki iinde olan sendikalar eit artlar salamamaktadr. Gmen iiler k-
t alma koullarnda ve yasal korumadan yoksun olarak almaktadr.
51
Trkmenistanda 1991 ylndan itibaren seimler serbest ve adil yaplma-
mtr. Parlamentoda tek parti bulunmaktadr. Basn zgrl ciddi biimde
hkmet tarafndan engellenmektedir. lkenin tek internet servis salaycs
hkmet tarafndan kontrol edilmektedir. Dini zgrlkler hkmet tarafndan
kstlanmaktadr. Anayasa barl toplanma ve dernek kurma zgrln ga-
ranti etmesine ramen, uygulamada ciddi bir kstlama bulunmaktadr. Hk-
met kontroll Trkmenistan Sendikas, tek bir merkezi ii sendikasdr. -
iler yasayla grev hakkndan yoksun braklmlardr. 2003 ylnda karlan ya-
sa ile sivil toplum kurulular yeniden kayt altna alnm ve sk kontrol altn-
da tutulmaktadr. Hkmet, Niyazovun lmnden sonra birok siyasi mah-
kmu serbest brakmtr. Ancak halen dier birok siyasi mahkm hapiste
olup akbetlerinden haber alnamamaktadr
52
zbekistan Devlet Bakan yrtme erki zerinde hakim bir role sahip
olup, btn siyasi muhalefeti bask altnda tutmaktadr. Sadece drt siyasal
parti faaliyet gstermekte olup, hepsi hkmet yanls politika yrtmektedir.
Gerek anlamda muhalefet partisi yasal faaliyette bulunamamaktadr. Yasal
olarak faaliyette bulunmayan muhalifler srgnde bulunmaktadr. 2012 ylnn
ubat aynda svete srgnde bulunan muhalif lider vurulmu ve yaralan-
mtr. Anayasal olarak garanti altna alnm olmasna ramen ifade zgrl-
ve basn zgrl ciddi bir ekilde kstlanmaktadr. 2012 ylnn Mart
aynda bamsz gazeteci Viktor Krymzalov iddet iermeyen isimsiz bir ma-
YASAMA DERGS

24
74
51
Kazakistan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/kazakhs-
tan, 2013.
52
Trkmenistan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/turk-
menistan, 2013.
kale yznden sulu bulunmutur. Dini inanlar zerinde devletin sk kont-
rol bulunmaktadr. 2012 ylnn ubat aynda Protestan Koreliler kilise yerine
bir evde toplanmalar sebebiyle tutuklanmlardr. Toplanma ve dernek kurma
zgrl anayasal olarak salanm olmasna ramen bu hakkn kullanlma-
snda kstlamalara gidilmektedir. Sivil toplum kurulular bask altndadr.
2005te Andijon karklndan sonra hkmet btn yabanc kaynakl organi-
zasyonlar kapatmtr. lkedeki en son uluslar aras rgt olan nsan Hakla-
r zleme rgt 2011de lkedeki alma ofisini kapatmak zorunda kalm-
tr. i Sendikalar Federasyon Konseyi devlete bal olarak faaliyet yrt-
mektedir. Bunun dnda bamsz sendikalar bulunmamaktadr.
53
9. Sonu
Bu almada seilen lkelerin anayasalarnda demokratik ilkeler dzenlen-
mitir. Ancak Freedomhouse gzlemcilerinin raporlarnda belirtildii gibi uy-
gulamada bu ilkeler gz ard edilmitir. Freedomhouse istatistikleri ve Econo-
mist dergisinin raporlar, sz konusu lkelerde demokrasinin olmadn gs-
termektedir. Economist dergisi bu lkeleri, demokratik kurumlarla beraber
otoriter hukuk kurallarnn uyguland, demokratik ve demokratik olmayan
kurallar arasnda skm melez rejimler olarak deerlendirirken, Freedomho-
use Krgzistan hari dier lkeleri demokratik olmayan lke kategorisinde de-
erlendirmitir. Krgzistan ise snrl demokratik lke olarak kabul edilmitir.
Krgzistan, Economist dergisinin deerlendirmesine gre olgunlamam de-
mokrasi kategorisindedir.
Demokrasi sadece metinlere geen hususlarn varlndan ibaret deildir.
Demokratik bir devletten sz edebilmek iin hukuki normlarn varlndan te-
ye onlarn uygulanmas gerekmektedir. Gnmzde birok lke, anayasalarn-
da halklarna demokratik haklar ile evrensel hukuk kurallarna bal haklar ta-
nm olmasna ve kendisini demokratik olarak nitelendirmesine ramen uygu-
lamada yrtmenin sk tedbirleri ile bu normlar ihlal ettii grlmektedir. As-
lnda bu durum sz konusu lkelerde anayasa ihlali olarak da deerlendirile-
bilir. Siyasal haklar ekseninde yaplan bu almada grld zere seilen
lkelerde demokrasiden bahsetmek zordur. Siyasal haklarn uygulamaya gei-
rilmemesinde en nemli etken yrtme erkinin dier erklere yapt mdaha-
lelerdir. Yrtmenin ar hkimiyeti ve yetkileri hem kendini hem de lkeyi
koruma igds, demokratik ilkelerin uygulanmasn engellemektedir. Siya-
sal haklarn eksiklii ile birlikte medeni haklar hususunda da eksikliklerin ol-
duu muhakkaktr. Ancak almann kstlar nedeniyle medeni haklarn ince-
lemesi yaplmamtr.
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 75
53
zbekistan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/uzbekistan,
2013.
KAYNAKA
Azerbaycan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/azerba-
ijan, Eriim Tarihi: 10.11.2013.
Azerbaycan Anayasas, (1995), http://azerbaijan.az/portal/General/Constituti-
on/constitution 01 e.html, Eriim Tarihi: 10.11.2013
Economist (2012), The Economist Intelligence Units Index of Democracy,
ht t p: / / www. economi st . com/ medi a/ pdf / DEMOCRACY_I N-
DEX_2007_v3.pdf, p. 3, Eriim Tarihi: 12.11.2013.
Freedom House, (2010) Checklist Questions And Guidelines, http://www.fre-
edomhouse.org/template.cfm?page=351&ana_page=364&year=2010,
Eriim Tarihi: 11.12.2013,
DAHL, Robert A, Demokrasi stne, (ev: B. Kadolu), Phoenix Yaynevi, An-
kara, 2001.
GKE, Ali Fuat, Siyasal Partilerde Lider ve Ynetim Deiimleri, Ada Kita-
bevi, Gaziantep, 2013.
GZE, Ayferi, Siyasi Dnceler ve Ynetimler, Beta Yaynevi, stanbul, 2007.
HEYWOOD, Andrew, Siyaset ,(ev: B. Berat zipek), Adres Yaynlar, Ankara,
2007.
HEYWOOD, Andrew, Siyaset Teorisine Giri,(ev:H. Murat Kse), Kre Ya-
ynlar, stanbul, 2012.
Kazakistan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/kazakhs-
tan, Eriim Tarihi: 11.12.2013.
Kazakistan Anayasas, (1995), http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?fi-
le_id=189328, Eriim Tarihi: 14.12.2013.
Krgzistan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/kyrgyzs-
tan, Eriim Tarihi: 14.12.2013.
Krgzistan Anayasas, (2010), http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?fi-
le_id=254747, Eriim Tarihi: 14.12.2013.
LPSET, M. Seymour, Siyasal nsan, (ev: M. Tunay), Teori Yaynlar, Ankara,
1986.
LPSON, Leslie, Siyasetin Temel Sorunlar, (ev: Fgen Yavuz), Trkiye
Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 1997.
MORLNO, Leonardo, Hybrid Regimes or Regimes in Transition?, Madrid, Fri-
de Publications, 2008.
zbekistan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/uzbekis-
tan, Eriim Tarihi: 14.12.2013.
zbekistan Anayasas, (1992), http://gov.uz/en/constitution/, Eriim Tarihi:
14.12.2013.
SCHMDT, Manfred G, Demokrasi Kuramlar, (ev: M.E. Kkta), Vadi Yayn-
lar, Ankara,
2002.
TANLL, Server, Devlet ve Demokrasi, Alkm Yaynlar, stanbul, 2007.
YASAMA DERGS

24
76
TLLY, Charles, Demokrasi, (ev: Ebru Arcan), Phoenix Yaynlar, Ankara,
2011.
Trkmenistan, http://www.freedomhouse.org/report/freedom-world/2013/turk-
menistan, Eriim Tarihi: 14.12.2013.
Trkmenistan Anayasas, (2008), http://www.wipo.int/wipolex/en/text.jsp?fi-
le_id=254618, Eriim Tarihi: 14.12.2013. http://www.econo-
mist.com/media/pdf/DEMOCRACY_INDEX_2007_v3.pdf, p. 3.
TEORDEN UYGULAMAYA DEMOKRAS ELKS 77