PRAISTORIJA

Y
BRoNZANo DoBA
t
.:r
i "
a -
r * -
\
4 - - e - '
I
I
I
I
AKADE,MIJA NAUKA I UMJE,TNOSTI
BOSNE, I HE,RCEGOVINE,
Centar
ry
balkanoloika ispitiuanJa
Rcdakci i a
DURO BASLFI R, ALOJZ BL, NAC, STANL, GABROVEC, MI LUTI N GARASANI N,
Nt K( ) LA TASI C, B( ) RI V( U
( . O\ / r C,
KSF. NTJA Vi NSKT GASPARI NI
Gl a v n i u r c c l n i k
AI , Ol Z BF. NA( _
Redakt ol I V knj i ge
BORr \ ' ( ) . 1 COVI C
Sekr ct ar Redakci j e
h, Dl NA r\ l -l Rt rJ S()\ ' l C
l l ust r aci j e i zai t i t ni ovi t ak
SHAD CE, RKEZ
PRAISTORIJA
JT]GOSLAVtr,NSKIH
ZF.MALJA
SADRZAJ
Predgovor
Uvod
1.
Jugoistodnoalpska
.\' tane C)ahrarcr, Uvod
Rano broni ano doba
-
Sredni e broni ano doba
-
Kasno brondano doba (kultura polja sa izra,rl:ra)
2.
Jadransko-zapadnobalkanska regija
Boriuol Couii,
lJvod
.
Rano bronzano doba
1 1
l : )
tegrla
21
A A
40
52
99
Boriuol Couii, F;ne<'iitski supstrat
Boriuoj Couif
,
Regionalne grupe
103
114
ranog bronzanog doba:
-
I st ra
-
Li dko-podvel ebi t sko
podrui j e
-
Si everna Dal maci j a s ot oci ma zadarsko-i i benskog
arhi pel aga
Zapadna Hercegovi na
-
Otoci srednjeg
Jadrana
-
Istodna Hercegovina i zapadna Crna Gora
-
Prelazra zona
Gl asi nadko podrui j e
[uan Marouii t Boriuol Couii, Cetinska kultura.
191
Sredni e bronzano doba
Boriuoj Couii, Srednje bronzano doba u Istri . 233
Ra{ica Drechsler-Bi{ii, Srednje brontano doba u Lici i Bosni 242
Kasno bronzano doba
Sime Batouii, Kasno broniano doba na istoinom
Jadranskom
primoriu:
-
I st arska kul t urna skupi na
Liburnska kulturna skupina
-
Dal mat ska kul t urna skupi na
-
Jui nopri morska
kul t urna skupi na
Raii t a I) re c h s le r
-B
i
ii
i,
J
apodska kulturna grupa
Milatin C:araianin, Vinkovaika grupa
Boriual
(..--at'if
,
Prelazn^ zona 390
flariual
(ouii,
Glasinaika kulturna grupa 413
Boriuol Couii, Sredrrjobosanska kulturna gruPa 433
3. Panonsko-podunavska rcgiia
M ilntin Caraianin, Uvod
Rano bronzano doba
461
,\li /at in C: araiani n, Podunavsko-balkanski kompleks ranog bronzanog doba
271
374
463
471
476
484
547
Milatin
(,:araianin,
MoriSka (mokrinska) grupa
Ksenij a I' ' inski-C a:parini, Lirzen-keramika savsko-dravskog -.a,,rii.tj^
Srednj e bronzano doba
Ksenqa Ilinski-Casparini, Srednje broniano doba savsko-dravskog medurijedja
i bosanske Posavi nc. 493
Milatin Caraianin, Vatinska grupa 504
Milutin Garaianin, Dubovadko-iutobrdska grupa 520
Draga G araianin, T ransdanubi
jska (juinopanonska) grupa s inkrustiranom
kerami kom. 536
Draga Garaianin, Pojava kulture grobnih humki u Baikoj 541
Kasno bronzano doba
Ksenija L' inski-Gasparini,Kultura polja sa i.arama sa svojim grupama:
-
Vi rovi t i i ka grupa
-
Grupa Zagreb
-
Grupa Vel i ka Gori ca
-
Grupa Dal i
-
Kul t ura pol j a sa i arama sj everne Bosne
Ksenla Vinski-Gasparini, Osrave s podruija kulture polja sa i,arama
Milutin Garaianin, Period polja sa urnama Vojvodine
.l4i/ztin Caraianin, Ostave perioda polja sa urnama u
iugoistoinoj
Panonili I Sevef nol
Sr bi i i
647
668
685
4. Centralnobalkanska regija
Milutin Caraianin, Uvod
Rano bronzano doba
Milutin Garaianin,
Milatin Caraianin,
Milatin Caraianin,
Grupa Bel ot i i -Bel a Crkva
Grupa Bubanf -Hum I I I
Armenochori (pel agonska) grupa
703
705
719
723
727
736
754
Srednl e bronzano doba
Mililin Caraianin, Paraiinska grupa
Milutin Caraianin, Zapadnosrpska varijanta vatinske grupe
Mi/utin G:araianin, Bronzano doba na Kosovu
Kasno bronzano doba
Miltrtin Garaianin,
Milatin Garaianin,
Milatin Caraianin,
Miltttin Garaianin,
Makedoni j e
Draga Caraianin,
Mediana-grupa
Grupa Donja Brnjica-Gornia Strai,ava.
Peri od pol j a sa urnama u zapadnoj Srbi j i .
Razvi j eno bronzano doba i prel azni peri od (gvozdeno doba I )
761
773
779
Posebni nalazi na centralnobalkanskom podruiju
Zakljutna nzmatrania.
Popi s nal azi St a na kar t ama
Skraienice
Bi bl i ograf i j a
Regi st ar
786
799
807
831
839
843
893
Al oj z Benac, Saraj evo
PREDGOVOR
Proile sa tri godine od oblauljiuanla prua tri toma Praistoriie jugoslavenskih zemalja I
njiboue preqentacije naaittoj i kiltunoj
latnotti Jrqoslauije.
Za to urijeme intenqiyno se radilo na
pripreni IV toma oue serije i pred nana se sada nala1i knliga n ko1o1
1e
obradeno bronqano doba
jrgoslauentkih qenalja. Na ta1 nafin dinlenjejoiledan qnala1an korak prema
Taurietka
oaogaelikog
sintetskogdjela, a kojem se prena unaprijed aturdenom przgramt
-
obradla pojedini praistorijski
periodi na th
Jryoslaaije.
Joi
kod pisanja te/estoua qa III ton (eneolixko doba) pojauila u dilema o tome kada se i kojin
kultarnin pojauama qaariava ta1 praistorijski period. Isti problenje prisatan i na drugim balkaukin
i panonskim prostorima, pa i t nnogim drrgin europskim oblastima. Na prela7a iq eneolitskog t
bronqano doba nije bilo nekih aelikih i prelonnih dogadaja, kao itoje to bio ilafa1 na pofetkr eneolita, i
qatole dosta teiko pouaii sigarw granica od koje poiirye bron7ano doba. Tako n i dogodilo da se o nekim
pojaaama, barem s naieh,gouori na kralu III i na poietkt IV tona. Pa ipak, oao nimalo ne tnanjtje
arijednosl djela,1er pokaqaje u praaom sajetlu stepen do koga se doilo r dosadainjin istraiiuanlina.
Kao itole poqnato, neolitsko doba na tla
Jagoilauije
( II ton
)
obradenole r okuirt letiri otrcane
qone a kojina st te raTutlale rodne neolittke ktlture i onda se, qboggeograftkogpoloiaja,laie ili slabije
ueqiuale
iasrcledne
balkanske i panonske oblasti. Obrada eneolitskogdobaje, naprotiu, tekla po
kzltarnim grupama, a uodilo se uglaanom ralma o njibouon bronoloikom mjertt tr t0m perioda. Prodor
nouih >etniikih< i kultarnih grup4 na oae prortore krajem neolita poremetioje sue ranije odnose, pa rc na
ta1 naiin iqgabio raniji regionalni raspored kiltwnih grapa. Tokom eneolitskog doba dolaqi ponouno do
odredene stabiliqacije, geografski
faktor
opet poiinje da d1elrye na rarytoj pojedinib ktltara i na njiboae
medasobne odnorc. Zbog toga se a IV tona opet preilo na regionalnr obradt bronTanodopskib knltara. U
iel)ri glauna poglailja obradene ta: jtgoistoinoalpska, jadransko-qapadnobalkanska, panonsko-
-podnaaska
i eentralnobalkantka regija. Iako
y
oua regionalna podlek poneito raqliktle od one
neolitske, a sdtini rc, ipak, radi o ittin principima na kojina sa iqduolene regle a oba slaiala. Oadje
treba aTeti t obqir iinlenicr da alpska obtast u neolitskom doba nije igrala nekt qnafalnija alogu; qatoje
i bila *ljilena r yercrna qont. U bronqanom dobt se sitnacla teneljito iqnijenila pa je
lagoistoinoalpska
regija dobila a IV tomu posebno
Prglaalje.
S drage strafle, raflija prelaqna qonaje
sada zkljdena a daije drtge wlike regije. Takua podjela aprauo odgouara ituaciji kola se iskristalisala
na krajr eneolitskog i na poietkt bronqanog doba.
11
Suaki iitalac, a ile samr $rdnjak, lako ie
Tapaqiti
dale a bronqanom doba osjetno porastao
brol kaltnnib grtpa, odnono kaltarnib podrdja. Mogli bismo
Tasada
naaesti tri uqroka ouol polaui:
Pruo, qnaiajno se poueiao broj ttanounika paje, sljedstueno tome, amnoien i broj lokaliteta na
kolima st se mogli uriiti istraiiualki
Tabuati.
Drzgo, z bronqanom dobuje rctaljen posmrtni rilual,formirane n mnoge nekropole, a njihow
istraiiaanjele pruiilo mogulnost da se tpoqna aeliki brol kualitetnih priloga iqgroboua. Toje onda
dopri nije h iuriie m raqlu[iuan1 t poj edini b grapa.
Trele, r"r ovom dobr se poiinjr suejasnije ocrtayati kontare podntfja na kojina sr seformirale
kanle plemenske
4alednice
ilirtkog, iliro-panontkog, panonskog iti cenlralnobalkanskog karaktera,
ito
1e
takoder doprinijek umnoiauanjr ktltarnih grapa i kzltsrnih podrrcja.
Na ouom njestu bi trebalo napomenati da ritan raTuoja kultarnih grtpa, ali i stanje
istraienosti u pojedinin reglana niu bili ni iqdaleka istouetni. Nauedimo, npr., daje srednje bronqano
doba u qapadnobalkanskon prortzru relatino ilabo poqna/0, dokle a podnauskim krajeaima tasttim
dragaiija tittucija; reke kallarne grupe i podruja, kao ito tl cetiaska (odnosno kotorafko-eetinska)
grapa ili podrrfje qapadne Hercegouine, t ouom tomrPraistoriie
iugoslavenskihzernalia
prui pil sa
cjelouitije prikaqane; druge, od ranije dobro po<nate grilpe zudje sa obradene a onom obinr koji adgouara
oaakuom jednom qelouiton djelu i sliino. Pa ipak, gledajaii r c1elini, IL' ton Praistoriie predstaalja
relatiuno qaokraien pregled stanja istraienosti bronqanog doba na th
Jryoslaaije
i jedan sintetiqiran
poghd na opia kretanla i na proces drdlueno-ekonomskog ra<,.'l1a a oaom perioda. Neka od tib
krtlarya, a naroii/o lqt' . panontko-balkantka ili ege.lska:ectba, intala sil
<.nctL' djtrt
u/ita.1 na pokrtte
prema Apenintkom polaostruu i nekim drugin oblastima iquan ruieg prostora. I to
1e
-
barem
djeliniino
-
oudje doilo do iryaiaja.
U iryadi tekstoaa
7a
ieturti tom Pnistoriie
iugoslavenskih
zemalja aiestuoaalo je osam
ailora. Prat i posljednlt reglu obradioje tglaunom poledan ailor, poito sa oni suojim dosadainlim
radon stekli uloue
7a
tako qelouit prikaqoaib regija. Ostah duije regle stt obradila tri, odnosno fetiri
autora. Sasaim je raqanljiao (a tole bio slaia.l i kod pretbodnih tonoua) da se nije nogla postiii ona
stilska rjednaienost i onojedinstao pogleda na odredene probhne koji bi doili do iTraiala daje sae pisao
jedan
aator. No, i a oaom pogleda nema ueiib odstapanla i IV ton PraistorifeTe na kralu dobio iTgled
qelouile i prilitno ydinsluene sinleqe.
Pored qabualnosti kola dtgajeno atttorima tekstoaa i tuorca ilrctracla, porcbna qahaalnost
iqraiaaan redaktora oalga tlma prof.drBoriuoll Coaiia, koli
1e
ne samo (Tajedno sa mnom)
receniirao sue tekttoae nego afinio i ue/iki napor r obledinjauanltr ouih lekttoua. Isto tako, i na krajt,
apaialen toph
Tahaalnost
IGKRO rSajetloskt kojaje preaTela na sebe publikouanle iposljednja dua
toma iqserije Praistoriie
iugoslavensklhzemalja.
Takole oua organiTacija aiinilajoi.ledan krrpan
korak t ostuariranja tulje killtlrne nisije r SRBoni i Hercegorini i
Jugoslauiji.
Kao itoje bio slaiaj kod prae tri knjige Praistorije, rcliki broj nrry1:kih i drryib astanoaa je
praiio qnaiajnu ponoi autorima tekttoua i ilastralora tine ito
1e
stauio na aaid nalerijal ko1i.1e
smjeiten n njihouin qbirkana. U sae ietiri dosadainle knjige u ouoj saradnji n sadjelouale sljedeie
artanoue: Narodni nil</
-
Stip, Arheoloiki nqel
-
Skoplje, Gradski nr<|
-
Skoplje,
Narodni uq11 Bitolj, Narodni mrqel Ohrid, Zar,'ifalni ntry1
-
Strtga, Zauiialni mtl<eJ
-
Prilep, Mary1 Kosova
-
Priitina, Narodni maqel Titoua Mitrouica, Arbeoloika qbirka
fitograd, Mtqel grada
-
Titograd, Pomorski ma4e1 Kotor, Mrqel radarstua i netahrgije
-
Bor, Narodni mrqel Kraline
-
Negolin, Narodni nt</
-
Nii, Arbeoloiki institat
-
Beograd,
Filo4of:kifafultet Bcograd, Mrryl grada
-
Beograd, Narodni muTE
-
Beograd, Narodni mrqel
-
Zrenjanin, Narodni nr<eJ - Vriac,Gradski nt4e1
-
Sabotica, Narodni ma<eJ
-
Panieuo,
Amaterska mlqeoloika sekcla Odiaci, Volaodanski ntl<eJ
-
Noui Sad, Mr4e1 grada
-
Noai
.\'ad, Narodni nary1 Kikinda, Gradski nil<eJ Vinkovci, Mrqel Slaaonije Osijek, Mtqy
PoTeike kotline Slaaonska Poiega, Gradski nuqel Kriieuci, Mqq grada Kopriunica,
Gradski na4e1
-
Varaidin, Arbeoloiki naqel Zagreb, FiloTofskiJakaltet
-
Zagreb, Stldrrki
kabinet qa arheologija
JAZU
-
Zagreb, Paleontoloiki institat
-
Zagreb, Mqelska
Tbirka
--
Roainj, Arbeoloiki naTi I:tre Pila, Pomortki pouijesni nt<q/
-
Rijeka, Mu7,e1ska
Tbirka
12
I' ranjeraikog rdm0stand na rtloku Koilltn Krk, -.lrbnlo.iki ntt7e1 Zadar, .' lrbtokt.ika
T.birka
-
Nin, Zauiialna qbirka Biograd nln, Maqel grada
-
Sibenik, Arheoloiki nuqel Split,
Ma7e1 Cetinske kraline
-
5'in1, Arheoloika qbirka
-
Huar, Pokrajinski nrqel
-
Maribor,
Filoryfski
fakultet
Ljubljana, Institrt qa arbeologija S AZU
-
Ljabljana, Narodni nil<eJ
-
Ljrbljana, Pokralinski ,lril<eJ
-
Celje, Posauski ntzTej
-
Breiice, Kraika naqejska qbirka
-
Pottojna, Maqe;f ittoine Bosne
-
Tu7/a, Zenaljski nu7e1
-
S'arajeao, Maqel Hercegouine
Mostar, Zauiialni nuryj
-
Dobo1.
Ouim ptten iqraT1um iskrena
Tahualnott
suim oaim ,/llanzudma i kolegana koli a nlinta
rade. Drago mile ila r/lga pltoL'nl konstatouati da ta saradnja a polpunosli osrjetljaua dobre odnose
meda koleganta ipokaTule kakau oni
T.naiaj
pridalu ot'om df elr kale .v'i
T.ajedno.tlt'drdm0.
(:ltjeren
sam
da ta .raradnja neie iT.ostati ni u iT.radi L' posljtdnleg lona naie Praistorije.
l 3
Bori voj Covi i , Saraj evo
UVOD
zadatak cla sintetski prlkaLe bronzan' doba jugoslovenskih
zemalla
koj i j e
na sebe prcuzel a
l l rupa
aut ora: S. Bat ovi c, R. Bi Zi i -Drechsl er,
B. Covi i , S. Gabrovec, D. GaraSani n, N{. Gara5ani n, I . l \ {arovi i i K. Vi nski -
Gaspari ni postavi o j e vei na podetku rada odredena pi tanj a i di l eme
met odol oskog karakt era koj e j e
val j al o razri j esi t i . Taj posao
i c
obavl j en na
nekol i ko konsul t at i vni h sasranaka aurora u koj i m
j e
s vi dni m dopri nosom
udest vovao i A. Benac, gl avni uredni k edi ci i e >Prai st ori j a j ugosi avenski h
zemal l a<<.
Jedan
od prvi h probl ema bi l a
j e
okvi rna peri odi zaci j a, utvrdi vanj e
gornj e i donj e grani ce peri oda koj i i e bi ti obradeni . Nakon temel i i te
rasprave doi l i smo do zakl j ui ka da se ne bi mogl e post avi t i posve oi t re
apsol utnohronol oske cczure ni za podetak ni za kraj razdobl i a koj e se
obradui e, a da se ti me ne narusi pri nci p cj el ovi te obrade odredeni h kul turni h
poi a' a koj e po svoj oj sust i ni t i nc i nt egral ni di o bronzanog doba kao epohe,
bi l o na nj enom potetku i l i u nj eni m zavrsni m etapama. Pri tome
j e
bi l o
nuzno postovati narodi ro regi onal ne speci fi dnosti . I{ada j e
ri j ei o grani ci
prema eneol i tu, ona j e postavl i ena na poi etak hoi zonta u koi em se
i avl i aj u
nove, zabronzano doba speci f i dne, kul t urne poj ave, pa
f
e t ako, na pri mj e r, u
naj j uzni j em di j el u
Jugosl avi j e
za podet ak bronzanog doba uzet a poj ava
Armenochori -grupe, koj a, gl edano apsol ut nohronol oi ki ,
odgovara kasnom
eneol i tu u sj everni m kraj el ' i ma. Takode j e
obuhvai ena i nai statti a faza
cet i nske kul t ure koj a j e i st ovremena s kasni m vudedol ski m nzvoi em na
sj everozapadnom Bal kanu, dok
i e,
s druge st rane, u kompl eksu Lj ubl i an-
skog barj a kao rano bronzano doba u obzi r uzet samo onaj i zrazi to ml adi ,
nesumni i vo post vudedol ski , mat eri i al (l i censka
kerami ka i ni oi srodne i l i
15
i st ovremene poj ave). Na t ai nadi n smo i zbj egl i svako ponavl j ani e mat eri j al a
u odnosu na prethodni (trei i ) tom >Prai stori fe<, a rani m bronzani m cl obom
obuhvai ene su sve poj ave kof e se neposredno nadovezuj u na kasnoeneol i t-
ske kul t ure obradene u navedenom t omu, naf avno uz one koj e se ne5t o
kasni j c poj avl j uj u. Razuml j i vo
i e
da j e u probl emskom smi sl u moral o doi i
do i zvj esnog ponavl j anj a, ondfe gdl e
i e
odredena pi tanj a, raspravl j ana u
pret hodnom t omu, bi l o pot rebno
i oS f
ednom pret rest i s, aspekt a bronzanog
doba, kao St o
i e
bi o sl udaj s eneol i t om
j adranske
obl ast i . St o se t i de zavrSet ka
ove epohe, pri hvai en
i e
st av da se, general no uzet o, pod poj mom kasnog
bronzanog doba obuhvati ti tav nzvoj od tri nestog pa do podetka osmog
st ol i ei a st are ere, dakl e, pred t zr, . t rakoki merski udar. Razumi j e se da
j e i t u
moral o bi t i odredeni h odst upanj a, na pri mj er, u sl ut ai u I st re, gdj e poi ava
nekropol a sa spal fi vanfem oko 1000. godi ne stare ere oznatava i zrazi tu
cezuru koj u ni smo Zel j el i prel azi t i i sl . .
Bi l o
j c
raspravl i ano i pi t anj e mogui nost i cj el ovi t e obrade
i ugosl aven-
ski h zemal j a po peri odi ma na koj e se t radi ci onal no di i el i ova epoha, a t o su
rano, srednj e i kasno bronzano doba. Det al i ni j a anal i za
i e,
medut i m,
pokazal a da to ni i e bi l o i zvodl j i vo, prvenstveno zato Sto
i ugosl avenske
zeml j e ne ti ne
i edi nstvenu
geografsku, geomorfol o5ku i kul turnu ci el i nu,
vei se naproti v radi o di j el ovi ma drugi h, r' ei i h ci el i na srcdni e i
i ugoi stoi ne
Evrope, kao St o su al pska, podunavska, medi t eranska i l i cent ral nobal kanska
obl ast . Osi m t oga, i ni vo i st rai enost i poj edi ni h
i ugosl avenski h
zemal i a i
ni i hovi h di i el ova
j oi j e veoma neui ednaden. St oga
i e
pri hvai en pri nci p
obrade po manj i m geografski m ci el i nama koi e smo defi ni sal i kao regi fe:
j ugoi st odnoal psku,
i adransko-zapadnobal kansku,
panonskopodunavsku i
cent ral nobal kansku. Pokazal o se da se nai vei i broi kul t urni h grupa i poj ava
koi e
j e
danas mogui e defi ni sati razvtl a u okvi ru poi edi ni h regi f a, ri i etko
prel azeci nfi hove grani ce, da u okvi ru dati h regi fa postofi ci el ovi t, dobri m
di i el om u sebe zatvoren, proces u koj em se poj edi ne poi ave razvi j ai u i Li ve
paral el no i l i nasl j edui ui i
j edna drugu. Razumi i e se da ni ovu konst at aci i u ne
treba shvati ti suvi i e dosl ovno.
()na
se odnosi vi i e na pof edi ne poi ave uZeg
znai aj a, kao Sto su kul turne grupe, dok se, kad j e ri fed o vel i ki m kul turni m
kompl eksi ma, moraj u pri hvat at i drugadi i e podi el e i grani ce kao St o
j e, na
pri mj er, sl udaj s bal kanskopodunavski m kompl eksom ranog bronzanog
doba koj i , pored cent ral nobal kanske, obuhvat a i dobar di o panonskopodu-
navske regi i e
,
i l i pak s kul t urom pol j a sa urnama koi a se Si ri preko grani ca
panonskopodunavske regi j e obuhvat ai ui i i
i ugoi st ot noal psku
regi i u u
cj el i ni , a pored t oga i sj everni i e di j el ove preost al i h dvi j u regi j a
-
j adransko-
zapadnobal kanske i central nobal kanske.
Unut ar ovako post ar. l f ene geograf ske podj el e dal i a obrada
i e
obuhva-
ti l a pofedi ne kul turne grupe, ondi e gdi e i h
j e
bi l o mogui e defi ni sati ,
ocl nosno poi edi na uZa podruti a 1l t vai .ni i a nal azti ta u sl ui ai evi ma kad se
t 6
kul turne grupe
j oS ne mogu i zdvoj i ti . Pri tome smo nastoj al i da se razvoi
svake regi j e prl ka2e u okvi ri ma troperi odnog si stema (rano, sredni e i kasno
bronzano doba), al i
j e
t o bi l o mogude dosl i edno sprovest i samo u si ui ai u
i ugoi stoi noal pske
i j adransko-zapadnobal kanske
regi j e. Za ostal e dvi i e
regi i e karakteri sti i no j e,
nai me, da naj vai ni j e kul ture i kul turne grupe (kao,
na pri mi er, grupa t ransdanubi j ske i nkrust i rane kerami ke, kul t ura pol j a sa
urnama Meduri j ei j a, vat i nska grupa, dubovai ko-Zut obrdska grupa, para-
i i nska grupa) svoj i m duZi m t raj anj em probi j aj u okvi re t roperi odne sheme,
pa se na ni oj ni i e ni i nsi st i ral o. I pak, vodi l o se rai una o rome da se poi edi ne
kul t urne grupe obraduj u oni m redosl i i edom koj i m se poj avl j uj u u okvi ru
poj edi ni h regi j a, a ni i hova hronol oi ka pozi ci j a unut ar bronzanog doba i
nj i hov rel at i vnohronol oi ki odnos prema susj edni m i drugi m grupama
obradeni su za svaku grupu na cl dgovaraj ui em mj est u.
Pri nci p i redosl i j ed obrade poi edi ni h kul t urni h grupa konci pi ran j e
t akode zaj edni i ki s punom sagl asnoi i u svi h aurora. Predvi deno j e
da se za
svaku grupu prl kaLe i stori j at i straLi vanl a, rasprostranj enost, rel ati vna
hronol ogi j a, nasel j a, nat i n sahranj i vanf a i karakt eri st i ke pokret nog arheol o-
5kog materl j al a, a da se zati m dd osvrt na umi etnost, ekonomsku i drustvenu
strukturu, etni i ke probl eme, odnos prema drugi m grupama i , naj zad, na
genezu. To
j e,
uz i zvj esne modi t l kaci j e, shema po koj of su se obradi val e i
stari j e kul turne grupe, u neol i tskom i eneol i tskom peri odu, uz uvaLavanj e
speci fi i nosti bronzanog doba. Razuml i i vo j e
da
i e
or.ako zami sl i enu shemu
t ei ko bi l o u svi m poj edi nost i ma pri mi j eni t i na svaku poj edi nu grupu
nafi eSi e se kao teSkoi a pol avi l o nedovol j no poznavanj e
i ednog
i l i drugog
el ement a al i j e
ona, kol i ko
i e
t o bi l o mogui e, i pak sprovedena. St anl e
i strazenosti i raspol ozi va dokumentaci j a di kti ral i su u mnogi m sl ui aj evrma
st epen i obi m obrade poj edi ni h aspekat a u okvi ru ove i l i one kul t urne grupe.
Nedost aci i prazni ne koj e se u t om pogl edu poi avl j uj u svakako da su mani ak
u ovom si ntetskom pregl edu, al i oni odraLavaj u stanj e i strai enosti i i maj u i
j ednu
dobru st ranu j er
ukazuj u na pravce na kol i m t reba ubudui e
i ntenzi vni j e radi ti .
Nai zad, zakl j ui na r^zm f t ^ni a ni su ni konci pi rana kao poku5aj op5t e
si nt eze o bronzanom dobu j ugosl avenski h
zemal i a, vei vi se kao osvrt na
rezul tate dosadasnj i h i straLi vanl a pokazani h u poj edi ni m pogl avl j i ma ove
knj i ge. Smat ral i smo da t akav pri st up ' i i e odgovara danasnf em st anj u
i st rai enost i ove epohe u
Jugosi avi i i .
Znatna pai .ni a posvei ena j e
i l ustraci j ama kao vaZnom vi du dokumen-
t aci j e
bez koj eg se di el o ove vrsre ne da zami sl i t i . osnovu ove dokument aci j e
tl n| 112 tabl i crtei .a u akvarel u, radeni h po ori gi nal i ma u muzej skrm zbi rka-
ma, u razmj eri 1 : 1 i 1 : 2. Pri t ome
i e
vaLno i st aknut i da se, pored odrani j e
poznat og, ovdj e poi avl j uj e i dost a novo!l mat eri i al a koj i se prvi put
publ i kuj e u ovoj knj i zi . VaZnu dopunu ovom mat eri j al u i i ne t rpol oske
1,7
tabel e radene preteZno prema i zvorni m publ i kaci i ama, ^ di el omi i no i po
ori gi nal i ma, tako da i one sadrZe di o nepubl i kovani h nal aza. One su radene u
razni m razmi erama i , kako
i e
to uobi i aj eno, sa znatni m smani i vani em i sa
ponei to upro5teni m crtei .i ma kof i takvom smanj eni u odgovaraj u. Treba rei i
i to da one, osi m ci j el i h obj e kata, sadrZe (posebno kad
i e
u pi tani u kerami ka)
i i deal ne grafi dke konstrukci i e onako kako su i h predl oZi l i autori . Tabl e i
t i pol oSke t abel e rad su S. Cerkeza. I l ust rat i vnu dokument aci j u upot punl uf u
karte rasprostrani enosti koi e
l e,
n^ osnovu predl oZaka autora, tzradi o
N. Badankovi i .
Bi bl i ograf i i a i regi st ri
(Li . Veki c-eovi i ) i zradeni su na i st i nadi n i po
i sti m pri nci pi ma kao u prethodna dva toma ove edi ci j e.
Kao i rani j e, tako
i e
i u toku rada na ovoi knj i zi organi zator nai 5ao na
puno razumi j evanj e i podrSku vel i kog broj a kol ega u muzej i ma Si rom
Jugosl avi j e
koj i su nesebi i no pomogl i u pri premi ovog t oma, st avl j aj ui i
autori ma i i l ustratoru na raspol aganj e podatke i materi j al i z muzei ski h
zbi rki , pa i m i na ovom mi est u nai t opl i f e zahval i uj emo.
Naizad, valjarcci da je u realizaclli ove, kao i prethodnih svezaka, ne
mal i dopri nos dao i strudni kol ekti v Centra za bal kanol oi ka i spi ti vani a
Akademi i e nauka i umj etnosti Bosne i He rcegovi ne, a posebno
E,. Al i rej sovi i , koj a
i e
vrSi l a duZnost sekretara Redakci j e i obavi l a vel i ki
posao na redi govanj u t ekst ova i pri l oga.
18