i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 1

A+ Bilgisayar Teknik Eleman Eitimi





izgi TAGEM 2007 2008



i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 2

1.PCnin Bileenleri ve Monte Edilmesi ................................................................................................. 8
PC Nasl alr ? ....................................................................................................................................... 8
Aralar ve Elektrostatik G Boalm ....................................................................................... 14
PC Temel Birimleri ............................................................................................................................. 18
Harici Balantlar ........................................................................................................................... 20
Aygtlar ve Balayclar .................................................................................................................. 26
Sistem Biriminin (Kasa) i ............................................................................................................. 34
2.Mikro lemciler ................................................................................................................................. 46
Temel Kavramlarn Aklanmas ............................................................................................................ 46
Kutudaki Adam .................................................................................................................................. 48
Yazmalar (Register) .......................................................................................................................... 49
Saat (Clock) ........................................................................................................................................ 51
Bellek ve Adres Yolu .......................................................................................................................... 54
rneklemler ....................................................................................................................................... 57
Modern lemciler ve CPU Paketleri ...................................................................................................... 59
lk Yllar .............................................................................................................................................. 62
lk Temel zelliklerin Geliimi ........................................................................................................... 64
Intel Pentium, AMD K5 ve Intel PentiumPro ..................................................................................... 68
Intel Pentium II, AMD K6 ve Intel Celeron ......................................................................................... 72
Intel Pentium III, Intel Celeron ve lk AMD Athlon ............................................................................ 74
leme, Watt ve CPU Kod Adlar ........................................................................................................ 76
AMD Thunderbird ve AMD Duron ..................................................................................................... 78
Intel Pentium 4 ve AMD Athlon XP .................................................................................................... 81
Mobil lemciler ................................................................................................................................. 86
Intel Xeon, Intel Itanium ve AMD Opteron ....................................................................................... 88
AMD Athlon 64 ve AMD Sempron ..................................................................................................... 91
ift ekirdek: Pentium D ve Athlon 64 X2 ......................................................................................... 93
Intel Core: Gle Gle Pentium ........................................................................................................... 95
CPUlarn Montaj .................................................................................................................................. 98
Soutma Sanat ................................................................................................................................ 102
Overclocking .................................................................................................................................... 103
3.Hafza Birimleri (RAM) ..................................................................................................................... 105
RAM'i Anlamak .................................................................................................................................... 105

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 3
DRAM ................................................................................................................................................... 107
DRAM Modlleri ve RAM Trleri ......................................................................................................... 115
SDRAM ............................................................................................................................................. 119
RDRAM ............................................................................................................................................ 120
DDR SDRAM ..................................................................................................................................... 122
DDR2 SDRAM ................................................................................................................................... 124
DDR3 ................................................................................................................................................ 126
RAM Varyasyonlar ve Temel alma Kavramlar ............................................................................... 128
RAM le almak ve Montaj ................................................................................................................ 130
RAM Sorun Giderme ............................................................................................................................ 138
4.Chipset ve BIOS ................................................................................................................................ 142
Chipset veya Yongaseti ........................................................................................................................ 142
BIOS: Temel Girdi/kt Servisleri ........................................................................................................ 144
CMOS ................................................................................................................................................... 147
SoftMenu ile CMOS Ayarlar ............................................................................................................ 150
Opsiyon ROM ve Aygt Srcleri ................................................................................................... 153
POST ve BOOT ..................................................................................................................................... 155
BIOS ve CMOSun Bakm ..................................................................................................................... 159
5.Genileme Yuvalar .......................................................................................................................... 163
Genileme Yuvalarn Anlamak ............................................................................................................ 163
lk Genileme Yuvas Yaplar ............................................................................................................... 165
Modern Genileme Yuvalar ................................................................................................................ 168
Sistem Kaynaklar ve Adresleme ......................................................................................................... 172
I/O Adresleri .................................................................................................................................... 174
IRQ: Kesme stemi ........................................................................................................................... 176
DMA ve Bellek Adresleme ............................................................................................................... 178
Genileme Yuvalarna Kart Taklmas .................................................................................................. 181
Genileme Kartlarnda Sorun Giderme ................................................................................................ 188
6.Anakartlar ........................................................................................................................................ 190
Anakartlar Anlamak ............................................................................................................................ 190
ekil Faktrleri ................................................................................................................................. 192
Chipset ............................................................................................................................................. 196
Yerleik Bileenler ............................................................................................................................ 201
Anakartn Montaj veya Ykseltilmesi ................................................................................................. 203

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 4
Anakart ve Kasay Semek ............................................................................................................... 204
Anakartn Montaj ........................................................................................................................... 206
Sorun Giderme .................................................................................................................................... 209
A+ tesinde ......................................................................................................................................... 212
7.G Kaynaklar ................................................................................................................................. 213
Temel Elektrik Bilgileri ......................................................................................................................... 213
PC G Kaynan Anlamak .................................................................................................................. 216
Ar Gerilim Koruyucular ve UPS ......................................................................................................... 218
G Balantlar ve Konnektrler ......................................................................................................... 221
G Kayna Versiyonlar ..................................................................................................................... 224
G Gereksinimleri .............................................................................................................................. 228
G Kayna Montaj ve Soutma ........................................................................................................ 229
Sorun Giderme .................................................................................................................................... 234
A+ tesinde ......................................................................................................................................... 237
8.Sabit Diskler ..................................................................................................................................... 239
Sabit Diskler Nasl alr? .................................................................................................................... 239
Bilgi Kodlamas ................................................................................................................................. 241
Kollar Hareketlendirme .................................................................................................................. 243
Geometri ......................................................................................................................................... 245
ATA Srcler ve lk Yllar ................................................................................................................ 250
ATA 2 Srcler ............................................................................................................................... 252
ATA 2 Sonras Geliim Sreci ........................................................................................................... 256
Seri ATA ........................................................................................................................................... 259
SCSI .................................................................................................................................................. 262
Srclerin Balanmas ....................................................................................................................... 265
CMOS Ayarlarnn Yaplmas ve Srclerin Yklenmesi ..................................................................... 268
Kurulum Hatalarnn Dzeltilmesi ........................................................................................................ 271
Sabit Disk Blmeleri ............................................................................................................................. 273
Temel Diskler ................................................................................................................................... 275
Dinamik Diskler ................................................................................................................................ 279
Dier Blmeler ................................................................................................................................. 281
Ne Zaman Blme Yaplr? ................................................................................................................ 281
Sabit Disk Biimlendirme ..................................................................................................................... 282
FAT, FAT16 ve FAT32 ....................................................................................................................... 283

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 5
NTFS ................................................................................................................................................. 287
Blmelendirme ve Biimlendirme lemi ............................................................................................ 291
Windows Kurulum CD si ile Blmelendirme ve Biimlendirme ....................................................... 291
Blmeler ve Src Harfleri ............................................................................................................ 294
Disk Ynetimi ................................................................................................................................... 296
Dinamik Diskler ................................................................................................................................ 299
Bir Blmeyi Biimlendirmek ............................................................................................................ 302
RAID ile Veri Korumas ..................................................................................................................... 303
RAID Trleri ve Uygulanmas ........................................................................................................... 305
Sabit Diskleri Koruma ve Bakm ........................................................................................................... 309
Sorun Giderme .................................................................................................................................... 313
Veri Bozulmas ................................................................................................................................. 316
len Sabit Disk ................................................................................................................................. 318
nc Parti Blme Aralar ................................................................................................................ 319
A+ tesinde ......................................................................................................................................... 321
9.karlabilir Depolama ..................................................................................................................... 322
Tanabilir Depolama Aralar .............................................................................................................. 322
Disket (Floppy) Srcler .................................................................................................................... 323
Flash Bellekler: USB Srcleri ve Hafza Kartlar ............................................................................... 331
Optik Srcler .................................................................................................................................... 336
CD .................................................................................................................................................... 337
DVD .................................................................................................................................................. 346
Optik Srclerin Kurulmas ............................................................................................................ 349
karlabilir Ortam Sorun Giderme ...................................................................................................... 353
Disket Src Bakm ve Sorun Giderme ......................................................................................... 353
Optik Srclerin ve Disklerin Sorununu Giderme ......................................................................... 356
A+ tesinde ......................................................................................................................................... 360
10.Giri/k (I/O) Birimleri ............................................................................................................... 361
Genel I/O Portlar ................................................................................................................................ 361
Seri Port ........................................................................................................................................... 362
USB Portlar ..................................................................................................................................... 365
USB Yaplandrmas .......................................................................................................................... 368
FireWire Portlar .............................................................................................................................. 372
Genel Port Sorunlar ........................................................................................................................ 375

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 6
Genel I/O Cihazlar ............................................................................................................................... 376
Klavye .............................................................................................................................................. 378
Fare .................................................................................................................................................. 381
Tarayc ............................................................................................................................................ 384
Kameralar ........................................................................................................................................ 389
zellemi I/O Aygtlar ................................................................................................................... 395
11.Yazclar .......................................................................................................................................... 400
Yazc Teknolojileri ............................................................................................................................... 400
Nokta Vurulu Yazclar .................................................................................................................... 401
Mrekkep Pskrtmeli Yazclar ...................................................................................................... 401
Boya Uunmal Yazclar ................................................................................................................... 403
Termal (Isl) Yazclar ........................................................................................................................ 404
Lazer Yazclar .................................................................................................................................. 405
Kat Mrekkep Yazclar .................................................................................................................. 411
Yazc Dilleri .......................................................................................................................................... 411
Yazc Balantlar ................................................................................................................................. 413
Lazer Yazdrma lemleri ...................................................................................................................... 417
Windows zerinde Yazc Kurulumu .................................................................................................... 422
Yazclarda Sorun Giderme ve Ortak Sorunlar ..................................................................................... 426
Nokta Matris Yazclarda Sorun Giderme ........................................................................................ 429
Mrekkep Pskrtmeli Yazclarda Sorun Giderme ......................................................................... 430
Lazer Yazclarda Sorun Giderme ..................................................................................................... 431
Lazer Yazc Problemleri ................................................................................................................... 433
12.Bilgisayar Grafii ve Ekranlar ........................................................................................................ 436
Grafik Kavram ve Monitrler .............................................................................................................. 436
CRT Monitrler ................................................................................................................................ 437
LCD Monitrler ................................................................................................................................ 444
Projektrler ..................................................................................................................................... 452
Ortak zellikler ................................................................................................................................ 454
Ekran Kartlar ....................................................................................................................................... 458
Modlar ............................................................................................................................................. 461
Anakart Balants ............................................................................................................................ 463
Ekran Kart Seimi ................................................................................................................................ 467
Ekran Kart Kurulumu .......................................................................................................................... 471

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 7
3D Grafikler ..................................................................................................................................... 477
3D Ekran Kartlar .............................................................................................................................. 480
Sorun Giderme .................................................................................................................................... 484
Monitrlerin Sorunlarnn Giderilmesi ............................................................................................ 486
Grnt ve CMOS ................................................................................................................................ 490
SLI ve CrossFire .................................................................................................................................... 492
TV ve Kiisel Bilgisayarlar ..................................................................................................................... 492
A+ tesinde ......................................................................................................................................... 494
13.Sesler ve oklu Ortam ................................................................................................................... 497
Ses Bir Bilgisayarda Nasl alr? ......................................................................................................... 497
Ses Yakalamann Temelleri .............................................................................................................. 498
Sesin alnmas ................................................................................................................................ 499
Doru Ses Kartnn Alnmas ................................................................................................................ 502
Ses Kablolar ve Hoparlrler ................................................................................................................ 507
Bir Windows Sisteme Sesin Kurulumu ................................................................................................. 511
Ses Sorunlarnn Giderilmesi ................................................................................................................ 515
Ses Kart Performans Testi ................................................................................................................... 518
Tanabilir Bilgisayarlar ........................................................................................................................ 519
Tanabilir Biliim Cihazlar .................................................................................................................. 519
Dizst Bilgisayarlar ........................................................................................................................ 521
PDA'lar ............................................................................................................................................. 525
Tablet Bilgisayarlar .......................................................................................................................... 527
Performans Arttrm ........................................................................................................................... 529
Modler Dizst Bilgisayar ve Deiebilir Bileenler .......................................................................... 535
Bakm ve Ynetim ................................................................................................................................ 540
Bataryalar ........................................................................................................................................ 541
G Ynetimi ................................................................................................................................... 545
Temizleme ve Kullanm .................................................................................................................... 548
Sorun Giderme ................................................................................................................................ 552
14.Bilgisayar Teknisyenlii ................................................................................................................... 554
Temel Bilgiler ....................................................................................................................................... 554
Bilgisayarlarda Gerekleen Temel lemler ........................................................................................ 555
Sorun Giderme ve Mteri likileri ..................................................................................................... 557
Sorun Giderme Metodlar ................................................................................................................... 561

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 8


















1.PCnin Bileenleri ve Monte Edilmesi
PC Nasl alr ?
PC (Kiisel Bilgisayar) teknisyenlii becerisine hakim olmak tipik bir bilgisardaki birok para
hakkndaki birok detay renmenizi gerektirmektedir. En temel kiisel bilgisayarlar yzlerce
ayrk donanm bileenini ierse de, herbirinin kendi karakteristii, ekli, boyutlar, renkleri,
balantlar ve benzeri eyleri vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 9

Bu blmde tipik bir PCye giri yapacak, bilgisayarlarn nasl altna dair genel bir bak
sunulacaktr. Devamnda ise size paralarn nasl grnd, nasl alt ve nasl baland
hakknda kabataslak bir bilgi verecek, daha sonraki blmlerde ise bilgisayarn tm yapsn
paralara ayracaksnz ve sizin iin gerekli olan bilgisayar ykleme (install), yaplandrma,
koruma ve onarmann detaylarna gireceiz.
Bir uzman olsanz dahi, bu blm atlamayn! Bu blm, CompTIA+ dokmantasyonlarnn
tamamnda kullanlacak birok terimi gstermektedir. Bunlarn birounu belki
biliyorsunuzdur; fakat bir ksmn da bilmiyor olabilirsiniz. Bu nedenle ltfen bu blme zaman
ayrn ve bu blm okuyun.
Daha nce alan gzel bir bilgisayar kesinlikle grmsnzdr. Karsnda oturan
kullancnn hareketlerine gre deitirerek eitli grntler gsteren gzel ve parlak bir
monitr, bireyler yazlan klavye, tklanan bir fare veya evrilen bir joystick. Ekrann yannda
duran kk hoparlrden clz bir ses ve masann altnda bir prpr eden bir kutu. PC bir
bilgisayardr: inizi yapmanz salayan, dokmanlarnz reten, oyun oynatan, ek defterinizi
dengeleyen ve internetten son spor skorlarnz kontrol edebileceiniz bir makinedir.

Her ne kadar bilgisayar bir makine olsa da, bilgisayara verdiiniz komutlar anlayan ve yapan
"programlama"dr. Programlama komutlar, sadece bilgisayar donanmnn anlad birler ve
sfrlardan ibarettir. Bir bilgisayarda artc olaylar meydana getiren, gl matematiksel

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 10
fonksiyonlar gerekletiren, veriyi aktaran, farenin hareketini salayan ve ekrana gzel
ikonlar koyan "komutlar"dr.
Yani bilgisayar, donanm ile programlamay insanlarn ihtiyalarna gre yaratan karmak bir
etkileimden ibarettir.
Daha nce mors kodunu duymu muydunuz? Mors kodu anlamsz olan noktalar ve tirelerden
baka birey deildir, fakat eer nokta ve tireleri(doru srayla) Mors kodu anlayan birine
gnderirseniz ona aka bile yapabilirsiniz. Programlamay bilgisayar iin Mors kodu gibi
dnebilirsiniz. Siz sfrlar ve birleri anlamayabilirsiniz ancak bilgisayarnz kesinlikle anlar.

Ancak programlamada birlerden sfrlardan fazlas vardr. Bilgisayardaki tm veriler (web
sayfalar, dokmanlarnz, e-postanz da) sfrlar ve birler eklinde saklanmtr. Bilgisayar bu
birler ve sfrlar insann anlayabilecei ekle nasl dntreceini bilmektedir.
Programlama iki ekilde karmza kar. lki uygulamalardr. i alr ve yapar. Kelime ileme
programlar, web tarayclar (browser) ve e-posta programlarnn hepsi birer uygulamadr.
Fakat uygulamalarn onlar destekleyecek bir ana programa ihtiyalar vardr. Bunlarn, sizin
uygulamalar balatp sonlandrabileceiniz, veriyi kopyalayp/tayp/silebileceiniz,
donanmla konuan ve birok dier ii gerekletiren bir programa ihtiyac vardr. Bu
programa letim Sistemi (Operating System-OS) denir. Bugnn en popler iletim sistemi
Microsoft Windowsdur. Ancak farkl iletim sistemleri de vardr. Bunlar; Apple Macintosh OS
X ve popler (ve cretsiz) Linux'lardr.
Donanm, iletim sistemi ve program terimleri gibi geni konseptsel seviyesi olan "bilgisayar"
kavramn bilmek mterilerinize bireyleri anlatmanzda size yardmc olacaktr. Fakat daha iyi
teknik bilgi, size daha ok temel idrak ve yazlm ile donanm arasndaki kompleks etkileimi
anlama imkan sunacaktr.
Ksaca, teknisyenlerin senaryonun arkasnda yaplanlar bilmesi gerekmektedir. CompTIA A+
Tech'in perspektifiyle, bilgisayarn fonksiyonlar drt blmde incelenir: giri, ileme, k ve
bellek. Hangi parann, hangi blmn paras olduunu bilmek bilgisayarla ilgili ilerde sizi
sorunlarn zmnde temel ve belirleyici bir seviyeye getirecektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 11

1. Giri

Bu konuyu en ok karlalan bilgisayar ilerinden birisinden yola karak bakalm; muhasebe
ilemleri.
Her yl milyonlarca insan muhasebe yazlmlarn (Logo Tiger bunlardan biri) muhasebesel
ilemlerinde yardmc olmas iin, bilgisayarlarna yklyorlar. Logo Tiger' balattktan sonra
yapmanz gereken ilk i, bilgisayarnza irketiniz ile ilgili verileri salamalnz olacaktr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 12
Birok donanm paras sizin giri yapmanz salar. Bunlardan en sk kullanlanlar klavye ve
faredir. Birok bilgisayar, siz "Hey sen" dediinizde (eer siz Star Trek filminin setinde
deilseniz) tepki vermeyecektir. Verilerinizi klavyeden yazarak kullanmanz gerekmektedir.
letim sistemi burada ilevinizi gerekletirecek temel servisleri karlamaktadr. letim
sistemi olmasa siz tm gn boyunca klavyeden birey girsenizde birey olmayacaktr;
yazdklarnz ne yazlmnz anlayacaktr, ne de donanm.
2. leme
Sonraki ilem olarak bilgisayar verilerinizi iler. Logo Tiger'da bilgileri uygun kutucuklara
yerletirir ve daha sonra sizin iin hesap yapar. lemler sizin bilgisayarnzda sistem birimi
kutucuklarn iindeki iler ve neredeyse tamam donanm seviyesinde yaplr, ancak bu
donanm fonksiyonlar iletim sisteminde belirtilmi kurallara gre dzenlenir.
lem ksm bysel bir ksmdr ve neler olduunu gremezsiniz. Bu almann ilk ksmnn
amac byl eyleri ortadan kaldrmaktr; nk iyi teknisyenler ilemlerin herbir parasn
anlamaldrlar. Burada imdi spesifik donanmlarn ierdii ilem blmlerini vermeyeceiz
nk paralar ilem tipine gre deimektedir.
3. k
Muhasebe verilerinizin yllk olarak toplanmas temelde bilgisayar size sonular gsterene
kadar kullanszdr. te burada nc adm ortaya kyor. Bilgisayar veriyi ilemeyi
bitirdikten sonra bilgiyi sizin kontrol edebileceiniz bir yerlere koymal. Bu genelde monitr
oluyor ve bylece siz ne yazdnz grebiliyorsunuz. Ayrca siz yazdrmak istediinizde veriyi
yazcya gnderebilmelisiniz. Bir donanmsal aygt, yazdrma ilemini gerekletirir ancak
iletim sistemi yazdrma ilemini kontrol eder. Bu yine, yazlmla donanm arasnda temel bir
etkileimdir.
4. Bellek

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 13

Bilano dkmnz yazcdan elde ettiinizde yaptnz onca iin bir anda kaybolmasn
istemezsiniz. Kalc kaytlar tutmanz gerekmektedir. Bilgisayarn fonksiyonlarndaki drdnc
adm olan depolama ileminde birok aygt kullanlr. Bunlardan en ok grnrde olan harici
depolama aygtlardr; disketler ve CD/DVD diskler.
Bilgisayar Teknisyenlii Sanat
Bilgisayar ilemlerindeki drt adm (giri, ileme, k, bellek) kullanarak bilgisayarn nasl
altn anlamak ve buna paralel olarak iyi bir teknisyen olmak; donanm ve yazlm
anlamay ieren ve bunlar arasndaki etkileimi eitli admlarda oluturan gerekliliklerdir.

Bu ksmlar bilmek zorundasnz, baka bir deyile bunlarn birlikte nasl altn bilmelisiniz.
Buna balamak iin en iyi yer gerek bir bilgisayardr. imdi tipik bir kiisel bilgisayarn ierdii
bileenleri birka nemli paray aarak inceleyelim. Umarz karnzda biraz skebileceiniz

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 14
gerek bir bilgisayarnz vardr. ki bilgisayar tam olarak ayn olmasa da bu blmn sonunda
sizin bilgisayarnz ve blmdeki bilgisayar arasndaki fark greceksiniz.
Sonuta unu kazanacaksnz; aslnda tm bilgisayarlar (farkl boyut, ekil ve renkte olsalar
dahi) ayn temel paralara sahipler. CompTIA+ dokmanyasyonlarnn sonuna ulatnzda
ise, bilgisayar srecindeki drt adm hakknda daha derin ve daha nans bir algya sahip
olacaksnz. Nasl byk sanatlar bir aheseri olutururken temel yeteneklere hakimler ise,
sizde bilgisayar teknisyenlii sanatnda kendi yolunuzda temellere sahip olacaksnz.

Aralar ve Elektrostatik G Boalm
Bilgisayara dalmadan nce, renmeniz gereken iki husus daha var; sk kullanlan teknisyen
aralarna genel bir bak ve bir donanm yanllkla elektrostatik g boalm ile nasl
bozmayacanz.
Aralar
Temel teknisyen aralar tornavida ve
(ok fazla gerek duyulmasa da) yarm
dozda tam fonksiyonel aralardan
olumaktdr. Birok takmda yldz bal
torx burku, bir veya iki somun, cmbz,
kk bir tutacak, pens ve dz bal
tornavida bulunabilmektedir.
Birok teknisyen, PCB zerindeki
okumas zor olan bu saylar iin
byteli gzlk takarlar ve bir el feneri
kullanrlar. Dneceinizin aksine
teknisyenler nadiren bir ekice ihtiya
duyarlar.


Elektrostatik G Boalmnn nlenmesi

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 15

Bu blm okurken, sizi daha nce cesaretlendirdiim gibi bilgisayarnz amaya karar
verirseniz, bilgisayarlarn en byk katili olan elektrostatik g boalm nlemek iin uygun
nlemleri almanz gerekir. Elektrostatik g boalmnn basite manas statik olarak arj olan
elektriin bir yerden baka bir yere gemesidir. Bir balonu, stnzden ayrlmayacan
grmek iin bluzunuza srmeyi denediniz mi? Bu statik elektrie basit bir rnektir.
Statik elektrik boaldnda bunun olduunu anlamazsnz. Elektrostatik g boalmndan
dolay insanlar bir zarar grmez ancak bu bilgisayarlar iin sylenemez. Elektrostatik g
boalm bilgisayarnzn hassas paralarn tahrip edebilir. Bu nedenle bilgisayarla alrken
sizin elektrostatik g boalmn nlemek iin gerekli admlar uygulamanz gerekmektedir.
Antistatik Aralar
Elektrostatik g boalm sadece iki obje farkl miktarlarda statik elektrie (bunun iin
kullanlan elektriksel terim potansiyeldir) sahipse ve bunlar birbirine temas ederse gerekleir.
Tm bilgisayarlar elektrostatik g boalmna kar iyi korunmutur. Ancak siz elinize
tornaviday aldnzda ve bilgisayar atnzda, endielenmeniz gereken ey sizde
gereklecek elektrostatik g boalm deildir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 16

Elektrostatik g boalmn nlemenin srr, sizinle bilgisayarn dokunduunuz paralarnn
ayn elektriksel potansiyele sahip olmasdr. Bunu anti-statik bilek kemeri ad verilen kk bir
arala kendinizi bilgisayara balayarak gerekletirirsiniz. Bu basit ara bir telden ibarettir telin
bir ucunda krokodil pensi dier ucu ise kk bir metal tabaka ile bileinizi sarar. Krokodil
pensi bilgisayarn herhangi bir metal blmne takp dier ucunu da bileinize geiriniz.
Bu ara bilgisayarda alan herkes iin standart bir aratr, fakat dier aralar da faydal
olacaktr. Bir bilgisayarla alrken en ok karlaacanz ey paralar skmek ve onlar dar
karmak olacaktr. Paray kardnzda, sistemle balants yoktur ve dier kaynaklardan
statik elektrik alyor olabilir. Teknisyenler riski ortadan kaldrmak iin antistatik mat kullanrlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 17
Bir antistatik mat genel bir potansiyel olarak davranr. Genellikle antistatik bilek kemeri ve mat
hepsi birarada tutulur. Bylece sizin ile bilgisayarn ve karlan bileenin potansiyel elektrii
ayn olacaktr.
Antistatik bilek kemeri ve mat kk rezistr aygtlar kullanrlar bunlar elektriin geiini
durdurur veya diren gsterirler bylece statik arjn aygta gemesini nlerler. Bu rezistrler
zamanla hata yapabilir, yani antistatik aralarnzla gelen dokmantasyonu okuyup bu kk
rezistrleri nasl uygun ekilde test edeceinizi renmek iyi bir fikir olacaktr.

Bilgisayar dnda olan herhangi bir bileenin antistatik poet iinde saklanmas
gerekmektedir. Bu zel poetler herhangi bir statik elektriin siz dokunduunuzda aygta
gemesini engeller. Neredeyse tm bilgisayar bileenleri ilk aldnzda bir antistatik poet

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 18
iinde gelmektedir. Deneyimli teknisyenler bu antalar asla atmazlar, ne zaman bir paray
karmanz gerektiini bilemezsiniz!

Buna ramen antistatik bilek kemerini her zaman yannzda olmas ideal olacaktr. Zamanla
antistatik aralarn eksikliini hisseder olacaksnz. Bunlarn yoksunluu eer dikkatli olursanz
sizi bilgisayardan uzak tutmasna gerek kalmaz. Byle bir durumda bilgisayarda almadan
nce g kaynana dokunmadan nce bir dakika bekleyin. altnz herkesin bilgisayarla
ayn elektriksel potansiyele sahip olacan bu blm ierisinde gstereceim. Ancak bu bilek
kemeri kadar iyi deildir, bilek kemeri geri kalan hereyden daha iyidir.
Son olarak elektrostatik g boalmn nleme konusunda hi bitmeyen bir soru; "Bilgisayar
fiteyken mi yoksa fiten ekiliyken mi allmal? Fiteyken elektrik yayar m?"
Sizi elektrostatik g boalmnn problem olmas konusunda ikna edebildik mi? Gzel. Artk
bilgisayar bileenlerine gz atmaya balamak gvenli.

PC Temel Birimleri

Tipik bir kiisel bilgisayar bir tek aygttan fazlasdr. Bilgisayar alr hale getirmek iin tm
paralara (en azndan en ok kullanlan) ihtiyacnz vardr. Kiisel bilgisayarn en nemli
paras masanzn altnda duran kasadr. Dier tm paralar sistem birimi ad verilen bu
kasaya balanmtr. Tm ileme ve saklama sistem biriminin iinde yer almaktadr. Kiisel
bilgisayarn dier tm paralar (yazc, klavye, monitr vb) ise sistem birimine baldr ve
bunlarn tmne evresel birim (yanbirim) denir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 19

ekilde tipik bir masast kiisel bilgisayar, sistem birimi ve yanbirimler ayr paralar olarak
gstermektedir.
Birok bilgisayar, giri ve klar desteklemek iin standart evresel birimlere sahiptir.
Farkl renk, tip ve ekillerde varyasyonlarn grebilirsiniz fakat burada standart bir kmesi
bulunmaktadr:
Monitr: Bilgisayarn grsel kn salayan byk bir televizyon gibi
dnebilirsiniz.
Klavye: Giri baslmasn salayan tu takmdr. Daktilo mantyla almaktadr.
Fare: Monitrde girii salayan grafiksel bir iaretiyi salayan iaret aygtdr.
Hoparlr/kulaklk : Ses kn salar.
Yazc : Yazlm kat ktnn alnmasn salar.
Tipik bir bilgisayar tm bu evresel birimlere sahiptir. Ancak bir kiisel bilgisayar bunlara
sahip olmak zorundadr diye bir kural yoktur. Birok bilgisayarn yazcs olmayabilir.
Bazlarnn ise hoparlr olamyabilir. Baz bilgisayarlarn klavye, fare yada monitr
olmayabilir fakat bunlar genelde saklanmak zorunda olan bilgisayarlardr; jetin iindeki yada
otomobilin motorunun yanndaki gibi.
Dier bilgisayarlarn ise daha fazla evresel birimleri olabilir. Bir bilgisayar drt yada be
yazc balanabilir. Ayrca yzlerce farkl evresel birim balayabilirsiniz. rnein, web
kamera ve mikrofon gibi her bilgisayarda karlaabileceiniz evresel birimlerden. evresel
birimleri sistemden beklentilerinize gre ekleyip karabilirsiniz. Tek limit ise sistem birimine
balanabilecek evresel birim saysdr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 20
Harici Balantlar
Herbir evresel birimin sistem birimine balants birok port tipinden biridir. Tipik bir sistem
biriminin arkasndaki birok kablo, sistem biriminden gelip farkl evresel birimlere
balanmaktadr. n tarafta da az da olsa balayc bulunmaktadr. Tm bu balayclar ve
portlarn kendine ait isimleri vardr ve iyi bir teknisyen bunlarn hepsini bilmelidir. u ifade
kesinlikle kabul edilemez "bu yazc portu" veya "bu kk tipte klavye balayc". Bunlarn
literatrdeki isimlerini rahata biliyor olmalsnz.

Plug (Fi veya U), Port, Jack ve Connector
Bilgisayar yaklak 50 farkl tipte balant kullanmaktadr, ancak neredeyse tamam alt ana
tiptedir, DIN (klavye / mouse), USB, FireWire, DB, RJ ve ses. Bir sonraki paragraf
terminolojiye dalmak iin okuyun. Daha sonra byk bir zevkle eitli balant tiplerine
dalabilirsiniz.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 21
Kimse plug, port, jacak ve connector terimlerini doru ekilde kullanamaz. Bu nedenle doru
bir balang yapalm. Bir aygt bir dierine balamak iin balanty salayacak iinde teller
olan kabloya ihitiyacnz vardr. Her bir aygt iin kablonun sonunun uymas iin
standartlam paralara ihtiya vardr. nk bunlar genelde elektriksel balantlardr. Bu
nedenle bir parann bir dierinin iine rahata balanmas gerekmektedir.
Bir plug (fi) bir porta giden bir tipin izdmdr. Bir port; uyuan bir tr boluk veya fii
kabul eden bir slottur. Asla bir portu bir fie takamazsnz, her zaman tersi eklindedir. Jack
(priz) ifadesi port'a alternatif olarak kullanlmaktadr, yani bir fi'i jack'a da takabilirsiniz.
Balayc (connector) terimi ise bir portu yada bir fii belirtebilir. Bu blm boyunca farkl
tipteki plug ve portlar ileyeceiz. Bylece daha ak ekilde anlam olacaksnz.
Mini-DIN Balayclar (Klaveye - Mouse)
Birok kiisel bilgisayar Avrupa tasarml mini-DIN balayclar desteklemektedir. Orjinal
DIN balaycs uzun zaman nce yerini mini-DIN e brakmtr, bu nedenle sadece
bilgisayarlarda mini-DIN balantsn greceksiniz.

USB Balayclar
ngilizce "Universal Serial Bus" kelimesinin ksaltmasdr. Kiisel bilgisayarlar iin en ok
karlalan genel amal balanty salar. Fare, klavye, tarayc, kameralar ve yazclar gibi
birok farkl aygtn USB balant yapsna sahip versiyonunu bulabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 22

USB balantlar farkl ekilde karmza karlar: "A" (en sk karlalan), "B" ve "mini-
B" (daha az karlalan). USB A balayclar kolaylkla ayrt edilebilen ekli onu rahata
anlalabilir klar. Bilgisayarnzda asla USB B balaycy gremezsiniz. USB balayclar
USB kablosunun dier ucunda balanan aygtta bulunur. USB B balantnn aka byk
olarak belli olan boyutu kk aygtlar iin uygulanmasn zorlatrlmtr. Bu nedenle USB
halk daha kk olan mini B tipi balaycy yapmtr.
USBnin onu bilgisayarda popler yapan birok zellii vardr. lk olarak, USB aygtlar tak-
kar aygtlardr. Bunun anlam bilgisayar kapayp amadan aygt ykleyebilir yada
kaldrabilirsiniz. Neredeyse dier tiplerin tamam sistemin kapatlmasn gerektirmektedir.
Tak kar bunu tamamen ortadan kaldrmaktadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 23

kinci olarak, birok USB aygt elektriksel gcn USB balantsndan almaktadr, bu
nedenler pile veya harici bir elektriksel girie gerek yoktur. Hatta baz aygtlar yeniden arj
edebilirsiniz, rnein cep telefonlarn USB portuna takarak arj edebilirsiniz.
FireWire Balayclar

FireWire, ayrca IEEE1394 olarak da bilinir ve veriyi inanlmaz ekilde yksek bir hzla
aktarr. Bu sebeple yksek hza ihtiya duyan uygulamalar; rnein dijital video kameradan
sabit diske grnt aktarm iin ideal olmaktadr. Firewire zel 6 telli balaycy
iermektedir, Ayrca daha kk, 4 bacakl versiyonu da genellikle evresel birimlerde
grlmektedir. USB gibi FireWire aygtlar da tak kar zellie sahiptir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 24

DB Balayclar
Yllar getike, DB balayclar klavye hari herhangi bir tipte evresel birimde kullanlr
olmutu. Geni Dye benzer bir ekli vardr ve bu sayede sokete taklmas ve hatrlanmasn
kolaydr. Teknik olarak D-Sub veya D-Subminiature (alt minyatr) balayc olarak bilinir.
Ancak birok teknisyen ona DB der.

Herbir erkek DB fiin bir grup kk bacaklar vardr ve DB portuna balanr. Dii DB fii
sistem birimindeki erkek DB portuna balanr. Bilgisayardaki DB balayclar 9 ile 37
arasnda bacak veya sokete sahiptirler. Ancak 25'den fazla pin veya soketi olan DB
balaycy ok nadir grrsnz.
DB tipi balayclar bilgisayarn arkasndaki en eski ve en ok karlalan balayclardr.
ok yakn zaman kadar kiisel bilgisayarlarda en fazla veya drt farkl DB balayc
kullanlmaktayd. Geen son birka ylda kiisel bilgisayarlar DB balayclardan
uzaklamtr. Tipik modern bir sistemde sadece bir veya iki tane olmakta ve bunlarda
genelde yazc veya grnt iin olmaktadr.
RJ Balayclar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 25

Adn bilmesenizde bir RJ balaycy birok kez grmsnzdr. Kk plastik fi,
telefonunuzun kordonunu jack'a (teknisyenler RJ balantlar iin port kelimesini
kullanmazlar) takmak iin kullanlr ki, bu RJ fiinin klasik rneidir. Modern kiisel
kilgisayarlar sadece iki tip RJ jack' kullanmaktadr; RJ-11 ve RJ -45. Telefon jack' RJ-11'dir.
RJ -11 neredeyse tamamen modemler iin kullanlr. Daha geni olan RJ-45 jack' ise a
balantlar iin kullanlmaktadr.

Ses Balayclar
Hoparlrler ve mikrofonlar sistem biriminde ses jack'na taklrlar. En sk kullanlan ses
balaycs mini-ses balaycsdr. Bu kk balayclar yllardr etrafmzdadr; sadece
kulaklnz iPod'unuza veya benzer bir aygta baladnz fi gibidir. Geleneksel olarak ses
jack'lar bilgisayarn arkasnda bulursunuz. Fakat birok yeni modelde ses balantlar nden
balamay da desteklemektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 26

NOT: Ayrca imdi doru aygt doru porta takmak iin tm balantlar renkle de
kodlandrlmtr. Ancak renk kodlamas gerekli deildir ve tm kiisel bilgisayarlarda
gererli olmayabilir.
Aygtlar ve Balayclar

imdi balayclar hakknda bir bilginiz var, imdi aygtlara geri dnelim, hangi aygtn nereye
balanmas gerektiini bilmeniz gerekmektedir.
Bilgisayarn arkasndaki tm balayclar sadece bir balaycdr. Balayclarn arkasndaki
gerek aygtlar, evresel aygtlarn balanmasn salarlar. Bu aygtlar muhakkak bilgisayarda
olmaldr. Dierleri genileme kartlar olarak bilgisayarlara teknisyenler tarafndan
yklenebilir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 27
Birok kiisel bilgisayarn genileme yuvas sistem biriminin iindedir bu da size daha fazla
aygt genileme kartna takmanz salar. Eer yeni bir aygt isterseniz ve sizin sistem
biriminiz desteklemiyorsa, sadece gidersiniz ve bir kart versiyonunu alrsnz ve onu takmaya
alrsnz. imdilik sadece bir aygtn yerleik olarak bir kartta geldiini bilin yeter.
Bunu deneyin!
Birok sestem birimi masann altnda durur. yi bir bilgisayar teknisyeni sk olarak
kullanlan balant tiplerini dokunarak tanyabilmelidir.
1. Bilgisayarn arkasndaki tm sistem birimindeki balayclarna bakn.
2. Sistem birimini evirin bylece balantlar gremeyeceksiniz.
3. Dokunarak balantlar tanmlamaya aln.
Klavye
Bugnn klavyeleri birok farkl ekil ve boyutlarda gelmektedir. Fakat balant ya mini-DIN
klavye portu yada USB portundan olmaktadr. Birok klavye bir adaptr ile gelmektedir. Bu
yzden bu portlardan birini kullanabilirsiniz. Birok klavyenin girii ve mini-DIN portlar
mor renktedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 28

Monitr
Bir monitr sistem biriminin grnt balaycsna balanr. Aadaki grnt balant
tiplerinden birini kesinlikle grmsnzdr; eski tip 15-bacakl dii DB (VESA) balayc.
VESA balayclar mavi renge boyanmtr ancak DVI balayclar beyazdr. Birok grnt
kart iki tipteki balayclar da ierebilmektedir. Grnt kartlarnn iki balaycs varsa iki
monitr destekliyor demektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 29


ekilde en yeni video balayc olan "Yksek Tanml Multimedya Arayz" (High
Definition Multimedia Interface - HDMI) grlmektedir. HDMI hala video sahnesinde
yenidir, fakat bir dizi gelimeyi de yannda getiremektedir. rnein video ve ses ayn
kablodan tanabilmektedir. ncelikle ev sinema sistemleri iin tasarlanmtr. Greceksiniz
ki HDMI balaycs olan grnt kartlarnn says yakn birka ylda artacaktr.
Ses
Ses kartlarnn iki temel fonksiyonu vardr. lk olarak dijital bilgiyi alr ve sese dntrr,
sesi de hoparlr yardmyla ka verir. kinci olarak, sesi mikrofon yardmyla alr ve dijital
veriye dntrr. Sesi alabilmek veya kaydedebilmek iin ses aygtnz hoparlrden ve bir
mikrofondan olumu bir kmeden en az birine sahip olmaldr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 30
Tm kiisel bilgisayarlarda en az iki minyatr jack vardr; biri mikrofon iin ve dieri de
stereo hoparlrler iindir. Daha iyi kartlar (surround ses sistemleri vb.) iin ise ekstra
minyatr ses jack'lar salanr. Az da olsa bir ksm ses kartlar 15 bacakl dii DB portunu
salayarak elektronik mzikal enstrmanlar iin arayz veya bir joystick balamay mmkn
klar. Ses kartlarna daha fazla ses jack'lar eklemek tipik bir ses kartn karmak hale getirir.
Farkl ses sinyallerinin tamamnn birletirilmesi S/PDIF (Sony/Philips Digital Interface
Format) ile salanr. Bir S/PDIF, birok mini-ses balantsnn yerini almaktadr. Farzedin ki
sizin surround hoparlrnz de S/PDIF balants ile geliyor.
Ses balants iin renk emas karmaktr. Ancak imdilik tek bir rengi; yeili hatrlayn
yeter. Bu standart bir stereo hoparlrlr balamanz iin ihtiyacnz olan balantdr.
A
Alar bilgi paylam iin birbirine balanm bir grup bilgisayardr. Kiisel bilgisayarlarda en
sk grlen balant telefon kablosundan daha kaln olan kablodur. Modern bir bilgisayarda
aa balanmak iin bir RJ-45 balant kullanlr.Tipik bir RJ-45 a balaycsn
gstermektedir. A balayclarnn standart bir rengi yoktur.

Fare
Birok insan farenin fonksiyonlarn olduka rahat bulur. Fareler sizin grafik ekrandan
grafiksel eyleri semenizi salar. Bir kiisel bilgisayarda farenin en az iki dmesi vardr.
(Apple Macintosh bilgisayarlarla birlikte tek dmeli fareler bulunmaktadr.) Bununla birlikte
daha iyi bir farenin bir kaydrma (scroll) tekeri ve ekstra dmeleri vardr. Bir fare bir USB
portunu ya da ak yeil mini-DIN balaycsn kullanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 31

Farenin bir tr de trackballdur. Bir trackball fareyle ayn ii yapar fakat fare etrafta
gezdirilirken bir trackball bir yerde sabittir siz bir topu parmaklarnzla yada avucunuzla
evirirsiniz.

Modem
Bir modem sizin bilgisayarnz bir telefona veya telefon hattna balamanz salar. Bir
modem bilgisayardaki bir baka kolayca tanmlanan aygttr. Birok modemin iki tane RJ-11
soketi vardr. Biri duvardaki telefon prizinde modeme balant, dieri ise opsiyonel olarak
modem kullanlmadnda telefonu kullanmanz iindir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 32

Seri Port
Harici modemler geleneksel olarak bir erkek 9-pin veya 25-pin D-minyatrden kk porta
baldr. Sistem biriminde bunun ad seri porttur. Seri port, kiisel bilgisayarlarda kullanlan
ilk genel amal porttur. Sadece son yllarda daha hzl ve kullanm kolay olan USBnin
basknlndan dolay seri portu daha az kullanlr klmtr. Nerdeyse yeni sistemlerin hibiri
seri port ile birlikte gelmese de hala seri portlar bulabilirsiniz.

Yazc
Uzun yllar boyuca yazclar sadece zel balant tipi olan paralel portu kullanmaktayd.
Paralel port 25-pin (bacakl) dii DB balayc kullanr ve genellikle kpeiei rengindedir.
Paralel portun 20 yllk basknlndan sonra imdi neredeyse tm yazclar USB portu ile
birlikte gelmektedir. Daha iyi modeller bazen Firewire balanty nermektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 33


Joystick (Denetim Kolu)
Joystick, sadece oyunlar iin kullanlmaz. IBM 15-bacakl dii DB denetim kolunu bilgisayara
eklediinde, zor ilerdeki giri aygt olarak dnmekteydi; bugnk fare gibi. ok nadir
koullar dnda, denetim kolu bugn sadece bilgisayarnz pahal bir oyun aracna
dntrmektedir. Bir dman jetini takip ederken denetim koluyla kontrol edip ate butonuna
basmak kadar memnun eden bir his var mdr? Bence yoktur. Geleneksel denetim kolu rengi
turuncudur, ancak bugn birok denetim kolu USBye balanmaktadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 34

Daha Fazlas!
Unutmayn ki daha birok aygt ve balaycs vardr. Bahsettiklerimiz sadece en sk
kullanlan ve sizin en ok karlaacaklarnzlardr. Eitimleri iledike daha az kullanlan
balayclar ve nerede kullanldklarn greceksiniz.
Sistem Biriminin (Kasa) i
imdiye kadar bilgisayara balanan aygtlar grdnz. imdi sistem biriminin iini aacaz
ve tipik bilgisayardaki temel dahili bileenleri inceleyeceiz. Tek bir bilgisayar binlerce ayrk
bileenin birleimidir. Ancak kimse bir bilgisayardaki en kk bileenlerin ismini bilemez.
yi bir teknisyen tipik bir bilgisayardaki temel dahili bileenleri bilmelidir. imdi bu
bileenleri grmek iin bilgisayar aalm ve sistem birimini inceleyelim ve bunlarn ne
yaptyla ilgili bir konseptimiz olsun. Daha sonraki blmlerde herbir bileeni daha detayl
greceksiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 35

Kasa
Sistem biriminin kasas hem i destekisidir hem de dahili bileenleri evreden koruyan d
derisidir. Kasalar ilgin eitlilikte stillerde, boyutlarda ve renklerde bulunmaktadr.

Kasann n ksmnda sistemi aan kapayan dmeler, sistemin durumunu belirten klar ve
karlabilir ortam srcler disket, CD-ROM ve DVD srcler bulunmaktadr. Bu sistemde
ayrca USB, FireWire ve ses balantlar kolay eriim iin nde bulunmaktadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 36

Kasann arkasnda sistem biriminin balantlarnn byk ounluu bulunmaktadr. Siz de
farketmisinizdir ki g kayna herzaman kasann en stnde, soutucu fan ve g fii ile
grlmektedir. Kasann arkasndaki bir alanda yerleik (onboard) balantlarn tamam, dier
tarafta ise kartlar iin yuvalar (slot'lar) yer alr. Yerleik aygtlarn boluklar vardr bylece
siz bu aygtlar balayabilirsiniz. Benzer ekilde kasa, sistem birimine yklenebilecek harici
balayclara izin verebilmek iin yuvalar kullanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 37

Bir kasay amak her zaman ilgintir. Kasay amak iin standart bir yol yoktur ve bilgisayar
reticileri sistem birimlerini bazen hasta bir ekilde almas karmak ekilde
tasarlayabiliyor. Genelde, sistem biriminin arkasndaki birka viday gevettikten sonra
kasann ynn belirleyebilirsiniz.
Genel ekilde ok fazla sorunlar karlamazsnz. Sadece tornavidanz kaydrmayn veya
nereye yerletirilmi bilin yeter. Kasay anca iine bir gz atn. Metal aksam, her trl
kabloyu ve bir dizi aygt greceksiniz. Aygtlar inceledikten sonra kablolar daha iyi bir
bak as iin bir tarafa ayrabilirsiniz. Elektrostatik boalmay nlemek iin antistatik bilek
kemeri takmay yada metal kasaya temas etmeyi unutmayn.
CPU
CPU (Central Processing Unit) yani merkezi ilem birimi, ayn zamanda mikroilemci olarak
da anlr. Bir bilgisayarn iinde yer alan tm hesaplamalar CPU yapar. CPU'lar eitli
ekiller ve boyutlarda gelmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 38

Modern CPU ok fazla s retir ve bu nedenle ar snmay nlemek iin soutucu fanna ve
s azlatc montaja ihtiyac vardr. Bir s alc byk bir tabaka eklinde bakrdan veya
alminyumdan yaplmtr ve snn ilemciden uzaklatrlmasn salar. Fan daha sonra sy
kasann iine doru fler. Bu soutma aygtlarn CPU'yu skmek iin karrsnz ancak baz
CPU reticileri CPU'yu fanla btnleik olarak retirler.
CPU'larn otomobillerin olduu gibi bir markas ve modeli vardr. Biriyle bir araba hakknda
konuuyorsanz, rnein birok insan Ford veya Toyota der. CPU'lardan konuulaca zaman
ise insanlar Intel Core 2 veya AMD Athlon XP der. Yllar getike piysada yalnzca birka
byk retici kald, tpk ok az byk araba reticisi kald gibi.
Kiisel bilgisayarlarda en sk kullanlan CPU markalar Intel ve AMDdir. ok az CPU
reticisi olmasna ramen bu reticilerin yzlerce CPU modeli vardr. Bunlardan en sk
karlalan modeller Celeron, Athlon XP, Pentium 4, ve Core 2'dir.
Son olarak, CPUlar farkl paketlerde gelirler. Pakette CPU'nun fiziksel grnts ve
bilgisayara nasl balanlaca tanmlanmtr. Arlkl olarak PGA (pin grid array) ad
verilen paket tipi kullanlr. Her paket tipinin birok eiti vardr. Mikro lemciler
blmz, CPU'lar hakknda byk detay iermektedir. Fakat imdilik her CPUnun bir
markas, bir modeli ve bir paket tipi olduunu bilmeniz yeterlidir.
Hafza (RAM)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 39

RAM (random access memory), yani rastgele eriimli hafza, CPU tarafndan kullanlan
programlar ve verileri saklamak iin kullanlmaktadr. Bir RAM'in saklayabilecei
maksimum program ve verinin lm birimine byte denir. Modern bilgisayarlarn milyonlarca
hatta milyarlarca byte RAM'leri vardr. Bu nedenle RAM megabyte (MB) veya gigabyte(GB)
birimleri ile llr. Ortalama bir bilgisayar 256 MB'dan 2GB'a kadar RAMe sahip olabilir.
Ancak daha byk ve daha kk RAM boyutlar ile de karlaabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 40

Her bir RAM parasna "stick" denir. Bugn en ok bulunan stick tipi, ift girili bellek
modl olan DIMM(dual inline memory module) olmaktadr. ekilde bilgisayarlarda
kullanlan DIMM rnekleri grlmektedir. Bir bilgisayarda sadece bir tipte DIMM bulunur ve
RAM eklemek iin sizin tipini bilmeniz arttr. Hafza Birimleri (RAM) blmmz RAM
ile rahata almanz iin gerekenleri iermektedir.
Anakart

Bir anakart bir arabann asisi ile karlatrabilirsiniz. Bir bilgisayarda herey dolayl ya da
dorudan anakarta baldr. Anakart ince ve uzun bir devre kartdr. Genellikle yeil, siyah,
mavi veya altn sars rengindedir ve tipik bir defter kadndan biraz daha kalndr. Bir
anakart birok bilgisayar bileenini kabul edecek bir dizi zel soket ierir. rnein CPU ve
RAM, dorudan anakarta baldr. Dier aygtlar, rnein disket src, hard disk, CD ve
DVD, anakart soketlerine ksa kablolarla baldr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 41

Anakart ayrca harici aygtlar iin (rnein fare,yazc, klavye vb) dahili balayclar salar.
Tm anakartlar ok amal genileme yuvalar ierir. Bunlar adaptr kartlar kullanabilmenizi
salar. Farkl kart tipleri iin farkl tipteki genileme yuvalar mevcuttur.
G Kaynaklar
G kayna, adndan da anlld zere, bilgisayarn ilevini yerine getirebilmesi iin
gerekli elektriksel gc salar. G kaynaklar standart 220-volt AC gc alr ve bunu 12-
volt, 5-volt ve 3.3-volt DC gce evirir. Birok g kaynann boyutu bir ayakkab
kutusunun yars kadardr ve genellikle gri veya metalik renklerdedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 42

Bir dizi balayclar g kaynann dna karlar. Her g kayna anakart iin zel
balayclar ierir ve herhangi bir aygtn ihtiyac olan elektrii salayan bir dizi genel
kullanm balayclar salar. ekilde anakart gcn ve tipik gelen kullanmlk balayclar
gstermektedir. Daha fazla bilgi iin G Kaynaklar blmn inceleyiniz.
Disket Srcler
Disket srcler tanabilir disketlere eriiminizi salar. Bugnk kiisel bilgisayarlarda
kullanlan disket srcler 3.5" disket src olarak adlandrlr. Disketler sadece ok kk
miktarda veriyi saklar ve birok bilgisayarda kaybolmak zeredir. Disket srcler
bilgisayara bir erit kablo ile balanrlar. Anakarta balant disket src denetleyici olarak
bilinir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 43

Sabit Disk (Hard Disk)
Sabit diskler CPU'da o anda kullanlmayan programlar ve verileri saklar. Her ne kadar sabit
diskler ve RAM ayn saklama birimini (megabyte ve gigabyte) kullansa da, bir bilgisayarn
sabit diski RAM'den daha ok veriyi saklar. Ortalama bir bilgisayarn bir tane sabit diski
vardr. Ancak birok bilgisayar daha fazlasn kabul eder. Daha byk boyutlarda veri
kaydetmeye ihtiya duyan zel bilgisayarlarda, rnein byk irketlerin ana dosya saklama
bilgisayarlar, 8'den 16'ya kadar sabit diski ierebilir. Sk kullanlan birok sabit disk
bilgisayara ATA standardnda balanr. Bu src iki tipte bulunur; eski paralel ATA (PATA)
veya daha modern olan seri ATA (SATA). PATA src bir erit kablo kullanr disket
srclere ok benzer bir yaps vardr. SATA src ise daha dar bir kablo kullanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 44

Yakn zamana kadar neredeyse tm CD-ROM ve DVD srcler PATA destei sunarken,
artk optik srclerde de SATA destei bulunabilir olmaya balamtr.
Optik Aralar
CD'ler ve DVD'leri bilgisayara takmak iin kullandmz aralar optik srclerdir. Genel
olarak optik aralar iki gruba ayrrz; CDler ve DVDler. CDler yaklak 700MB veri
saklar ve eitte gelir: CD-ROM (sadece okunabilir), CD-R (kaydedilebilir-veriyi sadece
bir kez deitirebilirsiniz), CD-RW(yazlabilir - defalarca veriyi deitirebilirsiniz).

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 45

DVDler daha ok veriyi saklar (yaklak 4GB). Bir sinema filmi iin yeterlidir ve birok
eitte karmza karlar: DVD-ROM, DVD+R, DVD-R, DVD+RW, ve DVD-RW. Bunlar
sadece en nl olanlarn isimleri. Bu farkl optik aralarn her birinin okunmas iin optik
srcye ihtiyac vardr. rnein, bir CD-RW disk zerinde ilem yapmak istiyorsanz, bir
CD-RW srcye ihtiyacnz vardr. anslsnz ki birok optik src birok farkl tipte diski
desteklemektedir ve sk kullanlan tipteki optik aralara eriim mmkndr.
ekilde tipik bir optik srcy grmektesiniz. Dikkat edin bazlar hangi ortam tipini
desteklediklerini belirtiyor bazlar ise hibirey yazmyor.
Paralarnz Bilin
Bu blmde kiisel bilgisayarn farkl paralarnn; evresel birimlerin, balayclarn ve
bileenlerin isimlerini ve fonksiyonalitesini gstermeye altk. Ayrca bilgisayarla alrken
bilmeniz gereken elektrostatik boalma ve dier konular rendiniz. Byk resimden
balayarak, her bir bileenin derinlemesine blm blm ve doru ekilde anlayarak nasl
altn ve bilgisayarla sistemiyle nasl etkileim kurduunu anlayacaksnz.




i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 46
2.Mikro lemciler
Temel Kavramlarn Aklanmas
Pratikte, mikroilemci ve CPU, yani merkezi ilem birimi (central processing unit) terimleri
ayn eyi belirtmektedir. Bu birok insann bilgisayarn beyni olarak tanmlad ve
sisteminizin iindeki byk yongadr. Daha nceki blmden bildiinizi gibi araba sanayisine
benzer ekilde CPU reticileri mikro ilemcilere (Intel Core 2 Duo veya AMD Athlon 64
gibi) marka ve model isimleri verirler.
CPU ekirdek (Core) Bileenleri
Her ne kadar bilgisayar ok akllca davranyormu gibi grnse de, CPUyu bir insan beyni
ile karlatrdmzda kapasitesinin olduka abartldn grrsnz. Bir CPUnun
fonksiyonlar bir beynin yannda sadece ok gl bir hesap makinesi gibi durmaktadr. Ama
sadece bir hesap makinesi!

Bugnn CPUlar milyarlarca sayy toplama, karma, blme ve tamay saniyeler iinde
yapar. Bu kadar ok bilgiyi bu kadar hzl yapmak herhangi bir CPUyu ok akll gsterir.
Zeksndan ok hz bilgisayar etkin klar. rnein internete eriim, oynayan serseme
eviren grsel oyunlar veya grafiklerin yaratlmas gibi. yi bir teknisyenin bilgisayarlara
destek vermek iin baz temel CPU fonksiyonlarn anlamas gerekmektedir. Yani ie
CPUnun nasl altn analiz ederek balayacaz. Eer bir otomobilin motorunun nasl
altn retmek istiyorsanz, basit bir motor kullanrsnz deil mi? Ayn ey burada da
uygulanabilir. CPUya almaya tm CPUlarn byk babasn kullanarak balayalm.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 47

nl Intel 8088, 1970lerin sonunda bulunmutur. Ancak bu CPU ilk olarak 25 yl nce
grlmtr. Modern mikro ilemcilerin temel fikrini tanmlamaktadr ve bugn birok
gelimi CPUda kullanlan ayn temel paralar iermektedir. CPU denilen byye giri
yapmaya hazrlann.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 48


Kutudaki Adam
e CPUyu kutudaki adam olarak gznzde canlandrarak balayabilirsiniz. Kutuda zeki bir
adam var. Neredeyse herhangi bir matematiksel fonksiyonu hesaplayabilir, veriyi ynetebilir
ve cevaplar ok hzlca verebilir. Bu adam potansiyel olarak ok kullanldr, fakat bir tuzak
vardr. Bu adam ince siyah bir kutunun iinde kapal olarak yaamaktadr. Onun bizimle
alabilmesi iin nce onunla bilgi al veriinde bulunmak iin bir yol bulmamz gerek.

Hayal edin ki; 16 tane ampulmz var. 8i ierde ve 8i de kutunun dnda. Kutunun
iindeki 8 ampuln her biri kutunun dndaki 8 ampuln her birine birebir ekilde baldr.
Her bir ampul her zaman ak ya da kapal olabilir. 8 ampul iftini, kutunun dndaki 8
anahtar iftini kullanarak kontrol edebilirsiniz. Bu ampul haberleme aygtlarna EDB, yani
d veri yolu (external data bus) denir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 49

Eer siz veya kutudaki adam ampul kapatrsa her iki taraftaki k da sner. Ak/kapal
yolunu ampllerle oluturduunuzda bu lambalar farkl verileri veya komutlar belirtebilir.
Bylece bilgiyi kutudaki adama gnderebilirsiniz ve o da size ayn ekilde cevap verebilir. Bu
ekilde farkl kombinasyonlarn ne anlama geldii konusunda anlamaya vardnz varsayn.
Bunu salayabilmek iin, sizin bir kod izelgesi ile d veri yolunun gsterebilecei farkl
rneklemlerdeki klarn ne anlama geldiklerini belirtmelisiniz. Derinlemesine girerken bu
rneksemeyi aklnzda tutun.
Daha fazla ileri gitmeden nce, bunun bir rnekseme olduunu, gerek olmadn iyice
anlayn. Gerekten bir d veri yolu vardr. Ancak CPUnun zerinde hi ampl veya anahtar
gremezsiniz. Ancak sadece CPUdan darya uzanan kk teller grebilirsiniz. Bu
tellerden birine voltaj uygularsanz aslnda anahtar evirmi olursunuz. Eer telde voltaj
varsa ve eer tele kk bir ampl balandysa ampul yanar m, yanmaz m? Ayn ekilde
eer telde g yoksa ampul yanmaz m? Bu nedenle anahtar ve ampul rneklemesi bu kk
telleri hatrlamanzda hep yardmc olacaktr.
Artk kutunun iindeki adamla d veri yolu ile haberleebiliyorsunuz ve artk teldeki voltaj
verdiimizde nasl altn gsterecek bir eye ihtiyacnz var. Bu karmza isimlendirme
sorununu karmakta. "Ak kapal ak kapal kapal" demek kargaaya neden olur. Hangi d
veri yolunun telinin ak ya da kapal olduunu sylemek yerine 1 numara ak ve 0 numara
kapaly belirtmektedir.
Bylece lambann durumunu ak-kapal-ak-kapal-kapal yazacamza bunlar "10001100"
yazarak tanmlayacaz.
Bilgisayar dnyasnda ska tellere elektrik verip keseceiz. Bunun sonucu olarak "1 ve 0"
veye dier deile ikili sistem, herhangi bir anda tellerin durumunu gstermek iin kullanlr.
rnein, bilgisayarn sadece ikili sistemde konutuunu ve insanlar sadece Ha! ile
reddettiini dnn! Hesaplamann ikili saylandrma dnyasnda daha ok ey var. Ancak
buras balamak iin iyi bir yer. Bu ikili say sistemine ilerde ayrntl ekilde deineceiz.

Yazmalar (Register)
Kutudaki adam CPUnun iindeki alma alannda olduka iyi bir algy destekler. EDB,
kutudaki adamla haberlemeniz iin bir yol salamaktadr. Bylece ona yapacak i

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 50
verebilirsiniz. Fakat bu ii yapmak iin onun bir alma masasna ihtiyac vardr. Aslnda
onun drt tane alma masasna ihtiyac vardr. Bu drt masann her birinin masada sral 16
ampul vardr. Her bir ampul sadece kutudaki adam tarafndan kontrol edilebilen bir anahtar
ile kontrol edilmektedir. Ak/kapal modellerini EDBdeki gibi yaparsanz, kutudaki adam
ampul kmesinin drt kmesi ile matematik problemlerini zebilir. Gerek bilgisayarda bu
alma masalarna yazma (register) denmektedir.
Yazmalar kutudaki adam iin verdiiniz problemleri zecek bir alma alan salar. Tm
CPUlar ok sayda yazma iermektedir. imdilik sadece bunlardan en sk kullanlan
drdne; genel amal yazmalara odaklanacaz. Intel bunlara AX, BX, CX, ve DX
isimlerini vermektedir.
Gzel, artk kutudaki adam i yapmak iin hazr. Fakat kutudaki kapa kapatmadan nce
adama bir tane daha ara vermelisiniz. Hatrlayn daha nce bahsettiimiz kod kitab. Hadi
adam bizimle haberleecek hale getirelim. Kod kitabnn bir kopyasn ona verip, bir
kopyasn da biz alalm.
Bu kitapta rnein 10000111'n anlam 7 saysn AX yazmacna ta demek. Bu komutlara
mikroilemcinin makine dili denir. Sizinde tahmin edeceiniz gibi komut listesi gerek
komutlar deildir. Makine dili ve yazmalarn konseptini vermek iin arpc ekilde
basitletirdim.
Intel 8088 CPUsu 1970lerin sonunda bulundu. Aslnda bu komutlara ok benzer komutlar
kullanmaktadr. Dierlerinde birka yz tane daha fazladr sadece. Burada Intel 8088'in
gerek makine dili iin baz rnekler vardr:

10111010 Bu koddan sonraki satr bir saydr. Bu sayy DX yazmacna koy.
01000001 CX yazmacndaki sayya bir ekle.
00111100 AX yazmacndaki deer ile bir sonraki satrdaki kodun deeriyle
karlatr.
Makine dili komutlarna kod satrlar denir. Kod satrlar d veri yoluna koyulduunda
kutudaki adama zel iler yaptrabilirsiniz. CPUnun anlad tm makina dili komutlar
CPUnun komut kmesini (instruction set) oluturur. Bylece imdiye kadar sylediimiz
kutudaki adam, d dnya ile d veri yolu zerinden haberleir. Verdiiniz problemi zmek
iin kullanaca drt tane yazmac vardr. Bir de kod kitab komut kmesi vardr. Bylece d
veri yolundaki farkl rnekleri anlayabilecektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 51

Saat (Clock)
Tamam, kutudaki adam altrmaya hazrsnz. lk komutu gnderdiniz. Fakat adam siz teli
aktifletirdiinizde ona gre ne zaman tepki vereceini nereden bilecek? Daha nce yan
tarafnda byk bir kol olan eski zamanlardaki hesap makinelerini hatrlyor musunuz? ki
sayy toplamak iin bir sayya basyordunuz sonra +ya sonra da dier sayya basyordunuz.
Fakat daha sonra hesap makinesine ilem yaptrmak iin ve size cevap vermesi iin kolu
aaya indirmeniz gerekiyordu. Bunun anlam sizin veri ve komut girdiinizi, buna karn
hesap makinesinin size cevap vermeye hazr olduuna dair sinyal vermektedir.
Bir CPUda da bir tip kol vardr. Kutudaki adama dnmek iin, kutunun iinde bir hoparlrn
(buzzer) kutunun dndan bir tu ile aktifletirilebildiini dnn. Her tua bastnzda
hoparlr ses karmakta, bylece kutudaki adam d veri yolundaki bir sonraki k kmesini
okuyacaktr. Elbette gerek bir bilgisayar bunun iin bir hoparlr kullanmaz.
Gerek bir CPUdaki hoparlrn yerine zel bir saat teli vardr. CLK (clock wire) ad verilen
bu telinin her bir arjnda CPU ilenecek baka bir bilgi beklemektedir.
D veri yolunda bulunan bir komutu ilemek iin CPUya CLK teli zerinden minimum
voltaj uygulanmaldr. CLK teline uygulanan her bir tek arja saat evrimi (clock cycle) denir.
Aslnda, CPUnun bir komutu ilemesi iin en az iki saat evrimine ihtiyac vardr, genelde
daha da fazla. Elle hesap makinesini yapsn kullanmak iin herhangi birey olmadan nce
kolu iki kez ekmeniz gerekmekte. Aslnda ilemcinin baz komutlar iin yzlerce saat
evrimine ihtiyac olabilir. CPUnun belirli bir zaman diliminde stesinden gelebilecei
maksimum saydaki saat evrimine saat hz (clock speed) denir. Saat hz CPUnun
ileyebilecei en yksek hzdr ve bu hza retici tarafndan karar verilir.

Intel 8088 ilemci 4.77 MHz (saniyede 4.7 milyon evrim) hzna sahiptir ve modern
standartlarn yannda olduka yava kalmaktadr. Ancak hala kalem ve katla karlatrmak
iin olduka byk saylardr! Bugnk CPU'lar 3GHz (saniyede 3 milyar evrim) hzyla
almaktadr.
1 her t z ( 1 Hz) = sani yede bi r evr i m
1 megaher t z ( 1 MHz) = sani yede bi r mi l yon evr i m
1 gi gaher t z ( 1 GHz) = sani yede bi r mi l yar evr i m

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 52


Bir ilemcinin maksimum saat hz demek, onun almak zorunda olduu hz ifade etmez.
Bir CPU hz saat hzn gemedii srece herhangi bir hzda alabilir. reticiler CPUnun
saat hzn dorudan CPUnun stne yazarlard. Fakat son birka ylda ifreli kodlar
kullanamaya baladlar. Blm ilerledike bunu niin yaptklarn anlayacaksnz.
Sistem kristali, CPUnun alaca ve geri kalan PC ilemlerinin gerekleecei hza karar
verir. Buna sistem veri yolu hz (system bus speed) denir. Sistem kristali genellikle bir kuvars
osilatrdr. Kol saatine ok benzerdir ve anakarta lehimlenmitir. Kuvars osilatr, sabit bir
hzda saniyede birok milyon kez elektrik darbesi gndermektedir. Bu sinyal nce bir saat
yongasna gider. Burada genellikle kristal tarafndan gnderilen darbeler katl byklerde
arttrlr. Anakartlar yapanlar kristali dorudan CPUnun clockG teline balarlar. Eer
CPUnuzu farkl saat hzndaki baka bir CPU ile deitirmek isterseniz, kristali de
deitirmeniz gerekmektedir!
Bilgisayar ak olduu srece, kuvars osilatr, saat yongas ile CLK teli zerinden sinyal
gndermektedir ve bu tm sistemi gezmektedir. Sistem kristalini CPUnun metronomu olarak
canlandrn gznzde. Kuvars osilatr CLK teline srekli arj verir ve CPU aktiviteleri iin
vuruyu dzenler. Eer kristal CPU saat hzndan daha yava ekilde vuru verecek ekilde
ayarlanrsa CPU iyi alacaktr. Ancak ilemleri dk hzda sistem kristali ile yapacaktr.
Eer sistem kristali CPUyu saat hzndan daha hzl almaya zorlarsa, ar snr ve
almay durdurabilir.
Bir CPUyu sisteme kurmadan nce, kristalin ve saat yongsasnn doru saat darbesini mevcut
CPUya uygun olduundan emin olun. Eskiden bu ok nemli bir dzeltme gerekiyordu.
imdilerde ise, anakart CPU ile (ok dk bir hzda) konuur, CPU'da anakarta hangi saat
hzna ihtiya duyduunu syler ve saat yongas otomatik olarak CPU iin kendisini adapte
eder.
D Veri Yoluna Geri Dnelim
Bir gerek kesit daha. Daha nce ampullerden olumu raflarla dolu masalardan bahsetmitik.
Elbette ki gerek CPU yazmalar 1/ak ve 0/kapaly belirtmek iin ampulleri kullanmazlar.
Yazmalar CPUdaki kk saklama alanlar ve mikroskobik yar-iletken devrelerdir. Bu
devrelerden biri arj edildiinde, ampul akm gibi; arj yoksa ampul kapal gibi
dnebilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 53

ekildeki gerek bir 8088 CPUnun izgesidir. EDB, yani d veri yolunu (external data bus)
ve tek saat telini belirten telleri gstermektedir. nk yazmalar CPU'nun iindedir ve bu
ekilde gsterilemezler.
Artk ilemcideki bileenleri rendiniz. Aadaki ilemlerin nasl altn gsteren basit
altrmay deneyin. Bu rnekte, CPUya 2+3' eklemesini syleyeceiz. Bunu yapmak iin
CPUya bir dizi komut gndermelisiniz. CPU her bir komuta tepki verecek ve sonunda da size
bir yant verecektir. ekildeki kod kitabn referans alarak, kutudaki adama vereceiniz ikili
komutlarn yaplarn evirebileceksiniz.
Denediniz mi? Burada nasl alt var:
1. D veri yoluna (EDB) 10000000 yi koyun
2. EDB ye 00000010 yi koyun
3. EDB ye 10010000 yi koyun
4. EDB ye 00000011 koyun
5. EDB ye 10110000 koyun
6. EDB ye 11000000 koyun
Son adm bitirdikten sonra EDBnin deeri 00000101 olacaktr. Bunun onluk deeri ise 5
saysdr. Tebrikler sadece 2+3 ilemini kod kitabndaki komutlar kullanarak kendi banza
yaptnz. Bu komut dizisi "program" olarak bilinir. Program CPU'ya belirli srada ve sayda
gndererek i gerekletiren bir dizi komuttur. D veri yolunda yaplan herbir ayar, ayr bir
satr koddur. Bu program alt satrlk bir koddur.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 54
Bellek ve Adres Yolu
Bellek ve Adres Yolu
imdiye kadar CPUnun program kodunu nasl gerekletirdiini grdnz. lemde biraz
geriye gideceiz ve program kodunun nasl d veri yoluna getirildiini dneceiz.
Programn kendisi sabit diskte saklanmaktadr. Teoride, veriyi sabit diskten dorudan CPUya
aktaracak bir bilgisayar oluturabilirsiniz. Burada sorun u ki sabit disk ok yavatr. Tarihi
eser 8088, 4.77 MHz saat hz ile saniyede milyonlarca ilemi yapabilir. Modern CPUlar ise
saniyede milyarlarca satr kodu ileyebilmektedir. Sabit diskler basit olarak CPUya bu kadar
hzl veri gnderememektedir.
Bilgisayarlarn, programlarn kopyasn sabit diskten alp, CPUya yeterince hzl olarak
gnderebilecek baka aygtlara ihtiyac vardr. nk her bir satr kod sfrlardan ve birlerden
olumu sekizlilerden baka birey deildir. Sfrlar ve birleri kaydeden herhangi bir aygt
bunu yapabilir. CPUnun eriebilecei sfrlar ve birleri bir ekilde tutan aygtlara bellek
denir. Birok tipte aygtlar birleri ve sfrlar bir kd sayar gibi mkemmel ekilde
kaydedebilir. Ancak bilgisayarlar bunlar sfrlardan ve birlerden olumu sekizli gruplardan
fazlasna ihtiyac vardr. Varsaylan program gz nne alalm:
1. AX yazmacna 2 koy
2. BX yazmacna 3 koy
3. Eer AX byktr BX ise 4. satr yrt deilse 6. Satra git
4. AXin deerine 1 ekle
5. 1. Satra git
6. AXin deerini EDB ye koy
Bu program bir "eer" (if) ifadesine sahiptir ve CPU tarafndan bir dallanma arlmtr.
CPUnun, bellein her bir satrn iaret edebilecek, yani "bana bir sonraki satrdaki kodu ver"
veya "bana 6. satr ver" diyebilecek bir metoda ihtiyac vardr.
Bellein adreslemesi baka bir problemi de beraberinde getirir. Bellek sadece program
saklamaz ayrca programn sonucunu da saklamak zorundadr. Eer CPU 2+3 ekleyip
sonucu 5 veriyorsa, bellein bu 5'i de saklamas gerekir. nk dier programlar bu deeri
daha sonra okuyabilecekler veya deerin sabit diske yazlmas gerekebilecektir. Bellein her
bir satrnn adreslenmesiyle, programlar veriyi nerede bulacaklarn biliyor olacaklardr.
Bellek sadece programlar kaydetmez ayrca verileri de kaydeder. CPUnun depolama
ortamna yazp okuyabilmesi gerekmektedir. Ek olarak, bu sistem CPUya istedii satrdaki
koda atlama olana salamal. Bunlarn hepsi en az CPUnun saat hznda ya da bu hza
yakn olmaldr. Neyse ki bu byl aygtlar yllardan beri var. Bunlara RAM, yani rasgele
eriimli bellek (random access memory) denir.
Daha sonra RAM konseptine detayl ekilde gireceiz. imdilik RAMe (Microsoft Excel
gibi) bir elektronik izelge olarak bakalm. Bu elektronik izelgedeki her bir hcre sadece bir
0 veya 1 saklayabilir. Her bir hcreye bit denir. Bu elektronik izelgedeki her satr sekiz bittir
ve bunun nedeni 8088in d veri yoluna uymas gerektiindendir. Her bir satrdaki sekiz bit'e
byte denir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 55
Kiisel bilgisayar dnyasnda, RAM veriyi byte mertebesinde saklar veya CPUya tar.
Aada bitler ile ilgili kullanlan terimler ve miktarlar vardr:
Her bi r 1 veya 0 = 1 bi t

4 bi t = 1/ 2 byt e ( ni bbl e)
8 bi t = 1 byt e
16 bi t = bi r szck ( wor d)
32 bi t = i f t szck ( wor d)
64 bi t = bi r par agr af veya dr t l szck ( quad wor d)

RAM'deki byte says bilgisayardan bilgisayara deiebilir. Eski bilgisayarlarda, 1980'den
1990'a kadar tipik bir sistem sadece birka yk bin byte RAM'e sahipti. Bugnn
sistemlerinde genelde milyarlarca byte'lk RAM'lere sahiptir.
Burada duralm ve bir gereklik kontrol yapalm. Elektronik olarak RAM bir izelgeye
benzer. Gerekte ise RAM kk bir karta dizilmi bir grup yar iletkenden ibaret olarak
bilgisayarnza taklmtr. Bir sonraki blmde, bu yonga grubunun bir elektronik izelge
olarak gzktn anlayacaksnz. imdilik gerek RAMleri dert etmeyin ve sadece
elektronik izelge olarak dnn.
CPU RAMin herhangi bir satrna dier satrlara eriebildii kadar kolayca ve hzlca
eriebilir. Bu da RAM'in rastgele eriimini aklamaktadr. RAM sadece rastgele eriilebilir
deildir; ayrca hzldr da. RAM'de tutulan programlara CPU eriebilir ve programlar ok
hzlca altrabilir. RAM ayrca CPUnun aktif olarak kulland verileri de tutar.
Bilgisyarlar ana sistem bellei iin DRAM, yani dinamik RAM kullanrlar. DRAM devrelerin
hem sabit bir elektrik arjna, hem de periyodik yenilemeye ihtiyac vardr. Yoksa veriyi
kaybederler. erik sabit olsada bu yap onu dinamik yapar.
Yenileme baz gecikmelere neden olabilir ve CPU yenilemenin gereklemesini beklemek
zorunda kalabilir. Modern CPU reticileri bu konuyu akla kavuturmak iin metodlar
vardr. lerde ilemcilerin oluturulmas blmnde bu konuyu okuyacaksnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 56
RAMi yn depolama aygtlar (rnein sabit diskler ve disket src) ile kartrmaynz.
Sabit diskleri ve disket srcleri programlar ve veriyi kalc olarak saklamak iin
kullanyorsunuz. leride kalc saklamaya daha detayl bilgi bulacaksnz.
Adres Yolu
imdiye kadar bilgisayar sadece bir CPU ve RAMe sahipti. CPU ve RAMin birbirine
balant kurmas gerekmektedir ve bylece birbirleriyle konuabileceklerdir. Bunu yapmak
iin, d veri yolunu CPUdan RAMe balamak gerekir. Bir dakika bekleyin. RAMi d veri
yoluna nasl balayacaksnz? Bu sadece d veri yoluna balama deildir. RAM bir
elektronik izelgedir birbirinden ayr binlerce ve binlerce ayr satrdan olumaktadr ve sizin
sadece bir satra bakmanz gerekmektedir, deil mi?

Yani CPUnun verilen herhangi bir satr grebilecei ekilde RAMi d veri yoluna nasl
balayacaksnz? RAM ile CPU balant salayacak baz yongalara ihtiyacmz var. CPUnun
hangi satr istediini RAMe syleyebilmesi ve yongann da veriyi RAMden alp d veri
yoluna koyabilmesi gerekmektedir.
Belirttiim zellikte bir yonga biliyor musunuz? Bu yonga birok isimle geliyor ancak
imdilik buna sadece MCC, yani bellek kontrol yongas (memory controller chip) diyeceiz.
MCC, RAMin herhangi bir satrndaki veriyi yakalayp d veri yoluna koymay salayacak
zel devre sistemlerini iermektedir. Bylece CPU kod zerinde alabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 57

MCCnin, RAMden herhangi bir byten almaya yetenei olsa da, CPUnun MCCye hangi
satr koda ihtiyac olduunu sylemesi gerekmektedir. Bu nedenle CPU ikinci bir dizi tele
sahiptir ve buna adres yolu denir. Adres yolu MCC ile CPU'nun haberlemesini salar. Farkl
CPUlar farkl saylarda tellere sahiptir. 8088in 20 telli adres yolu vardr.
CPU, adres yolundaki telleri farkl ekillerde ap kapayarak MCCye RAMin hangi satrn
istediini bildirir. 20 telle, bir ve sfrlardan oluturulan her bir rneklem RAMde bir byte
gstermektedir. Burada iki byk soru karmza kyor. lki, 20 tel ile ka farkl ak kapal
rneklemi vardr? Ve ikincisi, hangi rneklem RAMin hangi satrna gidecek?

rneklemler

rneklemler
Matematikiler "ne kadar rneklem" sorusuna cevap verebilir. Adres yolundaki her bir tel iin
iki farkl durum olabilir; ak veya kapal. Eer adres yolunda bir tel varsa bu herhangi bir
anda ak ya da kapal olabilir.
Matematiksel olarak, bu size 21=2 farkl kombinasyon verir. Eer iki adres yolunuz varsa,
adres yolu 22=4 farkl kombinasyon oluturur. Eer 20 teliniz varsa bu size 220 (veya
1.048.576) kombinasyon salayacaktr. nk her bir rneklem RAM'de bir satra yani bir
byte'a denk geldiinden, CPUnun adres yolundaki tel saysn biliyorsanz, bir CPUnun
kullanabilecei maksimum miktardaki RAMi de biliyorsunuzdur.
8088 CPU'su 1.048.576 byte adres uzayna sahiptir. Bunun anlam 8088 ilemcisine sahip tm
bilgisayarlar 1.048.576 byte RAMe sahiptir denilemez. Biraz absrt bir rnek ama IBM
kiisel bilgisayarlar 64 kilobytelk sradan bir RAMe sahipti ancak bu bilgisayarn karanlk
andan (1980lerin balarndan) kalmayd.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 58
Artk 8088in 20 adres teline ve toplamda adres uzaynn 1.048.576 byte olduunu
biliyorsunuz. Ancak kimse bu terimi byle kullanmaz. Bunun yerine "8088'in 1 MB'lk adres
uzay vard" denir. Mega nedir? Gzel, imdi birka teminoloji renelim. Bilgisyar
dnyasnda 2nin kuvvetlerinin isimleri vardr. Aadaki liste bunlar aklamaktadr:

1 kilo = 210 = 1,024 K olarak ksaltlr
1 kilobyte = 1,024 byte KB olarak ksaltlr

1 mega = 220 = 1.048.576 M olarak ksaltlr
1 megabyt e = 1. 048. 576 byt e MB ol arak ksaltlr

1 giga = 230 = 1.073.741.824 G olarak ksaltlr
1 gigabyte = 1.073.741.824 byte GB olarak ksaltlr

1 tera = 240 = 1.099.511.627.776 T olarak ksaltlr
1 terabyte = 1.099.511.627.776 byte TB olarak ksaltlr

1 kilo 1.000 (bin)e eit deildir
1 mega 1.000.000 (milyon) a eit deildir
1 giga 1.000.000.000 (milyar) a eit deildir
1 tera 1.000.000.000,000 (trilyon) a eit deildir

Fakat olduka yakndr!
Hangi rneklem Hangi Satra Gidecek?
Bu ikinci soru biraz daha zordur. Hangi rneklem hangi satra gidecek RAMde? Bunu
anlamak iin ikili saymaya bir gz atalm.
kili tabanda, sadece iki say vardr 0 ve 1. Bu telin ak ya da kapal olduunu gstermenin
kolay yoludur. kili saymay deneyelim: 0,1... peki sonra? Sadece 0 ve 1leri kullanabilirsiniz,
2'yi deil. Bir sonraki say, 1den sonra 10dr! kili tabanda 1000a kadar sayalm: 0, 1, 10,
11, 100, 101, 110, 111, 1000. 10000e kadar saymay deneyin. Merak etmeyin bu hep bu
kadar zor deildir.
Sper, artk bir matematik profesr gibi ikili sayabiliyorsunuz. imdilik ikili tabanda
dnmeyi brakn ve eski tabana 10 (gnlk saylara) geri dnelim. Eer 365 saynz varsa,
365'in nne sfr koyabilir misiniz. rnein 000365? Tabiki evet bu onun deerini
deitirmez. Ayn ey ikili tabanda da geerlidir. imdi yeniden 1000a kadar ikili olarak
sayalm. Bu durum iin yeterince sfr koyabilirsiniz 20 uzunluunda olmas iin:
00000000000000000000
00000000000000000001
00000000000000000010
00000000000000000011
00000000000000000100
00000000000000000101
00000000000000000110
00000000000000000111
00000000000000001000
Bu yolla RAMin her bir satrn adres yolunda gsterebiliriz deil mi? CPU RAMin ilk
byten adres yolunda 00000000000000000000 olarak tanmlar. CPU RAMin son byten
adres yolunda 11111111111111111111 olarak tanmlar. Eer CPU tm adres yolunu kaparsa

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 59
RAMin ilk satrn belirtiyor demektir. Hepsini aarsa 1.048.576nc satrn istemi
olmaktadr. Ayn ekilde adres yolu RAMin dier satrlarn da gsterni olmaktadr. Adres
yolundaki birler ve sfrlar aktifletirerek CPU RAMde ihtiyac olan satra eriebilir.
Modern lemciler ve CPU Paketleri
Modern CPUlar Intel 8088 ekirdek yapsn korumaktadr. Yazmalar, komut seti ve elbette
ALU, yani aritmetik lojik birim (arithmetic logic unit). Dier bir deyile dostumuz; kutudaki
adam.
Kiisel bilgisayarlarn on ylnda, birok retici Intelin basknln azaltmak iin farkl
ilemci tipleri, balayclar ve daha farkl zelliklerle ortaya kmtr. Modern CPUlarn
mevcut eitleri yeni bir teknoloji iin yarmaktadr.
Hangi ilemci hangi anakarta uyar? Bir anakart iki veya daha fazla reticinin ilemcisini
kullanabilir mi? lemciler tm bilgisayarlar iin tasarlanmmdr ve deitirilebilir mi?
Bu blm modern ilemcileri gsterecektir. e reticilere ksa bir bak atarak balayacaz,
bylece oyuncular kimmi bileceksiniz? CPUyu kimin yaptn rendiinizde, CPU
nesillerinin geni kullanmna gireceiz.
reticiler
IBM 1980lerde Inteli duyurduunda "IBM PCyi destekleyen" CPU olarak ortaya kmt.
Intel iin bu sanal bir monopolydi. Dier CPU reticilerinin (Tandy, Commodore veya Texas
Instrument) hibiri Intel ile dorudan yaramamtr. Zaman getike, dier yarmaclar
yara katlm ve dengeyi salamtr. Bu dengeyi salayan firmann ad AMD (Advanced
Micro Devices)'dr. e Intel CPUlar kopyalayarak balam olan AMD'nin Intel ile olan
yar ilgin bir hal almtr ve son gnlerde kran krana devam etmektedir.
Intel
Intel firmas kiisel bilgisayar piyasasnda CPUlar ve anakart destek yongalar ile baskndr.
Neredeyse kiisel bilgisayarlarn evriminin her bir admnda, Intel teknolojik ncl ve
artan esneklii ile ok byk bir firmadr. Intel CPUlar ve daha spesifik olarak onlarn
ynerge (komut) kmesi kiisel bilgisayar tanmlamaktadr. Intel u anda masast ve
tanabilir bilgisayarlar iin CPU modelleri retmektedir. Bunlarn birounun ismi yaknda
zamana kadar arlkl olarak Pentium ismini kullanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 60

AMD
Eer AMDden bahsetmiyorsanz gerekten CPUlar hakknda konuamazsnz. AMD kiisel
bilgisayar piyasas iin mkemmel CPUlar retmektedir ve CPU piyasasnn ciddi bir
blmne sahiptir.

Intel gibi AMD'de sadece CPU retmemekteydi. Fakat CPU iinde birlikte almaktaydlar.
AMD Intel CPUlarn zelliklerini kopyalayarak CPU yapmaktayd. Balangta (1976larda)
AMD ile Intel teknoloji deiimi iin anlama imzalamlard. birlii Intel 8088 ile
balamtr. Intel ilemci retmek iin AMDye ihtiya duyuyordu. Fakat birka yl sonra
Intel ar ekilde byynce AMDyi istemez olmutu. Ancak AMD "ne kadar zc ama
anlama ne olacak?" dedi. 1980lerden 1990lara kadar AMD Intel hatl CPUlara uygun
CPU'lar retti. Bylece bir Intel CPUyu karp bir AMD CPU takabiliyordunuz, problem
yoktu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 61
Ocak 1995de Intel ve AMD anlamay sonlandrmaya karar verdiler. Bu dzenleme ile artk
AMD yongalar benzer grntdeki yongalara destek vermeyecekti. Bugn eer AMD CPU
almak istiyorsanz ona uygun bir anakart, eer Intel CPU almak istiyorsanz ona uygun bir
anakart almanz gerekmektedir. Yani u anda seeneiniz: Intel veya AMD.
CPU Paketleri
Kullanclar iin kiisel bir bilgisayar etkili hale getirecek ilemlerden biri, bir CPUyu
dieriyle deitirmektir. Eer karlabilir bir CPU istiyorsanz, CPUnuzun standartlam
paketine uyan bir anakartta, standartlam soket kullanmas gerekmektedir. CPUlar,
reticilerin ylann deri deitirmesi gibi deien tasarmlaryla birlikte, birok pakete sahiptir.
8088in kolay krlan kk DIP paketi, 1990larda kolayca yerletirilebilinen ilemciler
salamaktayd. CPUlar bir zgara dizi paketi kullanmaktadr.

Izgara dizi paketi 1980lerin ortalarna kadar poplerdi. Izgara dizinin en sk kullanlan ekli
PGA, yani pin zgara dizi (pin grid array) idi PGA CPUlar kare ekilleri ve kk yzlerce
ince pinleri ile farkllk gstermekteydi.

Intel ve AMD geen yllar boyunca yzlerce farkl CPU modellerinde PGA paketlerinin 100
farkl eidini kullanmtr. (rnein staggered-PGA, micro-PGA, BGA ve LGA) Ayrca
PGA CPUlarn pin saylar da birok farkllk gstermektedir. Bu CPUlar anakarta zel
soketler ile kolayca tutturulmaktadr. CPU'yu kolayca yerletirmek ve karmak iin yaplm
bu soketlere ZIF, yani resmi olarak sfr yerletirme gl (zero insertion force) ad
verilmektedir. CPU soketlerinin yan tarafnda kk bir kol veya sokete uyacak bir kafes
vardr. Bu ekilde CPU yerinde tutulur. ZIF soketler evrenseldir ve kare benzeri ekliyle
kolayca tanmlanabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 62

lk nesil soketler saylandrma sistemi kullanmaktayd. Bu sistem Soket 1 ile balayp Soket
8e kadar gitmekteydi. Hangi tip sokette ka tane pin olduunu hatrlamak zor olduundan
CPU reticileri tm soketlere say bazl isimler vermeye baladlar.
Bugn birok soket pin saysn yanstan Soket 940 ve Soket 775 gibi isimlere sahiptir. Sk
kullanlan CPU soket tiplerini bilmek nemlidir. Bu blmde inceleyeceimiz CPU tiplerinin
kulland soket tiplerine iyice dikkat ediniz.

lk Yllar
CPU reticileri 1970'lerin sonlarndan itibaren 8088 zerine ok sayda gelimeler
eklemilerdir. D veri yolunun bykl, adres yolu ve yazmalar ok byk ekilde
artmtr. Ek olarak, CPUnun alt saat hz her geen nesil ilemcide artmaktadr.
1980ler CPU teknolojileri iin heyecan verici zamanlard.
8088 CPU bir dizi gelime ile yerini 80286, 80386 ve 80486 brakmaktadr. Bu CPU
ailelerinin her biri daha geni veri yolu, artan saat hz ve dier gelimeleri anonimletirmitir.
1990larn banda Intel Pentium CPUlar duyurdu. Hibir retici gnmz modern
CPUlarnn ekirdek fonksiyonlarna sahip deilken Pentium CPU ilk salayan ilemci
olmutur.
Kutudaki Adama Geri Dn
Bu gelimelere paralel olarak dostumuz kutudaki adama Intel Pentium ilemci standardna
gre bir gz atalm. Pentium 8088 ve mteakip ilemcilerin ekirdek zelliklerini destekler.
Ancak saat daha hzldr, adres yolu ve d veri yolu daha genitir ve yazmalarn daha ok
biti vardr. Orjinal 8088de olmayan birok gelimeyi grebilirsiniz.
32 Bit lemlerin Ykselii
Eski 8088, 16 bit yazmalara, bir 8 bit EDB ve bir 20 bit adres yoluna sahipti. Eski iletim
sistemleri(rnein DOS ve Windowsun ilk versiyonlar) 8088 zerinde alacak ekilde
yazlmt. Yllar getike, daha sonraki CPUlar adres yollarn ve genel amal yazma
boyutlarn 32 bite arttrmt. Bylece daha gl iletim sistemlerinin (rnein Linux,
Windows XP, ve Windows Vista'nn) n alm oldu.
32 bit donanm zerinde 32 bit ilemleri altran ilemlere "32 bit ilemci" denir. Birok
alanda modern PCler 32 bit Windows gibi iletim sistemlerinde almaktadr. Ancak bu da

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 63
deimeye balamtr. AMD ve Intel imdilerde rettii 64 bit ilemcileri ilerki blmlerde
greceksiniz.
Ardk Dzen (Pipelining)
Hatrlyorsanz daha nce CPUdan cevap alabilmek iin konutuumuzda kolu birok kez
ekmeniz gerekmekteydi. Bunun temel sebebi, CPU EDBden komutu almas, hesaplama
yapmas ve EDBye gerekli cevab vermesi idi. Bu ilem en az drt admda (her bir adma
blm denir) gerekleir.

Getirme (Fetch): Verinin EDBden alnmas
Kod zme (Decode): Ne tr bir komutun yaplmas gerektiinin anlalmas
Yrtme (Execute): Hesaplamann yaplmas
Yazma (Write): Cevabn EDB'ye verilmesi
CPU iinde k tasarlanm ayrk devreler herbir blmn stesinden gelmektedir. lk
CPUlar bir komut EDBye geldiinde, her bir adm gerekletirir, daha sonra da CPU
yantn bir sonraki komuta balatmadan nce veriridi. Bir komutun ilenmesi iin en az drt

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 64
saat dngs gerekmektedir. Her bir saat dngsnde ya da drt devre bota
beklemektedir. Bugn devreler ardk dzen (pipeline) ad verilen ekilde dzenlenmitir.
Ardk dzen ile her bir adm kendi iini saat dngs vuruunda yapmaktadr. Bylece daha
etkili bir ileme sistemi yaratlmtr. CPUnun birok ii yapan birok devresi vardr. Bunu
kutudaki adam rneksememize ekleyelim; imdi kutuda adamlarmz var!
Ardk dzen ilemciyi her bir admda, saatin her bir vurumunda megul olmasn salar. Bu
da CPU saat hz artmadan daha etkili almasn salar. Drt admdan daha az adma sahip
bir CPU yoktur, ancak nbellee alma adm saysn yllar getike arttrmaktadr. Mecvut
CPU ardk dzeni birok adm iermektedir ve bazen 20'ye kadar artmaktadr.
Ardk dzen mkemmel deildir. Bazen bir blm, bir kompleks komut karsnda bir saat
dngsnden daha ok zamana ihtiya duyabilmekte ve bu srete ardk dzenin bozulmas
gerekebilmektedir. Bu duruma ardk dzen oyalamas denir. Kod zme adm genellikle
ardk dzeni bozmaya neden olur. nk baz komutlar karmak ve bu nedenle zmesi de
dier komutlara gre zordur. Pentium ilemciler iki kod zme adm kullanarak, ardk
dzeni bozma ihtimali azalmaktadrlar.
Ardk dzen Pentiumun kesinlikle daha etkili almasn salamaktadr. Ancak yrtme
admnda bir baka konu vardr. CPUnun ii bilgisayarnzn ihityac olan farkl birok
hesaplamay yapacak karmak devrelerden ibarettir. rnein bir blm tam say birimidir;
2+3=5 gibi temel matematik ilemlerini yapan ksmdr. Tipik bir CPU zamannn %95ini
matematiksel ilemlere harcar. Fakat Pentium ayrca karmak saylarda ileyebilen ve FPU,
yani kayan nokta birimi (floating point unit) ad verilen zel devrelere sahiptir.
Tek bir ardk dzen ile yrtme admnda sadece tam say birimi veya kayan nokta birimi
alr. Daha kts kayan noktal hesaplamalarn daha ok saat dngsne ihtiyac vardr. Bu
da kayan noktal ilem karmak komutu yrtmesi bitene kadar CPUyu ardk dzenden
bozulmaya zorlar.
Bir eyleri yrtlebilir klmak iin, Intel ailesi Pentiuma iki ardk dzen vermitir. Biri ana
her eyi yapan ardk dzen, dieri sadece tamsay matematiiyle ilgilenen. Ancak bu da
ardk dzen bozulmasn durduramamtr.
ki ardk dzenli eski Pentium olduka baarlyd. Ancak Intel ve AMD daha fazla ardk
dzeni daha sonraki CPUlara eklemitir. Bu kapsamda mevcut CPUlar (CPUdan CPUya
deiiklik gstermektekle birlikte) yaklak sekiz tane ardk dzene sahiptir.

lk Temel zelliklerin Geliimi
CPU nbellek
Web taraycnz veya bir baka program altrdnzda, Windows program sabit
srcden kopyalar ve RAMe kaydeder. Programnz RAMe kaydedildiinde ve CPUdan
gemeye hazrlanldnda artk bir program olarak dnlmemektedir. Biz artk o kod
ynna bir ilem diyeceiz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 65
Tek bir ilemin her eyin nasl yaplacan bilmesi gerekmez. Microsoft Word kaydrma
ubuklarnn oynamas, fareye cevap verilmesi vb. ilemler iin koda ihtiya duymaz. Her
ilem skc ileri nasl yapacan renmek iin basite dier ilemlerle konuur. Eer
istenilen ilem almyorsa, Windows isteyen ilem iin onu otomatik olarak ykler. Her
ilem "i parac" dnilen bir veya daha fazla kk kod paralarna ayrlr. Her i parac,
belli bir ii yapmak iin dizayn edilmi olup btn bir ilemin kk bir blmdr.

Windows grev yneticisi, RAMde alan ilemlerin ounu (Windows'un bazlarn
saklamasna ramen) gsterir. Grev yneticisine ulamak iin, CTRL-ALT-DEL basn,
grev yneticisi dmesine tklayn ve sonra "ilemler" sekmesini sein. Farkl ilemlerin
farkl miktarlarda RAM kullandna dikkat edin.
paracklarn grmek daha zordur. nk i paracklarn gstermek iin Windows iine
kurulmu bir program yoktur. Ancak Windows iin bedava bir "ilem gezgini" (process
explorer) yazlmn bilgisayarnza indirebilirsiniz. Elenceli ve gvenli olan bu programn
kullanm biraz zordur, ama bilgisayarnzda alan i paracklarn grmenizi salayacaktr.
lemleri ve i paracklarn detayl olarak anlamak iin panik iine girmeyin. CompTIA A+
snavlar ilem yneticisini kullanmakta sizi test etmeyecektir. Anlamanz gereken bir
programn bir veya daha fazla ilemden olutuu ve her ilemin bir veya daha fazla i
paracndan olutuudur. paracklar blnmez. Onlar programlama evreninin atomlar
gibi dnn. paracklar ve iletiim hatlar birlikte almak iin dizayn edilmitir. Bir i
parac bir CPU iletiim hattna gider. O parack tamamen altktan sonra baka bir
iletiim parac iletiim hattna girebilir.
letiim yollu CPU'lar iletiim hatlar i paracklaryla dolu olduu srece mkemmel alrlar. Ancak
CPU her zaman RAMin kendisine i parac salama hzndan daha hzl altndan veya baka bir
deyile RAM CPUya ayak uyduramadndan, her zaman zel bir iletiim hatt duraklamas (bekleme
durumu) ile karlarsnz. Bekleme durumlarn azaltmak iin Pentium yerleik, yksek hzl, sabit
RAM (SRAM) denilen bir RAM eidi ile ortaya kt. Bu SRAM mmkn olduu kadar i paracn
nykler ve CPUnun tekrar altrmas gerekecei umudu ile zaten altrlm i paracklarnn bir
kopyasn tutar. Bir ilemin ayn i paracn tekrar ve tekrar altrmas sk karlalan bir
durumdur.
Bu ekilde kullanlan SRAMe nbellek denir. nbellein L1, L2, L3 iin srasyla seviye
(level) 1, 2ve 3 diye ifade edildiini duyacaksnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 66
CPU iindeki SRAM nbellek (16 KB kadar) ok kkt. Ancak performansa ok byk
katks oldu. Hatta o kadar ok yardm etti ki, bir takm anakart reticisi Pentium anakartlarna
nbellek eklemeye balad. Genellikle 128 ile 512 KB aras olan bu nbellekler ok daha
bykt. CPU bir ilem kodu arad zaman, nce yerleik nbellee bakt, eer kod orda
deilse anakarttaki n bellee bakt. CPUdaki nbellee L1 nbellei dendi, nk CPUnun
ilk kullanmaya alt oydu. Anakarttaki nbellee L2 nbellei dendi, ama anakartta
olmasndan deil. CPUnun ikinci kontrol ettii nbellek olduundand.
Daha sonra mhendisler bu nbellek konseptini daha da ileri gtrp L2 nbelleini CPUnun
stne eklediler. Birka CPU yapmcs nbellek koyacak kadar ileri gittiler veCPUda L1,
L2 ve L3 nbellei ortaya kt. L3 nbellekleri sadece ok gl ve zellemi CPUlarda
grlr.
Pentium nbellei dallanma tahmini yapabiliyordu. Yani nbellein program dallanmalarn
daha CPUya gelmeden tahmin ettii bir tr ilem gerekletiriyordu. Bir eer/ise (IF) ifadesi
bunun iin gzel bir rnek salar: "AX kaydndaki deer = 5 ise, bu kodu altrmay durdur
ve bir baka bellek konumuna sra." Byle bir srama nbellekteki tm veriyi ie yaramaz
klar. Pentiumdaki L1 nbellei bir dallanma ifadesini tanyabilirdi. Bir nceki dallanmann
ynn kaydeden bir saya ile L1 dallanmann ne yne gideceini tahmin eder ve
dallanmann o ynnn nbellek iinde olduundan emin olurdu. Ancak bu saya mkemmel
deildi.
Saat Hz ve arpan
lk anakartlarda saat ipi, sadece CPUyu deil anakart zerindeki her bir ipi
altrmaktayd. Bu dzenek, CPU reticilerinin (aslnda Intel'in) anakart zerindeki dier
iplerden ok daha yksek saat hzna sahip CPUlar retebilecei aklk kazanana ok iyi
alt kadar. Bylece Intel bir seimle kar karya kald; ya daha hzl CPU retmeyi
durduracaklar yada CPUlar bilgisayarn geri kalanndan daha hzl altrmak iin bir
yntem bulacaklard.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 67
Bu sorunu amak iin, Intel saat arpanl CPUlar gelitirdi. Saat arpanl bir CPU, gelen saat
sinyalini alr ve CPUnun i devrelerinin daha hzl almasn salamak iin CPU iinde
arpard. Saat arpma iinin srr nbelleklemedir. nbellekli CPUlar saat dnglerinin
byk bir ksmn, d yollarda herhangi bir veri gndermekle deil, hesaplama ve verileri n
bellekler iinde ileri ve geri hareket ettirmekle harcarlar.
Saat arpan ilk olarak Intel 80486 CPUlarda yzeye kt. lk saat arpanlar (saat iftleme
terimine neden olarak) saat hzn tam olarak ikiyle arpt. Tm modern CPUlarn saat
arpan mevcuttur. Yani gerekte, her CPU iki saat hzna sahiptir; biri iinde alt hz,
dieri ise adres yollarnda ve d veri yollarnda konutuu hz.
arpanlar 2x'den nerdeyse 30xe kadar alrlar! arpanlar tam say olmak zorunda deildir.
6.5x arpanl ilemciyi 7x arpanl kadar kolay bulabilirsiniz. leri dzey bir Pentium 4, 5x ile
arplan 66MHz d hza ve 300MHz i hza sahiptir. Intel Pentium 4 3.06 GHz CPU,
133MHz d hzla, 23x ile arplarak 3.06 MHz de alr.
arpma icad olmadan, modern CPUlar bugnk etkileyici hzlarnn yaknnda bile
olmayacakt.
Sistem yol hz ve Pentium CPU sistemlerinde arpma oran, anakart zerindeki jumperlar ile
elle ayarlanmak zorundayd. Bugnn CPUlar aslnda anakarta CPU tanmlayc (CPUID)
denilen bir fonksiyon ile rapor vermekte ve sistem yol hz ve arpan otomatik olarak
ayarlanmaktadr.
Yllarca, kullanclar daha iyi CPU hzlar iin yartlar. nk saat hz bir CPUyu bir
dierinden ayran en nemli faktrd. 2003 sonrasnda nbelleklemedeki geliim, veriyolu
kullanm ve bir takm dier isel CPU grnmleri, saat hzn bir CPUyu dier CPUyla
karlatrmakta yetersiz brakt.
CPU yapmclar ilemcileri birbirinden ayrmak iin ilemcilerine pazar adndan baka bir
ey olmayan model numaralar vermitir. rnein Intel Core Duo T2300 aslnda 1.66GHz
(166MHz d hz ve 10x arpc) hzla alr. Eer belirli bir ilemcinin hzn renmek
istiyorsanz, CPU reticisinin web sitesine veya baka bir kaynaa gitmelisiniz.
CPU Voltajlar
En basit anlatmla, CPU bir transistorlar topluluudur. Transistorler, CPUnun programlar oluturan
ikilik kodlar ilemesini salayan kk anahtarlar olup, tm dier elektrikli cihazlar gibi doru
alabilmek iin sabit bir gerilime ihtiya duyarlar.
Bir transistore ok voltaj verseniz yakarsnz, ok az voltaj verirseniz de almaz. Kiisel
bilgisayarlarn ilk on ylnda CPUlar, anakarttaki tm dier devreler gibi 5 voltluk elektrikle
alt. Karmaklk ve yetenei yeni nesil CPUlarla arttrmak iin mikroilemci gelitiricileri
sadece transistor saysn arttrd. Ama sonunda CPUlarn etkinliini arttrmak ve boyutu
makul deerlerde tutmak iin bu stratejiyi deitirdiler.
Intel ve AMD, kullanlan voltaj drerek transistor boyutunu kltebileceklerini ve ayn
alana daha ok transistor sktrabileceklerini buldular. rnein Intel, sadece 3.3 volt
gerektiren Pentiumu kard. AMD daha bile kk voltajlarda alan kendi CPUlar ile
cevap verdi. Anakart reticileri deien CPU yzeyine uyum salamak iin deiti ve farkl

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 68
CPU voltajlarn kullanabilen anakartlar retti. Tm lojik devreler hala 5 voltta almaktayd.
Bu nedenle reticiler sadece CPUlar iin voltaj dren VRM, yani voltaj ayarlayc
modlleri kulland.
Yeni ve gelitirilmi anakartlar bir takm CPU voltaj kulland iin, ilk olarak teknik
elemanlar CPUya zel VRM kullanmak zorunda kald. reticiler bu oyunda daha iyiletike
VRMleri anakart iine yerletirmeye balad ve teknik elemanlarn bir VRM takmak yerine
sadece jumperlar deitirmesi veya anahtarlar evirmesi yeterli oldu.
Voltaj doru ayarlamak bugnn CPU'lar iin bir endie oluturmamaktadr. Saat hz ve
arpan gibi, bugnn CPUsu anakarta ihtiya duyduklar voltaj da otomatik olarak
sylemektedir. Yerleik VRMler geri kalann halletmektedir.

Daha erken Pentium CPUlarn zellik seti, sonradan gelen tm ilemcilerinin kalbinde
atmaya devam etmektedir. Daha yeni ilemcilerin 32 bit, 64 bit veya daha byk adres yolu,
32 bit veya daha byk kaytlar ve L1 ve L2 nbellekleri vardr. Hepsi sistem saatinin belli
bir arpannda alr. Bylece, Pentium zerinde bir bak elde ettiinize gre, daha yeni
CPU modellerine bakabiliriz.
Intel Pentium, AMD K5 ve Intel PentiumPro
lk Intel Pentium
Pentium yeni bir ip deildir. 1990lardan beri vardr ve Pentium ipinin son srmleri
1995de devamszla uramtr. Esas Pentium, Pentium Pro iin bir srama tahtas idi.
Ancak muhtemelen gelmi gemi en nemli CPU idi ve bu nedenle buradan balamak
mantkl olacaktr. Bu blmn geri kalannda Pentiumdan beri gelitirilmi tm popler
CPUlara bakacak ve bu miras CPU zerinde nasl kurulduklarn greceiz.
lk Intel Pentium
D Hz 50-66 MHz
Hz 60-200 MHz
arpan 1x-3x
L1 nbellek 16 KB

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 69
Paket PGA
Yap Soket 4, Soket 5
AMD K5: Pentium Eitleri
AMD, Pentium'a kar "AMD K5" adnda bir yarmac yapt. AMD K5, Pentium ile pin
uyumluydu ama Intelin dava amasn engellemek iin, AMD K5in iini ok farkl tuttu.
lemek iin ok farkl bir metot kulland. AMD K5 biraz baar yakalad ancak biraz hzl bir
ekilde daha stn AMD CPUlar tarafndan geildi.
AMD K5
D Hz 50-75 MHz
Hz 60-150 MHz
arpan 1.5x-2x
L1 nbellek 16 KB
Paket PGA
Yap Soket 7
Intel Pentium Pro
1995de, Intel yeni nesil CPUsu olan ve genellikle P6 denilen Pentium Proyu kard.
Pentium Pro ok byk ve ayrt edilebilir dikdrtgen PGA paketli bir CPU idi. P6, Pentium
ile ayn yol ve kayt boyutlarna sahipti, ama yeni para P6y nclnden daha gl
yapt; drtl iletiim hatt, dinamik ileme ve ip stne bir L2 nbellei. Bu zellikler takip
eden tm CPU modellerine tand. Bu nedenle bir ok kii Pentium Proyu "Modern
CPUnun babas" kabul eder.

Intel Pentium Pro
D Hz 60-66 MHz
Hz 166-200 MHz
arpan 2.5x-3x

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 70
L1 nbellek 16 KB
L2 nbellek 256 KB, 512 KB, 1 MB
Paket PGA
Yap Soket 8
P6, Pentiumun iki kat, yani drt iletiim hattna sahipti. Bu iletiim hatlar daha derin ve
daha hzlyd. Bu kadar iletiim hatt ile P6nn, ne olursa olsun ayn anda en az iki ilem
yapaca garantilenmiti. Bu "herhangi bir saat dngsnde birden fazla ilem yapma"
yeteneine spersaysal yrtme denir.
Zaman zaman CPU, nbellei ne kadar iyi olursa olsun, koda ulamak iin sistem hafzasna
gitmelidir. Bir RAM eriimi gerekletiinde CPU ilem yapmadan nce birka saat dngs
beklemelidir. Bazen bu bekleme 10 veya 20 dng olabilir. Ayrca, sistem hafzas dinamik
RAM olduu ve periyodik olarak yenilenmesi (arj edilmesi) gerektii iin bu daha da fazla
beklemeye neden olabilir. P6 bekleme durumlarna zorlandnda, bu beklemeden
yararlanarak bekleme durumu aktifken altrlabilir kodlar grmek iin iletiim hattndaki
kodlara bakard. Eer DRAMdan alnmakta olan veriye baml olmayan ileyebilecei
komutlar bulursa, bu komutlar hizmet d altrr. Bu ileme hizmet d ileme denir.
DRAM kodla dndnde, komutlar tekrar dizer ve ilemeye devam ederdi.
P6, Pentiumun dallanma tahminini, yzde 90dan daha iyi baar ansna sahip ok daha
karmak bir sayala gelitirdi. Hizmet d ileme ve bu kadar yksek dallanma tahmin ans
ile CPU, (dallanmann kendisi bile altrlmadan) dallanmann tahmin edilen ksmn
nbellekten alarak bir iletiim hattnda hizmet d altrabilmekteydi. Bu zellie ise
kuramsal yrtme deniyordu.
P6 CPU zerinde hem L1 hem de L2 nbelleine sahipti. L2 nbellei ip zerinde
olduundan neredeyse L1 nbellei kadar hzl alt. "ip zerinde olma" terimine dikkat
edin. Sadece ip stnde olduu iin L2 nbellei CPU iine kuruldu demek deildir. CPU ve
L2 nbellei ayn paketi paylatlar ama fiziksel olarak ayrydlar.

L2 nbelleinin CPUya katlmas, CPU, MCC, RAM ve L2 nbellei arasndaki balantlar
anlatan yeni terimler ortaya kard. Adres yolu ve d veri yolu (CPU, MCC ve RAMi
balayan) FSB denilen tek bir terime topland ve CPU ile L2 nbellei arasndaki balant
arkayz yolu olarak bilindi.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 71
ekilde nemli yollar isimlendirilerek daha modern bir dzende gstermektedir. D veri yolu
ve adres yolunun orda olduunu dikkat edin. ipset, bir seti sadece CPU iin ve bir dieri de
PCdeki dier cihazlar iin olmak zere ayr adres yollar ve d veri yollar salar. RAM ve
ipset arasndaki arayze resmi bir ad verilmemitir. Konuulduu nadir durumlarda ou
teknik elemen ona basite RAM arayz der.
Pentium Pro Soket 8 denilen zel bir sokete uyan zgn bir PGA soketine sahipti. Baka
hibir CPU bu soket trn kullanmad. Pentium Pro son u pazarlarnda gl bir bask
salad, ancak yksek fiyat onu masast bilgisayarlar iin kabul edilemez yapt.
Pentium Pro, Pentium ile karlatrldnda yksek bir sat saysna ulaamam olsa bile bu
CPU Intel tarafndan retilmi en nemli ip saylmaktdr. Onun zellik seti o gnden beri
retilen tm CPUlar iin ilk rnekti.
Pentium Pro Sonrasnda "Intel Pentium"
Intelin sert ve dl ip retim piyasasndaki genel oyun plan, yeni bir CPU tantp ayn
zamanda eski btn CPUlar modas gemi ilan etmektir. Ancak bu durum Pentium Pro iin
geerli deildi. nk Intel P6y asla gerekten son kullanclar iin retmemiti. O gl ve
son u sistemler iin bir CPU olacakt. Bu Pentiumu gce a sistemler dndaki pazar iin
geerli CPU olarak tutmutur.
Pentium Pro son uta birka yl boyunca kalrken, Intel ve AMD Pentium Prodan alnm
gl gelitirmeler ieren yeni Pentium snf CPUlar gelitirdiler. Her ne kadar bu CPUlar
arasnda derin farklar var olsa da, hepsinin grup benzer gelitirmesi vardr; multimedya
eklentileri, arttrlm arpanlar/saatler ve iyiletirilmi ileme.
Pentium Pro Sonrasnda "Intel Pentium"
D Hz 66-75 MHz
Hz 166-200 MHz
arpan 2.5x-4.5x
L1 nbellek 32 KB
Paket PGA
Yap Soket 7
Bu Pentiumlar, ilk Pentiumlarla pin uyumlu olmasna karn ok sayda gelitirme
ieriyordu. En nemli gelime arpandaki art, yani saat hz idi. Tabii ki baka gelitirmeler
de oldu. Baz zellikler P6dan alnd, bazlar ise sadece bu yeni tr Pentium iin gelitirildi.
1996da Intel Pentium CPUsuna, bu dnemde ortaya kan ar grafik ihtiyal ok sayda
programa cevap olarak MMX, yani multimedya eklentileri denilen yeni bir gelitirme ekledi.
MMX byk veri ynlarn hesaplayarak ve vektr matematii uygulayarak byk
grafiklerle almak iin dizayn edilmiti. Vektr matematii 3 boyutlu bir objenin evrilmesi
gibi grafik konularnn halledilmesi iin gerekliydi.
MMX grafik programlarn yazan kiiler tarafndan ar bir destek grmedi. Ancak MMX
CPUnun bu tr programlar iin zel bir devreye sahip olmasnn gerektii fikrini balatt.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 72
Zamanla, grafik topluluu MMXi gelitirmek iin Intelle beraber almaya balad ve
sonunda daha iyi zmlerle deitirdi.
Bu CPU'lar ayn zamanda hep arpan byk miktarda arttrd, hem de daha yksek hzlar
elde edildi. lk Pentium CPU'larda en fazla 2.5x arpan kulllmt. Ama yeni Pentium snf
ilemciler 4.5xa kadar arpan deerine sahipti.

Intel Pentium II, AMD K6 ve Intel Celeron
Intel Pentium II
Intelin sradaki ana CPUsu Pentium IIidi. CPUnun yeni jenerasyonu olarak
pazarlanmasna ramen, Pentium II, MMXli ve iyiletirilmi komut setine sahip daha hzl
bir Pentium Prodan ok bir ey deildi. Pentium II L2 nbelleine daha ok yer ayrp,
CPUnun soutulmasn kolaylatrrken, anakartta daha ok alan boaltan farkl bir tek yzl
kart (SEC) ile geldi. Agresif tantmlar ve fiyatlama Pentium IIyi ar popler yapt.

Intel Pentium II
D Hz 66-100 MHz
Hz 233-450 MHz
arpan 3.5x-4.5x
L1 nbellek 32 KB
L2 nbellek 512 KB
Paket SEC
Yap Slot 1
Pentium II yksek saat hzlarn 66 MHz d hzn yksek arpanlaryla elde etti. Ancak bu
sre boyunca AMD 100 MHz anakartlarda almak iin dizayn edilmi CPUlar satmaya
balad. Her ne kadar Pentium IInin son modelleri de 100 MHz anakartlarda alm olsa da
Intelin 100 MHz d hza yava adaptasyonu Intel iin pazar pay kaybna neden olmutur.
SEC kart da bir dier sorunu yaratt, kopyalamak iin ak deildi. Bu dier CPU
reticilerinin SECin zel "slot 1" balantsna uyan CPUlar yapmalarn engelledi. Bu
hareket AMDyi Intel ile uyumsuz kendi SEC paketlerini yapmaya zorlad. Pentium IIden
bugne AMD ve Intel CPUlar artk kendi aralarnda deitirilebilir deildir. Biz AMD

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 73
CPUlarn AMD iin, Intel CPUlarn ise Intel iin dizayn edilmi anakartlara sahip olduu
bir dnyada yayoruz.
AMD K6 Ailesi
1997den 2000e, AMD, kendisini Intel ile ciddi bir rekabete iten K6 denilen ve Pentium IIyi
karlayan (ve birok kiinin grnde geen) bir seri ilemci retti. K6 serisi drt model
ieriyordu: K6, K6-2, K6-2+ve K6-III. Bunlardan her biri bir nceki modelden daha ileri
zellikler ieriyordu.

AMD K6 Ailesi
D Hz 66-100 MHz
Hz 200-550 MHz
arpan 3x-5.5x
L1 nbellek 32 KB veya 64 KB
L2 nbellek 256 KB
Baz modellerde L2 nbellek hi
yoktu.
Paket PGA

Yap Soket 7

K6 ilemcileri 64 KB L1 nbellek, ar gelimi iletiim hatlar ve 100 MHze kadar anakart
hzlar destekleyen (daha sonraki modellerde) ierden bir takm gelitirmeler iermekteydi.
K6-2 AMDnin geleneksel 3DNow! komut setini (Intelin MMXinin direkt rakibi ve grnt
ilem becerisinde nemli bir gelime) ve artm saat hzlarn ekledi. K6-III iletiim hatlarnn
gelimesinde daha da ok ey ieriyordu ve 256 KB L2 nbellek ieriyordu. Hepsi standart bir
Soket 7 PGA paketinde olacak ekildedir.
Pentium II Kaynakl Intel Celeron
Intel tm alt CPU ailesi iin Celeron ismini kullanr. Pentium II kaynakl bir Celeron, Pentium
III kaynakl bir Celeron ve Pentium 4 kaynakl bir celeron vardr; hepsine de Celeron denir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 74

Intel Celeron (Pentium II Kaynakl)
D Hz 66 MHz
Hz 266-700 MHz
arpan 4x-10.5x
L1 nbellek 32 KB
L2 nbellek 128 KB lk srmlerde bulunmamaktadr.
Paket SEP, PGA

Yap Slot 1, Soket 370

Intel, dk PClerin daha fazla market payn ele geirmek iin, Pentium IInin Celeron
denilen bir kardeini gelitirdi. lk Celeronlar da SECti, ama Pentium IInin koruyucu
kapana sahip deildi. Intel buna tek yzl ilemci (SEP) paketi dedi.
Intel tarafndan alt segment zm olarak pazarlanmasna ve 66 MHz yol hzna limitli
olmasna ramen, Celeron CPUnun fiyat onu pazarda byk bir baar haline getirdi.

Intel Pentium III, Intel Celeron ve lk AMD Athlon
Intel Pentium III
Pentium III, Pentium II zerinde SSE, yani dalgasz SIMD eklentileri, bir takm i ileme
iletiim hatt iyiletirmesi, 100 MHz ve 133 MHz anakart hzlarna tam destek ve yksek hzl
L2 nbellei iererek geliti. Ayrca Pentium III AMDnin 3DNow! teknolojisine Intelin
direkt rakibini de barndryordu.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 75
Intel Pentium III
D Hz 100-133 MHz
Hz 450 MHz-1.26 GHz
arpan 4x-10x
L1 nbellek 32 KB
L2 nbellek 256 KB veya 512 KB
Paket SEC-2, PGA
Yap Slot 1, Soket 370
Pentium III, ilk olarak SEC paketi kullanlarak retildi. Ancak ama basklama
teknolojisindeki gelimeler Intelin PGA srmlerini yapmasna olanak salad. SEC paket
CPUlarn ksa hkm devri bylece sona erdi.
Pentium III Kaynakl Intel Celeron
Pentium IInin Celeronu olduu gibi, Pentium IIIn de vard. Ne yazk ki Intel Celeron
snflar arasnda hibir ayrm yapmyor ve detayl incelemediiniz srece satn alm
zorlayor. Pentium III kaynakl Celeronlar PGAyd ve Soket 370 kulland.

Intel Celeron (Pentium III Kaynakl)
D Hz 66-100 MHz
Hz 533-700 MHz
arpan 8x-11.5x
L1 nbellek 32 KB
L2 nbellek 128 KB
Paket PGA
Yap Soket 370
lk AMD Athlon
Athlon CPUlar, tek bir snf CPUnun isminden Intelin en son ipleriyle kafa kafaya rekabet
eden ok farkl birok CPUyu kapsayan bir isme evrimleti. Athlon, AMDnin Intel
ipleriyle pin uyumluluk iin herhangi bir abay brakt ilk rndr. Bunun yerine AMD

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 76
kendi slot ve soketlerini yapmaya karar verdi. lk Athlon "Slot A" denilen SEC stil bir paket
kulland.

lk AMD Athlon
D Hz 100 MHz
Hz 500 MHz-1 GHz
arpan 5x-10x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 512 KB
Paket SEC
Yap Slot A


leme, Watt ve CPU Kod Adlar
CPU reticileri sdan nefret ederler, ama yine de daha fazla devre eklemek isterler. Bu
sebeple srekli devrelerin boyutlarn kltmeye alrlar. nk daha kk devreler daha
az enerji harcar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 77

CPUlar ince silikon plakalardan yaplrlar. Elektriksel devre plakalara fotolitografi denilen
bir yntemle kaznr. Fotolitografi artc derecede kompleks bir ilem olmasna karn basit
olarak plaka zerine ince bir kimyasallar tabakas yerletirilmesini gerektirir. Bu kimyasallar
mor tesi a duyarldr. Eer bu maskenin bir paras UV nlarna maruz kalrsa, sert ve
direnli hale gelir. Eer maruz kalmazsa skmesi kolaydr. Devreyi yapmak iin, devrelerin
bir maskesi plaka zerine yerletirilir. ve devamda maske ve plaka UV nlarna maruz
braklr. Maske karlr ve plaka kimyasallar iinde ykanr. Bylece geride devreler kalr.
Mikroskobik devreler istiyorsanz, mikroskobik devrelerin desenini ieren bir maskeye
ihtiyacnz vardr. Bu fotorafik bir ilem araclyla yaplr. Eski 8088 maskesini yapmak
iin 3 mikrometre (bir metrenin milyonda biri) ilemi kulland. Bugnn baz CPUlar 65
nanometre ilemi ile retildi ve 45 nanometrede de retimler balamtr. Ayn CPU daha
kk ilemle retildiinde genellikle daha souktur. Nanometre ise metrenin milyarda birine
eittir.
Daha zeki CPUlar yapmak iin, Intel ve AMDnin CPU iindeki mikroskobik transistor
devrelerinin saysn artrmas gerektiyordu. Daha ok devre ekledike, daha ok gce ihtiya
duyarsnz. CPUlar g kullanmlarn (tpk modern bir ampul gibi) watt denen birimle
lerler. Daha yksek watt ayn zamanda daha yksek s demektir. Bu da modern CPUlar
ok gl soutma metodlar kullanmaya zorlar. yi teknik elemanlar bir CPU iin ka watt
gerektiini bilirler, nk bu CPUnun PC iinde ne kadar snacan syler. Bilinen scak
CPUlardan genel kullanm iin genelde kanlr. nk bu CPUlar daha agresif soutma
gerektirir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 78

Pentium 4 ve Athlon, Intel - AMD CPU savann en agresif dnemini balatt. 2000 ylndan
bugne kadar, Intel ve AMD yeni CPUlar karmak iin endie verici bir hzla yaryorlar.
Btn bu olaylar CPUlarn kayt altna alnmasn zorlatrr. anslyz ki, CPU reticileri
yeni CPUlar iin zel kod isimler kullanyor. rnein "Willamette" ve "Barton" srasyla
Pentium 4n ilk srmn ve 32-bit Athlonun son srmn ifade eder.
Bu kod isimleri yaygn kullanmdadr ve iyi bir teknik eleman bu isimleri tanmaldr. Bu
noktaya kadar zaten AMD ve Intelin daha nceki ilemcilerle birbirini nasl gemeye
altklarn grdnz. imdi Intel ve AMD savalarnn gerekten nasl kztn
greceksiniz!
CPU kod adlar Pentium 4 ve Athlondan geriye gitmektedir. Ancak yeni CPU modellerinin
k onlar daha nemsiz yapt.

AMD Thunderbird ve AMD Duron
AMD Thunderbird

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 79
AMDnin Athlona ilk ana gelitirmesinin kod ad Thunderbird idi. Thunderbird Athlon
AMDnin geleneksel 462 pin Soket A yapsna uyarlanm PGAya dnn damgalad.

Klasik Athlon ve Thunderbird arasndaki deiim sadece kozmetik deildi. Thunderbird saat
hzn arttrmadan veri akn iki katna karan ilgin bir "ift pompalanm FSB" yoluna
sahipti. Athlon Thunderbird CPUlar daha kk ama daha gl bir L2 nbellei ve bir
takm kk dier iyiletirmelere sahiptir.
AMD Athlon Thunderbird
lem 180nm
Watt 38-75
D Hz 100-133 MHz (ift)
Hz 650 MHz-1.4 GHz
arpan 6.5x-14x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 256 KB
Paket PGA
Yap Soket A
AMD Duron

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 80
AMD Duron, Athlon ilemci kaynakl alt segment CPUlarna verilmi genel addr. Basit
olarak daha kk nbellekli bir Athlon olup, Athlon gibi 200 MHz FSB yolu desteklemitir.
Bu sayede Celerona kar nemli bir stnl vard. Duron daha sonraki Athlon CPUlar
gibi ayn 462 pin Soket Aya baland.

AMD Duron
lem 180nm
Watt 21-57
D Hz 100 MHz (ift)
Hz 600 MHz-1.8 GHz
arpan 6x-13.5x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 64 KB
Paket PGA
Yap Soket A


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 81
Intel Pentium 4 ve AMD Athlon XP
Intel Pentium 4 "Willamette"
Intel Pentium 4 aslnda Pentium II ve III Pentium zerine biraz iyiletirmeden baka bir ey
olmamasna ramen, tamamen yeniden dizayn edilmi ve "NetBurst" olarak adlandrlan bir i
yapya sahipti. Netburst tamamen yeni 20 aamal iletiim hatt ve bu byk iletiim hattn
destekleyen dier zellikler etrafnda odaklanmt. letiim hattnn her bir aamas daha
nceki CPUlardaki tipik iletiim hatlar aamalarndan daha az ilemde bulundu ve bu da
Intelin Pentium 4 CPUlarnn saat hzn arttrabilmesini salad.
Pentium 4lerin ilk srmleri SSEnin yeni bir srm olan SSE2 ierdi ve daha sonraki
srmler SSE3 tantt. Pentium 4 400 MHz FSB hzna (Athlonun 200 MHzinin iki kat)
100 MHz yol zerinde bir saat dngsnde drt veri transferi kullanarak ulat. Intel bu ayn
drtl pompalanm FSB yolu teknolojisini 133 MHz yolda kullanarak 533 MHz FSB hzna
ulamak iin de kulland.
lk Pentium 4 CPUlarn iki paketi vard. lk Pentium 4 CPUlar 423 pin PGA paketinde geldi
ve 256 KB L2 nbellekleri vard. Bir sre sonra bunlar 478 pin PGA paketinde, 512 KB L2
nbellekle deitirildi. Yeni pakette daha fazla pin olmasna ramen nceki paketten nemli
oranda daha kktr.
Intel Pentium 4 "Willamette"
lem 180nm
Watt 49-100
D Hz 100 MHz, 133MHz (drtl)
Hz 1.3-2.0 GHz
arpan 13x-20x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 256 KB
Paket 423 pin PGA, 478 pin PGA
Yap Soket 423, Soket 478
AMD Athlon XP "Palomino" ve "Thoroughbred"
AMD, Intel Pentium 4n glgesinde kalmamak iin AMD Athlon Thunderbirdin
gelitirilmi srm olan, Palomino kodlu, Thoroughbred tarafndan takip edilmi, Athlon

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 82
XPyi kard. Her iki ilemci de 462 pin PGA paketi kulland ama AMD Athlon ekirdeine
Intelin SSE komutlarna destek de ieren bir takm performans gelitirmesi ekledi.
Thoroughbred d hz ift pompalanm bir 133 MHz e kard ve saat hzlarn arttrrken
150 nm ilemi de wattlamasn drd. Athlon XPnin ilgin bir zellii de AMDnin saat
hzlarn grmezden gelmesi ve CPUlar bir Intel Pentium 4 ilemcinin eit gcne denk
gelen bir performans notu (PR) zerinden pazarlamaya almasdr. rnein, Athlon XP
1800+ aslnda 1.6 GHz de alt, ancak AMD onun bir Pentium 4 1.8 GHzle ayn veya
ondan daha iyi altn ne srd.
AMD Athlon XP "Palomino" ve "Thoroughbred"
lem
180nm (Palomino)
150nm (Thoroughbred)
Watt
60-72 (Palomino)
49-70 (Thoroughbred)
D Hz 133 MHz, 166MHz (ift)
Hz 1.3 GHz (1500+)-2.2 GHz (2800+)
arpan 13x-16.5x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 256 KB, 512 KB
Paket 462-pin PGA
Yap Soket A
Intel Pentium 4 "Northwood" ve "Prescott"
Intel, Athlon XPye kar sava yeni Pentium 4 (Northwood and Prescott) ilemcileriyle
gerekten kztrd. Bu P4ler FSB hzn 800 MHze kadar (200 MHz drtl-pompalanm)
arttrd ve "HyperThreading"i getirdi.
P4 Prescott ve Northwoodlar "HyperThreading" olan ve olmayan srmlerle kt.
Hyperthreading ile, her iletiim hatt ayn zamanda birden fazla i parac altrabiliyordu.
Bu yaplmas ok g bir iti. Tek bir HyperThreading P4, iletim sistemine iki CPU gibi
gzkr. ekilde HyperThreading P4de alan bir sistemde Windows XPde Gre
Yneticisi grlmektedir. CPU kutusunun iki gruba nasl blndne dikkat edin; Windows
bu tek CPUyu iki CPU olarak dnmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 83

HyperThreading bir CPUnun etkinliini arttrr ama bir ift limiti vardr. lk olarak, bu
zelliin avantajndan yararlanmak iin iletim sistemi ve uygulama HyperThreading uyumlu
olmaldr. kinci olarak ise her ne kadar CPU ikinci bir ilemciyi taklit etmek iin bo iletim
gc kullanyor olsa da, iletme gcn iki katna karmaz. nk ana yrtme kaynaklar
kopyalanmamtr. Limitlere ramen HyperThreading spersaysal mimaride ilgin bir
gelimedir.
Intel CPU numaralandrmas iin bir plana sahip olmal diye dnebilirsiniz. Ancak
numaralandrmalar ilemci hzna uymamakatdr. rnein, bir 2.66 GHz CPUya 506
diyorlar; bu da 6nn hzdaki 66y gsterdiini dnmenize neden olabilir. Ama takip
eden 2.8 GHz CPUya 511 ad verildi. Intel bu konuda unu diyor: "lemci numaras
performansn bir ls veya ilemci seerken dnlmesi gereken tek faktr deildir.
zellikle ilemci aileleri arasnda bakarken rakamlarn herhangi bir isel anlam yoktur.
rnein 840, 640dan sadece 8 6dan daha byk diye daha iyi deildir."
Northwood 130nm ilem kulland ve Prescott 90nm ilem kulland. Northwood (ve ilk
Prescottlar) ayn 478 pin PGA paketine sahipti. Ancak Intel Prescott ilemcilerle LGA, yani
alan zgara sras 775 formunu kullanmtr. LGA 775 paketi Socket 478 paketinden daha ok
pine sahip olmasna ramen nemli oranda daha kktr.
LGA 775 Prescottlarla balamak zere Intel CPUlar saat hzlaryla isimlendirme
alkanln brakt ve ok kark bir rakam model numaralama sistemini benimsedi. Tm
Prescott Pentium 4ler 5 veya 6 ile balayan rakaml bir numara aldlar. rnein 2.8 GHz
Pentium 4 CPUlardan biri 521, 3 GHz ilemcilerden birine 630 denir.
Bu Pentiumlar saat hznn doruuna ulatlar ve 4GHze yaklatlar. Bundan sonra Intel (ve
AMD) CPU saat hz yarn brakarak, paralel ve 64-bit ileme zerine younlamaya
baladlar. Her ikisi de ileriki blmlerde tartlacaktr.
Intel Pentium 4 "Northwood" ve "Prescott"
lem
130nm (Northwood)
90nm (Prescott)
65nm (Cedar Mill)
Watt
45-68 (Northwood)
84 (Prescott)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 84
86 (Cedar Mill)
D Hz 100 MHz, 133MHz, 200 MHz (drtl)
Hz 1.3 GHz-3.8 GHz
arpan 13x-23x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 256 KB, 512 KB
Paket 478-pin PGA, 775-pin LGA
Yap Soket 478, Socket LGA 775
AMD Athlon XP "Thorton" ve "Barton"
32 bit Athlon XP'lerin son nesli ise Thorton ve Barton CPUlar olmutur. Bu CPU'lar 462 pin
PGA paketini son kullananlard. kisi arasndaki en byk fark L2 nbelleiydi. Thorton 256
KB nbellee sahipken Barton 512 KB nbellee sahipti. 130nm ilem ile, AMD wattlama da
bir art olmadan daha hzl CPUlar retebildi. Her iki ilemcinin sonraki srmleri FSB
hzn 200 MHz (ift pompalanm)e arttrd.
AMD Athlon XP "Thorton" ve "Barton"
lem 130nm
Watt 60-70
D Hz 133 MHz, 166MHz, 200 MHz (ift)
Hz 1.6 GHz (2000+)-2.2 GHz (3100+)
arpan 10x-16x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 256 KB (Thorton), 512 KB (Barton)
Paket 462-pin PGA
Yap Soket A

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 85
Barton Athlon XPlerden sonra AMD 32 bit ilemci retmeyi durdurdu ve zellikle 64 bit
zerine younlat. Intel ise dier yanda 32 bit ilemci retmeye devam etti.
Pentium 4 "Extreme Edition"
Pentium 4 Extreme Edition, Inteli CPU performans erisinin en tepesine karmak iin
dizayn edilmiti. Extreme Edition CPUlar dier Pentium 4lere benzer ekilde Soket 478
veya LGA 775 paketini kulland. Ancak baz gl zellikler ieriyordu. En ilgin olan 2 MB
L3 nbellekti. L3 nbellek sahibi tek sunucu olmayan CPU'dur.
Pentium 4 Extreme Edition, ayrca herhangi bir Intel masast iin herhangi zamanda
llm en yksek wattlama deerlerine sahipti. Extreme Edition CPUlar inanlmaz bir
hzda alt, ama yksek fiyatlar pazarda nemli bir etki yaratmalarn engelledi.

Pentium 4 "Extreme Edition"
lem 130nm ve 90nm
Watt 85-115
D Hz 200 MHz, 266 MHz (drtl)
Hz 3.2 GHz-3.7 GHz
arpan 14x-17x
L1 nbellek 128 KB

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 86
L2 nbellek 512 KB
L3 nbellek 2 MB
Paket 478 pin PGA, 775 pin LGA
Yap Soket 478, Soket LGA 775

Mobil lemciler
Bir Laptop PCnin ii skk ve scak bir evredir. 1980lerin ortasndan itibaren, CPU
reticileri ilemcilerinin dizstlerin sert dnyasnda alacak zelletirilmi srmlerini
yapmaya altlar. Bu ilemcilere mobil ilemciler denir. Yllar boyunca, bir takm CPU
dizst zm ortaya kmtr. Fiili olarak Intel veya AMD tarafndan yaplm her CPU
mobil bir srmle gelmitir. Genel olarak mobil bir srm "mobile" kelimesi veya ismindeki
"M" harfinden ayrt edebilirsiniz. te birka rnek:
Mobile Pentium III
Intel Pentium M
Mobile AMD Athlon 64
AMD Turion 64 (Tm Turionlar mobil ilemcilerdir.)
Intel Core Duo (Tm Core Duo'lar mobil ilemcilerdir.)
Intel Core2 Duo (Bu ilemciler model numaralarndan ayrt edilir.)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 87

Bu arada Centrino diye bir CPU yoktur. Sadece bir eit Intel mobil CPU ieren Centrino
zmleri vardr. Bir Intel pazarlama terimi olan Centrino; bir mobil ilemci, destek ipleri ve
kablosuz alama ieren tam mobil zmleri tanmlamak iin kullanmaktadr.
Mobile ilemciler, eiti olan masast modelden daha az g kullanr. Bu iki avantaj salar.
lk olarak, dizstndeki pilin daha uzun sre dayanmasn, ikinci olarak da CPUnun daha
souk almasn salar. CPU ne kadar souksa daha az soutma cihazna ihtiyacnz olur.
Bugn nerdeyse tm mobil ilemciler ayn ilemcinin masastne alan srmnden daha
az voltajda alrlar. Sonu olarak, tm mobil ilemciler ayn zamanda daha dk hzlarda
alrlar. Her zaman hz iin yakt gereklidir! Mobil CPUlar genellikle CPUnun masast
srmnn hznn yaklak yzde 75inde tepe yapar. Voltaj drmek iyi bir ilk admdr,
ama dk istek durumlarnda daha az g kullanabilen akll CPU yapmak g kullanmn
daha da drecektir. Bunun ilk ortaya k klasik SMM, yani sistem ynetim modudur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 88
Intel 80386 ilemci zamanlarnda tantlm olan SMM, CPUya ok g harcayan (ekran ve
sabit disk gibi) cihazlar kapatma becerisi salad. Bata sadece dizst iin dizayn edilmi
olmasna ramen, SMMnin yerine artk btn AMD ve Intel CPUlarda bulunan daha
gelimi g ynetim fonksiyonlar geti.
CPU reticileri g drmn basklama (modern CPUlarn dk istek durumlarnda
veya CPU ok sndn fark ettiinde kendilerini yavalatmalar) yetenei ile bir adm ileri
gtrd. Intelin basklama sistemi srm "SpeedStep", AMDnin srm ise "PowerNow"
diye bilinir.

Intel Xeon, Intel Itanium ve AMD Opteron
Tpk Celeron kelimesinin Pentium II, Pentium III ve Pentium 4 evresinde ina edilmi alt
segment ilemci serisini anlatt gibi, Xeon ("zee-on" diye okunur) terimi de Pentium II,
Pentium III ve Pentium 4 evresinde ina edilmi st segment ilemciler serisini tanmlar.
Xeon CPUlar Pentium II ve Pentium III ana ilemcilerine byk L2 nbellei eklenmesiyle
ina edilmitir. Ancak onlarn gc gl ok ilemci desteinden gelmektedir. Hem Pentium
II Xeon hem de Pentium III Xeon sadece Xeon iin olan Slot 2 denilen bir slota uyan zgn
bir SEC paketine sahipti. Genel olarak, insanlar Xeonu birden fazla ilemcili sistem
altrmak istedikleri iin almaktadrlar.

ou modern CPUlar tamamen ayn baka bir CPU ile birlikte alabilirler. Ama birlikte
almak iin asla dizayn edilmemi iki CPUyu birlikten altrmak, inanlmaz kark bir
MCC gerektirir. Xeon ilemciler, iki, drt ve hatta 8 CPU setlerinde almak iin zel olarak
dizayn edilmilerdir. ok pahal olmalarna ramen, onlarn bu en byk gc, yksek sunucu
sistemleri dnyasnda geni poplerliin keyfini karmalarn salar.
lk Pentium 4 Xeon nceki Xeonlardan ok farkl bir ilemcidir. lk olarak, Pentium 4
Xeonun nbellekleri dier Xeonlardan daha kktr; iletiim hatlamadaki gelimeler daha
byk her eyi daha deersiz yapmtr. kinci olarak, Intel Pentium 4n iki trn
satmaktadr. Birinci tr basite Pentium 4 Xeon denilen, tek veya ift ilemcili sistemler
iindir. kinci tr ise Pentium 4 Xeon MP denilen ve drt veya sekiz ilemcili sistemler
iindir.
Intel Pentium 4 Xeonlarla PGA paketine geri dnm veXeon 603 pin paketine gemitir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 89
Hem AMD, hem de Intel u an mikroilemedeki en yeni eyi retiyor; 64 bit CPUlar. Bir 64
bit CPU, 64 bit geniliinde genel kullanm, ondalk say ve adres kaytlarna sahiptir. Yani 64
bit genilikli kodu bir seferde halledebilirler. Ve ok ve ok daha fazla hafzaya eriebilirler.
Pentium ve daha sonraki CPUlarn 32 bit adres yoluyla bir CPUnun adresleyebilecei
maksimum hafza miktar 232 veya 4.294.967.296 bytedr. 64 bit adres yoluyla, CPUlar 264
bytelk hafza veya daha kesin olarak 18.446.744.073.709.551.616 bytelk hafzay
adresleyebilir. Bu ok byk miktarda bir RAM demektir!
Bu say o kadar byktr ki gigabyte ve terabyte artk yeterli deildir. Bu yzden biz bir
exabyte a gidiyoruz. Bir 64 bit adres yolu 16 exabytelk RAMi adresleyebilir.
Hibir 64 bit CPU gerekten bir 64 bit adres yolu kullanmyor. u an, herkesin kulland en
byk ram 4 GBdr. Bu nedenle 16 EB tutabilen ve kullanabilen bir CPU veya anakart
yaratmak iin pek bir motivasyon yoktur. Her 64 bit ilemci adres yolu makul bir miktara
"kesilir". rnein Intel Itanium, sadece 44 bit adres yoluna, yani maksimum 244 veya
17.592.186.044.416 bytelk adres alanna sahiptir.
Balang olarak, hem AMD hem de Intel 64 bit ilemciler iin rekabet ederek yara atldlar.
lgin bir ekilde, ok farkl yollar izlediler. imdi birlikte 64 bit ilemenin ilk aknn
oluturan iki CPUya bakalm: Intel Itanium ve AMD Opteron.
Intel Itanium ve Itanium 2
Intel PCler iin 64 bit dnyasna ilk saldry Itanium CPU ile yapt. Itanium Intele herhangi
bir para kazandrmaktan daha ok bir konsept rnyd. Daha sonraki 64 bit ilemciler iin
yolu amtr. Itanium, (2 veya 4 MB Level 3 nbellei konulandrmaya yardmc olmas
iin) zgn 418 pin PAC, yani pin zgara soketi yapsna sahipti.
Itanium 2 Intelin 64 bit dnyasna ilk ciddi kyd. Itanium 2yi sadece yol boyutlar ve
saat hzlaryla ifade etmek adil olmaz. Bu ilemcinin gc ok daha derinlere gider. Ar
byk iletiim hatlar, yksek hz nbellekleme ve gerekten yzlerce iyiletirme Itanium 2yi
gl bir CPU yapyor. Itanium 2 Intelin OLGA, yani organik alan zgara sras dedii zgn
bir PGA formu kullanr.

Intel Itanium 2
Fiziksel Adres 50 bit

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 90
FSB Genilii 128 bit
Watt 90-100
D Hz 100 MHz (drtl)
Hz 900 MHz-1 GHz
arpan 9x-10x
L1 nbellek 32 KB
L2 nbellek 256 KB
L3 nbellek 1.5 MB, 3 MB
Paket OLGA
Yap Soket 611
Intel Itanium ve Itanium 2yi 32 bit programlamayla geri uyumlu yapmayarak cesur bir adm
att. Dier bir deyile her OS, her uygulama ve her cihazn her bir srcsnn Itanium ve
Itanium 2de almas iin tekrar yazlmalar gerekiyor. Teoride, gelitiriciler eski eyleri (ve
sorunlar) pe atan mkemmel yeni uygulamalar ve cihazlar yaratr. Bylece daha etkin ve
kesintisiz balantl allrd.
Eer bir irketin 32 bit uygulamalarda ok fazla yatrm varsa ve 64 bite atlamay
gerekletiremezse, Intel Pentium 4 ve Pentium Xeonu sunmaya devam ediyor. Eer 64 bite
ihtiyacnz varsa, Itanium 2 aln. AMD Intele katlmad ve gerektiinde 32 bit de
altrlabilen 64 bit ilemciler yapt. Intel AMDyi bu seiminde sonunda takip edecekti.
AMD Opteron
Itaniumdan sonra gelen Opteron, Itanium ile kafa kafaya yarmaya almyor. Bunun
yerine, AMD Opteronu alt segment 64 bit CPUsu olarak sunmaktadr. Ancak bunun sizi
kandrmasna izin vermeyin. Opteron Athlondan ok alnt yapm olmasna ramen,
HyperTransport diye bilinen bir I/O veri yolunu da ierdi. HyperTransportu ie kurulmu bir
hafza kontrol ipi olarak dnn. PCnin dier paralarna (ve oklu ileme iin dier
CPUlara) saniyede 6 GB gibi etkileyici bir hzla direkt balant salyor! Opteron Pentium
4e ok benzer bir ekilde bir mikro PGA paketinde geliyor.
AMD Opteron
Fiziksel Adres 40 bit
FSB Genilii 128 bit
Watt 82-103
D Hz 6.4 GHz (HyperTransport)
Hz 1.4 GHz-1.8 GHz
arpan 14x-20x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 1 MB

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 91
Paket Mikro PGA
Yap Soket 940
Itaniumun aksine Opteron hem 32 bit hem de 64 bit de alabilir. AMD mterilerine yeni
donanm almadan 64 bite yavaa geme ans veriyor. Bu 64 bit ilemenin ilk gnlerinde
AMD ve Intel arasndaki en nemli farkdr.
Intel ve AMD Itanium 2 ve Opteron CPUlarn sunucu pazarna sunuyorlar. Bunun anlam
bir CompTIA A+ teknik eleman olarak, ok yksek bilgisayar ihtiyalar olan irketlere
almaya gitmediiniz srece onlar grmeyeceksiniz.

AMD Athlon 64 ve AMD Sempron
AMD Athlon 64
Athlon 64 erken jenerasyon CPUlarla birlikte tutmak pek adil deildir. Athlon 64,
masast iin ilk 64 bit ilemcisiydi. Bu adan erken 64 bit CPUsudur. Dikkatli bir evrim ile
AMDnin trnn en iyisi masast CPU teklifidir.
AMD iki tr Athlon CPUsu yapyor; "tekdze" Athlon 64 ve Athlon 64 FX serisi. FX serisi
tekdze Athlon 64 CPUlardan daha hzl alr, daha yksek watt kullanr ve premium iin
demeyi kabul eden g kullanclar iin pazarlanr. Bu iki trn altnda, AMD farkl kod
adlarda neredeyse 20 Athlon 64 alt trne sahiptir. Basitletirmek iin, Athlon 64leri bugne
kadar kullanlan iki ileme; 130nm ve 90nm'ye gre iki gruba ayralm.
Athlon 64 gerek bir FSB'ye sahip olmasa da, RAMle konumak iin 200 MHzde alan bir
sistem saatine sahiptir. Bu hala CPUnun isel hzn elde etmek iin arplr.

Athlon 64 CPUlar sadece 64 bit dnyasna gemekten baka bir takm gelitirmelere sahiptir.
En ilgi ekicisi CPUya bir hafza kontrol edicisi dahil edilmesidir. D MCC ihtiyacnn
elenmesi ve tm amalarda FSB fikrinin de elenmesi! RAM direkt olarak Athlon 64e
balanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 92
Soket 754 ve 939 Athlon 64 CPUlar, Intelin SSE ve SSE2 grafik eklentilerini (ve daha
sonraki srmler SSE3) destekler.
eitli mobil Athlon 64 ilemcileri, AMD PowerNow! teknolojisini watt dzeyini drmek
ve pil mrn uzatmak iin sunmaktadr. Gnmze kadar olan iki model "Mobile AMD
Athlon 64" ve "AMD Athlon 64 for DTR"dir. DTR masast deiimi anlamna gelir ve
mobil PClerde st segmentin en ykseidir.
Tekdze Athlon 64 CPUlar anlatmak iin AMD PR numaralarn kullanrken, Athlon 64 FX
ilemciler Intelin rakamls kadar ifreli iki rakaml bir model numaras kullanr.
AMD Athlon 64 "130nm"
Fiziksel Adres 40 bit
Watt 89
D Hz 200 MHz (Sistem Saati)
Hz
1.8 (2800+)-2.4 (4000+) GHz
2.2 (FX-51)-2.6 (FX-55) GHz (FX)
arpan 14x-20x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 512 KB, 1 MB
Paket Mikro PGA
Yap
Soket 754, Soket 939
Soket 940, Soket 939 (FX)
AMD Athlon 64 "90nm"
Fiziksel Adres 40 bit
Watt 67
D Hz 200 MHz (Sistem Saati)
Hz
1.8 (3000+)-2.4 (4000+) GHz
2.6 (FX-51)-2.8 (FX-57) GHz (FX)
arpan 9x-12x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 512 KB, 1 MB
Paket Mikro-PGA
Yap Soket 754, Soket 939, Soket AM2
AMD Sempron
AMD alt segment pazar iin eitli Sempron CPUlar retir. Sempronlar iki ayr soket
boyutunda gelir ve Athlon 64den daha az nbellee sahipler. Ancak performans ve fiyat
arasnda makul bir alveri sunmaktadrlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 93

AMD Sempron
Fiziksel Adres

Watt 35-62
D Hz 200 MHz (ift)
Hz 1600-2000 MHz
arpan 8x-10x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 128 KB, 256 KB
Paket Mikro PGA
Yap Soket 754, Soket AM2

ift ekirdek: Pentium D ve Athlon 64 X2
CPU saat hzlar 2002-2003 civarnda yaklak 4 GHz limite ulat. Bu durum CPU
reticilerini CPUlar iin daha fazla ileme gc elde etmek iin yeni yollar aramaya motive
etti. Intel ve AMD, 64 bit ilemciler hakknda ok farkl grlere sahip olmalarna ramen,
ikisi de yaklak ayn zamanda iki CPUyu tek ipe birletirme karar aldlar.
ift ekirdek sadece ayn ip zerinde iki ilemci deildir. ift ekirdekli CPU iki yrtme
birimi ve iki iletiim hatt setine sahiptir. Bu iki iletiim hatt, (yntemleri AMD ve Intele
gre deimekle birlikte) nbellekleri ve ve RAMleri paylar.
Tek bir ip zerine birden fazla yrtme ekirdei koyamaya oklu ekirdek denir.
Pentium D

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 94
Intel, ilk ift ekirdekli ilemci yarn Pentium D serisi ilemcilerle kazand. Pentium D
basite iki son nesil Pentium 4n, her bir CPU'nun kendi nbelleini kullanaca bir ekilde
ayn ipe kaynak edilmesidir. Ancak bu ekirdekler FSB yolunu paylarlar. Pentium Dnin
ilgin bir zellii, AMDnin CPUlarnn 64 veya 32 bit kodda almasn salayan "zeka"nn
(AMDye ait olan) AMD64 eklentilerini lisanslamasdr. Intel kendi srmlerini EM64T diye
isimlendirdi.
Pentium D teknik olarak bir 32 bit ilemci olmasna ramen, 64 bit kodu kabul etmek iin
ekstra adres kablolar ve 64 bit kaytlara sahiptir. Pentium D ilemcileri iin iki kod isim
vardr; 90 nm ilem kullanlarak "Smithfield" (model numaralar 8xx) ve 65 nm ilem
kullanlarak "Presler" (model numaralar 9xx).
Pentium D son nesil Pentium 4lerde grlen LGA 775 paketini kullanr.

Intel Pentium D
lem 90 nm ve 65 nm
Watt 95-130
D Hz 166 MHz, 200 MHz (drtl)
Hz 2.6 GHz-3.6 GHz
arpan 14x-20x
L1 nbellek 2 adet 128 KB
L2 nbellek 2 adet 1 MB veya 2 adet 2 MB
Paket 775 pin LGA
Yap Soket LGA-775
Athlon ift ekirdekler
AMDnin ift ekirdee girii Athlon 64 X2 CPUsu ile oldu. X2ler, Intel Pentium Dnin
aksine, gerekten L1 nbelleklerini paylaan iki ayr ekirdektir. Athlon 64 X2ler balangta
bilinen AMD Soket 939 paketli hem "tekdze" hem de FX srmleriyle geldi. Tekdze bir

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 95
Athlon 64den Athlon 64 X2ye gei yapmak, Soket 939 anakartnz olduunu varsayarak
basit bir anakart gncellemesi (BIOSu flashlamak) kadar kolaydr.
2006da AMD Athlon trnn Soket 939unun yerini almak iin dizayn edilmi Soket
AM2yi anons etti.

AMD Athlon 64 X2
Fiziksel Adres 40 bit
Watt 89-110
D Hz 200 MHz (Sistem Saati)
Hz 2.0 (3800+)-2.4 (4000+) GHz
arpan 10x-12x
L1 nbellek 128 KB
L2 nbellek 2 adet 512 KB veya 2 adet 1 MB
Paket Mikro PGA
Yap Soket 939, Soket AM2

Intel Core: Gle Gle Pentium
ntel 2006da tantt Intel Core CPUlarla Pentium isminin sonuna iaret etti. Daha sonra
Core 2 ilemcilerle takip ettiler. Intel Core mimarisini kullanan ilk nesil CPUlardr. Gelin
Core ve Core 2 CPUlarna yakndan bakalm.
Intel Core
Intel ilk ekirdek ilemci neslini, basite "Core" denilen, Pentium M platformundan
temellendirdi. Pentium M gibi, Core ilemcileri NetBurst mimarisini kullanmyor, bunun

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 96
yerine (kod ad "Yonah" olan) 12 aamal iletiim hatl daha bir PentiumPro tr mimariye
geri dnyor.

Core ilemcileri, tek (solo) ve ift (duo) ekirdekli srmleriyle kmtr. Ancak hepsi 478
pin FCPGA paketini kullanmtr. Core ayn zamanda rakaml Pentium numaralama
sistemini de brakp, yerine T2300 gibi bir harfin 4 rakamla takibini kullanr.
Intelin isimlendirme kurallar birok eyi eksik brakabilir. Core Solo ve Core Duo
ilemcilerinin Pentium M mimarisi zerine kurulduuna dikkat edin. Core 2 ilemcileri ise
Core mimarisi zerine kurulmutur.
Intel Core
lem 65nm
Watt 5.5-31
D Hz 133 MHz, 166 MHz (drtl)
Hz 1.06 GHz-2.33 GHz
arpan 8x-14x
L1 nbellek 32 KB (Core Duo iin 2 adet)
L2 nbellek 2048 KB
Paket 478-pin Mikro FCPGA
Yap Soket Mikro FCPGA

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 97
Intel Core 2
Intel, "Core 2" tryle brlikte, radikal olarak deimi ve Core olarak adlandrlan bir ilemci
mimarisini piyasaya srd. Etkinlii maksimize etmek iin dizayn edilmi olan Core 2
ilemcileri, Pentium D atalarn ayn performans seviyesinde yzde 40a kadar daha fazla
enerji tasarrufuyla dvmektedir.
Etkinlii elde etmek iin Intel nbellek boyutunu (2den 4 MBa kadar) arttrd ve geni, ksa
iletiim hatlarna yneldi. Artk CPU tek bir saat dngsnde birok harekette
bulunabilmektedir.

Intel masast iin iki Core 2 srm kard; Core 2 Duo ve Core 2 Extreme. Devamnda da
Core 2'nin mobil srm geldi. 2006nn sonunda ise, Intel Core 2 Extremein drt ekirdekli
srmn kt.
Tm srmler EM64T diye tekrar adlandrarak AMDnin 64-bit teknolojisini kullanr. Bu
yzden Windows Vista'da 64 bit modda doalca alabilmektedir.
Intel Core 2
lem 65nm
Watt 45-95
D Hz 266 MHz (drtl)
Hz 1.8 GHz-3.2 GHz
arpan 7x-12x
L1 nbellek 2 adet 64 KB
L2 nbellek 2048 KB veya 4096 KB
Paket 775 pin LGA
Yap Soket LGA-775

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 98
Bunu deneyin!: CPUlar karlatrmak:
AMD ve Intel pazardaki en hzl ve en zeki CPUyu yapmak iin srekli savatalar. Bunun
sonucu olarak bir sistemi zelletirirken semeniz iin, bilgisayar satclar size CPU
seenekleri sunacaktr. O zaman ne seebileceiniz ve semeniz gerektiini nasl
bileceksiniz? Bunu deneyin:
Byk bilgisayar satclarndan birinin Web sayfasna gidin ve zelletirme
zelliklerini bulun.
Mevcut tekliflerden bir alt segment masast sein ve onu satn almak ister gibi
davrann.
zelletirme seeneini sein ve size sunulan CPU seeneklerini, fiyat farklaryla
beraber kaydedin.
Hangi CPUnun varsaylan seim olarak geldiine dikkat edin. En hzl olan m? En
yava olan m?
imdi tekrar balayn, ama bu sefer st segment bir model sein.
Yine potansiyel bir alc gibi zelletirmeyi sein. Bu modelde gelen CPU seimlerini,
fiyat farklarn ve varsaylan seimi kaydedin.
Bulduunuz CPU seimlerinde en hzl, en yava ve en az bir dier CPU seimi iin
karlatrma sonularnn bir Internet aramasn yapn.
Hangi performans farklarn buldunuz? Bu fiyatlara nasl yansyor?
CPUlarnz Bilin
Bu blmde PCnin CPUsunun basit elemanlarn ve fonksiyonlarn grdnz. Kiisel
bilgisayarn 20 yldan fazla varlnda CPUnun inanlmaz evrimini anlayabilmeniz iin tarihi
bir gr saland.
Bu blmdeki bilgiye sitede tekrar tekrar atfta bulunulacaktr. L1 ve L2 nbelleklerini, CPU
hzlarn ve saat iftleme zelliklerini ezberlemek iin zamannz ayrn. Bunlar iyi bir teknik
elemann bir kitaba bavurmadan syleyebilecei gereklerdir.
CPUlarn Montaj
CPUlarn montaj ya da deitirilmesi ok ak ve kolay bir ilemdir. Fan ve s alc
dzenei karr, CPUyu yerinden alr ve yeni CPUyu yerine yerletirirsiniz. Ardndan da
fan ve s alc dzenei geri takarsnz. Yeni CPU almak ya da var olan CPUnuzu
deitirmek iki nemli soruyla balar:
CPUnuzu deitirmenize gerek var m?
Bilgisayarnza hangi CPUyu koyabilirsiniz?
CPUyu Neden Deitirmeliyiz?
CPU sisteminizin beynidir. Bu yzden eski ve yava bir CPUyu karp yerine yeni ve hzl
bir CPU taktnzda bilgisayarnzn daha hzl almasn beklemek, doal olarak doru bir
varsaym gibi grnr. phesiz yle olacaktr, ancak bundan nce masraf, soutma ve
performans gibi bir ka konuyu deerlendirmelisiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 99
Masraf: Eer eski bir CPUnuz varsa, daha hzl bir versiyonunu piyasada perakende
olarak bulamama ihtimaliniz olduka yksektir. Bu durumda CPUnuzu yeni bir
taneyle deitirmeniz, anakartn ve olaslkla RAMlerin de deitirilmesini gerektirir.
Bu yaplabilir ancak maliyet asndan mantkl mdr? Bu ykseltme ile btn sistemi
deitirmek kyaslandnda aralarndaki fark nedir?
Soutma: Hzl CPUlar yavalarndan daha ok snr. Eer yeni bir CPU alrsanz,
daha gl ilemcinin yaratt sy datmak iin byk bir ihtimalle yeni bir fana
ihtiya duyacaksnz. Buna ek olarak, kasa fanlarnzn yetersiz olduunu ve CPUnun
fazla snmasna ve sistemin kilitlenmesine neden olduunu da fark edebilirsiniz.
Performans: Daha hzl bir CPU bilgisayarnzn daha hzl almasn salayacaktr,
ama ne kadar? Sonu genelde hayal krkldr. Siteyi incelediinizde, baka alanlarda
yaplabilecek ykseltmelerin sistem performans zerinde ok daha gl etki
yaratabileceini kefedeceksiniz.
Doru CPUyu Semek
Karar verme aamasndan getiniz ve yeni bir CPU alacaksnz. Belki de yeni bir sistem
oluturmaktasnz, ya da yalnzca CPUnuzu ykseltmeye karar verdiniz. Size verilen belgeler
arasnda en nemli yegane para anakart kitapdr. Her bilgisayar, kullanabileceiniz
CPUlar ve CPU kurulumundaki dikkat edilmesi gereken zel durumlarla ilgili btn
ayrntlar ieren bu nemli kitapkla birlikte gelmelidir. Genel olarak, ilk bir ka sayfada,
anakart kitap size sisteminizin kaldrabilecei CPUlarn tam olarak hangileri olduunu
anlatacaktr.
Eer anakart kitapnz yoksa bilgisayarnz aldnz yeri arayn ve kitap sorun. Eer
onlarda da yoksa evrimii olarak bulabilirsiniz.

lk dnmeniz gereken, sokettir. Bir Athlon 64 X2yi Pentium D soketine takamazsnz,
yerine oturmaz! Eer anakartnz kurmak istediiniz CPUyu listelemise, alverie
balamaya hazrsnzdr.
CPU Satn Almak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 100
CPU satn almak biraz kumar gibi olabilir, nk ou maaza CPU bozuk deilse iade kabul
etmez. Eer dikkatli olmazsanz, sisteminize uygun olmayan kullanamadnz bir CPU
elinizde kalr. Size bir ka ipucu.
CPU'lar iki ekilde paketlenmi olarak gelir; perakende olarak kutuda bulunan CPU'lar ya da
OEM CPUlar. Perakende kutulanm CPU'larn iki avantaj vardr. Birincisi, markal
olmalardr. Piyasada artc derecede ok miktarda yasad CPU bulunmaktadr. kincisi, o
ilemciyle dzgn alacak bir fan iermeleridir.
Maazalarn ounda, montaj alveriin iinde dahildir ve ok ucuz bir fiyata yeni CPUnuzu
takacaklardr. Bazen bundan yararlanabilirsiniz, bu bilgisayarnzdan bir ka gn uzakta
kalmanz anlamna gelebilir de. Niye ii bilen bir teknisyen byle yapsn diye dnebilirsiniz
ama bu ekilde ansnza ksmek durumunda kalmyorsunuz. rnein araba yan da
deitirmek ok kolaydr ama bunu servise yaptrrsnz.
Montaj iin Hazrlk
Yeni CPUnuzun anakartla uyumlu olarak alacandan emin olduunuzda, anakart
kitapnz an ve CPU iin ayarlamanz gereken kk jumperlar ya da anahtarlar olup
olmadna bakn. Bu jumperlar anakart hzn, oklaycy ya da voltaj ayarlyor olabilir.
Anakart kitapna zaman ayrarak okuyun ve bu jumper ve switchleri uygun ekilde
ayarlayn.
Genelde, CPU fan olarak isimlendirilen fan g balaycsnn yerini belirleyin.

ou CPU, fan iin bir tr balant braketi kullanr. Bu braketlerin bazlar anakartn altndan
balanmay gerektirmektedir, bu da sistem kasasndan anakart karmanz gerektii anlamna
gelir.
Eer eski CPUyu yerinden karyorsanz, eski fan da karmanz gerekir. CPU fanlarn
karma ilemi sizi bir PC zerinde yaptnz herhangi bir fiziksel ilemden daha ok
korkutsun. ou (hepsi deil) CPU fannn soketinin her iki tarafnda metal kskalar vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 101
Bu kskalar genelde dz bir tornavidayla karlmay gerektirir. O eski fan karmak iin
tahmin ettiinizden daha fazla gce ihtiyacnz olacak; yani zaman ayrn ve karn onu!
ou anakartta jumper (ksa devre teli geici devre teli) ya da anahtar bulunmaz
Herhangi bir ey yapmadan nce ESD emniyetini salayn. G kaynann kesik ve
sistemin fiten ekilmi olduundan emin olun.
Eskisi uyumlu olsa da, yeni CPU iin yeni bir fan kullanmak iyi bir fikirdir. Fanlar da
yalanr ve lr!
PGA Tip CPU Montaj
PGA, yani balant aya zgara dzeni (pin grid array) CPUlar yerletirmek ve karma
greceli olarak kolay bir ilemdir; sadece pinlere (balant ayaklarna) dokunmayn! Yoksa
CPUyu bozabilirsiniz.
CPUnun pinlerinin yalnzca tek bir dorultuda takldnda, uyduuna dikkat edin. Bu
ynelim iaretleri CPUyu dzgn ekilde takmanza yardmc olmak iin tasarlanmtr.
Ynelim iaretleri CPUyu yanl takmanz ok zorlatrsa da, CPUyu yanl takmak
neredeyse kesin olarak CPUyu, anakart ya da her ikisini birden tamamen bozacaktr.
Yerletirmek iin, ZIF, yani sfr yerletirme kuvveti (zero insertion force) soket kolunu ya da
metal kapa kaldrn. CPUyu dzgn dorultuya getirin. Bu durumda kolayca yerine
girmelidir. Eer girmiyorsa, dorultusuna tekrar bakn ve CPUnun zerinde bklm pinler
olup olmadn kontrol edin.
Eer ok hafif eilmi bir pin grrseniz, kaln ulu bir mekanik kurun kalemle (0.9 mm)
dzeltmeyi deneyin. Kalemden kurunu karn, eilmi pini kalemin ucundan ieri geirin ve
dzeltin. Dikkatli olun! Pin krlrsa CPU bozulur. CPUnun (pinler hi grnmeyecek
ekilde) tamamen girdiine emin olduktan sonra soket kolunu kapatn ya da metal kapa
kapatn.
imdi sra fanda! Fan yerletirmeden nce, az bir miktar s macunu olarak bilinen termal
bileik (heat dope) eklemeniz gerekir. Fanlarn ounda bileik olarak zerlerinde gelir; bu
nceden macunlanm fanlarn st kk bir kare bantla kapatlmtr. Varsa fan yerine
takmadan nce bunu karn. Eer bir tpten termal bileii koymanz gerekiyorsa, ok az bir
miktarn yeterli olduunu bilmelisiniz! Olabildiince ince, yaygn ve dzenli bir biimde
srn.
Fanlar sabitleme ii en usta PC teknisyenini bile biraz tedirgin eder. ou zaman fan yerine
takabilmek iin olduka (zannettiinizden) fazla g harcamanz fazla gerekir. Ayrca,
yerletirdiiniz fann CPUyla uyumlu olduundan emin olun.
Yeni CPUnuzu Snamak
Bir sonraki adm iin bilgisayarnz an ve sistemin balayp balamadna bakn. Eer
hayat mkemmel olsayd, btn CPU montajlar sistemin mutlu bir ekilde balamasyla
sonlanrd. Ne yazk ki, gerekte bazen ON dmesine bastnzda hi bir ey olmaz.
Byle bir durumda ilk olarak sistemin g kaynann takl olduundan emin olun. kinci
olarak ise, CPUnun sokete iyice yerlemi olup olmadn kontrol edin. Kafanz indirin ve

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 102
balants yaplm CPUya yanndan bakn. CPU tellerinden herhangi biri grnyor mu?
CPU yerinde olmas gereken dzeyde mi? Eer deilse CPUyu karp tekrar takn. Eer
sistem balamyorsa, jumper ayarlarn kontrol edin. Bunlar kartrmak hi de zor deildir.
Bilgisayar altnda, bir ka saniye iinde CPU fannn dndnden emin olun. Hemen
dnmeye balamyorsa bu sorun deildir, ancak en fazla 30 saniye iinde almaya balamas
gerekir.

Soutma Sanat
ok uzun yllar nce CPUlar herhangi bir tip soutma gerecine ihtiya duymuyordu. CPUyu
yerine takardnz ve alrd. Ama o gnler gemite kald, hem de uzak gemite. Eer
modern bir CPUyu takyorsanz, onu soutmalsnz. Neyse ki, seenekleriniz var.
OEM Fanlar
OEM fanlar perakende olarak kutulanm satlan CPUlarda bulunur. Oysa ki OEM CPUlar
genelde fanla birlikte gelmez. lgnca deil mi? OEM fanlarnn bir tek byk avantaj
vardr: CPUnuzla kesinlikle alacan bilirsiniz.
zellemi Fanlar

ou firma farkl CPUlar iin nc parti fanlar satar. Genelde bunlarn uzaklatrdklar
s OEM fanlarndan daha fazladr. Bu fanlar sisteminizin iinde gerekten de ok ho
grnmek iin gz alc tasarmlarla gelirler ve bazlar kldr!
Sv Soutma

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 103

Son seenek en etkileyici olandr. Bu doru, bilgisayar kasanzn iine kk bir akkanl
soutucu sistemi koyabilirsiniz. Sv soutucu, CPUnuzun zerinde oturan kk bir metal
bloun iinden bir sv (genelde su) geirmek ve sy emmek suretiyle alr. Sv blok
tarafndan stlr, bloktan darya karak onu soutan bir paraya gider daha sonra tekrar
bloun iine pompalanr. Herhangi bir sv soutma sistemi ksmdan oluur.
CPUnun zerinde oturan bir metal blok
Svy hareket ettirmek iin bir pompa
Svy soutmak iin bir gere
Ve tabii ki bunlar birbirine balamak iin bir hortum sistemine ihtiyacnz var! ekilde tipik
bir sv soutmal CPU grlmektedir.
Sv soutma sistemlerini satan bir ka firma mevcut. Olduka etkileyici grnmlerine ve
CPUnuzu gerekten de soutmalarna ramen, gerekte overclock yapmadnz ya da daha
sessiz bir sistem istemediiniz takdirde, herhangi bir fan gayet yeterli olacaktr.
CPU soutma sisteminiz sessiz de grltl de olsa her zaman her eyi temiz tutmay
aklnzda bulundurun. Ayda bir sktrlm hava ieren spreylerden aln ve radyatrdeki
tozlar temizleyin. CPUlar sya ok duyarldr; kt alan bir fan (sistem kilitlenmeleri,
arka arkaya bilgisayarn tekrar balamas vb.) pek ok sorun yaratabilir.

Overclocking
PUnun almas iin, anakart hznn, oklaycnn ve voltajnn dzgn ayarlanm olmas
gerekmektedir. ou modern sistemde, anakart CPUID fonksiyonlarn kullanarak bu

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 104
seenekleri otomatik olarak ayarlar. Baz anakartlar jumperlar kullanarak, bir CMOS ayarn
deitirerek ya da yazlm kullanarak bu ayarlar elle deitirmenize olanak tanr. Pek ok
hevesli, performans arttrmak iin bunlar zellikle deitirmektedir.
Baka bir ey sylemeden nce, sizi CPUyu kastl olarak overclock etmenin garanti koullarnn dna
kmak olduu konusunda uyaralm. Overclockingin CPUlara hasar vedii veya tamamen almaz
duruma getirdii bilinen bir gerektir. Overclocking sisteminizi dengesiz bir hale getirebilir ve
kitlenmeler ve yeniden balamalara neden olabilir. Buradaki ama size yalnzca uygulama konusunda
bilgi vermektir. Siz kendi kararlarnz alabilirsiniz.

CPU reticileri overclockingden hazzetmezler. Neden daha ucuz ve yava bir CPU alp onu
daha hzl altrabilecekken daha hzl bir CPUya daha fazla para deyesiniz? Bu nedenle
CPU reticileri (zellikle Intel), uygulama konusunda cesaret krmak bakmndan ok ileri
gittiler. rnein hem AMD hem de Intel imdi CPUlarn kilitli oklayclar ve zel ar hz
(overspeed) elektronik paralaryla birlikte reterek uygulamaclar caydrmaya almaktadr.
Intel ya da AMDnin son kullanclarn ilemcileriyle ne yaptklarn pek umursadklar
dnlemez. Size ait; riski de siz alyorsunuz. Ancak, baz sulular CPUlar olduklarndan
daha hzlym gibi iaretleyip satarak epey para kazanmann yolunu buldular.
Overclock edilmi bu sahte CPUlar, phelenmeden perakende alveri yapan mteriler ve
son kullanclar tarafndan satn aldnda bir kabusa yol at. CPUlarda problem ortaya
ktnda masumane garanti iin geri getirdiklerinde CPUlarnn sahte ve garantilerin
geersiz olduunu kefettiler.
Eer kesin olarak ne tip bir CPU kullandnz bilmek istiyorsanz, ok popler bir yazlm
olan CPU-Zyi bilgisayarnza cretsiz olarak indirebilirsiniz. CPU-Z size CPUnuzla ilgili
bilmek isteyebileceiniz btn bilgileri verecektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 105
Pek ok insan bir ka ayar yaparak baarl bir biimde overclock yapmaktadr. lk olarak,
jumperlar, CMOS ayarlar ve yazlm konfigrasyonu kullanarak sisteminizin anakart hzn
deitirin. Bunu bir jumper ya da CMOS ayarn deitirerek yapabilirsiniz.
Varsaylan ayarlar geersiz klmak sisteminizin tamamen kilitlenmesine neden olabilir. Bu
noktada CPUyu karp tekrar yerletirmek de anakart hayata dndrmez. Anakartlarn
ounda CMOS clear ad verilen bir jumper ayar bulunmaktadr. Bu ayar CMOSun
varsaylan ayarlara geri dnmesini salar.
Modern bir sistemde overclockingi denemeden nce CMOS clear jumpern bulun ve nasl
kullanacanzdan emin olun!
3.Hafza Birimleri (RAM)
RAM'i Anlamak
Bazen birileri gelir ve bilgisayar becerilerini anlatmaya balar. Onlarn ne kadar iyi
bildiklerini grmek iin onlara birka soru sorulmas gerekir. Sorulmas gereken ilk iki soru
da RAM "rastgele eriimli hafza" (random access memory)'yi yani CPU iin alan bellei
kapsamaldr.

Bilgisayarnzda ne kadar RAM var?
RAM nedir ve her PC de olmas neden ok nemlidir?

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 106

Bu sorulardan ikisini de cevaplayabilir misiniz? Eer cevaplayamyorsanz zlmeyin, bu
blm bitirmeden nce her ikisini de nasl cevaplayacanz bileceksiniz. RAM hakknda
imdiye kadar ne bildiinizi gzden geirmeye balayalm.

Kullanmda olmadklarnda, programlar ve veriler yn depolama alannda tutulur. Genellikle
bu sabit disk olmakla beraber, USB bellek, CD-ROM veya dier aygtlar da olabilir.
Windows'da bir ikona tklayarak bir program balattnzda, program yn depolama
aygtndan RAM'e kopyalanr ve ardndan alr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 107

Tm PC lerde CPU'nun DRAM yani dinamik rastgele eriimli hafza (dynamic random access
memory) birimini RAM gibi kullandn bir nceki blmde grdnz. CPU'larda olduu
gibi DRAM de uzun yllar sren SDRAM, RDRAM ve DDR RAM gibi isim deiikliklerine
urayarak gelitirilmi ve DRAM teknolojisi elde edilmitir. Bu blm DRAM'in nasl
altnn aklamas ile balar ve ardndan orijinal DRAM'i nasl gelitirdiklerini renmek
iin son birka ylda kullanlan DRAM trleri ile devam eder.

DRAM
CPU blmnde tartld gibi DRAM, hcreler barndran ve her hcrede bir veya sfr
bulunduran numaralandrlm satrlardan oluan bir elektronik hesap izelgesi gibidir. imdi
fiziksel olarak ne olduuna bakalm.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 108

Her bir hesap izelgesi hcresi, mikroskobik kondansatrler ve transistrler kullanarak tek bir
bit (sfr veya bir) tutabilen zel bir eit yar iletkendir. DRAM reticileri, belirli sayda bit
barndrabilen yongalar ierisine bu yar iletkenleri yerletirirler. Yongalar ierisindeki bitler
satr ve stunlar kullanlarak dikdrtgen biimde sralanrlar.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 109
Her bir yonga, kodun barndrabilecei satr says ile snrldr. Kodun her bir satrn
elektronik hesap izelgesindeki satrlardan biri gibi dnn; bir yonga milyon adet kod satr
depolayabilirken dier bir yonga milyar satrn zerinde depolayabilir. Her bir yonga ayn
zamanda kodun ynetebilecei satrlarn geniliiyle snrldr. Bylece bir yonga 8-bit
geniliinde veri ynetebilirken dieri 16-bit geniliinde veri ynetebilir.
Teknik okullar yongalar byte'dan ziyade bitlerle tanmlarlar, yani srasyla x8 ve x16. Hesap
izelgesini satr ve stunlarn says ile tanmladnz gibi hafza reticileri de RAM
yongalarn ayn yolla tanmlar. rnein 1.048.576 satr ve 8 stun barndran tek bir DRAM
yongas 1M x 8 yonga olacaktr. Burada M megabyte (2^20 byte) da olduu gibi "mega" nn
ksaltmasdr. DRAM yongasna bakarak onun boyutunu sylemek imkansz deilse de
zordur. Yongalar zerindeki kk saylarn anlamn sadece DRAM reticileri bilirler. Buna
ramen bazen iyi tahminde bulunabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 110

DRAM'i Organize Etmek
Dk maliyet, yksek hz ve olduka kk yap ierisinde ok miktarda veri barndrma
kapasitesinden dolay DRAM, 1970'lerin ortasndan bu yana tm bilgisayarlarda kullanlan

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 111
standart RAM olmutur. DRAM sadece PC'lerde deil, otomobilden otomatik ekmek yapan
makinelere kadar her aygtta bulunabilir.

PC, DRAM asndan ok spesifik gereksinimlere sahiptir. Orijinal 8088 ilemcisi 8-bit'lik bir
FSB (front side bus, yani ana hafza (RAM) ile merkezi ilemci birimini (CPU) balayan
mikro ilemcideki veriyolu) barndrmaktayd. 8088 ilemcisine verilen tm komutlar ayrk 8-
bitlik bloklar halindeydi. Bu nedenle, 8 bitlik (1 byte) bloklar halinde veri depolayan RAM'e
ihtiyacnz vard. yle ki CPU, her kod satr istediinde hafza kontrolcs veri veriyoluna 8
bitlik bir blok koyabilmeliydi. Bu CPU'ya (veya CPU'dan) veri akn en uygun hale getirdi.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 112


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 113
imdilerde DRAM yongalar 1 bit'den daha byk geniliklere sahip olabilirken gemite tm
DRAM yongalar 1 bit genilikteydi. Bu sadece 64K x 1 veya 256 x 1 gibi daima 1 bit
geniliinde boyutlara sahip olmanz anlamnna gelmekteydi.

Peki nasl 1 bit genilikli DRAM 8 bit genilikli hafza haline dnt? Cevap ok basit; sekiz
adet 1 bit genilikli yongalar aln ve onlar elektronik olarak sekiz geniliinde olacak ekilde
hafza kontrolc yongasna sralayn. ncelikle anakart zerindeki satr ierisine sekiz adet 1
bit genilikli yongalar koyun ve ardndan DRAM yongalarnn bu satrn "byte genilikli"
hafza yapmak amacyla hafza kontrolc yongasna balayn. CPU'ya, tek bir 8 bit genilikli
DRAM yongasna benzeyen sekiz adet 1 bit genilikli DRAM yongas yaptnz.
Uygulamal DRAM

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 114

DRAM hakknda daha fazla bilgi edinmeden nce kritik noktay ok ak hale getirelim.
8088'in nceki blmde makine dilini ilk grdnzde "kod kitabndaki" tm rnekler tam
olarak 1 bytelk komutlard. ekilde kod kitabn yeniden gstermektedir. Tm komutlarn
nasl 1 byte olduuna baknz.
Gerek biraz farkldr. 8088 makine dili komutlarnn ou 1 byte'dr. Fakat birka ok
karmak komut 2 byte gerektirir. rnein, aadaki komut CPU'ya 163 byte hareket
etmesini "RAM hesap izelgesi boyunca" ve oradaki komut ne ise onu altrmasn syler.
1110100110100011
Buradaki sorun komutun 1 byte geniliinde deil de 2 byte geniliinde olmasdr! Peki 8088
bunu nasl ynetti? Basit; o yalnzca komutu 1 kerede 1 byte ald ama komutu ynetmek iin
iki kez ald. nk MCC RAM'e iki kez gitmek zorundayd, fakat ie yarad.
Tamam, komutlarn bazlar 1 byte genilikten daha fazla ise neden Intel 8088'i 16-bitlik FSB
ile retmedi? Daha iyi olmaz myd? Intel 8086 olarak adlandrlan CPU'yu icat etti. 8086

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 115
aslnda 8088 den daha ncedir ve kk bir detay haricinde 8088'e tam olarak benzerdi. O
detayda 16 bitlik FBS'ye sahip olmasyd. IBM 8088 yerine 8086, 1 byte genilikli RAM
yerine 2 byte genilikli RAM kullanabilirdi. Elbette onlarn byle bir RAM'i ynetmek iin
hafza kontrolc yongasn icat etmeleri gerekecekti.
Neden Intel IBM'e 8088 yerine 8086 satmad? ki nedeni vard. Birincisi, hi kimse iki byte'
bir kerede karlayabilen MCC veya RAM icat etmedi. Elbette ki yongalar icat edildi; fakat
ok pahallard ve IBM hi kimsenin bir kiisel bilgisayar iin 12.000 $ demek
istemeyeceini dnd. Bylece IBM, Intel 8086 yerine Intel 8088 satn ald ve tm
RAM'lerimiz byte olarak geldi. Fakat tahmin edeceiniz gibi bu ok uzun sre bu ekilde
kalmad.

DRAM Modlleri ve RAM Trleri
DRAM Modlleri
CPU veriyolu boyutlar arttnda, veriyolunu doldurmak iin yeterince geni RAM'e ihtiya
olur. rnein, Intel 80386 CPU'su 32 bit veri veriyoluna sahiptir ve bu nedenle 32 bit
genilikli DRAM'e ihtiya vardr. Bir anakart zerinde 32 adet 1 bit genilikli DRAM
yongasna sahip olduumuzu dnelim. Alan israfn dnn!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 116

DRAM reticileri, x4, x8 ve x16 gibi daha geni DRAM yongalar gelitirerek ve onlar ok
ksml olarak stick (ubuk) veya module (modl) biiminde adlandrlan kk devre
emalar zerine yerletirerek buna zm buldular. ekilde sekiz DRAM yongal SIMM,
yani tek sral hafza modl (single inline memory module) olarak adlandrlan eski bir
modl grlmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 117

Modern bir makineye RAM eklemeniz, sz edilen anakart iin doru modl veya modlleri
bulmanz gerektirir. Anakart kitapnz size tam olarak ne tr bir modle ihtiyacnz
olduunu ve ne kadar RAM takabileceinizi syler.
Modern CPU'lar eski Intel 8088'den ok daha zariftirler. Onlarn makine dilleri 64 bit (8 byte)
genilie kadar olan komutlara sahiptir. Onlar ayn zamanda 8 bit'den daha fazla
ynetebilmek iin en az 64 bitlik FSB'ye sahiptirler. Bu CPU'lar onlara bir kerede 8 bit veren
RAM istemezler! CPU'ya veya CPU'dan veri akn optimize etmek amacyla modern MCC,
RAM'den bilgi istedii her durumda verinin en az 64-bit olmasn salar.
Modern DRAM modlleri eitli yonga saylarna sahip 32 bit ve 64 bit genilikli form
faktrleriyle gelir. ou teknisyenler bu hafza modllerini kendi genilii ile tanmlar,
rnein x32 ve x64. Bu saynn modl zerindeki tekil DRAM yongalarnn geniliini
tanmlamadna dikkat ediniz! Hafzann ne olduu hakknda herhangi bir ey okuduunuzda
veya duyduunuzda zellikle kiinin DRAM genilii hakknda m, yoksa modl genilii
hakknda m konutuuna dikkat ediniz.
CPU belirli veri byte'na ihtiya duyduunda bu byte'lar adres veriyolu araclyla arr.
CPU bu veriyi depolayan RAM'in ne fiziksel blgesini ne de karakter yapsn bilmez.
rnein 64 bit genilikli hafza bellek dizilerini salamak iin ka tane DRAM yongas
birlikte alr. MCC bunun izini srer ve CPU'ya her gereksinim duyduunda byte' verir.
Tketici RAM'i

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 118
Modern DRAM modlleri byte'dan daha byk boyutlarda olduuna gre neden insanlar hala
ne kadar DRAM'e sahip olduklarn tanmlamak iin "byte" kelimesini kullanyorlar? Kural.
Alkanlk. Genel kullanm RAM'in elektronik yapsn tanmlayan bir etiket kullanmaktan
ziyade, modl zerindeki toplam RAM kapasitesini byte olarak tanmlamaktr. rnein, A
bilgisayar anakart zerinde tek para 512 MB RAM modlne sahip iken, B bilgisayar iki
adet 256 MB modle sahiptir. Her iki sistem de toplamda 512 MB RAM'e sahiptir.
Bu mterilerinizin hakknda endie duyduklar eydir. Ayn zamanda yeterli RAM'e sahip
olmak, sistemlerini canl ve kararl yapar, yeterli olmadnda ise sistem kt alr.
Teknisyen olarak farkl tr birok bilgisayar iin doru RAM'i takma konusunda elbette daha
fazlasn bilmelisiniz.
RAM Trleri

Yeni, daha geni ve daha hzl CPU'lar ve MCC'ler gelitirmek, DRAM reticilerini CPU'ya
ve CPU'dan veri akn optimize etmek iin tek bir noktaya yeterince veri ileten yeni DRAM
teknolojileri icat etmeleri konusunda motive eder.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 119


SDRAM
ok modern sistemler SDRAM, yani ezamanl DRAM (synchronous DRAM)'in bir formunu
kullanr. SDRAM hala DRAM'dir. Fakat CPU ve MCC gibi sistem saatine bal olarak
ezamanldr. Bylece MCC SDRAM'den verinin ne zaman alnmaya hazr olduunu bilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 120

SDRAM balangcn 1996'da DIMM, yani ift ynl hafza modl (dual inline memory
module) ile yapt. nceki SDRAM DIMM'leri geni eitlilikte pin boyutlar ile gelmekteydi.
Masast bilgisayarlarda bulunan en genel pin boyutu 168 pin trndeydi. Dizst DIMM'leri
68 pin, 144 pin veya 172 pin mikro DIMM paketlerinde ve 72 pin, 144 pin veya 200 pin
kk anahat DIMM (small outline DIMM / SO-DIMM) biim faktrnde idi.
32 bit ve 72 pin SO-DIMM haricinde tm bu DIMM eitlilii Pentium'dan bu yana her
CPU'nun 64-bitlik veri veriyolunu karlamak amacyla 64 bit genilikli veri ortaya kard.
SDRAM'in avantajn kullanmak iin SDRAM kullanan PC tasarlamaya ihtiyacnz vard.
Eer 168 pin DIMM iin yuvas olan bir sisteme sahip idiyseniz, sisteminiz SDRAM
kullanrd. DIMM yuvalarndan herhangi birindeki bir DIMM 64 bit veriyolunu
doldurmalyd. Bylece her yuva bir bank (yn) olarak adlandrld. Bir, iki veya daha fazla
modl takabilirdiniz ve sistem alrd. 72 pin SO-DIMM kullanan dizst bilgisayarlarda
tam yn yapmak iin iki RAM modl takmanz gerekir. nk her bir modl sadece
veriyolu geniliinin yarsn salar.
SDRAM sistem saatine balanr. Bylece FSB ile uyuan bir saat hzna sahiptir. nceki
SDRAM sistemlerinde temel olarak be farkl saat hz kullanld; 66, 75, 83, 100 ve 133
MHz. RAM hz sistem hzyla uyumak zorunda veya daha yksek olmak zorundayd. Aksi
halde bilgisayar kararsz olacakt veya tamamen almayacakt.
Bu hzlar Intel tarafndan belirtilen standarda bal olarak nceden "PC"de n tanml idi. Bu
nedenle SDRAM hzlar PC66 dan PC133'e kadar deiiyordu. 100 MHz FSB'ye sahip bir
Pentium III bilgisayar iin onu kullanmak amacyla PC100 veya PC133 gibi SDRAM
DIMM'ler satn almanz gerekirdi.

RDRAM
Intel, Pentium 4' gelitirirken geerli SDRAM'in drt-pompal 400 MHz FSB'iy idare etmesi
iin yeterince hzl olamayacan biliyordu. Intel, SDRAM'i daha hzl olan ve Rambus

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 121
firmas tarafndan gelitirilen ve Rambus DRAM veya basite RDRAM olarak adlandrlan
yeni RAM tryle deitirme konusundaki planlarn duyurdu. DRAM teknolojisinde yeni
byk atlm olarak Intel tarafndan seslendirilen RDRAM, 800 MHz'e kadar hzlara
kabiliyordu ki, bu Intel'e Pentium 4' gelitirmesi iin yeni kaplar at.

RDRAM endstride uzun yllar beklenenden daha ok ilgi grd. Fakat RDRAM iin endstri
destei, gelimelerdeki nemli gecikmeler ve SDRAM'den ok fazla fiyatl oluu nedeniyle
meraktan teye gemedi. Bu isteksiz destee ramen neredeyse tm ana PC reticileri ksa bir
sre RDRAM kullanan sistemlerini sattlar. Teknisyenlerin grne gre RDRAM
SDRAM'in neredeyse tm karakteristiklerini paylayor. RDRAM modl RIMM olarak
adlandrlr. Fakat bu durumda harfler tam olarak hibir eye dayanmyor; onlar sadece kafiye.
SIMM'ler, DIMM'ler ve imdi RIMM'ler.

RDRAM RIMM'ler iki boyutta ktlar; masast bilgisayarlar iin 184 pin ve laptoplar iin
160 pin SO-RIMM olarak. RIMM'lerle ayn temel boyuta sahip olmalar nedeniyle kazara
RIMM'i DIMM yuvasna veya tam tersi takmamanzdan emin olmak iin DIMM lerden farkl
anahtarland. RDRAM ayn zamanda hz oranna sahipti: 600 MHz, 700 MHz, 800 MHz veya
1066 MHz. RDRAM ilgin bir ift kanal mimari kulland. Her bir RIMM 64 bit geniliinde
idi. Fakat Rambus MCC veri kurtarmann hzn artrmak amacyla iki modl arasnda
deiimliydi. Bu ift kanal mimarisini kullanmak iin iki ift RIMM takmanz gerekiyordu.
RDRAM anakartlar ayn zamanda tm RIMM yuvalarnn doldurulmasn gerektiriyordu.
Yuvalarn kullanlmayan iftlerinin RDRAM sistemini gerei gibi sonlandrarak aktive etmek
amacyla, her bir yuvaya takl bir CRIMM, yani sreklilik RIMM (continuity RIMM) olarak
adlandrlan pasif bir aygta ihtiyac vard.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 122
RDRAM, yksek hzl PC'ler iin etkileyici imkanlar salad. Fakat onu zorlayan engele
takld. Birincisi, teknoloji tamamen Rambus tarafndan sahiplenildi ve eer onu retmek
isterseniz Rambus'a istedikleri lisans bedelini demek zorundaydnz. Bu direk olarak ikinci
soruna yol at; pahallk. RDRAM fiyat SDRAM'den olduka fazladr. ncs, Rambus
ve Intel teknoloji iin tamamen kapal bir anlama yapt. RDRAM sadece Intel yapm
MCC'ler kullanan Pentium 4 sistemlerde alt. AMD ansszd. Endstrinin geri kalan
alternatif yksek hzl RAM zm aramalyd.

DDR SDRAM
AMD ve ou temel sistem ve hafza reticisi, DDR SDRAM yani ift veri oranl SDRAM
(double data rate SDRAM) desteklerini ortaya koydular. DDR SDRAM, temel olarak
Rambus'dan kopyaland. Her saat dngs bana iki ilem yaparak SDRAM'in ilem hacmi
ikiye katland. Bu Athlon ve sonraki AMD ilemcilerinin ift pompal (bir dng bana 2 bit
verisi) FSB'si ile uyumludur. DDR SDRAM RDRAM kadar hzl almaz ve nispeten dk
FSB hz onu tartlabilir bir noktaya getirse de fiyat mevcut SDRAM'den sadece bir miktar
fazladr.

Masast bilgisayarlar iin DDR SDRAM 184 pinli DIMM'ler halindedir. Bu DIMM'ler 168
pinli DIMM'lerle fiziksel boyut olarak uyuur fakat pin olarak tamamen uyumaz. ki tr
RAM'in yuvalar benzer gibi grnse de farkl klavuz entiklere sahiptirler ki, bu da farkl
RAM'leri birbirinin yuvalarna takmay imkansz hale getirir. Laptoplarn DDR SDRAM'leri
200 pinli SO-DIMM veya 172 pinli micro-DIMM'ler eklindedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 123

DDR modller, tam olarak Rambus tarafndan balatlan RAM boyunca ynetilebilecek
verinin, saniye bana byte saysna dayanan olduka ilgin adlandrma kuraln kullanrlar.
Saniye bana byte' belirlemek iin MHz hzn aln ve 8 byte (tm DDR SDRAM
modllerinin genilii) ile arpn. 400 MHz 8 ile arpldnda saniyede 3200 byte eder. Yeni
terim oluturmak iin bana PC ksaltmasn koyun: PC3200.
ou teknisyen kiisel DDR yongalar iin kullanlan adlandrma kuraln da kullanr;
rnein, DDR400, 200 MHz saat frekansnda alan 400 MHz DDR SDRAM yongas
anlamndadr. DDRxxx terimi gerekte yalnzca kiisel DDR yongalar iin ve PCxxxx DDR
modlleri iin olsa da, RAM'in her hz iin bu iki isim gelenei, her terimin genel olarak yer
deitirebilir ekilde kullanlmasyla bir zorluk oluturmaktadr.
Aadaki tablo DDR'n tm hzlarn gstermektedir ve bunlarn hepsi yaygn olarak
kullanlmamaktadr.
Saat Hz DDR Hz Kategorisi PC Hz Kategorisi
100 MHz DDR200 PC1600
133 MHz DDR266 PC2100
166 MHz DDR333 PC2700
200 MHz DDR400 PC3200
217 MHz DDR433 PC3500
233 MHz DDR466 PC3700
250 MHz DDR500 PC4000
275 MHz DDR550 PC4400
300 MHz DDR600 PC4800

AMD, VIA ve dier reticilerin liderliinde PC endstrisi, standart RAM sistemi olarak DDR
SDRAM'e adapte oldu. Intel RDRAM gerektiren anakartlar ve hafza modllerini retmeyi
2003 yaznda yumuatt ve durdurdu.
PC teknolojisi hakknda emin olunmas gereken bir ey daha var; kopyalanabilecek herhangi
gzel bir fikir kopyalanr. Rambus'n en iyi kavramlarndan birisi ilem hacmini artrmak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 124
amacyla iki RDRAM modln birlikte kullanan ift kanal mimari idi. reticiler
anakartlarn DDR SDRAM kullanarak ift kanal mimariyi destekleyen MCC'ler ile
yenilediler. ift kanal DDR anakartlar normal DDR modller kullanrlar. Bununla birlikte
reticiler sklkla ift kanal RAM olarak adlandrdklar eleen iftler halinde RAM satarlar.

ift kanal DDR, RDRAM gibi alr fakat iki ayn DDR modlne sahip olmal ve ift
olarak ayarlanm iki benzer yuvaya taklmaldr. RDRAM'in aksine ift kanal DDR, CRIMM
gibi herhangi bir eye sahip deildir; yani kullanlmayan yuva iftlerine herhangi bir ey
takmak zorunda deilsiniz.
ift kanal DDR teknolojisi ok kullanldr. Fakat ayn zamanda her sistem ile deien birka
garipliklere sahiptir. Baz anakartlar DDR SDRAM yuvasna sahiptir. Ancak ift kanal
DDR sadece yuvalardan ikisine DDR SDRAM taktnzda alr. Eer nc yuvay
doldurursanz sistem takl RAM kapasitesinin tamamn kullanacaktr. Fakat ift kanal
zelliini kapatacaktr ve size bir ey sylemeyecektir! ift yuvalar mavidir; nc yuva
siyahtr.

DDR2 SDRAM
DDR SDRAM'in en hzl srmleri PC4800'de alr. Bu saniyede 4.8 gigabyte veri ilem
hacmidir! Bu tr bir hzn ou kullancy tatmin edeceini dneceksiniz. Drst olmak
gerekirse yaklak olarak gerekten 5 Gbps'da alan DRAM imdilik ok hzldr. Fakat,
sregelen hz art gelecekte bu hzlarn dahi yeterince iyi olmayacan gstermektedir.
Bunu dnerek RAM endstrisi DDR2'yi kartt.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 125

DDR2 SDRAM, DDR'dan daha az enerji kullanan ve daha hzl alan baz elektriksel
karakteristiklerinin gelitirildii bir DDR SDRAM'dir. DDR2'deki byk hz art yongalar
zerindeki giri/k devrelerinin frekansn iki kat artrarak ortaya kmtr. Bu, veriyi
saklayan para olan RAM ekirdeinin hzn artrmaz. Fakat giri/k hzlandrr ve zel
tamponlar ekleyerek (bir nevi tampon bellek / cache) DDR2'yi normal DDR'dan ok daha
hzl altrr. DDR2 DDR ile uyumlu olmayan 240 pin DIMM kullanr. Tek kanal ve ift
kanal DDR2 ile alan anakartlar bulabilirsiniz.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 126
Aadaki tablo genel DDR2 hzlarndan bazlarn gstermektedir.
ekirdek RAM Frekans DDR I/O Hz DDR2 Hz Kategorisi PC Hz Kategorisi
100 MHz 200 MHz DDR2-400 PC2-3200
133 MHz 266 MHz DDR2-533 PC2-4200
166 MHz 333 MHz DDR2-667 PC2-5300
200 MHz 400 MHz DDR2-800 PC2-6400
250 MHz 500 MHz DDR2-1000 PC2-8000

DDR3


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 127







i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 128
RAM Varyasyonlar ve Temel alma Kavramlar
Her RAM snfnda, paketleme, hz, kalite ve az yada ok hatal veriyi ynetme yeteneine
sahip varyasyonlar karnza kar. Yksek teknoloji sistemler genellikle yksek teknoloji
RAM'ler gerektirir ki bu varyasyonlar iyi bilmek teknisyenlikte ok nemlidir.

Tek Tarafl (Single Sided) ve ift Tarafl (Double Sided) DIMM Kavram
Eski FPM-SIMM'lerle balayan ve 240 pinli DDR2 SDRAM ile devam eden RAM
modlnn her eidi iki trden birine sahiptir; tek tarafl (single sided) ve ift tarafl (double
sided). Adndan da anlald gibi tek tarafl RAM modlleri sadece modln bir tarafnda
yongalara sahiptir. ift tarafl RAM modlleri her iki tarafta da yongalara sahiptir. RAM
modllerinin ounluu tek tarafl olmasna karn, retilmi ok miktarda ift tarafl
modller de vardr.
ift tarafl modller temel olarak bir elektrik emas zerine lehimlenmi iki RAM
modldr. Baz anakartlarn onlar kullanamamas veya onlar belirli bir yolla kullanmas
gereinden farkl olarak, ift tarafl RAM'de yanl olan bir ey yoktur.
Gecikme (Latency) Kavram
Son zamanlarda RAM satn aldnzda, satn alnacak RAM'i tanmlamaya alrsanz "CL2"
veya "dk gecikme (low latency)" gibi terimleri fark edebilirsiniz. ki benzer RAM modl
arasnda yzde 20'ye varan fiyat fark grebilir ve her iki modl de DDR400 olmasna ramen
satcnn size pahal olan almanz konusunda basks ile karlaabilirsiniz. nk pahal olan
"daha hzldr".
RAM, eitli oranlarda elektrik sinyallerine yant verir. Bellek kontrolcs hafza satrn
almakta zorlandnda (rnein; ksa bir gecikme) o RAM'den kurtulmay dnn. RAM,
bellek satr isteini gnderdikten sonra bellek kontrolcsnn dier satr sormasndan nce
baka bir gecikme daha olur; RAM hata verir. Bu kavram ite RAM'in istek zamanndaki
gecikmeyi ifade eder. Dk gecikmeli RAM (rnein CL2 gibi) yksek gecikmeli RAM'den
daha hzldr (rnein CL3), nk o daha hzl cevaplar.
Teknisyen bak asna gre, zerinde altnz sistem iin uygun bir RAM salamanz
gereklidir. Eer anakartnza dk gecikmeli modl yerine yksek gecikmeli modl
takarsanz, kararsz veya tamamen l bir PC elde edebilirsiniz. Anakart kitapn
inceleyiniz ve anakartnzn ynetebilecei en hzl RAM'i alnz ve rahat ediniz.
Elik (Parite) ve ECC Kavramlar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 129
Yksek hzlara kldnda ve tipik DRAM yongas tarafndan hareket ettirilen olaanst
miktarda veri olduunda, bazen RAM yongasnn hafza kontrolcye kt veri vermesi
mmkndr. Bu muhakkak RAM hata verecek demek deildir. Bu bilinmeyen bir nedenle iyi
bir DRAM yongasnn gerekte bir olan biti sfr olarak sylemesinden dolay meydana gelen
nadir bir durumdur.

ou durumda, bu nadiren oluan olay meydana geldiinde fark bile edemezsiniz. Fakat baz
ortamlarda bu nadir durumlar dahi ekilmez olur. rnein, bir banka sunucusu saniyede
binlerce evrimii ilemi ynetirken kk bir hatay dahi riske alamaz. Bu nemli
bilgisayarlarn daha salam ve hataya dayankl RAM'e ihtiyac vardr.
Hata alglamal RAM trlerinden ilki elik RAM'i olarak bilinir. Elik RAM'i MCC'nin
verinin doruluunu kontrol etmek iin kulland ekstra bir veri biti (elik biti olarak
adlandrlr) depolar. Elik RAM'i mkemmel deildi; hatay daima alglayamyordu ve MCC
hata bulduunda hatay dzeltemiyordu. Uzun seneler RAM'in hata yaptn sylemenin tek
var olan yolu elik idi.
RAM hatalarn izlemeye ihtiyac olan imdiki PC'ler, ECC, yani hata dzeltme kodu (error
correction code) RAM olarak adlandrlan zel bir RAM tr kullanr. DRAM zerine hata
kontrolnde ECC byk bir ilerlemedir. Birincisi, ECC doru olmayan tek bir biti her zaman
alglar. kincisi, ECC bu hatalar annda dzeltir. Kontrol etme ve dzeltmenin bir bedeli
vardr. nk ECC RAM daima ECC-olmayan (non-ECC) RAM'den daha yavatr.
ECC RAM, her DIMM paket trnde olabilir. "Vay be, belki bu ECC RAM'i denemek
isterim!" demeyin! ECC RAM'in avantajn grebilmek iin ECC'yi kullanmas iin
tasarlanm MCC'li anakarta ihtiyacnz var. Sadece yksek teknoloji sistemler iin pahal
anakartlar ECC kullanr. ECC'nin sadece zel kullanm doas onu tamamen olaanst
yapar. Yllarn tecrbesine sahip olan, ancak ECC RAM hi grmemi ok sayda teknisyen
vardr.
Ortalama bir PC anakart, drtten fazla DRAM modl kabul etmez. nk modller iin drt
fiziksel yuvadan fazlas anakart reticilerine baz ciddi elektriksel sorunlar kartr.
imdilerde ok miktarda RAM kullanan baz sistemler anakart zerinde ok miktarda DRAM
modl kullanma yeteneine ihtiya duyar. Bu genellikle alt veya sekiz adettir. Elektriksel
zorluu amak iin zel DRAM modlleri, DRAM ile MCC arasnda arac olarak davranan
modle tampon (buffering) yonga ekler. Bu zel DRAM'ler buffered veya registered olarak
adlandrlr. DDR2 versiyonu tamamen arabellekli (fully buffered) olarak adlandrlr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 130

ECC'de olduu gibi, bu tr DRAM kullanmak iin tasarlanm MCC'li bir anakarta sahip
olmalsnz. Geri kalan byk miktarda RAM yuvas olan bir anakart sahibi olmaktr.
Buffered/Registered RAM (ECC RAM kadar olmasada) nadirdir ve onu tipik bir masast
sistemde asla grmezsiniz.

RAM le almak ve Montaj
RAM takmak olduka kolay olduu ve olas hatalar geri dndrlemez sonular dourmad
iin, bilgisayarlarda yaplan en yaygn ykseltmedir. RAMi yerine takma eylemi ok kolay
olsa da, aldnz RAM'i makinenize taktnzda almasn garantilemek iin bir ka pf
noktas vardr. Bu blmde doru RAM tipini seme, RAM'i PC'ye takma ve RAM'le ilgili
bir ka sorunu giderme konular anlatlmaktadr.
Biri sistem performansn arttrmak iin hangi ykseltmeyi yapabileceini sorduunuda, hep
ayn cevapla karlar; daha ok RAM ekleyin. RAM eklemek sistem performansnn
tamamn, ilem hzn ve dengesini arttrabilir; eer doru yaparsanz. Hata yaptnz
takdirde, sistemde ciddi bir dengesizlie srklenebilir; rnein sk sk sistem kmelerine ve
yeniden balamalara neden olabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 131

RAM ykseltmesinde istenen sonuca ulamak iin, ilk olarak sistemdeki sorunlarn nedeninin
RAM eksikliinden kaynaklanp kaynaklanmadn bulmalsnz. kinci olarak sistem iin
doru olan RAMi semelisiniz. Son olarak da montaj uygulamalarn doru
gerekletirmelisiniz. Kullanmadnz sre boyunca, RAM ubuklarn antistatik
ambalajlarnn iinde tutun ve elektrostatik boalma yordamlarna sk ekilde uyun.
Bilgisayarn pek ok dier paras gibi RAM'de elektrostatik boalmaya ve teknisyenlerin
yanl kullanmna kar ok hassastr.
RAMe ihtiyacnz var m?
Bir PCde daha ok RAMe gereksinim olduuna dair iki belirti vardr: genel sistemde
yavalk ve ar sabit src kullanm. Eer programlarn yklenmesi sonsuza dek sryor
ve yrtlen programlar taklyor ve yava alyorsa, problemin kayna yetersiz RAM
olabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 132
Temiz bir Windows XP Professional sistemi kurmu bir kullanc, bilgisayarn ilk aldnda
gayet hzl olduunu ancak daha sonra baz programlarda istedii eyleri yaparken, rnein
Adobe Photoshopta fotoraflarn rtularken ya da bir belge taslan grntlerken
ilemlerin ok uzun srdn syledi. Sisteminde yalnzca 256 MB RAM vard ve bu da
Windows XP Professional yrtmek iin yeterli kabul edilebilirdi. Ancak onun ileri iin
ok yetersizdi. RAMi sonuna kadar kullanan programlar altrd iin sistem ancak
emekleme hznda alabiliyordu. Bilgisayarndaki RAMi bir ift 1 GB'lk RAM'lerle
deitirdiinde kullanc istedii performansa kavutu.
Programlar arasnda gei yaparken ar sabit src kullanm da daha fazla RAMe
ihtiyacnz olduunu gsterir. Windows kullanan her bilgisayar, RAMin tamam
kullanmdaysa, sabit srcnzn bir ksmn RAM gibi gsterme kabiliyetine sahiptir. Buna
sayfa dosyas (page file) yada getir-gtr dosyas (swap file) denir.
Eer RAMi programlarla doldurursanz, bilgisayarnz otomatik olarak baz programlar disk
bellei dosyasna yklemeye balayacaktr. Bu ilemi yalnzca ekrana bakarak gremezsiniz.
Bu dei tokular arkaplanda gerekleir. Ancak, Windows programlar RAM ve disk bellei
dosyas arasnda kotururken (bu ileme disk thrashing denir) sabit src LEDinin
lgnlarca yanp sndn grrsnz. Windowsun disk bellei dosyasn zaman zaman
kullanmas doaldr, ancak ar "disk thrashing" daha ok RAMe ihtiyacnz olduunu
gsterir.

Ar "disk thrashing" olduunu, basite LED yanp snmesini gzlemleyerek ya da eitli
nc parti gereleri kullanarak tanlayabilirsiniz. FreeMeter bu konuda tavsiye edilebilir
yazlmdr. Epey uzun zamandr kullanlan, Windowsun btn srmleriyle uyumlu ve
kullanm kolaydr. ekildeki FreeMeter ekran grntsnde, bir miktar page filen
kullanmda olduuna dikkat edin. Bu tamamen normal.
Disk Bellei Dosyasn Kontrol Etmek
Windows sabit srcnzn ne kadarn page file olarak kullanyor? Sradan uygulamalar,
rnein Microsoft Word, Solitaire veya Paint Shop Pro kullandnzda bu dzey arpc
ekilde deiiyor mu? Bu sorularn yant, belli bir sistem iin RAM kullanm ve olas RAM
gereksinimiyle ilgili hzl bir teknik gr salayabilir, o yzden unu deneyin.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 133

Windows 2000/XP size page filea gz atabilmeniz iin Grev Yneticisinden ok kolay bir
yol sunuyor. Grev yneticisine girmek iin ayn anda bir kere Ctrl-Alt-Dele basn.
Performans sekmesine girin. Soldaki ikinci SD kullanm balkl kutu, sabit srcnn
kullanmakta olduu sayfa dosyasn gsterir.
Hi bir uygulama ak deilken sayfa dosyasnn bykl nedir?
Uygulamalar atnzda ne kadar deiiyor?
Sistem RAM nerileri
Microsoft eitli Windows iletim sistemleri iin minimum RAM gereksinimlerini ok dk
tutarak daha ok kullancnn sistemlerini ykseltmesi ya da dntrmesini salamaya
almtr ve bu da iyi bir eydir. Bir Windows XP Professional 64 MB RAMle alr,
yalnzca ondan ok fazla i yapmasn beklemeyin. Mesela Doom III altrmak gibi!
Aadaki tabloda eitli sistemler iin RAM nerileri bulabilirsiniz:
letim Sistemi Microsoft Minimumu Salam Performans G Kullancs
Windows 2000 32 MB 256 MB 512 MB
Windows XP 64 MB 512 MB 1 GB
Windows Vista 512 MB 1 GB 2GB

Mevcut RAM Kapasitesini Belirlemek
RAM almadan nce, sisteminizde ne kadar RAM olduunu bilmeniz gerekir. Windowsun her
srm ayn ekilde alr. Yalnzca Bilgisayarm'dan zellikler'i sein ve sisteminizde ne
kadar RAM olduuna bakn. Eer yeni bir klavyeniz varsa, bu pencereye WINDOWS-

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 134
PAUSE/BREAK tu kombinasyonuyla eriebilirsiniz. Windows 2000 ve XP, Grev
Yneticisindeki kullanl Performans sekmesini bulundurur.

Doru RAM'i almak
Mkemmel bir RAM ykseltmesi yapmak iin, en uygun RAM kapasitesini belirleyin ve
anakartnz iin doru olan RAMi aln. Bu hedeflere doru yol alrken ilk duranz
bilgisayar kasasnn ii ve anakart el kitabnzdr. Kasay an ve ierde ka tane RAM ubuu
olduuna ve ak slot saysna bakn. Anakart kitapnda sistemin kaldrabilecei toplam
RAM kapasitesine ve sisteminizle hangi teknolojinin uyumlu olduuna bakn. Sonuta,
yalnzca SDR SDRAM uyumlu bir sisteme DDR SDRAM takamazsnz ve sisteminiz 784
MB'da kapasitesine ulayorsa iki tane 512 MB DIMM takmak pek iinize yaramayacaktr!
Bu i iin CPU-Z isimli bir yazlmdan da yararlanabilirsiniz. CPU-Z internetten cretsiz
indirilebilen bir programdr. Size anakartnzn zerindeki slot says, kullanlan slotlar, her
slottaki RAM'lerin kesin tipini gsterir ve ok kullanldr. CPU-Z yalnzca RAMinizin
deil, anakartnzn da ilgili dier gecikme srelerini de listeler.
Eer slotunuz varsa, birine 512 MB dierine de 1 GB ubuk taktnzda baarl olma
ansnz yksektir. Ancak, sistemde maksimum dengeyi garantilemek iin, RAMlerin
olabildiince denk olmasna aln. Teknoloji, kapasite ve hz bakmndan eleebilen
RAMler semeye aln. Radikal olarak farkl RAM tipleri iin slot bulunduran anakartlarda
bile, denklii dikkate aln.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 135
Hzlar Kartrmak
Piyasada bu kadar ok farkl hzda DRAM varken, sisteminizde farkl hzdaki DRAMleri
kullanma hevesine kaplabilirsiniz. Her ne kadar pek ok durumda sistemi farkl hzlar
kullanarak altrabilseniz de, en gvenli ve kolay yol anakart kitapnda belirtilen DRAM
hzna bakarak her DRAM parasnn bu hzda altndan emin olmaktr.
En kt durum senaryosu, farkl hzlarda DRAM kullanmak sistemin her bir ka saniyede ya
da dakikada bir kilitlenmesine neden olabilir. Veri bozulmasyla da karlaabilirsiniz. Farkl
hzlar kullanmak bazen dzgn alr, ancak sistem bir ka gn boyunca dzgn alp
dengeli olduunu kantlayana kadar muhasebe ilemlerinizi farkl hzlarda DRAM bulunduran
bir makinede yapmayn. Burada nemli olan nokta udur; bu ekilde deney yaparak,
bilgisayardaki verilerden baka bir eye zarar vermezsiniz.
Bunlardan yeterince bahsettikten sonra modern anakartlarda RAM hzlar ve farkl RAM
kullanmna dair bulunan esneklie gelelim. Birincisi, anakartn belirttiinden daha hzl bir
RAM kullanabilirsiniz. rnein, eer sisteminiz PC3200 DDR2 SDRAMe gereksinim
duyuyorsa, PC4200 DDR2 SDRAM kullanabilirsiniz ve sorun yaamazsnz. Ancak, daha
hzl DRAM sistemi daha hzl altrmayacaktr, bu yzden sistemden gelime beklemeyin.
kincisi, bazen farkl sralara farkl hzlarda DRAM koyarak ie yarar sonular elde
edebilirsiniz. Yalnzca hzlarn anakartn belirledii hzda veya daha hzl olmas gerekir. ki
kanall DDR kullanan bir anakartta ayn sraya farkl hzlarda DRAM koymakla uramayn,
muhtemelen ie yaramayacaktr. Nadiren alt grlmtr, ancak ok dk bir ans.
DIMM ve RIMMleri Takmak


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 136
DRAM takmak o kadar kolaydr ki, teknolojiden fazla anlamayanlarn da yapabilecei bir itir.
lk olarak zerinizdeki statik elektrii atmak iin bir antistatik bileklik takn ya da plak bir
metale dokunarak elektrostatik boalmay nleyin. Ardndan RAM slotlarnn kenarlarndaki
trnaklar dik pozisyondan yana yatk pozisyona getirin ve RAMi elinize aln. Bunu yaparken
temas yerlerine dokunmayn! Salam bir yerleme iin gerekli olan, RAMi yuvasna
oturtacak salam bir ititir. DIMMin durumuna bakarak tamamen oturmu olup olmadn
kontrol edin. Ayn zamanda kenardaki trnaklar da RAM dzgn yerlemise dik konumu
alacaktr.
SPD
Anakartnz, sistem iin doru RAM olduunu varsayarak yerletirdiiniz herhangi bir DIMM
veya RIMMi otomatik olarak bulacak ve ayarlayacaktr. RAM reticileri, modern RAM
ubuklarna SPD (serial presence detect) olarak adlandrlan bir ip eklediler. SPD,
DRAMinizle ilgili, boyut, hz, ECC ya da ECC deil, kaytl ya da kaytsz olmas gibi ve bir
miktar daha teknik detay ieren btn bilgileri depolar.
Bir PC baladnda, SPDyi sorgular ve bylece MCC ubuun zerinde ne kadar RAM
olduunu, ne kadar hzl altn ve dier bilgileri bilir. Herhangi bir program SPDyi
sorgulayabilir. Popler CPU-Z programnda da, RAMle ilgili SPDden alnan veriler
gsterilmektedir.
Btn yeni sistemler RAM zamanlamalarnn doru yaplmas iin SPDlere
gvenmektedirler. Eer bozuk bir SPDsi olan bir RAM ubuu eklerseniz bir POST hata
mesajyla karlarsnz ve sistem almayacaktr. Bozuk bir SPDyi tamir etme olana
yoktur; yeni bir RAM almanz gerekir.
RAM Sayac
Yeni RAMi taktktan sonra, bilgisayar an ve alma ilemlerini dikkatle izleyin. Eer
RAMi dzgn taktysanz, bilgisayardaki RAM sayac yeni bir deer gsterecektir. Eer
RAM deeri aynysa, muhtemelen RAMi anakartn kullanmanz istemedii bir slota taktnz
(rnein, anakarttaki slotlardan birinin dierine gre ncelii varsa) ya da RAM dzgn
ekilde yerlemedi.
Eer bilgisayar balamyorsa ve bo ekran kyorsa, byk olaslkla RAM ubuklarnn
hepsi yanl takldr. Genelde, sorunu belirlemek iin tek yapmanz gereken ikinci defa
bakmaktr. RAM ubuklarn tekrar karp takn ve tekrar altrmay deneyin.
RAM saym kafa kartrcdr. nk RAM milyon ve milyara karlk megabyte ve
gigabyte kullanr. Farkl sistemlerin 256 MB RAMi nasl gstereceiyle ilgili bir ka rnek:
268435456 ( t amol ar ak 256 x 1 MB)
256 M (baz PCler ii sizin iin kolaylatrmaya alr)
262,144 (KB says)
Ne kadar RAM taktnz biliyor olmalsnz, biraz da saduyunuzu kullann. Eer 512 MB
RAMiniz varsa ve 512 daha taktysanz 1 GBa benzeyen bir say grmeniz gerekir. Eer
ikinci ubuu taktktan sonra RAM saymnda 524582912 ile karlayorsanz, emin olun bu
512 MBye benziyor, bir GB deil!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 137
Dizst Bilgisayarlara SO-DIMM Takmak
Yakn zaman ncesine kadar dizst bilgisayarlara RAM eklemek ya imkanszd yada
sisteminizi reticiye yollamanz gerekmekteydi. Yllar boyunca, her dizst bilgisayar
reticisi kendi rnlerinden bakasna uymayan, kullanlmas zor ve astronomik fiyatlar olan
zel RAM paketleri yapyordu. Son bir ka yldr SO-DIMMlerin yaygn kullanma girmesi
bu sorunlar fiilen ortadan kaldrd. Bugn btn dizst bilgisayarlar SO-DIMMlerine
eskiye gre daha kolay erime ans vererek RAM ekleme ya da deitirmeyi mmkn
klmaktadr.

RAMe eriim ou zaman bir panelin ya da klavyenin kaldrlmasn gerektirir. reticiden
reticiye iin yntemi deimektedir. ekilde tipik bir dizst bilgisayarn eriim paneli
grnmektedir. Paneli kenara kaydrarak SO-DIMMleri aa karabilirsiniz. SO-DIMMler
genelde tam eski SO-DIMMler gibi yerletirilmektedir. Pinleri doru pozisyona kaydrn ve
SO-DIMMi sabitleme kliplerinin iine doru takn.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 138
Dizst bilgisayarda herhangi bir i yapmadan nce, sistemi kapatn ve prizden ekin; pilleri
de karn. Bir antistatik bileklik kullann. nk dizst bilgisayarlar elektrostastik
boalmaya masast PClerden ok daha duyarldr.

RAM Sorun Giderme

"Bellek" hatalar modern sistemlerde eitli ekillerde ortaya kar; elik hatalar, ECC hata
mesajlar, sistem kilitlenmeleri, sayfa hatalar ve Windowsda kan dier hata ekranlar. Bu
hatalar bozuk RAMe iaret ediyor olabilir. Ancak ounlukla RAM ile tamamen ilgisiz bir
eye de iaret etme ihtimali de vardr.

Bu, zellikle kesintili sorunlar olduunda dorudur. Teknisyenin yapmas gereken bu
hatalarn farkna varmak ve ardndan sistemin hangi ksmnn bellek hatasna neden olduunu
belirlemektir.
Radikal olarak farkl iki elik hatasyla karlaabilirsiniz; gerek ve hayali. Gerek elik
hatalar basite, MCCnin elik yada ECC yongalarndan (eer sizde varsa) tespit edebilecei
hatalardr. letim sistemi hata mesajnda sorunu u ekilde rapor eder "Parity error (elik
hatas) at xxxx:xxxxxxxx". Burada "xxxx:xxxxxxxx" onalt basamakl rakam ve harflerden
oluan bir deerdir (rnein; A5F2:004EEAB9 gibi). Eer bunun gibi bir hata mesajyla
karlarsanz deeri bir yere not edin. Gerek bir elik/ECC hatas her seferinde bellein
ayn yerinde ortaya kacaktr ve RAMinizde bir bozukluk olduuna iaret eder.
Hayali elik ya da ECC hatalar elik yada ECC bellei olmayan sistemlerde ortaya kar.
Eer Windows farkl adreslerle elik hatalar veriyorsa, muhtemelen RAMinizde bir sorun
yoktur. Bu hayali hatalar eitli nedenlerle ortaya kabilir, bunlarn arasnda yazlm
sorunlar, s yada toz, kvlcm, gte bir dalgalanma... Ne demek istediimi anlyorsunuz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 139
Windowstaki sistem kilitlenmeleri ve sayfa hatalar (ou zaman birlikte oluurlar) RAMde
bir sorun olduunun iareti olabilir. Bilgisayar ilem yapamadnda sistem kilitlenebilir. Bir
sayfa hatas bellek sorunlarndan kaynaklanan, ama sistem RAM sorunlarndan kaynaklanmak
zorunda olmayan, daha hafif bir hatadr. Baz sayfa hatalar RAM sorunlar gibi grnr,
nk Windows uzun onalt basamakl say zincirleriyle dolu, rnein KRNL386
03F2:25A003BCde sayfa hatasna neden oldu gibi korkutucu hata mesajlar yaratr.
Hata mesajnda bellek adresi olmas illa RAMinizde bir sorun olduu anlamna gelmez.
Adresi not aln. Eer bundan sonraki hata mesajlarnda tekrar ortaya kyorsa muhtemelen
RAM ubuunuzda bozukluk vardr. Eer Windows deiik bellek yerleri gsteriyorsa,
suluyu baka bir yerde aramalsnz.
Bazen, PCnin iinde potansiyel olarak faciaya neden olabilecek olaylar olur ve ufak bir
elektron gidip byk krmz panik dmesine basar. Bu durumda iletim sistemi verileri
kurtarabilmek iin baz fonksiyonlarn kapatmak zorunda kalr. PCnin iindeki bu panik
dmesi non-maskable interrupt (NMI) (maskelenemez i kesme) olarak adlandrlr. Daha
basite, CPUnun gz ard edemeyecei bir mdahaledir.
Bir NMI teknisyenlerin ok sevdii BsoD, yani lmn mavi ekran (blue screen of death)
olarak da adlandrlan mavi ekran ortaya karr. Bu korkutucu bir hata mesaj ieren parlak
bir mavi ekrandr.
Bozuk RAM bazen NMI' tetikleyebilir, ancak ou zaman sulu bugl programlamada ya da
uyumaz programlama kodundan kaynaklanr. BsoD iletim sistemine gre eitlilik gsterir
ve btn eitlemelerini anlatmak iin kocaman bir kitap gerekir. Mavi ekran grnmesi
sorunun kaynann RAM olabileceini sylemek yeterlidir.
Sonuta, kesintili bellek hatalar eitli kaynaklardan kkenleniyor olabilir, bunlarn arasnda
lmekte olan bir g kayna, elektriksel mdahale, bugl uygulamalar, bugl donanm vb.
olabilir. Bu hatalar kilitlenme, genel gvenlik hatalar, sayfa hatalar ve elik hatalar olarak
ortaya kar. Ancak asla ayn adrese sahip olmazlar ya da ayn uygulamada ortaya kmazlar.
Buna benzer tipte belli bir uygulamaya bal olmayan kesintili hatalarda ncelikle g
kaynana bakn.
RAMi Snamak
RAMde bir sorun olabileceini kefettikten sonra, iki seeneiniz var. Birincisi, baz
firmalarn rettii RAM test etme cihazlardr. Ancak bunlar ortalama bir teknisyen iin ok
pahaldr. (1500 USD ve daha yksek). kincisi ise "deitir ve dua et" ynetimidir. :) Kasay
an ve her ubuu, srayla, iyi bir taneyle deitirin. Bu yntem, potansiyel olarak zaman
alc olsa da, ie yarar. u anki PC fiyatlar gz nne alnrsa, RAM test cihaz almak yerine
btn sistemi deitirebilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 140

ncs ise, yazlm temelli bir RAM testi yapmaktr. Snayc yazlm tarayaca bellee
yklemeniz gerektii iin, bu durumda yazlmn kk de olsa hataya neden olma olasl
vardr. Yine de, internetten cretsiz olarak epey iyilerini bulabilirsiniz. Chris Brady tarafndan
yazlm olan Memtest86, yorulmak bilmeden RAMinizi kontrol edecek ve bozukluk
bulduunda rapor verecektir.

Sonraki Nesiller
Bilgisayar oyunlar PC donanmnn gelimesinde dier her eyden fazla rol oynamtr. Half-
Life 2 ya da Far Cry gibi yeni nesil oyunlarn hi grdnz m? Bu oyunlar gl ekran
kartlar gerektirir ve her ekran kart DRAMle gelir. Bu gzelim oyunlar yapmak iin

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 141
DRAMin inanlmaz derecede hzl olmas gerekir. Ekran kart reticileri, DDR gibi pek ok
DRAM teknolojisini henz PCler iin popler sistem RAMleri hale gelmeden benimsediler.
Eer bir DRAMin geleceini grmek istiyorsanz, ekran kartlarna bakn. DDR2de, orijinal
olarak yalnzca ekran kartlarnda bulunan iki gelime bu yaznn yaymland yl iinde
birincil sistem bellei olarak kacaktr: DDR3 ve DDR4. DDR3, DDR2den de az g
kullanmakta ve DRAMin I/O hzn yine iki katna karyor! DDR4 ipleri ise hz
DDR3lerden de daha ileriye gtryor.

DDR3 ve DDR4 yeni kacak olan tam arabellekli (fully buffered) DIMM, FB-DIMMlerde
kesinlikle kacaktr. FB-DIMMler tescillidir, ama bir de yenilik sz konusu. 64 bit
geniliindeki DIMM veri balantsn 4.8 GB/sye ulamas beklenen muhteem hzda bir
seri balantyla deitiriyor! Bu herhalde PClerimizin bundan sonraki bir ka sene boyunca
mutlu olmasna yeter!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 142


4.Chipset ve BIOS
Chipset veya Yongaseti

"Hafza Birimleri (RAM)" blmnde programlar altrmak ve veri transferi salamak
amacyla hafza kontrolc yongas (MCC) araclyla adres veriyolunun ve harici veri
veriyolunun RAM i CPU ya nasl balandn grdnz.

Doru yerlere g uyguladnzda basit bir bilgisayar yapmak iin baka bir eye ihtiyacnz
yoktur. Byle basit bir bilgisayar ile yaayacanz tek sorun onunla herhangi bir ey
yapmann baka bir yolu olmamasdr. Bir PC girdi salamak iin klavye ve fare gibi aygtlara
ve size alan programn mevcut durumunu gstermek iin monitr ve ses kart gibi k
aygtlarna ihtiya duyar. Bir bilgisayar ayn zamanda bilgisayarnz kapadnzda
programlar ve veriyi depolamak amacyla kalc depolama aygtlar hard disk ve optik
srclere ihtiya duyar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 143
Basite bir sr paray bilgisayara yerletirmek, CPU onlarla iletiime geemediinde ie
yaramaz. Bir aygt ile CPU yu iletiime geirmek bir eit ara balant ile olur. rnein,
aygtlardan komut almak ve aygtlara komutlar gndermek iin CPU'yu aktive eden bir
iletiim veriyoludur.
Bu balanty salamak iin MCC'ye hem CPU ve RAM arasnda ara balant olma, hem de
CPU ve PC'deki dier aygtlar arasnda ara balant olma destei vererek yardmc olalm. Bu
durumda MCC artk sadece hafza kontrolcs deildir. Artk onu kuzey kprs
(northbridge) olarak aralm. nk o CPU ve bilgisayarn geri kalan arasnda birincil bir
kprdr.
Bilgisayarnz aygtlarla doludur. Bu nedenle PC endstrisi baz ara balant ilerini gney
kprs (southbridge) olarak adlandrlan ikinci bir yongaya vermeyi tercih etmitir. Kuzey
kprs sadece video kart ve RAM'e balant gibi yksek hzl arayzlerle urar. Gney
kprs ise temel olarak USB kontrolcs ve sabit disk kontrolcleri gibi dk hzl
aygtlarla alr.
Yonga reticileri birlikte almalar iin kuzey kprs ve gney kprsnn belirli
modellerinin uyumlu setlerini tasarlarlar. Kuzey kprsn bir firmadan gney kprsn de
dier firmadan almazsnz; onlar bir btn olarak satlrlar. Biz bu kuzey kprs ve gney
kprs setini chipset veya yongaseti olarak adlandrrz.
Yongaseti PC'deki her aygta veriyolunu geniletir. CPU, PC'nin tm paralarna ynelik veri
hareketleri iin veri veriyolunu kullanr. Veri sabit bir ekilde CPU, yongaseti, RAM ve dier
PC aygtlar erevesinde, harici veri veriyolu zerinden akar.
Bildiiniz gibi adres veriyolunun ilk kullanm, yongasetine hafzadaki veriyi gndermesi
veya depolamasn sylemesi ve yongasetine hafzann hangi blmne erieceini veya
kullanacan sylemesi amacyla CPU iindir. Harici veri veriyolunda olduu gibi yongaseti,
tm aygtlara da adres veriyolunu geniletir. Bu yolla CPU komutlar yongasetine gnderdii
gibi adres veriyolunu aygtlara komut gndermek iin de kullanabilir. Bunu "Genileme
Yuvalar" blmnde ok daha fazla aktif olarak greceksiniz. Fakat imdilik kavramla
devam edeceiz.
CPU'nun aygtlarla konumak iin adres veriyolunu kulland kavramn anlamak zor
deildir. Fakat onlara ne syleyeceini nasl biliyor? Bir dosya gndermeye ihtiyac olan sabit
diske, adres veriyolu zerine yerletirilecek farkl bir ve sfrlarn kombinasyonunu sylemeyi
nasl biliyor? Bu ilemi derinlemesine anlamak iin klavye ve CPU arasndaki etkileime bir
gz atalm.
Klavyeye Konumak
Klavye, veriyollarnn ve destek programlamann CPU'ya ii tamamlamas iin nasl yardm
ettii konusunda harika bir rnek salar. Eski bilgisayarlarda klavye, klavye kontrolcs
olarak bilinen zel bir yonga araclyla harici veri veriyoluna balanrd. Anakartnz
zerindeki bu yongay arayarak cannz skmayn. nk klavye kontrolc fonksiyonlar artk
gney kprs tarafndan ynetiliyor.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 144
Bununla birlikte, klavye kontrolcsnn (veya teknik olarak, klavye kontrolc devresinin)
CPU ile alma ekli, CPU'nun bir aygt ile nasl konutuunu grmek amacyla onu
mkemmel bir ara yapacak ekilde yalnzca son 20+ yl ierisinde ksa bir srede deiti.

Klavye kontrolcs, yongaseti ierisine eklenecek son tek fonksiyonlu yongalardan biri idi.
Uzun seneler (hatta, Pentium III/Eski Athlon serisi) ou anakart hala ayr klavye kontrolc
yongasna sahipti.
Klavyeniz zerindeki bir tua her basnzda, klavye iindeki bir tarama yongas hangi tuun
basldn alglar. Ardndan tarayc kodlanm bir ve sfrlar desenini (ki bu tarama kodu /
scan code olarak adlandrlr) klavye kontrolcsne gnderir. Klavyeniz zerindeki her tu
kendi tarama koduna sahiptir. Klavye kontrolcs tarama kodunu kendi yazmac ierisinde
depolar. Kk klavye kontrolcsnn CPU'ya benzer bir yazmaca sahip olmas sizi artt
m? Sadece CPU'lar deil, ou yonga yazmaca sahiptir!
CPU klavye kontrolcsnden tarama kodunu nasl alr? Klavye zerinde iken klavyeye yazc
tampon orann (bir tua basl tuttuunuzda harfi tekrarlar) deitirmesini veya sistem iin
klavyenin yapmas gereken birka baka ii gerekletirmesi iin "number lock" LED'ini
ama kapamay CPU klavyeye nasl syler? yle ki klavye kontrolcs sadece bir adet deil
de oklu sayda komuta yant verebilmelidir.
Klavye kontrolcs tam olarak CPU'nun komutlar kabul etmesinde olduu gibi benzer
komutlar kabul eder. 2 ile 3' 8088'de topladnz hatrlayn. CPU'ya toplama iini yapmas
ve ardndan harici veri veriyolu zerinde cevab yerletirmesini sylemek iin 8088'in kod
kitabndan belirli komutlar kullanmalydnz. Klavye kontrolcs kendi kod kitabna sahiptir.
Herhangi bir CPU kod kitabndan ok daha basittir ama kavram olarak ayndr. Eer CPU
klavye zerinde en son hangi tuun basldn bilmek isterse, CPU'nun klavye
kontrolcsnn harici veri veriyolu zerinde harfin tarama kodunu koymas iin gereken
komut serisini bilmesi gerekir, bylece CPU onu okuyabilir.


BIOS: Temel Girdi/kt Servisleri

CPU herhangi bir aygt ile konumay sihirle veya baka bir ekilde otomatik olarak bilemez.
Ona sz konusu aygt hakknda bilgi veren hafza ierisine yklenmi bir eit destek
programlamasna ihtiya duyar. Bu programlama BOIS, yani temel girdi/kt servisleri (basic
input/output services) olarak adlandrlr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 145
CPU'nun aygtlarla balant kurmasn aktifletirmeyi salayan programlar servis (veya baka
bir blmde daha sonra greceiniz gibi aygt srcleri) olarak adlandrlrlar. Gerekte
bilgisayar zerindeki her para BIOS'a ihtiya duyar! Fakat imdilik klavye ile devam edelim.
PC'ye BIOS ayarlamak
Yetenekli bir programc eer klavyenin kod kitabn biliyorsa klavye iin BIOS
yazabilmelidir. Klavyeler ok basit aygtlardr. Bu bir soru akla getirir; "bu destek program
nereye depolanacak?".
Program, iletim sisteminin bir paras olmaldr. PC'nizin donanm ile konumas asndan
programlamann iletim sistemine depolanmas harika olur. Tm iletim sistemleri, PC'nize
takmay dndnz klavye, fare ve her donanm paras ile nasl konuacan bilen
btnleik koda sahiptir.

Bu bir kere alan ve alan iletim sistemi iin iyidir. Ama ok sayda yeni teknoloji para
ile yeni bir PC'yi toplamaya altnzda ne olacak? Yeni bir sistem toplandnda iletim
sistemi ykl deildir! CPU PC zerindeki ok nemli donanm iin BIOS'a eriime sahip
olmaldr, sadece klavye deil. Ayn zamanda monitr, sabit disk, optik srcler, USB
portlar ve RAM'e de erimelidir. Yani bu kod sabit disk veya CD-ROM disk zerine
depolanamaz. Bu nemli aygtlar CPU onlar her ardnda hatta bir yn depolama aygt
veya bir iletim sistemi kurmadan nce hazr olmaldrlar.
Destek programlarnn depolanaca en mkemmel yer anakarttr. Bu bir sorunu zer fakat
bakasn ortaya kartr. Anakart ne tr bir depolama aygt kullanmaldr? DRAM
almayacaktr nk bilgisayar her kapandnda tm veri silinecektir. almas iin dier
paralara ihtiyac olmayan kalc trde program depolama aygtna ihtiyacnz var. Ve bu
depolama aygtn anakart zerine yerletirmeniz gerekli.
Anakart, dier programlarla birlikte ROM, yani salt-okunur hafza (read-only memory)
yongas olarak adlandrlan zel bir tr aygt zerine klavye kontrolc destek programn

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 146
depolar. ROM yongas programlar tam olarak RAM gibi depolar. Yani, 8 bit genilikli bir
excel tablosu gibi. Fakat ROM iki nemli ekilde RAM'den farkldr. Birincisi, ROM
yongalar deiken deildir (non-volatile). Bunun anlam ROM zerinde depolanm bilgi
bilgisayar kapatldnda silinmez. kincisi ise geleneksel ROM yongalar salt okunurdur.
Bunun anlam ise bir kere bir program depolandnda deitirilemez. Modern anakartlar,
geleneksel ROM'dan farkl olarak ROM'u yazmak (flashing the ROM) denilen ok zel bir
ilem zerinden ierikleri yenileyebileceiniz ve deitirebileceiniz flash ROM olarak
adlandrlan bir ROM tr kullanr.

ekilde bir anakart zerinde tipik bir flash ROM'u gstermektedir. CPU, klavye kontrolcs
ile konumak istediinde uygun programa erimek iin flash ROM yongasna gider.
Donanmn tmyle konumak (her biri 2 ila 30 satr kod olan) yzlerce kk servis
gerektirir. Anakart zerinde sistem ROM yongasnda depolanan bu yzlerce kk program,
sistem BIOS'u olarak adlandrlr. Teknisyenler, her eit ROM yongas zerinde depolanan
programlar firmware olarak adlandrlr.
Modern PC'lerde kullanlan sistem ROM yongalar 2 MB'lk program depolayabilir. Buna
ramen sadece 65.536 byte'lk ksm sistem BIOS'u depolamak iin kullanlr. Bu eski
sistemler ile geriye dnk uyumluluk salar. ROM alannn geri kalan dier ilerin
yapmnda iyi ekilde kullanlmas iin braklmtr.
Sistem BIOS Destei
Her sistem BIOS'unun destekleyecei iki tr donanm vardr. Birincisi, sistem BIOS'u klavye
gibi asla deimeyecek tm donanmlar destekler. (Klavyenizi deitirebilirsiniz fakat Gney
kprsyle btnleik olan klavye kontrolcsn deitiremezsiniz). Asla deimeyen
donanma baka bir rnek sistem hoparlrdr (size bip'leyen kk para, mzik alan para
deil). Sistem ROM yongas asla deimeyen bu ve dier aygtlar iin BIOS depolar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 147
kincisi, sistem BIOS'u zaman zaman deiebilen tm donanmlar destekler. Bu, RAM
(RAM ekleyebilirsiniz), sabit disk (sabit diskinizi byk kapasiteli olan ile deitirebilir veya
ikinci bir sabit disk ekleyebilirsiniz) ve disket srcy (baka bir disket src
ekleyebilirsiniz) kapsar. Sistem ROM yongas bu aygtlar iin BIOS depolar. Fakat sistemin
donanm paralarnn spesifik detaylar hakknda bilgi depolayaca baka bir yere ihtiyac
vardr. Bu, sistemin bir Western Digital Caviar 500-GB hard disk ile bir Seagate Barracuda
60-GB hard disk arasndaki farkl alglamasn salar ve her iki diski de destekler.

CMOS

CMOS, yani tmleyen metal-oksit yar iletkeni (complementary metal-oxide semiconductor)
olarak adlandrlan ayr bir bellek yongasdr ve spesifik aygt parametrelerini tanmlayan
bilgiyi depolar. CMOS programlar depolamaz; o sadece deiebilir donanm ile konumak
iin gereken tm programlarn BIOS tarafndan okunaca veri ksmn depolar.
CMOS ayn zamanda mevcut gn ve zaman bilgisini saklayan bir saat gibi davranr.
Yllar nce CMOS anakart zerinde ayr bir yonga idi. Bugn CMOS neredeyse daima gney
kprsyle btnleiktir.
ou CMOS yongas yaklak 64 KB veri depolar. Fakat PC genellikle deitirilebilir
donanm hakknda gerekli tm bilgiyi depolamak iin sadece ok kk miktar yaklak 128
byte'a ihtiyac vardr. Kk boyutun sizi artmasna izin vermeyin. CMOS'da depolanan
bilgi PC'nin almas iin kesinlikle gereklidir!
Donanmn belirli bir paras hakknda (veya onun geerli zellikleri hakknda) CMOS'da
depolanan veri gerek donanmn zelliklerinden farkl ise bilgisayar donanmn bu parasna
eriemeyecektir (veya onun geerli zelliklerini kullanamayacaktr). Bu bilginin doru olmas
olmazsa olmazlardandr. Eer daha nce tanmlanm donanm deitirirseniz bu
deiikliklerin etkin hale gemesi iin CMOS'u gncellemelsiniz. Bu yzden CMOS
zerindeki veriyi nasl deitireceinizi bilmeniz gerekir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 148
CMOS'u Yenilemek: Kurulum Program
Her PC, sistem ROM'una btnletirilmi CMOS kurulum program veya sistem kurulum
yazlm olarak adlandrlan ve CMOS verisine erimenizi ve yenilemenizi salayan program
ile gelir. Sabah bilgisayarnz ilk atnzda ilk greceiniz ey BIOS bilgisidir.

AMIBIOS kim veya nedir? Phoenix Technologies kim veya nedir? Bunlar BIOS irketlerinin
retici adlardr. Onlar BIOS programlar yazarlar ve onlar bilgisayar reticilerine satarlar.
Bu sralarda anakart reticileri nadiren de olsa kendi BIOS'larn yazyorlar. Onun yerine
Award Software ve Phoenix Technologies gibi zel nc ahs BIOS reticilerinden
BIOS'larn satn alyorlar. Birok irket BIOS yazmasna ramen BIOS iinin %99 unu iki
byk firma kontrol ediyor: American Megatrends (AMI) ve Phoenix Technologies. Phoenix
birka yl nce Award Software'i satn ald ve hala ayr bir rn olarak Award retici ismiyle
satlar yapyor. Bu alanda en genel retici isimleridir.
Alta her zaman sisteminizin CMOS kurulum programna eriebilirsiniz. Asl soru u;
kiisel PC'nizin alnda CMOS kurulumuna nasl erieceksiniz? CMOS kurulum
programna erimek iin AMI, Award ve Phoenix farkl tular kullanr. Genellikle BIOS
reticileri bilgisayarnz alrken ekranda CMOS kurulumuna nasl eriileceini size
syleyecektir.
rnein ekrann en altnda "Press DEL to enter SETUP" yani "kuruluma girmek iin DEL'e
basnz" eklinde ynlendiriliyorsunuz. Bunun sadece bir olas rnek olduunu unutmaynz.
Anakart reticileri CMOS kuruluma girmek iin tu kombinasyonlarn deitirebilir. Mesaj
gstermemesi iin de bilgisayarnz ayarlayabilirsiniz. CMOS kurulumunuzdan zararl
kiileri uzaklatrmaya ihtiyacnz var ise bu iyi bir fikirdir! Eer "enter setup" yani "kuruluma
gir" mesajn grmyorsanz, RAM saym balayana kadar bekleyin ve ardndan izleyen
tular veya tu kombinasyonlarndan birini deneyin: DEL, ESC, F1, F2, CTRL-ALT-ESC,
CTRL-ALT-INS, CTRL-ALT-ENTER veya CTRL-S. Bu birka deneme gerektirebilir. Ama

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 149
sonuta doru tuu veya tu kombinasyonunu bulacaksnz! Eer bulamazsanz, bilgi iin
anakart kitapn veya retici internet sayfasn inceleyiniz.
Tipik CMOS Kurulum Program Boyunca Hzl Bir Tur
Her BIOS reticisinin CMOS kurulum program farkllk gsterir. Ama bu aklnz
kartrmasn. Onlar temel olarak ayn ayarlar ierir; sadece aratrma iin elverili
olmalsnz. Hatal bir ey yapmay nlemek iin doru ayarladnzdan emin olana kadar hi
bir eyi kaydetmeyiniz.

rnek asndan bilgisayarnzn Award BIOS'a sahip olduunu dnelim. Sisteminizi
atnz ve CMOS kurulumuna girmek iin DEL'e bastnz. ekildeki ekran belirir. Siz imdi
Award CMOS kurulum programnn ana mensndesiniz. Kurulum program ROM
yongasnda depolanmtr ama o sadece CMOS yongasndaki veriyi dzenler.
Eer standart CMOS zellikleri (standart CMOS features) seeneini seerseniz bu ekrana
ynlendirilirsiniz. Bu ekranda sistem tarihi ve saatine ek olarak disket src ve sabit disk
ayarlarn deitirebilirsiniz. Daha sonraki blmlerde bu aygtlar iin CMOS'u nasl
ayarlayacanz reneceksiniz. Bu noktada sizin tek hedefiniz CMOS'u anlamak ve
PC'nizdeki CMOS kurulumuna nasl erieceinizi bilmektir. Bu nedenle henz herhangi bir
eyi deitirmeye almayn. Yeniden balatmanza imkan varsa CMOS kurulumuna imdi
erimeyi deneyin. Grnen eyler bu rneklere benziyor mu? Eer benzemiyorsa disket
src ve sabit diskleri deitirmenize izin veren ekran bulabilir misiniz? Her CMOS'un bir
ekilde bu ekrana sahip olduuna emin olabilirsiniz! ekilde Phoenix BIOS'lu sistem zerinde
ayn standart CMOS kurulum ekrann gstermektedir. Bu CMOS kurulum yazlmnn bu
ekrana "Main" dediine dikkat edin.
lk BIOS bu standart CMOS kurulumundan baka bir ey deildi. imdi, tm bilgisayarlar
birok ekstra CMOS ayarna sahiptir. Onlar hafza ynetimi, ifre ve al ayarlar, hata
alglama ve hata ynetimi ve g ynetimi gibi maddeleri kontrol ederler. lerleyen konu

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 150
Award CMOS kurulum programnn ksa bir gezintisini ele alr. CMOS kurulumunuzun
benimkinden kesinlikle biraz farkl grneceine dikkat ediniz.
Phoenix, Award Modular BIOS'u ile masast PC BIOS marketine tamamen yeniden girdi.
Anakart reticileri belirli bir yongaseti iin tasarlanm "boilerplate" (tabaka) BIOS satn
alrlar ve her anakartn ihtiyacna gre seenekleri (Phoenix onlara modller diyor) ekler veya
kaldrrlar. Bunun anlam benzer grnen CMOS kurulum yazlmlar tamamen farkl olabilir.
Bir bilgisayarda grnen seenekler dier bir bilgisayarda grnmeyebilir.
ekillerdeki eski Award ekranyla, daha modern Award CMOS ekrann karlatrn. Bu ok
eski sistemin basite yeni sistem zerinde var olan ekstra seeneklere ihtiyac olmadndan
ok farkl grnr ve farkl olmaldrda!
Sonraki konu CMOS kurulum yazlmnn SoftMenu's ile balayp gelimi ekranlarnn
bazlar ile devam eder. Ardndan btnleik evresel aygtlar (integrated peripherals), g
(power) ve daha fazlas gibi dier genel ekranlarla devam edeceksiniz.
SoftMenu ile CMOS Ayarlar
SoftMenu, CPU iin anakart zerindeki gerilim ve arpan ayarlarn varsaylan ayarlardan
deitirmenize izin verir. Overclock (hz artma) ilemlerine izin veren anakartlar bu
seenee sahiptirler. Genellikle bunu "Auto" veya "Default"a ayarlayn ve bu ekrandan uzak
durun.
Gelimi BIOS zellikleri (Advanced BIOS Features)

Gelimi BIOS zellikleri standart men ierisinde gsterilmeyen fakat baka bir ekran
altnda ho durmayan tm ayarlarn topland yerdir. Bu ekran bir sistemden baka bir
sisteme deiir. Bu ekran ounlukla al seeneklerini semek iin kullanrsnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 151
Gelimi Yongaseti zellikleri (Advanced Chipset Features)
Gelimi yongaseti zellikleri ekran ou kiiyi korkutur. nk bu ekran alt seviye
yongaseti zellikleri ile ar derecede ilgilidir. Yksek seviye bir teknisyen (anakart
reticilerinin destek teknisyeni gibi) kesin olarak size burada bir ey yapmanz syleyene
kadar bu ekran pas gein.
Btnleik evresel Aygtlar (Integrated Peripherals)
Btnleik evresel aygtlar ekrann ok sk kullanacaksnz. Buras, seri ve paralel port gibi
btnleik portlar ayarlayabileceiniz, aktif veya pasif yapabileceiniz yerdir. Bu ekran
nemli bir i yapmak iin kullanabilirsiniz.
G Ynetimi (Power Management)

sminden de anlalaca gibi g ynetimi ekrann sistemin g ynetimi ayarlarn yapmak
iin kullanabilirsiniz. Bu ayarlar, bir aygtn nasl ve ne zaman kapatlaca ve nasl ve ne
zaman aygta g verileceini kontrol etmek iin Windows'un g ynetimi ayarlar ile
uyumlu bir ekilde (bazen de akarak) alr.
PnP/PCI Konfigrasyonlar (PnP/PCI Configurations)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 152
Tm CMOS kurulum yazlmlar ou ksmnn artk gerekmedii men maddeleri ile
gelmektedir. Fakat hi kimse onlar kaldrmak istemez. PnP/PCI buna mkemmel bir rnektir.
PnP, yani tak ve altr (plug and play), PC'nize aygtlar yerletirdiinizde cihazlarn
otomatik olarak nasl alacan gsterir. PCI, kartlar tarafndan kullanlan bir tr yuvadr.
Bu ekranla asla ili dl olmayacaksnz.
Ve CMOS Ayarlarnn geri kalan ksm...
Bir Award CMOS'un ana mensndeki dier seenekler kendi ekranlarna sahip deildirler.
Bundan ziyade onlar genellikle "Emin misiniz?" yani, "Are you sure?" mesajlarn ieren
alr pencerede kk diyalog kutularndan oluur.
Arza emniyetli (fail-safe defaults) veya optimize edilmi (optimized defaults) varsaylanlar
ykleme seenekleri, asla dokunmayacanz garip ayarlarn tmn hafzanzda tutmak
zorunda kalmanz nler. Arza emniyetli ykleme her eyi ok basit ayarlara getirir. Bu
ayarlamay kesintisiz g kayna donmas meydana gelmesi gibi ok dk seviye
sorunlarda bazen kullanabilirsiniz. Bu ekilde ok ak alanlar ncelikle kontrol edebilirsiniz.
Optimize edilmi ykleme ise CMOS'u sistem iin en iyi olas ayarlara getirir. Bu seenei
CMOS'u ok fazla kurcaladnzda ilk bataki ayarlarna getirmek iin kullanmalsnz!
ou CMOS kurulum program, sistemin her alnda kullancnn ifre girmesini zorlamak
iin CMOS ierisinde ifre ayarlamaya izin verir. Bunu Windows giri ifresi ile
kartrmayn. Bu CMOS ifresi Windows yklemeye balamadan ok daha nce alta
grnr.
Baz CMOS kurulum uygulamalar, iki ifre oluturmanz salar: biri al iin ve dieri
CMOS kurulum programna erimeniz iindir. Sadece CMOS kurulumuna girmek iin olan
bu ekstra ifre, erimemeleri gereken alanlarda (CMOS gibi) tehlikeyi nleyecek teknisyenleri
olmayan okullar gibi alanlar iin byk anstr!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 153
Elbette tm CMOS kurulumlar baz "kaydet ve k" (save and exit) veya "kaydetmeden k"
(exit without saving) metotlarn salar. Bunlar ihtiyacnza gre kullannz. Kaydetmeden
kma, CMOS kurulum uygulamasn incelemek isteyen fakat herhangi bir eyi deitirmek
istemeyen kiiler iin zellikle iyidir. Onu kullann!
CMOS kurulum uygulamas, eer reticiler yeni aygtlar oluturmay durdurursa BIOS iin
modern sistemin tm ihtiyalarn karlayabilir. Elbette bu olmayacak. Bu nedenle imdi
herhangi bir yerden BIOS yklemesine ihtiyac olan aygtlara dnelim.

Opsiyon ROM ve Aygt Srcleri

Bilgisayarnzdaki her donanm paras CPU'ya bu aygt ile nasl konuacan syleyen bir
eit programlamaya ihtiya duyar. eyrek yzyldan daha nce IBM PC'yi duyurduunda
muhtemelen akla gelebilecek her donanm paras iin sistem ROM yongasna tm gerekli
BIOS yordamlarn ykleyememilerdi. Nasl yapabilirlerdi?
Bugn kullanlan aygtlarn ou ilk PC'lerde mevcut deildi! rnein, programclar ilk
BIOS'u yazdklarnda a kart, fare ve ses kart yoktu. IBM'deki eski PC tasarmclar her yeni
eit donanm bekleyemeyeceklerini anladlar. Bylece bize BIOS'dan daha baka bir yere
program eklemenin birka yolunu verdiler. Bunu yapabileceiniz iki yol vardr; opsiyon
ROM ve aygt srcleri. Her ikisine de bakalm.
Opsiyon ROM

Bu ilk yol, donanm aygtnn kendisine BIOS yerletirmektir. ekilde gsterilen karta
baknz. Bu serial ATA RAID sabit disk kontrolcsdr. Temel olarak PC'nize daha fazla
sabit disk eklemenizi salayan yalnzca bir karttr. Kenarlarndan kan tellerle ortadaki
yonga, kart iin BIOS depolayan bir flash ROM'dur. Sistem BIOS'u bu aygta nasl
konuaca konusunda bilgiye sahip deildir fakat sorun yok nk bu kart opsiyon ROM
olarak adlandrlan yongas zerinde kendi BIOS'unu barndrmaktadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 154
Opsiyon ROM zerinde gelen ou BIOS, var olduklarn sistemi atnzda bilgi gstererek
sylerler.
PC'nin eski zamanlarnda, opsiyon ROM'lar zerinde her eit aygt BIOS ile bulabilirdiniz.
imdilerde, opsiyon ROM'lar daha esnek yazlm metotlar ile yer deitirmitir. (Sonraki
blmde bunun hakkndaki detaylar grebilirsiniz.) Bir istisna hari; video kartlar.
Bugnlerde yaplan her video kart kendi BIOS'unu barndrr. Opsiyon ROM'lar iyi alr
fakat yenilemesi zordur. Bu nedenle PC'lerdeki ou donanm BOIS oluturma iin yazlma
itimat eder.
Aygt Srcleri
Bir aygt srcs, her trl aygt desteklemek amacyla yazlan, konumak iin gerekli tm
komutlar barndran, PC'nin sabit diskinde depolanan bir dosyadr. Tm iletim sistemleri,
sistem her aldnda RAM ierisine bu aygt srclerini yklemenin bir metodunu kullanr.
Al srasnda sistemin yklenmesinin gerektirdii aygt srclerini listeleyen bir dosya
okurken (veya dosyalar) hangi aygt srcsnn ykleneceini bilirler. Tm iletim
sistemleri al ilemi ncesi bu listeye bakmak ve listelenmi dosyalar RAM'e yklemek
iin tasarlanmtr. Bylece aygt srcleri tarafndan desteklenen donanm ile CPU'ya
iletiim yetenei salar.

Aygt srcleri aygt satn aldnzda aygt ile birlikte gelir. rnein bir ses kart satn
aldnzda tm gerekli aygt srclerini barndran bir CD-ROM ile gelir ve genellikle bir

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 155
takm ekstra eyler barndrr. Bu tr bir CD-ROM iin genel olarak kurulum diski
(installation disc) ad kullanlr. Genellikle yeni bir aygt kurarken, bilgisayar an ve
Windows'un kurulum diski iin sizi uyarmasn bekleyin.
Aygt srclerini el ile eklemek veya kaldrmak isteyeceiniz zamanlar olur. Windows, aygt
srclerini de ieren sisteminiz hakknda bilmek istediiniz her eyi depolayan kayt
(registry) olarak adlandrlan zel bir veri taban kullanr. Bu srclere erimek iin direkt
olarak bu kaytlara erimeniz gerekmiyor. Bunun yerine saygdeer aygt yneticisi (device
manager) uygulamasn kullann.
Aygt yneticisini kullanarak belirli bir aygtn srclerini el ile deitirebilir veya
kaldrabilirsiniz. Aygt yneticisine, kontrol panelindeki sistem uygulamasn aarak
eriirsiniz. Ardndan donanm sekmesini sein ve aygt yneticisi dmesine tklayn. Aygt
yneticisine nasl erieceinizi bildiinizden emin olun. Sitenin dier ksmlarnda farkl aygt
trleri hakknda bilgi edinirken aygt yneticisini daha fazla greceksiniz.
BIOS, BIOS, her yerde!
Bir sistem zerindeki her donanm parasnn, CPU'nun bu aygt ile iletiime geebilmesi iin
gerekli kodu salayan program salamas gerektiini artk anlam olmalsnz. Bu kod,
anakart zerindeki ROM'da, kart zerindeki ROM'da veya al srasnda RAM ierisine
yklenen sabit disk zerinde bir aygt srcs dosyasnda durabilir. BIOS sisteminizin her
yerindedir ve zaman zaman onu idare etmeye ihtiyacnz olacaktr.

POST ve BOOT

CMOS kurulum program, PCnizin en kritik donanmn yaplandrmak iin kullanlr. Ancak
kritik donanm dzgn almadnda ne olur? rnein klavyenizin yerinden ktn ya da
sabit srcnzn birdenbire yandn nasl anlarsnz? Bu blmde bunlar reneceksiniz.
Burada, BIOSun POST, yani snama (power-on self test) ksmna giri yapacaksnz.
POSTun sizi sorunlarla ilgili nasl bilgilendirdii ve bu sorunlar ortaya ktnda nasl baa
kacanz reneceksiniz.
POST: Otomatik Snama (Power-On Self Test)
BIOS sistem ROMunuzdaki tek program deildir. Bilgisayar altrldnda ya da reset
tuuna basarak yeniden balatldnda, POST ad verilen ve ayrca sistem ROM ipinde
depolanan zel bir program balatr. POST program bilgisayar her balatldnda sistemi
kontrol eder. Bu denetlemeyi gerekletirmek iin POST btn aygtlara "Kendinizi kontrol
edin!" komutunu gnderir. Bilgisayardaki btn standart aygtlar komutu aldklarnda isel
tan sistemlerini altrrlar. POST neyi denetlemeleri gerektiini belirtmez. Tehisin kalitesi,
o aygtlar yapanlara baldr.
POSTu bir dnelim. Bir cihaz (diyelim ki klavyeyi denetleyen ip) tan sistemini
altryor ve dzgn almadna karar veriyor. POST bu konuyla ilgili ne yapabilir?

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 156
Aslnda yalnzca bir ey: PCnin nnde oturan ahsa bunu sylemek. Bilgisayar bunu nasl
anlatyor? PCler POSTtan gelen bilgiyi iki ekilde iletir; bip kodlar ve yazl hata kodlar.
Ekran Testi ncesinde ve Esnasnda: Bip Kodlar
nce bilgisayar en temel paralarn test eder. Ekran kart da buna dahildir. Eski PClerde bir
eyler yanl gittiinde, bip kodlar denen bir dizi bipler duyardnz. Bilgisayar ekran testi
srasnda bipler kullanarak sizinle iletiime geebilirdi. Eer ekranda grntler kmadan
nce bir POST hatas oluursa, hata kendini bipler halinde aktarmak durumundadr, nk
ekran kullanlamamaktadr. Bip kodu anlamlarn, farkl BIOS reticileri farkl
tanmlandrmt. Anakart kitapnda bir anakarta zg bip kodlarn bulamazdnz.
Modern PClerde yalnzca bir bip kodu vardr, o da kt grnt ya da olmayan grnt
kodudur. Bu da "uzun bir bipin ardndan ksa bip" eklindedir.
ou PCde (resmen bip kod olmasalar da) tane daha bip dizisi duyarsnz. Her baarl
POSTun ardndan, PC iki ksa bip sesi verir. Bu hereyin yolunda olduunu bildirmek
iindir. ou sistem RAM bulunamadnda ya da ciddi biimde zarar grmse, ok tuhaf
bir ses karr. Klasik bip tonlarndan farkl olarak bu kod siz sistemi kapayana kadar tekrar
eder.
Sonuncusu ise hoparlr POST ya da bilgisayarn balamasyla ilgili olmayan bipler
karabilir. Bir baka yaygn bip serisi ise, sistem bir sreden beri altnda ortaya kabilir.
Bu da CPUnun s snrna ulatn bildiren CPU alarmdr, ksa bipler halinde kar.
Internette bip kodlaryla ilgili pek ok belge bulabilirsiniz, ancak bunlarn ounun tarihi
gemitir. Baz yeni anakartlar ise POST srasnda bir sorun varsa sizinle konuabilmektedir.
Bu zellii kullanabilmek iin yapmanz gereken, anakartn zerindeki on-board ses kartna
hoparlr ya da kulaklk takmaktr.
Yazl Hatalar
Ekran testi geildikten sonra, herhangi bir POST hatas ekranda yazl hata olarak kacaktr.
Eer yazl hata alyorsanz, sorun genelde (ancak her zaman deil), kendini ifade etmektedir.
Yazl hatalar bip kodlarndan ok daha kullanldr. nk bozuk cihazn ne olduunu
anlamak iin ekrandaki yazlar okumanz yeterlidir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 157
POST Kartlar
Bip kodlar ve yazl hata kodlar yararl olsa da, bazen yanl ynlendirici olabilir. Bundan
daha kts, ilemeyen bir aygt bazen POSTa mdahale ederek makineyi sonsuz dngye
sokabilir. Bu PCnin tepkisiz kalmasna neden olur. Bip sesi ya da ekranda herhangi bir ey
olmaz. Bu durumda, POSTu izleyebilmek ve donanmn hangi parasnnda sorun olduunu
anlayabilmek iin "POST Card" denilen bir alet gerekir.
POST kartlar sisteminizdeki bir bytme yuvasna (slotuna) yerleen basit kartlardr. Kartn
zerindeki kk, iki-karakterli k-yayan diot (LED) okumas POSTun o srada hangi aygt
snadn gsterir. POST kartyla birlikte gelen belgelerde kodlarn hangi anlamlara geldii
anlatlr. BIOS reticileri ayn zamanda bu tip bilgileri web sitelerinde de salarlar.
malatlar btn masast PCler iin POST kartlar retmektedir. POST kartlar her
BIOSla alr, ancak okumay doru anlamak iin sizdekinin hangi BIOS tipi olduunu
bilmeniz gerekir.

POST kartlar, yalnzca bilindik POST hatalar ortaya kmadnda tercih edilir. Eer
bilgisayar anlalmaz bir bip ya da yazl hata veriyorsa, srekli kilitleniyorsa, aygtlardan biri
POSTu oyalyordur. POST kart size hangi aygtn snandn syledii iin, kilitlenen
sistem POSTta o noktada kalr ve hata da POST kartnn iletiim panelinde kalr.
Gnmzde pek ok firma makul ve astronomik arasnda deien fiyatlarda POST kartlar
satar. Harcayabileceiniz en az paray harcayn. Daha pahal kartlara ihtiyacnz olmayan
ziller ve sesler eklerler; tanlama yazlm ve voltmetreler de.
POST kart kullanm ok ak ve kolaydr. Bilgisayarn g kaynan kapatn, POST kart
kullanmadnz slotlardan herhangi birine takn ve bilgisayar tekrar an. POST okumasn
izlediinizde deiik onalt basamakl okumalara dikkat edin. Eer bir FF ya da 00
alyorsanz, bu POSTun bittii ve hereyin testi getii anlamna gelir. letim sistemini

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 158
kontrol etme zaman. Ancak, eer bir aygt POSTu oyalyorsa, POST kart bir hata mesaj
gsterecektir. Sorunlu aygt budur! yi teknisyenler genelde bir dzine ya da daha fazla POST
kodu ezberler, nk bu kitaptan bakmaktan daha hzldr.
u ya da bu sebepten dolay, bir bip kodu, yazl hata kodu ya da POST hatas alyorsunuz.
imdi, bu bilgiyle ne yapmalsnz? POST hatasnn bilgisayarnz tamir etmeyeceini
unutmayn; size yalnzca nereye bakmanz gerektiini gsterir. Bundan sonrasnda bozulmu
ya da hatal konfigre edilmi bileeni dzeltmek size kalr. Diyelim, POST kartn
kullandnz ve "Disket Srcs Balatma" (Initializing Floppy Drive) testinde kald. Disket
srcsn nasl dzelteceinizi biliyorsunuzdur!
Bazen POST kart tuhaf ya da kafa kartrc bir hata kodu verir. Eer daha eski bir sistemden
"CMOS kapand yazma yazma/okuma hatas" (CMOS shutdown register read/write error)
bip kodu alyorsanz ne yaparsnz? lk olarak, hatay dikkatlice okuyun. Diyelim ayn
sistemden "8042-geit A20 aksakl" (8042-gate A20 failure) bip kodu aldnz. Ne
yapacaksnz? 8042nin klavyeyi kastettiini bildiinizi varsaylr (ve bilmelisiniz de!).
Klavyeye ve balantsna bir gz atmak iyi bir balang olur. Bu spesifik rnein tesinde,
genel iyi bir kural udur: Eer hatann anlamn bilmiyorsanz ya da bozuk ksm
deitirilemiyorsa, anakart deitirin. Doal olarak bu kuraln istisnalaryla karlarsnz,
ancak ounlukla kural geerlidir.
Boot lemi
Btn bilgisayarlarn almaya balamak iin bir ileme ihtiyac vardr. Bilgisayara g
verdiinizde, donanmn sk balants "firmware" (iplerin zerinde yazl program) ve
"software" (yn bellekte yazl program) bilgisayarn kendini balatmasna, "kendini
kaylarndan tutup ayaa kaldrmasna" ya da genel ifadesiyle nyklemesine imkan verir.
Bilgisayara ilk g verdiinizde, g kayna devreleri voltajn uygunluunu snadktan sonra
CPUyu uyandrmak iin "power good wire" denen zel bir telden sinyal gnderir. Btn
CPU'larda, "power good wire" CPU'yu uyandrd anda, CPU hemen adres yolundan bir
dahili bellek adresi yollar. Bu adres btn CPUlarda, en eski 8086dan en yeni
mikroilemciye kadar ayndr. Bu adres sistem ROMundaki POST programnn ilk satrdr!
Sistem POSTu bu ekilde balatr.
POST bittikten sonra, bilgisayarn sabit srcdeki programlar bulmas ve iletim sistemini
balatmas iin bir yol gerekir. POST kontrol son BIOS ilemine geirir; nykleyici.
nykleyici POST programnn sonuna eklenmi birka dzine BIOS kod srasndan biraz
daha fazlasdr. i, iletim sistemini bulmaktr. nykleyici, iletim sistemini nerede
bulacan anlatan CMOS bilgisini okur. Bilgisayarnzn CMOS kurulum programnda,
nykleyiciye iletim sistemine bakmak iin aygtlar hangi srayla yoklamas gerektiini
deitirebileceiniz bir seenek vardr.
Neredeyse tm depolama sistemleri (floppy disketleri, sabit diskler, CDler, DVDler ve hatta
USB bellek'ler) "nykleme sektr" (boot sector) denilen zel bir blge oluturularak bir
iletim sistemini balatmak iin ayarlanabilir. levsel bir iletim sistemine sahip her aygt
"nyklenebilir disk" ("bootable disk) veya "sistem diski" (system disk) olarak adlandrlr.
Eer nykleyici iyi bir nykleme sektrnn yerini bulursa, iletim sistemine kontrol
devreder ve kendini bellekten karr. Eer bulamazsa, CMOS kurulum programnda

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 159
belirlediiniz bir sonraki aygta geecektir. Boot sralamas teknisyenler iin nemli bir
geretir, nk birincil iletim sistemini kullanmadan zel bootable aygtlar ykleyerek
bilgisayara bakmanz salayacak yardmc programlar altrabilirsiniz.

BIOS ve CMOSun Bakm

BIOS ve CMOS bilgisayarnzda pek sk ilem yapmadnz alanlardr. BIOS'un kendisi
grnmezdir. Varolduuna dair tek ipucu POSTtur. CMOS kurulum dosyas ise, atnzda
grnr. Gnmzde, ou CMOS kurulum program hi dokunulmadan olduka iyi
almaktadr. Ancak siz gayretli bir teknisyensiniz ve kendine saygs olan btn teknisyenler
CMOS kurulum programna girer ve deiiklik yapar. Bu da, genelde CMOS kurulum
programndaki sorunlarn ounun ortaya kt zamandr.
Eer CMOS kurulum programn kurcalarsanz, bir defada yalnzca hatrlayabileceiniz kadar
deiiklik yapn. Orijinal ayarlar ve yaptnz deiiklikleri bir kada not edin. Bu ekilde,
gerektiinde nceki ayarlara geri dnebilirsiniz. Ne ie yaradn bilmiyorsanz deiiklik
yapmayn! Anlamadnz CMOS ayarlaryla oynayarak bilgisayar ciddi bir biimde
bozabilirsiniz.
CMOS Ayarlarn Kaybetmek
CMOSunuzun zerindeki verileri tutmak iin daimi olarak arja gereksinimi vardr.
Anakartlarda, bilgisayar kapal olduunda CMOSa gereken arj salamak iin genelde kol
saatlerinde kullanlan tipte bir pil kullanlr. Bu pil, ayn zamanda bilgisayar kapal olduunda
tarih ve zamann da tutulmasn salar.

Eer pilin arj biterse, CMOS bilgilerinin tamamn kaybedersiniz. Eer ansszlk eseri
CMOS ipinin zerindeki btn bilgiler silinirse, bilgisayarnz almayabilir ya da
balangta sevimsiz hatalarla karlarsnz. 2002den itibaren yaplm btn bilgisayarlarda
CMOS silinirse fabrika ayarlarna dnlmektedir. Bu yzden bilgisayarn balamama ans

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 160
dktr. Ancak yine de balarken hatalarla karlarsnz. rnein CMOStaki bilgilerin
kaybna iaret eden aadaki bir ka hata mesaj gibi:
CMOS configuration mismatch CMOS yaplandrma uyumsuzluu
CMOS date/time not set CMOS tarih/zaman ayarl deil
No boot device available Kullanlabilir nykleme aygt mevcut deil
CMOS battery state low CMOS pili zayf
CMOS verilerinin kaybolmasnn ska rastlanlan nedenler ise unlardr:
Kartlarn karlp taklmas
Anakarta dokunmak
Anakartn zerine bir ey drmek
Anakartn kirlenmesi
Kusurlu g kaynaklar
Elektriksel dalgalanmalar
Chip creep (ipin scaklk deiiminden dolay yerinden oynamas)

Bu maddelerin ou kendini aklar niteliktedir. Sadece "chip creep" sizin iin yeni bir terim
olabilir. Bilgisayarlar altnda iindeki bileenleri snr. Bilgisayar kapatldnda
bileenler sour. Bu scak-souk deiimi iplerin yerlerinde genileyip klmelerine neden
olur. ip tasarmclar bunu gz nnde bulundurarak tasarm yaparlar. Ancak baz ar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 161
durumlarda bu termal genileme ve klme ipin yuvasndan oynamasna ve "chip creep"
ad verilen bozuklua neden olur. Chip creep bilgisayarlarn daha erken dnemlerinde yaygn
bir problemdi. Ancak eyrek asrlk deneyimden sonra, bilgisayar endstrisi ipleri gvenilir
bir biimde yerinde tutacak yuvalar yapmak konusunda olduka iyi bir i baardlar.
Eer bu hatalardan herhangi biriyle karlarsanz ya da Windowsun saati sistemi her
atnzda 1 Ocak'a sfrlyorsa, anakarttaki pil zayflamtr ve deitirilmesi gerekmektedir.
Deitimek iin, bir tornavidayla pili tutan ksmn yavaa kaldrn. Pil yerinden kolayca
kacaktr. Yeni bir pil takmadan nce, nceki pille ayn voltaj ve amper deerine sahip
olduundan emin olun. CMOS ayarlarnz kaybetmemek iin, bilgisayarn fiini takl
tutmanz yeterlidir. Modern anakartlarn zerindeki standart 5 voltluk enerji CMOSu arjl
tutmak ve verilerin gvenlii iin yeterlidir. Elbette canl bir sistemden pil karrken
elektrostatik boalma konusunda fazlasyla dikkatli olmanz gerekmektedir!
CMOSu Sfrlamak

Btn teknisyenler CMOSta geri dndrmek isteyecekleri eyler yaparlar. Ancak bazen
CMOSta yaptnz bir deiiklik CMOS kurulum programna girmenize ve deiiklii geri
dndrmenize engel olur. Bunlardan sk karlalan bir tanesi, birisinin bir CMOS ifresi
oluturup daha sonra ifreyi unutmasdr. Eer bilinmeyen bir CMOS ifresiyle
karlarsanz, CMOSu silmeli ve de hereyi sfrlamalsnz. Btn anakartlarda clear
CMOS jumper CMOS sfrlayc jumper (geici devre teli) bulunur. Doru yeri bulmak iin
anakart kitapna bakn.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 162

CMOSu sfrlamak iin bilgisayar kapatn. Ardndan o kk plastik paralarn (shunt ant
olarak adlandrlrlar) yerini bulun ve bir an iin iki jumper telinin zerine yerletirin. Sonra,
bilgisayar an ve hemen CMOSa girerek gereken ayarlar yapn.
Fla ROM
Fla ROM ipleri ieriklerini gncellemek iin tekrar programlanabilir. Sistem BIOSunuzu
yeni bir teknoloji destei eklemek iin gncellemek istediinizde, fla ROMla kolayca kk
bir komut satr programn bir gncelleme dosyasyla birlikte altrabilirsiniz. Yepyeni
gncel bir BIOSunuz olur! Farkl BIOS reticileri BIOSu flalamak iin bir miktar farkl
ilemler kullanr. Ama genelde bir floppy disketten bilgisayar nyklemeniz ve ilgili
gncelleme komutunu "A:\>prompt" eklinde altrmanz gerekir. rnekte ne kadar kolay
olduu grlyor:
A: \ > aw at hxpt 2. bi n
Baz anakart reticileri Windows temelli fla ROM gncelleme yan programlar da
salamaktadr. Bu programlar gncellemeler iin Internete bakar ve bunlar yklemeniz iin
indirirler. Bu yan programlarn ou ayn zamanda mevcut BIOSunuzu yedeklemenize
imkan tanr ve eer gncellenmi srmnde sorun yaarsanz nceki BIOSa dnebilirsiniz.
yi bir yedekleme yapmadan bu ie giriirseniz, hatal bir flash BIOS gncellemesinde
anakartnz pe atmak durumunda kalabilirsiniz. O yzden kesinlikle yedekleme
yapmalsnz!
Son olarak, eer BIOSu ok zorlayc bir neden yoksa gncellemeyin. Hani eski bir deyi
vardr ya, "eer bozuk deilse, tamir etme!".

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 163
5.Genileme Yuvalar
Genileme Yuvalarn Anlamak
Genileme yuvalar balangcndan beri bilgisayarn bir paras olmutur. IBM bilgisayar
gelecee bir atlm olarak oluturduunda; orijinal IBM PC anakartnda genileme slotlar
adnda yeni kartlarn ve fonksiyonlarn bilgisayara eklenmesini salayacak yuvalar mevcuttu.

Yuvalar, bunlar destekleyen balantlar ve yongalarn hepsine birden genileme yuvalar ad
verilir. Bu sistem, ilk bilgisayarlardan gnmzdeki son sistemlere kadar btn
bilgisayarlarda bulunmaktadr.
Geniletme yuvalarnn mmkn kld imknlar bugn aikr olabilir. Ama bir genileme
kart reticisinin bir kart bir genileme yuvasnda altrmada kart byk engeli
dnn. lk olarak, her hangi bir genileme kartnn genileme yuvasna uygun olarak
yaplandrlmas gerekmektedir. Bunun baarlmas da endstriyel standartlarn
oluturulmasn gerekli klmaktadr. kinci olarak, kartn ilemciyle hem komutlar almak hem
de veri gndermek iin iletiimi gerekmektedir. nc olarak iletim sisteminin kullancya
karta ve salad yeni ilevlere eriim ve kontroln salayabilmesi gerekmektedir. Aada
bu byk engel ksaltlm ekilde verilmektedir:
Fiziksel balant
Haberleme
Srcler
Bu blm neredeyse bilgisayarn balangcndan (sadece heyecan verici bilgisayar miras
tarihinden dolay deil imdiki sistemleri de hala etkilemesinden dolay) itibaren genileme
yuvalarnn ayrntlarn kapsamaktadr. Fiziksel balant, haberleme ve iletim sistemi iin
gereken srcyle birlikte bugnk ykleme 1987deki kullanmyla neredeyse ayndr. nce

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 164
eski yntemleri renmek bugnk teknolojiyi, terminolojiyi anlamada ve uygulamada ok
faydal olmaktadr.
rendiiniz zere bilgisayardaki her birim (device), anakart stne lehimlenmi ya da
yuvalara yerletirilmi biimde harici veri yoluna ve adres yollarna balanmaktadr.
Genileme yuvalar bu konuda bir istista deildir. Bilgisayarn geri kalanna yonga seti
(chipset) zerinden balanmaktadrlar.

Tam olarak yonga setinde nerede olduu sisteme bal olarak deimektedir. Baz
sistemlerde, genileme yuvalar gney kprsne, baz sistemlerde ise kuzey kprsne
baldrlar. Pek ok sistemde bir ksm gnay, bir ksm da kuzey kprsne balanan birden
fazla tip genileme yuvas bulunmaktadr.
Yonga seti, genileme yuvalarna ve bu yuvalardaki genileme kartlarna adres ve veri
yollarn kullanma yetkisi salar. Bu genileme yuvalarna bir sabit src kontrol kart
takarsanz, anakarta entegre retilmi gibi alacaktr. Tek bir byk farkla; hz.
Mikro ilemciler blmnde bahsedildii gibi sistem kristali (saati) ilemciye bask yapar.
Sistem kristali btn bilgisayar iin ok kritik bir ileve sahiptir. Bir eitim avuu gibi
bilgisayarn ritmini tutar ve sistemin hzn belirler. Anakartla tmleik her birim sistem
kristalinin hznda almas zre tasarlanmtr.
Saat kristalleri yalnzca ilemci ve yonga setleri iin deildir. Bilgisayarnzda bulunan
neredeyse her yongann (genileme kartlarndakiler dahil) bir saat (clk) girii vardr ve
almas iin bu sinyale ihtiya duymaktadr. Anakartnz zerinde gelmeyen bir aygt
(mesela ses kart) aldnz varsayalm. Ses kart stndeki yongann alabilmesi iin saat
kristalinden gelecek bir sinyale ihtiyac vardr. Eer bilgisayar ses kartn altrmak iin
sistem kristali kullanlsayd, ses kart reticilerinin her anakart iin bir ses kart gelitirmeleri
gerekirdi. 100 MHzlik bir sistem iin 100 MHzlik bir ses kart, 133 MHzlik sistem iin 133
MHzlik bir ses kart almanz gerekirdi. Bu ok sama olurdu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 165

Harici veri yoluna kendi standart hznda alacak bir genileme yapmak durumundaydlar.
Harici veri yolunun bu ksmn bilgisayara yeni aygtlar eklemek iin kullanacaklard. IBM bu
sorunun stesinden, geniletme yuvalarna balanan harici veri yollarn tetikleyen
"geniletme veriyolu kristali" adnda farkl bir kristal ekleyerek geldi.
Genileme veri yollar, FSB'den ok daha yava alr. Yonga seti iki veri yolu arasnda bir
blc grevi stlenir. Hz farknn etkilerini, beklemeler ve zel tamponlama (depolama)
alanlar yardmyla giderir. Anakart hzndan bamsz olarak genileme yuvalar standart bir
hzda alr. Orijinal IBM bilgisayarnda (PC) bu hz 14,318 MHz 2 ya da yaklak 7,16
MHzdi.
Yeni nesil genileme yuvalar ok daha hzl alr, ama yinede eski sistem hznn yaklak 7
MHz olduunu unutmayn. Genileme yuvalaryla ilgili daha ok ey rendike en yeni
sistemlerde bile bunun hala gerekli olduunu greceksiniz.

lk Genileme Yuvas Yaplar
PC Bus
lk nesil IBM bilgisayarnda, 8088 ilemci ve 8 bit harici veri yolu bulunmaktayd. En fazla
4,77 MHz hzla alabilmekteydi. IBM ilk bilgisayarlardaki genileme yuvalarn 8 bitlik
harici veri yolu balantsyla yaplandrd. IBM veri yolunun ilemciyle ayn hzda almasn
istemiti ve o zamanlar iin 4,77 MHz ulalmas kolay bir hedefti. IBM harici veri yolu hzn
7 MHz olarak belirledi. Yani ilemciden daha hzl!. Bu durum bilgisayar tarihinde standart
genileme yuvalarnn ilemciden hzl olduu tek olaydr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 166

Bu genileme yuvalar "PC Bus" ya da "XT Bus" olarak adlandrld. ekilde bu antik 8 bitlik
genileme yuvalar grlmektedir. IBM phesiz ki genileme yuvalar fikrini ilk kefeden
firma deildi. Sunucular da kapsayan pek ok daha eski bilgisayarda genileme yuvalar
bulunmaktayd. Ancak IBM daha nce yaplmam bir eyi yapt. Rakip firmalarn kendi bu
veri yollarn herhangi bir lisans ya da telif hakk creti demeksizin retmelerine izin
verdiler. IBM ayn zamanda nc parti reticilerin bu yuvalara taklabilecek kendi
kartlarn yapmalarna da izin verdi.
PC Bus' IBMin rettiini unutmayn. IBM firmasnn patentli bir rnyd ve hala da
yledir. IBM, PC genileme yuvalar teknolojisini herkesin kopyalamasna izin vererek
endstriyel standart kurmu ve kan klon marketini desteklemi oldu. Eer IBM dierlerinin
patentli teknolojilerini cretsiz kopyalamasna izin vermeseydi Compaq, Dell ve Gateway gibi
firmalar hibir zaman var olmayacaklard. Ayn zamanda, Logitech, Creative ve 3Com gibi
bileen reticileri de IBM destei olmasayd asla bugnk hallerinde olamayacaklard. Kim
bilir? Eer IBM "PC Bus" sistemini dnyaya amasayd, bu dkman ve A+ Sertifika snavlar
Apple tabanl bilgisayarlar konu alyor olabilirdi!
PC Bus
Bant Genilii 8 Bit
Hz 7 MHz
Ayarlama Elle
ISA
Intel 286 ilemciyi kefettiinde, IBM bu yeni ilemcinin 16 bit harici veri yolu zelliinden
faydalanmak iin yeni bir genileme veri yolu tasarlamaya karar verdi. Bu yeni yol, ayn
zamanda 8 bit kartlar da destekleyecekti.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 167

IBM bunu basite "PC Bus"n sonuna bir dizi balant ekleyip yeni 16 bit bir veri yolu
oluturarak baard. Bu veri yolu pek oklar tarafndan, bu yuvalar kullanan ilk sistemin
ardndan "AT Bus" olarak adlandrld. "AT Bus"da nceki "PC Bus" sistemiyle ayn hzda,
yaklak 7 MHz'de alyordu.
Her ne kadar IBM nc parti firmalarn PC ve AT genileme bus mimarilerini
kopyalamalarna izin verdiyse de, hibir zaman bu iki ver iyolu iin de sistemin tam
zelliklerini piyasaya srmemilerdi. Bir grup klon retici 1980lerin banda bir araya
geldiler ve PC/XT ve AT bus sistemleriyle ilgili bilgilerini birletirerek ISA, yani endstriyel
standart mimari (Industry Standart Architecture) oluturdular.
ISA, reticilerin nceden belirttiimiz engelden ilkini atlamalarn salad. Bir firmann
bilgisayar iin yeni bir adaptr kart retmek istediinde yapmas gereken ISA standardnda
belirtilen talimatlar takip etmektir.
ISA
Bant Genilii 16 Bit
Hz 7 MHz
Ayarlama Elle
Modern Genileme Yuvalarna Gei
ISA genileme yuvalar, hem ok iyi, hem de zaman iin bir dnm noktasyd. Ayn
zamanda bilgisayarn varoluunun ilk on ylnda her bilgisayarda kullanlan genileme
yuvasyd. Yine de ISA 1980lerin sonlarna doru balayan ciddi darboazlardan
kaynaklanan ok byk sorunla karlat. lk olarak ISA yavat. kincisi ISA 16 bit'lik dar
bir bant geniliine sahipti ve bu sebeple modern ilemcilerle gelen 32 bit ve 64 bitlik harici
veri yolaryla baa kamyordu. Ayrca ISA kartlar elle ayarlanmaktayd. Tescilli
programlarn altrlmas ve kk jumper ayarlarn teknisyenler tarafndan yaplmas yeni
tek bir kartn bile yklenmesini bir kbusa eviriyordu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 168
reticilerin ISAdan kaynaklanan problemleri zmek iin daha iyi bir genileme yuvasna
ihtiya duyduklar aikard. 33 MHz anakart hz ve 32 bit veri yolonu destekleyebilecek bir
genileme yuvasna ihtiyalar vard. Ayn zamanda kendi kendine ayarlama yapabilen, bu
sayede teknisyenleri bu tatsz elle ayarlama iinden kurtaracak bir sistem istiyorlard. Son
olarak da nceki kartlarla da uyumlu bir bus sistemi istiyorlard. Bylece kullanclar daha
nceden aldklar ISA kartlar atmak zorunda kalmayacaklard.
Yanl Balanglar
1980'lerin sonlarnda, marketteki bu noksanlklar gidermek iin birka yeni genileme yuvas
tasarland. Bunlardan zellikle ; IBM in MCA, yani mikro kanal mimarisi(Micro Channel
Architecture), ak standart olan EISA, yani geniletilmi ISA (Extended ISA) ve VESAnn
VL-Bus sistemler.
80lerin sonundan 90larn ortalarna kadar birka yllna popler oldular. Her ne kadar bu
alternatif yuvalar iyi alyor olsalar da her birinin kendi noksanlklar vard ve bu da ISAnn
yerini almalarn zorlatryordu. IBM MCA iin yksek bir lisans creti talep ediyordu.
EISAnn retimi pahalyd. VL-Bus ise sadece ISA bus ile alyordu. 1993 ylnda,
bilgisayar dnyas hzl, geni, kolay yaplandrlabilir ve ucuz bir genileme yuvas sistemi
getirecek byk bir ismin ne kmas iin sabrszlanyordu. Intel bu durumu grd ve
imdiki mehur PCI yuvalar ile galibiyete uzand.

Modern Genileme Yuvalar
PCI
Intel PCI, yani evresel bileen balants (Peripheral Component Interconnect) mimarisini
1990larn balarnda tantt ve bilgisayar genileme yuvalar bir daha hibir zaman eskisi gibi
olmad. Intel, PCI ile PCI herkesin kullanmna aarak reticiler iin ekici klmak gibi pek
ok ve son derece akll atlmlarda bulundu. PCI nceki genileme yuvalarndan daha geni,
daha hzl ve daha esnek bir sistem salamaktayd. Yeni sistemin olaanst teknolojisi, fiyat
etiketinin olmamasyla birleince reticiler ISA ve dier alternatifleri brakarak PCI'
benimsediler.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 169
PCI, yetenekleriyle bilgisayar dnyasn gerekten sarsmt. Orijinal PCI 32 bit
geniliindeydi ve 33 MHzde alyordu. zellikleri sperdi ama bunlar zaten beklentileri
karlyordu. O yzden ok da sarsc deildiler. PCIn asl mucizesi dier genileme
yuvalaryla ortak alabilmesinden geliyordu. PCI ilk geldiinde, hem PCI hem de ISA
yuvalar olan bir anakart alabilmeniz mmknd. Bu kullanclarn eski ISA kartlarn
kullanmaya devam etmeleri ve PCIa yava yava gemelerini salayabilmesi asndan
nemliydi. PCIn bir dier ok nemli zellii de kendi kendini ayarlayabilmesiydi. Bu
zellik endstriyel bir standart olarak bugn bilinen tak-altr sisteminin domasna yol
amtr. Son olarak, PCI ok gl bir tama moduna sahiptir ve bu ok etkili veri aktarm
yaplmasn mmkn klmaktadr.
PCI
Bant Genilii 32 Bit
Hz 33 MHz
Ayarlama Otomatik
Orijinal PCI genileme yuvalar 10 yldan fazla bir sredir bilgisayar anakartlarna entegre
edilmektedir. Son dnemlerde PCI, daha gelimi formlaryla yer deitirmeye balamtr.
Her ne kadar bu yeni nesil PCI genileme yuvsalar orjinal PCIdan daha hzl olsalar da,
sadece PCIn gelitirilmi versiyonlardrlar. Orjinal PCI gp gidiyor olabilir ama, yeni
formlardaki PCI hala "Anakartn Kraldr".
AGP
ISA'nn en byk yetersizlii ekran kartlaryd. Windows'un gelii ile birlikte ekrandaki
grafikler artmaya balad. ISA grafikler iin ok yava kald ve grafikler ok irkin grnd.
PCI geldii dnemde kesinlikle grafikleri ileriye tad ama Intel daha ileriyi dnyordu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 170

Intel PCIy kefettikten ksa sre sonra, PCIn sadece ekran kartlar iin olan zellemi bir
versiyonu olan AGPyi, yani hzlandrlm grafik port'u (Accelerated Graphics Port)
tanttlar. AGP yuvas da tek farkla bir PCI yuvasdr. Bu fark da kuzey kprsne direkt
balantl olmasdr. AGP yuvalar sadece ekran kartlar iindir. Sakn ses kart ya da modem
takmaya almayn. Bu etkileyici teknolojiyle ilgili daha ok bilgi ileriki blmlerde
verilmektedir.
PCI-X
Hali hazrda Machintosh G5 gibi sistemlerde bulunan PCI-X mevcut PCI'da byk bir
gelimedir. PCI-Xde PCI gibi eski sistemlerle hem donanm hem de yazlmsal adan
uyumludur. PCI-X 64 bit geniliinde bir sistemdir. PCI-X yuvalarna normal PCI kartlar da
yerletirilebilir. PCI-X kartlarndaki gerek yenilik hzdr. PCI-X 2.0 standart olarak drt
farkl hz derecesini destekler. Hz birimleri MHz cinsindendir. PCI-X 66, PCI-X 133, PCI-X
266 ve PCI-X 533.
PCI-Xin hitap ettii kesim byk lde i istasyonlar ve sunucularn kullanld i
sektrdr. nk bu alanlarda hz en nemli ihtiyatr ve ayn zamanda eski sistemlerle
uyum da nemlidir. Byk firmalar, zellikle pazar liderleri imdiden harekete getiler. HP,
Dell ve Intel sunucu rnleri rnein PCI-X destei vermektedir. Internet zerinden ksa bir
alveri aratrmas yaparsanz, satlk tonlarca (gigabit NICs, fibre kanal kartlar, ekran
adaptrleri vb) PCI-X malzemesi bulacaksnz.
Mini PCI

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 171

PCI, dizst bilgisayarlara bile zel Mini PCI formatyla girmeyi baard. Mini PCI,
bugnlerde neredeyse her dizst bilgisayarda bulunmaktadr. Mini PCI az enerji harcamas
ve yatk durmas iin tasarlanmtr. Mini-PCI konusu "Tanabilir Bilgisayarlar" blmnde
tekrar ele alnacaktr.
PCI Express

PCI Express, bugn kullanlan en son, en yeni, en hzl ve en popler genileme yuvasdr.
sminden anlalaca zere, PCI Express bir PCI sistemidir ancak PCIn paylaml paralel
haberlemesi yerine noktadan noktaya seri haberleme sistemi kullanmaktadr.
Paralel PCI haberlemesinde, bir aygttan ilemciye 32 bitlik bir veri ynnn gittii
varsaylmakta ve 32 kablonun her biri bu verinin tek bir bitini tamaktadr. Seri haberlemede

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 172
ise sadece tek bir hat bu 32 bitlik veri ynn tamaktadr. 32nin 1den daha iyi olacan
dnyorsunuz, deil mi?
ncelikle PCI Express, veriyolunu paylamaz. Bir PCI Express bir aygt, kuzey kprs ile
kendi direkt balantsna sahiptir. Bylelikle dier aygtlar beklemek zorunda deildir.
Ayrca, gerekten hzl gitmeye baladnzda (saniyede gigabitler seviyesinden
bahsediyoruz) 32 bit verinin bir aygttan dierine ayn anda varmas zordur. Baz bitler
dierlerinden ok kk farklarla da olsa daha hzl varacaklardr. Bu da verinin
doruluunun ve btnlnn onaylanmas iin ciddi bir hzl kontrol mekanizmasna sahip
olmanz gerektii anlamna gelir. Seri veride byle bir problem yoktur, nk her bit veri
aknda birbirini takiben gelir. Veri gerekten yksek hzlarda iletilmeye baladnda tek bir
noktadan noktaya seri balanti 32 bitlik paylaml paralel balantdan daha hzldr.
Bir PCI Express balants veri gndermek ve almak iin iki ayr hat kullanr. PCI Express
kontrol ile aygt arasndaki bu hat iftlerinden her birine geit (lane) ad verilir. Her geit 2.5
Gb/saniye hznda alr. Bundan daha da iyisi, her noktadan noktaya balant 1, 2, 4, 8, 12,
16 ya da 32 geit kullanarak en yksek bant genilii olan 160 Gb/saniye seviyesine kabilir.
Etkin veri oran kodlama dzeni (encoding scheme), verini paralanma ve yeniden toplanmas
yznden biraz debiliri. Ancak full dupleks veri aktarm 32lik balantda 12,8 GB/saniye
seviyelerine kabilmektedir.
En yaygn kullanlan PCI Express yuvas genelde ekran kartlar iin kullanlan 16 geitli (x16)
versiyondur. PCI Express'in ilk versiyonlarnda anakartlar tek bir x16 PCI Express ve birka
tane standart PCI yuvas kullanmaktayd. PCIn dier genileme yuvalaryla birlikte almak
iin tasarlandn hatrlaynz.
x16 yuvann salad bant genilii ekran kartlar hari dier birimler iin ihtiyalarndan
fazladr. Bu yzden pek ok PCI Express anakartlar daha az geite sahip yuvalar da bulunur.
u anda x1 ve x4, genel kullanmda en yaygn PCI Express yuvalardr. Ancak PCI Express'in
olduka yeni olduunu da unutmamak gerekir. PCI Express'in PCe olgunlamasyla bu
durumun deimesi olasdr.

Sistem Kaynaklar ve Adresleme
Genileme kartlar dahil bilgisayarlarda bulunan btn bileenlerin ilemci ile haberlemeleri
gerekmektedir. Ne yazk ki sadece "haberleme" kelimesini kullanmak yetersiz kalmaktadr.
nk ilemci ile bileenler arasndaki haberleme insanlar arasndaki gibi deildir.
Bilgisayarda BIOS ya da src komutlar eklinde yalnzca ilemci "konuur", bileenler ise
yalnzca ilemcinin komutlarna tepki verirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 173

Haberlemeyi sistem kaynaklar ad altnda drde blebiliriz:
Sistem kaynaklar
Girdi/kt (I/0) adresleri
Kesme istemleri (IRQlar)
DMA kanallar ve bellek adresleri
Btn bileenler drt sistem kaynan da birlikte kullanmazlar. Bileenlerin tamam I/O
adreslemesini ve ou IRQlar kullanr. Ama ok az DMA ya da bellee ihtiya duyar.
Sistem kaynaklar yeni bir kavram deildir. 25 yldr IBMin bilgisayar ilk retiminden bu
yana mevcuttur. Yeni bileenlerin sistem kaynaklar ayarlanmaldr. Bu ayarlama gnmzde
otomatik olarak tak altr ilemi sayesinde yaplabilmektedir. Ancak eskiden bu son derece
zor, elle yaplan bir ilemdi.
Her ne kadar sistem kaynaklar byk lde otomatik ayarlansa da, modern bilgisayarda bu
ayarlara girmenizi gerektirebilecek durumlar olmakatdr. Bu seyrek durumlarla
karlatnzda gerekli deiiklikleri yapabilmeniz iin, I/O adreslerini, IRQlar, DMAlar
ve kullanmn anlamanz gerekiyor. imdi her sistem kaynana ayrntl olarak tek tek
bakalm ve nasl altn anlayalm.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 174
I/O Adresleri
I/O Adresleri
lemci bir bileene komutu I/O adresi olarak adlandrlan bir dizi 1 ve 0 kullanarak
gnderir. Her bileen en azndan drt I/O adresine cevap verir. Bu da ilemcinin bu bileene
en azdan drt farkl komut verebilecei anlamna gelir. Yonga seti adres veri yollarn
genileme yuvalarna geniletir, bu da iki ilgin eyin olmasn salar. lk olarak, bir karta
RAM takabilirsiniz ve ilemci bunu tpk normal RAMi adresledii gibi adresleyerek
kullanabilir. Ekran kart gibi baz bileenler kendi dahili RAMlerine sahiptirler. lemci
ekranda yer alan bir eyi, ekran kartndaki bu RAMe direkt olarak yazarak izmektedir.
kinci olarak ise, ilemci adres veri yollarn, I/O adresleri zerinden bilgisayarda bulunan
btn bileenlerle haberlemek iin kullanabilir.
Normalde genileme yuvalarnda adres yollar, FSB'deki adres yollarndan farksz alr.
lemci, bir I/O modu eklinde adlandrabileceimiz bir moda alr. Veriyolu I/O moduna
girdiinde, btn bileenler adres yolundaki farkl 1 ve 0 ynlardr.
Eski Intel 8088 zamanlarnda, ilemci giri/k ya da bellek (IO/MEM) hatt adnda fazladan
bir hat kullanlyordu. Bu hat adres yollarnn bellekte bir adres iin mi yoksa bir bileenle
haberleme iin mi kullanldn belirtmek iin kullanlyordu. Modern bir ilemcide
IO/MEM hatt bulunmamaktadr. leme mant deimi ve ok daha karmak bir hale
gelmi olsa da konsept bir bit bile deimemitir! lemci adres yollarndan bir ve sfr
paketleri (yani I/O adresleri) gndererek bileenleri kontrol etmektedir.
ki bileen ayn I/O adresini kullanamaz. Bu durum btn sistemi kertir. Hibir bileenin
ayn I/O adresini kullanmadndan emin olmak iin, btn I/O adresleri standarda uygun
olarak nceden ayarlanr. rnein, btn sabit disk kontrol aralarnn hepsi her bilgisayarda
ayn I/O adresini kullanr veya iletim sistemi tarafndan al srasnda ayarlanr.
Bilgisayarnzdaki btn bileen adreslerini "Aygt Yneticisi"nden grebilirsiniz.
Adres yollar her zaman 32 bittir. 64 bit ilemciniz olsa dahi kuzey kprs yalnzca ilk 32
bitinin genileme yuvalarna gemesine izin verir. Bu yzden bir yn bir ve sfr gstermek
yerine, Aygt Yneticisi adres aralklarn onaltlk tabanda gsterir. Onaltlk taban bilmiyor
musunuz? Sorun deil, onaltlk sistem ikilik sistemdeki bir ve sfrlar daha ksa ekilde
gstermemiz yarayan bir sistemdir sadece. Bir onaltlk karakter drt ikilik karakteri
betimlemede kullanlr:

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 175

0000 = 0
0001 = 1
0010 = 2
0011 = 3
0100 = 4
0101 = 5
0110 = 6
0111 = 7
1000 = 8
1001 = 9
1010 = A
1011 = B
1100 = C
1101 = D
1110 = E
1111 = F
Rastgele bir 1-0 dizisini ele alalm
000000000000000000000001111100
Onaltlk sisteme evirmek iin drtl guruplar haline getirelim:
0000 0000 0000 0000 0000 0001 1111 00
Sonrasnda yukardaki tabloyu kullanarak evirelim:
0 0 0 0 0 1 F 0
Sonrasnda bu deerleri bir araya getirelim:
000001F0
imdi Aygt yneticisindeki saylarn anlamn biliyorsunuz. "[000001F0 000001F7]
Primary IDE Channel" iafedsini bulana kadar aaya ininiz. Orada iki I/O adresi
listelendiine dikkat ediniz. Bu, bu cihaz iin olan btn I/O menzilini gstermektedir. Aygt

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 176
karmaklatka I/O adres says artmaktadr. Adres aral genelde ilk deer baz alnarak
deerlendirilir ve buna I/O taban (base) adresi ad verilir.
Burada I/O adresleriyle ilgili hatrlamanz gereken en nemli noktalara deinilmitir. lk
olarak bilgisayardaki her bileenin bir I/O adresi vardr. Onsuz ilemcinin bileeni kontrol
komutlar gnderebilmesi olanakszdr. kinci olarak, I/O adresleri otomatik olarak
ayarlanmaktadr. Sadece cihaz takn, alacaktr. nc olarak, hibir zaman iki farkl
bileen ayn I/O adresini kullanamaz. Sistem ayarlamalar yapacaktr yani bu otomatik olarak
yaplacaktr.

IRQ: Kesme stemi
lemci, standart genileme bus balantlar ve I/O adreslerini kullanan BIOS sayesinde
bilgisayar iindeki btn bileenlerle haberleebilecektir. Ancak bir problem daha vardr. I/O
adresleri sayesinde ilemci bileenlerle haberleebilecektir ama bir bileen ihtiyac olduunda
ilemciye nasl eriecek? Fare ilemciye hareket ettiini nasl anlatacak rnein ya da klavye
birilerinin j tuuna bastn nasl ilemciye bildirecek?
Bilgisayarda bir mekanizmann ilemciye her ne yapyorsa durmas ve belli bir bileenle
konumas gerektiini sylemesi gerekmektedir. Bu mekanizmann ad kesmedir.
Bilgisayar dnyasndaki btn ilemcilerde INT, yani kesme (interrupt) balants vardr.
Eer bu balant noktasna sinyal gelirse ilemci yapt ii brakp kesme isteyen bileenle
ilgilenecektir. Tek bir evresel birimin, bir klavyenin direkt ilemcinin INT giriine bal
olduunu varsayalm. Eer kullanc j tuuna basarsa, klavye INT giriine sinyal
gnderecektir. lemci o an aktif olan program geici olarak durdurur ve klavyenin ihtiyacn
karlayacak gerekli BIOS rutinini altrr.
Bu sistem bilgisayarn tek bir girii olmas halinde iyi alrd. Ancak bildiiniz zere,
bilgisayarda pek ok aygt vardr ve neredeyse tamamnn ilemciyi bir zaman kesmesi
gerekir. Bu yzden bilgisayarn bir nevi trafik polisine; btn birimler ile ilemcinin INT
girii arasnda bir birime ihtiyac vardr. Bu trafik polisi IOAPIC, yani I/O gelimi
programlanabilir kesme kontrol birimi (I/O Advanced Programmable Interrupt Controller)
olarak adlandrlr. IOAPIC, zel kesme balantlar kullanarak genileme yuvalarndaki
btn aralar altrr.
lemci ile haberlemesi gereken aygt, kesme balantlarn sadece kendisi iin olan zel bir
1,0 dzimi ile uyarr. Sonrasnda IOAPIC ilemciyi keser. lemci IOAPIC'i hangi
bileenin kesme istediini renmek zere sorgular, sonrasnda adres yolu zerinden bileenle
haberleir.
Bu zel dizilmi birler ve sfrlara IRQ, kesme istemleri (interrupt requests) ad verilir.
IOAPIClerden nce IRQlar, yani nceki nesil trafik polisi, PIClere balanan gerek
kablolard. Sisteminizde PIC ya da IOAPIC olup olmadn grmeniz kolaydr. Aygt
Yneticisine girin ve oradan IRQ sein.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 177

ekilde 0dan 23e numaralandrlan, IOAPIC sistemini oluturan 23 IRQ grnmektedir.
IRQ 9 zeldir. Bu IRQ kontrol biriminin kendisine aittir ve ilemciyle IOAPIC balant
noktasdr. Daha yakndan bakacak olursanz, baz IRQlarn listelenmediklerini fark
edeceksiniz. Bunlar kullanlmayan ya da ak IRQlardr. Eer sisteme baka bir aygt
eklerseniz, yeni aygt bu kullanlmayan IRQlardan birini alacaktr. imdi ekildeki eski PIC
sistemine baknz ve sadece 16 IRQ gsterdiine dikkat ediniz.
Sisteminiz PIC ise zlmeyiniz. Bu da son derece iyi alan bir sistemdir. Sadece daha az
IRQ ile. imdilik IOAPIC sisteminin salad fazla saydaki IRQdan faydalanabilen ok az
sistem bulunmaktadr. Ama onlar tpk I/O adreslerinde olduu gibi gelecekte ihtiya
duyabileceimiz iin oradalar.
Yukardaki ekillere tekrar baknz. Her IRQ saysnn sol yanndaki kk (PCI) ve (ISA)
yazlarn grebiliyor musunuz? Bu sistemlerin ikisinde de ISA olmadna gre neden ISA
diyor? Bu ISA IRQ ayarlar, bu cihazlar iin ok zaman nce tanmlanan orijinal IRQ
saylardr. Eski ekipmanlarla ve programlarla uyumluluk iin sisteminiz bu klasik ISA
aygtlarn eski tip IRQlar kullanyorlarm gibi gsteriyorlar.
Birka son kalan eski aygtta gittikten sonra, Microsoft muhtemelen bu ISA deerlerini
silecektir. Burada gerekten ilgin olan nokta seri port ve paralel port gibi birka eski ISA
aygtnn kaynaklarn hala manuel olarak ayarlayabiliyor olabilmenizdir. imdi de
bilgisayarn "eski kt gnleri"nden kalan son ciddi izlerine bakalm; COM ve LPT
portlarna.
COM ve LPT Portlar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 178
Bilgisayar ilk ktnda, her aygtn I/O adresi ve IRQ deerleri manuel olarak ayarlanmak
zorundayd. Bunun nasl yaplaca aygttan aygta deiiyordu; jumper ayarlar, kadran
evirme ya da garip ayarlama programlarnn altrlmas gibi. Hibir ekilde kolay deildi.
IBM bunu kolaylatrmay denedi. Seri ve paralel portlar iin nceden belirlenmi I/O
adresleri ve IRQ kombinasyonlar oluturdu. nk bunlar orijinal bilgisayardaki en yaygn
kullanlan portlard. Bu nceden belirlenen kombinasyonlar seri haberleme iin COM
portlar, paralel portlar iin LPT portlaryd. Aada I/O adreslerinin ve IRQlarn ilksel
nceden belirlenmi kombinasyonlar verilmektedir.
Por t I / O Temel Adr esi I RQ
COM1 03F8 4
COM2 02F8 3
COM3 03E8 4
COM4 02E8 3
LPT1 0378 7
LPT2 0278 5
Drt COM portunun iki IRQyu paylatna dikkat ediniz. Eskiden, iki aygtn IRQ paylam
durumunda sistem derhal kilitlenirdi. Mevcut IRQlarn ilksel sistemlerde yetersiz olmas
yznden IBM seri portlar iin olan IRQlar iki katna kartt. Bylece hibir iki aygtn IRQ
paylaamayaca kuralna bir istisna yaratt.
Ancak aygtlardan biri aslnda gerekten hibir zaman IRQ eriiminde bulunmuyorsa, iki
cihaz arasnda IRQ paylam yapabilirsiniz. Bu durumu bir faks/modem kartnda rnek
olarak grebilirsiniz. Bu kartta tek bir telefon girii tek bir karta balanmaktadr. Ancak sz
konusu kartn farkl iki ilevi vardr. lemcinin faks komutlar ve modem komutlar iin farkl
I/O adreslerine ihtiyac vardr. Ama ikisini de tek bir modem yapt iin, tek bir IRQ
yeterlidir.

DMA ve Bellek Adresleme
lemciler pek ok i yapar. BIOSu, iletim sistemini ve uygulamalar altrrlar. lemciler
kesmeleri ve I/O adreslerini yrtrler. lemciler ayn zamanda baka bir ile daha
meguldrler; veri.
lemciler srekli olarak birimler ile RAM arasnda veri aktarm yaparlar. lemciler
dosyalar sabit bellekten RAMe tar, yazlacak verileri RAMden yazclara aktarr,
grntleri tarayclardan RAMe gnderir vb. Btn bu veri transferi phesiz ki gerekli ama
basit bir i. lemcinin gc ve zamanyla yapabilecei daha iyi eyler var. Bunun da tesinde
gnmz ilemcilerindeki onca n belleklerle, ilemci bir takm hesaplamalar yaparken
sistemin byk ksm hibir ey yapmadan bo durmaktadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 179

Btn bu faktrler st ste eklendiinde yle bir soruyla karlayoruz. Neden ilemciyi
kullanmadan direkt bellee erien bir birim yaplmyor? lemciyi kullanmadan bellee eriim
salayan sisteme DMA, yani direkt bellek eriimi (Direkt Memory Access) ad verilir.
DMA ok yaygn kullanlmaktadr ve oyunlarda arka fon seslerinin oluturulmasnda, disket
ve sabit diskt ile RAM bellek arasndaki veri aktarmlarnda son derece baarldr.
Kulaa ho gelmesine ramen yukarda anlatlan DMAnn bir sorunu vardr. Bbilgisayarda
birden fazla genileme yuvasnn olmas. Ya birden fazla aygt DMAy kullanmak isterse?
Bu aygtlarn harici veri yollarna ayn anda akn etmelerini ne engelliyor? Ayrca ya ilemci
aniden veri yollarna ihtiya duyarsa? DMA kullanan cihaz durdurup ncelii olan ilemcinin
veri yoluna eriimini nasl salayabilirsiniz?
Bunlarla baa kabilmek iin IBM baka bir trafik polisi daha ekledi. Sklkla yonga setinin
eski ad olan 8237 olarak da adlandrlan DMA kontrol birimi. Bu birim DMA ilevlerini
kontrol eder.
DMA IRQya benzer bir sistem kullanr. Tpk IRQdaki gibi DMA kanallar ad verilen
saylar atanr. Bu saylar vastasyla DMA isteminde bulunurlar. DMA ayn zamanda evre
birimlerden RAMe ve RAMden evre birimlere veri aktarmn da dzenler. Bu gerekli
ancak basit i bylelikle ilemcinin srtndan kaldrlm olur. Bylece ilemci zamann daha
verimli ileri yaparak geirebilir.
DMA yonga seti, ilemci isel bir hesaplamayla megulken ve harici veri yolunu
kullanmyorken, bu yoldan veri aktarm gerekletirir. Bu son derece makul bir ilemdir.
nk modern bilgisayarlarda ilemci harici veri yollarn ilem zamannn sadece %5inde
kullanmaktadr.
Yukarda tarif edilen "klasik DMA"dr. Klasik DMA ilk ve uzun sre iin varolan tek DMA
sistemidir. Klasik DMA artk lmektedir. nk ok yavatr ve sadece 16 bit veri aktarmn

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 180
destekleyebilmektedir. Gnmzn daha geni veri yollarna kyasla ok sama bir kayptr.
ou sistemde, sadece disket srcler hala klasik DMA kullanmaktadrlar.
Btn sistemler hala klasik DMA desteklemektedir ama gnmz aygtlarnn ou DMAy
DMA kontrol birimini kullanmakszn kullanmaktadr. Bunlar "bus master" olarak bilinirler.
Bu aygtlarn dier aygtlarn harici veri yollarn kullanp kullanmadklarn gzleyen
devreleri vardr. Potansiyel bir akma durumunda yol kullanmn brakarak bunun nne
geebilirler.
Bu sistem zellikle sabit disklerde ok popler olmutur. Btn modern sabit diskler "bus
master" sisteminin avantajlarn kullanmaktadrlar. Sabit disk bus master sistemi, Ultra DMA
gibi terimlerin ardnda sakldr ve ou ksm tamamen otomatik ve grnmezdir. Bu konuyla
ilgili daha fazla bilgi iin "Sabit Diskler" blmnne bakabilirsiniz.

Eer sisteminizdeki DMA kullanmn grmek isterseniz aygt yneticisinde, grn
tiplerine gre kaynaklar ekline dntrnz. DMA stne tklaynz. ekildeki gibi bir ey
greceksiniz. Bu sistemde yalnzca iki DMA kanal bulunmaktadr; biri disket src iin,
dieri de ilemci balants iin.
DMA ile ilgili baka bir ilgin not da PCI ya da PCI Expressin DMA destei olmamasdr.
Hibir DMA aygt bu genileme yuvalarnda kullanmamaktadrlar. Sabit disk, disket src
ya da DMA kullanmak isteyen baka bir aygt bunu kart stndeki balantlardan yapmak
durumundadr. Tabi ki sabit disk ve disket src bulabilirsiniz ama onlar DMA
kullanmamaktadrlar.
Bellek Adresleri
Baz genileme kartlar tpk RAM sistemlerindeki gibi bellek adreslerine ihtiya
duymaktadrlar. Bir kartn bellek adreslerine ihtiya duymasnn iki nedeni olabilir. lki, kartn
kendi tmleik RAM bellei olmas ve bunun ilemci tarafndan adreslendirilme gerektirmesi.
kinci nedense, baz kartlarn tmleik ROMlara sahip olmasdr.
Her iki durumda da RAM ya da ROM bellek, ilemcinin bu belleklere eriimini
salayabilmek iin ana sistem belleinden bellek adresi almak zorundadr. Bu ileme bellek
adresleme ad verilir. Aygt yneticiside tiplere gre kaynaklar grntlenirken, bellek
ksmna tklayarak genileme kartna atanan bellek adreslerini grebilirsiniz.
Buradaki kilit faktr, tpk I/O adresleme, DMA kanallar ve IRQlarda olduu gibi bellek
adreslemenin de tamamen otomatik olarak yaplmasdr.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 181
Genileme Yuvalarna Kart Taklmas
Genileme kartlarnn baarl bir biimde taklmas PC teknisyeni iin tereyandan kl
ekmek kadar kolay ilerden biridir. En az drt adm gerektirir. Birincisi sisteminiz ve iletim
sisteminizle hangi kartn altn bilmelisiniz. kincisi, kart ya da anakart zedelemeden
dzgn bir ekilde kart genileme yuvasna yerletirebilmelisiniz. ncs, iletim sistemi
iin gerekli srcleri temin etmeniz gerekir. Drdncs ise, bilgisayardan uzaklamadan
nce btn kart fonksiyonlarnn gerektii gibi altn dorulamalsnz.

Adm 1: Bilgi
Takmay dndnz aygtla ilgili olarak, tercihen onu almadan nce bilgi edinin. Aygt,
sistem ve iletim sisteminizle alyor mu? Eer Windows XP kullancsysanz bu sorunun
cevab neredeyse hep "evet"tir. Windows 98 gibi daha eski, ya da Linux gibi daha az
yaygnlam sistemlerin kullanclar sz konusu olduunda bu sorular daha kritik bir hal
almaktadr. ok daha eski XP ncesinden kalma donanmlar Windows XPyle
almayacaktr. Aygtn belgelerine ve reticinin Web sitesine bakarak elinizdekilerin doru
srcler olduundan emin olun. Bu srada, srcnn son srmn de edinin; pek ok
aygtn gncellemeleri, hava deiimlerinden daha sk olmaktadr.

Windows sistemleri iin, bu bilgiyi alabileceiniz en iyi kaynak "Windows Marketplace"tir.
nceden Hardware Compatibility List - HCL (donanm uyumluluk listesi) olarak
adlandrlyordu ve pek ok insann hala bu ismi kullandn duyabilirsiniz. Web sitesine
bakn ve rnnzn listede olup olmadn kontrol edin. rnn kutusunun zerine bakmak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 182
da iyi bir fikirdir. Btn Windows lisansl rnler Windowsta altklarn gururla
gsterirler. Windows Marketplace, ayn zamanda eitli yazlmlarn, kullandnz Windows
srmyle alp almadn kontrol etmek iin de olduka iyi bir kaynaktr.
Baz reticiler burada anlatlan geleneksel aygt montaj ve yklenmesinden farkl bir srada
srar edebilmektedir. Bu eitlemelerden en yaygn, kart takmadan nce srcleri ve destek
yazlm yklemenizi isteyenlerdir. Bu tip bir kart yklerken reticinin ynergelerini doru
izlemezseniz, bu saatler sren (srcleri kaldrma, tekrar ykleme, baz bileenleri manuel
olarak silme eklinde) bir eziyete yol aabilir. Bu yzden her kartla gelen ynergeleri okuyun!
leriki blmlerde sorunlu aygtlarla ilgili daha spesifik rnekler verilecektir.
Adm 2: Montaj
Yeni bir kart kart, anakart ya da her ikisine de zarar vermeden baarl biimde takmak iin
izlemeniz gereken admlar vardr. Bu, kart nasl tutacanz ve elektrostatik g
boalmndan ya da baka bir elektriksel sorundan nasl kanacanz bilmek anlamna gelir.
Ayrca, kart genileme yuvasna skca ve tamamen yerletirmelisiniz.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 183
deal olarak, kart yalnzca iki yerde bulunmaldr; bilgisayarn iinde ya da bir antistatik
poette. Kart takarken ya da karrken yalnzca kenarlarndan tutmaya dikkat edin. Kart slot
balantlarndan tutmayn ya da yzeyindeki bileenlerin hi birine dokunmayn.
Mmknse bilgisayara dzgn ekilde taklm bir anti-statik bileklik takn. Eer bilekliiniz
yoksa, kart kardktan sonra g kaynana dokunarak, teknisyenlerin kulland
elektrostatik g boalmndan kanma yntemini kullanabilirsiniz. Bu sizi, kart ve
bilgisayar ayn elektrik potansiyeline getirir ve elektrostatik g boalm riskini en aza
indirir.
Modern sistemlerde, anakartta prize takl bulunduu her zaman bir miktar voltaj bulunur.
"G Kaynaklarnn Taklmas ve Sorun Giderme" blmnde konu ayrntl olarak
ilenmitir, ancak zetlemek gerekirse, her zaman, kart takmadan nce bilgisayar prizden
ekin! Bunu yapmamak kartn, anakartn veya her ikisinin birden bozulmasna neden olabilir.
Tehlikeye atmaya demez!
Hi bir zaman kart geni al olarak takmayn ya da yerinden karmayn. Bu karta zarar
verebilir. Hafif bir a kabul edilebilir ve ayn zamanda kart yerinden karrken gerekir.
Kart taktktan sonra muhakkak kasaya bir balant vidasyla vidalayn. Bu kartn yerinden
kmasn ve dier kartlarda ksa devre yapmas olasln ortadan kaldrr. Ayrca, ou
kartta kasaya balanmak iin gerekli vida bulunur.
Teknisyenlere, almayan bir kart sz konusu olduunda karttaki slot balant yerini
temizlemeleri sylenmitir. Bu neredeyse hi bir zaman gerekli deildir ve doru yaplmad
takdirde kartn zarar grmesine neden olabilir. Slot balant yeri, yalnzca kart uzun zamandr
rafta duruyorsa ve temas ksmlar aka matlam grnyorsa temizlenmelidir. Bu ilem
iin kesinlikle kuun kalem ya da silgisi kullanmayn! Silgiler geride kart ve slot arasnda
skp kalacak kalntlar brakabilir. Bu da temas engelleyerek kartn arzalanmasna neden
olacaktr. Bunun yerine bir ie balant temizleme solsyonu alp onu kullann. Balant
temizleme solsyonlar tam da bu i iin yaplmtr. Temas yerini iyice temizleyecek ve hi
kalnt brakmayacaktr. Herhangi bir elektronik dkknnda bulabilirsiniz.
Tam yerlemi bir genileme kart (anakart dzgn taklmsa) bilgisayarn arkasna hizal bir
ekilde oturacaktr. Yani kartn takma ksmlar ve kasann zerindeki vida delii arasnda hi
boluk kalmayacak biimde oturur. Eer kart dzgn oturtulursa, slotun zerinde temas ksm
hi grnmeyecektir.
Adm 3: Aygt Srcleri
nceki blmlerden anakartn zerinde takl ya da sonradan eklenen btn aygtlarn BIOSa
gereksinim duyduunu renmitiniz. Neredeyse btn genileme kartlarnda BIOS "aygt
srcs", dier bir ifade ile yazlm destek programlar eklindedir ve kartla birlikte gelen bir
CDden yklenir.
Aygt srclerinin yklenmesi olduka ak ve kolaydr. Doru srcleri kullanmalsnz ve
eer ykseltme yapyorsanz, yeni srcleri yklemeden nce eski srcleri kaldrmanz
gerekebilir. Son olarak, eer bir sorun karsa, yeni yklediiniz srcleri kaldrmanz, ya da
Windows XP kullanyorsanz nceki daha dengeli srclere geri dnmeniz gerekebilir.
Doru Srcleri Bulmak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 184
Aygtnz iin en iyi srcnn elinizde olduundan emin olmak iin her zaman reticinizin
Web sitesine bakmalsnz. Aygtla birlikte gelen srcler iyi alabilir, ancak Web sitesinde
yeni ve daha iyi bir src bulma ansnz yksektir. Web sitesindeki srclerin daha iyi
olduunu nerden bilebilirsiniz? lk olarak kolay yolu sein: CDnin zerine bakn. Genelde
srm numaras CDnin zerinde yazar. Eer orada yazmyorsa, CDyi takarak iine
bakmanz gerekir. ou src diskinin otomatik kullanma ekran vardr ve srm de yazar.
Eer kendiliinden alan pencerede yazmyorsa, "readme" isimli dosyalara bakn.
Cross Check
ou aygtlar kendi BIOSlarn aygt srcs eklinde getirir, ancak nceki ksmlarda
grdnz gibi her zaman byle olmaz. u sorular yantlamaya aln. Bir aygt, onu
tanmayan bir sisteme baka ne ekilde BIOS getirebilir? Ya klavye gibi yaygn ve gerekli
aygtlar kendi BIOSlarn sisteme nasl getirirler? Ya da getirirler mi?
Src ya da Aygt?
ou zaman, aygt srcsn aygt taktktan sonra yklemeniz gerekir. Aygt taklmadan
src aygt grmedii iin hata verecektir. Bu konudaki tek istisnalar USB ve FireWire
aygtlardr. Bunlar sz konusuyken her zaman nce srcy yklemelisiniz!
Eski Srcy Kaldrmak

Baz kartlar (ve zellikle ekran kartlar) yeni aygt yklemeden nce ayn tipteki eski
srcleri kaldrmanz gerektirir. Bunu yapmak iin ncelikle aygt yneticisindeki srcy
bulmalsnz. Aygt srcsnn zerine sa klik yapn ve "Srcy Kaldr" sein. ou
aygtn, zellikle pek ok uygulamayla gelenlerin, denetim masasnda "Program Ekle /
Kaldr" blmnde srcy kaldrma seenei bulunur.
mzasz Srcler
Microsoft donanm reticileri iin, mkemmel ve titiz bir snama program olan "Microsoft
Windows Logo Program"n sunuyor. Donanm gelitiricileri ilk olarak program kullanarak
aygt snarlar ve hazr olduunda aygt daha ileri dzeyde testler iin "Windows Donanm
Kalite Laboratuarlar"na (WHQL) gnderirler. WHQLden geen donanm ve srcler
"Designed for Windows logo" yani "Windows iin tasarlanmtr" logosunu tamaya hak
kazanr. Srclerin, Microsoftun testlerinden getiklerine ve bir sorun olmadna dair
dijital bir imzaya sahip olur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 185

Btn src reticileri olduka karmak WHQL sreci ve Windows Logo Programnn
dier admlaryla uramak istemez ve yazlmlar Microsofttan dijital imza edinemez.
Windows bu tip bir srcyle karlatnda, korkutucu grnl bir ekran kar ve "imzasz
bir srcy" kurmak zere olduunuzu syler.
Bir firmann Windows Logo Programn kullanmamas srclerinin kt olduu anlamna
gelmez. Yalnzca Microsoftun zorlu kalite gvence sertifika yordamndan gemedii
anlamna gelir. Bu tip bir durumla karlatnzda genelde srcnn srmn kontrol edin
ve gncelliinin geerli olup olmadna bakn, ardndan da kurun. Byk ihtimalle bu
srcyle sorun yaamaycaksnz.
Yeni Src Kurulumu
Yeni bir srcy kurmak iin iki yol vardr; dorudan kurulum CDsini kullanmak ya da
denetim masasndaki "Donanm Ekleme Sihirbaz"n kullanmak. Deneyimli teknisyenler
kurulum CDsini kullanmay tercih eder. ou src fazladan programlarla gelir. rnein
Anakart CD'si, scakl ve overclock ilemlerini izlemek iin bir ka kullanl uygulamayla
gelebilir. "Donanm Ekleme Sihirbaz" srcler haricinde bir ey kurmaz. Baz teknisyenler
bundan honuttur, nk aygtla birlikte gelen vr zvrla uramak istemezler, ama ou
kurulum diski, kurmak istediinizi seebileceiniz net seenekler sunar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 186

Donanm Ekleme Sihirbaz yerine kurulum CDlerini kullanmak iin bir dier neden, pek ok
kartn bir ok aygt birlikte iermesi ve bunlarn her birinin kendi srclerinin olmasdr.
rnein, ses kartlar ou zaman joystick (oyun ubuu) portlaryla gelir ve ekran kartlarnn
bazlarnn iinde TV ayarlayc (tuner) bulunur. Donanm ekleme sihirbaz btn aygtlar
kuracaktr, ama kurulum CDsi bunlarn neler olduunu size gsterir. lk olarak kurulum
CDsindeki programla kurmaya aln, daha sonra sorun karsa Donanm Ekleme
Sihirbazna bavurun.
Bu ilemler iin Windows iletim sistemi kurulu bir bilgisayarda uygun izninizin olmas
gerekir. Windowstaki "Yetkiler", kullanclara baz grevleri yapabilme olana verir ya da
kstlar. Szgelimi bilgisayara yazc kurulmasnda srcleri ykleyebilmek iin zel olarak
ynetsel yetkilerinizin olmas gerekir.
Srcye Geri Dnme

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 187

Windows XP, src kurulumu ya da ykseltmesinden sonra gerektiinde nceki ayarlara
dnebilmeniz iin ok k bir "srcye geri dnme" zellii sunmaktadr. Eer diyelim, gze
alp ekran kartnz iin beta srcler yklerdiniz ve sisteminiz rktc derecede dengesiz
bir hal ald. alr durumdaki nceki srcleri yedekleyebilirsiniz. Geri dnme zelliini
kullanmak iin aygt yneticisini an ve ayarlamak istediiniz aygtn zelliklerine girin.
Src sekmesinde "Srcye Geri Dnme" dmesiyle karlaacaksnz.
Beta Srcler
Pek ok bilgisayar heveslisi, otomobil heveslilerinin motor ayarlarn kurcalayp motorlarn
daha fazla beygir gcnde altrmaya almas gibi, PC bileenlerini sonuna kadar
kullanmak ister. Genileme kart reticileri bilgisayar heveslilerini ok sever, nk onlar
yeni yaptklar (beta) srcler iin gnll deneyicileridir. Beta srcler ounlukla iyidir,
ama bazen inanlmaz derecede sistem dengesizliine neden olabilirler. Eer beta srcler
kullanyorsanz, nasl kaldrlacan ya da nceki srcye geri dneceinizi bildiinizden
emin olun.
Adm 4: Dorulama
Kurulumdaki son admda, aygtn dzgn altn dorulamak iin kurulumun sonularn
inceleyin. Kurulumdan hemen sonra aygt yneticisini aarak Windowsun aygt grdn
dorulayn. Aygt yneticisinin aygtn doru altn gsterdiini varsayarsak, ardndan
aygtn altn grmek iin ilevlerini kullanarak kontrol edin. Eer bir yazc kurduysanz

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 188
bir sayfa yazdrn veya bir tarayc yklediyseniz bir eyler tarayn. Eer alyorsa, i
tamamdr!
Genileme Kartlarnda Sorun Giderme
Kurulumu dzgn yaplm bir genileme kartyla nadiren sorun yaarsnz. Hatal kurulumlar
ise ba ars yaratabilir. Genileme kart kurulumunda, genelde sizin yaptnz bir hatadan
dolay, kurulumdaki sorunlar gidermek durumunda kalma olaslnz yksektir.
Yanl kurulmu bir kartn verdii ilk iareti kartn ilevlerini kullanmaya baladnzda ve
iini yerine getirmediinde grrsnz. Bu olduunda, ilk olarak yapmanz gereken sorun
giderme ilemi, aygt yneticisini kontrol ettikten sonra tekrar kurmaktr.

Bu sitedeki dier blmlerde spesifik aygtlarda sorun giderme ile ilgili konular kapsanmtr.
Bu blm neye bakmanz ve sorunla nasl baa kmanz gerektiiyle ilgili metodolojiyi
oluturmak iin kullanabilirsiniz.
Aygt Yneticisi
Aygt yneticisi, Windowstaki ilk tanlama ve sorun giderme aracn sunar. Yeni bir aygt
ykledikten sonra, aygt yneticisi size yanl giden bir ey varsa bunun ne olduuyla ilgili
epey ipucu verir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 189

Zaman zaman, aygt yneticisi yeni aygt gstermeyebilir. Bu olduunda, aygt dzgn
taktnzdan ve aygtn, eer gerekiyorsa g kaynayla balantsn saladnzdan emin
olun. Ardndan, "Donanm Ekleme/Kaldrma Sihirbaz"n altrn ve Windowsun yeni
aygt tanyp tanmadn grn. Eer Aygt Yneticisi bu noktada aygt tanmyorsa, iki
sorundan biriyle karlam olabilirsiniz. Ya aygt fiziksel olarak hasar grmtr ve
deitirmeniz gerekir, ya da on-board bir aygt sz konusuysa CMOSta kapatlmtr.
Aygt yneticisinin yeni bir aygt grmedii zamanlar ok nadirdir. Daha genel olarak
aygttaki sorunlar kendilerini aygt yneticisinde hata ikonlar (siyah bir ! ya da krmz bir
X ya da mavi bir i) olarak gsterirler.
Sar bir daireyle evrelenmi siyah ! aygtn grlmediini, Windowsun aygt
tanmadn ya da aygtn srcsnde bir problem olduuna iaret eder. Bu hatay
almakta olan bir aygt da verebilir.
Krmz X etkisizletirilmi aygt gsterir. Bu genelde manuel olarak kapatlm ya
da hasar grm bir aygta iaret etmektedir. Bu hatay veren bir aygt almaz.
Beyaz bir alandaki mavi i bir aygttaki sistem kaynaklarn birinin manuel olarak
ayarladn gsterir. Bu yalnzca ACPI olmayan sistemlerde grlr. Bu simge
nadiren bir bilgi verir ve aygtla ilgili bir hataya iaret etmez.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 190
!, en sk rastlanan hata simgesidir ve genelde en kolay dzeltilendir. lk olarak, aygtn
balantlarn kontrol edin. kincisi, srcy "Srcy Gncelletir" dmesini kullanarak
tekrar kurmay deneyin. Srcy gncelletir dmesine gelmek iin, aygt yneticisinde
istediiniz aygtn zerine sa klik yapn ve "zellikler"i sein. zellikler dialog
penceresinde "Src" sekmesini sein. Src sekmesinde ise "Srcy Gncelletir"
dmesine klikleyin.
Krmz Xle karlamak bir ok teknisyenin iine korku salar. Eer Xle karlarsanz,
ilk olarak aygtn etkin olup olmadn kontrol edin. Aygtn zerine sa klik yapn ve
"Etkinletir"i sein. Ancak bu durumda ounlukla ie yaramayacaktr. Eer bu ie
yaramazsa, gncelletirme yaptysanz srcye geri dnmeyi, yeni kurduysanz kurulumu
kaldrmay deneyin. Sistemi kapatn ve nc defa kartn doru taklp taklmadn kontrol
edin. Ardndan, aygt iin en yeni srcnn olduundan emin olarak, src kurulum
srecini tekrarlayn. Eer bunlarn hi biri ie yaramazsa, kart iade edin. Yksek ihtimalle
bozuktur.
Aygt yneticisindeki hatalara baktnzda, dzgn almayan aygtla ilgili hata kodlar
dikkatinizi ekecektir. Windowsun yaklak 20 hata kodu bulunur, ama dzeltme ilemi biraz
nce anlatlan yntemlerdir. Eer kendinizi gerekten yormak istiyorsanz, "Sorun Giderici"yi
deneyebilirsiniz. ounlukla dzeltme ilemine ayn yoldan (aygt srcsn yeniden
ykleyerek) balar.
6.Anakartlar
Anakartlar Anlamak
Anakart bilgisayarn temel tadr. Bilgisayarda bulunan btn donanmsal birimler,
ilemciden en kk genileme kartna kadar direkt ya da dolayl olarak anakarta
balanmaktadr. Anakart evre birimlerin kulland portlarn byk ksmn tutar ve g
kaynandan gelen gc sisteme datr. Anakart yoksa bilgisayar da yoktur diyebiliriz.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 191
Anakart Nasl alr?
deiken ve birbiriyle ilikili zellikler, modern anakartlar tanmlar; ekil faktr, yonga
seti ve bileenler. ekil faktr, bileenlerin ve kaplarn genel yerlerini olduu kadar
anakartn fiziksel boyutunu da belirler. Yonga seti, anakart iin gerekli olan bellek ve ilemci
tipini tanmlar ve genileme yuvalarnn da dahil olduu yerleik donanm bir derece belirler.
Son olarak, yerleik donanmlar da sistemin ekirdek ilevselliini belirler.

yi bir teknisyen, sadece zellikleri tetkik ederek bir mteriye belirli bir anakart hakknda
neride bulunabilir. Anakart, btn bilgisayarn ilevini, genileme yeteneini ve kararlln
belirledii iin, anakartn tannmas ok nemlidir.
ekil Faktr
ekil faktrleri, anakartlarn kasa ve g kaynaklaryla almalarn salayan, sanayi olarak
standartlatrlm kalp ve krokilerdir. Tek bir biim etmeni bileene de bavurur. Btn
anakartlar byklkleri ve yerleik donanmlarnn krokileri deiik, ama ekil itibariyle basit
drtgen ya da kare olarak imal edilirler. Bir anakart, ekil itibariyle uygun imal edildii
kasaya taklmaldr. Bylece kap ve yuva kapaklar yerine dzgnce uyar.
G kayna ve anakartn balantlar uyumaldr. Farkl ekil faktrleri, farkl balantlar
belirler. ekil faktrleri ayn zamanda bilgisayarn iinde havann dolamasndan sorumlu
olan parann; kasa, anakart ve g kaynann yerleimini belirlerleyerek, iindeki hava
dolamn da ayarlar.
Anakart ykseltmelerinin yaplabilmesi ve mteriye konuya hakim bir neri verilebilmesi
iin, teknisyenin ekil faktrn bilmesi gerekir. Bilgisayar sanayisi, yllar boyunca AT,
ATX, BTX ve benzerleri ekilde adlandrlm birok biim etmeni gelitirmi ve bir ksmnn
kullanmn brakmtr. Bilgisayarn bykbaba biim etmeni olan ATden balayalm.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 192
ekil Faktrleri
AT ekil Faktr
AT ekil faktr, 1980 yllarn banda IBM tarafndan icat edildi ve 1990larn ortalarna
kadar anakartlar arasnda hakim ekil faktr olarak varln srdrd. AT artk yrrlkten
kalkmtr. AT tipi anakartlar, geni bir klavye giriine sahiptirler ve P8/P9 isimli kendilerine
zg ayrlm g prizleri vardr.
AT anakartlar, boy olarak geniten en genie doru birka eitlilik gsterir. zgn AT
anakartlar, 12" ene ve 13" boya varan ebatlardayd. Bilgisayar teknolojisi yeniydi ve klavye
gibi daha birok bilgisayar bileenlerini altrabilmesine yarayan eitli entegreler iin bolca
yere ihtiya duyuyordu.
AT anakartlarn tek byk problemi harici kaplarnn eksik olmasyd. Bilgisayarlar ilk icat
edildiinde, ortalama bir bilgisayara taklan cihazlar bir ekran ve bir klavyeydi. AT, bunu
idare etmek iin tasarlanmt.
Yllar getike, bilgisayarn arkasna taklan cihazlarn says byk bir hzla artt.
Gnmzn ortalama bir bilgisayarna, 1 klavye, 1 fare, 1 yazc, 1 veya daha fazla hoparlr,
1 ekran ve belki herhangi bir zaman olmak zere 4'den 6'ya kadar USB cihaz baldr.
Eklenen bu yeni bileenler iin, daha fazla cihaz iin daha fazla balants olan yeni bir
standart oluturmas gerekliydi.
Yeni bir ekil faktr gerektirdiler. stinasz, bu yeni biim etmenlerine; fare, yazc, ekran,
ses ve telefon hatlar iin gerekli olan balant noktalar btnletirildi. AT ekil faktrnn
baarsn yakalayan bir trevi, ince yapl ekil faktrdr. lk ince yapl ekil faktr
LPXdir. Hakknda anlamazlklar olsa da, kimi kaynaklarca dk geniletilmi grn
olarak adlandrlr. Sonraki gnlerde bu NLX ile deitirildi. NLXin anlaml bir alm
yoktur.
LPX ve NLX ekil faktrleri, ykseltici kartlarn kullanlmasna imkn veren merkez
ykseltici yuvasn salayarak ince yapl pazarn istediini karlad. Genileme kartlar,
ykseltici kartlara diklemesine taklyordu. Yerleik balantlarn ykseltici bir kartla bir
araya getirilmesi, imalatlarn 4" 'den ksa bilgisayarlar retmesine olanak salad.
LPX ve NLX biim etmenleri ile ilgili gerek sorun, esnek olmaylardr. Kukusuz, fare ve
yazc gibi cihazlara atanm balantlarda bir problem yaanmamt. Ancak yeni biim
etmenleri ekran ve ses aygtlar iin yeni balantlar eklediler.
ATX ekil Faktr
Yeni bir ekil faktr iin duyulan gereksinim hzla artt. Daha fazla standart balantlara
sahip, ama ayn zamanda teknolojideki olas deiimler iinde yeterince esnek bir ekil
faktr gerekiyordu. Bu talep, 1995 ylnda ATXin icat edilmesine nclk etti. ATX, yava
bir balangla yola kt. Ama 1998 yl civarnda ATyi sollayarak bugnn en yaygn
kullanlan ekil faktr oldu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 193
ATX, ATden AT klavye girii olmamasyla ayrlr. Bunun yerine geri panele btn gerekli
kaplar yerletirilmitir. Dikkat edilmelidir ki; mini-DIN (PS/2) klavye ve fare kaplar,
neredeyse btn ATX anakartkartlar iin standart bir zelliktir.

ATX ekil faktr, ATnin zerine birok gelime barndrr. G kaynann yeri daha iyi bir
hava dolamna msaade eder. lemci ve bellek, eriimi daha kolay bir yere yerletirilmitir.
Belleklerin kuzey kprs ve ilemciye AT anakarlardan daha yakn yerletirilmesi gibi dier
gelimeler, kullancya arttrlm baarm sunar. Daha ksa kablolarn korunmalar daha
kolaydr ve anakartn iki ya da drt kat saat (clock) hznn stesinden gelebilecek
durumdadr.
ATXin baars, zel kullanmlar iin iki yeni alt trn ortaya kmasna imkan verdi.
MicroATX anakartlar, narin 9,6" x 9,6" boyutlarndadr ve standart ATX balantlarn
kullanmasna ramen, ATXden yzde otuz daha kktr. MicroATX anakartlar, standart bir
ATX kasasna ya da ok daha ufak MicroATX kasasna uyarlar. Dikkat edilirse btn ATX
anakartlar ayn fiziksel boyuta sahip deillerdir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 194

Intel, mikro iin kullanlan Yunan sembol ile 1999 senesinde FlexATX adnda MicroATX'in
bir trevini yaratt. FlexATX anakartlar, kendilerini ATX standartlerinde en ufak anakart
yapan, azami derecede 9" x 7.5" boyutlarndadr. FlexATX anakartlar standart bir ATX g
kayna kullanabilmesine ramen, birok FlexATX sistem FlexATXe zel bir g kayna
kullanr. Kck bir g kayna, dar olan FlexATX kasasna uyar.

Her ana ekil faktrnn, kendine ait kasasn gerektirdii aklda tutulmaldr. AT anakartlar
AT kasalara, NLX anakartlar NLX kasalara ve ATX anakartlar da ATX kasalara girerler.
Yeni bir kasa alnmadan bir ekil faktr dieriyle deitirilemez. Bu kurala istisna olarak,
daha geni ATX ekil faktr kasalar, ufak boyutlu ekil faktr anakartlarn kullanabilirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 195


BTX ekil Faktr
ATX, havalandrma konusunda n yapm olsa da, hzl ilemciler ve gl ekran kartlarnn
yaratt olaand boyutlardaki s, bilgisayar sanayisinin bugn BTX, yani gelitirilmi
dengelenmi teknoloji (Balanced Technology eXtended) adyla anlan, en "serin" yeni ekil
faktrn yaratmasna sebep oldu. BTXin, ATX, MicroATX ve FlexATXin yerine geecek
olan alttr vardr; Standart BTX, MicroBTX ve PicoBTX.
lk bakta BTX, ATX gibi gzkebilir. Ancak I/O kaplarnn ve genileme yuvalarnn
taraflarnn deitiine dikkat ediniz. Bir BTX anakart, ATX kasann iine konulamaz. BTX

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 196
g balantsn deitirmedii iin, BTX g kayna olarak adlandrlan bir g kayna
yoktur.
BTX ekil faktrndeki her ey, soutmay arttrmaya ynelik tasarlanmtr. BTX kasalar
nden souk havay alr ve arkadan scak havay dar atar. lemciler, kasann nnden gelen
souk havadan istifade etmeleri amacyla n tarafa tanmlardr. BTX, sl birim ad verilen
ve zel bir s alc ile fandan oluan takm tanmlar. Isl birimin fan, ATX ynteminin tersine
havay ieri fleyeceine, ilemcinin scak havasn doruca kasa dna gnderir. BTX
standart, aka ATXden ok daha soutulmaya msaittir. Fakat bilgisayar sanayisinin yeni
bir ekil faktrne gemek gibi byk bir deiiklii yapabilmesi iin zaman gerekmektedir.
Sonu olarak, BTX sanayi zerinde henz byk bir etki yaratamamtr ve BTX anakartlar,
kasalar ve sl birimler halen epeyce nadirdir. Zamanla BTX byk bir olay haline gelebilir ya
da ilgisizliin bulutlar ierisinde kaybolup gidebilir, bunu ancak zaman gsterecek.
Tescilli ekil Faktrleri
Dell ve Sony gibi birok bilgisayar yapmcs firma, sadece kendi kasalarnda alan
anakartlar retirler. Tescilli anakartlar, bu firmalara jenerik olanlardan daha fazla gze arpan
sistemler yaratmalarn salarlar. Bunun bir sonucu olarak da sizi yetkili satclardan servis ve
gelitirmeler almaya zorlarlar. Tescilli sistemlerde greceiniz zelliklerden bazlar NLX
ekil faktrnde olduu gibi ykseltici kartlardr. Bunlar anakartn bir blmn ana paradan
ayrr ve bir eit kabloyla ve kendine zg g balantlaryla balar.
Yedek paralarn pahal olmas ve kolayca elde edilememeleri, tescilli kartlarn teknisyenlerin
deliye dnmesine neden olabilir.

Chipset
Her anakart bir chispet, dier bir ifadeyle yonga setine sahiptir. Yonga seti, bir anakartn
kabul edebilecei ilemci tipini, bellek tipini ve boyutunu, anakartn destekledii harici ve
dahili cihazlar belirler. nceki blmlerde renildii zere, bir bilgisayarn yonga setindeki
entegreler; ilemci, bellek ve giri/k cihazlar arasnda iletiim kuran bir elektronik ara yz
grevini grr. Yonga setleri zellik, baarm ve istikrar ynnden eitlilik gsterirler, bu
yzden satn alma ve belirli bir anakart nerme konusunda nemli birer unsurlardr. yi
teknisyenler yonga setlerinin ne olduunu bilirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 197

Yonga setleri ilemci ve sistemdeki dier aygtlarn arasndaki iletiimi kolaylatrdndan
dolay, bileke entegreler anakartta olduka ortaya yerletirilirler. Birok ada yonga seti,
kuzey ve gney kprs olmak zere iki birincil entegreden oluur.

Intel anakartlardaki kuzey kprs yongas, nceki ksmlarda belirtildii zere ilemcinin
bellek ile almasna yardmc olur. AMD anakartlarda kuzey kprs, bellek denetleyicisi
ilemci iinde yerleik olduu iin ekran kart ile iletiimi salar. Kullanmdaki kuzey
kprs yongalar, daha fazla i yapar ve ok snrlar. Bu yzden kendi s alclarna ve fan
montajlarna sahip olabilirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 198

Gney kprs, kimi genileme yuvalar ve yerel srcler gibi byk depolama
srclerinin stesinden gelir. Birok gney kprs ayrca bir soutmaya ihtiya duymazlar.
Yongay akta brakr ve tek bir sl alc ile pasif bir ekilde soumas salanr. Gney
kprs, Intel gibi reticinin grlebilecei yegne yerdir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 199

Birok anakart, disket src, kzltesi balantlar, paralel kaplar ve modemler gibi ok eski
teknolojileri desteklerler. Her ne kadar bu eski teknolojileri desteklemek bir zamanlar gney
kprsnn ii idiyse de, ada yonga setlerinin pek az bu cihazlar desteklemeye devam
eder. Anakart reticileri, bu kk ileri stlenmesi iin sper I/O ad verilen nc bir
entegre eklediler.
Sistem ROM yongas, bir arka plan eklinde, yonga setine BIOS iin destek verir. Yonga seti,
yapaca dier iler iin halen destee ihtiya duymaktadr. yleyse, genileme cihazlar
BIOSa nasl eriiyor? Tabi ki ada yonga setleri iinde olduu gibi bu ii yazlm
srcleri stlenir. Gnmz yonga setlerinin tm zelliklerinin kullanlabilmesi iin, belirli
iletim sistemi iin uygun srclerin yklenmesi gerekir. Yazlm srcleri olmadan, tm
zellikleri etkin ve kararl bir ekilde alacak bir bilgisayar kurulamaz. Btn anakartlar,
src yazlmlar, yardmc programlar ve anti-virs gibi zel ek programlar barndran bir
CD ile birlikte gnderilirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 200

Snrl sayda yonga seti reticisi vardr. Hem Intel hem AMD yonga seti retirler. Ama
ilemci pazarn ynetseler bile yonga seti pazarnda nemli rakipleri vardr. ki nc parti
yonga seti reticisi, VIA Technologies ve NVIDIA Corporation, baz yaygn yonga setlerini
retirler. Anakart reticileri, anakart zellikleriyle uyuan yonga setlerini sistemlerine dahil
ederler.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 201
Kimi firmalar Intel ve AMDnin ikisi iinde yonga seti retirken, kimileri sadece birini
desteklemeyi seer. Yonga seti firmalar, birka senede bir ykselir ve derler. Bir firma, bir
bakas tarafndan tahtndan edilene kadar nemli bir tepe noktasna sahip olarak gzkr.
Yonga seti reticileri, her zaman gney ve kuzey kprs terimlerini kullanmazlar. AMD
tabanl yonga setleri bu terimleri kullanmaya eilimlidirler, ama Intel tabanl anakartlar kuzey
kprs iin bellek denetim merkezi (BDM), gney kprs iin I/O denetim merkezi (IDM)
terimlerini tercih ederler. Resmi isimlerinden bamsz olarak, kuzey ve gney kprs
yaygn kullanlan terimlerdir. Bu kaynak tm chipsetlerle ilgili bilgileri bulunduramaz. Ancak
aadaki tablo, neri ve satn almak maksadyla anakartlar aratrdnzda bir fikir verebilir.
yleyse iyi bir teknisyen neden yeni yonga setlerini detaylaryla bilmek zorundadr? Yonga
seti anakartn btn zelliklerini olduu kadar ilemcinin de bir takm yeteneklerini tanmlar.
Teknisyenler, yonga setleri zerinde tartmay severler ve uzman bir teknisyenin iki yonga
seti arasndaki fark bilmesini beklerler. Ayrca mterinizin ihtiyalarna uygun bir anakart
da nerebilmeniz gerekmektedir.

Yerleik Bileenler
Bir anakartn balantlar ve kabiliyeti, bazen kulland yonga setinden farkllk gsterebilir.
Bu farkllk birka sebepten meydana gelebilir. Birincisi, belirli bir yonga seti sekiz USB
kapsna destek verebilir, ama maliyeti drmek iin retici kaplarn sadece drdn dahil
edebilir. kincisi, anakart reticisi, yonga setinin desteklemedii ek zellikleri, ilave yonga
setleriyle eklemek isteyebilir.
Genel bir rnek, FireWire zelliini destekleyen anakartlardr. Bulabileceiniz dier
teknolojiler yerleik ses kartlar, yerel src RAID denetimleri, ve modem ve a kartlar iin
AMR veya CNR yuvalardr.
USB/FireWire
Birok yonga seti USBye destek verir ve anakartlarn ou FireWire zellii ile birlikte gelir.
Ama iki farkl anakart kap dzenlemesini ayn sunmaz. rnein benim anakartm sekiz USB
ve iki FireWire kapsna msaade ederken, anakartn arkasna bakarsanz sadece drt USB ve
bir FireWire kaps grrsnz. Peki, dier kaplar nerede?

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 202

Bu anakart, dier drt USB ve bir FireWire kaplar iin zel balantlara sahip ve anakart
balamanz gereken filerle geliyor. Bu donanmlar tipik biimde kasann arkasndaki ek
yuvalardan birini kullanr.
Bu fi balantlar standartlatrlmtr. Bylece birok kasa filerle balanm yerleik n
USB/FireWire kaplarna sahiptir. Bu, USB bellek ya da dijital kamera gibi sklkla takp
karmak istediiniz USB ve FireWire cihazlar iin ok elverilidir. Ayrca disket src
gibi, 3.5" src kutularna giren, n eklenti USB veya FireWire cihazlar da alabilirsiniz.
Ses
Pek ok anakart kendi zerlerinde yerleik ses entegreleri ile gelirler. Genellikle bu yongalar
dk ses kartlarna kyasla bile dk kalite kalrlar, ama yerleik ses entegreleri ucuzdur ve
yuva kaplamazlar. Bu balantlar ses kartlar zerinde kullanlanlarla zdetir.
RAID
RAID (redundant array of of independent devices), fazlalk bamsz cihazlar anlamna gelir
ve anakartlarda olduka yaygndr. Bir ok RAID tipi vardr, ama anakartlardaki RAID
genellikle sadece aynalamaya (ayn bilginin, srcnn bozulmas halinde gvenliini
salamak amacyla iki ayr src tarafndan saklanmasna) veya eritlemeye (hz arttrmak
iin bilginin iki srcye yaylarak yazlmasna) izin verir. RAID, faydal fakat kark bir
konudur.
AMR/CNR

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 203

Amerikan Federal letiim Alt Kurulu (FFC) herhangi bir elektronik cihaz istenmeyen
elektronik sinyaller yaymadna dair tasdik etmelidir. Bu sre biraz pahaldr. Bu nedenle
1990larn sonlarnda Intel iitsel modem ykseltici (AMR) adl zel bir yuva gelitirdi. AMR
yuvas, AMR cihazlar (modemler, ses ve a kartlar) altrmak iin zelletirilmitir.
Bir FFC sertifikas alan AMR cihaz tipi, anakartlarda kullanlacak her ayn tip parann
sertifika ilemlerine tabii tutulmasna gerek kalmadan kullanlabilir. AMR hzla CNR (iletiim
ve a ykseltici) ile deitirildi. Birok anakart reticisi bu yuvalar 2000lerin balarnda
kulland. Ama anakart reticilerinin ounluunun basite yerleik ses ve a sistemlerini
kullanmalar yznden bu yuvalar yaygnlklarn kaybettiler.
Anakartn Montaj veya Ykseltilmesi
PC donanm dnyasnda, vidalanmas gereken onca vida ve karlmas gereken paralar
dnrsek hibir ey anakart kurulumu kadar karmak deildir.

Pek ok teknisyenin anakart yerletirmek ya da deitirmekten gz korkar. Aslnda o kadar
da olmamal; anakart taklmas PC tamirinin yaygn ve gerekli bir ksmdr. Ucuz ve kolay

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 204
olmakla beraber, bazen biraz bezginlik vericidir ve bir sr kk para iin iine girdiinden
danklk yaratan bir i olabilir. Bu blmde yerletirme ve deitirme ilemleri
kapsanmtr, ayn zamanda bu zorunlu ii kolaylatrmak iin bir ka incelik gsterilecektir.


Anakart ve Kasay Semek
Anakart ve kasay semek, yeni ya da deneyimli bir teknisyen iin ok zorlu olabilir. lk
olarak (AMD veya Intel tabanl vb) ne tip bir anakart istediinizi bulmalsnz. Bunun
ardndan anakartn fiziksel boyu ile ileenler ve portlarn genel yerleimini belirleyen biimsel
faktr hesaba katmalsnz. ncs, anakart, zellikleri itibariyle ne kadar zengin ve
yaplandrlmas ne kadar zor? Bunu anakart elkitabn okuyup bulmalsnz! Son olarak,
alannza, btenize ve biimsel faktrnze uygun bir kasa semelisiniz. zlemeniz gereken
admlara biraz daha ayrntl olarak bakalm.
lk olarak, hangi anakarta ihtiyacnz olduunu belirleyin. Hangi CPUyu kullanyorsunuz?
CPU ve anakart ayn anda alyorsanz, ki ounlukla yle olur, satcnn CPUnun anakartla
alacana dair garanti vermesini isteyin. Eer yapabiliyorsanz, u anda alabildiiniz
CPUdan ok daha yksek hzl CPUlarla alabilen bir anakart aln; bu ekilde ilerde
ykseltme yapabilirsiniz. Ne kadar RAM takmalsnz? Gelecekte ykseltme yapabilmek iin
fazladan RAM soketi var m?
Aile, arkadalar ve potansiyel mteriler bilgisayarlarn ykseltirken sklkla bir teknisyenin
nerilerini rica eder. Sizden neri istendiinde, gerekten de yardmc olabilmek iin
bilgisayarn ykselten kiinin ihtiyalar ve btesine uygun tavsiyeler vermek durumunda
kalrsnz. Bunu baarl bir ekilde gerekletirmek iin doru sorular sormalsz, o yzden
aadaki admlar deneyin!
Size bavuran kii;

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 205
Bilgisayarn neden ykseltmek istiyor? Not aln! Ykseltme yapmak iin en yaygn
motivasyon yeni bir oyunu oynamak ya da yeni bir teknolojiden yararlanmak olabilir.
Yarnn aksiyon oyunlarn oynamak iin minimum sistem gereksinimi nedir?
Multimedya dosyalarn yrtmek iin nelere ihtiyacnz var? Anakartn dijital video
kameralar veya daha iyi yazclar kaldrabilmek iin FireWire ve yksek hzl
USBye ihtiyac var m?
Elindeki sistemin ne kadarnn yeni bilgisayarnda kalmasn istiyor? Anakart
ykseltmek bir anda btn sistemi yeniden yapmaya dnebilir. Kasa ne kadar eski?
Eer bir AT kasaysa btn bilgisayar deitirmeniz gerekebilir, ama bir ATX
kasasysa bir ksmn saklayabilirsiniz. Dier yandan, eer kasann n tarafndan
taklabilen USB ve FireWire portlar istiyorsanz, yeni bir kasa da isteyebilirsiniz.
Byk olaslkla CPUyu da deitirmek isteyeceksiniz, o yzden ilk yapacanz
AMD mi Intel mi sorusunu yantlamak olmal. Bunlardan ilki size dediiniz paraya
gre daha iyi performans verecektir, ama ikincisi teknik bilgisi zayf olan kiiler iin
daha uygundur. Ya RAM? Bilgisayardaki SDRAM veya DDR SDRAMleri
destekleyen eski teknoloji bir anakart m; DDR2 kullanan daha yeni bir anakart m?
AGP destekleyen bir anakart m (bu ekilde eldeki ekran kartn saklayabiliriz) yoksa
yeni bir ekran kart gerektirecek bir PCI Express anakart m?
Bilgisayarn inceledikten ve ykseltme motivasyonunu anladktan sonra; ie girime
zaman gelmitir. Bu, bilgisayar maazasna gitmek ve son kan anakartlar ve dier
cihazlar incelemek iin harika bir bahane. Oradayken fiyatlar vb. ile ilgili notlar
almay unutmayn! Bu gezinin sonunda, en azndan maliyet balamnda, sizden neri
bekleyen kiiye ykseltmenin neye mal olacana dair doru bir deerlendirme
sunabilirsiniz. Drst olun; yalnzca duymak istedii eyleri sylemeyin. Bylece
banza dert almazsnz!

Gnmzde, birok mkemmel anakart reticisi bulunmaktadr. Baz popler markalar Abit,
Asus, Biostar, DFI, Gigabyte, Intel, MSI ve Shuttledr. Datcda, daha az bilinen ama
dzgn alan anakart markalar da bulabilirsiniz. Datc, iade alyorsa bunlardan biri
denenebilir.
kincisi, kasanzla uygun bir biim faktr aldnzdan emin olun. MicroATX kasann iine
normal bir ATX anakart koymay denemeyin!
ncs, btn anakartlar "anakart kitap" olarak bilinen bir teknik elkitabyla gelir. Bu
kitap almalsnz. Bu kitapk anakartla ilgili btn kritik bilgileri ieren birincil
kaynanzdr. Szgelimi, CMOSta CPU ve RAM zamanlama ayarlarn yanl yaptnzda
tepkisiz bir PCyle kar karya kaldnz, CMOS clear jumper nerede bulursunuz?
Hoparlr nereye takacaksnz?Anakart baka biri taksa da anakart kitapn srarla isteyin,
ilerde ihtiyacnz olacak.
Drdncs, kasay dikkatli sein. Kasalar alt temel boyda gelir: slimline (ince), masast,
mini-tower, midi-tower, ve tower. Slimline ve masast modelleri genelde masann stnde
monitrn altnda durur. eitli tower kasalar genelde masann yannda yere konulur. Mini-
tower ve mid-tower kasalar en popler seeneklerdir. Anakartnza uygun bir kasa
aldnzdan emin olun. Pek ok microATX ve FlexATX kasalarn tamam normal bir ATX

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 206
anakart iin ok kktr. Satn almadan nce hzl bir testten geirmek sizi datcy
yeniden ziyaret etmekten kurtarr.
Kasalar pek ok deiik seenekle gelir. Birazdan bahsedeceim bu seeneklerden yaygn
tanesi daha kullanl bir kasanzn olmasn salayacaktr. Bunlardan biri, "karlabilir
nyzl" kasadr. ou ucuz kasada nyz metal ereveye vidalarla tutturulmutur.
karlabilir yzl bir kasada vida yerine yz yerinde tutan trnaklarn bulunmas yz
ayrmay ok daha kolay bir hale getirir.
Bir dier seenek karlabilir anakart erevesidir. Anakartn kasaya bir ekilde taklmas
gerekir. Daha iyi kasalarda bu "anakart erevesi" denilen karlabilir bir yzey ya da plaktr.
Bu size anakart kasann dnda takma olana salar. Bu ekilde kasann iine doru uzanp
vida takma zahmetinden kurtarr.

nc seenek, bilgisayarn n tarafnda USB, FireWire ve kulaklklar iin portlarn
bulunmasdr. Bu da kasay ok daha kullanl yapar. Daha iyi kasalarda bu portlar bulunsa
da, giderek kullanlmamaya balayan disket srcsnn takld bolua balant iin bir ek
bileen taklabilir.
G kaynaklar ounlukla kasann iinde gelir. "Ucuz" kasalarla ilgili dikkatli olun, nk
g kaynaklar yeterli olmayabilir. G kaynann yeterli gte olup olmadn kontrol edin.

Anakartn Montaj
Eer anakartnz yenisiyle deitiriyorsanz, ilk olarak eski anakart yerinden karn. Bu ie
anakarta takl btn kartlar karmakla balayn. Anakartn yerine taklmasn
engelleyebilecek (sabit src ve floppy srcs gibi) dier hereyi de karn. Vidalar
nereden kardnza dikkat edin. Vidalar geici olarak, paralar geri takacanz zamana
kadar kardnz deliklere koymak iyi bir fikir olabilir. Bazen, anakart takmadan nce g

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 207
kaynan da yerinden karmak gerekebilir. Anakart karttktan sonra geri takacanz
hoparlr kablolarnn, g anahtarnn ve yeniden balat (reset) tuunun yerini de not edin.
Anakartn vidalarn karn. Yerinden kolayca kmayacaktr. Anakart kasaya standoutlar
denen ve ya slotlara geirilen ya da kasann altna vidalanan kk balantlarla
tutturulmutur. Daha sonra anakart yerine sabitlemek iin vidalar sabitleyicilere taklr. Yeni
anakart takmadan nce sabitleyicilerin yerine uygun olarak yerletirdiinizden emin olun.
Yeni anakart yerine yerletirirken, vida ve sabitleyicilerin eski anakartnzn takl olduu
yerlere taklacan varsaymayn. Vida ve sabitleyicilerin yerleimi konusunda tek bir kural
geerlidir: nereye uyarsa. Burada biraz kendinizi zorlayn! Anakart takmak yorucu hatta
ldrtc bir i olabilir!
Anakart kasaya, CPUyu ve RAMleri dzgn bir ekilde taktktan sonra yerletirin. Daha
sonra sra g balantlarn yerletirip test etmeye gelir. Bir "POST kart", oluabilecek
POST hatalarn gstermek iin herhangi bir geniletme slotuna taklabilir. Bu, sistemi test
etmek iin yardmc olur nk sistemin baladn grmek iin hoparlr, ekran kart, ekran
ve klavyeyi takmanza gerek kalmaz. Eer bir POST kartnz varsa, sistemi balatn ve
POSTa bakn. POST durmadan nce zerinde bir ka kod grmeniz gerekir. Eer POST
kartnz yoksa, klavye, hoparlr, ekran kart ve ekran takn. Sistemi balatn ve BIOS
bilgilerinin ekranda grnp grnmediine bakn. Eer grnyorsa, byk olaslkla durum
iyidir. Eer grnmyorsa, herhangi bir hata yapp yapmadnza bakmak iin anakart
elkitabna bavurun.
Kablolar, Kablolar, Kablolar
Sonuncu ve genelde anakart montajnn en can skc ksm, LED'ler, dmeler ve nyzey
portlarnn kasann n tarafna taklmasdr. Bu kablolar,
Soft power
Reset tuu
Hoparlr
Sabit src LED'i
USB
FireWire
Ses
Kablolarn anakartta spesifik pin balantlar vardr. Yerleri iin anakart kitapna
bakabilirsiniz, ama genelde deneyimli bir teknisyenin anakarta gz atmas yeterli olur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 208

Kablolar takarken bir ka kural izlenmelidir. Birincisi, bu klar ampul deil LEDdir. Eksi
ve art taraflar vardr. Eer taktnzda almyorsa balanty ters takarak deneyin. kincisi,
kararsz kalrsanz tahmin edin. Bunlarn yanl taktnzda yalnzca almazlar ve
bilgisayara bir zarar gelmez. Dzgn takmak iin anakart kitapna bavurun. nc ve
son kural, ATX sistemlerindeki soft power alteri haricinde, bilgisayarn almas iin bu
dmelerin hi birine ihtiyacnz yoktur! ou teknisyen bu kablolar dikkate almaz, ama
kendinizden baka bir sistemle ilgilenirken bunu yapmayn.
Kablolarn her birinin ilevini belirlemek iin kesin kurallar ilemez. Genelde her kablonun
ilevi balantnn zerine basldr. Olmazsa, ilevini belirlemek iin her bir kabloyu LEDe
ya da anahtara kadar izleyin.
Burada elektrostatik g boalm konusunda dikkatli olun! Bir CPU veya RAMi kk
elektrostatik g boalm ile bozmak gerekten kolaydr. Anakart iin de ayn ey geerlidir.
Anti statik bilekliinizi takn!
ou teknisyen anakart kasaya takmadan nce CPU, CPU fan ve RAMi anakarta takar. Bu,
zellikle yeni bir sistem sz konusuysa, bir ka ynden ie yarar. lk olarak CPU ve RAMin
anakartla dzgn altndan emin olmalsnz. Bunu yapmazsanz dengeli bir sistem
kurmak iin pek de umutlu olmayn. kincisi, bu bileenleri nceden takmak anakartn
eilmesini engeller. Baz kasalarda anakart iin yeterli destek bulunmaz ve RAMi itmek
anakartn eilmesine neden olabilir. nc olarak da CPU fan takmak, kasann dnda
yapldnda, anakart kasann iindeyken takmaktan ok daha kolay bir itir. Sonuncusu,
jumper ve anahtarlar ayarlamanz gerektiren anakartlarda, anakartta oluacak glgelerden
dolay PCBnin zerindeki kk harflerle basl bilgileri okumak ok daha zorlar.
Gerekiyorsa, anakart el kitabnda yazan bilgilere gre elinizdeki spesifik CPUya jumper ve
anahtarlar ayarlayn.
Anakart takarken sabitleyicilerin yerine dikkat edin. Eer anakartn altnda vida olmamas
gereken bir yerde vida kalrsa, g kaynandan elektrik geldiinde anakartta ksa devre
olmasna neden olabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 209

Sorun Giderme
ok sk olmasa da bazen anakartlar bozulur. Anakart ve anakart bileenleri bir ok nedenden
dolay bozulabilirler; zaman, toz, kedi tyleri ya da uzun sre boyunca anakartn iinden
geen milyonlarca amperin ktletirdii retim hatalar. Kartlarn taklmas, elektrostatik g
boalmas, RAM ya da srcleri karp takmaktan dolay anakartn bklmesi gibi
faktrlerin herhangi biri de anakartn bozulmasna neden olabilir.

Anakart, PCnin ok alan ve sklkla kt davranlara maruz kalan bir ksmdr! Ne yazk
ki, sradan bir teknisyen iin anakartta sorun giderme ii ok zor ve zaman alc olabilir. Bu
blmn sonunda bozulan bir anakarttaki belirtiler, sorun giderme teknikleri ve anakartta bir
sorunla karlatnzda yapabileceklerinizle ilgili konulara deinilmitir.
Belirtiler
Anakarttaki sorunlar tipe ayrlr; katastrofik, bileenlerle ilgili ve hafif sorunlar.
"Katastrofik arza" sz konusu olduunda, bilgisayar almaz. Genelde bu tr bir sorunlar,
yeni sistemlerde retim hatalarndan dolay oluur ve "burn-in failure" olarak adlandrlr.
Bununla elektrostatik g boalm oku yiyen herhangi bir sistemde de karlalabilir. Burn-
in failure nadir olarak karlalan bir sorundur ve genelde kullanmn ilk 30 gnnde ortaya
kar. Anakart yenisiyle deitirdiinizde muhtemelen sorun ortadan kalkacaktr. Anakart
monte ederken mutlaka anti statik bileklik takn!
Bileenden kaynaklanan arza da sk olmaz. Aygt ve anakart arasndaki temassz balantdan
ya da bilgisayarn iinde baka bir yerdeki temasszlktan kaynaklanabilir. rnein sabit
srclerden biri anakartn zerinde yanl bir denetleyiciye taklm ve bilgisayar
atnzda balangta grnp Windowsta eriilemiyor olabilir. Aylardr dzgn alan bir
seri denetleyiciye bal d modemin bir frtnada akmdan dolay bozulmas ve yeni bir
modem balandnda da almamas bir dier rnektir.
Bu kategorideki belirtiler arasnda en zor tanlananlar hafif belirtiler olarak isimlendirilen
belirtilerdir. Herey her zaman almayabilir. Bilgisayar kendini yeniden balatr. Bilgisayar
veri akna boduunuzda, mesela oyunda tam adam dvp kz kurtarrken, birden "lmn

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 210
mavi ekran" ile karlaabilirsiniz. Bu belirtilerin nedeni nedir? Eer aadakileri
yantlayabilirseniz, dl kazandnz:
Arzal bileen
Hatal (bugl) aygt srcs
letim sisteminde hafif veri bozulmas
G kayna sorunlar
imdi sanrm resmin tamamn grdnz. Dzeltilmesi gereken kabus senaryosu! Teknisyen,
bu tehlikelerle dolu snayc yoldan gemeyi bilir. O yzden de imdi sorun giderme
tekniklerini inceleyelim.
Teknikler
Olas bir anakart arzasnda sorun gidermek, zaman, sabr ve sistemli almay gerektirir.
Baz sorunlar zmek doal olarak dierlerini zmekten ok daha hzl olacaktr. nceki
rnekteki gibi, eer sabit src beklenen ekilde almyorsa, srcdeki ayarlar kontrol
edin. Deiik bir srcy deneyin. Srcnn bozuk olmadn anlamak iin baka bir
anakarta takp deneyin. Dier btn sorun giderme tekniklerinde olduu gibi, anakart test
ederken yapacanz ey, potansiyel faktrleri elimine ederek sorunu izole etmektir.
ksml sistem kontrol olan "kontrol et, deitir ve bileenin altn dorula" sistemi
hem basit hem de karmak anakart sorunlar sz konusu olduunda ie yarar. Ayn teknii
hafif tip sorunlara da uygulayabilirsiniz, ancak bir artla; belgeleyin. Test ettiiniz bileenlerin
her biri iin notlar aln, bylece tekrardan uramak durumunda kalarak vakit kaybetmezsiniz.
Ayn zamanda, bu rgnn kurulmasn salayabilir. Belirli bir dzende hareket ederek bir
sistem kmesini tekrar yaratmak sizi sorunun kaynana gtrr. Yaptklarnz not edin.
Anakart test etmek zaten yorucu bir itir. Bir de dzensizlik eklenirse iyice zaman alabilir.
Seenekler
Anakartn sorunu olduundan emin olduunuzda, bu kategorideki arzalar dzeltmek iin
bir ka seeneiniz bulunur. Eer katastrofik bir arzayla kar karyaysanz, anakart
deitirmeniz gerekebilir. Eer bir ekilde alyorsa, anakart fazla kurcalamasanz daha
iyidir. Eer bugl ve sorunluysa, kurtulun ondan!
Eer bileen sorunu varsa, bileeni bozulan aygt kadar ya da ondan daha iyi bir eklenti
kartyla deitirebilirsiniz. rnein, Promise Technology anakartn zerindeki
denetleyicilerden birinin ya da ikisinin birden yerine taklabilen olduka iyi src denetleyici
kartlar retmektedir.
Eer bileeninizdeki arza fiziksel hasardan ziyade teknolojik bir nedenden kaynaklanyorsa,
ankarttaki BIOSu ykseltmeyi deneyebilirsiniz. Btn anakartlar CPUnun anakartn
zerindeki aygtlarla dzgn bir ekilde iletiim kurmasn salayan kk bir set kodla gelir.
Bu program BIOSu flalayarak ykseltebilirsiniz. ekilde iki tane tipik ROM ipi grlyor.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 211

Son olarak, hafif hayalet tarz bir sorunla karlatnzda, sonunda sorunun anakartla ilgili
olduunu belirlediyseniz, sorunu dzeltmek iin iki seeneiniz kalr. Umutsuzca BIOSu
flalayarak sorunu zmeye alabilirsiniz. Bazen ie yarar ve dier seenekten daha
ekonomiktir. Ya da anakart deitirebilirsiniz.
Elektrostatik g boalm ya da elektrik dalgalanmasdan dolay bileenlerininizden birini
kaybettiyseniz, anakart deitirmeniz daha iyi olabilir. Gremediiniz sorun daha sonra
sistem dengesizliine neden olabilir.
BIOS Ykseltmelerinin Snrlar
BIOSu flalamak bir ok sistem dengesizlii sorununu zebilir ve yerleik bileenlerin daha
iyi almasn salayabilir. Yapamad ise, donanm daha iyi bir hale getirmektir. Szgelimi
AMD yeni, gelimi ve daha dk voltajla alan bir Athlon 64 karrsa ve anakartnz
voltaj gerektii gibi dremiyorsa, anakartnzn AM2 soketine girse de bu ilemciyi
kullanamazsnz. BIOS flalamas anakartnzda yerleik olan donanm deitiremez.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 212
A+ tesinde
Shuttle ekil Faktr
2000lerin banda Shuttle XPC ad verilen, kk, kp ekilli ilgin bilgisayarlar retilmeye
balad. Bu PCler bir anda moda oldu ve hala bugn poplerliini srdryor. Bu kutular
zel bir g kayna olan zel bir kasaya konan ve "Shuttle Form Factor" ad verilen kk,
kendine zg biim katsayl bir anakart kullanr. Orijinal olarak bu sistemler "barebone"
adyla satlyordu. Bu da yalnzca anakart, kasa ve g kaynayla geldikleri anlamndadr.
Ayrca CPU, RAM, ekran kart, klavye, fare ve ekran almanz gerekiyordu. Shuttle imdi
eksiksiz bilgisayarlar olarak da satmaktadr.

Kk Biim Katsays
Pek ok firma Shuttlen nclnde kp ya da kpe yakn biimli kk kasalar retmeye
balad. Bu kasalara sklkla "Kk Biim Katsayl" (Small Form Factor SFF) dendiini
duyarsnz, ama bu konuda bir endstri standard yoktur. Baz SFF kasalar microATX ve
FlexATX anakartlarla uyumludur.
Mini-ITX
Eer gerekten kk bir sistem edinmek istiyorsanz Mini-ITXe bakn. 2001de VIA
Technologies tarafndan gelitirilen Mini-ITX yalnzca 17x17 santimetre boyunda! Bu kk
sistemler yalnzca VIA C3 ailesinden CPUlar kullanr. Bu yzden ok seiciyseniz eer
Mini-ITX aslnda kendine zg bir bilgisayar sistemidir ve bir biim katsays deildir. Ayn
zamanda Mini-ITXin kendine ait kk bir g kayna standart vardr. Dk g
gereksiniminden dolay baz sistemlerde fan bulunmasna bile gerek olmaz. VIA C3 CPUlar,
Intel ve AMDnin sunduu son modeller kadar gl deildir. Ama ev-sinema sistemleri ya
da imalat gibi zellemi iler iin olduka iyidirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 213

Son kan anakartlardaki rengarenk grntlere dikkat edin! Tketicinin gzn almak iin
pek ok anakart reticisi rengarenk anakart bileenleri retmeye balad. Anakartn iindeki
balantlar iin evrensel olarak kabul edilen bir standart bulunmamaktadr.

7.G Kaynaklar
Temel Elektrik Bilgileri
PC'ye g vermek g kayna ad verilen bir kutulu aygt gerekir. Bu kutu elektrii prizden
alr, anakart ve dier dahili bileenlerin almasna uygun akm biimine dntrr. ekilde
kasa ierisindeki tipik bir g kaynan grlmektedir. zerinden kan tm kablolar anakart
ve evresel aygtlara balanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 214

Yzeysel olarak ne kadar basit grnse de, g kayna sorunlar teknisyenler iin kritik
neme sahiptir. G sorunlar sistem kararszl, kilitlenmeler ve veri kayplarna neden
olabilir. Bu yzden iyi teknisyenler, elektriin temel ilkelerini anlamaktan tutun, PC g
kaynaklarnn varyasyonlar hakknda bilgi sahibi olmaya kadar PC'ye g verme konusunda
bilgili olmak durumdadrlar. Bunun yannda, g sorunlarn nasl fark edeceinizi bilmeli ve
uygun zmler retebilmelisiniz. ou teknisyen "yalnzca fii takarak" iin kolayna kaar
ve asla g ile nasl uraacan renmez. Mterilerinin mutsuzluunun en byk nedeni
budur.

Elektrii Anlamak
Elektrik, ksaca elektronlar olarak adlandrlan negatif ykl paracklarn madde boyunca
akmasdr. Tm maddeler elektronlarn akna belirli bir dzeye kadar izin verir.
Elektronlarn bu ak suyun borulardan akna ok benzemektedir. Elektrik hakknda bilgi
edinmenin en iyi yolu borular boyunca suyun aknn incelenmesidir. Bu nedenle biraz su
hakknda konualm.
Su topraktan, yer alt kaynaklardan, rmaklardan vs. gelir. Tipik bir ehirde su, size onu
topraktan elde eden bir irketin borular aracl ile ular. Her ay su parasn dediinizde ne
iin dyorsunuz? Kesinlikle kullandnz su iin dyorsunuz. Fakat kullandnz suyun
bedeli musluunuzu atnzda belli olur. Su az veya ok sabit oranda akacaktr. Borularda
duran su musluunuzu amanz bekleyen su irketinin basnc altndadr.
Elektrikte aslnda su ile ayn ekilde alr. Elektrik irketleri elektrii toplar (veya retir) ve
ardndan onu kablolar araclyla basn altnda evinize gnderir. Suda olduu gibi elektrik
kablolarda durur ve duvarnzdaki prize bir ey takmanz bekler. Uygun zamanda az veya

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 215
fazla sabit oranda akar. Elektrik prizine bir lamba takarsnz ve anahtara basarsnz, elektrik
akar ve a sahip olursunuz. Emniyet, elektrik basnc ve kullanlan elektrik iin deme
yaparsnz.
Kablodaki elektronlarn basnc gerilim olarak adlandrlr ve volt (V) olarak adlandrlan
birimle llr. Kablonun belirli bir noktasndan geen hareketli elektronlarn miktar akm
veya amperaj olarak adlandrlr ki bu amper (amp veya A) olarak adlandrlan birimle
llr. Bir cihazn almas iin gereken amp ve volt miktar bu aygtn ne kadar watt
miktarna (watt veya W) ihtiya duyduu ile ifade edilir. arasndaki iliki ok basit bir
matematiksel ifadedir: V x A = W. Bu blmde watt miktar hakknda daha sonra biraz daha
bilgi edineceksiniz.
Her trl kablo (bakr, kalay, altn veya platinyum) elektronlarn ak iin bir miktar dirence
sahiptir. Aynen suyun borulardan akarken srtnme ile sahip olduu diren gibi. Elektronlarn
akna olan diren ohm () olarak hesaplanr.
Basn = Gerilim (V)
Akan hacim =Amper (A)
= Watt (W)
Diren =Ohm ()

Farkl kablo kalnl, yalnzca bir kerede ne kadar ok elektriin geeceini belirler. Eer ok
fazla elektrik yklerseniz kablo snacak ve kopacaktr. Ayn ekilde ar yklenmi su
borusunun atlayaca gibi. Doru i iin doru kabloyu kullandnzdan emin olmak
amacyla tm elektrik kablolar (rnein 20 amp gibi) amperaj oranlarna sahiptirler. 20
amp'lik bir kabloya 30 amp uygularsanz kablo kopacak ve elektronlar topraa dnmenin
yolunu arayacaklardr. zellikle topraa dn yolu sizin zerinizden ise bu iyi bir ey
deildir!
Devre kesiciler ve toprak kablolar kazara tamalardan temel korunmay salarlar. Bir devre
kesici, belirli bir amperaja ayarlanm s duyarl bir elektriksel anahtardr. Devre kesici
zerinden ok fazla amperaj geirdiinizde ierideki kablolama sdaki art alglayacak ve
kablo ar snmadan ve kopmadan nce elektriin akn keserek otomatik olarak aacaktr.
Devreyi yeniden kurmak iin devre kesicisini yeniden balatabilir ve elektriin kablolar
zerinden akn bir kez daha salayabilirsiniz. Bir topraklama kablosu kaza sonucu ar ak
durumunda elektronlarn topraa geri ak iin en dk diren yolunu salar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 216
Yllar nce elektrik kaynanz devre kesiciler yerine sigortalar kullanrd. Sigortalar ok ar
akm olduunda kopmak iin tasarlanm ince bir flamana sahip kk aygtlardr. Ne yazk
ki bu kopma, sigortalar her yandnda deitirilmesi anlamnda idi. Bu da devre kesicileri
ok daha fazla tercih edilir hale getirdi. naatlarn elektriksel devrelerinde artk sigortalar
grmyor olsanz bile (rnein bir PC nin g kayna gibi) ou elektriksel cihaz hala kendi
i korumas iin sigorta kullanr.
Elektrik doru akm (DC) ve alternatif akm (AC) olmak zere iki trde gelir: Doru akmda
elektronlar srekli bir devre etrafnda bir ynde akar. Alternatif akmda ise elektronlarn ak
devrede ileri ve geri ynde deiir. ou elektronik aygt DC g kullanr fakat tm g
irketleri AC g salar. nk AC uzak mesafelere DC den daha verimli ekilde tanr.
PC G Kaynan Anlamak
PC'yi altrmak

PC'niz DC gerilim kullanr. Bu nedenle PC'nin g irketinden AC g kullanabilmesi iin
baz dnm ilemleri yaplmaldr. Bilgisayardaki g kayna duvardaki prizden gelen
yksek gerilimli AC gc dk gerilimli DC'ye dntrr. Bu nedenle bir PC'ye g
verirken ilk adm iyi bir AC g kayna almak ve beslemektir. kincisi, anakart ve evre
aygtlar iin AC'yi uygun gerilim ve amperajl DC'gce dntren g kaynana ihtiyacnz
vardr. Son olarak da, elektrik kullanmndan kaynaklanan sy kontrol etmeniz gerekir. PC'yi
altrmann spesifik noktalarna bakalm.
AC Kaynak
Her PC g kayna, korumal standart AC g elde etmelidir. G kayna g kablosuna
(ve bylece elektrik prizine) standart IEC-320 balant ucu ile balanr. Trkiye'de standart
220 ile 240 volt arasnadadr ve genellikle ~240 VAC (alternatif akm gerilimi) olarak yazlr.
Sadece Amerika 110-120 VAC kullanr. Bu nedenle ou g kaynann arkasnda onu her
yerde kullanabilmeniz iin bir anahtar vardr. Genelde bir g kaynann arkasnda yukardan
aaya anahtar yer alr; ama/kapama dmesi, 115/230 anahtar ve IEC 320 balant ucu.
AC prize herhangi bir ey takmadan nce yalnzca prizleri test etmek iin tasarlanm bir
multimetre veya cihaz kullanarak ncelikle prizi test etmeye vakit ayrn. AC prizlerdeki test
hatas, olas elektrik arpmas gibi tam olarak altrlamaz veya zarar grm donanmlara
neden olabilir. IEC-320 kablosu delie sahiptir, bu delikler faz, ntr ve toprak olarak
adlandrlr. Bu isimler duvar prizinin arkasnda onlara balanan kablolarn fonksiyonunu
tanmlar. Faz kablosu suyu tayan boru gibi elektrik gerilimi tar. Ntr kablo gerilim tamaz
fakat onun yerine normalde durdurucu bir panel olan yerel kaynaa elektriin dnmesiyle
devreyi tamamlayan su kanal gibi davranr. Toprak kablosu ar elektriin topraa gvenli
bir ekilde gitmesini mmkn klar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 217
AC gc test ederken eyi kontrol etmek istersiniz; faz knn yaklak olarak 220 V
olduunu, ntrn topraa balandn (0 V k) ve topran topraa balandn (yine, 0
V). ekilde bir prizdeki gerilimler grnmektedir.

Bir multimetre (volt ohm metre veya dijital multimetre olarak da anlr) elektrik akmnn
farkl sayda durumlarn lmenizi salar. Bir multimetre iki tr uca sahiptir; bir analog veya
dijital metre ve gerekletirmek istediiniz test trn ayarlayabileceiniz bir kadran.
Multimetrenin farkl bileenlerine aina olmak iin ekile baknz.

Baz multimetrelerin AC ve DC ayarlar harflerle tanmlamaktan ziyade semboller
kullandna dikkat ediniz. rnein, ekildeki kesikli izgi zerinde kat bir izgi ile birlikte
V doru akm, V~ alternatif akm simgeler.
Her multimetre en az drt elektrik test tr sunar; sreklilik, diren, AC gerilim (VAC) ve DC
gerilim (VDC). Sreklilik testi elektronlarn kablonun bir ucundan dier ucuna akp
akmadn test eder. Eer akyorsa srekliliiniz vardr; eer akmyorsa sreklilik yoktur. Bu
testi sigortann salam olup olmadn veya kablonun kopuk olup olmadn belirlemek iin
kullanabilirsiniz. Eer multimetrenizin sreklilik testi yok ise (baz ucuz multimetrelerin
yoktur) diren test edicisini kullanabilirsiniz. Kopuk kablo veya sigorta sonsuz diren
gsterecek iken iyi bir kablo veya sigorta diren gstermeyecektir. AC ve DC gerilimleri test
etmek, llen gerilimin olmas gibi olup olmadndan emin olmay salar.
AC Gerilimi Test Etmek in zel Ekipman Kullanmak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 218
ok sayda sadece AC test eden kaliteli aygt mevcuttur. Bu cihazlar sadece prize takarak AC
bir priz iin tm gerilimleri test edebilirsiniz. Bilgisayar sisteminin (g kaynann, harici
cihazlarn ve monitrn) kulland tm prizleri test ettiinizden emin olunuz. Kullanl
olmalarna ramen bu cihazlar multimetre kadar doru deildirler. Katalog numaras 22-141
olan ve "Radio Shack" tarafndan yaplm olan aygt bu i iin olduka uygundur. Bu
kullanl aygt kabloda olan her trl hatay tanmlayan kl bir LED'e sahiptir.

Eer tm irketler elektrii kesintisiz salasalar; yani yklenme srasnda ini klar
olmasayd bu blmn sonraki iki konusuna gerek olmayacakt. Ne yazk ki, multimetrede
AC kaynan ne kadar dzgn grnd deil, enerji irketinden gelen gerilimin dmeye
eilimli olmas ve standart 220 V'un ok zerine frlamas (ar gerilim veya ani gerilim
ykselmesi) nemlidir.
Bu ani ini klar genellikle lambalar ve buzdolaplarn etkilemez fakat alan PC'nizin
kapanmasna hatta PC veya evresel aygtn bozulmasna neden olabilir. ki temel aygt, AC
kaynaktaki ani gerilim ini ve klar kontrol eder; ar gerilim koruyucular (surge
supressors) ve kesintisiz g kaynaklar.
Ar Gerilim Koruyucular ve UPS
Ar Gerilim Koruyucular
Ar gerilimler veya ani voltaj ykselmeleri gerilim dmelerinden daha tehlikelidirler. Gl
bir gerilim dmesi bile sadece PC'nizi kapatr veya yeniden balatr. Ancak herhangi bir ar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 219
gerilim bilgisayarnza zarar verebilir ve gl bir ar gerilim bileenlerinizi bozabilir. Ar
gerilimler ciddiye alnarak her PC'de, PC'yi ar gerilimden kaynaklanan ekstra gerilimden
koruyan ar gerilim koruyucu kullanlmaldr.
G kayna ar gerilimi basklama yeteneine sahiptir ve sklkla olan birok kk ar
gerilimi kontrol edebilir. G kaynanz korumak amacyla g kayna ile priz arasnda
ar gerilim korumas iin tasarlanm bir cihaz altrlabilirsiniz.

ou kii PC'lerine ok fazla para harcayp, nedense ucuz ar gerilim koruyucu alrlar. Sakn
byle yapmayn! Sisteminizin salkl korunmasn salamak amacyla ar gerilim
koruyucunuzun yeterli olduundan emin olunuz. Ek olarak, yeni bir ar gerilim koruyucu
almadan nce joule orann kontrol ediniz. Joule elektrik enerjisi birimidir. Joule, bir ar
gerilim koruyucusunun hata vermeden nce ne kadar enerjiyi ynetebileceini tanmlamak
iin kullanlr. ou kesim ar gerilim koruyucunuzun minimum 800 joule orannda olmas
gerektii konusunda hemfikirdir. Ne kadar fazla joule o kadar iyi korumadr!
Sisteminizi koruma altna alrken bu ar gerilimlerin telefon ve kablo balantlarndan da
gelebileceini unutmaynz. Eer bir modem, DSL veya kablo modem kullanyorsanz bu tr
balantlar destekleyen bir ar gerilim koruyucu alnz. ou retici ar gerilim
koruyucularn telefon hatt koruyucu ile retir.
Hi bir ar gerilim koruyucu daima almaz. Ar gerilim koruyucunuzun test/reset
dmesine sahip olduundan emin olunuz. Bylece aygt uzatma kablosuna dntnde
bunu fark edebilirsiniz. Eer ar gerilim koruyucunuz var ve sisteminiz zarar grrse firmay
araynz! ou irket ar gerilim nedeniyle oluan sistem hatalarna kar para garantisi
salar. Tabi sadece onlarn syledii ekilde kullandnzda.
Eer gerekten harika bir ar gerilim koruyucu istiyorsanz, g koullandrmaya (power
conditioning) gemeniz gerekir. G hatlarnz, alakas olmayan elektromanyetik giriim
(EMI) ve radyo frekans giriimi (RFI) gibi her trl yabanc sinyalleri alr. ou zaman bu
hat grlts olduka nemsizdir. Fakat ara sra olan olaylar (rnein aydnlatma) PC'nize
(klavye kilitlenmeleri, veri bozulmas gibi) garip eyler olmasna neden olabilecek yeterli hat

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 220
grlts retebilirler. Tm iyi ar gerilim koruyucular EMI ve RFI'y filtrelemek iin g
koullandrma eklerler.
UPS
UPS, yani kesintisiz g kayna, g azalmas veya g kesilmesi durumunda bilgisayarnz
(ve daha nemlisi verilerinizi) korur. ekilde tipik bir UPS grlmektedir. UPS aslnda AC
prizden gelen gten bamsz olarak bilgisayarnza AC g salayan byk bir batarya
barndrr.

Tm kesintisiz g kaynaklar watt (g knda saladklar doru g miktar) ve volt-
amper (VA) cinsinden llr. VA, aygtlar doru bir ekilde UPS'den g aldklarnda
UPS'in salayabilecei g miktardr. UPS'iniz, akm saniyede 60 kez keskin bir ekilde ileri
geri hareket ettirerek mkemmel AC g salar. Fakat g kaynaklar, monitr ve dier baz
aygtlar nedeniyle AC gcn ileri geri hareket ettii her noktada UPS'in nerdii tm gc
alamayabilir. Eer aygtnz gcn ileri geri hareket ettii her noktada UPS'in nerdii gcn
tmn alrsa, VA watt'a eit olur.
Eer UPS reticileri UPS'lerine takmay planladnz aygtlarn ne olduunu zamannda
bilselerdi, tam watt deerini size syleyebilirlerdi. Fakat farkl aygtlar farkl verimlere
sahiptirler ve UPS reticilerini aygtnzn ne kadar watt gerektirdiine deil de,
retebileceklerinin en iyisini retmeye (VA) iterler.
Verdikleri watt deeri tahminidir ve asla VA'ler kadar yksek deildir. VA oran daima watt
oranndan yksektir. UPS'inize takacanz her aygtn tam verimliliini hesaplamanzn yolu
olmadndan watt miktarn dikkate alnz. PC'nizdeki her bileenin watt deerini toplama
ekleyiniz ve yksek watt deerli UPS satn alnz. Bilgisayar, monitr, srcler vb.
sisteminize uygun UPS'i almak iin ne kadar watt gerektiini tam olarak belirlemek amacyla
ok zaman ve vcut enerjisi harcarsnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 221
Fakat hala tamamlam saylmazsnz! Unutmayn ki, UPS snrl miktarda gce sahip bir
bataryadr ve bu nedenle g kaybettiinizde ne kadar sre UPS'i altrmak istediinizi
belirlemeniz gerekir.
htiyacnz olan UPSi belirlemek iin hzl ve ok daha iyi bir metod kullanmak UPS
reticisinin internet sitelerinden herhangi birine gitmek ve onlarn basit g hesaplayclarn
kullanmaktr. rnein American Power Conversion internet sitesi, harika ar gerilim
koruyucular ve UPSler retir ve irketin evrimii hesaplaycs ihtiyacnz olan gerek watt
deerini size gsterir. Bu site ayn zamanda g konusunda yeni olan eyler hakknda da size
bilgi verir.
Her UPS ayn zamanda ar gerilim koruyucu ve g koullandrma ierir. Bu nedenle joule
ve UL 1449 oranlarna dikkat ediniz. Ayn zamanda yedek batarya fiyatlarn aratrnz. Baz
UPS yedek bataryalar ok pahaldr. Son olarak, USB veya seri port balantsna sahip bir
akll UPS aratrnz. Bu kullanl UPSler size sisteminizin durumunu ve mevcut batarya
g miktarn syleyen, g olaylarn kayda alan ve dier kullanl seeneklere sahip olan
grntleme ve onarm yazlm ile gelir.

G Balantlar ve Konnektrler
DC Besleme
PSU, PC iin iyi AC elektrik salamay baardktan sonra, dahili bileenler araclyla
kullanlabilen yksek gerilimi (AC'yi) eitli DC gerilimlerine (rnein 5.0, 12.0 ve 3.3 volt)
evirecek ekilde almaya balar.
G kaynaklar ok sayda ekil ve boyutlardadr. Ama imdiye kadarki en genel boyut
ekilde gsterilen standart 150 mm x 140 mm x 86 mm masast PSUdur.
PC sabit disk ve optik srcleri gibi aygtlar zerindeki g motorlar iin 12 voltluk gerilim
ve btnleik elektronik paralar desteklemek iin 5 volt ve 3.3 volt gerilim kullanr. Fakat
reticiler bu gerilimleri istedikleri ekilde kullanabilirler ve bu varsaymlardan ayrlabilirler.
G kaynaklar ayn zamanda anakart ve dahili aygtlar iin standart balantlarla
gelmektedir.
Anakarta G Vermek

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 222

Modern anakartlar 20 veya 24 pinli PI g balant ucu kullanr. Baz anakartlar ekstra g
salamak amacyla 4, 6 veya 8 pinli zel balant kablolar da gerektirebilir. Bu balant
kablolarnn her birine ilerleyen blmler ierisinde deineceiz.
evresel Aygtlara G Vermek: Molex, Mini ve SATA

PC ierisindeki birok farkl aygt g gerektirir. Bunlar sabit diskler, disket srcler, optik
srcler (ok nadir olmakla birlikte zip srcleri) ve fanlardan oluur. Tipik bir PC g
kayna aygtlara balanabilecek farkl trde balant kablosuna sahip olmak zorundadr;
Molex, Mini ve SATA.

Molex balant kablolar, aygtlarn 5 veya 12 volt gce ihtiya duyduu en genel g balant
trdr. Molex balant kablosu oluklar olarak adlandrlan takmay ynlendiren dilere
sahiptir. Ustalk isteyen ksm Molex balant kablolarnn uygun ekilde taklmas amacyla

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 223
sert bastrmay gerektirmesidir. Gl bir insan Molex'i ters takarak oluklar bozabilir. Bu iyi
bir ey deildir. Yerine takmadan nce daima uygun ynelimi kontrol ediniz!

Mini balant kablolar da evresel aygtlara 5 ve 12 volt gerilim salar. Ancak modern
sistemlerde bu balant kablosunu sadece disket srcler kullanr. Src reticileri, bu
balanty 3.5" disket srcye standart balant kablosu olarak adapte etmilerdir. Genellikle
bu mini balant kablolar, disket src g balant kablosu olarak da bilinir.

Mini balant kablosunu takarken ekstra dikkatli davrann! Mini balant kablolarnn arkaya
taklmas zor olduundan kolayca mini balant kablosunu yanl takabilirsiniz. Mini balant
kablosu ile bunun yaplmas hemen hemen kesinlikle disket srcsn bozacaktr. ekil
doru ekilde ynlendirilmi bir mini balantsn gstermektedir.
SATA (Serial ATA) g balant kablolar, SATA sabit diskler ve optik srclerin ihtiya
duyduu 15 pinli g balantsn salar. Fazla pin says, SATA tak-kar zelliini ve 3.3 V,
5.0 V ve 12.0 V aygtlar destekler.
SATA g balant kablolar L-biimlidir ki bu SATA srcsne yanl takmay imkansz
hale getirir. Bilgisayarnzdaki baka herhangi bir aygt SATA g balant kablosunu
kullanmaz.
Ayrclar ve Adaptrler

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 224
Bazen PC'niz ierisindeki tm aygtlar besleyecek kadar yeterli miktarda balant kablosu
bulamayabilirsiniz. Bu durumda fazla balant oluturmak iin ayrclar satn alabilirsiniz.
Ayn olguya SATA balant kablosu ihtiyac iin de rastlayabilirsiniz. Kablolar zerindeki
gerilimler ayn olduundan basit bir adaptr problemi kolayca zecektir.



G Kayna Versiyonlar
ATX
Orijinal ATX g kaynaklar, anakart g balant kablosu ve geici g (soft power) olmak
zere iki ayrt edici fiziksel zellie sahiptir. Anakart gc 20 pinli P1 anakart g balant
kablosu ile tek bir kablodan gelir. ATX g kaynaklar ayn zamanda evresel aygtlar iin her
biri iki veya daha fazla Molex veya mini balant kablosu ile oklanm ekilde en az iki ek
kabloya sahiptirler.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 225
Takldklarnda ATX sistemleri anakarta 5 volt verirler. Kapatldklarnda dahi daima "ak"
konumdadrlar. PC'nizi atnz g dmesi yatak odanzda duvarda bulunan ama
dmesi gibi gerek bir g dmesi deildir. Bir ATX sistemindeki g dmesi bilgisayara
basite baslp baslmadn syler. BIOS veya iletim sistemi oradan bilgiyi alr ve PC'yi
ama veya kapatmay ynetir. Bu ilem geici g (soft power) olarak adlandrlr.
Fiziksel dme yerine soft power kullanmann nemli sayda yarar vardr. Soft power iletim
sistemi kapatlmadan sistemin kapatlmasn nler. PC'nin sistemi uyku moduna sokan enerji
korumal modu kullanmasn salar ve ardndan bir tua bastnzda, fareyi hareket
ettirdiinizde veya bir e-mail aldnzda sistemi uyandrr. Uyku modu hakknda detaylar iin
"Tanabilir Bilgisayar Kullanm" blmne baknz.
ATX soft power'n nemli ayarlarnn tm CMOS kurulumu ierisinde bulunmaktadr.
CMOS ierisine girin ve g ynetimi (Power Management) ksmn arayn. ekildeki "Power
On Function" seeneine baknz. Bu ak/kapal anahtarlamann fonksiyonunu tanmlar. Bu
anahtarlamay bilgisayarnz kapatmaya veya daha genel 4 saniye beklemeye
ayarlayabilirsiniz.
ATX, on seneden fazla g salayarak byk bir i yapmtr. Ancak daha sonralar gl
CPU'lar, oklu CPU'lar, video kartlar ve dier bileenler orijinal ATX'in saladndan daha
fazla akma ihtiya duymaya baladlar. Bu endstriyi ATX g standartlarna birok yenilik
getirmeye motive etti; ATX12V 1.3, EPS12V, oklu hatlar, ATX12V 2.0, dier form
faktrleri ve aktif PFC.
ATX12V 1.3
ATX standardnda ilk geni yenilik 2003'de ortaya kan ATX12V 1.3 de yapld. Bu 4 pinli
anakart g kablosunu ortaya koydu. Gayri resmi olarak (fakat genellikle) bu P4 olarak
adlandrld ve 20 pinli P1 anakart g kablosuna yardm etmek iin daha fazla 12 volt g
salad. P4 balant kablosunu destekleyen her g kayna ATX12V g kayna olarak
adlandrlr.
"ATX" terimi ATX g standardndan ortaya atld ve doruyu sylemek gerekirse
diyebilirsiniz ki (tam olarak) ATX g kayna gibi bir ey yoktur. Tm g kaynaklar
(hepsinin P4 balant kablosu olduunu varsayarak) ATX12V veya sonraki standartlardan
biridir.
ATX12V 1.3 standard ayn zamanda anakarta artrlm 3.3 ve 5.0 voltluk akm salamak
amacyla (genellikle AUX balant kablosu olarak adlandrlan) 6 pinli auxiliary balant
kablosunu ortaya kard. Bu balant kablosu AT olarak adlandrlan ATX den nceki
anakart g balant kablosuna dayanmaktayd.
Bu iki ekstra g balant kablosunun ortaya karlmas endstride baz mcadelelere neden
oldu. zellikle, AMD CPU kullanan anakartlar AUX balant kablosuna ihtiya duyarken
Intel CPU kullanan anakartlar sadece P4'e ihtiya duydu. Sonu olarak, ou g kayna
para kazanmak iin sadece P4 veya sadece AUX balant kablosu ile ortaya kt. Birka
anakart reticisi her iki balant ucunu eklemeyi brakp standart bir Molex kullandlar.
Bylece eski g kaynaklar olan insanlar yeni bir anakart satn aldklarnda g kaynaklarn
deitirmek zorunda kalmadlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 226
ATX12V'un en nemli sorunu di eksiklii idi. Son srmlere kadar dzeltilmemi halde PSU
reticilerine ok seenek sunarak (rnein AUX ve P4 balant kablolarn eklemeyi semek
veya sememek gibi) az gereksinimlerle birok meziyeti yerine getirdi.
EPS 12V
Sunucu anakartlar gce susamtr. ATX12V 1.3 onlarn ihtiyaclarn karlayamyordu. SSI,
yani sunucu altyap sistemi (Server System Infrastructure) olarak adlandrlan bir endstri
grubu, ATX standard olmayan bir anakart ve ESP12V olarak adlandrlan bir g kayna
gelitirdi.

Bir ESP 12V g kayna 20 pinli ATX balant kablosuna benzeyen 24 pinli ana anakart g
balant kablosu ile ortaya kt. Bylece daha fazla akm ve daha istikrarl anakartlar ortaya
koydu. Ayn zamanda bir AUX balant kablosu, bir ATX12V P4 balant kablosu ve bir
benzersiz 8 pinli balant kablosu ile geldi. Ancak EPS12V g kaynaklar ATX12V g
kaynaklar ile yer deitirebilir deillerdi.
EPS12V sunucularn tesindeki yaamda pek grlmemi olabilir. Fakat birok zellii
sonunda ATX12V standardnn bir paras haline geldi. En nemli konu hatlar (rails) olarak
adlandrlan bir konu idi.
Genelde tm PC'lerin gc AC akm duvardaki prizden alan ve onu ana DC gerilim
hattna ayrarak DC akma dntren tek bir trafodan gelir; 12.0 volt, 5.0 volt ve 3.3 volt.
Tekli hatlar bu gerilim hatlarnn her birinden eitli balant kablolarna kadar alr. Bu, P4
zerindeki 12 voltluk balant kablosunun anakarta g veren ana 12 voltluk balant
kablosundakine benzer hatlar almas anlamndadr.
Bu, bir hatt paylaan balant kablolarnn toplam ihtiyalarnn onlar besleyen gcn
kapasitesini amad srece iyi alr. Bunu nlemek iin ESP12V 12 voltluk kayna iki
veya ayr 12 voltluk hatta bler ki bunlardan her biri ayr g kayna salar.
ATX12V 2.0
ATX12V 2.0 standard, ESP12V un birok iyi dncesini 24 pinli balant kablosu ile
balayarak ATX dnyasyla birletirdi. Bu 24 pinli anakart balant kablosu, 20 pinli eski
balant kablosu ile geriye dnk uyumludur. Bylece kullanclar ATX12V 2.0 g kayna
kullandklarnda yeni bir anakart satn almak zorunda deildirler. ATX12V 2.0, 230 watttan
yksek oranda herhangi bir g kayna iin iki adet 12 voltluk hat gerektirir. ATX12V 2.0
AUX balant kablosunu durdurdu ve SATA hard disk balant kablolarna gerek duyuldu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 227
Teoride 20 pinli bir anakart g kayna balant kablosu 24 pinli bir sokete sahip anakart
zerinde alacaktr. Fakat 20 pinli balant kablosu sisteminiz iin yeterli g
salayamadnda bunu yapmak risklidir. Problemleri nlemek amacyla anakartnz iin
doru g kayna kullanmaya alnz. ou ATX12V 2.0 g kayna 24 den 20 pine
dntrlebilir dntrcye sahiptir. Eer "temiz" bir balant yapmak istiyorsanz, ou
20 pinli balant kablosunun 24 pinli balant kablosuna taklmay nleyen kondansatrleri
mevcutur.
Bazen 24 pinli balant kablosunun ekstra drt pininin ayrlabilir ekilde yapldn
grrsnz. ekillerde 20 pinli ve 24 pinli balant kablolar ve .23 dntrlebilir balant
kablosu grlmektedir. Benzer grnmelerine ramen ekstra drt pin P4 balant kablosunun
yerine gemez. Onlar uyumsuzdurlar!

Dier dikkati eken ek balant kablosu ise 6 pinli PCI Express balant kablosudur. Baz
anakartlar PCI Express iin bir Molex soket ekledii gibi baz kartlar Molex soket ile gelir.
Yksek teknoloji kartlar ierisinde 6 pinli balant kablosu barndrr.
Pazara Uygun G Kayna ekil Faktrleri
Daha kk llerde kk ve sessiz PC'lere olan istek BTX form faktrnn ortaya
kmasyla birok sayda pazara uygun g kayna ekil faktrlerinin gelitirilmesine liderlik
etmitir. Tm farkl boyut ve ekillerde, standart ATX balant kablolarn kullanlr.
TFX12V: Dk-profilli ATX sistemler iin optimize edilmi kk bir g ekil
faktrdr.
SFX12V: FlexATX anakartlar kullanan sistemler iin optimize edilmi kk bir g
ekil faktrdr
CFX12V: MikroBTX sistemleri iin optimize edilmi bir L-ekilli g kaynadr.
LFX12V: Dk-profilli BTX sistemleri iin optimize edilmi kk bir g ekil
faktrdr.
Aktif PFC
G irketinden gelen AC akmn, saniye 60 kez rahat bir ekilde boru ierisinde ileri geri
hareket eden su olarak zihninizde canlandrn. PC'nin g kayna, bu AC akmn DC akma
dnm ilemine bal olarak bu borunun sonundakini bir kam ile eken, yalnzca her

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 228
dngnn st ve altnda akm tamamen itildiinde veya ekildiinde yutkunan, g
endstrisinde "harmonik" olarak adlandrlan bir elektriksel olgu oluturan bir insan gibidir.

Bu harmonikler elektriksel bileenlerden duyduunuz bir uultu sesi oluturur. Uzun zaman
sonra harmonikler devredeki g kayna ve dier elektriksel aygtlarla ciddi sorunlar
oluturarak elektriksel donanm bozarlar. Ayn yere g kaynakl birka bin PC
koyduunuzda harmonikler elektriksel g kaynaklarnn donanmna dahi zarar verebilir!

Kaliteli PC g kaynaklar, aktif PFC, yani aktif g faktr dorulama ((active power factor
correction) zelliine sahiptirler. G kaynaklarnn barndrd bu ekstra devre, g
irketinden gc alp harmoniklerini elimine ederek g kaynann k yolunu dzenler.
Asla aktif PFC'si olmayan bir g kayna satn almaynz. Aktif PFC'li tm g kaynaklar,
belirli bir ekilde kutu zerinde size gsterilir.

G Gereksinimleri
PC ierisindeki her aygt alabilmesi iin belirli bir miktarda watt g gerektirir. rnein
tipik bir sabit disk, kendisine eriildiinde 15 watt g gerektirirken, ortalama kullanm 70
watt olan baz Athlon 64 X2 CPU'lar u kullanmda 110 watt g gerektirirler. Bir araya

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 229
getirilmi tm aygtlarn toplam watt miktar salamanz gereken minimum g kayna
miktardr.
Eer g kayna sisteme gereken watt miktarn salayamazsa, PC dzgn bir ekilde
almaz. PC ierisindeki ou aygt ilk alma esnasnda maksimum watt miktar
gerektirdiinden, yetersiz watt miktarnn en genel sonucu, PC'deki problemlerdir.
Bu baz can skc dakikalara sebep olabilir. rnein bir mteri iin yeni bir sabit disk
takarsnz, kasa zerindeki g dmesine basarsnz ve hibir ey olmaz. PC ldr! ren!
abucak sorunun yetersiz watt miktar olup olmadn belirleyebilirsiniz. Hard diski kartn
ve sistemi altrn. Bu sorunun tek zm daha fazla watt deeri salayan yeni bir g
kayna ile eskisini deitirmektir.
Hi bir g kayna, g irketinden gelen AC gcn %100'n DC akma dntremez. Bu
nedenle tm g kaynaklar kutu zerinde belirtilen watt deerlerinden daha az miktarda
sisteme g salarlar. ATX12V 2.0 standartlar en az %70 verimlilie sahip bir g kayna
gerektirir. Fakat siz %80 verimlilikten daha iyi verimlilie sahip g kaynaklar bulabilirsiniz.
Daha fazla verimlilik size sistemin gerek kullanmda PC'ye ne kadar watt salayabileceini
syleyebilir. Bunun yannda, fazla verimlilik g kaynann az miktarda g kullanmas
anlamna gelir ve az para demenizi salar.
Bu gnlerdeki genel bir tartma, insanlarn sistem ihtiyalarndan daha fazla watt deerine
sahip g kaynaklar satn almas ve bu nedenle g israf olmasdr. Bu doru deildir. Bir
g kayna sadece sisteminizin ihtiyac kadar g salar. Eer sadece 250 watt ihtiyac olan
bir sisteme 1000 watt'lk bir g kayna takarsanz, bu byk g kayna sisteme sadece
250 watt g verecektir. Yani verimli, yksek watt deerli bir g kayna satn almann size
iki yarar vardr. Birincisi, g kaynan %100 yk miktarndan aada altrmak onun
mrn uzatr. kincisi, yeni bileenler eklerken bol miktarda ekstra gce sahip olursunuz.
Genel olarak yeni bir sistem iin nerilen en az 400 watt'lk bir g kayna kullanmaktr. Bu
genel bir watt deeridir. Bu ekilde gelecekte sisteminize ekleyebileceiniz herhangi bir baka
bileen iin de, bol miktarda ekstra gce sahip olursunuz.

G Kayna Montaj ve Soutma
G kaynaklar bir PCde en az anlalan ve en az takdir edilen ksmdr. Bilgisayar toplayan
birinin ilemci, RAM ve anakart zerine ok dnp ardndan yalnzca ucuz olduu iin kt
bir g kayna semesi ender bir durum deildir. Bu blmde PC g kaynaklarnn birok
seeneini ve grnmez tuzaklar renecek ve sisteminiz iin doru g kaynan nasl
seeceinizi anlayacaksnz.
G kaynaklarnn montaj, bakm ve sorun giderilmesi, bir sistem iin uygun olan g
kaynan semekten daha az matematik gerektirir. Ama bir teknisyenin sahip olmas gereken
temel becerilerden biridir. Montaj ok ksa srer, bakm da ok kolaydr. Ancak sorun
giderme ba arlarna neden olabilir.
Montaj

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 230
Tipik g kaynaklar, ayn zamanda "power supply unit" (PSU) olarak da bilinirler.
Bilgisayarn arka ksmna drt standart bilgisayar vidasyla taklrlar. Drt viday yerinden
kardnzda, g kayna yerinden kolayca kacaktr. Yeni g kaynan yerine yerletirin
ve ayn vidalarla sabitleyin.

ATX g kaynaklarnn taklmas konusuna dikkat etmelisiniz. Bir ATX g kaynann prize
takl olduu srece hi kapanmadn unutmayn. Srekli olarak anakarta 5 voltluk enerji
salayacaktr. Herhangi bir i yapmadan nce her zaman ATX g kaynaklarn prizden
karn. Uzun yllardr teknisyenler bir bilgisayar prize takl ya da karlm olmasnn
meziyetleriyle ilgili tartp durmutur. Pek ok ATX g kaynann arkasnda bir on/off
dmesi bulunur. Eer sisteme elektrik gelmemesini istiyorsanz bu dmeyi de
kullanabilirsiniz.
Bir ATX sistemiyle alrken bilgisayar ama dmesini kullanmayabilirsiniz, nk o
srada ya henz g kaynan kasaya takmam, ya da g kaynann iletkenlerini anakarta
takmakla uramamsnzdr. Bu durumda bilgisayarn ama dmesinin bir anlam yoktur!
Sistemi amak ve kapamak iin, araba anahtar ya da bir tornavidann ucunu kullanp iki pini
birbirine ksa devre yapabilirsiniz.
Yeni bir g kayna edindikten sonra ilk iiniz altndan emin olmaktr. Sistemi
altrmadan nce anakart ve g balantlarn yerletirin. Eer g balants olan ekran
kartnz varsa onlar da takn. Sabit srcler vb. dier g balantlar sistemin
balamasndan sonrasn bekleyebilir. Eer kendinizden ok eminseniz her eyi yerine takn.
Soutma
Is ve bilgisayarlar ok iyi anlaamazlar. Soutma, bir bilgisayar toplarken dnlmesi
gereken hayati bir konudur. Elektrik = s demektir. Bilgisayarlar, elektriksel aygtlar
olduklar iin altka s retirler ve bunun fazlas bilgisayarn i bileenlerine ciddi bir
biimde zarar verebilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 231

G kayna fan PC iin temel soutmay salar. Yalnzca g kaynann iindeki voltaj
reglatr devrelerini soutmaz, ayn zamanda bilgisayarn kasasnn iinde srekli bir hava
akm de yaratr. l bir g kayna fan donanmsal sorunlar yaratabilir. Eer bir bilgisayar
atnzda dzgn balyorsa, ama tuhaf bir sessizlik varsa, g kayna fannn lp
lmediini kontrol edin. Eer almyorsa hemen bilgisayar kapatn ve g kaynan
deitirin.
Kasa fanlar kasann zerindeki zel braketlere oturtulan byk, kare fanlardr ve kasann i
bileenleri iin fazladan soutma salarlar. ou kasa bir kasa fanyla birlikte gelir ve modern
bilgisayarlarda en az bir ya da iki tane olmaldr.
Kasa fanlaryla ilgili tek nemli konu, nereye balanacaklardr. ou kasa fan "Molex" (IDE
sabit srcleri ve CD/DVD srclerini g kaynana balayan 4 pinli) balayclar ile
gelir. Bunlar balamak kolaydr. Ancak baz dier kasa fanlar Molex balantlarnn iine
taklan zel atall g balantlaryla gelir. Molex balantlarn bu atall
konnektrlere balayan adaptrler alabilirsiniz.
Hava Akmnn Salanmas
Bir bilgisayar kapal bir sistemdir ve fanlarn her eyi soutmas gerekir. Her ey bir kutunun
iindedir. ou teknisyen sistemlerini kasann yan yzn aarak kullanmay sevse de,
sonuta kendilerini kandryorlar. Neden? Kapal bir kasa fanlarn ierde hava akm
yaratmasn salar. Bu "hava akm" bilgisayarlarn i bileenlerini nemli biimde soutur ve
kasay ak braktnz takdirde soutma veriminin ounu kaybediyorsunuz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 232

Bilgisyar kasasnn iinde hava akmn olutururken hatrlamanz gereken nemli bir nokta,
scak havann ykselmesidir. Scak hava her zaman souk havann zerine kar ve bu bilgiyi
bilgisayarnz soutmak iin kullanabilirsiniz.
Bilgisayarlarn kasa fanlarnn tipik yerleiminde, ieri hava alan fan, kasann n tarafndaki
alt ksmdadr. Bu fan dardan ieriye souk havay alarak bilgisayarn i bileenlerinin
zerine fler. Kasann yukar arka ksmnda da darya hava fleyen fan grrsnz, bu da
ierideki scak havay alarak darya gnderir.
Kasann iinde dzgn hava akmnn oluturulmasyla ilgili nemli bir konu da btn bo
geniletme yuvalarnn "slot kapaklar" ile kapal olduundan emin olmaktr. Kasann iinde
iyi bir hava akmnn olmas iin, havann dar kaaca ok fazla aklk bulunmamasn
salamalsnz. Slot kapaklar yalnzca sabit bir hava akmnn yaratlmasn salamaz, ayn
zamanda ieriye toz ve duman girmesini de engeller. Eksik slot kapaklar PCnin ok
snmasna neden olabilir!
Fan Grltsnn Azaltlmas
Fanlar grlt yaratr. Dzgn soutmann salanmas iin, ou teknisyen kasann iine bir
ka tane yksek hzl fan koyar. Bu da bilgisayarn jet motoru gibi ses karmasna neden olur.
Fan grltsn elle hz ayarlanabilen, daha byk ya da zel olarak "sessiz" fanlar alarak
azaltabilirsiniz. ou anakart, yazlm kullanarak fanlarn hzn ayarlamanza imkan tanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 233

Elle ayarlanabilen fanlarda hz arttrabileceiniz ya azaltabileceiniz kk bir dme
bulunur. Bu tip fanlar grlty bir miktar azaltr, ama fan ok yavalatp kasann iinin fazla
snmasna neden olabilirsiniz. Daha iyi bir seenek daha sessiz fanlar edinmektir.
Daha yava hareket eden byk fanlar iyi hava akm salarken grlty azaltmak iin dier
bir seenektir. Fan boyutlar milimetrelerle ya da santimetrelerle llr. Genelde 80 mmlik
fanlar kullanlr ama gnmzde g kayna veya kasalarda 100, 120 hatta daha byk fanlar
bulabilirsiniz.
ou firma, kaliteli ve sessiz fanlar retmektedir. Bunlar alelade fanlardan biraz daha iyi
zelliklere sahiptir ve biraz daha pahaldrlar. Ama kesinlikle buna deerler. Bu fanlar
"sessiz" ya da "susturuculu" olarak ya da benzer sfatlarla pazarlanmaktadr. Eer jet motoru
gibi ses kararak alan bir bilgisayarnz varsa, kasa fannz Thermaltake, Asus, Panasonic
ya da Cooler Mastern dk desibelli fanlarndan biriyle deitirin. Daha az desibel, tabii ki
daha iyidir.
PCnin iindeki scaklk bilgisayarn kaldrd yke bal olarak deiir. Grlt azaltlmas
iin en iyi zm, scaklk sensrlerinin fann hzn otomatik olarak ayarlad sistemdir.
Herhangi bir program almad sradaki g kullanm, video arlkl bir bilgisayar oyunu
alt sradakinin yarsndan daha azdr. Btn modern sistemler 3 pin balayclarla
anakarta balanan fanlar destekler. CPU fan bu balayclardan birisini kullanr, dier ikisi
sistem fanlar ya da g kaynann fan iindir.
Pek ok CMOS setup uygulamas anakarta takl fanlar zerinde bir miktar kontrol salar.
ekilde fanlar iin tipik CMOS ayarlar grlyor. Dikkat ederseniz fanlar ama veya
kapama diye bir ayarlama bulunmaz, yalnzca belli bir dereceye geldiinde alarm almas iin
bir ayarlama bulunuyor.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 234

Yazlm fanlarnz kontrol etmenin en iyi yoludur. Baz anakartlar sistemi izleyen yazlmla
gelir. Bu da fanlarn istediiniz derecelerde alp kapanmasn salar. Eer anakartnzla
birlikte herhangi bir program gelmediyse ve reticinin Web sitesinde indirmek iin bir
program yoksa Alfredo Milani tarafndan yazlm olan, SpeedFan isimli popler bir program
kullanabilirsiniz. Bu program donanm izleme ipleriyle voltaj, fan hzlar ve bilgisayardaki
scaklklar izler. SpeedFan, bu zellii destekleyen sabit srclerde S.M.A.R.T. bilgilerine
de girebilir.
Fanlarnzla uramak istemiyorsanz, CMOStaki scaklk alarmlarn uygun dzeylerde
amanz yeterli olur. Eer sistem ok snrsa, bir alarm sizi uyarr. Bir fann ldn
anlamann tek yolu alarmdr.

Sorun Giderme
G Kaynaklar ldnde
G kaynaklar iki ekilde arzalanr; ani lm ya da zaman ierisinde gerekleen yava
lm. Birden ldklerinde bilgisayar almayacak ve g kaynandaki fan dnmeyecektir.
Bu durumda herhangi bir ey yapmadan nce g kaynana elektrik gidip gitmediini
dorulayn! Sorun yalnzca bozulmu bir priz ya da km bir kabloyken g kaynan
onarmaya almann neden olaca hsrandan korunmu olursunuz.
Sisteme elektrik geldiini varsayyoruz. Bir g kaynann alp almadn kontrol
etmenin en iyi yolu bir multimetre kullanarak g kaynandan gelen voltaja bakmaktr. G
kaynanz nominal deerden az miktarda az ya da ok bir deer gsteriyorsa paniklemeyin.
ou PC g kaynann salad voltaj, verilen deerlerden +/- %10 sapma gsterebilir. Bu
12 voltluk bir hattn, PCdeki eitli sistemlerin toleransn amadan 10.5ten 12.9 volta kadar
deikenlik gsterebilecei anlamna gelir. 5.0 ve 3.3 volt hatlar da benzer toleranslar
gsterir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 235
G kaynann zerinde bulunan ana g zerindeki btn balantlarla birlikte tm molex
ve miniler dahil olmak zere btn balantlar kontrol edin. -20 ve +20 VDC arasndaki
btn voltajlar, voltmetreyi btn cihazlar iin basite 20-V DCye eker. Eer g kayna
g salama konusunda arzalandysa, hemen atarak yeni bir tane aln. Bilgisayar bileeni
tamir etme konusunda bir uzman olsanz ve havya kullansanz bile. Sizin veya altnz
irketin vaktinden almayn. Yeni bir g kaynann fiyat deiim yapmak iin gayet
makuldr. Ayrca snr deerleri aan bir g kaynann dier donanmlarnz bozma
olasl da yksektir.
Anakart Yoksa
G kaynaklar bir anakarta takl olmadklar takdirde almayacaklardr. O halde
anakartnz olmadnda ne yapacaksnz? lk olarak, bir "ATX snaycs" kullanmay
deneyin. Pek ok firma bu aygtlar retmektedir. Anakartnzdaki btn balayclar ve
onlarn dnda 20 ya da 24 pin anakart balaycsn destekleyen bir tane almaya aln.
Anahtarlar
Bozuk g anahtarlar, almayan g kaynaklarnn sorunlarnn nedeni olabilir. G
anahtar her bilgisayarda nyzdeki on/off dmesinin arkasnda, zor ulalan bir blgededir.
Test etmek iin, daha nce bahsedilen "soft power jumper"larn ksa devre yaparak
altrmay deneyin. Bir anahtar ya da tornavidann ucunu kullanabilirsiniz.

G Kaynaklarnn Yava lm
Eer btn g kaynaklar aniden lseydi, bu ok daha ksa bir blm olurdu. Ne yazk ki, PC
sorunlarnn ou, g kayna yava yava zaman iinde ldnde ortaya kar. Bu, g
kaynann isel elektronik ksmlarndan birinin arzaland anlamna gelir. Bu arzalar her
zaman temasszlktan kaynaklanr ve PC tamirinde tanlanmas en zor olan sorunlarn
olumasna neden olurlar. Bir g kaynann ldn anlamann srr tek bir kelimede yatar;
temasszlk.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 236

Temasszlkla ilgili sorunlar yaadnzda, ilk tahmininiz g kaynann bozulduu olmal.
Kullanclardan duyabileceiniz ve tanlamanz salayabilecek baz ipular:
Ne zaman sabah bilgisayarm asam, almaya balyor, ve ardndan kilitleniyor.
Ctrl-Alt-Dele iki defa bastmda dzgn alyor.
Bazen bilgisayarm atmda bir hata mesaj alyorum. Tekrardan balattmda
kmyor. Bazen deiik hata mesajlaryla karlayorum.
Bilgisayarm bir-iki saatliine dzgn alyor, ardndan saatte bir ya da iki defa
kilitleniyor.
Bazen kt bir ey olmutur, bazen de olmamtr. G kaynan deitirmekle ilgili ipucu
budur. Voltmetreyle uramayn; voltajlar toleranslarn iinde grnecektir. Ama bir zaman
gelecektir ki voltajlarda, sizin lebileceinizden daha hzl, ani bir ykselme olacak ve bu da
elektrikteki kesintililik hatalarna neden olacaktr. Emin olamadnz takdirde g kaynan
deitirin. Bilgisayarlardaki g kaynaklar dier btn ksmlardan (floppy disket srcleri
hari) daha ok bozulur. Daha sonra test amal kullanmak iin g kaynaklarn saklamak
isteyebilirsiniz.
Sigortalar ve Ate
Her g kaynann iinde basit bir sigorta bulunur. Eer g kaynanz birden almay
brakrsa, g kaynan ap iindeki sigortaya bakmak etkileyici bir fikir olabilir. Ama bu iyi
bir fikir olduu anlamna gelmez. lk olarak, ou g kaynann iindeki kapasitrler,
dokunduunuzda cannz epey actabilecek yksek voltajl ykler tar. kincisi, sigortalar bir
nedenden dolay patlar, patlamadklar takdirde olacak alternatif ok daha kt olduu iin.
Elektriin gcne sayg gstermemek, olabilecek en kt durumla sonulanabilir; bir yangn.
Banza gelmeyeceini dnmeyin! Yangn nleme endstrisi yangn sndrcleri
snfa ayrr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 237
A Snf : Sradan bir yanc, rnein tahta ya da kat
B Snf : Yanc svlar, rnein benzin, zcler ya da boya
C Snf : Ykl elektriksel techizat
Tahmin edebileceiniz zere bilgisayarnz alev alrsa yalnzca C snf yangn sndrc
kullanmalsnz. Btn yangn sndrclerin zerlerinde hangi tip olduklar belirgin ekilde
yazmas zorunludur. ou yangn sndrc ok snfldr ve birden fazla tip yangn
sndrebilir. En yaygn yangn sndrc tipi ABC snfdr. Btn sk rastlanlan yangn
tiplerini sndrebilir.

A+ tesinde
G kaynaklar PC iin AC DCa evirmek ve sistemin soutulmas gibi temel hizmetler
sunar. Ama bu faydal rollerine ramen bir heveslinin elinde oyuncak olmaktan
kurtulamayabilirler! Bunun yannda, suncular ve st dzey alma istasyonlar tipik
sistemlerden daha deiik ihtiyalara sahiptir ve doal olarak daha fazla gce ihtiya duyarlar.
Ik sayor!
Hevesliler topluluu, yllardr bilgisayarlarn modifiye eder ya da kurald ekilde kurcalar.
Bilgisayara delikler aarlar, overclockingi mmkn klmak iin fanlar ekler ve kasann iine
parlayan neon ve souk katod tpleri koyarlar. G kayna bir sre bu sahnelerden uzakt,
ama geri geldi. Bir bilgisayar maazasn (online da olabilir) ziyaret ederseniz; mesela
Directron.comda, ldayan, renkli veya rock starlardan daha ok fanatii olan g kaynaklar
serisini bulabilirsiniz.

Dier yandan, sper sessiz casus g kaynaklarn da, bilgisayarnzn iindeki scaklk
deiimlerine yant veren bir ya da iki tane st kalite fan ieren g kaynaklarn da
bulabilirsiniz. Bunlar, gerektiinde hzlanr, scaklk dtnde de daha yava alr. Bunlar,
evde genelde elence amal kullanlan bir PC iin mkemmel bir g kayna olabilir, nk
fazladan ses desibeli eklemezler.
Birimsel G Kaynaklar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 238
i ve d gzel grnen bilgisayarlar yapmak gn getike daha popler bir hal almaya
balad. PCnin iinde ordan oraya sallanan, kullanlmayan g kablolar ok ho olmayan bir
resim yaratr. Stil sahibi insanlara yardmc olmak adna, reticiler modler (birimsel) kablolu
g kaynaklar rettiler.
Birimsel kablolar harikadr, nk yalnzca sisteminiz iin gerekli olan hatlar eklersiniz.
Dier yandan, baz teknisyenler birimsel kablolardaki balayclarn sisteme diren
eklemesinden dolay verimlilii bozabileceini ne srmektedir. Karar siz verebilirsiniz;
verimlilikte kk bir d ho bir grnt iin deer mi demez mi?

Rail Power
Daha gl CPU ve ekran kartlar kullanmaya baladnzda, "Rail Power" (hat gc) olarak
adlandrdrlan bir sorunla karlaabilirsiniz. oklu hat kullanan ATX12V g kayna, her
hatta amperle (A) llen, yalnzca belli bir miktar g salar. Sorun 12-V hatlardadr.
ATX12V standart her 12-V hat iin 18 A gerektirir. Bu pek ok kullanc iin gereinden
fazladr, ama gl bir CPU ve bir ya da daha fazla PCI Express ekran kart kullanyorsanz
yeterli deildir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 239

Eer gl bir sisteminiz varsa, internete girin ve g kaynanzn zellikleriyle ilgili biraz
aratrma yapn. ekil, rnek bir g kayna zelliklerini gstermektedir. ou g kayna
reticisi bu ayrntlar internetten size salamaz, onlardan kann!
Her hat iin 16 ila 18 A salayan g kaynaklarn tercih edin. Bunlar daha byk, 400W ve
yukars olacaktr. Byk bir CPU ve bir ya da iki PCI Express ekran kartn bundan daha az
kaldrmaz.
letim scaklklarn 25 (oda scakl) olarak veren g kaynaklarna dikkat edin. 25de
500W salayan bir g kayna, daha scak derecelerde daha az g verecektir ve
bilgisayarnzn ii genelde dardaki havadan genelde 15 daha scaktr. Ne yazk ki, pek ok
g kayna reticisi (iyileri de) bu gerekten kamaktadr.

8.Sabit Diskler
Sabit Diskler Nasl alr?
Bilgisayardaki donanmlardan hibiri sabit disk srcden daha fazla dikkat ekmemitir. Ya
da daha ok sorun karmamtr. Bunun iin iyi bir neden vardr. Eer sabit src bozulursa,
bilgileri kaybedersiniz. Bildiiniz zere bilgiler kaybolunca, almay ya tekrar yapmak ya da
yedekten tekrar yklemek zorunda kalrsnz ya da daha kts.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 240

Bilgiler hakknda kayglanmak yararldr. nk bilgiler ilerin akn salar, cret
bordrosunu devam ettirir ve e-mailleri saklar. Bu kaygnn seviyesi o kadar gldr ki
bilgisayarn i yapsna uzak kullanclar bile IDE, ATA gibi baz terimleri uygulamaya
koymasalarda bahsederler.
Bu blm sabit srcnn yaplanmasndan ve i planndan balayarak nasl altna
odaklanr. Gnmzde kullanlan sabit srclerin farkl trlerini (PATA, SATA ve SCSI)
bilgisayar ile nasl ilikilendirildiini ve sabit srclerin sisteme nasl kurulacan
greceksiniz. Bu blm birden fazla srcnn dier srclerle bilgilerin gvenliini
salamak iin nasl alabildiini ve RAID ad verilen bir zellikle nasl hzlanabildiini
kapsamaktadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 241

Btn sabit srcler zel disklerden ya da servo motor tarafndan kontrol edilen kollarn
zerinde okuma/yazma balklarnn olduu plaklardan (platter) oluur ve bunlarn hepsi
dardaki hava tarafndan bozulmay nleyecek kapal bir kutunun iinde tutulur. Alminyum
tabakalar manyetik bir arala kaplanr. ki kk okuma/yazma balndan bir tanesi
sttekini ve dieri alttakini okumak iin her bir plaa hizmet sunar.
Disklerin zerindeki kaplama olaanst dzdr. Okuma/yazma balklar aslnda dakikada
10.000 ila 3.500 aras devirle dnen disklerin zerindeki havann oluturduu yastk zerinde
bulunur. st ksmla (ba) disk yzeyi arasndaki uzaklk (uu ykseklii) bir parmak izinin
kalnlndan bile daha azdr. Okuma/yazma balklar diske ne kadar yaklarsa, bilgi
srcye o kadar youn depolanr.
Bu ok kk tolerans, diskin darda ki havaya maruz kalmamasn zorunlu klar. Disk
zerindeki kck bir toz paras bile okuma/yazma balklarnn yolunda bir da etkisi
yapar ve srcde ok ciddi zararlara neden olur. Srcnn iindeki havay temiz tutmak, i
ve d hava basncn dengelemek iin btn srcler ok kk boluklu, ar bir filtre
kullanr.

Bilgi Kodlamas
Sabit diskler bilgileri, biri temsil eden manyetik nokta ve sfr temsil eden manyetik olmayan
noktay canlandran ift ekilde saklarlar. Sabit diskler bilgileri kk manyetik alanlarda
(diskin her iki ynnde yer alan kk mknatslar olarak dnn) depolar. Ak (flux) ad
verilen her bir manyetik alan ak dnm (flux reversal) ad verilen bir srele ileri geri
dndrlebilir. Elektronik aygtlar ak dnmn, sfr ve biri manyetik ve manyetik
olmayan bir alanda depolayabildiinden daha hzl ve kolay okuyabilir ve yazabilirler.
lk sabit diskler, okuma/yazma balklar bir alanda hareket ettii iin flux dnmnn yn
bir ve sfr belirtirdi. Okuma/yazma balklar soldan saa getike deiimi bir ynde sfr,

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 242
dier ynde bir olarak tanmlarlard. Sabit diskler bu flux dnmn, bilgiyi alrken ve
yazarken ok yksek bir hzda okuyabilirlerdi.



Gnmzn sabit diskleri zel bir kodlama sistemini kullanarak ak dnmn
yorumlamak iin daha etkili ve daha karmak bir yntem kullanr. zel deiimleri okumak
yerine modern bir sabit src koumlar (runs) ad verilen deiim gruplarn okur. 1991den
beri sabit srcler RLL (run length limited / snrlanm koum uzunluu) olarak bilinen
bilgi kodlama sistemini kullanmaya baladlar.

RLL ile birlikte sfrlarn ve birlerin her birleimi yaklak 15 farkl koumun nceden
hazrlanm birleimleri eklinde saklanabilir. Sabit src bu koumlar sayesinde daha hzl
ve daha youn bilgi saklamas ve okumas yapabilir. Ne zaman RLLyi grrseniz iki tane de
say greceksiniz; en az ve en ok ak uzunluu RLL 1,7 ya da RLL 2,7 gibi. ekil, iki
ardk RLL akn gsterir.
Gnmzde ki srcler PRML (Partial Response Maximum Likelihood / Ksmi Yksek
Olaslk Karl) kodlamas ad verilen RLLnin olduka gelimi bir yntemini kullanr.
Sabit src, srcye ok daha fazla deiim ykledike, zel deiimler bir deiimin
bittii ve dierinin balad yerleri dorulamak iin srcye daha ok zorluk kartarak
birbiriyle iletiimi balatr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 243
PRML okuduu deiim dnmnn tr hakknda en iyi tahmini yapmak iin ve her bir
deiim dnmn zmlemek iin gl ve gelimi bir devre kullanr. Sonu olarak
PRML srcleri iin en yksek ak uzunluu 16 ila 20 deiim arasna ular (RLL
srclerinde bu deer en fazla 7 idi). Daha uzun ak uzunluu sabit srcnn olaanst
miktarda bilgili depolamas iin daha karmak ak birleimini kullanmasn salar. rnein,
bir sabit srcdeki sadece 12 deiim ak, sabit srcdeki sistem ele alndnda 30 - 40
bir/sfr dizisine denk gelir.
Sabit srcde ki her bir manyetik deiimin aral, yllar getike daha yksek kapasite ile
sonulanarak byk lde azald. Deiimler kldke birbirlerini garip ekillerde
engellemeye baladlar. Plaklardaki kar dz deikenlerin kendi snrlarna ulatn
syleyebiliriz. Bu sorunun stesinden gelmek iin, sabit disk reticilerinin deiim srelerini
(flux reversals) boylamsaldan (ileriden geriye olmaktan), enlemsele (yukardan aaya)
evirmeleri, srclerin 1 terabaytlk (1024 gigabayt) alana sahip olabilmelerini mmkn
kld. retimciler bu enlemsel depolama metoduna "dikey kayt" (perpendicular recoding) ad
vermektedirler.
Bilgi kodlama zerindeki detay ve tartmalara ramen bilgisayar mhendisleri gnden gne
asla kodlamayla uramamaktadr. Neyse ki bilgi kodlama sistemi tamamen sabit diskte miras
kalmtr ve grnmezdir. Siz asla bilgi kodlamayla uramak zorunda kalmayacaksnz. Ama
PRML ile RLLyi biliyorsanz, dier bilgisayar teknisyenleriyle konuurken bu konu kulaa
ho gelecektir.

Kollar Hareketlendirme
Okuma/yazma balklar, harekete geirme kollarnn sonundaki plaklar apraz ekilde
hareket ettirir. Sabit disklerin btn tarihinde reticiler kollar hareket ettirmek iin sadece iki
teknoloji kullanmlardr; step (adm) motor ve voice coil (bobin). Sabit diskler ilk nce step
motor teknolojisini kullandlar ama bugn tamam bobin teknolojisine getiler.

Step motor teknolojisi, kolu, sabit art veya admlarla hareket ettirir. Ama bu teknolojinin
baz snrlamalar vard ki, bunlar kendi sonunu getirdi. Motorla hareketlendirici kol
arasndaki arabirim zamanla kollarn konumlanmasndaki kusursuzluu bozmaktayd. Bu
fiziksel bozukluk bilgi tamada hatalara sebep oluyordu. Ayrca, scakta step motor
srclerine zarar veriyordu. Tpk araba motorlarndaki sbap temizlenmesinin scaklk
derecesinin almasyla deitii gibi, bilgisayar alnca ve eitli sabit disk bileenleri
sndka doru konumlanmas deiiyordu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 244

ok kk olmasna ramen bu deiiklikler sorunlara sebep oluyordu. rnein, souk bir
sabit diske bilgi girii disk sndktan sonra zorlayordu. Ayrca okuma/yazma balklar step
motor srcs geiinden nce zel yerletirme program teknii gerektiren bilgi olmayan
bir alana yerletirilirse (kullanmda olmayan bir alana yerletirilmezse) diskin yzeyine zarar
verebilirdi.
Bugn yaplan btn sabit srcler, hareketlendirici kollar altrmak iin dz bir motor
kullanr. Genelde voice coil motor ad verilen dz motor hareketlendirici, kolun zerindeki bir
bobini evreleyen sabit bir mknats kullanr. Bir elektrik akm getiinde bobin
hareketlendirici kolu altran manyetik bir alan retir. Hareketlendirici kolun hareketinin
yn, bobindeki elektrik akmnn ztlna baldr. Hareketlendirici kolla ses bobini hi
birbirine demedii iin kolun konumlanmasnda zamanla hi azalma olmaz. Src eski step
motor yerletirme programn ypratarak g kaybederken ses bobin srcs balklar
otomatik olarak yerletirir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 245

Step motor srcs kesikli admlama yapsna sahip olmad iin ses bobin srcs
diskteki balklarn hareketini tam olarak tahmin edemez. Ses bobin sisteminin tam olarak
doru yere yerletirildiinden emin olmak iin src yn belirleme amacyla plan bir
tarafn tersine evirir. Bu alan zellikle srcdeki bilgilerin tam yerini belirler. Ses bobin
srcs okuma/yazma balarn srcdeki doru pozisyon iin en iyi tahminle hareket
ettirir. Okuma/yazma balar daha sonra gerekli ayarlar yapmak ve doru pozisyona ince
ayarlar iin bu haritay kullanr.
Srcnn fiziksel olarak nasl bilgi depolad hakknda temel bir bilgi ediniminden sonra
imdide srcy kullanabilmemiz iin sabit srcnn bilgiyi nasl organize ettiine
dnelim.

Geometri
Hi teyp kaseti grdnz m? Gerek, kahverengi mylar (kaset iindeki verinin bulunduu
plastik erit), bu teybe ses kaydedilip edilmediini belli etmez. Teybin bo olmadn
varsayarsak siz teypte bir eyler olduunu bilirsiniz. Kaset, mzii belirli mknatsl alanlarda
depolar. Bu mknatsl sralarn fiziksel yerlerine teybin "geometrisi" diyebiliriz.
Geometri ayni zamanda bir sabit diskin bilgileri nerede depoladn belirler. Teyp
kasetindeki gibi bir sabit diski aarsanz geometriyi gremezsiniz. Ama srcnn geometrisi
olduu kesindir; aslnda sabit diskin her modeli farkl bir geometri kullanr. Belirli bir sabit
disk iin geometriyi deeri temsil eden saylar dizisiyle tanmlarz; her track (iz) iin
"balar", "silindirler" ve "blgeler".
Balar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 246

Sabit disk iin balarn says, bilgi depolamak iin src tarafndan kullanlan okuma/yazma
balarnn says olarak olduka mantkl bir ekilde tanmlanr. Her bir plak iki ba gerektirir.
Eer bir sabit diskin drt tane pla varsa, sekiz tane bala ihtiyac vardr.

Balarn bu tanmna dayanarak sabit disklerin her zaman ayn ba saysnn olduunu
dnebilirsiniz. Ancak bu yanltr! ou sabit disk bir yada iki ba kendi kullanm iin
saklar. Bu yzden bir sabit diskin ayn ya da farkl sayda ba olabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 247
Silindirler

Silindirleri dnmek iin, konserve orba aldnz ve konservenin iki ucunu atnz hayal
edin. Etiketini ykayn ve iini temizleyin. imdi konserve kutusunun ekline bakn; bu
silindir adn verdiimiz geometrik ekildir. imdi bu silindiri aldnz ve en gl metali
kolayca kesebilmek iin bir ucunu keskinletirdiinizi dnn. Eski orba konserve kutusunu
sabit diskinizin zerine koyduunuzu ve srcnn iine ittiinizi hayal edin. Konserve
kutusu bir taraf bler ve her plan dier tarafn kesip karr. Konserve kutusu tarafndan
kopyalanan her daire track ad verilen ve srcde bilgilerin sakland yerdir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 248

Her plan iki yan da on binlerce track ierir. Olduka ok saydaki zel trackler src
geometrisinin direk olarak bir paras deildir. Bizim ilgimiz sadece src yoluyla btn
yolu giden ayn aptaki tracklerin oluturduu gruplardr. Ayn aptaki tracklerin her
grubuna silindir ad verilir.
Bir silindirden fazlas var! Normal bir sabit disk binlerce silindir ierir.
Her Trackin Blmleri

imdi de sabit srcy doum gn pastas gibi kestiinizi ve btn paralar on binlerce
kk dilimlere bldnz dnn. Her dilime "blm" (sector) ad verilir ve her blm
bilginin 512 baytlk ksmn depolar. Blmlerin geometrisini ele aldmzda dilimleri
kapsadn da unutmayalm.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 249


Blm, sabit srclerin evrensel atomudur. Bilgiyi blmden daha kk bir eye
blemezsiniz. Blmler nemli olmasna ramen blmlerin saylar bir geometri kriteri
deildir. Geometri deeri "her para iin blm" ad verilir (blm/para veya sector/track).
Blm/para deeri, her paradaki blm (sector) saysn tanmlar.
Byk
Silindir, ba ve blm/para, sabit diskin geometrisini tanmlamak iin birleir. ou
durumlarda bu nemli deerden CHS (Cylinders, Heads, Sectors / Silindirler, Balar,
Blmler) olarak da sz edilir. Bu deerin nemi, bilgisayarn BIOS srcnn
geometrisini ve srcyle nasl iletiim kuracan bilmesinde yatar. Eski gnlere gittiimizde
bir teknisyenin bu deerleri CMOS kurma programna elle girmesi gerekirdi. Bugn her sabit
src CHS bilgisini BIOSa otomatik olarak gndermeyi salayan elektronik bir program
ierir. "Autodetection" (otomatik bulma/tanma) ad verilen blmde bunu daha sonra
greceksiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 250
Dier iki alan olan, "silindir yazma" ve "biti blgesi"nin bugnn bilgisayarlar ile alakas
yoktur; ama bu terimler hala aralara serpitirilir ve birka CMOS kurulumunda onlar
desteklemek iin kullanlr. Bu da teknoloji blmnn baka bir klasik rneidir. imdi de
bu iki alan inceleyelim.
Silindir Yazma
lk sabit diskin iindeki birimin (alann blmn) dndaki birimlerden daha kk olmasyla
ilgili gerek bir problemi vard. Bunu ele alacak olursak eski bir src bilgiyi belli bir
silindire alr almaz biraz daha uzaa yazabilir. Buna silindire silindir yazma ad verilir ve
bilgisayar hangi silindirin bilgiyi daha geni blmlere koyacan bilmek zorundadr. Sabit
srclerin artk modas gemi yazma programyla ilgili problemi yoktur.
Biti Blm
Step motorlu eski sabit srcler iin, biti blm adnda, okuma/yazma balarn
koyabilecei kullanlmayan bir silindir dizayn edilmitir. Daha nce de sz ettiimiz gibi eski
step motorlu sabit srcnn kazara hasar nlemek iin hareket ettirilmeden nce
okuma/yazma balarn sabitlemesi gerekiyordu. Bugnn voice coil srcleri bilgi aktarm
olmadnda otomatik olarak okuma/yazma balarn biti blmne kendileri sabitlerler.
Sonu olarak BIOS artk biti blm geometrisine ihtiya duymaz.

ATA Srcler ve lk Yllar
Yllarca sabit srcler iin birok arayz ST-506 ve ESDI gibi isimlerle yapld. Bu
ksaltmalarn neye karlk geldiini hakknda hi telalanmayn; ne CompTIA+ sertifika
snavlar ne de bilgisayar dnyas bu tarih ncesi birimlerle ilgilenmemektedir. 1990larda, u
anda da sabit disk piyasasn tekelletiren ATA ad verilen birim ortaya kt. ATA sabit
diskleri IDE (Integrated Drive Electronics / Tmleik Elektronik Src) olarak da bilinir.
ATA dnda sadece bir dier arayz tr olan, ksmen popler SCSI (small computer system
interface / kk bilgisayar sistemi arayz) sabit diskler sz konusudur.
ATA srclerinin temelde iki tr vardr. lki paralel ATA (PATA) srcleridir. Bilgileri
80 ya da 40 hatl veri kablosuyla paralel olarak aktarr. PATA srcleri on yldan fazla
piyasaya hakimdi ama veri ak iin sadece bir kablo kullanarak bilgiyi seri bir ekilde
gnderen SATA (seri ATA) srcs PATAnn yerini almaktadr. PATAdan, SATAya
gei, ATAda yer alan bir ok deiikliin sadece bir ksmdr. Bu deiikliklerin anlamak
iin ATA standartlarnn daha eski gnlerine uzanacaz.
ATA 1
IBM 1980lerin banda 80286 destekli IBM PC ATyi kardnda sabit srcler iin BIOS
destei sunan ilk bilgisayar tantm oldu. BIOSlar iki fiziksel src destekliyordu ve her
bir src zamannn 10 MB VE 5 MBlk sabit disklerinden ok daha byk olan 504 MBa
kadar destek salayabiliyordu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 251

Sabit disk bilgisayarn gcn arttryor olsa da o devirde kurulmas, yaplandrmas ve hata
dzeltmesi en zor olan donanm sabit disklerdi.
Bu problemlere hitaben, Western Digital ve Compaq yeni bir sabit src gelitirdiler ve
Amerikan Ulusal Standartlar Enstits (ANSI) komitesi 1989un mart aynda ATAy
onaylamadan nce ortaya koydular. ATAnn srcsne tmleik kontrol birimi ve bir kablo
yerletirildi. En nemliside ATA, PCdeki BIOS ATde olan srcy kullanarak uyum
sorununu ortadan kaldrd. Daha sonra bu ATA srclerinin vazgeilmezi oldu.
ATAnn standartlara gre resmi ad bugne kadar gnlk dilde hi kullanlmad ama daha
sonra sadece PATA olarak SATA srclerinden ayrld.
lk ATA Srcsnn Balantlar
lk ATA srcleri, srcden sabit disk kontrolcsne 40 hatl bir erit kablo ile
balanyordu. Kablonun Pin 1'i gsteren taraf renkliydi ve srcnn Pin 1'i kontrolcnn
Pin 1'ine balanmalyd.

Kontrol birimi, harici veri yolu ile sabit src arasndaki arabulucu rol oynayan destek
sistemidir. Eer ATA srcleri IDE ise, o zaman dahili kontrolcleri olurdu. Neden anakarta
kontrolc yerletirildi? Bu tam olarak kullanlmayan terimin rneklerinden biridir ama herkes
(anakart ve sabit src yapanlarda dahil) bunu byle kullanr.
ATA adn verdiimiz kontrolc sistem, aslnda bilgisayarn geri kalanna balant salayan
sistemden baka bir ey deildir. BIOS sabit srcyle balant kurduunda, aslnda
anakarttaki balantlarla deil src kartndaki sistemle balant kurmutur. Ama her ne
kadar gerek kontrolc sabit srcde olsa da, anakarttaki 40 pinlik balantya kontrolc
denir. ATA dnyasnda byle birok yanl adlandrma vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 252
ATA 1 standard tek erit kablodaki tek IDE balantsna bal ikiden fazla olmayan srcy
tanmlar. nk iki srcye kadar tek kablo zerinden bir kontrolcye balanabilir ama
kablodaki her srcy belirtmeniz gerekir. ATA standard iki farkl srcye slave (kle) ve
master (efendi) isimlerini verir. Srclerde kk ilemlerle master ve slave ayarlamas
yapabilirsiniz. Kontrolcler ana karttadr ve kendilerini 40 pinlik durak olarak gsterirler.
PIO VE DMA Trleri
Bir sabit src standard yapyorsanz, bilgilerin hareket hzn ve ileni tarzlarn
belirlemek zorundasnz. ATA 1 iki tane yntem belirledi. Birincisi I/O (PIO) adres girii,
ikincisi de direk hafza girii (DMA) biimidir.
PIO, BIOS zerinden srcyle bilgi almak ve gndermek iin direk balant kuran klasik I/O
emasndan baka bir ey deildir. lk olarak PIO hznn, PIO modlar ad verilen farkl
tr benimsenmitir:
PIO MODE 0: 3,3 MB / saniye
PIO MODE 1: 5,2 MB / saniye
PIO MODE 2: 8,3 MB / saniye
DMA modlar, sabit disklerin RAM ile eski DMA komutlarn kullanarak haberlemesini
salayacak yntemler tanmlamlardr. Bu yntemler ATA gelitirenler tarafndan single
word (tek kelime) DMA olarak adlandrlmtr. Eski nesil DMA yava olduu iin single
word DMA modu da yava olmutur.
Tek kelime DMA mod 0: 2,1 MB / saniye
Tek kelime DMA mod 1: 4,2 MB / saniye
Tek kelime DMA mod 2: 8,3 MB / saniye
Bir bilgisayar balatldnda BIOS srcye hangi modlar kullandn sorar ve daha sonra
otomatik olarak en hzl moda uyum salar.

ATA 2 Srcler
1990da piyasa ATA 2 ad verilen ATA standard bir dizi yenilik getirdi. Birok insan bu yeni
zelliklere EIDE (Enhanced IDE / Gelitirilmi IDE) adn verdi. EIDE aslnda Western
Digital tarafndan retilen pazarlama teriminden baka bir ey deildir. Ama o gnk dilde
yerini almtr ve bugn yaygnl azalmasna ramen hala kullanlmaktadr. Sradan IDE
srcs, 1995e doru EIDE srcsnn bilgisayar dnyasnda yer almasyla birlikte yava
yava ortadan kayboldu. ekilde sradan bir EDIE srcsn grlmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 253

ATA 2 yksek kapasite, sabit disk olmayan aygtlarn da desteklenmesi, iki deil en fazla drt
ATA aygtna destek verebilmesi ve fazlasyla arttrlm zellikleri ierdii iin ATA
standartlarnda en nemlisidir.
LBA le Daha Yksek Kapasite Destei
IBM, IDE standartlarndan ok nce AT BIOSu gelitirmiti ve bilgisayarlarn ounda olan
BIOSda oydu. IDEnn reticileri AT BIOS ile ayn komut setini kullanarak alan yeni
srcleri belirledi. Bu yeterlilikle alldk CMOS ve BIOSun daha gelimi bir srcyle
balant kurabildiini grebiliyoruz. Anakartnz ya da sabit disk kontrol birimi yeni bir sabit
disk kurduunuzda hemen devre d kalmaz.
Maalesef alldk BIOSun orijinal AT komut seti bir sabit diske sadece 582 milyon bayta
kadar izin verir. Bir src 63 birim/alan, 16 ba, 1024 silindirden fazla olamaz.
Yllardr bu sorun olmamt ama sabit srcler 504 MBlk snrna ulatklarnda, 504
MBn geilecei anlald. ATA 2 standard bu snr gemeyi LBA (Local Block Addressing
/ Yerel Blok Adresleme) ile baard. LBA ile sabit diskin birim geiinin gelimi tr ile
bilgisayarn geometrisine baldr. Birim geiini anlamak iin yle bir gz atalm ve daha
sonra LBAya geri dnelim.
504 MB limite ulalmadan nce, 1024 silindirlik limit, 16 ba ve 63 birim/alandan ibaret
sabit disklerin retilmesine imkan sunuyordu. Her iki ban, baka bir plak ve sabit srcde
sktrmanz gereken baka disk anlamna geldiini hatrlaynz. En fazla 16 bal bir sabit
src istiyorsanz srcde sekiz pla olan bir sabit diske ihtiyacnz vardr. Hi kimse bu
kadar plak istemez; bu srcleri ar uzun yapar, srcy altrmak iin ok daha fazla
g ister ve ou paras ar masrafl olur.
reticiler daha az bal ve daha ok silindirli srcler retebilirlerdi ama sama 1024/16/63
limiti onlara engel oluyordu. Buna ilaveten klasik birim dzenlemesi birok kullanlr alan
israf etmekteydi. rnek verecek olursak srcdeki birimler dndaki birimlerden daha
ksadr. Dtaki birimler uzun olmamaldr ve klasik geometri kurulumu sabit src
reticilerine pek de frsat vermez. Eer sabit srcler d alannda daha fazla birimden
olusayd daha ok bilgi depolayan bir sabit disk yapabilirlerdi.
ATA, iki geometrisi olacak ekilde yapld. Fiziksel geometri srcnn iinde CHSnin
gerek plann belirler. Mantksal geometri srcnn CMOSa nasl grndn tanmlar.
Baka bir deyile BIOSun yapay limitine blm basamaklar olduu iin IDE srcs

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 254
CMOSa baldr. Bilgi aktarm yapldnda srcnn merkezdeki devri, mantksal
geometriyi fiziksel geometriye evirir. Bu ileme gemite de gnmzde de birim geii ad
verilir.
lemde olan varsaylan birka rnee bakalm. lk nce Seagate, ST108 ad verilen yeni,
hzl, ucuz bir sabit disk ortaya kard. ST108 srcsn hzl ve ucuza yapabilmek iin
Seagate aadaki tabloda gsterilen olduka tuhaf bir geometri kulland. Silindir numarasnn
1024ten byk olduuna dikkat ediniz. Bu sorunun stesinden gelmek iin IDE srcs
gerek geometrisinden tamamen farkl olan BIOSa bir geometri gnderen bir birim geii
yapt. Tabloda gerek geometri ve ST108 srcsnn mantksal geometrisini gstermektedir.
Mantksal geometrinin BIOS snrlarnn kabul edilirlii iinde olduuna dikkat ediniz. Birim
geii srcnn kapasitesini asla deitirmez; o sadece BIOS snr iindeki geometriyi
deitirir.
Seagate ST108 Src Geometrisi

ST108
Fiziksel
BIOS
Limitleri
Silindirler 2048 1024
Balar 2 16
Blmler/Para 52 63
Toplam Kapasite 108 MB
Srcsnn Fiziksel ve Mantksal Geometrisi

Fiziksel Mantksal
Silindirler 2048 512
Balar 2 8
Blmler/Para 52 52
Toplam Kapasite 108 MB
LBAya geri dnersek imdi de LBAnn gelimi birim geiinin 504MBdan daha byk
sabit srcleri nasl desteklediini inceleyelim. rnein eski Western Digital WD2160, 2.1
GBlk sabit diskini kullanalm. Bu src artk retilmiyor ama daha kk CHS deeri
LBAy anlamamz kolaylatracaktr.
Tablo aygtn fiziksel ve mantksal geometrisini gstermektedir.
Western Digital WD2160 Fiziksel ve Mantksal Geometrisi

Fiziksel Mantksal
Silindirler 16.384 1.024
Balar 4 64
Blmler/Para 63 63
Toplam Kapasite 2.1 GB

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 255
Birim geiinde bile balarn saysnn, olmas gereken 16dan daha fazla olduuna nem
verelim. Bu yzden LBAnn mant burada devreye girer. WD2160nn LBA yetenei
vardr. BIOSun da LBA yetenei olduunu varsayarsak olay burada zlr. Bilgisayar
balatldnda BIOS srcye LBAy altrp altramayacan sorar. Eer yant evet ise
BIOS ve src birbirleriyle balant yolunu deitirmek iin birlikte alr. Onlar bunu
256lk ba kullanmak iin orijinal AT BIOSdaki kullanlmayan komutlarla elimeden
yaparlar. LBA srcye 8.4 GBlk bir destek salar. 1990lara gidersek 8.4 GB bir zaman
kullanlan srclerden yzlerce kere daha byktr. Daha sonra ATA standard, BIOSu
bugnn devasa srclerine yetitirdi.
Artk Sadece Sabit Disk Deil: ATAPI
ATA 2, ATA alanna ATAPI ad verilen sabit disk olmayan CD-ROM ve teyp gibi aygtlarn
bilgisayara ATA kontrolcs ile balanabilmesini salayan bir uzant ekledi. ATAPI
srclerinin ATA srcleri gibi master/slave terimleri ve ayn 40 pinlik arayz vardr.
ekilde bir ATAPI CD -RWnin anakarta balants gsterilmektedir.

Sabit disk ve ATA kontrol birimine bal dier src eitlerinin arasndaki anahtar fark
srcnn BIOSu nasl desteklediidir. Sabit diskler onu BIOS sistemiyle alrlar ama sabit
disk olmayanlar iletim sistemine yklenecek yazlmsal srclere ihtiya duyarlar.
ATA 2 le Daha ok Src Destei

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 256
ATA 2, desteklenen src saysn ikiden drde karan ikinci bir kontrolc iin destek
salar. Her iki kontrolc g ve kapasite bakmndan eittir. ekilde IDE1 olarak iaretlenen
ana kontrolc ve ikinci olarak iaretlenen IDE2yi gstermektedir. Klasik ana karta yaklatk.
Ykseltilmi Hz
ATA 2, iki yeni PIO trn ve eski DMAnn nemli bir geliimi olan multi word (ok
szckl) DMA ad verilen yeni bir trn tanmlar. Teknik olarak multi word DMA, hala
eski tarz bir DMAdr ama daha etkili bir yolla alr bu yzden daha hzldr.
PIO mod 3: 11,1 MB / saniye
PIO mod 4: 16,6 MB / saniye
Multi-word DMA mod 0: 4,2 MB / saniye
Multi-word DMA mod 0: 13,3 MB / saniye
Multi-word DMA mod 0: 16,6 MB / saniye

ATA 2 Sonras Geliim Sreci
ATA 3
ATA 3, ATA 2den ksa bir sre sonra geldi ve S.M.A.R.T., yani "kendi kendine
grntleyebilme, analiz ve raporlama teknolojisi" (self-monitoring, analysis, and reporting
technology) adnda yeni bir zellik getirdi. S.M.A.R.T. sabit diskin mekanik ekipmann
grntleyerek, aygtn ne zaman kebileceini kestirmeye yardmc olmaktadr.

S.M.A.R.T. zellemi sunucu sistemleri iin son derece gzel bir fikir ve olduka da populer
ancak karmaktr. Bunlarn bir sonucu olarak, sadece baz uygulamalar sabit diskinizdeki
S.M.A.R.T. verisini okuyabilmektedir. En iyi kaynak sabit disk reticileridir. Her sabit disk

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 257
reticisinin cretsiz (ve genellikle sadece kendi aygtlar iin alan) bir tehis arac vardr.
Bu ara dier baz testlerle birlikte S.M.A.R.T. kontrollerini de yapar. ekilde Western
Digitalin "Data Lifeguard Tool" program alma annda grnmektedir. Programn yalnzca
sabit diskin testi geip geemediini gsterdiine dikkat ediniz. ekilde baz S.M.A.R.T.
bilgileri gsterilmektedir.
Her ne kadar gerek S.M.A.R.T. verisinin grntlenmesi de mmkn olsa da bu genellikle
kullansz ya da anlamlandrlamazdr. En iyisi reticinin programna gvenmek ve salad
program kullanmaktr.
ATA 4
Byk bir veri taban dosyasn sabit disk zerinde am olan herkes, hzl bir sabit diskin
daha iyi bir sabit disk olduu konusunda hem fikirdir. ATA 4, Ultra DMA adnda yeni bir
DMA teknolojisi getirdi ki bu gnmzde sabit disk bilgisayar haberlemesinin birincil
yoludur. Ultra DMA, DMA bus mastering kullanarak PIO ve eski tarz DMA ile ulalabilecek
hzlardan ok daha yksek hzlara kabilmektedir.
ATA 4 "Ultra DMA" modu tanmlar:
Ultra DMA mod 0: 16,7 MB / saniye
Ultra DMA mod 1: 25 MB / saniye
Ultra DMA mod 2: 33,3 MB / saniye
INT 13 Genilemeleri (Extensions)
te size ilgin bir etmen. Orijinal ATA 1 standard 137 GBa kadar sabit diskleri
desteklemekteydi. 504 MB snr limitinin nedeni ATA standard deildi. Bu limitin nedeni
ATA standardnn eski AT BIOS kullanyor olmas ve BIOS idi. LBA araclyla sabit disk
BIOSa yalan syleyerek desteklenen kapasiteyi 8.4 GBa kartmtr.
Ancak zamanla sabit diskler LBA snrna yaklatlar ve bir zm bulunmas zaman geldi.
T13 ahalisi "Bu bizim sorunumuz deil! Bu antik BIOS problemi. BIOS reticileri BIOSu
dzeltmeliler." dedi ve onlarda yapt.
1994 ylnda, Phoenix Technologies (BIOS reticisi) Interrupt 13 (INT 13) extensions (kesme
13 genilemeleri) adnda yeni bir BIOS komut setini kardlar. INT 13 genilemeleri 8.4 GB
snrn CHS deerlerini tamamen grmezden gelerek ve onun yerine LBAy adreslenebilir
sektrler akm (stream) ile besleyerek atlar. INT 13 genileme sistemine sahip bir sistem
137 GBa kadar srcleri destekleyebilir. Bilgisayar sektr bu yenilii ksa srede
benimsedi. 2000-2001den sonraki btn sistemlerde INT 13 genilemesi kullanlmaktadr.
ATA 5
Ultra DMA ok baarl olunca ATA, ATA 5 ile iki yeni daha hzl Ultra DMA modu daha
gelitirdi.
Ultra DMA mod 3: 44,4 MB / saniye
Ultra DMA mod 4: 66,6 MB / saniye

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 258

Ultra DMA 4 ve 5 modu ok hzl alt iin ATA 5 standart bu hzlar destekleyebilmek
iin yeni bir erit kablo tipi tanmlad. Bu 80 hatl (wire) kabloda hala 40 pin bulunmaktayd.
40 normal hatta ek olarak 40 hat toprak olarak grev yaparak kablonun yksek hzl
sinyallerdeki performansn arttrmaktayd. 80 hatl kabloda da, 40 pinli erit kablodaki gibi
bir tarafta bulunan renkli bir erit balantlarn doru yaplmasn kolaylatrmak amacyla
bulunmaktayd. Bu renkli erit kontrol birimine ve sabit diskteki pin 1 balant noktasna
gelecek ekilde balanmaktadr.
nceki ATA versiyonlarnda, farkl srclerin erit kablonun neresinde bulunduklarnn bir
nemi yoktu ancak ATA 5 standardnda kontrol biriminin, master (efendi) ve slave (kle)
srclerin kabloda nereye taklmalar gerektii belirlenmitir. Hatta bu balant noktalarnn
farkl standart renkleri de vardr. ekildeki ATA/66 kablosuna baknz. En solda bulunan
mavi renkli balant noktas kontrol birimine taklan ksmdr. Orta bulunan balayc gri
renklidir ve slave src iindir. En sadaki siyah balayc master src iindir. Btn
ATA/66 kontrol birimi balayclar, birimin bir ATA/66 kontrol birimi olduunun aka
anlalmas iin mavi renktedir.
ATA/66 eski sistemlerle uyumludur. Bu sayede sorunsuz bir ekilde daha eski bir srcy
rahatlkla ATA/66 kablo ve kontrol birimine balayabilirsiniz. Bir ATA/66 srcy daha
eski bir kontrol birimine balarsanz yine alacaktr. Sadece ATA/66 modunda
olmayacaktr. Yaplabilecek tek riskli davran bir ATA/66 kontrol birimi ve srcsn
ATA/66 olmayan bir kablo ile kullanmaktr. Bylesi bir hareket kesinlikle ho olmayan veri
kayplarna yol aacaktr.
ATA 6
21. yzyl banda sabit disk kapasitelerinde bir patlama yaand. Ulalamaz grlen yeni 137
GB snr pek ok insann beklediinden ok daha nce limitlere dayand. Disk ebatlar 120
GB kapasitesine ulatnda Maxtorun zorlamasyla T13 heyeti, big drive (byk src)
adnda yeni bir endstriyel neriyi gelitirdiler. Yeni snr artk 144 petabayta (yaklak
144.000.000 GB) ulamtr.
T13 ayn zamanda bu yeni standarda daha az sama bir isim verdi ve ATA/ATAPI-6 ya da
ksaca ATA-6. Big drive, temel olarak 24 bit adreslemeli LBA ve INT13 genilemesi yerine
yeni 48 bit LBA adresleme getirmitir. Buna ek olarak standart arttrlm ve blok modu
getirmitir. Bu sayede src 65.536 sektre kadar veri aktarmn tek partide transfer
edebilecekti. nceki 256 sektre gre byk bir gelime.
ATA 7

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 259

ATA 7 iki byk yenilik getirmitir. Biri devrimsel, dieri evrimsel nitelikte. Evrimsel
gelime son paralel ATA Ultra DMA modu, devrimsel olanysa yeni bir ATA formu olan
SATA (serial ATA / seri ATA) olmtur.
ATA/133
ATA 7, en hzl ve muhtemelen de en son ATA hz olan Ultra DMA mod 6y (ATA/133)
getirdi. Her ne kadar 133 MB/saniye hznda alabilse de SATA ile birlikte gelmesi
yznden reticiler tarafndan ok tercih edilmedi. ATA/133, Ultra DMA 66 ve 100 ile ayn
kablolar kullanmaktadr.
Her ne kadar pek ATA/133 srcs bulunmasa da pek ok ATA/133 kontrol birimi
bulunmaktadr. ATA 7'nin bir standard olmamasna ramen kontrol birimi balantsnn
krmz renkte olmas, endstriyel bir trend olmutur.

Seri ATA
Seri ATA
ATA-7nin gerek hikayesi SATAdr. Bilgisayarlarda yn depolama arayz olarak uzun
sredir var olan paralel ATAnn problemleri vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 260

ncelikle dz erit kablo hava akna engel olmaktadr ve doru yerletirilmesi ok
problemlidir. kinci olarak, kablolar snrl uzunluktadr, sadece 18" yani 45,72 cm. nc
olarak da PATA srcler hotswap (annda takp kartmal) deildirler. Bir srcy
yklemek ya da deitirmek iin ncelikle bilgisayar tamamen kapatmanz gerekmektedir.
Ksaca bu teknolojinin snrlarna ulat sylenebilir.

Seri ATA bu sorunlara eilir. SATA, SATA aygtlar arasnda (sabit disk, CD-ROM, CD-
RW, DVD-ROM, DVD-RW vs.) ve SATA kontrol birimi arasnda noktadan-noktaya balant
kurar. Grn olarak SATA aygtlar PATA aygtlaryla neredeyse ayndr. Sadece g ve
veri kablo balantlar farkldr.
SATA aygtlar, veri aktarmn paralel deil de seri bir ekilde yaptklar iin, SATA
arayznde daha az fiziksel hat gerekmektedir. PATA aygtlar iin tipik 80 hat yerine sadece
7 hat vardr. Bu da ok daha ince kablolar anlamna gelmektedir. Bu ok etkileyici
grnmeyebilir ancak bu kablo daha iyi kablo kontrol ve bilgisayar kasasnda daha iyi hava
ak anlamna gelmektedir. Bu sayede daha iyi bir soutma salanabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 261
Bunlarn haricinde SATA kablo uzunluu ncekinin iki katndan daha fazla olabilir; 40" yani
1 metre. Bu da etkileyici grnmeyebilir. Ama bir PATA sabit diski full-tower bir kasann
stndeki yerinden en altta bulunan anakarttaki IDE konektrne balamaya almadysanz.
SATA btn master/slave kavramn kaldrmaktadr. Her aygt bir porta balanmaktadr.
Artk papatya zincirlerine (daisy-chaining) gerek kalmamtr. Ayn zamanda aygt says
snrlamas da kalkmtr. Pek ok anakart artk sekiz SATA srcsne destek
verebilmektedir. Bir SATA sunucu kartna balann ve ykleyin.
Asl byk haber veri aktarmndadr. simden de anlalaca zere SATA aygtlar veriyi seri
olarak aktarrlar, PATAlar gibi paralel deil. Seri aktarmnn paralelden hzl olmayacan
dnebilirsiniz ancak durum farkldr. SATA aygttaki tek bir veri dalgas, paralel IDE
aygtlardaki oklu dalgalardan ok daha hzl ilerlemektedir. Teorik olarak 30 kat hzldr!
SATA aygtlarda iki genel kabul gren varyasyon bulunmaktadr. 1,5 GB ve 3 GB. Bunlarn
gerek en yksek k deerleri 150 MB/saniye ve 300 MB/saniye olmaktadr.
SATA nceki PATA standartlaryla uyumludur. Bir SATA kontrol birimine SATA bridge
(SATA kprs) kullanarak paralel ATA aygtlar balayabilirsiniz. SATA kprs 40 pinli
PATA srcye direkt balayabileceiniz kk bir karttr. ekilde grlecei zere,
kprdeki kontrol yongas harici g beslemesine ihtiya duymaktadr. PATA srcye
Molex balayc normal ekilde balanabilir. Sistemi balattnzda, PATA srcnz sistem
tarafndan SATA olarak grlecektir.
SATAnn kullanm kolayl onu masast sistemlerde depolama iin bir numaral seim
yapt ve baars daha imdiden kendini gsteriyor. Bugn satlan sabit disklerin %90
SATAdr.
External SATA

External SATA (eSATA / harici SATA), isminden de anlalaca zere SATA bus
standartn harici aygtlara geniletiyor. eSATA aygtlar da, dahili SATA konektrlerini
kullanmaktadrlar ancak farkl anahtarlamalar sayesinde birbirlerine kartrlmazlar. ekilde
anakartn arkasnda bulunan eSATA balants grnmektedir. eSATA zel yaltml bir kablo
kullanr. Bilgisayar dnda 2 metreye kadar menzili vardr ve hot plug (annda tak-kar)
destei sunar. eSATAnn en nemli gzellii de SATA bus hzn sunabilmesidir. Bu sayede
FireWire ve USBde olan 50 ya da 60 MB/saniye limitiniz yoktur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 262

SCSI
Pek ok zellemi sunucu bilgisayar, halen SCSI (Small Computer System Interface / Kk
bilgisayar sistem arayz) teknolojisini sabit disklerden yazclara, kasetli yedekleme
cihazlarna birok ekirdek donanm ve evre birimler iin kullanmaktadrlar. SCSI aygtlar
balanma yntemi olarak ATA aygtlardan ayrlr.

SCSI aygtlar zincir (chain) olarak adlandrlan bir aygt dizisi eklinde balanrlar.
Zincirdeki her aygt bir ID numaras alr, bu sayede zincirdeki dier aygtlardan ayrt
edilebilir. Son olarak, bir SCSI zinciri sonlandrlmaldr. imdi bu konuya eilelim ve bir
SCSI zinciri, ID numaras ve sonlandrma nasl yaplyor grelim.
SCSI 1970lerden kalan eski bir teknolojidir. Ancak yllar ierisinde gncellenmitir. SCSI,
(aradaki fark hzla kapanmasna ramen) ATAdan hzldr ve SATA teknolojisine kadar
RAID (RAID konusuna birazdan deineceiz) kullanmak isteyenlerin elindeki tek seenekti.
SCSI yava yava ortadan kalkyor ancak yine de ilgiyi hak ediyor.
SCSI Zincirleri
SCSI kendisini bir SCSI zinciri vastasyla grnr klar. Bir dizi SCSI aygt bir sunucu
adaptr zerinden alr. Sunucu adaptr SCSI zinciriyle bilgisayar arasndaki arayz
oluturur. ekilde tipik bir PCI sunucu adaptr grnmektedir. Baz teknisyenler sunucu
adaptrne SCSI kontrol birimi demektedirler. Siz her iki terime de aina olmalsnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 263

Btn SCSI aygtlar iki gruba ayrlabilir; dahili ve harici. Dahili SCSI aygtlar bilgisayara
eklenmilerdir ve sunucu adaptre dahili balayc araclyla baldrlar. ekilde dahili bir
SCSI aygt grnmektedir. Bu rnekte bir CD-ROM srcdr. Harici aygtlar sunucu
adaptrn harici balayacsna baldrlar. ekilde harici bir SCSI aygt rnei verilmitir.
Dahili SCSI aygtlar sunucu adaptre 68 pinli erit kablo ile balanrlar. Bu yass ve esnek
kablo tpk bir PATA kablosu gibidir. Harici aygtlarn ou sunucu adaptre 50 pinli HD
(yksek younluklu) kablo ile baldr. ekilde bir sunucu adaptrnn harici portu
grlmektedir. Daha ileri seviye SCSI aygtlar 68 pinli HD konektr kullanmaktadrlar.
ok sayda dahili aygt, yeterli sayda balayc bulunan bir kablo ile kolaylkla balanabilir.
ekilde rnein drt SCSI aygtn ve sunucu adaptr destekleyebilecek bir kabloyu
grlmektedir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 264
SCSI sunucu adaptrlerinin standart harici portlar olduunu varsayarsak (baz kontrol
birimlerinin hi harici balantlar yoktur), harici bir SCSI aygtn takmak basit bir kablo
balama iinden ibarettir. Harici SCSI konektrleri D eklindedir. Bu sayede ters balama sz
konusu deildir.
Bunlara ek olarak baz harici SCSI aygtlarnda iki port vardr. Bunlardan biri sunucu
adaptre, dieri ise baka bir SCSI aygtna balanabilmektedir. Bu ekilde bir aygt dier bir
aygta balama ilemine papatya zinciri (daisy-chaining) ad verilmektedir. Bir sunucu
adaptryle 15 aygta kadar zincir oluturabilirsiniz. SCSI zincirleri hem dahili, hem harici
olabilir. Ayn zamanda ikisi ayn zincirde de olabilir.
SCSI ID
Eer birden fazla aygt SCSI zincirine balayacaksanz, sunucu adaptr iin aygtlar
birbirinden ayrt etmesini salayacak bir sistem oluturmanz gerekmektedir. Aygtlar ayrt
etmek iin SCSI, SCSI ID adnda zel bir tanmlama sistemi kullanmaktadr. SCSI ID
numaralar 0 ila 15 arasnda deimektedir. SCSI ID pek ok dier bilgisayar donanm
ayarlarna benzemektedir. Bir SCSI kart teorik olarak ayn sunucu adaptrne taklan dier
aygtlardan farkl olduu srece her hangi bir ID numarasn alabilir.

Geleneksel baz yntemler, SCSI ID numaras ayarlanrken kullanlabilir. Genelde pek ok
kii sunucu adaptrn 7 ya da 15e ayarlar, tabi bu ayar istee bal olarak deitirilebilir.
SCSI ID numarasn kullanmada her hangi bir dzen, kural olmadna dikkat ediniz. Hangi
aygtn hangi numaray aldnn, saylarn atlanmasnn vs bir nemi yoktur. IDler
zerindeki kstlamalar sadece sz konusu tek bir zincir iin geerlidir. ki aygt farkl
zincirlere ballarsa ayn SCSI ID numarasna sahip olmalarnda hibir saknca yoktur.
Her SCSI aygtnn SCSI ID numarasn ayarlamak iin bir yntemi vardr. Mesele sizin
elinizdeki cihazda bunlardan hangisinin kullanlddr. Bunun iin jumper ayarlar,
anahtarlama (dip switches) ya da bazen kk bir kadran vs kullanlabilmektedir. Her yeni
SCSI aygt bu konuda (ID numaras ayarlama konusunda) yeni bir maceradr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 265
Sonlandrma (Termination)
Bir kablodan sinyal gnderdiinizde, sinyalin bir ksm yansmaya urayacaktr ve bir yank
buna bal olarak da bir elektronik kaos yaratacaktr. SCSI zincirleri bunu nlemek amacyla
sonlandrma kullanrlar. Sonlandrma ilemi hattn sonuna yansmay nleyecek bir eylerin
koyulmas anlamna gelmektedir. Sonlandrclar genellikle direnlerdir (topraklanm) ve ok
farkl ekillerde bulunabilirler. Bilgisayardaki pek ok aygtn kendine uygun yapda bir
sonlandrcs bulunmaktadr. Bunlarn harici aygtlar iin (SCSI zincirleri, a kablolar gibi)
sonlandrmay aygt yklemesi srasnda ayarlamanz gerekmektedir.
SCSI zincirinin yalnzca sonu sonlandrlmaldr. Kablonun sonlarnda bulunmayan aygtlar
sonlandrlmamaldrlar. ekilde SCSI aygtlar iin sonlandrma ilemi rnekleri verilmitir.
Her SCSI aygt zincir sonunda olabilecei iin reticilerin ou SCSI aygtlarna
sonlandrcy dahil ederler. Baz aygtlar sonda olduklarn otomatik olarak alglayarak kendi
kendilerine sonlandrcy devreye sokarlar. ounluk ise jumper ya da anahtar gibi bir
yntemle bunun kullanc tarafndan ayarlanmasna ihtiya duyarlar.

Srclerin Balanmas
Bir src yklemek pek de kolay bir i deildir. Sisteminiz iin doru srcye sahip
olduunuzdan emin olmak, srcy doru ayarlamak ve sistemin doru alp almadn
test etmek. PATA, SATA ve SCSI farkl kablolara sahip olduundan, ayr ayr inceleyeceiz.

Srcnn Seimi

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 266
ncelikle aygt nereye koyacanza karar verin. Ak bir ATA balantsna bakn. PATA m
yoksa SATA m? RAID destekli bir kontrol yongas m? Pek ok anakartta tmleik RAID
kontrol birimi bulunmaktadr. Bu birime eriim (zellii ama/kapama) CMOS ayarlarndan
yaplabilmektedir. SCSI src iin doru kontrol birimi var m?
kinci olarak kasada yeni src iin yer olduundan emin olunuz. Srcy nereye
takacaksnz? Bota g kablonuz var m? Veri ve g kablolar srcye yetiebiliyor mu?
Kk bir test ile srcy yerletirmeyi denemek iyi bir fikirdir.
PIO modlar ve DMA iin endielenmeyin. Yeni bir src kontrol biriminizin istedii her
eyi destekleyecektir.
PATA Srclerde Kablo Balantlar ve Jumper Ayarlar
Eer tek bir sabit diskiniz varsa, jumper ayarn master ya da standalone (tekli) olarak yapn.
Eer iki tane sabit diskiniz varsa birini master dierini slave olarak ayarlayn. ekilde PATA
src iin jumper ayarlarna daha yakn bir gsterim bulunmaktadr.

lk bakta jumperlarn master ve slave olarak adlandrlmadklarn greceksiniz. Peki bu
durumda bu ilem doru ekilde nasl yaplacak? En kolay yntem srcnn n yzn
okumaktr. Pek ok src n yzde jumper ayarlarnn nasl yaplacan aklayan izimleri
bulunmaktadr. ekilde bu srclerden birinin n yz grnmektedir.
Sabit srclerin ykleme iin sizi ilgilendirebilecek ya da ilgilendirmeyecek baka jumper
ayarlar da olabilir. Bir dier yaygn jumper ayar rnein sabit diskin retici tehisi iindir ya
da sabit diski kullanacak dier baz aygtlar iin gerekecek ayarlamalardr. Bunlar grmezden
gelin. Bunlarn bilgisayar dnyasnda bir yerleri yok. kinci olarak, pek ok src nc bir
ayara daha sahiptir. Bu tek bir src kontrol birimine balysa kullanlr. ounlukla master
ve tek src (single drive) ayn ayar setidir. Ancak baz aygtlarda bu iki ayar ayr ayr
yaplr. Tek src ismi reticiden reticiye deiiklik gsterebilir. Kimi reticiler bu ayara
tek (single) adn verirken bazlar "1 src" (1 drive) ya da "standalone" ismini
kullanabilmektedirler.
Pek ok PATA sabit disk, master/slave gibi cable select (kablo seimi) adnda bir seim ans
da sunmaktadr. Adndan da anlalaca zere srcnn kablo zerinde bulunduu yer,
aygtn master ya da slave oluunu etkileyecektir. Kablo sonu master olurken, ortadaki src
slave olmaktadr. Kablo seiminin dzgn almas iin her iki sabit diskin de kablo seimi
ayarnn seilmi olmas ve kullanlan kablonun da kablo seimi seeneini destekler nitelikte

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 267
olmas gerekmektedir. Eer bir hat zerinde delikli bir erit kablo kullanyorsanz bu bir kablo
seimi destekli kablodur.

Eer srcnn n yznde aklayc bir etiket yoksa, bu durumda yapabileceiniz birka
seeneiniz vardr. lk olarak srcy reten firmann Web sitesine baknz. Her ne kadar
aradnz bilgiye ulamak biraz zaman alabilse de, reticilerin ou rettikleri disklerin
jumper ayarlarn web sitelerine koymaktadrlar. kinci seeneiniz, src reticisini
telefonla direkt arayabilirsiniz. Dier bilgisayar paralarn reten pek ok firmann aksine
sabit disk reticileri uzun sre pazarda kalmak istediklerinden ok gzel teknik destek
sunmaktadrlar.
Sabit disk kablolarnn balaycda bir numaral pine tekabl eden eritleri renklidir. Kontrol
biriminden kan 1 numaral pinin, srcnn 1 numaral pinine girdiinden emin olmalsnz.
Kablonun yanl taklmas bilgisayarn srcy tanyamamasna neden olacaktr.
Master/slave ayarlarn yanl yapmanz ya da kabloyu yanl takmanz hibir eyin
bozulmasna neden olmayacaktr, yalnzca aygt almayacaktr.
Son olarak bir molex balaycsn g salamas iin srcye takmanz gerekmektedir.
Btn modern PATA srcler molex konektr kullanmaktadrlar.
SATA Aygtlarn Kablo Balants
SATA aygtlarn sisteme taklmas IDE aygtlardan bile daha kolaydr. nk ortada
ayarlanmas gereken master/slave ya da kablo seimi ayarlar yoktur. Aslnda SATA
aygtlarda hibir jumper ayar yoktur. nk SATA kontrol kanal bana tek bir aygt
desteklemektedir. Sadece kontrol ve g kablolarn takn. letim sistemi otomatik olarak
srcy tanyacaktr. Aygt kullanma hazrdr. SATA kontrol ve g kablolarnn ekilleri
yanl balanmalarn imkansz klmaktadr.
SATA srclerdeki en byk sorun anakartlarn genellikle drt ya da daha fazla src
destei sunmasdr. Kablo balantlarnn kolay olduu aikar ama sistem al annda ilk
yklemeyi hangi srcden yapacana nasl karar verecek? Bu CMOSun devreye girdii
noktadr. CMOS ayarlar sistemin nereden al yapacan belirlemektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 268
SCSI Aygtlarn Balanmas
SCSI aygtlarn balanmas iin ey gerekmektedir. Srcnzle alan bir kontrol birimi
kullanmalsnz. zel SCSI ID numarasn hem kontrol birimi hem de src iin
ayarlamalsnz. Son olarak da erit kablo ve g kablosunu doru ekilde balamalsnz.
SCSIde veri kablosunu (erit kablo) doru ekilde balamalsnz. PATA kablosunun yanl
taklmas srcnn o an iin tannmamas dnda bir soruna yol amaz. Ancak SCSI
kablosunda bu hatann yaplmas durumunda aygt ciddi ekilde hasar grebilir. Tpk PATA
kablolarnda olduu gibi, SCSI veri kablosunun birinci pini sunucu adaptrnde ve srcde
birinci pine (pin 1) balanmaldr.

CMOS Ayarlarnn Yaplmas ve Srclerin Yklenmesi
Bilgisayarnzdaki her aygtn BIOS desteine ihtiyac vardr, sabit disk kontrol birimleri bu
konuda bir istisna deildirler. Anakartlar ATA sabit disklere sistem BIOSu zerinden destek
salamaktadrlar ancak eklenen srcye gre CMOS ayarlarna ihtiya duymaktadrlar. SCSI
aygtlar iin yazlmsal srcler ya da sunucu adaptr iin firmware gerekmektedir.
Eskiden, CMOS ayarlarnda yeni bir ATA src yklediinizde sistemin srcy
grdnden emin olmak iin CHS verilerini elle girmeniz gerekmekteydi. Gnmzde ise
bu ilem hala aynen yaplmaktadr, ancak ok daha otomatiklemi olarak. Yeni bir sabit disk
yklediinizde hala CMOSda yaplacak ok ey var.
Sabit diskler iin CMOS ayarlar, anakarttan anakartta ok deiiklik gstermektedir. Aada
verilen bilgiler en yaygn kullanlan ayarlarla ilgili genel bilgiler sunmaktadr, ancak mevcut
btn seenekleri anlamak iin anakart kullanm klavuzuna bakmanz gerekmektedir.
Kontrol Birimlerinin Ayarlanmas


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 269
Kontrol birimlerini ayarlarken ilk adm olarak, etkin (enable) olduklarndan emin olunuz.
CMOSta kontrol birimlerini kapatmak ok kolaydr ve ou anakartta ikincil ATA kontrol
birimleri varsaylan seenek olarak kapaldrlar. CMOS ayarlarnz tarayarak kontrol birimi
ama/kapama seeneini bulunuz. Bu ayn zamanda tmleik (onboard) RAID kontrol
biriminizin, RAID ve non-RAID (RAID olmayan) ayarlarda alp almadn kontrol
edebileceiniz andr.
Otomatik Bulma (Autodetection)
Eer kontrol birimleri etkinletirilir ve aygtlar doru ekilde balanrsa, srcler CMOSda
"autodetection" ilemi srasnda grneceklerdir. Otomatik bulma son derece kullanl ve
gl bir zelliktir. Ancak yle grnyor ki her CMOS iin grnm deimektedir. Bu
ilemin CMOStaki seimi, bilgisayarnz alrken hangi sabit diskten yklemeye
balayacan etkilemektedir.

Sabit disklerinizden biri iletim sisteminizi saklamaktadr ve bilgisayarnz balatlrken
sisteminizin iletim sistemini bulmak iin nereye bakmas gerektiini bilmesi gerekir.
Geleneksel BIOS yalnzca iki kontrol birimi zerinden drt ATA srcy desteklemekteydi.
Bunlar srasyla primary controller (birincil kontrol birimi) ve secondary controller (ikincil
kontrol birimi) olmaktadr.
BIOS, sistem aldnda birincil kontrole bal master srcye bakmaktayd. Eer tek bir
kontrol birimini kullanyorsanz bu birincil kontrol birimini kullanyor olduunuz anlamna
gelmekteydi. kincil kontrol birimi CD-ROM, DVD-ROM ya da sistem balatamayacak (non-
bootable) baka srcler tarafndan kullanlmaktayd.
Eski CMOSlar iin bu net ve kolayd. Sistemi balattnzda CMOS otomatik bulma
sonucunda bulduu srcleri listeleyecek ve gsterecekti. Daha da eski CMOS

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 270
versiyonlarnda bir men seenei olarak "autodetect" bulunmaktayd. Bu seenei srcleri
bulmak ve ekranda grmek iin kullanmak zorundaydnz. ekilde drt aygta kadar yer
bulunduu grnmektedir. Btn yerlerin dolu olmadna dikkat ediniz.
Otomatik tanma (veya bulma) ekrannda grnmesi PATA aygtnn doru takldn
kantlar. Eer siz bir sabit diski birincil kontrol birimine master olarak taktysanz ancak
aygtn jumper ayarlarnda hata yapp aygt slave olarak ayarladysanz, otomatik bulma
ekrannda aygt slave olarak grnecektir. Eer iki aygtnz varsa ve ikisini de master olarak
ayarladysanz, aygtlardan biri (ya da dieri hatta bazen ikisi de) ekranda grnmeyecektir.
Bu fiziksel ykleme srasnda baz eyleri yanl yaptnz anlamna gelmektedir. erit
kabloyu ya da g kablosunu takmay unutmanz durumunda da srcler otomatik bulma
ileminde tespit edilemeyeceklerdir.
SATA otomatik bulma mutluluunu bozdu. SATA dnyasnda master, slave ya da birincil,
ikincil kontrol birimi kavramlar yer almaz. Bunun stesinden gelmek iin PATA ve SATA
destekli anakartlar gnmzde bir numaralama sistemi kullanmaktadrlar. Yaygn kullanlan
numaralandrma sistemlerinden biri her bir kontrol birimi iin kanallar terimini kullanr. lk
balatma aygt kanal 1, ikincisi kanal 2 vb. ekilde olmak zere PATA kanallar iin master ve
slave durumlar olabilir. Ancak SATA kanallarnda yalnzca master durumu vardr, nk
SATA kontrol birimleri yalnzca tek bir srcy desteklerler. Bylece src isimleri yerine
saylar grrsnz.
Pek ok sabit disk! Bu anakart geleneksel olarak drt PATA srcy destekliyor, ama ayn
zamanda drt tane de SATA src destei sunuyor. Her kontrol birimine atanan bir say var.
Burada kanal 1 ve kanal 2nin master/slave ayar olduuna dikkat ediniz, bu sayede kanal 1 ve
kanal 2nin PATA srcler olduklarn anlayabiliriz. Kanal 3-6, listede master grnyor
olsa da SATA srclerdir. SATA hala yeni olduundan CMOS yanl terimler
ierebilmektedir.
Balang Sralamas (Boot Order)
Eer bilgisayarnzn almasn istiyorsanz, bir iletim sisteminin balatlmas
gerekmektedir. Babalarmzn bilgisayarlarnda (1980 ve 1990larn makineleri) sizin iletim
sisteminizi birincil master srcye koymanz gerekmekteydi. 1995 ylndan sonra BIOS
reticileri istediiniz drt srcden birine iletim sistemini koymanza olanak salad. Hangi
sabit diskten sistemin balatlaca da CMOStan belirleniyordu. Buna ek olarak disket
src, CD-ROM hatta USBden de sistemin balatlmas mmknd. CMOS bu ilemi sizin
bir balatma sras (boot order) oluturmanz yoluyla zmektedir.

ekilde tipik bir balang sras ekran grnmektedir. Birinci, ikinci ve nc balatma
seenekleri vardr. ou kullanc birinci balatma noktas olarak disket src ya da CD-
ROM, sonrasnda da sabit src seerler. Bylelikle sistemle ilgili bir sorun yaadklarnda
sistemi balatmak iin balatlabilir bir disket ya da CD-ROM kullanabilirler. Tabi ki birinci

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 271
olarak sabit diski seip, sorun yaadnzda tekrar ayarlara gelerek birinci seenei disket
src ya da CD-ROM yapma ansnz da vardr. Seim sizin.
Modern CMOSlarn ounda sabit disk balatma sras ikinci bir ekranda gsterilmektedir.
Bu ekran otomatik bulma ekranna benzer. Ancak yalnzca takl sabit diskleri gsterir. Bu
sayede tahmin yrtme iinden kurtulmu oluruz!
Aygt Srcleri
Sistem BIOS rutinleri zerinden almayan aygtlar iin doal olarak BIOS iin baka
kaynaklar gerekmektedir. ATAPI aygtlar ve SATA kontrol birimlerinin ou iin kaynak
yazlmsal aygt srcleridir. Ancak her iki teknolojinin de bilmeniz gereken gariplikleri
vardr.
ATAPI Aygtlar ve BIOS
ATAPI srcleri anakarttaki bir ATA kontrol birimine balanrlar ve PATA sabit diskler ile
ayn kablo ve jumper uygulamalarn ierirler. Aslnda, btn mevcut CMOS kurulum
uygulamalar ATAPI srcleri otomatik tanyor gibi gzkmektedirler. kinci IDE kontrol
birimine bal master konumundaki CD-ROM srcy ykledikten sonra CMOS ayarlarna
girerseniz, src size ekildekine benzer bir ekran gsterecektir.
CMOSta yklenmi srcler iki amaca hizmet ederler. Birincisi, teknisyene ATAPI
srcde yapt balantlarn doruluunu bildirir. kincisi, kullancya CD zerinden sistemi
balatabileceini gsterir. Yapmad ey ise src iin gereken doru BIOS desteini
salamaktr! Bu balang srasnda srcyle birlikte yklenmelidir.

Kurulum Hatalarnn Dzeltilmesi
kleme srasnda oluan sabit disk hatalarnn dzeltilmesi sz konusu olduunda bir
teknisyenin en iyi arkada CMOS ayarlarndaki otomatik bulma zelliidir. Bir src
kurulum srasnda doru almyorsa akla gelen soru "doru takdm m" olacaktr. Otomatik
bulma ilemi sayesinde yant kolaydr. Eer otomatik bulma ekrannda grnmyorsa,
donanmsal ayarlarda bir hata var demektir. Cihaz fiziksel olarak hatal olabilir ya da daha
muhtemel olarak, aygta g vermemisinizdir, kabloyu ters takmsnzdr ya da baka bir
balant hatas yapyorsunuzdur.
Bir srcnn kurulmas ve sistem tarafndan tannmas iin drt ey gerekmektedir; jumper
ayarlar (sadece PATA aygtlar iin), veri kablosu, g balants ve CMOS tarafndan
srcnn alglanmas. Bu basamaklardan biri eksikse ya da yanl yapldysa, srcnz
bilgisayar asndan var olmayacaktr! Bu sorunun stesinden gelmek iin her adm tekrar
gzden geirin ve neyin yanl gitmi olabileceini bulmaya aln.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 272

lk olarak aygt master, slave, standalone (tekli duru) ya da kablo seimi (cable select)
seeneklerinden birine srcy kurmak istediiniz yere gre ayarlayn. Eer aygt kablodaki
tek src ise, master ya da standalone olarak ayarlayn. Eer iki aygt varsa bunlardan biri
master dieri slave olmak zorundadr. Alternatif olarak iki srcy de kablo seimi olarak
ayarlayp bu zellii destekleyen bir kablo kullanabilirsiniz.

kinci olarak veri kablosu kontrol birimi ile src arasnda balanmaldr. Sabit diskin Pin 1
balantsyla kontrol biriminin Pin 1 balantlarnn birbirlerine balanacak ekilde kablonun
yerletirildiinden emin olunuz. Kablonun ters taklmas zellikle yuvarlatlm kablolarda
olduka kolay yaplacak bir hatadr. Bu kablolarda Pin 1 balantsn iaretleyen krmz izgi
de bulunmamaktadr! Eer aygt otomatik bulmada grnmyorsa kabloyu kontrol ediniz.
nc olarak sabit diskin g balantsnn yapldndan emin olunuz. ou sabit disk
standart molex balayc kullanr. Eer srcnn sesini duyamyorsanz, g kaynandan
gelen bir molex taktnzdan emin olun. Kullanlmayan bir fan vb gibi baka bir aygttan

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 273
gelen bir g balantsn takp takmadnz kontrol ediniz. Bu hatann ne kadar yaygn
olduunu bilseydiniz aardnz!
Drdnc olarak, src ve kontrol birimi iin BIOS salamanz gerekmektedir. CMOS
kurulum programnn pek ok sabit disk seenei olmas yznden bu ilem biraz ustalk
gerektirmektedir. Buna ek olarak RAID ayarlarnn ve sisteme tmleik olmayan kontrol
birimleri iin gerekecek yazlmsal srclerin ekleyecei karmaa da bulunmaktadr.
Fiziksel balantlar kontrol ettikten sonra bu CMOS konusuna eilin. Kontrol birimi etkin
klnd m? Depolama teknolojisi (LBA, INT 3, ATA/ATAPI 6) doru ayarland m? Ayn
ekilde anakart yklemekte olduunuz src trn destekleyebiliyor mu? Eer yant
olumsuzsa birka seeneiniz var. BIOSu reticisinin salayaca yeni bir srmle
gncelleyebilirsiniz ya da genileme yuvalarna giren bir sabit disk kontrol birimi
alabilirsiniz.
Son olarak, tmleik olmayan sabit disk kontrol birimleri (SATA srclerin ouyla birlikte
gelenler gibi) iin gereken srclerin doru yklendiinden emin olunuz. Srcler zaman
ierisinde deitirilebilmektedirler. Her zaman reticinin web sitesini olas yeni srcleri,
src gncellemelerini karmamak iin kontrol ediniz.

Sabit Disk Blmeleri
PC'niz asndan baarl ekilde kurulmu yeni bir sabit disk, byk miktarda bir sektr
ynndan daha fazla bir ey deildir. CMOS srcy grr; otomatik alglama ekrannda
gsterir ve BIOS diskle nasl konuacan bilir. Fakat iletim sistemi gz nne alndnda
bu disk okunamaz durumdadr. letim sisteminiz bu byk sektr ynn organize
edebilmeli ki, klasr ve dosyalar oluturabilesiniz.
Bir sabit diski baarl bir ekilde kurduktan sonra srcnn geometrisi ve devrelerini
sistemde kullanlabilir hale dntrmek iin iki "blmlendirme" ve "biimlendirme"
ilemlerini gerekletirmelisiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 274

Blmelendirme (partitioning), fiziksel sabit diskin blmeler (partitions veya volumes) olarak
adlandrlan silindir gruplara (kmelere) elektronik olarak blnmesi ilemidir. Bir sabit disk
en az bir blmeye sahip olmaldr ve eer isterseniz tek bir sabit disk zerine oklu blmeler
oluturabilirsiniz. Windows ortamnda bu blmelerin her biri tipik olarak C: veya D: gibi bir
src harfi ile tanmlanr. Blmlendirmeden sonra diski biimlendirmelisiniz.
Biimlendirme (format) ilemi, iletim sisteminin disk zerine dosyalar ve klasrler
depolayabilecei ekilde, her blmeyi organize etmesi ve disk zerine bir dosya sistemi
kurmasdr. Windows dnyasnda birok farkl trde dosya sistemi kullanlmtr. Bu blm
blmelendirmeyi inceledikten sonra onlar zerine de younlaacaktr.
Bir diski blmelendirme ve biimlendirme ilemi, gerekletirmeniz gereken bir seri karmak
PC montaj basamann yazlm tarafnda kalan birok alanndan biridir. CompTIA A+
sertifika snavlar Windows 2000/XP de sabit diskleri blmelendirme ve biimlendirme
basamaklarnda gerektii gibi diski alr hale getirmek iin bu ilemler hakknda ne bilip
bilmediinizi test eder.
Bu blm, blmelendirme ve biimlendirmeyi aklayarak sabit disk kurulumunun aklamas
ile devam eder ve ardndan sabit diskleri blmelendirme ve biimlendirme ilemini gzden
geirir. Blm sabit disk koruma ve sorunlar zme konular zerine tartmalar da
kapsamaktadr.
Sabit Disk Blmeleri
Blmeler, sabit disk organizasyonu konusunda ok byk esneklik salar. Blmeler kiisel
isteinize uygun ekilde bir diski organize etmenize izin verir. rnein 500 GB'lk sabit diski
Windows XP ve tm programlar depoladmz 150'GB lk ve tm kiisel verileri

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 275
depoladmz 350 GB'lk iki blmeye ayrabiliriz. Bu kiisel bir seimdir. Bu durumda veri
ayr bir alan ierisinde depolandndan yedeklemeyi kolay hale getirir ve uygulamalar
olmadan blme tek bana yedeklemeyi yapabilir.
Blmelendirme tek bir sabit diskin birden fazla iletim sistemi (OS) barndrmasn da salar.
rnein bir OS bir blmeye dier bir OS baka bir blmeye kurulabilir. Kabul etmek gerekir
ki ou insan sadece bir OS kullanr fakat Windows veya Linux u balatabilmeyi semek
istediinizde blmeler bunu yapabilmenin balca anahtar uygulamalardr.
Windows 2000 ve XP iki farkl blmelendirme metodu destekler. Eski fakat ok bilindik
master boot record (MBR) blmelendirme emas ve yeni (fakat Microsoft'a ait) dinamik
depolama blmelendirme emas. Microsoft MBR blmelendirme emas kullanan bir sabit
diski temel disk olarak, dinamik depolama blmelendirme emas kullanan bir diski ise
dinamik disk olarak adlandrr. ki sabit diskli tek bir Windows sisteminde bir disk "temel
disk" olarak ve dier disk ise "dinamik disk" olarak blmelendirilebilir ve sistem mkemmel
ekilde alr. Sonu? ki farkl tr blmelendirmeyi renmeye balamalsnz! Bilindii gibi
temel diskler ok eskidir ve oradan balayacaz.

Temel Diskler
Temel disk blmelendirme, bir disk zerinde iki adet ok kk veri yaps oluturur. Bunlar
master boot record (MBR) ve blme tablosudur. Bu yaplar boot sector olarak adlandrlan
sabit diskin ilk sektrne depolar. MBR sistem BIOS'undan al ileminin kontroln alan
kk bir bit kodundan baka bir ey deildir. Bilgisayar sabit diskten aldnda BIOS
otomatik olarak boot sector zerindeki MBR kodunu arar. MBR'nin sadece bir ii vardr;
geerli bir iletim sistemli bir blme iin blme tablosu ierisine bakmak.

Tm temel disk blme tablolar drt blmeye kadar destekler. Blme tablosu iki tr blme
destekler; birincil blmeler ve uzatlm blmeler. Birincil blmeler balatlabilir iletim
sistemlerini desteklemek iin tasarlanr. Uzatlm blmeler balatlabilir deildirler. Tek bir
temel disk adet birincil blme ve bir adet uzatlm blmeye sahip olabilir. Eer uzatlm
blmeniz yok ise drt adede kadar birincil blmeye sahip olabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 276
Her blme, kiisel blmesini kullanclarn tanmasn salamak iin benzersiz tanmlaycya
sahip olmaldr. Microsoft iletim sistemi (DOS ve Windows) geleneksel olarak birincil
blmelemelere C: den Z: ye kadar bir disk harfi atar. Uzatlm blmeler disk harfi almazlar.
Uzatlm bir blme oluturduktan sonra bu uzatlm blme ierisinde mantksal srcler
oluturmalsnz. Mantksal bir src geleneksel olarak D: den Z: ye kadar bir src harfi
alr (C: src harfi: Windows PC de daima ilk birincil blme iin ayrlmtr).

Windows 2000 ve Windows XP blmeleri src harfleri ile snrl deildir. Windows iin
al dosyalarn saklayan blmelerin dnda (daima C: olacak olan) herhangi baka bir
birincil blme veya mantksal src, birincil blme zerinde bir src veya klasr harfi
edinebilir. Bu blmde daha sonra tm bu ilerin nasl olduunu greceksiniz.
Eer birincil blme altrlabilir bir blme ise neden temel srclerin blme tablosu drt
adet birincil blmeye kadar destekler? Blmelendirmenin oklu iletim sistemlerine izin
verdiini sylediimi hatrlyor musunuz? Bu nasl altn gsterir! Her bir OS kendi
birincil blmesine kurulu olacak ekilde drt farkl iletim sistemi kurabilirsiniz ve
bilgisayarnz her altrnzda seiminize gre al yapabilirsiniz.
Tek bir srcdeki her birincil blme, blme tablosunda saklanan aktif olarak adlandrlan
zel bir ayara sahiptir. Bu ayar her bir birincil blmede ak (on) veya kapal (off)
durumundadr. Alta MBR hangi birincil blmedeki OS'nin ykleneceini tanmlamak
amacyla blme tablosundaki aktif ayarn kullanr. Bir kerede sadece bir blme aktif blme
olabilir. nk bir kerede sadece bir OS altrabilirsiniz.
Sabit disk balangcndaki balang sektr (boot sektr), sabit disk zerindeki tek zel
sektr deildir. Her blmenin ilk silindirinin ilk sektr de volume boot sector (birim

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 277
balang sektr) olarak adlandrlan zel bir sektre sahiptir. Ana balang sektr
blmeleri tanmlarken, volume boot sector, OS balang dosyalarnn yeri gibi blmesi iin
nemli bilgiyi saklar.
ekilde, iki blmeli bir sabit disk grlmektedir. lk blmenin "volume boot sector"
blmenin boyutu hakknda bilgi ve bu blme zerindeki al dosyalarn iaret eden kod
ierir. kinci "volume boot sector" ise blmenin boyutu hakknda bilgi ierir.
Birincil Blmeler
Eer bir sabit diskten bir iletim sistemi balatmak istiyorsanz bu sabit disk birincil blmeye
sahip olmaldr. MBR blme tablosunu, aktif birincil blme iin kontrol eder. Windows
2000/XP ierisinde birincil blme C: dir ve bu deitirilemez.
Sabit disklerin drt adede kadar birincil blme desteklemesine ramen Windows dnyasnda
neredeyse hibir zaman drt blme kullanldn grmezsiniz. Windows 2000 ve Windows
XP iletim sistemlerinin her ikisi de bir disk zerinde drt adede kadar birincil blme
destekler fakat ne kadar sayda insan gerekte bir OS'den fazla OS altrmak ister? Bu
fonksiyon iin birok sayda terim kullanrz fakat dual-boot (ift-balangl) ve multiboot
(ok balangl) en genel olandr.
rnein sistem, her biri bir OS (Ubuntu Linux, Windows 2000, Windows XP ve Windows
Vista) barndran drt adet birincil blme kullanabilir. Baka bir deyile src drt paraya
bldnm ve her birine farkl OS kurulmu olabilir. Multiboot yapmak amacyla blme
ayarlar iin (VCOM a ait System Commander 8 gibi) nc parti bir ara kullanlabilir.
Windows 2000/XP ve Linux bu ilemi yapabilen benzer aralara sahiptir fakat onlarn
kullanm biraz daha kark gelebilir. Bilgisayar aldnda System Commander MBR'den
kontrol alr ve hangi OS'yi altrmay dndm sorar. Bu ekle baktnzda drt
iletim sisteminden fazla iletim sistemi greceksiniz. Bu zel sistem, iki sabit disk kullanarak
drt adet birincil blme/disk snrlamas ynetir.
Ayrca birka sistem birden fazla birincil blme kullanr. PC'ler zerinde yllardr alyor
olmanza ramen hi birden fazla birincil blmeli bir sistem grmemi olabilirsiniz.
CompTIA A+ sertifika snavlar elbette oklu birincil blmeye sahip bir sistemin nasl
oluturulacan gstermenizi beklememektedir. Fakat istediinizde bir sabit diske birden
fazla birincil blmeyi ekleyebileceinizi bildiinizi varsayyorlar. Bu dokmantasyonlarn
geri kalan sadece bir adet birincil blme istediinizi varsaymaktadr.
Aktif Blme
Bir birincil blme oluturmaya ve o blmeye OS koymaya karar verdiinizde bu blmeyi
aktif olarak ayarlamalsnz. Bu sadece tekli bir birincil blme kullandnzda dahi
yaplmaldr. ans eseri bu basamak Windows kurulum ileminde otomatik hale getirilmitir.
unu hesaba katn. Bir blmeyi aktif olarak tanmlamak iin ne zaman basamaklar takip
etmek isteyeceksiniz? Bu, blmeye bir OS kurmak istediinizde olacaktr! Yeni bir sisteme
Windows kurarken kurulum program otomatik olarak ilk birincil blmeyi aktif blme olarak
ayarlayacaktr. Aslnda kurulum srasnda bunu asla sylemez, sadece bunu sizin iin yapar.
Eer sadece Microsoft Windows kullanmaya ve sabit diskleriniz zerine sadece tekli birincil
blmeler oluturmaya karar verdiinizde, asla aktif blmenizi elle ayarlama ile uramazsnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 278
Elbette PCnize mdahale etmeyi isteyecek kadar lgnsnz, yani bu yazy okuduunuz sene
ierisinde PCnize Linux gibi baka iletim sistemleri kurmay isteyebilirsiniz. Bunu
yaptnzda daha nce tanmlanm "System Commander" gibi birok seenekten sadece biri
olan al yneticisi programlar dnyasna girersiniz. Ayn zamanda aktif blmeyi el ile
deitirmenizi salayan aralar da kullanabilirsiniz. imdilik sadece neden aktif bir blme
ayarlamanz gerektiini bilin, yeter.
System Commander al ekran geldiinde aslnda unu sorar; "Hangi birincil blmeyi aktif
yapmam istiyorsun?".
Uzatlm Blme
Uzatlm blmelerin amacn anlamak, tarihsel PC'ye kabaca bir gz atmay gerektirir. Eski
DOS iletim sisteminin sabit diskleri destekleyen ilk srmleri birincil blmeleri yalnzca 32
MB'a kadar destekledi. Sabit diskler 32 MB' atklarnda Microsoft onlar desteklemenin
yolunu arad. DOS'u byk diskleri ynetecek ekilde yeniden yazmak yerine Microsoft
gelitiricileri uzatlm blme fikrini ortaya koydular. Bu ekilde 32 MB'dan byk bir sabit
diskiniz var ise 32 MBlk birincil blme yapabilir ve srcnn geri kalann uzatlm blme
yapabilirdiniz. Yllar sonra DOS ve ardndan Windows byk sabit diskleri desteklemek
amacyla yeniden yazld fakat uzatlm blme hala tamamen desteklenmektedir.
Uzatlm blmenin gzellii, src harflerini ynetme biimindedir. Birincil blme
oluturduunuzda o bir src harfi alr ve hepsi bu kadardr. Fakat uzatlm bir blme
oluturduunuzda o otomatik olarak src harfi alamaz. Onun yerine uzatlm blmeyi bir
veya daha fazla mantksal srcye ayrdnz ikinci adma geersiniz. Uzatlm bir blme
dlediiniz kadar mantksal srcye sahip olabilir. Varsaylan olarak Windows uzatlm
blmedeki her bir mantksal srcye bir src harfi verir ve ou Windows kullancs bu
src harfini kullanr. Fakat eer isterseniz src ismini harflendirilmi herhangi bir src
zerinde bir klasr olarak da balayabilirsiniz (mount).
Her bir mantksal srcnn boyutunu istediiniz herhangi bir boyuta ayarlayabilirsiniz. Daha
sonra bu blmede srcleri nasl mount edeceinizi reneceksiniz. imdilik bir blmenin
bir src harfi veya bir klasr olarak balanabilecei dncesini bilmeniz yeterli.
Uzatlm blmeler tamamen istee baldr; bir sabit disk zerine uzatlm bir blme
oluturmak zorunda deilsiniz. Yani eer uzatlm bir blmede al yapmazsanz sabit
diskiniz uzatlm bir blmeye ihtiya duymaz. Peki neden bir tane oluturmak istersiniz?
Aslnda ounlukla sistemlerde uzatlm blmeler kullanmazsnz. ou sistem sadece bir
sabit disk kullanr ve bu tek src byk bir birincil blme olarak blmelendirilir (bu yanl
deildir)! Baz kullanclar bir ya da daha fazla mantksal srcl bir uzatlm blme
kullanmay sever ve uzatlm blmeleri ayr veri yolu gibi kullanrlar. rnein tm film
dosyalarm G: mantksal srcme depolayabilirim.
Src harfleri atamak yerine var olan bir src zerinde mantksal srclerinizi klasrler
eklinde mount edebilirsiniz. Mantksal bir src oluturmak ve onu C:\STORAGE olarak
adlandrmak kolaydr. Eer C:\STORAGE klasr dolarsa ekstra bir sabit disk ekleyebilir,
mantksal bir src ile uzatlm bir blmeyi btn bir ekstra src yapabilir, eski
C:\STORAGE srcsn skebilir (unmount) ve ardndan yeni byk mantksal srcy
C:\STORAGE olarak mount edebilirsiniz. Bu sanki C: srcnz onu bakasyla
deitirmeden daha byk yapmanz gibidir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 279

Dinamik Diskler
Windows 2000'e gei ile Microsoft, dinamik depolama blmelendirmesi (dynamic storage
partitioning) veya daha ok bilinen dinamik diskler (dynamic disks) olarak adlandrlan,
tmyle yeni bir tr blmeleme tanmlad.
Dinamik diskler blme (partition) kelimesini brakp onun yerine yn (volume) terimini
kullanmaktadr. Birincile kar uzatlm blmelere edeer dinamik disk yoktur. Yn, teknik
olarak hala blmedir fakat karlama (spanning) gibi normal blmenin yapamad eyleri o
yapabilir.
Karlanm yn (spanned volume) bir srcden daha fazla src haline gelebilir.
Windows tek bir yn altnda 32 adede kadar src birletirmenize izin verir. Dinamik
diskler ayn zamanda Windows 2000 Pro ve Windows XP pro srmlerinde RAID 0
destekler. Windows 2000 Server ve Windows Server 2003 RAID 0, 1 ve 5 destekler.

Dinamik diskler bir MBR ve bir blme tablosu kullanrlar. Fakat bu eski yaplar sadece geriye
ynelik uyumluluk iin vardrlar. Dinamik disk hakkndaki tm bilgi sabit diskin son 1 MB'n
alan gizli bir blmede depolanr. Blme tablosundaki her blme blmeyi tanmlayan 2 byte'lk
bir deer barndrr.
rnein uzatlm bir blme 05 saysn alr. Windows dinamik disk zerindeki ilk blmeye
yeni bir 42 says ekler. Windows 2000 veya XP dinamik disk iin blme tablosunu
okuduklarnda 42 saysn grrler ve hemen eski tr blme tablosunu gz ard ederek 1
MB'lk gizli blmeye geerler. MBR ve blme tablosunu destekleyerek Windows ayn
zamanda dier disk blmelendirme programlarnn dinamik disk ile karkln nler. Eer
nc snf blmelendirme program kullanlrsa, program btn sabit diski sadece ya
formatlanmam birincil blme ya da okunamayan blme olarak grr.
Dinamik disklerle be yn tr kullanabilirsiniz.
Basit (simple)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 280
Karlanm (spanned)
RAID 0: Sralanm (striped)
RAID 1: Aynalanm (mirrored)
RAID 5
ou kii basit ynlarla urar. Basit ynlar daha ok birincil blmeler gibi alr. Eer
bir sabit diskiniz varsa ve onun yarsn C: ve dier yarsn D: yapmak istiyorsanz dinamik
disk zerinde (birincil ile uzatlm blmeleri semeden) iki yn oluturursunuz. te bu
kadar. Temel diskleri kullandnzda drt adet birincil blme ile snrl olduunuzu hatrlayn.
Temel bir disk ile drt yndan daha fazlasn yapmak iin ncelikle uzatlm bir blme
oluturmak ve ardndan uzatlm blme ierisinde mantksal srcler yapmak zorundasnz.
Dinamik diskler tm blmelere yn eklinde davranarak bu ilemi kolaylatrr bylece
ihtiyacnz kadar ok yapabilirsiniz.
Karlanm ynlar tek bir yn oluturmak iin oklu srcler zerinde paylatrlmam
alan kullanr. Karlanm ynlar bir miktar risklidir, eer karlanm srclerden herhangi
biri hata verirse tm blme kalc bir ekilde kaybolur.

Sralanm ynlar RAID 0 ynlardr. ki ayr sabit disk zerinde ayrlmam herhangi iki
alan alp onlar sralayabilirsiniz. Fakat yine herhangi bir src hata verirse verilerinizin
hepsini kaybedersiniz.
Aynalanm ynlar RAID 1 ynlardr. ki ayr sabit disk zerinde ayrlmam herhangi iki
alan alp onlar aynalayabilirsiniz. Aynalanm srclerden biri hata verdiinde dieri
almaya devam eder.
RAID 5 ynlar, isminden de anlald gibi RAID 5 dizilimleri iindirler. Bir RAID 5
yn ayrlmam alanlar ile eit boyutlarda veya daha fazla dinamik disk gerektirir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 281
Dier Blmeler
Windows tarafndan desteklenen blme trleri, karlaabileceiniz tek blme trleri
deildirler. Baka trler de vardr. En genellerinden biri gizli blme (hidden partition) olarak
adlandrlmaktadr. Gizli blme gerekte iletim sisteminiz tarafndan gizlenmi bir birincil
blmedir. Sadece zel BIOS aralar gizli blmeye eriebilir. Gizli blmeler baz PC
reticileri tarafndan kazara sisteminize zarar verdiinizde (rnein blmeleri renirken ve
blmeleme programn yanl ekilde kullanarak) tekrar geri ykleyebilmeniz iin yedek
OSnin kurulmas iin kullanlr.

Takas blmesi (swap partition) ise baka bir zel tr blmedir. Fakat sadece Linux ve BSD
sistemlerinde bulunur. Takas blmesi sisteme taktnz RAM'den daha fazla RAM
gerektiinde grevinin sadece RAM gibi davranmak olduu bir tam blmedir. Windows
blme yerine "page file" olarak adlandrlan zel bir dosya kullanarak ayn fonksiyona
sahiptir. ou OS uzmanlar takas blmesinin "page file"dan bir miktar daha hzl olduuna
inanr. lerleyen blmlerde page file ve takas blmeleri hakknda daha detayl bilgi
edinebileceksiniz.

Ne Zaman Blme Yaplr?
Blmeleme genel bir grev deildir. Ancak yeni bir sistem zerine bir OS kurarken ve
varolan bir sisteme ikinci bir disk eklerken blmeleme gerekebilir. Yeni bir OS kurarken
kurulum CD'si bir noktada size diski nasl blmelendirmek istediinizi sorar. Var olan bir
sisteme yeni bir sabit disk eklerken her OS onu blmelemenize yardmc olacak btnleik
araca sahiptir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 282
Windows'un her srm sabit diskleri blmelemek iin farkl aralar nerir. 20 yldan fazla
DOS ve eski Windows gnlerinde (Windows Me ye kadar) diskleri blmelemek iin FDISK
olarak adlandrlan komut satr program kullanrdnz. Windows 2000 ve Windows XP ise,
disk ynetimi (disk management) olarak adlandrlan bir grafiksel blmeleme program
kullanr.
Linux, blmeleme iin ok sayda farkl ara kullanr. En eskisi FDISK'dir. Evet,
DOS/Windows srm gibi tamamen ayn ada sahiptir. Fakat benzerliklerin sona erdii nokta
Linux FDISK'inin tamamen farkl komut setine sahip olmasdr. Her Linux kopyas Linux
FDISK ile gelmesine ramen nadiren kullanlr. nk ok sayda daha iyi blmelendirme
aralar mevcuttur. En yeni Linux blmelendirme aralarndan birisi GParted olarak
adlandrlr. GParted, disk ynetimi gibi grafikseldir ve olduka kolay kullanm vardr.
GParted ayn zamanda etkili bir blme ynetim aracdr. yle ki ayn zamanda Windows
blmeleri ile de alr.

Geleneksel olarak bir blme oluturulduunda, onu silmeden boyutunu veya trn
deitiremezsiniz. Fakat tek bir birincil blme olarak blmelendirilmi bir sabit diski alarak
yarsn birincil ve yarsn da uzatlm yapmak isteyebilirsiniz. Windows 2000'den nce bu
ii zararsz bir ekilde yapmann yolu yoktu. Sonu olarak birka nc parti ara (rnein
mehur PartitionMagic) ile teknisyenlerin blmeleri barndrdklar veriyi kaybetmeden
boyutlandrmalarn salad. Windows 2000 ve XP blmeyi zararsz bir ekilde kk olarak
deil de byk olarak yeniden boyutlandrabilmektedir. Vista ise blmeleri istenilen herhangi
bir ekilde zararsz olarak boyutlandrmaya izin verir.
Sabit Disk Biimlendirme
abit disk bir kez blmelendirildiinde, OS'nizin bu diski kullanabilmesinden nce
gerekletirmeniz gereken bir adm daha vardr; biimlendirme. Biimlendirme iki ey yapar.
Ktphanelerin kart katalogu gibi bir "dosya sistemi" ve bu dosya sisteminde "kk dizin"

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 283
oluturur. Oluturduunuz her blme ve yn, kolaylkla eriebileceiniz veriyi tutabilmesi
iin formatlanmay gerektirir. Windows'un eitli srmleri ok sayda farkl dosya sistemi
kullanabilir. Bu nedenle bunlara daha sonra detayl bir ekilde bakacaz. Kk dizin OS'nin
oluturduu dosya ve klasrler zerine temel salar.

Windowsdaki Dosya Sistemleri
Windows'un her srm, blme veya yn zerinde bir ya da daha fazla dosya sistemi
oluturmanz salayan btnleik biimlendirme yazlm ile gelir. Gncel Windows
srmleri ayr Microsoft dosya sistemini destekler: FAT16, FAT32 ve NTFS.
FAT veya FAT16 olarak adlandrlan en basit sabit disk dosya sistemi, dosya sistemlerinin
nasl altna dair iyi bir balang salar. ok karmak dosya sistemlerinde FAT'in
barndrd sorunlarn ou dzeltmi ve ekstra zellikler eklemitir.

FAT, FAT16 ve FAT32
Sabit diskler iin temel depolama alan bir sektrdr; her sektr 512 byte a kadar veri depolar.
Eer bir OS bir sektrde 512 byte'dan daha az bir dosya depolarsa sektrn geri kalan bo
kalr. Bu boluu kabul ederiz nk ou dosyalar 512 byte'dan ok daha byktrler. Peki
bir OS 512 byte'dan daha byk bir dosya depoladnda ne olur? OS'nin bir sektr
doldurmak iin metoda ihtiya duyar, kullanlmayan baka bir tane bulur ve onu doldurur ta ki
dosya tamamen depolanana kadar sektrleri doldurmaya devam eder. OS bir dosyay

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 284
depoladnda dosyaya tekrar erimek iin onun hangi sektrler tarafndan tutulduunu
hatrlamaldr.
MS-DOS srm 2.1 ilk olarak sabit disk zerinde depolanm verinin izini tutmak iin zel
bir veri yaps kullanarak sabit diskleri destekledi ve Microsoft bu yapy FAT, yani dosya
ayrma tablosu (file allocation table) olarak adlandrd. FATin bir dosyann eitli paralarn
depolayan sektrlerin izini tutan bir kart kataloundan baka bir ey olmadn dnn.
FATin resmi tanmlamas veri yapsdr fakat daha ok iki stunlu elektronik izelge gibidir.
Soldaki stun her sektre 0000 dan FFF ye kadar (elbette ki hex formatnda) bir say verir. Bu
65.536 (64 K) sektr olduu anlamna gelir.
Sol stundaki her bir deerin 16 bit barndrdna dikkat ediniz. (Drt adet hex karakter 16
bit yapar, hatrladnz m?). Bu tr bir FAT'e biz 16-bitlik FAT veya FAT16 deriz. Yalnzca
sabit diskler FAT'e sahip deildirler. Baz USB diskler de FAT16 kullanr. Disket srcler
FAT kullanr fakat onlarn FAT'leri sadece 12 bit'dir. nk onlar daha az veri depolarlar.
FAT'in sa stunu sektrlerin durumu hakknda bilgi ierir. Tm sabit diskler fabrikadan yeni
kan yeni diskler de olmak zere veri depolayamayan hatal sektrler ierir nk disklerin
yapmnda kusurlar vardr. OS bu kt sektrleri kullanlmaz olarak iaretleyip belirlemesi ve
ardndan onlara herhangi bir dosya yazmn engellemesi gerekir. Kt sektrlerin bu
haritalamas yksek seviyeli biimlendirmenin fonksiyonlarndan biridir. (daha sonra bu
blmde dk seviyeli biimlendirme hakknda da bilgi vereceiz). Format program, FAT
oluturduktan sonra btn blme boyunca her bir sektre srasyla yazar ve okumaya alr.
Eer kt bir sektr bulursa sektrn FAT blgesine zel bir durum kodu (FFF7) yerletirir
ve bu sektrn kullanlamaz olduunu belirtir. Biimlendirme ayn zamanda iyi sektrleri
0000 olarak iaretler.
Bununla birlikte sektrlere iz brakmak iin FAT kullanmak bir sorun oluturur. 16 bitlik FAT
maksimum 64 K (216) blgeyi adresleyebilir. Bu yzden sabit disk blmesinin boyu sektr
bana ya 64 K x 512 byte veya 32 MB ile snrl olmaldr. Microsoft FAT16'y gz nne
aldnda bu 32 MB snr sorun deildi. nk ou sabit disk sadece 5 MB ila 10 MB
arasnda idi. Sabit disklerin boyutu arttnda onlar oklu blmelere ayrmak iin FDISK
kullanmanz gerekiyordu.
rnein 40 MB'lk bir sabit diski her blmesi 32 MB'dan az olan iki blmeye ayrmalydnz.
Fakat sabit diskler ok fazla bymeye baladnda Microsoft 32 MB'lk disk snrnn kabul
edilemez olduunu fark etti. 16 bit FAT'in gelitirilmesi gerekiyordu. Yeni ve gelitirilmi
FAT16 byk diskleri desteklerken ayn zamanda eski tr 16 bit FAT ile de geriye dnl
uyumlu olmalyd. Bu gereksinim FAT16'nn gruplandrma (clustering) olarak adlandrlan ve
32 MB'dan daha byk blmeleri biimlendirmenize izin veren dramatik geliiminin
oluumuna liderlik etti. Bu yeni FAT16 ok eski DOS 4 gnlerinde ortaya kt.
Gruplandrma, basite bitiik sektrler btnn birletirir ve onlar FAT ierisinde tek bir
birim olarak gsterir. Bu birimler dosya ayrma birimleri (file allocation units) veya gruplar
(clusters) olarak adlandrlr. FAT'in her bir satr sektr yerine grup olarak adreslendi.
Sektrlerin aksine grubun boyutu sabitlenmemitir. Gruplar FAT16'y gelitirdi fakat o hala
sadece maksimum 64 K depolama birimini desteklemekteydi. Bu nedenle biimlendirme
program her gruptaki sektr numarasn blmenin boyutuna bal olarak ayarlyordu. Ne
kadar byk blme var ise grup bana o kadar ok sektr demekti. Bu metot gruplamay eski

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 285
16 bit FAT altndaki 64 K blgeler ile tamamen uyumlu halde tuttu. Yeni FAT16 2 GB'a
kadar blmeleri desteklemeliydi. (Eski 16 bit FAT ok eskidir ve onun gerekte bir ad dahi
yoktur. Eer biri "FAT16" diyorsa bunun anlam gruplamay destekleyen en yeni FAT16'dr.
Aada, FAT16 iin grup bana sektr saysn grlmektedir. Eer FDISK bir blmeyi bu
byklkte yaparsa, karlndaki sektrleri/gruplar elde edersiniz:
FAT16 Grup Boyutlar
Src Boyutu Grup Boyutu
16 - 127.9 MB aralnda 4 KB
128 - 255.9 MB aralnda 8 KB
256 - 511.9 MB MB aralnda 16 KB
512 - 1023.9 MB aralnda 32 KB
1024 - 2048 MB aralnda 64 KB
alr Durumdaki FAT16
FAT16 kullanan bir Windows kopyasna sahip olduunuzu dnn. Microsoft Word gibi bir
uygulama OS'ye bir dosyann kaydedilmesini sylediinde Windows FAT'in balang
noktasndan balar ve ilk bo iaretli yeri arar. (kullanma hazr = 0000) ve bu gruba yazmaya
balar. Eer btn dosya bir gruba syorsa Windows FAT ierisindeki grubun durum
alanna FFFF (son grup) kodunu yerletirir.
Windows ardndan dosyay barndran klasre gider ve klasr listesine dosya adn ve grubun
numarasn ekler. Eer dosya birden fazla grup gerektiriyorsa Windows sonraki ak grubu
arar ve tm dosya kaydedilene kadar gruplar doldurarak ve ekleyerek durum alanna sonraki
grubun numarasn yerletirir. Son grup ardndan dosya sonu kodunu (FFFF) alr.
Bu ilemi bir rnek zerinde deneyelim ve FAT'in keyfi bir parasn (3ABB'den 3AC7'ye
kadar) seerek balayalm. "mom.txt" diye bir dosyay kaydetmek istediinizi varsayalm.
Dosyay kaydetmeden nce FAT ekildeki gibi grnr.
Windows ilk ak grubu (3ABB) bulur ve onu doldurur. Fakat "mom.txt" dosyasnn tamam
bu grubun ierisine smaz. Daha fazla yere ihtiya olduundan OS sonraki ak grubu
bulmak iin FAT zerinde devam eder. Grup 3ABC'yi bulur. 3ABC'yi doldurmadan nce
3ABC deeri 3ABB'nin durum ksmna yerletirilir.
ki grubun doldurulmasyla dahi "mom.txt" dosyasnn ou kalr bu nedenle Windows bir
tane daha grup bulmaldr. 3ABD, FFF7 (kt grup) olarak iaretlenmitir. Bu nedenle
Windows 3ABD'yi geer ve 3ABE'yi arar.
3ABE'yi doldurmadan nce Windows 3ABC'nin durum ksmna 3ABE deerini girer.
Windows 3ABE'yi tam olarak doldurmaz ve btn "mom.txt" dosyasnn depolandn
syler. Windows 3ABE'nin durum ksmna FFFF deerini girer ve dosyann sonunu belirtir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 286
Tm gruplarn kaydedilmesinden sonra Windows imdi dosyann klasrn belirler. Evet,
gruplar zerine klasrler de depolanmtr fakat onlar disk zerinde bir yerde farkl grup
dzeni alrlar. Dosya ad, boyut, tarih/zaman ve balang grubunu u ekilde kaydeder:
mom. t xt 19234 05- 19- 07 2: 04p 3ABB
Eer bir program bu dosyay gerektirirse ilem tersine dndrlr. Windows balang
grubunu belirlemek iin dosyay ieren klasr belirler ve ardndan her bir gruptan dosya
sonu grubunu grene kadar dosyann paralarn alr. Windows ardndan isteyen uygulamaya
yeniden toplanan dosyay verir.
Aka FAT olmadan Windows dosyalar belirleyemez. FAT16 otomatik olarak FAT'in iki
kopyasn alr. Bir FAT dierinin yedeidir ki bu bozulan FAT'i (can skc ekilde)
kurtarmaya yarayan zel yazlmlara olanak salar.
FAT mkemmel alsa dahi bir zaman sonra dosyalar paralara blnme veya paralanma
(fragmentation) denilen bir ilemle ayrlmaya balar.
Paralanma
rnekle devam ederek, Microsoft Word' kullanp iki dosya daha kaydedelim; IRS'ye mektup
(irs.doc) ve IBM'e mektup (ibm.doc). "irs.doc" sonraki grubu (3ABF, 3AC0 ve 3AC1),
"ibm.doc" ise iki grubu alr (3AC2 ve 3AC3).
imdi "mom.txt" yi sildiinizi varsayalm. Windows dosyay sildiinde "mom.txt" nin grup
girdilerini silmez. Windows sadece klasrdeki bilgiyi deitirir ve basit bir ekilde "mom.txt"
nin ilk harfini Yunanca ? (sigma) harfi olarak tercme edilebilen hex koduyla deitirir. Bu
OS bilene kadar dosyann "grnmemesine" neden olur. rnein o veri hala bir sreliine
sabit disk zerinde dursa dahi Windows Explorer'da gzkmez.
Normal koullar altnda Windowsun DELETE tuuna bastnzda dosyalar tamamen
silmediine dikkat ediniz. Aksine Windows "geri dnm kutusu" (recycle bin) araclyla
eriebileceiniz zel bir gizli dizine dosyalar tar. Dosyalarn kendileri geri dnm kutusu
boaltana kadar tamamen silinmez.
Eer isterseniz dosyay iaretleyip SHIFT tuuna basl tutarak DELETE tuuna bastktan
sonra "geri dnm kutusunu" tamamen pas geebilirsiniz.
"mom.txt" verisinin tm bozulmadndan ? y baka bir harfe dntrecek bir program
kullanabilir ve bylece dokman geri getirebilirsiniz. Birok sayda nc parti silmeyi geri
alma (undelete) arac mevcuttur. ekilde alan byle bir program grlmektedir. Eer bir
undelete arac kullanmak istiyorsanz abuk olmanz gerektiini unutmaynz. Silinmi
dosyanza ayrlm alann zerine ksa srede yeni bir dosya yazlabilir.
Varsayalm ki geri dnm kutusunu boalttnz. imdi alt grup kaplayabilecek byk bir
elektronik izelge olan yeni bir "tax.xls" dosyasn da "mom.txt" nin tutulduu ayn klasr
ierisine kaydettiniz. Windows diske dosyay yazdnda onu "mom.txt" nin kulland alan
zerine yazar fakat gruba daha ihtiyac vardr. Sonraki var olan grup 3AC4, 3AC5 ve
3AC6'dr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 287
"tax.xls" nin iki para halinde blndne (fragmented) dikkat ediniz. Paralara ayrlma
ilemi FAT16 sistemlerinde her zaman karmza kar. Sistemin kolaylkla iki paraya
ayrlm kck dosyay grmesine ramen, ar blnme sabit diskin okuma ve yazmas
esnasnda sistemi yavalatr. Bu rnek iki paraya ayrlmtr; gerekte bir dosya yzlerce
paraya blnebilir ki bu sabit diskin tek bir dosyaya eriimi srasnda okuma/yazma
kafalarnn tm sabit disk yzeyini dolamasna neden olur. Sabit diskin dosyalar okuma ve
yazma hz bu paralanmay elimine ederek dramatik bir ekilde artrlabilir.
Windows'un her srmnde dosyalar eski birleik durumlarna getirebilen disk birletirici
(disk defragmenter) olarak adlandrlan bir program bulunur. Birletirme (defragmentation)
sabit diskin performansn kulanabilmek asndan ok nemlidir.
FAT32
Microsoft Windows 95 OSR2 (OEM Servis Srm 2)'yi duyurduunda, birka gelime
salayan FAT32 olarak adlandrlan yeni dosya formatn tam olarak da ortaya karmamt.
Bu gelimelerin birincisi, FAT32 2 terabyte'a kadar blmeleri desteklemesidir. (2 trilyon
byte'dan daha fazla). kincisi, adndan da anlald gibi FAT32 her bir grubu tanmlamak
iin 32 bit kullanr ki bu gruplarn ok uygun boyutlara debilmesi anlamndadr. Birok
FAT girdilerinde FAT32'nin kullanm eski "blmelerinizi kk tutun" kuraln modas
gemi yaparak ona kk blmelerin kullanm asndan g verir.
FAT16 kullanlarak 2 GB'lk yn oluturulmas 32 KB'lk gruplar kullanrken, FAT32
kullanlarak 2 GB'lk yn oluturulmas 4 KB'lk gruplar kullanr. oklu kk blmeler
yapmaya gerek olmadan FAT32'li disk alann ok daha verimli kullanrsnz. Bununla birlikte
FAT32 blmeleri yine de FAT16 blmelerindeki kadar sklkta birletirmeye ihtiya duyar.
FAT32 Grup Boyutlar
Src Boyutu Grup Boyutu
512 MB - 2 GB aralnda 4 KB
2 GB - 8 GB aralnda 4 KB
8 GB - 16 GB aralnda 8 KB
16 GB - 32 GB aralnda 8 KB
32 GB zerinde 32 KB

NTFS
Bugnlerde tercih edilen Windows format NTFS, yani NT dosya sistemi (NT file system)'dir.
NTFS bu isimle Windows NT'nin ilk srm ile uzun sre nce ortaya kt. Yllar sonra
NTFS birok sayda gelimelere urad. Windows 2000'de kullanlan srm NTFS 3.0'dr.
Windows XP ve Vista'da kullanlan srm NTFS 3.1 olarak adlandrlmasna ramen onun
NTFS 5.0/5.1'i kapsadn greceksiniz.
Windows 2000 resmi olmayacak ekilde Windows NT srm 5 idi. NTFS gruplar ve dosya
ayrma tablolar kullanr fakat FAT veya FAT32 ile karlatrldnda ok daha karmak ve

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 288
etkilidir. NTFS 6 byk ilerleme ve faydal gelime sunar; bolluk, gvenlik, sktrma,
ifreleme, disk kotalar ve grup boyutlandrmas.
NTFS Yaps
NTFS, ynetici dosya tablosu (MFT - master file table) olarak adlandrlan gelitirilmi dosya
ayrma tablosu kullanr. Bir NTFS blmesi diskin orta blmesinde MFT'nin ok nemli
paralarnn bir yedek kopyasn barndrr ki, bu ciddi src hatasnn MFT ve MFT'nin
kopyasn silme ansn azaltr. Bir NTFS blmesini birletirdiinizde diskin orta blmesinde
kk ve hareket ettirilemeyen para greceksiniz; bu yedek MFT'dir.
Gvenlik

NTFS kiisel dosyalar ve klasrleri nesne olarak grr ve bu nesnelere eriim kontrol listesi
(ACL - acces control list) denilen bir zellik ile gvenlik salar. Sonraki blmler bunu daha
derinlemesine incelemektedir.
Sktrma
NTFS sabit disk zerinde alan kazanmanz iin kiisel dosya ve klasrleri sktrmanza
olanak salar. Sktrma ilemi veriye eriim zamann yavalatr nk OS onlar her
kullanmak istediinizde dosyalar tekrar amak zorundadr. Fakat snrl alan durumunda
bazen bu yapmak zorunda olduunuz bir eydir.
ifrelemeli Dosya Sistemi
NTFS'nin byk ilerlemelerinden biri dosya ifrelemedir. Bu durum doru ifreye sahip
olmayan kimselerin dosyalara erimemesini salayan bir sanattr. Tek bir dosya, bir klasr ve
dosyalarla dolu bir klasr ifreleyebilirsiniz. Microsoft NTFS'deki ifreleme yazlmna
"ifrelemeli dosya sistemi" (EFS - encrypting file system) demektedir. Fakat bu sadece
NTFS'nin teki bir yndr tek bana bir dosya sistemi deildir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 289

Bir dosya veya klasr ifrelemek iin "Bilgisayarm" altnda sa tula tklaynz ve
"zellikler" diyalog kutusunu amak iin "zellikler" mensn seiniz. "Gelimi zinler"
diyalog kutusunu amak iin "Gelimi" dmesine tklaynz. ekilde grebileceiniz gibi
ifreleme (ve sktrma) sade bir ekilde seilebilir bir iaretleme kutusudur. "Veriyi emniyete
almak iin ierikleri ifrele"nin yanndaki kutucua tklaynz ve ardndan "Tamam"
dmesine basnz. Dosyanz hemen gz krpma durumundan gvenli hale geer.
ifreleme dosyalar gizlemez; o sadece dier kullanclar tarafndan dosyalarn okunmasn
engeller. ekilde ifrelenmi birka resim dosyasn grlmektedir. Dosya adlarnn soluk
yeil renklerine ek olarak dosyalarn eriime hazr olarak grndklerine dikkat ediniz.
Bununla birlikte Windows XP pul eklinde resim (thumbnail) salayamaz. Buna ramen
resim trn (JPEG) kolaylkla okuyabilir. Ayrca dosyalara ift tklamak "Windows Resim
ve Fax Grntleyicisini" aar fakat hala resmi gremezsiniz. En iyi yntem olarak dosyalara
a zerinden erimeyi deneyebilirsiniz ve ifreleme tam olarak yapmas gerekeni yapar.
Hassas veriye istenmeyen eriimi engeller.
ifreli dosyalara eriirken ifrelemenin ACL tarafndan salanan NTFS dosya gvenliinden
ayr olduunu unutmayn. Dosyaya erimek iin hem ACL'ye bal dosya eriim iznine hem
de dosyalar ifrelemek iin kullanlan ifreye ihtiyacnz olacaktr. Bunlar kullanc profiliniz
altna kaydedilmitir. Tipik olarak "C:\Documents and Settings\%username%\Application
Data\Microsoft\Crypto\RSA" klasr altna yer alr. Neyse ki Windows otomatik olarak
ACL'yi seip gereken dosyalarn ifresini kaldrarak bu ilemi son kullanc iin anlalr
yapar.
Disk Kotalar
NTFS, yneticilerin kullanclar iin disk alan kullanmna limit koymalarn salayan disk
kotalarn destekler. Kota koymak iin ynetici olarak giri yapmal, sabit disk ad zerine sa
tula tklamal ve "zellikler"i semelisiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 290

"Disk zellikleri" diyalog kutusunda "Kota" sekmesini seip deiiklikleri yapnz. ekilde
sabit disk iin konfigre edilmi kotalar grlmektedir. Tek kullancl sistemlerde nadiren
kullanlmasna ramen ok kullancl sistemlerde disk kotalarn ayarlamak sabit disk
alannz herhangi bir kiisel kullancnn tekeline almasn engeller.
Grup Boyutlar
FAT16 veya FAT32'nin aksine NTFS grup boyutlarn ayarlamanz salar. Buna ramen
muhtemelen bunu nadiren yapacaksnz. Tabloda NTFS iin varsaylan grup boyutlarn
grlmektedir.
FAT32 Grup Boyutlar
Src Boyutu Grup Boyutu Sektr Says
512 MB veya daha kk 512 byte 1
512 MB ile 1024 MB (1GB) aras 1024 byte 2
1025 MB ile 2048 MB (2 GB) aras 2048 byte 4
2049 MB ve daha byk 4096 byte 8
Varsaylan olarak NTFS, 2 terabyte (2,199,023,255,552 byte)'a kadar olan blmeleri
destekler. Grup boyutlarn bkerek NTFS'nin 16 exabyte veya 18,446,744,073,709,551,616

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 291
byte'a kadar blmeleri desteklemesini salayabilirsiniz! Bu sonraki yzyllar veya daha
sonras iin herhangi bir ve tm kacak sabit disk kapasitelerini destekleyebilir.
Birok dosya sisteminde hangisini kullanacanz nasl bilirsiniz? Dahili sabit diskler
durumunda OS'nizin destekledii en ok zellikli sistemi kullanmalsnz. Eer Windows
2000/XP/2003/Vista sahibiyseniz NTFS kullann. FAT32 harici sabit disklerde hala sklkla
kullanlr. nk ACL ve ifreleme gibi NTFS zellikleri sistemler arasnda src
deitirirken eriimi zorlatrabilir. Fakat bunun dnda Windows tabanl sistemde NTFS'nin
faydalar onu sizin en iyi seiminiz haline getirir.
Blmelendirme ve Biimlendirme lemi
imdi biimlendirme ve blmelendirme kavramlarn anladnza gre farkl blmelendirme
ve biimlendirme aralar kullanarak kurulu sabit diskinizin ayarlanmas ilemi ile devam
edelim. Eer sisteme eriiminiz var ise bu tanmlamalar uygulamaya alnz. Korumak
istediiniz diske herhangi bir deiiklik yapmamay unutmaynz. nk blmelendirme ve
biimlendirmenin her ikisi de yok edici ilemlerdir!
Balatlabilir Diskler
Yeni bir PC'yi oluturduunuzu dnn. Sabit diskinizin zerinde bir OS yoktur. Bu nedenle
sabit diski kurmak iin balang gibi bir eye ihtiya vardr. Sistemi balatabilen herhangi bir
yazlm bir iletim sisteminin tanmlanmas ile olur. Balatlabilir OS kurulu bir disket, CD-
ROM veya USB diske ihtiyacnz var.
Balatlabilir bir OS'ye sahip herhangi bir kartlabilir medya genellikle balang aygt veya
balang diski olarak adlandrlr. Sisteminiz balang aygtn durdurur ve ardndan
balang aygtnz blme, biimlendirme ve yeni sabit diskinize OS kurmanz salayan bir
tr OS ykler. Balang aygtlar birok kaynaktan oluur. Tm Windows OS kurulum
CD'leri, Linux kurulum CD'leri balang aygtlardr. Kendi alabilir aygtlarnz, ou
teknisyenin yapt gibi yapabilirsiniz. nk bir balang aygt genellikle tm ileri
yapabilmesi iin ok sayda yararl arala donatlmtr.
Sonraki blmlerde farkl iler iin birok sayda farkl trde balang aygt yapma admlar
anlatlmtr. Bu blmdeki admlardan bir ksmn takip etmek istiyorsanz bir veya iki
balang aygt yapmak amacyla bir sonraki blme gidebilir ve ardndan tekrar buraya
dnebilirsiniz.

Windows Kurulum CD si ile Blmelendirme ve Biimlendirme
Windows kurulum CD'sini balattnzda ve kurulum program henz blmelendirilmemi
bir sabit disk algladnda, size sabit diski blmelemek (ve biimlendirmek) iin bir seri adm
gsterir.
Tek Blme

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 292
En genel blmelendirme senaryosu, yeni ve bo bir diski, tek ve balatlabilir C: diskine
dndrmeyi kapsar. Bu amac baarmak iin tm diski birincil blme yapmanz ve ardndan
onu aktif yapmanz gerekir. Tek, yeni teknoloji, 200 GB'lk bir sabit diski blmelendirme ve
biimlendirme ilemini izleyelim.

Windows kurulumu bir Windows kurulum CD-ROM'undan al yaplarak balar. Kurulum
program CD'den otomatik olarak balar. Kurulum ncelikle baz gerekli dosyalar ykler. Bu
srada size bir ekran grntler. Bu blmelendirmenin nasl balad hakknda size bir
ipucudur!
Yeni Windows kurulumu balatmak iin ENTER tuuna basnz ve ana blmelendirme
ekrann grmek amacyla lisans szlemesini kabul ediniz. "Blnmemi Alan" diyen ara
ubuu disktir.
Windows kurucusu olduka zariftir. Bu noktada ENTER'a basarsanz tekli birincil blme
olarak sabit diski blecek, onu aktif yapacak ve Windows'u sizin iin kuracaktr. Bunun
yerine bir blme oluturmak iin C'ye basnz. Kurulum size ne kadar byklkte blme
yaplacan sorar. stediiniz herhangi bir boyutta bir blmeyi 8 MB'dan tm disk boyutuna
kadar yazarak oluturabilirsiniz. Bu durumda disk boyutu 204789 MB'dr. ENTER'a basarak
tm diski tek bir C: diski yapalm.
Ta-dam! Diski blmelendirdiniz! imdi Windows size bu diski nasl biimlendirmek
istediinizi sorar. Belki soruyorsunuzdur temel diske kar dinamik nerede? Windows'a
uzatlm yerine birincil blmeyi oluturmak istediinizi nerede sylyorsunuz? Onu nerede
aktif olarak ayarlayacaksnz?
Windows kurulumu, sizin yerinize daima ilk blmeyi birincil yapmas ve onu aktif ayarlamas
gibi birok sayda varsaymda bulunur. Kurulum ayn zamanda tm sabit diskleri temel
diskler yapar. Eer istiyorsanz, sonradan onu dinamik diske dndrmek zorundasnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 293
Biimlendirmek iin NTFS'yi sein. abuk veya tam seenei bu ii yapacaktr. abuk
biimlendirme isminden de anlald gibi abuktur fakat tam seenei eksiksizdir ve bylece
daha gvenlidir. Windows diski biimlendirdikten sonra kurulum C: diskine yeni Windows
kurulumunu kopyalamaya devam eder.
ki Blme
Evet, bu elenceli idi! Baka bir yeni Windows kurulumunu bir miktar daha karmak
blmelendirme ile yaparken daha ok eleneceiz. Bu kez yine 200 GB sabit diske sahipsiniz.
Fakat diski kabaca her biri 66 GB'lk src harfine ayrmak istiyorsunuz. Bu, 66 GB'lk
bir adet birincil blme ve ardndan 133 GB uzatlm blme yapmanz ve ardndan bu
uzatlm blmeyi her biri 66 GB'lk iki adet mantksal srcye ayrmanz anlamna
gelmektedir.

Windows kurulumu ana blmelendirme ekrannda yeni blme oluturmak amacyla nce C'ye
basn fakat bu kez 204789 y 66666 ile deitirin. Bu size yaklak 66 GB'lk bir blme
verecektir. ENTER'a bastnzda blmelendirme ekran aadaki ekle benzemelidir.
Kurulum program size sylemese dahi blme birincildir.
Diskin 3'de 2'sinin hala blnmemi alan olduuna dikkat edin. Seimi bu seenee doru
aaya kaydrn ve sonraki blmeyi oluturmak iin C'ye basn. Bir kere daha blme boyutu
ekrannda 66666 girin ve ENTER'a basn.
Neredeyse tamamen blmelenmi diskinizi grmek iin dier iki durumda yaptnz gibi son
blmenizi oluturun. rnein bir adan gereki olmadna dikkat ediniz. Tipik bir PC'de
disk zerinde asla herhangi bir blmelendirilmemi alan brakmaksnz.
Windows kurulumu size blme yaptnz gstermesine ramen gerekte sadece iki adet
yaptnz: C: olan birincil blme ve daha sonra uzatlm blmede iki adet mantksal src (D:

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 294
ve E:). Bir kez daha son iki basamak olan biimlendirme bu blmde sonraki ksm iin
ayrlmtr.
adet src harfi oluturdunuz. Kurulum esnasnda yalnzca Windows'u kurduunuz diski
blmelendirmeniz gerektiini aklnzda tutunuz.
Kurulum program blmeleri oluturduu gibi onlar kolaylkla silebilirde. rnein, eer hali
hazrda blmeleri olan bir sabit disk kullanyorsanz silmeyi dndnz blmeyi seiniz
ve D harfine basnz. Bu Windows'un size fikrinizi deitirmek iin verdii son ans
diyalogunu ekrana getirir. Blmeyi silmek iin L'ye basnz.

Blmeler ve Src Harfleri
Blmelendirme konusunda yeni olan insanlar src harfinin blmelendirme
oluturulduunda "disk zerine yakldn" dnrler. Bu doru deildir. Blmeler, src
harflerini her balang durumunda alrlar. Fakat Windows eer isterseniz C: srcsnden
baka herhangi bir src harfini balang sralamasn umursamadan deitirmenize izin
verecektir. Eer PATA srcler kullanyorsanz sabit disklerin harflerini alma dzeni u
ekildedir:

1. Bi r i nci l mast er di ski n bi r i nci l bl mesi
2. Bi r i nci l sl ave di ski n bi r i nci l bl mesi
3. kincil master diskin birincil blmesi
4. kincil slave diskin birincil blmesi
5. Bi r i nci l mast er diskin uzatlm blmesindeki tm mantksal srcler
6. Birincil slave diskin uzatlm blmesindeki tm mantksal srcler
7. kincil master diskin uzatlm blmesindeki tm mantksal srcler
8. kincil slave diskin uzatlm blmesindeki tm mantksal sr cl er

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 295
Eer SATA diskler kullanyorsanz, bu sralama yine mevcuttur. Fakat SATA artk master
slave kavramn kullanmadndan src harfi CMOS'da ayarladnz dzene gre
olmaktadr:
1. Balang sralamasndaki ilk diskin birincil blmesi
2. Balang sralamasndaki ikinci diskin birincil blmesi
3. Balang sralamasndaki nc diskin birincil blmesi
Geri kalan SATA disklerin tm birincil blmeleri iin balang sralamasn takip etmeye
devam edin!
4. Balang sralamasndaki ilk diskin uzatlm blmesindeki tm
mantksal srcler
5. Balang sralamasndaki ikinci diskin uzatlm blmesindeki tm
mantksal srcler
6. Balang sralamasndaki nc diskin uzatlm blmesindeki tm
mantksal srcler
SATA disklerin geri kalan tm mantksal blmeleri iin balang sralamasn srdrmeye
devam edin!
Eer hem PATA hem de SATA diskleriniz varsa, baz eyler bir miktar daha karmaklar ve
balang sralamas anakartnza bal olur. PATA ve SATA'nn her ikisini destekleyen ilk
nesil anakartlar daima nce PATA diskleri ardndan SATA diskleri balatmanz iin sizi
zorlard. Daha sonra PATA ve SATA'nn her ikisini destekleyen anakartlar CMOS ierisinde
sistem tarafndan grlen sabit diskler, CD, disket srcler ve hatta USB aygtlar gibi
aygtlarn tmn gsteren zel bir ayara sahip olacaklard.
Bu sistemlerde balang sralamas sadece PATA veya SATA olan diskler tarafndan deil
listedeki sabit disklerin sralamas ile de tanmlanr. Dier aygtlar src harflerini sabit
disklerden sonra alrlar. Eer C: srcs olmasn istediiniz zel bir disk var ise onu listenin
bana tamalsnz.
Balangta sistem src harflerini atamak iin bu sralamay kullanr. rnein, eer bir adet
birincil blmeli ve bir mantksal srcl bir adet uzatlm blmeye sahip tek bir src
kurmak istiyorsanz balangta birincil blme C: olacak ve mantksal src D: olacaktr.
Bir adet tekli bir birincil blmeye sahip ikinci bir disk kurduunuzda bu deiir. Sistem
ncelikle birincil master zerindeki birincil blmeyi bulur ve daha nce olduu gibi ona C:
harfini atar. O ardndan herhangi baka bir birincil blmeyi aramaya devam eder, birincil
slave zerinde birincil blmenin bulunmasyla bu birincil blmeye D: harfi atanr.
Herhangi baka bir birincil blme daha grnmediinde tekrar birincil master diske geri
dner, imdi uzatlm blmelerdeki mantksal srcleri arar. Bir adet mantksal src bulur
ve ona E: harfini atar. Eer sistem birincil master zerinde iki adet mantksal src bulursa
onlar E: ve F: harflerini alrlar. Src harfi E:'nin uzatlm blmedeki bir mantksal
srcye verilmesiyle sistem olas uzatlm blmelerdeki daha fazla mantksal srcleri
arayarak listenin aasna doru devam eder.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 296
Disk Ynetimi
Blmelendirme ve biimlendirme iin hakiki ara "disk ynetimi" yazlmdr. Disk ynetimi,
kullanl bir ara ierisinde bir sabit diske yapmak istediiniz her eyi yapmanz salar.
Denetim masasna giderek veya "Bilgisayar Ynetimi" uygulamasn aarak disk ynetimine
eriebilirsiniz. Eer daha iyi iseniz "altr" kmsna "diskmgmt.msc" yazp ENTER'a
basabilirsiniz. Windows 2000, XP ve Vista Disk Ynetimi ile gelir.
Disk ynetimi sadece Windows ierisinde alr. Bu nedenle disk ynetimini bir balang
aygtndan kullanamazsnz. Baka bir deyile eer Windows'u kurulum'CD sinden
kurarsanz, alr durumda grdnz kurulum program ierisine zel
blmelendirme/biimlendirme yazlmn btnletirmelisiniz.

Disk ynetiminin nemli ilgin ksmlarndan birisi disk balatmadr. Windows sistemindeki
her sabit diskin disk zerine yerletirilmi zel bir bilgisi vardr. Bu balatma bilgisi "bu
diskin bu sisteme ait olduunu" syleyen tanmlayclar ve bu sabit diskin sistemde ne
yaptn tanmlayan dier bilgileri ierir. Eer sabit disk RAID dizisinin bir paras ise onun
RAID bilgisi balangta depolanr. Eer o karlanm ynn bir paras ise bu da orada
depolanr. Tm yeni diskler onlar kullanmadan nce balatlmaldr. Windows sistemine
ekstra bir sabit disk taktnzda ve disk ynetimini balattnzda o yeni diski alglar ve
"Sabit Disk Balatma Sihirbaz"n altrr. Eer sihirbazn almasna izin vermezseniz disk
bilinmeyen olarak listelenir.
Bir diski balatmak iin disk ikonuna sa tula tklayn ve "Balat" sein. Bir kez disk
balatldnda diskin durumunu grebilirsiniz. Sorun zmek iin kullanl bir aratr.
Yeni kurulmu bir disk daima temel bir disk olarak ayarlanr. Temel diskleri kullanmann baz
kullanl zellikleri karmaktan baka yanl bir taraf yoktur. Blme oluturmak iin diskin
ayrlmam ksmna sa tula tklayp "Yeni Blme"yi sein. Disk ynetimi birincil veya

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 297
uzatlm blmeyi semenizi salayan "Yeni Blme Sihirbaz"n altrr. Daha sonra tercih
ettiiniz blme boyutunu belirleyebileceiniz ekran grrsnz.

Eer birincil blme oluturmay seerseniz, sihirbaz size blmeye bir disk harfi vermek
isteyip istemediinizi sorar. Onu var olan bir blmeye bir klasr olarak balayn veya hibir
ey yapmayn. Eer uzatlm blme oluturmay seerseniz, bir onay ekran alrsnz ve diyk
Ynetimine geri dndrlrsnz. Neredeyse tm durumlarda biz birincil blmelere bir
src harfi veririz.
"Yeni Blme Sihirbaz"nn son ekran, size bu blme iin kullanmak istediiniz
biimlendirme (format) trn sorar. Eer blmeniz 4 GB veya daha az ise onu FAT, FAT32
veya NTFS olarak biimlendirebilirsiniz. Eer blmeniz 4 GB'dan fazla fakat 32 GB'dan az
ise srcy FAT32 veya NTFS yapabilirsiniz. Windows 32 GB'dan daha byk herhangi bir
blme iin NTFS gerektirir. FAT32 2 TB'a kadar blme desteklemesine ramen Microsoft
byk blmelerde bu snr oluturarak NTFS kullanmanz ister. Byk sabit disklerin olduu
bu gnlerde NTFS'den baka bir ey kullanmann iyi bir nedeni yoktur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 298

Bu ekranda tamamlamanz gereken birka ilem daha var. Eer isterseniz yn etiketi
ekleyebilirsiniz. Ayn zamanda gruplarnzn (ayrma birimi boyutu) boyutunu da
seebilirsiniz. Varsaylan grup boyutunu deitirmenin bir sebebi yoktur. Bu nedenle onu bo
verin. Fakat eer hzl biimlendirme kutucuunu seerseniz biimlendirme hzn elbette
artrabilirsiniz. Bu yntem, sabit diskinizi her grubu kontrol etmeden biimlendirir. Hzldr,
fakat biraz da risklidir. Buna karn yeni sabit diskler fabrikadan neredeyse hi hatasz
gelmektedir. Bu nedenle kullanp kullanmayacanza karar vermelisiniz.
Son olarak eer NTFS seerseniz, dosya ve klasr sktrmasn aktifletirebilirsiniz. Eer bu
seenei seerseniz bu blme zerindeki dosya veya klasr zerine sa tula tklayarak onu
sktrabilirsiniz. Bir dosya veya klasr sktrmak iin sktrmak istediiniz bir tanesini
seiniz. Sa tklaynz ve "zellikler"i seiniz. Ardndan sktrmay amak veya kapatmak
iin "Gelimi" dmesine tklaynz. Sktrma ilemi, dolan bir sabit disk zerine alan
amak iin kullanldr. Fakat o ayn zamanda disk eriimini yavalatr. Bu nedenle sadece
ona ihtiyacnz olduunda kullann.
Disk biimlendirmeyi bitirdikten sonra disk ynetimine geri dnersiniz ve deitirilmi sabit
disk manzarasn grrsnz. Eer birincil blme yapmsanz yeni src harfinizi
grrsnz. Eer uzatlm blme yapmsanz bir eyler biraz farkl grnr. Uzatlm
blmeyi bo alan olarak gsterir. nk onun henz mantksal srcs yoktur. Kolaylkla
tahmin edebileceiniz gibi mantksal src oluturmak iin basite uzatlm blmeye sa
tula tklayn ve "Yeni Mantksal Src"y sein. Disk ynetimi yeniden "Yeni Blme
Sihirbaz"n, bu kez bir mantksal src oluturma seenei ile ortaya karacaktr.
Bir mantksal src oluturduunuzda, "Yeni Blme Sihirbaz" otomatik olarak daha nce
birincil blmelerde grdnz dosya sisteminden birini kullanarak blme biimlendirmek
iin ayn seenekleri size sunar. Baka bir onay ekran alrsnz ve ardndan disk ynetimi
konsolu yeni oluturulmu srcy gsterir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 299
Windows'un ilgin bir yn, C: srcs zerinde grnen kk gizemli ayrlmam
blmedir. Yaklak olarak 8 MB'lk bir blgedir bu. Windows'un yeni bir sisteme ilk
kurulumu esnasnda C: srcsn dinamik diske dntrmesi iin ayrd bu bo alan,
Windows kurulum program tarafndan oluturulur. Bunun hibir zarar yoktur ve ok
kktr. Bu nedenle onu yalnz serbest brakn. Eer bir yn yapmak ve onu
biimlendirmek istiyorsanz bunu yapmaktan ekinmeyin.

Dinamik Diskler
Disk ynetiminde, temel disklerden dinamik disk oluturursunuz. Bir kez temel diski dinamik
diske dntrdnzde birincil ve uzatlm blmeler artk yok olur. Dinamik diskler
blmeler yerine ynlara ayrlmlardr.
Temel diski dinamik diske dntrmek iin yalnzca disk ikonuna sa tula tklayn ve
"Dinamik Diske Dntr" sein. lem ok hzl ve gvenli olmasna ramen tersi yle
deildir. Dinamik diskten temel diske dntrme ncelikle sabit diskin tm blmelerini
silmenizi gerektirir.

lk dntrmenizde blmeler yoktur sadece ynlar vardr. Dinamik disk zerine be trde
yn oluturabilirsiniz. Temel (basic), karlanm (spanned), sralanm (striped), aynalanm
(mirrored) ve RAID 5. Buna ramen genellikle Windows 2000 Pro veya Windows XP Pro
ortamnda bunlardan sadece ilk n grrsnz. Daha sonra bu en genel yn trnn
nasl yerine getirileceini reneceksiniz. Son adm bir disk harfinin atamasn veya ynn
bir klasr olarak balanmasn ierir.
Temel Ynlar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 300
Bir temel yn (simple volume) birincil blme gibi davranr. Eer sistemde sadece bir adet
dinamik diskiniz var ise o sadece temel bir yn olabilir. Burada temel ynn geleneksel bir
birincil blme olarak davranabildiine ama ok farkl olduuna dikkat etmek ok nemlidir.
Windows 2000'den nceki herhangi bir Windows srm ierisine, "temel yn dinamik
disk" olarak blmelendirilmi bir sabit diski takarsanz kullanlamaz blme grrsnz.
Disk ynetiminde dinamik disk zerinde herhangi bir ayrlmam alana sa tula tklaynz ve
"Yeni Yn Sihirbaz"n altrmak iin "Yeni Yn" seiniz. Size boyut ve dosya sistemini
gsteren bir seri ekran grrsnz ve baardnz. temel ynl disk ynetimini ekranna
dnersiniz.
Karlanm Ynlar
Dinamik diskler, bir dinamik disk zerindeki herhangi bir ayrlmam alana temel bir ynn
boyutunu geniletmenize izin verir. Ayn zamanda yn tamamen farkl dinamik diskler
zerinde karlanm yn yaratarak ekstra alan yakalama yntemi ile de geniletebilirsiniz.
Geniletmek veya karlamak iin daha byk yapmak istediiniz yn zerine basite sa
tula tklayn ve seeneklerden "Yn Genilet"i sein. Bu size dinamik disk zerindeki bo
alann yerini ve atamak istediiniz artrlm yn boyutunu gsteren "Yn Genilet
Sihirbaz"n aar. Eer oklu diskiniz varsa bu disklerden birine yn kolaylkla
karlayabilirsiniz.
Ynlar geniletme ve karlama yetenei dinamik diskleri altn deerinde kymetli yapar!
Eer yn zerinde bo alan kalmamaya balyorsa basite sisteme baka bir fiziksel sabit
disk ekleyebilir ve yeni diske yn karlayabilirsiniz. Bu src harflerinizi srekli ve
deimeyen ekilde saklar. Bu nedenle programlarnz karmaz ve ilerde ihtiyacnz
olduunda disk alann geniletmenizi salar.
Bir dinamik disk zerinde sadece disk ynetimi konsolunda "en sonda bulunan" deil
herhangi bir temel yn geniletebilir veya karlayabilirsiniz. Basit bir ekilde geniletilecek
yn sein ve istediiniz toplam yna artrn. ekilde, sabit diskin bir blmnde ona
bitiik ayrlmam 2 GB'lk alan bo vererek, ekstra 7.91 GB'a geniletilmi ve "Extended"
olarak adlandrlan bir temel 4 GB'lk yn grlmektedir. Bu 11.91 GB'lk bir yn
oluturdu. Windows'un disk zerinde alanlar brakmayla ilgili sorunu yoktur.
Sralanm Ynlar
Bir PC'de iki veya daha fazla dinamik diskiniz varsa, disk ynetimi onlar sralanm yna
birletirmenizi salar. Sralanm bir yn, oklu disklere doru her bir dosyann bloklarn
sralar. Sralama seti (stripe set) olarak adlandrlan iki veya daha fazla disk kullanarak
sralama ncelikle bir diskin belirli sayda grubuna veriyi yazar ardndan sonrakine ve
sonrakine eklinde devam eder. Bu verinin ilenmesini hzlandrr. nk sistemin veri
okuma veya yazmas iin ok ksa sre beklemesi gerekir. Sralamann dezavantaj sralama
setindeki herhangi bir diskin hata vermesi durumunda sralama setindeki tm verilerin
kaybolmasdr.
Sralanm bir yn oluturmak iin disk zerinde kullanlmam alana sa tula tklaynz ve
"Yeni Yn" ve ardndan "Sralanm" seiniz. Sihirbaz size sralama iin baka disk
eklemek isteyip istemediinizi soracaktr ve baka dinamik diskler zerinde iki adet
ayrlmam alan semeniz gerekecektir. Dier ayrlmam alanlar seiniz ve yeni sralanm

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 301
yn oluturana kadar geri kalan boyutlandrma ve biimlendirme ekranlar boyunca devam
edin.
ekildeki iki sralama farkl boyutlarda grnyor. Fakat eer daha dikkatli bakarsanz her
ikisinin de 4 GB olduunu grrsnz. Tm sralamalar her disk zerinde ayn boyutta
olmaldr.
Balama Noktalar
Dinamik olmann tm avantajn alamayan bir disk, iletim sistemini ieren disktir. Yani sizin
birincil master C: diskiniz. Onu dinamik yapabilirsiniz. Fakat o hala geniletme ve karlama
gibi harika dinamik olaylarn tmn yapmanza izin vermeyecektir. Eer C: srcnz
doldurmaya baladnzda onu kullanamyorsanz, bir yna daha fazla yer ayrma
yeteneinden iyi olan nedir? Bu diske ekleme yapamyorsanz sadece onu daha byk olan
yenisi ile deitirme seeneine sahipsiniz yle deil mi?

Asla! Daha nce bir src harfi yerine bir dosya olarak bir diski balama fikrinden
bahsetmitik ve buras onu yapmanz gereken yerdir. Bir yn balama noktas (veya basite
balama noktas) bir yn veya blmeye iaret edebileceiniz var olan ynn dizin
yapsndaki bir yerdir. Balanm yn bir klasr gibi davranacaktr fakat dizin yapsnn bu
parasnda depolanm olan tm dosyalar balanm yna gidecektir.
Diski blmelendirdikten ve biimlendirdikten sonra ona bir src harfi veremezsiniz; onun
yerine C: srcs zerindeki bir klasre yn balayabilir ve onu baka bir klasrden daha
fazla bir ey yapamazsnz. Programlar klasrne yaptnz gibi bu klasre programlar
ykleyebilirsiniz. Onu veri dosyalarn veya yedeklenmi sistem dosyalarn depolamak iin
de kullanabilirsiniz. Bu yzden fonksiyon ierisinde yeni sabit disk, C: srcsnn

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 302
kapasitesine kolay bir ekilde geniletir bylece ne sizin ne de mterinizin oklu src
harfleri ile uramanza asla gerek yoktur.
Balama noktas oluturmak iin dinamik bir diskin ayrlmam blm zerine sa tula
tklaynz ve ardndan "Yeni Yn" seiniz. Bu "Yeni Yn Sihirbaz"n aar. kinci ekranda
bir src harfinden ziyade bir balama noktas seebilirsiniz. NTFS formatl bir disk
zerinde bo bir klasr aratrn veya yeni bir klasr oluturun.
Balama noktalar ile Microsoft, dramatik olarak sizin sabit disklerle alma eklinizi
deitirdi. Artk Windows'un CD-ROM srcsnn izini kaydetmesine neden olan src
harfleri eklemenin tekdzeliine skp kalmayacaksnz. Mteriler sadece bir miktar daha
fazla alan istediklerinde onlarn kafalarn oklu src harfleri ile kartrmak zorunda
deilsiniz. Kk sabit diskleri bugnn bilgisayarlarnn fonksiyonel bir paras yaparak
yeniden canlandrabilirsiniz. Windows 2000 ve XP'deki disk ynetimi konsolu ile Microsoft
buna sahiptir.

Bir Blmeyi Biimlendirmek
"Bilgisayarm"daki her Windows blmesi/ynn biimlendirebilirsiniz. Yalnzca src
ismine sa tula tklayn ve "Biimlendir"i sein. Size kullanmak istediiniz dosya sistemini,
grup boyutunu, yn etiketini koyacanz yeri ve iki dier seenei soran bir diyalog kutusu
greceksiniz. "Hzl Biimlendir" seenei Windows'a gruplar test etmemesini syleyen ve
aceleniz olduunda ok ie yarayan bir seenektir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 303
"Sktrmay Etkinletir" seenei Windows'a kullanclara klasrleri ve dosyalar sktrma
yetenei vermesini syler. ok iyi alr fakat sabit diskinizi yavalatr.
Disk ynetimi, Windows 2000, XP ve Vista iin bugnlerde tercih edilen biimlendirme
aracdr. Bir dinamik disk zerinde yeni bir yn veya bir temel disk zerinde yeni bir blme
olutururken "Yeni Yn Sihirbaz" size hangi tr biimlendirmeyi kullanmak istediinizi
soracaktr. Eer baz eski alardan kalma Windows srm ile Windows XP veya Windows
Vista kullanarak ift nykleme yapmak isteyen nadir ve garip insanlardan deilseniz daima
NTFS kullannz.
Tm OS kurulum CD-ROM'lar OS kurulumunun bir paras olarak blme ve biimlendirme
yapar. Windows basit bir ekilde size diski blme ve ardndan biimlendirmeyi grntler.
Ekranlar okuyun baarrsnz.

RAID ile Veri Korumas
Tecrbeli teknisyenlere sorun; "Bilgisayardaki en pahal para nedir?". Alacanz cevap ayn
olacaktr; "Veri!". Bilgisayardaki en pahal aygt dahi en fazla birka yz dolara
deitirebilirsiniz. Ama kritik bir veri paha biilemezdir.
Veri bilgisayarn kraldr ve veri kaybetmek ok ktdr. O yzden bunu nlemenin yolunu
bulmak gerekir. Tabi ki yedekleme (back-up) yapabilirsiniz ama ya sabit diskte sorun olursa.
Sistemi kapatmanz, yeni bir sabit disk yklemeniz, iletim sistemini tekrar yklemeniz ve
yedeklenmi verileri geri yklemeniz gerekmektedir. Bu iyi bir yntem tabi ki. Ama yeterli
zamannz varsa ve sistemi kapatmann maliyetini kaldrabiliyorsanz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 304

Daha iyi bir yntem, sabit diskin lmesi durumunda verilerinizi saklayacak ve sonrasnda
devam edebilmenizi salayacak olan bir sistem olurdu. Bu da yaplabilir tabi ki. Ama bunun
iin tek bir sabit diske gvenmek yerine iki ya da daha ok sabit diski veri saklamak iin
kullanmanz gerekir. Bu iyi grnen bir sistem Peki bunu nasl yapyoruz?
lk olarak, ayn anda iki sabit diske ayn anda okuma yazma yapabilen sra d bir sabit disk
kontrol birimi yklemeniz gerekmektedir. ki srcdeki veri de her zaman ayn olacaktr.
Srclerden biri birincil (primary) src olacak, dier ise ayna (mirror) src. Normal
durumda ayna src kullanlmayacak sadece birincil src, birincil srcnn kmesi
durumunda ise ayna src kullanlacaktr. Bu ekilde iki srcye ayn anda okuma ve
yazma ileminin yaplmasna disk aynalama (disk mirroring) ad verilir.
Eer veriyi daha da gvence altna almak istiyorsanz, her src iin ayr bir kontrol birimi
de kullanabilirsiniz. ki kontrol birimli iki srcl sistem, birincil srcnn kontrol
biriminde sorun yaandnda dahi almaya devam edecektir. Bu sper src aynalama
ilemine disk ikizleme (disk duplexing) ad verilir. Disk ikizleme ayn zamanda daha hzldr
da. nk kontrol birimi ayn veriyi iki kere yazmak zorunda kalmaz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 305
Her ne kadar ikizleme yntemi daha hzl olsa da, bu iki sistem de klasik tek sabit disk tek
kontrol birimi sisteminden yavatr. oklu src kullanarak sabit disk eriim hznz
arttrabilirsiniz. Disk stripping (denkliksiz) veriyi (en az iki adet olmak zere) srcler
arasnda datmaktr. Disk stripping tek bana hibir veri gvenlii salamaz. rnein kk
bir Microsoft Word dosyas ykleseniz, dosya paralara blnecektir. Dosyann yars bir
srcye, dier yars dier srcye yklenecektir.
Disk stripping ynteminin tek getirisi hzdr. Sabit disklere okuma/yazma yapmak iin hzl
bir yntemdir. Ancak srclerden birinin hata vermesi durumunda btn veri
kaybedilecektir. Disk stripping dikkatli kullanlmas gereken bir yntemdir. Veriyi kaybetme
riski hzla birlikte ykselmektedir.
Denklikli disk stripping, bu ynteme , disklerden birinin hata vermesi durumunda verinin geri
kazanlmas iin kullanlabilecek fazladan bir denklik verisi (parity data) eklemektedir. Bu
sayede veri korumas salamaktadr. Denklikli disk stripping iin en azndan sabit disk
gerekmektedir ancak genelde pratikte ten fazla disk kullanlr. Bu yntem disk stripping ve
disk aynalamay birlikte kullanr. Hem veri korumas salayabilir, hem de olduka hzldr.
A sunucularnn ounda bu yntemin trleri kullanlmaktadr.

RAID Trleri ve Uygulanmas
980lerde Berkeleydeki birka akll aratrmac, oklu src kullanarak hz artrm ve veri
gvenliini salamann tekniklerini gelitirdiler. RAID, yani disks bamsz disk bolluu
dizisi (redundant array of independent) 0dan 6ya yedi tane seviyede gerekletirilmektedir.
RAID 0 (Disk Stripping): En azndan iki src gerektirmektedir. Her hangi bir
gvenlik sunmaz. Disklerden birinin kmesi durumunda veri kaybedilir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 306
RAID 1 (Disk aynalama / ikizleme): En azndan iki src gerekmektedir. ift olmak
kouluyla herhangi bir sayda srcyle de alabilir. RAID 1 gvenlik konusunda
baarldr. Ancak yer israf sz konusudur. 100 GB veri saklamak iin iki adet 100
GB sabit disk gerekmektedir.

RAID 2 (oklu Denklik Srcsyle Disk Stripping): RAID 2 sama bir fikirdi ve
hibir zaman pratik olarak kullanlmad. Bunu es geebiliriz.
RAID 3 ve 4 (Adanm Denklik ile Disk Stripping): Adanm (dedicated) veri
srcleri ve denklik srclerinin kombinasyonudur. kisi arasndaki fark (3 ile 4)
nemsizdir. RAID 2nin tersine bu ikisi gerek dnyada kullanm ans yakaladlar
ama ksa srede RAID 5 bunlarn yerini ald.
RAID 5 (Bltrlm Denklik ile Disk Striping): RAID 5 veri ve denklik bilgisini
srclere datr. Bu veri gvenliini salayabilmenin en hzl yoludur. RAID 5 en
yaygn kullanlan RAID uygulamasdr ve en azdan src gerektirmektedir.
Src alann da daha verimli kullanmaktadr. Mesela adet 200 GB diskiniz varsa
toplam kapasiteniz 400 GBdr. 4 tane 200 GB diskiniz varsa toplam kapasiteniz 600
GBdr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 307

RAID 6 (Fazladan Denklik ile Disk Striping): RAID 5 sistemde sabit disklerinizden
birini kaybederseniz veriniz sorunlu diski deitirip dizini tekrar oluturana kadar
byk risk altndadr. RAID 6, RAID 5in fazladan denklik verisi eklenmi halidir.
RAID 6 iin en azndan be src gerekmektedir. Ama bu sayede iki srcye kadar
kaybetmeniz halinde dahi sorun yaamazsnz. RAID 6nn poplaritesi daha byk
dizi kullanmak isteyenler sayesinde artmaktadr.
lk RAID seviyeleri tanmlandktan sonra, baz reticiler farkl RAIDleri birletirme fikriyle
geldiler. rnein iki ift striping uygulanm diski alp iftleri aynalarsanz ne olur? Bu
durumda RAID 0+1 sisteminiz olacaktr. Ya da (buray dikkatli okuyun) iki ift aynalanm
srcnz varsa ve bunlar striping yaparsanz ne olur? Bu durumda da RAID 1+0 ya da
yaygn kullanlan adyla RAID 10 sisteminiz olur.
Farkl RAID kombinasyonlaryla retilen yeni RAID zmlerine oklu RAID zmleri ad
verilir. oklu RAID rnekleri de gerek dnyada kullanm alanna sahip olsalar da, RAID 0, 1
ve 5 tekli zmlerine kyasla ok nadirdirler.
RAIDin Uygulanmas
RAID seviyeleri veri gvenlii ve hz iin fakl yntemler sunar. Bu yntemlerin nasl
uygulanacana deinmezler. Gerekten de binlerce farkl yntem RAID kurulumunda
kullanlabilir. Kullanlacak yntem byk lde istenilen RAID seviyesine, kullanlan
iletim sistemine ve mali duruma baldr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 308

Btn RAID yntemleri iin balang noktas ayndr. Bir ekilde en azndan iki sabit diski
balayarak bir RAID dizisi oluturmak. Yllar boyunca RAID 0 ve 1 dnda RAID kullanmak
isteyenlerin tek seenei eski, gzel SCSI sistemiydi. SCSInin zincir yaps ve tek kontrol
birimiyle ok cihaz destei onu RAID sistemler iin doal seenek haline getirmekteydi.
SCSI srcler harika RAID dizileri oluturmaktadrlar. Ancak SCSI srclerinin ve RAID
destekli sunucu adaptrlerinin pahal olmalar yznden (byk dosya sunucular gibi) ok
kritik sistemler dndaki sistemler RAIDden uzak durdular.
Son birka yl iinde ATA teknolojilerindeki gelimeler ATAy SCSI src teknolojilerine
RAID dizileri iin bir alternatif konumuna getirdiler. zellemi ATA RAID kontrol kartlar
15e kadar ATA RAID dizilerini desteklemektedirle. Bu en karmak RAID ihtiyalarna bile
fazlasyla yeterlidir. Bunlara ek olarak SATA srclerin hotswap (annda takp karma)
zellii SATA srclerin ksa srede RAID iinde baskn konuma geleceini
garantilemektedir. Fiyat ve performans asndan SATAy incelediimizde, SCSIn
gnlerinin sayl olduu dnlebilir.
Yeterli sayda sabit diskiniz olduunda soracanz soru, diziyi kontrol etmek iin donanm m
yazlm m kullanacanz olacaktr. ki seenei de inceleyelim.
Donanm Yazlma Kar
Btn RAID uygulamalar yazlmsal ya da donanmsal olarak incelenir. Eer cret faktr
performanstan nemliyse yazlm n plana kar. Veri gvenlii ve hz sz konusu olduunda
ise donanm kullanlr.
Yazlmsal RAID kullanm iin zel kontrol birimlerine gerek yoktur. Normal ATA kontrol
biriminizi ya da SCSI sunucu adaptr kullanlarak RAID dizisi yazlm yardmyla
oluturulabilir. Ancak "akll" bir yazlma ihtiyacnz olacak. En yaygn kullanlan yazlm
Windows 2000 Server ve Windows Server 2003 ile birlikte gelen tmleik RAID yazlmdr.
Windows Server versiyonlarnda gelen bu zellikle disk ynetimi programndan srcleri
RAID 0, 1 ya da 5 olarak ayarlayabilirsiniz. Yazlm ATA ve SCSI uyumludur. Windows
2000 Pro ve Windows XP Pro'da sadece RAID 9 destei vardr.
Windows disk ynetimi mevcut tek RAID yazlm deil. Pek ok nc parti yazlm
Windows ve dier iletim sisteminde alp RAID destei sunmaktadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 309
Yazlmsal RAID demek, iletim sisteminin btn RAID ilemlerinden sorumlu olmas
demektir. Bu durum kk RAID ilemleri iin i gren bu sistem iletim sistemine ar
yklenmeye yol aabilmektedir. Bu da yavalamalara neden olacaktr. Gerekten ciddi bir
zm gerektiinde, kullanclarn bir sorunun olduunu anlamayacaklar bir RAID sistemine
ihtiyacnz olduunda zm donanmsal RAIDdir.
Donanmsal RAIDin ekirdeinde bir akll kontrol birimi bulunur. Bu, SCSI sunucu
adaptr ya da RAID fonksiyonlarn da yrten bir ATA kontrol birimidir. Normal ATA
kontrol birimi ya da SCSI sunucu adaptrlerinin tersine bu yongalar "RAID dilinde
konumay" bilirler.
Gerek dnyadaki RAID sistemlerinin ou donanmsaldr. Bunlarn neredeyse tamam
hotswap desteklidir. Bbir srcy iletim sistemini rahatsz etmeden takp kartabilirsiniz.
Hotswap donanmsal RAIDde ok yaygndr.
Donanmsal RAID, iletim sistemi tarafndan grnmez ve kullanlan yonga setine gre
birka farkl ekilde ayarlanr. RAID sistemlerinin ou Flash ROM uygulamasyla birlikte
gelir. Eriim al srasnda CMOSdan sonra iletim sistemi yklenmeden nce salanabilir.
ekilde donanmsal RAID uygulamas iin tipik bir firmware program grnmektedir.
Kiisel RAID
ATA RAID kontrol yongalarnn fiyatlarnn ciddi ekilde dmesiyle birlikte son birka yl
iinde anakarta tmleik ATA tabanl donanmsal RAID yaklamnda bir patlama
yaanmaktadr. Her ne kadar bu "anakartta ATA RAID" paralel ATA ile balasa da,
SATAnn geliiyle birlikte anakartlarda tmleik RAID uygulamas son derece
yaygnlamtr.
Her ne kadar bu kiisel RAID uygulamas yaygn olsa da pek kullanlmamaktadr, nk bu
uygulamada sunulan genellikle yalnzca RAID 0 ya da RAID 1dir. Eer gerekten RAID
sistemi kullanmaya niyetliyseniz biraz daha paraya kyp RAID 5 destekli bir kontrol birimi
almanz tavsiye ederim.
Gelecek RAID
RAID 20 yldr bizimledir. Ancak son dnemdeki gelimelere kadar yalnzca byk
sistemlerin ve derin (ve dolu) ceplerin kullanmndayd. 20 yllk sre ierisinde bir dizi
faktr RAIDi hem byk sunucular hem de ortalama masast bilgisayarlar iin bir
gereklie dntrd. RAIDin ok ok ucuzladn ve herkesin bilgisayarnda olduunu
dnn. Bir daha hi kimse nemli verilerini kaybetmeyecek. Bunun dncesi bile
heyecanlandryor

Sabit Diskleri Koruma ve Bakm
Sabit diskler, karmak mekanik ve elektriksel aygtlardr. Dakikada binlerce dngyle dnen
plaklar ile onlar ayn zamanda s ve titreim retirler. Tm bu faktrler sabit diskleri hataya
yatkn hale getirir. Bu konu ierisinde sabit diskinizi salkl tutacak olan baz temel koruma

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 310
ilemlerini renecek ve bir sabit disk hata verdiinde, bu kanlmaz rnek iin onlar tamir
etmek amacyla ne yapabileceinizi de reneceksiniz.
Koruma
Sabit disk koruma iki farkl fonksiyona blnebilir; diski ara sra hatal gruplar iin kontrol
etmek ve hzl eriilebilsin diye diskin zerindeki veriyi organize ekilde tutmak.
Hata Denetimi
Sabit disk zerindeki kiisel gruplar bazen ktleir. Bunun olmasn nlemek iin
yapabileceiniz bir ey yoktur. Bu nedenle disk zerindeki kt gruplar sk sk kontrol
etmeniz nemlidir. Bu denetimi gerekletirmek iin kullanlan aralara genellikle hata
denetim yazlmlar denmektedir. Bunun iin iki eski Microsoft arac "Scandisk" ve CHKDSK
(Checkdisk), halen sklkla kullanlmaktadrlar.

Bu yazlmlarn ismi ne olursa olsun her biri ayn ie yarar. Ara kt gruplar bulduunda
onlarn etrafna portakal renkte konilerin elektronik edeerini koyar. Bylece sistem bu kt
gruplarn ierisinde veri koymaya almaz.
ou hata denetim arac yalnzca kt kme kontrolnden daha ok ey yapar. Tm
srclerin dosya adlarnn geersiz olup olmadna bakar ve onlar dzeltmeye alr.
Adlar olmayan kmeleri arar (bunlara kayp zincirler diyoruz) ve onlar siler. Zaman zaman
st ve alt klasrler arasndaki balantlar kaybolur. Yani iyi bir hata denetim arac her alt ve
st klasr kontrol eder.
Windows 2000 ve Windows XP sisteminde hata denetimine erimek iin "Bilgisayarm"
an, kontrol etmek istediiniz src zerine sa tula tklayn ve srcnn "zellikler"
diyalog kutusunu amak iin "zellikler"i sein. Aralar sekmesini sein ve iki seenei olan
"Disk Denetimi" diyalog kutusunu grntlemek iin "imdi Denetle" dmesine tklayn.
Otomatik olarak dosya sistemi hatalarn dzelt seeneinin yanndaki kutucuu iaretleyin.
Fakat sisteminizde bir sorun olduunu dnmyorsanz "Bozuk sektrleri ara ve onarmaya
al" seeneini kaldrnz. nk bu byk sabit disklerde ok zaman alan bir eydir.
Artk hata denetiminin nasl altracanz biliyorsunuz. Sonraki sorunuz "Ne kadar sklkla
onu altrmalym? olmaldr. Uygun bir koruma plan onu haftada bir altrmay ierir.
Hata denetimi hzldr. Ta ki "Bozuk sektrleri ara ve onarmaya al" seeneini kullanana
kadar. Dolaysyla sisteminizi stn biimde tutmak iin iyi bir aratr.
Disk Birletirme
Kmelerin paralanmas, diskinizin eriim sresini dramatik olarak artrabilir. Aylk
korumann bir paras olarak disklerinizi birletirme fikri iyi bir fikirdir. Disk ynetimi olarak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 311
adlandrlan Windows 2000, XP ve Vista ile alan birletirme aracna birletiriciyi amak
iin "Aralar" sekmesi zerindeki "imdi Birletir" dmesine tklamann dnda, hata
denetimine eritiiniz ekilde de eriebilirsiniz.

Disk birletirme ilemine ilk kez bakldnda izlemesi ilgintir. Bundan sonra onu gece ge
vakitte alacak ekilde planlayn. Srclerinizi haftada bir kez birletirmeniz gerekmesine
ramen en azndan yaklak olarak ayda bir kez birletirmelisiniz ve eer onu her gece
altrrsanz yalnzca birka dakikanz alr. Birletirmeler arasn ne kadar uzun tutarsanz o
kadar uzun srer. Eer disk birletiricisini altrmazsanz, sisteminiz daha yava alr. Eer
hata denetimini altrmazsanz veri kaybedebilirsiniz.
Disk Temizleme
Ortalama sabit diskin ple dolu olduunu biliyor muydunuz? Sabit diskinize kasten
koyduunuz e-mail programnzdan silmeyi reddettiiniz 23.000 e-mail mesaj gibi vr zvr
deil. Bu tr bir p Windows'un sizin iin tuttuu hi grmediiniz tm dosyalardr. Burada
birka rnek grmektesiniz:
p Kutusundaki Dosyalar: Bir dosyay sildiinizde gerekten silinmez. Daha sonra
dosyaya ihtiyacnz olur dncesiyle "p Kutusu"na tanr. p kutumu kontrol
ettim ve 3 GB'lk deerli dosyalar buldum. Bu ok miktarda bir ptr!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 312

Geici nternet Dosyalar: Bir internet sitesine girdiinizde Windows o siteye daha
sonraki eriimin daha hzl olmas iin grafikler ve dier paralarn bir kopyasn tutar.
Bu dosyalar denetim masasndaki "nternet Seenekleri" uygulamasn aarak
grebilirsiniz.
ndirilmi Program Dosyalar: Sisteminiz daima indirecei herhangi bir J ava veya
ActiveX uygulamasnn bir kopyasn tutar. Bunlar da nternet Seenekleri
uygulamasnda grebilirsiniz. Genelde burada sadece birka kk dosya bulursunuz.
Geici Dosyalar: ou uygulama, uygulamann kapatlmasyla silinecek geici
dosyalar oluturur. Bir veya birka nedenle bu geici dosyalar bazen silinmez. Bu
dosyalarn yeri Windows'un srm ile deiir, fakat daima TEMP olarak adlandrlan
bir klasrde bulunur.
Her sabit disk, eninde sonunda ok miktarda gereksiz p ile dolacaktr. Tm Windows
srmleri disklerin kullanlmayan alanlar tkenmeye baladnda kararsz bir ekilde
davranmaya meyillidirler. Neyse ki Windows'un tm srmleri "Disk Temizleme" denilen
etkili bir araca sahiptir. Srasyla "Balat | Programlar | Donatlar | Sistem Aralar | Disk
Temizleme"yi seerek Windows'un tm srmlerinde disk temizlemeye eriebilirsiniz.
Disk temizleme bahsedildii gibi drt tr dosyann temizlenmesini salar (ve baka birka tr
daha). Sabit diskinizde bol miktarda boluk var edebilmek iin disk temizlemeyi ayda bir kez
altrn.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 313
Sorun Giderme
Sabit diskten kaynaklanan bir soruna iaret eden hatadan daha korkutucu bir bilgisayar sorunu
yoktur. Bu konu sabit diskte meydana gelen ok genel sorunlardan bazlarn ve onlarn nasl
dzeltileceini inceler. Bu sorunlar geni kategoriye dalr; kurulum, veri bozulmas ve
len sabit diskler.
Kurulum Hatalar
Bir disk kurulumu ve veriyi nerede saklayaca noktasna varmak drt belirli basamak
gerektirir; balant, CMOS, blmelendirme ve biimlendirme. Bu basamaklardan herhangi
birindeki herhangi bir noktada bir hata yaparsanz disk almayacaktr. Bunun gzellii eer
bir hata yaparsanz her bir adm boyunca geri gidebilir ve sorunu kontrol edebilirsiniz.
Balant:
Bir balant hatas, bir eyin doru bir ekilde balanmamas veya bir eyin kendi fiini
kartmak iin ynetilmi olmas anlamndadr. Bu sorunlar gerekte daima balang
ksmnda kendilerini gsterirler. Burada baz klasikler grlmektedir:
Sabit disk hatas (Sabit drive error)
Sabit disk mevcut deil (No fixed disks present)
HDD kontrolc hatas (HDD controller failure)
Balang aygt mevcut deil (No boot device available)
Disk bulunamad (Drive not found)
rnein bir IDE diske veri kablosunu ters taktnzda bilgisayar diski gremez. Bu mehur
bir hatadr ve bir sabit disk kurmu herkes bu hatay yapmtr. Kabloyu uygun ekilde tekrar
takn ve makineyi yeniden an. G kablolar neredeyse hi balayc deildirler. Eer g
kablosunu ters takarsanz kvlcm eklinde parlak bir grnt ve duman ierisinde diski
bozacaktr. Neyse ki molex balant kablosundaki oluklar bu hatay ok zor hale getirir.
Tm balant sistemini (elektrik dahil) dikkatli bir ekilde denetleyerek ve hatay bularak
balant hatalarn ounlukla dzeltebilirsiniz. Eer HDD kontrolc hatas alrsanz statik
toplama eilimli olduklarndan daima kontrolcy kartn ve tekrar takn. Kontrolcnn
iyimi veya ktm olduunu dorulamak iin bir ekstra kontrolc bulundurmak da iyi bir
fikir olabilir. Kablolar ktleebilir fakat kablo ak bir ekilde yrtlm veya ezilmi olana
kadar bu nadirdir. Eer BIOSunuzun otomatik alglama fonksiyonu varsa onu kullann. Her
ey tam manasyla kurulana kadar diski alglamayacaktr. Bu ok iyi ve abuk balant
dorulama metodudur.
Eer diski henz kurmusanz, jumper ayarlarn kontrol ediniz. Tek bir kontrolc zerinde iki
master veya iki slave diske sahip olamazsnz. Ve baz diskler zerinde 1 disk veya bamsz
ayar olduunu unutmayn!
Ayn kontrolc zerine iki disk kurmak, hata ansn dramatik ekilde artrr. rnein var olan
tek diske bir slave eklemek ilk diskin jumper'nn tek'den master'a dntrlmeye ihtiyac
olup olmadn kontrol etmenizi gerektirir. Slave diskin uygun ekilde takldndan emin
olmanz gerekir. Aksi taktirde disk balangta sistem hatasna neden olacak ekilde alr.
Ek olarak baz ATA diskler uyumsuzdurlar ve ayn kontrolc zerinde almazlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 314
CMOS:
Modern sistemler nadiren CMOS hatas verir. nk otomatik alglama zellii ou
srcy ynetir. Meydana gelen hatalar genellikle iki gruba ayrlr; otomatik alglamay
altrmay unutmak ve otomatik alglamada yanl sektr dntrmesini semek. Burada iki
kural uygulanr. Daima otomatik alglamay altrn ve daima LBA y sein.

Eski sistemler statik elektrik, geniletme kart ekleme ve ok fazla kuvvet ile ap kapama gibi
birok nedenden dolay CMOS verisini kaybederlerdi. Otomatik alglama kullanarak diskin
geometrisinin doru olup olmadn dorulamak hzl bir CMOS kontrolnden baka bir ey
gerektirmez. Buradakiler CMOS sorunlarna iaret edebilen baz en genel hatalardr:
CMOS yaplandrmas uyumsuz (CMOS configuration mismatch)
Hi bir balang aygt yok (No boot device available)
Disk bulunamad (Drive not found)
OS sistemi yok (Missing OS)
Eer otomatik alglama, sz konusu diski grme konusunda hata verirse bu muhtemelen
balant problemidir. Bir tornavida aln ve sistemin ierisine bakn. Bu ayn zamanda sabit
diskinizin S.M.A.R.T fonksiyonlarnn size yardm edebilecei bir zamandr. Diskinizi skn
ve alan bir sistem zerine ekstra bir disk olarak takn. Sabit disk reticisi internet sayfasna
gidin ve onun hata bulma aracn (diagnostic tool) indirin ve altrn. Eer hata mesaj
alrsanz disk lmtr ve verilerinizi her zaman yedekliyorsanz mutlu olmaktan baka
yapabileceiniz baka bir ey yoktur.
Blmelendirme:
Blmelendirme hatalar genellikle iki gruba ayrlr. Tamamen blmenin hata vermesi ve
yanl boyutta veya trde blme yapmak. Bir disk taktktan sonra "Bilgisayarm" ilk
anzda ilk hata trn greceksiniz. Eer onu blmelendirmeyi unutursanz disk sadece
disk ynetiminde grnecek ve "Bilgisayarm" ierisinde grnmeyecektir! Eer blmeyi ok
kk yapmsanz onu dosyalarla doldurmaya baladnzda ak bir ekilde zahmetli hale
gelecektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 315

Blmelendirme hatalarn dzeltmek basit bir ekilde disk ynetimini ap blmelendirmeyi
doru bir ekilde yapmakla olur. Eer yanl ekilde boyutlandrlm diske dosyalar eklemi
iseniz yeniden blmelendirmeden nce onlar geri almay unutmaynz!
Biimlendirme:
Bir diski hatal biimlendirmek diskin veri saklamasn engeller. Windows'da diske erimeye
almak "eriilemez" hatasna neden olur ve C:\ ekrannda mehur "Geersiz Ortam" trnde
hata ile karlarsnz. Diskin biimlendirildiine emin olana kadar diski biimlendirin.
Bozulmu dosyalar geersiz ortam tr hatasn meydana getirirler. Bu blmden sonra
bozulmu veri zerindeki blmlerden birini dzeltmek iin kontrol ediniz.

ou zaman skc bir ekilde biimlendirme yavatr. Fakat bazen diskler "kt sesler"
kartr ve ekrann alt tarafnda deiik hatalar grmeye balarsnz.
Ayrma birimi, bir grup iin olan "biimlendirme" terimidir. Disk kt bir grup zerinde
alr ve onu dzeltmeyi dener. Yllardr teknisyenlere bu hatay birka (610) kez grmenin
hibir anlam ifade etmedii sylenir; her disk birka kt nokta ile gelir. Bu artk doru deil.
Modern ATA diskler gerekte otomatik olarak kt sektrlerle deitirmek iin kullanacaklar
anlaml sayda ekstra sektr gizlerler. Eer yeni bir disk birok kez "Kayp ayrma birimi
kurtarlmaya allyor" hatas verirse diskin ldn ve deitirilmesi gerektiini
dnebilirsiniz. Emin olmak iin sabit disk reticilerinin hata bulma aracn deneyin. Kt
kmeler S.M.A.R.T. tarafndan rapor edilir.
Zihinsel Yeniden Kurma (Mental Reinstall)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 316
Bu hatalarn hepsinin genel bir izgiyi paylatklar gereine odaklann. Yeni bir disk
kurdunuz!. Kurulum hatalar haftadr doru bir ekilde alan sistemde meydana gelmez.
Onlar yeni kurduunuz bir disk ile bir eyler yapmaya altnzda meydana gelir. Eer yeni
kurduunuz disk almyorsa "mental reinstall" yapn.
Disk CMOS otomatik alglamasnda grnyor mu? Hayr? Ardndan kablolar, master/slave
ayarlarn ve gc yeniden kontrol edin. Eer yeniden grnrse diski blme ve
biimlendirmeyi hatrlyor musunuz? Aktif olarak ayarlanmaya ihtiyac var m? Bunlar siz
"mental reinstall" yaparken aklnza gelmesi gereken genel sorulardr. Yllar boyunca binlerce
disk kurmu olsanz bile birok kez diske g kablosunu takma, CMOS'u unutma veya
kabloyu ters takma gibi unuttuunuz eyler olmutur. Bu yzden "Mental Reinstall" gerekten
ie yaryor!

Veri Bozulmas
Her sabit diskin ara sra kiisel sektrlerinde veri bozulabilir. G azalmalar, hatal
kapatmalar, hatal taklan medya ve virsler, baka yzlerce problem bu bozulmaya neden
olabilir. Her durumda bu hata tr Windows alrken grntlenir.
Aadaki Windows hata mesajlarndan birini grm olabilirsiniz:
Belirtilen dosya kayp veya bozulmu (The following file is missing or corrupt)
ndirme yeri bilgisi zarar grm (he download location information is damaged)
Dosya yklenemiyor (Unable to load file)
Eer ekirdek balang dosyalar bozulursa alta aadaki gibi metin hatalar
grebilirsiniz:
COMMAND.COM bulunamyor (Cannot find COMMAND.COM)
letim sistemini balatrken hata olutu (Error loading operating system)
Geersiz BOOT.INI (Invalid BOOT.INI)
Eski programlarda u ekilde hatalar ile alan bir komut ekran grm olabilirsiniz:
Sektr okunacak C: srcsn bulamad Vazge, Tekrar Dene, Yoksay?
Bu sorunlardan herhangi biri iin ilk zm, hata denetim yazlmn altrmaktr. Hata
denetleme boydan boya gidecek, kt kmeleri iaretleyecek ve umarz ki verinizi iyi bir
kmeye tayacaktr.
karmak/Geniletmek (Extract/Expand):
Eer hata denetimi Windows'un yklenmesi iin gerekli olan kritik neme sahip dosyann
yerini deitirmede hata verirse, daima komut satrna bavurup Windows kabin
dosyalarndan dosyay kartmay deneyebilirsiniz. ou Windows program tm dosyalar
CAB (kabin dosyasnn ksaltlm) denilen sktrlm biimde depolarlar. Bir CAB dosyas
birok dosya ierir ve ou kurulum diski ok miktarda CAB dosyasna sahiptir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 317
Bu yolla tek bir hatal dosyay deitirmek iin bilmeniz gereken iki ey vardr. htiyacnz
olan dosyay ieren CAB dosyasnn yeri ve orijinal olan dosya zerine onu kopyalayacanz
dosyay nasl alacanz. Microsoft kurulum CD-ROM'unda CAB dosyalarndan kayp
dosyann yeni bir kopyasn almanz salayan genilet (EXPAND) program bulunur. Ayn
zamanda nasl numaralandrldklarna dikkat edin. Bu programlar anlamann srr budur.

ou durumda bir programn tm CAB dosyalar bir klasr ierisine kmelenmitir. Diyelim
ki OLEPRO32.DLL denilen bir dosyaya ihtiyacnz var. Windows ierisinde bir komut satr
an ve kurulum CD'nizdeki (bu rnekte E: srcs) tm CAB dosyalarn kontrol etmesi u
komut ile iin EXPAND deyin:
EXPAND e: \ I 386\ *. CAB - F: OLEPRO32. DLL
EXPAND, tm CAB dosyalarn inceler ve dosyay bulur. Eer EXPAND komutu hakknda
detaylar grmek istiyorsanz Windows yardmcsn kullann veya komut satrnda EXPAND
/? yazn.
Kt Sektrlerde Bozulan Veri:
Eer disk denetleme yazlmn altrdktan sonra ayn hata grnmeye devam ediyorsa
srcnn kt sektre sahip olma ans yksektir.
Yeni kan tm disklerin neredeyse hepsi kt sektrleri srekli ekilde kontrol eden
btnleik hata dorulama kodu (ECC) gibi bir avantaja sahiptir. Eer ECC kt bir sektr
alglarsa diskin dahili hata haritas ierisine sektr kt olarak iaretler. Bu hata haritasn

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 318
FAT ile kartrmayn. Blmelendirme program FAT yaratr. Srclerin dahili hata haritas
ayrlm disk kafalar zerine fabrikada yaratlmtr ve sistemde grnmez. Eer ECC kt
bir sektr bulursa bilgisayar kt sektr okumaya altnda bozulmu veri hatas alrsnz.
Disk denetim yazlmlar ou zaman bu sorunu dzeltir.
Bununla birlikte ou zaman ECC kt sektrn iyi olduunu dnr ve dahili hata
haritasn yenilemez. Bu durumda disk ierisine giden ve sektr kt olarak iaretleyen bir
programa ihtiyacnz olur. Bu durumda Gibson Research tarafndan gelitirilen etkili SpinRite
yazlm devreye girer. SpinRite ECC'den daha doru bir ekilde sektrleri iyi veya kt
olarak iaretler ve veriyi bozmaz. Bu SpinRite' herhangi bir ey kaybetme korkusu olmadan
altrmanz salar. Ve eer ierisinde veri olan kt bir sektr bulursa, SpinRite genellikle
ok kt hasar grm sektrlerdeki veriyi dahi kurtarma konusunda etkili algoritmaya
sahiptir.
SpinRite olmadan sabit disk reticisi tarafndan salanan bir dk seviyeli biimlendirme
program kullanmalsnz. Biz bir taneye sahip olduunuzu varsayyoruz. Bu programlar
SpinRite'n sabit diskleri agresif ekilde kontrol edip dahili hata haritasn yenilemesi gibi
alrlar. Ne yazk ki bunlarn ou, disk zerindeki tm veriyi siler. Blmelendirilerek,
biimlendirilerek ve her eyi yeniden kurarak en azndan disk kullanlabilir hale gelir.

len Sabit Disk
Fiziksel sorunlar nadirdir fakat olduklarnda ok ktdrler. Eer bir sabit disk hakikaten
fiziksel olarak zarar grrse siz veya herhangi bir servis teknisyeninin onu dzeltmek iin
yapabilecei hibir ey yoktur. Neyse ki sabit diskler hata vermeden ok ar artlarda
almak iin tasarlanmtr.
Fiziksel sorunlar kendilerini iki yolla aa vururlar; ya disk uygun bir ekilde alr fakat
ok ses yapar ya da disk hi almaz.
Tm sabit diskler grlt yapar. Plaka dnnden kaynaklanan vzlt ve sektrlere erien
okuma/yazma kafalarndan kaynaklanan ara sra oluan hafif izilme grlts normaldir.
Fakat eer diskinin aadaki seslerden herhangi birini yapyorsa bozuluyor demektir:
Srekli yksek-eilimli ciyaklama
Seri ekilde taklma, ksa bir durma ve ardndan baka seri bir ekilde taklma
Srekli gcrdama veya grleme
nemli verinizi yedekleyin ve diski deitirin. Windows veriyi yedeklemek iin iyi aralara
sahiptir.
Bir disk grnmediinde hemen fark edersiniz. Eer bu iletim sisteminizi ieren bir disk ise
sistem kilitlenir. Bilgisayar yeniden balatmay denediinizde u hata mesajn grrsnz;
"Hi bir Balang Aygt Mevcut Deil".
Eer bu ikinci disk ise basit bir ekilde "Bilgisayarm" altnda grntlenmeyecektir. Bu
durumda yapacanz ilk ey "Sistem Kurulum" programn altrma ve otomatik
alglamann diski grp grmediine bakmaktr. Eer gryorsa diskin fiziksel bir sorunu

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 319
yoktur. Eer grnmyorsa sistemi kapatn ve HDD kablosunu kartn, ama g kablosunu
bal brakn.
Sistemi yeniden altrn ve diski dinleyin. Eer disk dnyorsa diskin iyi g aldn
bilirsiniz. ou durumda bu diskin muhtemelen iyi olduu konusunda bir ipucudur. Bu
durumda km g kablosu veya yanl yaplm jumper ayarlar gibi daha ok sradan
sorunlar aratrmanz gerekir. Eer disk dnmyorsa baka bir g kablosu deneyin. Eer
hala dnmyorsa ve HDD kablosunu ve jumper'lar birka kez kontrol etmiseniz kart
elektronii ile ilgili bir sorununuz vardr ve disk bozulmutur.

nc Parti Blme Aralar
Disk Ynetimi iyi bir aratr fakat baz durumlar iin snrldr. Piyasadaki gerekten
mkemmel olan birka nc parti ara, size sabit disk belleinizde ihtiyacnz olan
deiiklikleri karlayacak yaplandrma ve yeniden yaplandrma iin inanlmaz esneklik ve
g verebilir.
Her birinin ilgin benzersiz zellii vardr fakat genelde diskinizde bulunan programlarn
veya depolanm verinin silinmesini nleyen blmeler oluturma, deitirme ve silmenizi
salarlar. Enteresan! Bu programlar CompTIA A+ rneklerinde deildirler. Fakat tm PC
teknisyenleri bunlardan en az birini kullanr. Bu nedenle en iyi bilinen rneklerden ne
bakalm; Symantec PartitionMagic, VCOM Partition Commander Professional, ve ak
kaynak Linux arac GParted.
Muhtemelen ok iyi bilinen nc parti blme arac bu yaz yazlrken 8. srme kadar olan
PartitionMagic'dir. Bu her Windows srmn ve yaklak olarak dier tm iletim
sistemlerini de destekler. Bu blmelerinizi verinize zarar vermeden oluturmanza,
boyutlandrmanza, ayrmanza, birletirmenize, silmenize, silmeyi geri almanza ve
dntrmenize izin verir. Ek zelliklerinden bazlar; desteklenen blmeler arasndaki
dosyalar ve klasrleri aratrma, kopyalama veya tama yeteneidir. Yeniden balatmadan,
NTFS kme boyutlarn deitirmeden ve basit sihirbaz kullanarak oklu OS'leri iin yeni
blmeler eklemeden bu ileri yapar.
VCOM, ilgili rnlerden biri olan ok kullanl olan Partition Commander Professional 10'u
sunar. PartitionMagic gibi tm Windows srmlerini destekler ve verinize zarar vermeden
blmeleriniz ile oynamanz salar. ok kullanl zelliklerinin arasnda zarar vermeden
Windows 2000/XP/2003 dinamik diskini bir temel diske dntrme (Windows
2000/XP/2003'n yapamad), NTFS blmesi zerindeki master dosya tablosunu birletirme,
ayn fiziksel disk zerindeki kullanlmayan alan bir blmeden baka bir blmeye tamak,
tanmasn sylediiniz alan miktarna bal olarak blmelerin otomatik bir ekilde
boyutlandrlmas gibi yetenekleri mevcuttur. ekilde, blmeler arasnda kullanlmayan alann
hareket ettirilmesi konusunda Partition Commander diyalog kutusunu grlmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 320

PartitionMagic ve Partition Commander'n tek sorunu paral olmalardr. yi bir rne para
harcamann yanl bir taraf yoktur. Fakat bu ii bedava yapabileceiniz bir ey bulursanz
neden onu denemeyesiniz? Eer benim gibi dnyorsanz GParted olarak bilinen Gnome
Partition Editor' inceleyin.
GParted, inanlmaz gl bir blme editrdr ve cretli blme editrlerinin yapabildii her
eyi yapar fakat cretsizdir. Hala betadr. Bunun anlam o srekli deiiyor ve baz hatalara
sahip durumadr. Eer ekile dikkatlice bakarsanz onun blmeler iin HDA1 veya HDB3 gibi
garip isimler kullandn grrsnz. Bunlar Linux geleneidir ve GParted'n yardm
ekranlarnda iyi bir ekilde dokman haline getirilmitir. Biraz vakit ayrn, Gparted' da
seversiniz.
GParted'n tek sorunu, Linux program olmasdr; Windows srmleri yoktur. Bu nedenle onu
altrmak iin Linux'a ihtiyacnz var. Peki, sabit diskinize tam olarak Linux kurmadan
Windows sitemi zerinde nasl Linux altrabilirsiniz? Cevap basittir, GParted daki kiiler
size GParted' altrabileceiniz Linux'u balatan bir live CD yazmak iin ara verecektir!


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 321
Bir live CD, CD zerindeki tam bir OS'dir. Bunu Windows kurulum diskiniz gibi bir kurulum
CD'si olarak dnmeyin. OS CD zerine zaten kurulmutur. Live CD'den al yaparsnz ve
sabit diskiniz zerindeki OS'nin balangta RAM ierisine yklenmesi gibi OS RAM
ierisine yklenir. Live CD baladnda sabit diskinizi alglar ve her eyin almas iin
RAM ierisine uygun srcleri ykler. Byk bir ey haricinde OS'den beklediiniz her
temel eyi elde edersiniz. Bir live CD sabit diskinize dokunmaz. Elbette ki sabit diskiniz
zerinde alan programlar (GParted gibi) altrabilirsiniz. Bu live CD'yi PC teknisyenleri
iin popler yapar. nk onlar tuhaf sistemler ierisine atabilir ve yazlmlar
altrabilirsiniz.
Gerekten cesur olan bir kii, balang diskine ihtiyac olduunda teknisyen Ben Burrows
tarafndan derlenen ve temelde byk miktarda yararl serbest (freeware) yazlmlar
olan Ultimate Boot CD (UBCD) programn kullanmay isteyebilir. UBCD 100'den fazla
farkl araca sahiptir ve hepsi tek bir live CD zerine yerletirilmitir. CD, tm sabit disk
reticileri iin btn dk seviyeli hata bulma aralarna sahiptir. Drt veya be farkl
blmelendirme arac, S.M.A.R.T. grntleyiciler, sabit disk silme yazlmlar ve sabit disk
klonlama aralar barndrr. Fakat ok az dokmantasyon bulunmaktadr ve ou ara
CompTIA A+ snavlarnn olanaklarnn tesinde tecrbe gerektirir.
Klonlama aralar bir sabit diski daha byk bir sabit disk ile deitirmek istediinizde ok
ie yarar.

A+ tesinde
Dn Hz (Devir)
Sabit diskler belli bir devirde dnerler. Bu devrin birimi RPM, yani dakikadaki tur says
(round per minute) olarak ifade edilir. Eski srclerde bu hz 3600 RPM seviyelerindeyken
gnmzde 15000 RPMe kadar kmaktadr. Devir ne kadar yksek olursa kontrol birimi o
kadar hzl veri saklamas ve okumas yapabilir. Yaygn kullanlan hzlar: 4500, 5400, 7200
ve 10000 RPM'dir.
Daha hzl src demek, daha iyi sistem performans demektir. Ancak bu srcler ayn
zamanda bilgisayarn fazla snmasna da yol aabilirler. Bu zellikle dar kasalarda (rnein
tower kasalar) ve ok sayda src barndran kasalarda ciddi bir sorundur. Eski kasanzda
iki adet 4500 RPM srcnz dip dibe sonsuza kadar sorunsuzca alabilir. Ama buraya yeni
bir 10000 RPM src yerletirin ve sistemin srekli olarak kn seyredin.
Bu sorunla kasanza yeni fanlar ekleyerek ya da yeni nesil bir kasaya geerek sorunla baa
kabilirsiniz. ou insan ikisini ayn anda yapmaktadrlar. Src fanlar src blmnn
nnde durur ve srcye srekli hava ak salar. Fiyatlar 10 USD ile 100 USD arasnda
deiir ve src scaklnz ciddi ekilde azaltrlar. ift fanl bir src blm soutmas
grnmektedir.
Kasadaki hava ak sisteminizin kararlln salayabilir ya da bozabilir. zellikle evre
ssn ykselten yeni srcler eklediinizde bu sz konusu olur. Isnan sistemler skk
zamanlardave zorlanma anlarnda kitlenirler. Hava akna pek ok ey engel olabilmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 322
Dolanm erit kablolar, kk bir kasada skm srcler, toz ya da hayvan tyleriyle
tkanan fanlar, vb. olabilir.
Teknisyenler eski bir sisteme yeni bir sabit disk eklerken oluabilecek tehlikelerin farknda
olmaldrlar. erit kablolar bir araya toplama alkanl edinme, dzensiz sistem
kilitlenmelerine kar n ksma eklenecek fanlar, fanlarn altndan emin olmak
alnabilecek tedbirler arasndadr.
Son olarak eer bir mteri, yalnzca g kayna fanyla soutulan kck mini kule
(minitower) kasasna yeni bir src eklemek isterse kibarca onu daha yava bir src
almas iin ikna etmeye aln!
Melez (Hybrid) Sabit Diskler
Windows Vista, flash bellek ve dnen plaklar e zamanl ieren, hzl ve gvenilir bir
depolama ortam sunan melez sabit diskleri (HHD) desteklemektedir. rnein Samsung 128
MB ve 256 MB flash cacheli srcler retmektedir. Bu srcler sistem aln yar
zamana indirebilmektedirler. Ayn zamanda disklerin srekli dnmek zorunda olmamalar da
tanabilir bilgisayarda 20 30 dakika fazladan batarya sresi salamaktadr. Bu kadar avantaj,
ok kk bir fiyat farkyla elde etmek zellikle tanabilir bilgisayarlar asndan harika bir
durum!


9.karlabilir Depolama
Tanabilir Depolama Aralar
Gnmzn birbirine balanm bilgisayarlar, veri ve program aktarm iin kullanlan
tanabilir ortamlara (media) duyulan ihtiyac azaltmtr. Yine de tanabilir ortamlar dier

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 323
birok alanda yaygn olarak kullanlmaktadrlar. Tanabilir aralar yazlmlarn datm,
bilgi aivleme ve sistem yedekleme ilemleri iin mkemmel aralardr.

Bir bilgisayar teknisyeninin tanabilir ortamlar kurmas, bakm yapmas ve sorunlarn
gidermesi gerekmemektedir. Ancak btn bilgisayarlarn destekleyecei yazlmlar saklamak
ve altrmak iin onlar kullanmanz gerekecektir.
Bu nite gnmzde en ok kullanlan tanabilir aralar kapsamaktadr. Organize etmek iin
btn tanabilir aralar paralara ayrlmtr:
Disket Srcler: Geleneksel disket src
Fla Bellek: USB srcden fla bellek kartlarna kadar
Optik Aralar: CD-ROM dan DVD ye kadar btn parlak disk teknolojileri
Harici srcler: Bilgisayara harici bir kabloyla balanan herhangi bir sabit disk yada
optik src
Eer tanabilir aralarn daha nceki tanmna bakarsak greceiz ki, bilgisayar kartlar ve
kaset yedekleri de tanabilir ara snfna girerler. PC kartlar diz st bilgisayar merkezli bir
teknolojidir ve "Tanabilir Bilgisayarlar" blmmzde anlatlmaktadr. Kaset yedekleri ise
yedeklerin byk dnyasnn bir parasdr.

Disket (Floppy) Srcler
1.44 MB veri saklayabilen bu kk disketler bilgisayarlarn en bandan beri parasdr.
Yllarca bilgisayar endstrisi disketleri daha yksek kapasiteli tanabilir arala deitirmek
iin abalayp durmutur. Ancak her seferinde disketlere geri dnmek zorunda kalmlardr.
Disketler olduka sabitti. Anakart reticileri onlar eklemeyi kolay buluyordu ve btn
BIOSlar onlar destekliyordu. Neredeyse her zaman ilk balatlan aralard ve teknisyenler
sistemi yeniden balatrken disketleri kullanmay seviyorlard.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 324


Microsoft ve Intelin 2001 ylnda eski teknolojiye sahip bilgisayarlardan kurtulma abas
sayesinde (legacy-free computing) "PS/2 girileri, seri girileri, paralel girileri ve disket
srcs gibi" eski teknolojileri brakmak istemeleri sayesinde ortaya kan endstriyel
zorlama yznden son birka yldr disket srcsz bilgisayarlar grmeye baladk. Bu
nedenle saygdeer disket srcs yakn zamanda bilgisayarlardan kaybolacak. O zamana
kadar bilgisayar dnyasnn karanlk ann bir sanat eseri olan disket srcs, bilmeniz
gereken geerli bir teknoloji olmaya devam edecek.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 325

Disket Srcnn Temelleri

Eer bilgisayar kullandysanz, byk olaslkla disket srcs de kullanmsnzdr. Disketi
disket srcsne yerletirdiiniz zaman disketin zerindeki koruyucu kzak alr ve plastik
kaplamann ierisindeki manyetik arac aa kartr. Motorla alan eksen srcnn
ortasndaki delie girerek srcnn dnmesini salar. Belirli okuma/yazma balklar diskin
zerinde geri ve ileri hareket ederek disketin iindeki veri okunur yada yazlr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 326

u anki disketler 3" geniliindedir ve 1.44 MB depolayabilir. Disketin ieriine ulamak
iin 3" disket src kullanlr.
Ne zaman sisteminiz disket srcsnn iindeki diskete balanrsa, disket srcsnn
nnde kalan dardaki okuma/yazma LEDi yanar. Ik yanarken disketi srcden
karmay denemeyiniz! O n anlam okuma/yazma balklar disketinize balanyor
demektir. Yani disketi darya karmak diskete zarar verebilir. Ik snd zaman
disketimizi srcnn iinden karmaya yarayan kk kurtarma dmesine basp disketi
karabilirsiniz.

lk bilgisayar disket srcs 5" src biimi kullanyordu. 5" lm aslnda srcy
tanmlyordu. Fakat ou kullanc bu srcnn kulland disketleri 5" disket olarak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 327
aryordu. 1970lerde ve 1980lerin banda PC'ler baskn olmadan nce, 8" biimi disket
srcs kullanan bilgisayarlar sklkla grlrd. Neyse ki bu tip srcler PC'lerde yaygn
bir kullanm alan bulamadlar. Eer karnza 8" src yada disket karsa onu saklayn!
Eski bilgisayar koleksiyoncular bu cihazlara byk paralar deyeceklerdir.
1986da 3" disketler piyasaya kt ve birka yl iinde piyasaya egemen haline geldi. Eer
gerekten ilgileniyorsanz, internetten hala 5" disket satn alabilirsiniz.
Disket Src Ykleme
Btn Windows sistemleri A: ve B: src harflerini disket srcye ayrr. Src harflerini
A: ve B: dnda adlandramazsnz. Sadece disketin hangi src harfini kullanacan
ayarlayabilirsiniz. Ancak geleneksel olarak sadece bir tane disket srcnz varsa onu A:
harfiyle armalsnz. kinci disket srcnz de B: harfiyle.
Disket src bilgisayara 34 pin erit kabloyla balanr. Eer kablo iki disket srcy
destekliyorsa, A: ve B: harflerini ayrt etmek iin kablo ortada yedi tel bkmne sahip
olacaktr. Kullanclarn byk ounluu iki tane disket src istemediinden, ou sistem
reticileri bkm brakp biraz daha fazla kazanla daha basit kablo retmeye balamlardr.
Neredeyse her bilgisayar (hala disket srcy destekleyenler) fabrika ayar olarak sistemi
balatmak iin ilk bata disket srcye bakarlar. Bu ilem teknisyenlere sabit diskin
almad bozuk bilgisayarlarda, disket kullanarak gerekli programlar altrabilmelerini
mmkn klar. ou sistem, fabrika ayarlaryla gelen bu ilemin deitirilmesini salayan
zel CMOS ayarlarna sahiptir.
erit Kablonun Yerletirilmesi

ekildeki disket kablosuna baknz. Balaycnn (connector) sol tarafta olduuna dikkat
ediniz. ekildeki gibi (ayn kablo zerinde bulunun btn dier balayclarla ayn olan) bu
balaycy anakartn zerindeki disket balaycnsna taknz. Btn anakartlarda balant
pini bu kadar belirgin deildir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 328

te size kabloyu dorulturken yardm dokunacak birka nokta. Bu arada bu kurallar btn
erit kablolar iin geerlidir! erit kablolar genelde ortalarna doru belirgin bir ynlendirme
entiine sahip olurlar. Eer kablonuz bu entie sahipse ve balaycnzda bu entiin
sabilecei yuva varsa o zaman iiniz kolay.
Ne yazk ki btn balayclar ynlendirme entii kullanmyor. Anakartn kitabndan
baknz. Btn anakart kitaplar ynlendirme pozisyonlarn gsteren anakart emasna
sahiptir. Anakartn zerindeki dier erit kablolarn balanlarna baknz. Neredeyse btn
anakartlarda btn tak ynleri ayndr.

Eer hi bir ey bulamazsanz son olarak tahmin edin! Kabloyu ters taktnz iin bilgisayara
hibir zarar gelmez. Sadece sistemi balattnzda disket srcs almaz. Bu byk bir
sorun deil, sadece sistemi kapatp kablo ynn deitirin ve bir daha deneyin!
Disket erit kablosunu, disket balaycsna yerletirdikten sonra, erit kablosunu disket
srcsne balamalsnz. Burada dikkatli olun! Btn ynlendirme kurallar hala geerli.
Disket kablosunu disket srcye takmadan nce hangi balaycy kullanacanz
bilmelisiniz, bu byk fark yaratr. Disket srcsne baladnz belirli balayc src
harfini belirler!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 329
Eer disket src balaycnn sonuna balandysa, bu src A: srcs haline gelir; eer
disket srcnz balaycnn orta ksmna balysa, bu src B: srcs haline gelir. Eer
tek bir disket srcnz varsa kesinlikle bunu A: srcnn balaycsna taknz.
G
Bilgisayarn iindeki byn aletler gibi disket srcde almak iin elektrie ihtiya duyar.
Modern 3" disket srcler kk g balaycs kullanr. Dikkatli olun! Kk balaycy
yanl takmak kolaydr ve eer yanl takarsanz disket srcy bozarsnz. ekilde doru
ekilde taklm kk balaycnn aadan grn vardr. Kanallarn (eilmi keler)
doru ynlendirmeyi gsterdiine dikkat ediniz. Hata yaplabilmesinin sebebi balaycnn
yapld plastikten kaynaklanmaktadr. Plastik balayclar kolayca bklebilir. Yani en
gsz teknisyen bile hi aba sarf etmeden plastii bkp balaycy yanl takabilir.

Harika! Disket srcy taktnz. Disket srcy fiziksel olarak taktktan sonra sra CMOS
ayarlarnda.
CMOS
Disket src takldktan sonra sra doru CMOS ayarlarnn yaplmasnda. CMOSunuzun
iindeki "Standart CMOS zellikleri" isimli mende disket src ayarlarna baknz. ou
CMOS A: srcsn fabrika ayar olarak 3" 1.44 MB olarak ayarlar. Yani ou durumda
disket src ayarlar zaten yaplmtr. Sadece ayarlar kontrol edin ve her ey doruysa
hibir eyi deitirmeden knz. ekil'de tek disket src iin tipik ayarlar grlmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 330

Nadir zamanlarda tipik 3" 1.44 MB ayardan deiik bir ayar kullanmanz gerekebilir. Bunun
iin basite srcy sein (A:, B:) ve doru kapasiteyi girin. ekilde tipik 3" disket
srcden farkl bir durumdaki CMOS ayarlar grlmektedir.
Balatrken disket arama seeneini kapatmanz bilgisayarnzdaki ok kk bir hzlanma
dnda bir fark yaratmayacaktr.
ou CMOS, genel olarak disket 3 modu (floppy 3 mode) destei adnda bir seenee de
sahiptir. ekilde bunun rneini grebilirsiniz. Disket 3 modu, genel olarak Japonyada
kullanlan 1.2MBlik disketler iin kullanlr. Japonyada yaamadnz srece bu seenei
gz ard edebilirsiniz.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 331
Flash Bellekler: USB Srcleri ve Hafza Kartlar

Sistem BIOSunuz iin CMOS teknolojisinin yerini alan flash hafza, bilgisayarlarmzda
byk boyutlarda tanabilir saklama aralar olarak kendine yer bulmutur. Flash bellekler iki
guruba ayrlr: USB srcleri ve hafza kartlar. USB srcleri standart USB balantlarn
ieren aralardr. Hafza kartlar ise kameralarda PDAlarda ve dier birok arata
kullandmz kk kartlarn genel addr.
ki gurup da Windowsta kendilerini src olarak tantrlar ama genelde ikisinin yapt iler
farkldr. USB srcleri, bilgisayarlarmzda kullandmz btn yeniden yazlabilir
tanabilir aralarn yapt dosya transferi yada nemli programlarn yedeklerini tutmak gibi
ileri yaparak yerlerini almtr. Kendi srclerniz de u an uratnz ilerin yedeklerini,
nemli fotoraflar ve bilgisayar tamiri iin gerekli programlar tayabilirsiniz. Hafza kartlar
kk ve kolay tanabilir olduundan dosyalar bir bilgisayardan baka bilgisayara tamak
iin ok iyi aralardr.
USB Srcler
Bilgisayarlar arasnda bilgi tamak her zaman zordu. Dijital fotoraflarn ve multimedya
verilerinin disketlere smayacak kadar byk dosyalar olmas bunu daha da zorlatrd. Bu
yzden disketlerin yerini alan en son cihazlar USB flash bellek srclerdir. Bu kk aralar
ok poplerdir. Dk fiyata alabileceiniz 2 GBlik aralar standart 3 disketlerin 1400 kat
daha fazla veri depolayabilirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 332

En kk USB aralar yetikin birinin el ba parmak trna kadardr, bazlar ise biraz daha
byktr. Bu aralar Windows 2000/XP/Vista arasnda kolayca deitirilebilir. Tek yapmanz
gereken cihaznz bilgisayarn USB giriine takmanz. Windows onu tanabilir depolama
arac olarak tanyacaktr. Cihaz USB giriine taktktan sonra iine sabit diskinizden veri
kopyalayp, sabit diskinize veri gnderebilirsiniz ve iiniz bittiinde kartp yannzda
tayabilirsiniz. nk bu aralar harici bir g kaynana ihtiya duymazlar. Cihazn iindeki
hafza kat olduu iin darbelere kar korunakldr ve iindeki bilgiyi yllarca koruyabilir.
Disketlerin stne gelen byk gelimelerden bir dieri de apraz platform uyumluluu yani
Macintosh, Windows ve Linux iletim sistemleri arasnda dosya al verii yapabilmenizdir.
Yeni sistemler bilgisayarn USB srcden balatlmasna dahi izin verirler. Bu size balatma
disket ve CDlerini rafa kaldrp onun yerine hzl ve salam USB srclerini kullanma
olana verir. Balatma USB srcs yaratmak biraz zor olabilir. Bu yzden balatma
CDlerini reten firmalar artk CDlere koyduklar bilgileri USB srclerine koyup piyasaya
kartmaya baladlar. Bunlarn ou Linux tabanl gncel CDlerdir. Bu noktada
nerilebilecek bir balatma USB srcs yok. nk daha bu tr kullanm yeni olduundan
neredeyse her gn daha gelimi bir versiyonu piyasaya kmakta. Eer bu yeni teknolojiyi
denemek zorundaysanz, GParted LiveUSB inceleyebilirsiniz.
Hazfa Kartlar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 333

Hazfa kartlar insanlarn bilgilerini kk cihazlara kaydetme yollardr. Btn dijital kameralar,
neredeyse btn PDAlar ve ou cep telefonu hafza kart yuvasyla gelmektedir. Hafza kartlar
birok farkl biimde gelmektedir. En yaygn kullanlanlar bildiimizden emin olalm.

Compact Flash
Compact Flash (CF) en eski, en karmak ve fiziksel olarak en byk tanabilir flash medya
kartdr. Kabaca 1" geniliinde olan CF kartlar balanmak iin basitletirilmi PCMCIA bus
kullanr. CF kartlar iki boyutta gelir; CF1 (3 mm kalnlkta) ve CF2 (5 mm kalnlnda).
CF2ler CF1 yuvasna girmek iin ok kalndrlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 334

Akll reticiler CFyi oluturan elemanlar tekrar tasarlayarak mikro srcy oluturdular.
Mikro srcler kk CF elemanlarna uyan tabaka ve okuma/yazma balklar kullanan asl
sabit srclerdir. Mikro srcler CF flash kartlarna gre daha yavatrlar ve daha ok g
gerektirirler. Ancak ok daha ucuza retilirler. Kullanclara gre CF kartlar ve mikro
srcler ayn grnp ayn ii yaparlar ama mikro srcler daha ok g gerektirdiinden
baz aralarla uyumsuzdurlar.
Akll Medya (Smart Media)

Akll medyalar, CF kartlarna rakip olarak piyasaya kt ve birka yl iinde dijital
kameralarda popler oldu. SD kartlarn k ise Smart Mediann poplerliinin dmesine
yol at. Artk hibir yeni teknoloji akll medyay kullanmyor.
Gvenli Dijital (Secure Digital)
Secure Digital (SD) kartlar gnmzde tartmaya ak bir ekilde en ok kullanlan flash
medya biimidir. SD kartlar posta pulu byklndedir. Flash kart kullanan her alette SD
kart grmeniz mmkndr. SDler standart SD ve SDIO olmak zere iki eittir. SD kartlar
sadece bilgi depolar. Daha gelimi olan SDIO (IO giri/k belirtir) kartlar GPS ve
kameralar gibi aralar da destekler. Eer SDIO arac kullanmak isterseniz, cihaznzda SDIO
yuvas bulunmas gerekir. SD yuvas ile SDIO yuvas arasnda gzle grlebilir bir fark
yoktur. Bu noktada aracnzn teknik bilgilerini okumanz gerekir!
SD kartlarn Mini SD ve Mikro SD olmak zere iki kk ekli vardr. Bunlar cep
telefonlarnda ok poplerdir ama dier aralarda ok az kullanm alan vardr. ekilde iki
farkl SD kartn da grlmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 335

Memory Stick (MS)
Sony her zaman zel biimler kullanmay sevmitir ve tanabilir hafza kartlar da buna
dahildir. Eer bir Sony rnne sahipseniz ve tanabilir hafza kart kullanyorsa sizin bir MS
hafza kartna ihtiyacnz vardr. Standart, Pro, Duo, Pro Duo ve Mikro gibi birok MS kart
biimi vardr.

xD Resim Kart (xD Picture Card)
zel xD (extreme dijital) resim kartlari SD kartlarnn yar boyundadr. Bunlar yalnzca
Olympus ve Fujifilm fotoraf makineleri tarafndan kullanlr. Olympus (xD teknolojisinin
yaratcs) ayn zamanda USB ev birimide rettii iin xD kartlarn USB flash kart gibi
kullanabilirsiniz. xD resim kartlarnn 3 ekli vardr; orijinal, standart (M tipi) ve yksek hzl
(H tipi).


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 336
Standart kartlar orijinal kartlardan daha yavatr ancak daha byk kapasiteye sahiptir.
Yksek hz kartlar dierlerine gre 2-3 kat daha hzldr. Yani bunlarla hareketli film (full-
motion) kaydedebilirsiniz. Tabi ki kameranzn destekledii takdirde.
Kart Okuyucular
Hangi flash bellei kullanrsanz kullann, kartn iindeki bilgilere bilgisayardan ulamak iin
bir kart okuyucuya ihtiyacnz vardr. Gnmzde ucuz birok kart okuyucu vardr ve baz
bilgisayarlarn (zellikle sinema sistemi iin ayarlanm olanlarda) zerinde kurulu olarak
gelir.

Hangi flash kartn kullanrsanz kullann unu anlamalsnz; flash kartlar ayn sabit disk gibi
davranr. Gerektiinde biimlendirilebilir, iine bir ey ykleyip, silinebilir ve yeniden
adlandrlabilir.

Optik Srcler
CD ve DVD medya diskleri ve srcleri birok eitte ve biimde elinize ular. Sizin
bilgilerinizi yedeklemenizi, mzik kaydetmenizi, film yklemenizi ve daha birok farkl ii
yapmanz olanakl klarlar. Btn 12cm enindeki diskler, optik diskler olarak adlandrlr.
Bunlar okuyan aralara ise optik srcler denir. Bu blmde deiik CD ve DVD eitleri
incelenecektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 337

CDler (Compact Disk) 20 yl nce vinil kaytlarn yerini almas iin retildi. Gnmzde
CDler ses ve verilerin uzun sreli saklanmas iin kullanlyor. DVDler (Digital Versatile
Disc / Dijital ok ynl Disk) ise ilk bata ticari ev sinemas dnyasndan VHS kasetleri sildi.
Ayn zamanda yedekleme ve yksek kapasitelerde bilgi saklama arac olarak dnya
piyasasna rakip oldu. Optik medya CD-ROM, CD-R, CD-RW, DVD, DVD+RW, HD-DVD
gibi birok teknolojiyide kapsamaktadr.
Btn bu teknolojiler ayrntlaryla bu blmde anlatlacaktr. imdilik optik medya
kavramnn fiziksel olarak ayn grnml, yani parlak kk disk eklinde olmasna ramen
birok farkl format kapsadn belirtelim.

CD
CD Medya

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 338

Optik disk dnyasn anlamann en iyi yolu bir ok farkl teknolojiyi snflandrmaktr ve
bunlarn balangc compact disktir. Btn okuyacanz CompTIA A+ sertifika snav iin
adil ve uygun bir oyundur. imdi CDnin nasl altna bakalm.
CD Nasl alr
Mzik dkkanlarndan ve yazlm kutularndan aldnz CDler, bilgileri mikroskobik
oyuklarn zerinde saklarlar. CD reticileri bu delikleri g lazeri ile yakarak CDnin asl
cams ksmn olutururlar. Bir kere bu madde oluturuldu mu, pahal makineler ok yksek
toleransl enjeksiyon kaplama ilemini kullanarak maddenin plastik kopyalarn olutururlar.
Kopyalar yansyc metal ile giydirilip koruma iin verniklenirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 339

CDler sadece tek tarafnda bilgi saklayabilirler, yani CDleri eski vinil kaytlarda olduu gibi
evirip kullanmayz. CD zerindeki bilgiler CDnin st ksmna yakn bir yerdedir, yani
etikete yakn tarafta.

ou kii CDnin altn izmenin CDyi okunamaz yaptna inanr. Bu doru deildir. Eer
CD izildiyse sadece izii biraz cilalayn ve tekrar okutmay deneyin. Tabi ki iziin ok
derin olmadn varsayarsak. ou firma ucuz CD cilalama setleri satmaktadr. CDnin
stne bir eyler yazmak iin yumuak ulu bir kalem dnda bir ey kullanmayn ve sakn
CDnin st yzeyini izmeyin!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 340

CD okuyucular (arabanzdaki yada bilgisayarnzdaki gibi) CDyi okumak iin aynalar ve
lazer kullanr. CDnin metal kaplamas ok yansyc bir yapdadr. Delikler bu yzeyde aralk
brakrken delik olmayan yerler (araziler) hibir etkide bulunmayacaktr. Lazer bu
yzeylerden geerken delikler ve araziler yznden bir ema oluturacaktr ve CD srcnz
bu emay ikili koda (1lere ve 0lara) evirecektir. Delikler ok kk ve sk olduundan
CDye byk miktarlarda bilgi saklanabilir. Standart bir CD 5.6 milyar bit veya 650 milyon
baytlk veri saklayabilir.
CD Biimleri

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 341

lk CDler CDDA (CD-Digital Audio / CD-Dijital Ses) adndaki formatta mzikleri almak
ve dzenlemek iin retilmitir ve genellikle Audio CD olarak adlandrlr. Audio CDler, CD
zerindeki bilgileri uzunlukla deien paralara blerler; mzik CDleri iin bir ark bir
paradr.
Audio CDler mzik saklamak iin mkemmeldirler ama hata denetimine, dosya yapsna
yada klasr yapsna sahip olmadklarndan veri tamak iin ok ktdrler! Bu yzden CD
zerine veri saklamak iin zel bir yntem gelitirildi.
CD-ROM
CD-ROM biimi CDyi her biri 2353 bayt byklnde sabit sektrlere bler. ou CD-
ROM src klasik biimlerin yan sra ((CD-I, CD-ROM/XA gibi) birok biimi daha
destekler. Bunlarla hi karlamayabilirsiniz. Ancak aygtnzn kutusundaki desteklenen
biimler listesinde grebilirsiniz. Bunlar gznz korkutmasn. Birka tanesi dnda ou
piyasadan kalkt diyebiliriz. Btn CD-ROM srcler bunlar okuyabilir. Tabi ki
sisteminizin doru yazlmlar bulunuyorsa.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 342

CD-R ve CD-RW adnda iki biimi hi grdnz m? Bunlar birazdan anlatacam ama nce
CD-ROM hakknda birka ey daha sylemeliyim. CD-ROM biimi sabit disk blmesi
(partition) gibidir. CD-ROM belki sektr tanmlayabilir ama bu CD-ROM diskin sabit
diskteki dosya yaplar, klasr yaplar gibi davranmasn salamaz. CD-ROMun sabit disk
gibi davranmas iin ayr bir katman biimi daha gereklidir.
lk bata "Neden CD-ROMlarda sabit srcler gibi FAT yada NFTS biimlerini
kullanmyor?" eklinde dnebilirsiniz. lk olarak CD-ROMlar o yaplar kullanabilir! CD-
ROMlarn herhangi bir biimi kullanmasn yasaklayan bir kanun yok. Buradaki sorun CD
reticilerinin CD-ROMun Microsoft yada Apple gibi firmalara balanmasn istememeleri.
Bununla birlikte reticiler bilgisayar olmayan sistemlerin de CD okumasn olanakl klmak
istiyorlard.
Bu yzden CD-ROMlar iin ISO-9660 adnda kendi dosya biimlerini yarattlar. Bu biim
genel olarak CD dosya sistemi (CDFS / CD-File System / CD-Dosya Sistemi) olarak arlr.
Gnmzde CD-ROMlarn byk ounluu bu dosya sistemini kullanr. Yllar iinde ISO-
9660n eklentileri, dosya ve klasr isimleri, dosya uzunluu ve klasr derinliinde kullanlan
belli karakterler gibi limitlerini belirttiler. ISO- 9660n eklentilerini bilmek ok nemlidir:
J oliet: Microsoftun ISO-9660 eklentisi. Macintosh ve Linux sistemleri de J oliet
biimindeki diskleri destekliyor.
Rock Ridge: UNIX dosya sistemini disklerde kullanmak iin gereken ak standarttr.
UNIX sistemleri dnda fazla kullanlmaz.
El Torito: CDye balatlabilme (bootable) zellii eklemek zre tasarlanmtr. Btn
balang CDleri El Torito standatn kullanr. Bu ayn zamanda modern
bilgisayarlardaki BIOSlar tarafndan da desteklenir.
Apple Extensions: Applen kendi HFS dosya sistemini destekleyen eklentidir.
Windows sistemleri nc parti programlar olmadan bu CDleri okuyamazlar.
Btn bu dosya sistemlerine sayg duymak nemlidir. Fakat unutulmamaldr ki onlar sadece
eklentidir. ISO-9660n yerine geebilecek dosya sistemleri deildirler. Bunun anlam bir
CD/DVD hem ISO-9660 hem de bir eklentiye sahip olabilir. rnek olarak bir CD medyann

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 343
hem ISO-9660a hem de Joliette sahip olmas ok normaldir. Eer siz bu tr bir CDyi Joliet
okuyamayan bir cihaza koyarsanz hala ISO-9660 bilgilerini okuyabilirsiniz.
CD-ROM Hzlar
lk CD-ROM bilgiyi saniyede 150,000 bayt (150kbps) hzla iliyordu. BU orijinal Audio
CDnin kopyalama hzdr. Fakat bu hz mzik dinlemek iin mkemmel olsa da CD-ROM
endstrisi abucak bu hzn bilgi yazmak ya da veri aktarm yapmak iin "boyann
kurumasn beklemek" gibi olduunu fark etti.
CD-ROMlarn piyasaya ilk kt gnden beri veriyi daha hzl yazmak iin bir hz art
beklentisi vard. O zamandan beri her hz art orijinal hz olan 150 kbpsnin kat eklinde
llyor ve verilen (x) CD-ROMun orijinal hzn ka kat olduunu gsteriyordu. te size
bilindik CD-ROM hzlarnn en bandan itibaren bir listesi:
1 150 KBps 10 1500 KBps 40 6000 KBps
2 300 KBps 12 1800 KBps 48 7200 KBps
3 450 KBps 16 2400 KBps 52 7800 KBps
4 600 KBps 24 3600 KBps 60 9000 KBps
6 900 KBps 32 4800 KBps 72 10800 KBps
8 1200 KBps 36 5400 KBps

KBps ( KB per second / Sani yedeki ki l o bayt )
Bunlarn gerek hayatta ok az grlen en yksek saylar olduunu unutmayn. Fakat 32x bir
aygtn 8x bir aygttan daha hzl okuyacandan emin olabilirsiniz. arpan arttka 48x ile
52x arasndaki farkn gsteren baka birok faktr iin iine giriyor ve fark sylemek
giderek zorlayor.
CD-R (CD-Recordable, Yazlabilir CD)
CD-ROM (disk okuyucu) imalat pahal ve zor bir sretir. Dolaysyla az sayda retici firma
sz konusudur. lk CD-ROMlar piyasaya girdiinden beri, PC kullanclarnn kendi
CDlerini yapma talepleri ciddi bir ekilde artt. Bu yzden CD sanayisi, kullanclara kendi
CDlerine kayt yapabilecekleri (ya da yakabilecekleri) bir teknoloji gelitirmek iin
giriimlerde bulundular.
1990larn ortalarnda, CD sanayisi yazlabilir CD standartlarn gelitirdi. Bu standartlar,
genelde CD yakc (CD burner) olarak belirtilen, veriyi zel CD-Rlere yazmada kullanlan
satn alnabilir CD-R srclerini etkinletirdiler. CD-Rler, yaklak 650MB boyutunda 74
dakikalk ve yaklak 700MB boyutundaki 80 dakikalk diskler olmak zere iki tre ayrlr.
Bir CD-R yakcs (CD-R burner) zellikle daha uzun olan 80 dakikalk disk biimini
destekleyecek ekilde tasarlanmaldr. Karnza kan birok src de bunu yapabilir.
CD-R diskleri, genelde parlak renkli kaydetme yzne sahip olmas iin deiik kimyasallar
kullanlarak retilmesine ramen, CD-ROMlarla ayn ilevi grrler. CD-ROM diskleriyle
karlatrldnda gm bir kaydetme yzne sahiptirler. CD-R teknolojisi veriyi
kaydetmek iin diskin iinde gml bulunan zel organik boyalar kullanr. Bu boyalar CD-
Rlere ayrt edilebilir alt rengini veren boyalardr.
CD-Rler, organik boyalar stmada kullanlan okuyucu lazerlerden yaklak 10 kat daha
gl ikinci bir yakc lazere sahiptirler. Bu durum CD-Rlerin yzey yansmasnda bir

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 344
deiiklie neden olur. Yzey yansmas, CD-Rleri CD- ROMlarn oyuklaryla edeer bir
ilevsellie eritirir. CD-Rlere veri bir kere yazld m diskin kendini yok etmesi dnda veri
hibir ekilde silinemez ya da deitirilemez.
Eski CD-R srcleri, kullanlmayan disk alann boa harcamasna neden olan tek yazmlk
oturumda yazlrlard. Bunlara tek oturumlu srcler denilirdi. Btn yeni CD-R srcleri,
diskteki sakl veriye disk tamamen doluncaya kadar yeniden dnmenize ve yazamanza
olanak veren srclerdir. Bunlara oklu oturum srcleri denir. oklu oturum srcleri
ayn zamanda ksmen dolmu bir diski "kapatma" kapasitesine de sahiptirler. Bylece o diskin
stne daha fazla veri yazlamaz.
CD-R srcleri kaydetme ve okuma hz olmak zere iki eit hza sahiptir. Her ikiside
zgn CD-ROM srclerinin hznn 150KB/saniye kat kadar ifade edilir. Kaydetme hz
her zaman okuma hzna eit ya da ondan daha yava olur. rnein, 8x/24x zelliklerine sahip
bir CD-R srcs, 8x hznda yazar ve 24x hznda okur.
CD-RW (CD-Rewritable / Takrar yazlabilir CD)
Btn kullanllna ramen CD-R srcleri piyasadan kalkt. Dikkatinizi ekerim ki CD-R
diskleri piyasadan kalkt demiyorum; imdilerde eskiye oranla daha ok CD-R yazlyor. Hem
CD-R disklerini yazabilen, hem de CD-ROMlar okuyabilen CD-R srcleri olduu gibi,
tekrar yazlabilir CD ismi verilen yeni bir tr medya piyasada CD-Rlerin yerini ald. Bu tip
medya srclerinin kendi zel yazma diskleri olmasna ramen, daha ucuz olan CD-R
disklerine de yazma yetenekleri bulunmaktayd.
CD-RW teknolojisi sadece yazmaya deil ayrca diskte var olan verinin stnede yazmanza
imkan verir. Bu sizin ihtiyacnz olan her disk iin sz konusu deildir. rnein CDnin
ierii zerinde alrken bir eyi silmeye karar verirseniz bunu CD-R ile yapamazsnz.
CD-RW biimi dier bir yandan gerekte, CD medyasn ilevsel olarak 650 MBlk bir
disketle ayn konuma getirdi. CD-RW diskleri, renkli alt ksmlar dnda tamamen CD-ROM
diskleriyle ayn grnme sahiptirler.
Bir CD-RW srcs biimsiz (kristal eklinde olamayan-amorf) bir maddeyi stmak iin
kullanlan bir lazer ile alr. Bylece madde sndnda yava yava kristal eklini almaya
balar. Kristal yzeyler yanstcdr. Fakat biimsiz (amorf) alanlarn bu zellii yoktur. Her
iki CD-R ve CD-RW srcleri gl bir lazere ihtiya duyduklar iin CD-R ve CD-RW
disklerine yazabilen srcler yapmak olduka kolay bir ilemdir ve bu neredeyse bir gece
iinde CD-R srclerini gsterisiz hale getirdi. Kyaslanabilir bir fiyatla btn disklere
yazabilme zellii olan CD-RW srcleri duruken neden CD-R srcs tercih edilsin ki?
CD-RW srcleri farkl arpm deerine sahiptir. lki CD-R yazma hzn, ikincisi CD-
RW yeniden yazma hzn, ncs ise okuma hzn gsterir. Yazma, yeniden yazma ve
okuma hzlar, CD-RW srclerinin eitli modelleri arasnda muazzam bir ekilde deikilk
gsterir. Bir ka tipik rnek; 8432, 121032ve 482448.
CD-RW biimi tantldnda, ilk amalardan biri CD-RW bir sabit disk gibi kullanmakt,
bylece bir dosyay kolayca CD-RWa (ya da CD-R) srkleyebilirdiniz ve ayn ekilde geri
srkleyerek karabilirdiniz. Ama bu ama iki nedenden dolay zordur. Birincisi, deiik
dosya biimlerinin annda dnmesi risk oluturuyordu. kincisi de, CD-RWlar sabit

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 345
disklerle tamamen ayn yolla veriyi saklamazlar, ayn usulle sakladlarsa da abuk bir ekilde
ypranrlar.
ki gelime, UDF ve paket yazma, bir CD-RW sabit disk srcs gibi kullanmamza olanak
salar. UDF yani "evrensel veri biimi" (universal data format), CD medyasnda ok da yeni
saylamayan bir dosya biimidir. UDF, ISO-9660 ve eitli uzantlarnn yerini almtr ve bu,
btn src ve iletim sistemlerinde okunabilen tek bir dosya biimi oluturur. UDF
imdiden DVD dnyasnn grevini devrald. Tm film DVDleri bu dosya biimini kullanr
ve yakn bir zamanda CD medyasnn da dosya biimi olmaya hazr. UDF ok geni dosyalar
ele alr ve btn yeniden yazlabilir CD ortamlarndan daha stndr.
UDF uzun bir sredir mevcuttu fakat Windows Vista gelene kadar Windowsun hibir
srm UDF biimli disklere yazamyor fakat okuyabiliyorlard. Eer Windowsta yazmak da
isterseniz Roxionun DirectCDsi ve Neronun InCdsi gibi nc parti UDF aralarndan
birini de kulanmak zorundaydnz.
UDF ayn zamanda daha ok paket yazma olarak bilinen ve UDF ile birlikte alarak
dosyalar sabit disk srcs gibi kopyalayabilen "Mount Rainier" ad verilen bir zellii
destekler. UDF ve paket yazma ile yeniden yazlabilen CD ortamalarn kullanmak sabit disk
srclerini kullanmak kadar kolaydr.
Windows ve CD Ortamlar
Neredeyse btn optik srcler ATAPI uyumlu srclerdir. Bu tpk bir sabit disk gibi
anakarttan, ATA kontrolclerine balandklar anlamna gelir. Bylece bir src yklemeye
gerek yoktur. Srcy baladmzda ve hibir fiziksel ykleme hatas olmadn
varsaydmzda src Windowsta belirir.
Windows XP, "Bilgisayarm"da tipik bir optik src simgesi gsterir ve onu bir src
eklinde belgeler. Eer CD-R diskine bir veri girmek istiyorsanz, diske veriyi yazmak iin
zel bir (yakc) yazlma (burner software) ihtiyacnz vardr. Windows XP bu yazlm
destekler. Sadece CDyi CD-R srcsne yerletirin, srcy "Bilgisayarm"dan an.
Kopyalamak istediiniz dosyay srkleyin ve "Diski Yaz" (Write to Disk)'a tklayn.

Windows'daki bu destek balang CDlerini, mzik CDlerini ya da dier zel CDleri
yazmay desteklemez. Endielenmeyin, neredeyse tm yeni CD-R srcleri eitli (yakc)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 346
yazlmla birlikte geliyor. Bu yzden zel bir marka tercih etmediiniz srece nadiren gidip
yeni bir src alma ihtiyac duyarsnz. ekilde ok kullanlan "Nero" CD yazma
programnn al mensn grlmektedir.

CDde yeni bir program aldnzda yapacanz ilk i bir kopyasn hazrlamak olsn. Sonra
zgn olann emin bir yerde saklayn. Eer kopyas bozulursa, hemen zgn olanndan bir
tane daha oluturun. Adaptecin DiskCopy program gibi bir program araclyla ikinci bir
kopya hazrlayabilirsiniz. CD-RW srcleri daha byk tip yedekler iin mkemmeldir.
Arivsel "diske yerletir ve emin bir yere sakla" tipi yedeklemelerde deil ama biroumuzun
sistemimizde gnlk/haftalk yapt (yada yapmas gerektii) yedeklemelerde iyidir. Bu tip
yedeklemelerde CD-R kullanmak israftr; bir disk dolduu anda onu bir sonraki yedeklemeye
kadar boa kullanm olursunuz. Fakat CD-RW ile ayn CD-RW disklerini tekrar yedekleme
iin kullanabilirsiniz.

DVD
Yllardr, video sanayisi video kasetlerin yerini alabilecek bir optik ortam retmeye alyor.
12" apndaki lazer disk biimi, ilk olarak 1980lerde ve 1990larda yer edinmeye balayan
Philips tarafndan tantld. Fakat disklerin ve oynatclarn yksek maliyetleri ve eitli
pazarlama etkenleri yznden asla geni bir lazer disk piyasas olumamtr. Halen baz
yerlerde bir lazer disk bulabilirsiniz ya da lazer disklerin altn alarnda kk bir koleksiyon
yapan birilerini tanyor olabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 347

DVD, 1990larn banda elektronik ve elence firmalarnn ibirliiyle gelitirildi ve 1995te
dijital video diskleri olarak piyasaya srld. DVDnin veri saklama ortamna dnm
acilen bir isim deiikliini gerektirdi ve ismi dijital okynl (versatile) disk oldu. Halen her
iki ismin de kullanldn duyabilirsiniz. Sanayide ayrca DVD video terimi film biimini veri
biiminden ayrt etmek iin kullanlr.

DVDlerin stne baslan ticari logo dnda DVDler aynen CD grnmndedirler. Fakat bu
farkllklarnn sonu olduu iin ho bir durumdur. DVD tarihte en hzl gelien ortam oldu ve
videolarda tercih edilen ortam olarak VHSlerin yerini tamamen ald. Ek olarak DVDnin bir
eidi olan DVD-RAMlar yn depolama ortam olarak baz baarlar elde etti.
DVDyi en iyi tanmlayan tek kelime kapasitedir. nceki tm optik ortamlar en fazla 700MB
bilgi ve 80 dakika video saklayabiliyorlard. En dk kapasiteli DVDler 4.37 Gb bilgi ya da
2 saatlik bir video saklama zelliindedir. En yksek kapasiteli DVDler ise yakalk 16 Gb
veri ve 8 saatten fazla video saklayabilirler!
DVD bu ilgin kapasiteleri bir takm teknolojiler kullanarak baarr. Fakat bunlardan tanesi
ok nemlidir. Birincisi, DVD, CDlerden daha kk oyuklar kullanr ve onlar daha youn
olarak sktrr. kincisi, DVDler tek ynl (single-sided) ve ift ynl (double-sided)
biimlerinde meydana gelirler. sminden de anlald gibi ift ynl diskler tek ynl
disklerdeki veriyi ikiye katlarlar, fakat dier taraf dinlemek iin diski evirmeniz gerekir.
ncs, DVDler tek katmanl (single-layer) ve ift katmanl (dual-layer) biimlerinden
oluur. ift katmanl olanlar her iki tarafta herbirinde farkl yansma dizinleri olan iki
katmanl oyuklar kullanrlar.
DVD Video
DVD videolarn en gzel zellii iki saatlik videolar tek yne saklama yeteneine sahiptirler.
Bir DVD videoya kaydnz yaparsnz, diski evirmeye gerek duymadan filmi izlersiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 348
DVD video, 16:9 sinema ekranlarn ve 4:3 gr al TV stili ekranlar destekler, fakat bu
reticinin hangisini kullanacana karar vermesine baldr. Bir ok DVD Video reticisi
DVD filmleri ift ynl olarak, bir taraf 4:3 orannda dier taraf 16:9 orannda, datrlar.
DVD videonun iki saatlik video bysne ulamas MPEG-2 grnt ve ses sktrma
standartlar sayesinde olur.
MPEG (Moving Picture Expert Group / Hareketli Grnt Uzman Grubu) video ve ses iin
oluturulmu bir grup sktrma standarddr. MPEG-2 standart, tamam CD kalitesinde ses
zelliiyle saniyede 60 kare (frame) 1280x720nin stnde znrlk sunar. Stadart
DVDler ise sadece sradan televizyonlardaki gibi 640*480 znrlk sunarlar.
DVD-ROM
DVD-ROM'lar, 16 GB'lk veri saklama kapasitesine sahip olmas dnda CD-ROMlarla eit
standartalara sahiptirler. Nerdeyse tm DVD-ROM srcleri bir ok CD-ROM biimi gibi
DVD videolarn da destekler. Kiisel bilgisayarla birlikte satlan DVD srcler DVD-ROM
srcleridir.

Yazlabilir DVD
IT endstrisi yazlabilir DVD ortamlar iin belli standartlara sahiptir. Bunlarn bazlar genel
kullanm amal DVD-R, yazm iin DVD-R, DVD-RW, DVD+R, DVD+RW ve DVD-
RAM'dir. DVD-R ve DVD+R diskleri CD-R gibi alrlar. Bu disklere yazabilirsiniz ama
yazlan veriyi silemez ya da dzenleyemezsiniz. DVD-RW, DVD+RW ve DVD-RAM
diskleri yazlabilir ve yeniden yazlabilirdir. Tpk CD-RW gibi.
Birok DVD src DVD-RAM dndaki tm biimleri okuyabilirler. DVD-RAM kartu
kullanan tek DVD biimidir ve bu yzden zel bir src gerektirir. DVD-RAMler halen
mevcuttur fakat yava yava azalmaktadrlar.
ok kk de olsa standartlarn kalitesindeki kk bir farkllk, irketler arasndaki tercih
edilir standartlar kabul ettirme yar yllardr artarak sryor. rnein, Sony ve Philips +
serisini sunarken dier reticiler serisini sundular. in kts, 2003ten nceki hibir
yazlabilir DVD src kendisininkinden baka biime yazamyordu. Yepyeni bir DVD+RW
srcsn 250$a alabilirdiniz ve kendinizi DVD-RW kullanan bir arkadanzda diskinizi
dzenleyemezken bulabilirdiniz! Yar zamanda dahi src, rakip diski okuyamazd.
Bu durum gnmzde daha iyi. nk bilgisayarlardaki DVDRW birleik giri kutusu
(combinational box-combo) srcleri dier herkesin DVDlerini okuyabilir. Meydan okuma

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 349
DVD alarlardadr (DVD player). Eer aile pikniinizi DVDye yazmak istiyorsanz ve
televizyonunuza bal DVD alarnzda izlemek istiyorsanz, DVD alarnzn belirli DVD
biimlerini yrtebildiinden emin olmak iin aygtn belgelerini okumaya zaman ayrn. Her
DVD alar btn biimleri desteklemez.

Optik Srclerin Kurulmas

Bir buuk metreden CD-ROM, CD-R, CD-RW, DVD-RW ve DVD+RW srcleri tamamen
birbirine benzer ekilde grnr. ekilde bir CD-ROM, CD-RW ve bir DVD src
grlmektedir. Bir bakta onlarn birbirinden farkl olduunu syleyebilir misiniz? Belki
merak edersiniz, stteki CD-RW, ortadaki CD-ROM ve alttaki DVD'dir. Eer optik srcye
yakndan bakarsanz onun fonksiyonu normalde ya kasann nnde etiketlendirilmitir ya da
daha az belirgin bir yerde etiket zerine yazlmtr.
Balantlar
ou optik src PATA veya SATA balants kullanr ve ATAPI standardn destekler.
SCSI ve USB gibi dier balantlar da nemlidir fakat ok genel deildirler. ATAPI tam
olarak ATA srcym gibi bir optik src davranna sahiptir. PATA optik srcler IDE
hard diskler de olduu gibi normal 40 pinli IDE balant kablolara ve master/slave jumperlara
sahiptirler. SATA optik srcler standart SATA kablolar kullanrlar. Onlar herhangi bir
ATA srcy kurduunuz gibi kurarsnz. ekilde PATA kullanarak tipik bir DVD
kurulumu grlmektedir. DVD sistemin birincil IDE kontrolcs zerine master sabit disk ile
slave olarak konfigre edilmitir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 350

ATAPI srcler kurulum ileminin bir paras olarak CMOS ayarlarnda bir deiiklik
gerektirmez. Endstri ilk olarak ATAPI srcleri duyurduunda sabit disk kurulumuna aina
olan teknisyenler CD-ROM reticilerinin servis departmanna girdiklerinde CMOS'da
srclerin nasl ayarlanacan soruyorlard. Bu arlar azaltmak iin BIOS reticileri
teknisyenlere yapabilecekleri bir ey vermek iin ou CMOS kurulum yazlmlarna CD-
ROM seeneini eklediler!
Aslnda ayarlar ok ey yapmyordu. O sadece kullanclarn CD-ROM reticilerinin destek
hatlarndan sklmalarn nledi. Modern anakartlar optik srclerin gerek model
numaralarn rapor eder, bu da teknisyenin srcy doru ekilde konfigre edip
kurduundan emin olmasn salar.
Aygt Yneticisi
Var olan bir sisteme yeni bir CD-ROM kurarken sorulacak ilk soru "Windows benim CD-
ROM'umu alglar m?" dr. Bunu "Bilgisayarm" ikonunu aarak ve CD-ROM un varln
dorulayarak belirleyebilirsiniz. Daha ok ey bilmek istediinizde "Aygt Yneticisine"
gitmelisiniz.
Aygt yneticisi, CD-ROM hakkndaki bilginin ounu iermektedir. Genel sekmesi CD-
ROM'un mevcut durumu hakknda bilgi verir ve temel olarak srcnn uygun ekilde alp
almadn syler. Aslnda kabaca aygt denemekten daha az kullanldr. rnein ekilde
gsterildii gibi dier sekmeler src hakknda dier geerli bilgileri salarlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 351

Otomatik Yrtme Bilgisi
Dikkati eken ayarlardan birisi genellikle Windows 2000/XP de "AutoPlay"e karlk gelen
"Otomatik Yrtme Bilgisi" seeneidir. Bu zellik Windowsun srcye ses veya veri CD-
ROM'lar takldnda varln otomatik olarak alglamasna izin verir.
Windows 2000 ve Windows XP'nin AutoPlay ile ilgilenme ekilleri ok farkldr. Windows
2000'de eer CD bir ses CD'si ise 1. ark otomatik olarak almaya balar. Eer CD-ROM bir
veri diski ise Windows "autorun.inf" olarak adlandrlan zel bir metin dosyas iin diskin kk
dizinini arar.
Bu seenek ok kullanl olmasna ramen bazen rahatsz edici ve verimsiz olabilir.
Windows 2000 AutoPlay'i kapatmak iin basit bir metot salamamaktadr. Bunu kapatmann
tek yolu kayd (registry) dzenlemektir. Registry editrnn "REGEDT32" srmn
kullanabilir ve onu direk olarak yapabilirsiniz. REGEDT32'de aadaki alt anahtara ulanz
ve "Autorun"u 0x1 den 0x0 a deitiriniz
HKEY_LOCAL_MACHI NES\ SYSTEM\ Cur r ent Cont r ol Set \ Ser vi ces\ Cdr om
ou teknisyen deiiklii yapmak iin "Grup Kurallar"n kullanacaktr. nk oklu CD ve
DVD srcs durumunda ok daha fazla kontrol yetenei salamaktdr. rnein CD-RW
srcs zerindeki AutoPlay'i kapatabilirsiniz, fakat onu DVD srcnz iin ak braknz.
Grup kurallar CompTIA A+n tesinde giden ok etkili bir aratr bu nedenle ne yapacanz
konusunda dikkatli olun. Grup kurallarn altrmak iin "Balat | altr"a gidin ve
"altr" diyalog kutusu ierisine "gpedit.msc" yazn. MMC'yi amak iin TAMAM'a
tklayn. AutoPlay'i kapatmak iin soldaki mende u ekilde aa doru gezinin:
Yerel Bilgisayar lkesi | Bilgisayar Yaplandrmas | Ynetimsel ablonlar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 352
Sistem seeneini seiniz ve MMC'nin sa penceresindeki "Ayarlar" blmnde bulunan
"Turn off Autoplay" seeneini greceksiniz. zellikleri amak iin "Turn off Autoplay"
zerine ift tklayn veya sa tula tklayn. Varsaylan seenein "Not Configured"
(konfigre edilmemi) olduuna dikkat edin. Burada onu aktif veya pasif yapabilirsiniz.
Buradaki kelimeler karma kark bu nedenle ne yaptnzdan emin olunuz. "Turn off
Autoplay"i aktifletirmek, optik srcnn otomatik olarak bir diski oynatmasn durdurmak
iin size bir seenek verir. "Turn off Autoplay"i pasifletirmek optik srcnn otomatik
olarak bir diski oynatmasn sizin veya baka bir kullancnn durdurmasn nler.
Windows XP, Autoplay'e daha teferruatl ve basit yaklam sunar. Varsaylan olarak
"autorun.inf" dosyas olmayan bir CD veya DVD medya disk taktnzda XP size ne yapmak
istediinizi sorar. Sz edilen srcnn zelliklerine "Bilgisayarm"dan erierek ve
Autoplay sekmesinde seiminizi yaparak varsaylan davran kolayca deitirebilirsiniz.
Son not olarak Windows 2000 ve XP optik src iin src harfini deitirmenize izin
verir. Bu tpk sabit disk src harfini deitirmeniz gibidir. Bu seenei disk ynetiminde
bulabilirsiniz.
Uygulamalar
Normal bir CD-ROM src kurulumu uygulama gerektirmez. Onu takarsnz Windows grr
hepsi bu kadardr. Bunun aksine CD-R ve CD-RW srcleri yakma zelliklerini
aktifletirmek iin uygulamalar gerektirir. DVD medya srclerinin, film izlemeniz ve
DVD'ler yazmanz iin yazlma ihtiyac vardr. Nero Burning ROM ve Roxionun Easy
Media Creator program takmlar ok popler CD (yakma) yazlm programlar olarak
saltanat paylamaktadrlar.
Eer cretsiz bir program aryorsanz ekilde gsterilen CDBurnerXP Pro'yu deneyiniz.
Windows XP, iletim sistemine gml temel CD yazma yeteneklerini barndrr. XP ile CD-
R ve CD-RW srcnze dosyalar tayp brakabilir ve bu dosyalar PC'den PC'ye
tayabilirsiniz. Neredeyse tm optik srcler XP sisteminde yazlm diskleri okur.
Windows ile birlikte bedava olarak gelen Windows Media Player, mkemmel bir DVD
izleme uygulamasdr. Fakat DVD yazma iin nc parti bir araca dnmeniz gerekir. Nero
ve Roxio srcnzn kullanabilecei her trl kaydedilebilir DVD standardn (CD-R ve
CD-RW da olduu gibi) yneten mkemmel yazlm yaparlar.
Hi orijinal kopyanz korumak iin bir CD'nin kopyasn almak istediniz mi? Bunu zel bir
dosya tr olan ISO dosyas kullanarak yapabilirsiniz. Bir ISO dosyas bir CD'nin tam bir
kopyasdr. Hayal edebileceiniz gibi onlar byk dosyalardr. Ancak onlar ayn zamanda
teknisyenler iin ok nemlidir. Teknisyenler ISO imajlarn birbirlerine balatlabilir yazlm
CD'lerinin kopyasn gndermek iin kullanrlar. rnein Ultimate Boot CD'nin bir kopyasn
istiyorsanz, onlarn internet sayfasna gidersiniz ve bir ISO imaj indirirsiniz. Ardndan
nc parti yazma programnz aarsnz ve ISO imaj yakma olarak adlandrlan zel bir
ilem ile devam edersiniz. Ancak Windows XP'deki btnleik yazlm bunu yapamaz.
Yakma programnz ile ISO imajlar nasl yakacanz renin; onu her zaman
kullanacaksnz!


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 353
karlabilir Ortam Sorun Giderme
Disket srcler, fla bellek ve optik srcler gerek donanm hatas nedeniyle nadiren sorun
giderme gerektirecek olduka salam cihazlardr. kartlabilir medya ile karlalan ou
problem bilgisizlikten, uygunsuz kurulumdan, suistimalden ve ilikili programlarn yanl
kullanmndan kaynaklanr.
Gerekten bozulmu bir bellei tamir etmenin bir yolu yoktur. Bir kere bellek bozulduunda
onu deitirmelisiniz. Bu nedenle disket srcler ve CD ve DVD medya srcleri zerine
younlaacaz.

Disket Src Bakm ve Sorun Giderme
Baka hi bir bileen disket srcden daha fazla hata vermez. Bu gerekten alacak bir ey
deildir. nk disket srcler d ortamdan klavye harici her eyden daha ok etkilenir.
Sadece kk bir oda okuma/yazma kafalarn toz ve kirden uzaklatrr. Disket srcler ayn
zamanda mekaniksel hasara maruz kalrlar. ou kii kazara diskleri ters takarak, ata ve
dier yabanc objeleri iine sokarak disket srcleri bozar. Hayat disket srcler iin serttir!
Bu taliksizlik yznden disket srclere uygulanan anahtar nleyici bakm, temizlemektir.
Baz elektronik dkkanlarnda disket src temizleme kitlerini bulabilirsiniz veya toz ve
dier paracklardan srcnn ierisini dikkatlice temizlemek iin bir pamuk temizleme bezi
ve bir miktar alkol kullanabilirsiniz.
Disket Srcleri Tamir Etme
Bir disket src almay durdurduunda problemi zmek iin u basamaklar izleyin:
Hatal disket kontrol yapn.
Disket zerindeki veri hatalarn kontrol edin.
CMOS ayarlarn kontrol edin.
Disket kontrolcsn sorumlu tutun.
Kabloyu kontrol edin.
Disket srcsn deitirin.
lk Olarak Disketi Kontrol Edin
ou zaman disket src disketi okumayacana karar verdiinde kt kii disket src
deil de diskettir. Disket src bir disketi okumay reddettiinde siz genellikle ekildeki gibi
bir hata alrsnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 354

Eer bu hatay alrsanz ncelikle baka bir disket yerletirmeyi deneyiniz. Eer yeni kutudaki
yeni bir disket de almyorsa yeni kutudan baka yeni bir disket takmaynz. Tercihen baka
bir kutudan veya etrafta duran bir kutudan baka bir disk bulunuz ve yeniden test ediniz. Eer
disket src iki disketi de okumay reddederse sorunun disket src olduundan
phelenin. Aksi halde diski sulayn!
kincisi, Disk zerindeki Veri Hatalarn Kontrol Edin
Eer baka disketler srcde alyorsa, disket sorunlu demektir. Eer disket hata verirse
seeneiniz vardr. Birincisi, onu atn. kincisi, disketi yeniden biimlendirin. Bu iki
seenein kt taraf disket zerindeki verinizi kaybedersiniz ve bazen bu kabul edilemez bir
seenektir. nc seeneiniz disket zerinde baz kurtarma/dzeltme tr bir yazlm
altrmaktr.
Disketler reticiden n biimlendirme ile gelirler. Biz disketleri bir veya iki nedenle yeniden
biimlendiririz; elverili ekilde tamamen diski temizlemek iin veya kt bir disketi
dzeltmek iin son are olarak. Windows'un herhangi bir versiyonunda disketi yeniden
biimlendirmek iin "Bilgisayarm"a gidin ve disket ikonu zerine sa tula tklayn. Ve
"Biimlendir"i sein.
Windows XP'de ilk ayar aa alr mende grnmesine ramen, gsterilen dnda
herhangi bir biimlendirme seeneini gerekletiremediinize dikkat ediniz. Windows
2000'de kapasite aa alr mens 1.44 MB'lk modern tip bir disketi biimlendirmenize
izin verdii gibi ok eski 720 KB'lk disketi de biimlendirmenize izin verir. Format biimi

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 355
radyo dmesi grubu "Hzl", "Biimlendir" veya "MS-DOS Balang Disketi Olutur"
arasnda seim yapmanza olanak salar.
"MS-DOS Balang Disketi Olutur" seenei disketi biimlendirmez, yalnzca veriyi
kaydeder ve onu al disketi yapar.
Disket zerine ierikleri tanmlamaya yardmc olacak ekilde kk bir miktar metin
yerletirmenizi salayan "Yn Etiketi" ekleyebilirsiniz. Yn etiketleri DOS gnlerinde ok
poplerdi fakat gnmzde neredeyse hi kullanlmyor.
nc seenek veriyi (ve mmknse disketi) kurtarmak olabilir! Kt disket genellikle
ihtiyacnz olan veriyi saklar. Panik yapmayn! Disket nemli bir fiziksel hasara uramadysa
(rnein kpeiniz 20 dakika nce onu inemediyse) belirli yazlm programlar veriyi
kurtarabilir. Disketleri tamir etme ilemi sabit diskleri tamir etme ilemine benzemektedir.
ncs, CMOS Ayarlarn Kontrol Edin
Disket srcler iin CMOS ayarlar nadiren sorunlara yol aarlar. Tm BIOS reticileri
CMOS kazara silinmi olsa dahi varsaylan CMOS ayarlarn A: srcs iin 3-1/2" lik
yksek younluk yaparlar. Silinen CMOS bilgisayarnzdaki geri kalan her eyin almasn
durdursa dahi en azndan disket hala alr. CMOS ile olan nadir rnekler tehlikeli olabilir.
nk teknisyenler nadiren bu ilere bakarlar. CMOS'u iki kez kontrol edin: Hzl bir
davran birok zaman kurtarabilir!
Bir Sonraki, Disket Kontrolcy Sulayn
Eer veri kablosu veya g kablosu gevek ise POST "FDD Controller Failure" yani FDD
kontrolc hatas veya "Drive Not Ready" yani src hazr deil hatas verecektir. Bu
durumda makineyi an ve balantlar dorulayn. Eer balantlar iyi durumda ise
anakartnzn kt bir disket src kontrolcsne sahip olmas olasdr.
Disket src kontrolcsn kontrol etmenin iki temel yolu vardr. Birincisi, btnleik
kontrolcy kapatn. Kontrolcy kapatmak iin CMOS'a girin ve "Btnleik FDD
Kontrolcs" (veya buna benzer olan) seeneini bulun ve onu pasifletirin. Baz anakartlar
bunu yapmanz iin size seenek sunmaz. Bu durumda kontrolcy aygt yneticisinden
pasifletirmeniz gerekir.
kincisi, bilgisayar dkkanna gidin (yaasn!) ve iki paradan birini satn aln. Zayf bir
ihtimal ama dkkanda PCI FDD kontrolc kart varsa onu aln. Onu kurabilir ve disket
srcy ona takabilirsiniz. Eer src alrsa btnleik kontrolcden phelenin. Eer
disket src hala almyorsa, kart kartn ve btnleik kontrolc iin CMOS ayarlarn
yeniden aktifletirin.
Alternatif olarak harici bir USB disket kontrolc edinebilirsiniz. Bu size balatlabilir disket
src vermeyecektir. Ama dahili bileenlerin hepsini atlayp ona Windows ierisinden
eriebilirsiniz. USB FDD kurulu bir sistemde "Bilgisayarm" grlmektedir. USB cihazn D:
olarak grndne fakat A: srcs zerine tklama seeneine de sahip olduunuza dikkat
edin. Her iki src ikonuna tklayarak ayn diskete eriirsiniz.
Belki de Sorun Kablodur...

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 356
Sonraki aratrmanz kablonun sulu olup olmad zerine younlamak olmaldr. Disket
src kablosu zerindeki 34. kablo src deitirme sinyali (drive change signal) veya disk
deitirme sinyali olarak adlandrlr. Bir disket takldnda veya kartldnda bu pin
aktiftir. Windows ilk olarak disketi okuduunda RAM ierisinde dizinin kopyasn tutar ve bu
bilgiyi disket src disk karma ilemini alglayana kadar ve src deitirme sinyalini
aktifletirene kadar yenilemeyecektir.
Bu sistemin srekli olarak ok yava olan disket srcye erimesini nler. Windows diski
tekrar okuma ihtiyac duyana kadar bekler. Bununla birlikte, eer src deitirme sinyali
eik pin veya kt kablo nedeniyle almazsa disketi deitirseniz dahi ayn dizini grmeye
devam edersiniz! Bu problem neredeyse her zaman kt disket src kablosuna iaret eder.
Bu nedenle onu deitirin ve tekrar deneyin.
Balant, disket src hatasnda byk (ve bazen skc) rol oynar. Teknisyenlerin disket
src takmasndaki en nemli hatalardan biri ribbon kablonun bir veya birka ucunu ters
evirmektir. Eer onun bir ucunu ters evirirseniz src zerindeki LED (k) sistemi
atnz andan itibaren her zaman yanar ve yle kalr. Yeni bir disket src kurarken daima
disket src zerindeki kontrol edin! Eer kablonun her iki ucunu ters evirirseniz LED
hi bir zaman yanmayacaktr. Genellikle POST esnasnda FDD hatas alrsnz ve src
almaz. Daha nce bahsedildii gibi yeni sistemlerde disket src konektr ve ribbon
kablosu bu sorunu minimize etmek iin bir ize sahiptir. Fakat hibir kural disket src
reticilerinin bu standarda bal kalmasn gerektirmez! Daima kabloyu kontrol edin!
Son Olarak, Disket Srcy Deitirin
Bu noktada da eer disket src almyorsa tek bavurulacak ey srcy deitirmektir.
Kt srcy deitirdiinizde onu atn. Kt disket srcy saklamak sinir bozar. nk
neredeyse tm kt disket srcler sabit bir ekilde kt deildir, sadece bazen ktdrler.
Teknisyenler kt disket srclere genellikle son bir ans verirler. Srcy kurarlar ve
alr! Hata yaptklarna inanrlar ve srcnn iyi olduunu bildirirler. Bununla birlikte eer
src baka bir yere yeniden kurulursa yaknda yine lecektir. Onu atn.
Disket srcler bilgisayar sisteminin dier paralarndan daha ok hata verirler. Herhangi bir
be adet PC'de en azndan bir adet disket srcy senede bir kez deitirmeye gerek
olacaktr. Bu nedenle disket srcleri depolayn. Onlardan bir kerede en az be olmak zere
birka adet satn aln ki indirim elde edersiniz. Bir kerede bir tane disket src satn almak
hem pahal hem de zaman kaybdr.

Optik Srclerin ve Disklerin Sorununu Giderme
Optik srcler son derece gvenilir ve dayankl PC bileenleridirler. Bununla birlikte
gvenilir ve dayankl cihazlarn gvenilir olmayan plastik yn ve bozuk metal yn
durumuna dnd zamanlar da vardr. Bu blm optik srcler ve disklerin ok genel
problemlerinden bir kan (kurulum sorunlar, yazma sorunlar ve firmware gncelleme
problemlerini) ve nasl dzeltileceklerini kapsamaktadr.
Kurulum Sorunlar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 357
Optik srclerdeki en byk sorun zellikle yeni kurulumda olan balant sorunudur. lk
tahmininiz srcnn uygun bir ynde taklp taklmad olmaldr. Genel hatalarn bir ka
g kablosunu takmay unutmak, kabloyu ters takmak ve jumperlar/anahtarlamalar yanl
ayarlamaktr. Srcnn trn bilmeniz gerekmesine ramen uygun olmayan fiziksel
balant iin test yapmak daima ayndr. BIOS'u kullanarak optik srcy sistemin grp
gremediini grmek.
BIOS'un optik srcy alglama ekli sisteme baldr. ou BIOS reticisi kurulu bir optik
srcy grebilen akll BIOS rettiler. ekilde balang esnasnda CD-RW' alglayan bir
modern Award Software Inc. BIOS'u grlmektedir.

Eer BIOS'da src alglanrsa Windows srcy grr ve siz onu "Bilgisayarm"da ve
aygt yneticisinde grrsnz.
Eer src CD-R veya CD-RW diski okumuyorsa ncelikle iyi durumda olan ticari bir CD-
ROM deneyiniz. CD-R ve CD-RW diskler bazen CD-ROM srclerle uyumluluk
problemlerine sahiptirler. Ayn ey DVD srcnzdeki DVD-RW veya dier baka
yazlabilir DVD disk iin de geerlidir. Daha nce belirtildii gibi DVD srcler medya
uyumsuzluu sorunlarna sahiptirler. Ayn zamanda hibir optik src kt bir ekilde
izilmi diskleri okumaz.
Eer src hala bir disk grmyorsa srcy temizlemeyi deneyin. ou modern optik
srcler btnleik temizleme mekanizmalarna sahiptirler. Fakat zaman zaman ticari optik
src temizleme kiti kullanmanz gerekir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 358
Optik srcler ok sk temizlenmezler. Fakat diskler temizlenirler. ok sayda iyi optik disk
temizleme kiti olmasna ramen ou disk nemli yumuak bezle olduka iyi ekilde
temizlenebilir. Daima optik diskin merkezinden kenarna doru silin asla bir CD veya DVD yi
dairesel bir hareketle temizlemeyin!
Bilinen eski teknisyenlerin optik diskleri temizleme hakkndaki hikayesi onlarn bulak
makinesinde ykanabilecekleri eklindedir! Bu komik grnmesine ramen bu hikaye ciddiye
alnmas gereken olduka genel bir haldir. Bu iki nedenden dolay doru deildir. Birincisi,
ou bulak makinesindeki su ok scaktr ve disklerin yamulmasna neden olabilir. kincisi,
su disk yzeyine arpar ve onlara baka nesnelerin arpmasna ve izilmelerine neden olur.
Bunu yapmayn!
Optik srclerdeki son problem (skan diskler) teknisyen hatasndan kaynaklanr ve tam
olarak srlerin hatas deildir. ans eseri ou optik srcnn genellikle n tarafnda, tam
src kapa altnda, ierisine tel (bunun iin zlm bir ata standarttr) sokabileceiniz
ve bastrarak dahili hareket kolunu diski karmak iin serbest brakacanz kk bir delii
vardr. Onu deneyiniz!
Yazma (Yakma) Sorunlar
CD-R ve CD-RW endstrisindeki kocaman byme (ve kaydedilebilir DVD endstrisindeki
daha az genileme) diskler ve srcler arasndaki uyumsuzluk sorunlarnn saysn nemli
bir miktarda artrd. Bu uyumsuzluklardan bazlar ciddi "bilgisiz operatr" problemlerinden
kaynaklanmaktadr. nsanlar kullanm klavuzlarn okuduklarnda ve uygun kasnaklar
baladklarnda dahi gerek sorunlar ortaya kmaktadr. Bu sorunlarn ou birka kontrol ile
kolaylkla zlebilir.
Ne Yapabileceini Bilin
ou hatalar, biri yeteneklerinden tam olarak anlamad bir srcy satn alrken satn alma
esnasnda ortaya kar. Yalnzca cihazn her eyi yapabileceini dnmemelisiniz! rnein
bir CD-RW satn almadan nce srcnn hangi yeteneklere sahip olduunu tam olarak
dorulamak amacyla retici tarafndan salanan her teknik dokman incelemeye dikkat edin.
Srcnn iyi bir ne sahip olduundan emin olun. Birok insann dncelerini grmek iin
sadece bir arama motoru kullann ve oraya inceleme (review) ve srcnn model numarasn
yazn.
Medya Sorunlar
CD-R ve CD-RW standart komiteleri, disklerin retiminde kullanlan materyallerin trlerini
standartlatrmay reddettiler. Sonu olarak farkl marka ve meneili CD-R ve CD-RW disk
arasnda nemli kalite farklar grrsnz.
Daha nce bahsedildii gibi CD-R diskler yazma ileminin bir paras olarak organik
mrekkepler kullanrlar. Teknisyen arkadalar hangi rengin kullanlaca veya hangi rengin en
iyi sonucu verecei hakknda konumay severler. Onlar dikkate almayn; rengin kendisi bir
anlam ifade etmemektedir. Aksine, srcnz ilk aldnzda hangisinin en iyi altn
belirlemek iin birka farkl marka CD-R diskler deneyin. Eer CD yazmak iin mzik
kaydetme gibi belirli bir nedeniniz varsa ayn konu ile ilgili evrimii topluluklardaki

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 359
insanlardan fikirler ve tavsiyeler isteyebilirsiniz. Neyin iyi olduu konusunda zorla edindikleri
bilgilerini paylamaktan genellikle mutluluk duyacaklardr.
Genelde iki madde medya kalitesini etkileyebilir; hz ve mrekkepler. ou CD-R ve CD-RW
medya reticisi CD'lerinin belirli hz arpanna kadar alacaklarn garanti ederler. Bir
medya reticisinin genellikle "kalite" ve "genel" olarak iki rn izgisi vardr. Kalite izgisi
belirli bir hzda almay garanti eder. Her ikisini de satn alabilirsiniz. Yine bu onlar neden
istediinize bal olarak deiir. Ucuz olanlar geici yedeklemeler iin, pahal olanlar da
mzik performanslarn arivlemek iin kullanabilirsiniz.
CD-R'lar ve CD-RW'lar hakknda yukardan yaplan tm tartmalar kesinlikle kaydedilebilir.
DVD diskler ve srcler iin dorudur. Etken standartlardaki uyumsuzluk ve sizin iyiyi
aramanzdadr. Satn almadan devinizi yapn ve bir mteriye yazlabilir DVD veya tekrar
yazlabilir DVD src satn almasn tavsiye edin.
Tamponun Alt Seviyede almas (Buffer Underrun)
Her CD ve DVD yazc, tampon RAM olarak adlandrlan btnleik RAM ile gelir. Bu
tampon, kayt kaynandan gelen veriyi depolar. "Buffer underrun", kaynak cihazn yazcy
veri ykl tutamamas ve daha fazla altlk tutmas durumudur. Yani uygun olmayan ekilde
yazlm ve bu nedenle kullanlmaz durumda olan CD'ler ve DVD'ler ve ardndan baka tekil
sorunlar oluur.
"Buffer underrun", ok sk olarak CD-ROM'dan CD-R/RW'ya veya DVD-ROM'dan
yazlabilir DVD'lerin her tipine kopyalarken meydana gelir. lk etken tampon boyutudur. En
az 2 MB tampona sahip olan byk tamponlu srcler satn aldnzdan emin olunuz.
Sistem RAM'inin aksine tampon ykseltme yapamazsnz. kincisi oklu grevdir. ou
sistem yakc alrken baka bir program altrmanza izin vermez.
Bu durumu azaltmann bir yolu ISO kullanmaktr. Baz CD ve DVD medya srclerinin
aksine herhangi bir abit disk bir CD veya DVD yazcdan geri kalmaz. Diskten diske bit-bit
kopya yapmak dramatik bir ekilde altlk koleksiyonunuza ekleyeceiniz "buffer underrun"
ansn azaltr.
Tm mevcut CD-RW ve DVD yazclar "underrun" sorununu gideren, Sanyo tarafndan
gelitirilmi "Burn-Proof" teknolojisini barndrrlar. Bu srcler tam olarak tamponda bilgi
tkendiinde yazma ilemini durdurabilirler ve otomatik olarak tampon yeniden dolar dolmaz
yeniden balayabilirler. Artk CD'leri yazarken "underrun" korkusu olmadan baka
programlar altrabildiimden dolay bu zellii seviyorum. Eer yeni bir CD-RW satn
alyorsanz, "Burn-Proof" teknolojisine sahip olan bir tane aldnzdan emin olunuz.
Firmware Gncellemeleri
Neredeyse tm optik srcler ykseltilebilir flash ROM yongas ile gelirler. Eer srcnz
belirli bir tr medyay okuyamyorsa veya aralksz bir ekilde okuma/yazma sorunlar
meydana getiriyorsa reticinin internet sitesini yeni bir firmware gncellemesi olup olmad
konusunda inceleyiniz. Neredeyse her optik srcnn retim aamas esnasnda bir veya iki
firmware gncellemesi olduu grnmektedir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 360
A+ tesinde
kartlabilir medya dnyas, olduka heyecanl gidi hattn deitirmeye devam ediyor. Son
birka sene ierisinde disket srcler neredeyse lm olacaklar; bellekler ou kullanc
tarafndan yeniden yazlabilir medya tercihi olacaktr. Yksek znrlkl optik srcler ve
diskler (HD DVD ve Blue-Ray Disk'ler) dkkan raflarn dolduracaktr. Buna ramen bu yaz
devam ederken bu ikisi insafszca pahaldrlar. reticiler hi bir yerde olmayan yeni ve var
olan teknolojileri duyurmaya devam edecek gibi grnyorlar. Bir CompTIA A+ sertifikal
teknisyen, kartlabilir medyay CompTIA A+ snavlarna girip getikten sonra hafzasnda
tutarak aklllk edecektir.
Renkli Ciltler
CD medya dnyasnda renkli ciltler terimi ska kullanlmaktadr. Ciltler iyi cilttirler! Burada
onlar eitli medyay tanmlamak iin endstride gelitirilmi standartlardrlar. rnein,
krmz cilt orijinal ses CD'si formatn tanmlar. Eer ok paranz varsa (diyelim ki 5000 ytl)
bu ciltlerin kopyalarn satn alabilirsiniz ve evet onlarn kapaklar gerekten standart renklerle
uyuur.
Bilgisayar destekisinin arkadann bu terimleri kullandn duymu olabilirsiniz. "CD-
ROM'unuz CD-RW'lar okuyabiliyor mu?" demek yerine, onlar "Senin CD-ROM'un portakal
rengi ciltlimi?" derler. Teknik zellikler de bu terimleri kullanrlar. Terimler cilt renginin
anlamn hafzanzda tutmanz asndan yeterince kullanlmaktadr; krmz, sar ve portakal.
Tablo, CD medya cilt renklerinin tam bir listesini gstermektedir.
CD Medya Cilt Renkleri
Uygulama Cilt Alt Trler
Mzik CD'leri Krmz Yok
Veri CD'leri Sar
Mod 1 Orijinal Format
Mod 2 Form 1 ve Form2
CD-I Yeil Yok
Kaydedilebilir CD'ler Portakal
Part I CD-MO (manyeto optik)
Part II CD-R, Fotoraf CD'si
Part III CD-RW
Video CD Beyaz Yok
CD Ekstra Mavi Yok
Yksek znrlkl Optik Srcler
Bu yazy yazarken, iki optik standart optik srcde meydana gelecek "Sonraki Mkemmel
ey"i (Next Great Thing) gsterecek ekilde ortaya kmtr; HD DVD ve Blue-ray Disk.
HD DVD (Yksek Younluklu DVD), 8 saatlik yksek znrlkl video barndrabilen 30
GB'lk optik disklerle ortaya karak, ilk yaylm ateini balatt. Ho! Blue-ray (krmz
lazerler yerine mavi lazerler kullanlmasndan baka zel bir anlam yoktur) 50 GB'lk
disklerle yant verdi ve eldivenler karld.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 361

imdi ise HD DVD nihai olarak video cephesinden kazanan olarak grnrken, Blue-ray, veri
depolama cephesinden kazanabilir. Zaman gsterecek

10.Giri/k (I/O) Birimleri
Genel I/O Portlar
Ne zaman ki iyi almayan bir I/O, yani girdi/kt (input/output) birimiyle ilgilenirseniz,
unutmayn ki sadece aygtla ilgilenmiyorsunuz. Aygtla ve onun bal olduu portla da
ilgileniyorsunuz. I/O aygtlarna bakmaya balamadan nce, baz daha genel I/O portlarnn
grev ve teknolojilerine gz gezdirmenizde ve daha iyi almalar iin neler yaplabileceini
grmenizde yarar vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 362


Seri Port
Yeni bir bilgisayarda gerek bir seri port aygt bulmak zordur. nk seri portlarda kullanan
bir ok aygt, yerini zelikle USB gibi daha iyi arabirimlere brakt. Fiziksel seri portlar yeni
bilgisayarlarda bulmak zorlayor fakat bir ok aygtta, zellikle modemlerde, birok insan
internete balanmak iin halen seri port kullanyor.
Daha nceki blmlerde, COM girilerinin, nceden ayarlanm I/O adreslerinden ve seri
portlar iin gerekli olan kesme istek hatlarndan (Interrupt Request Lines-IRQs) baka bir ey
olmadn rendiniz.
Tmleik bir seri port mu grmek istiyorsunuz? Sisteminizden aygt yneticisini an ve port
simgesi olup olmadna bakn (COM ve LPT). Gryorsanz, simgenin solundaki (+)
iaretine tklayn onu an ve sisteminizdeki portlar grn. Eer bilgisayarnzda COM
portlar gryorsanz armayn. Fiziksel olarak bilgisayarnzda hibir seri port grmyor
olsanz da, seri portlar gerekten ordalar; bu portlar basite dier baz aygtlarn (muhtemelen
bir modemlerin) iinde yerletirilirler.
Bilgisayarnzn genileme yollar, paralel iletiim ve oklu veri telleri kullanrlar. Her biri,
aygtlarnz arasnda belli bir zamanda bir bit veri gnderirler. Birok I/O aygt veriyi almak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 363
ve iletmek iin tek bir telden seri iletiim kullanr. Seri portun grevi, paralel ve seri aygtlar
arasnda haraket eden veriyi dntrmektir.

Geleneksel bir seri port iki ksmdan oluur; fiziksel 9 pinli balayc ve seri bilgi ile paralel
bilgi arasnda dnm yapan UART (universal asynchronous receiver/transmitter evrensel
asenkron alc/verici) ad verilen bir yonga.
Eer tamamen yanlsz olmak istiyorsanz, UART bir seri porttur. Bilgisayarnzn
arkasndaki port seri aygtlarn seri portu kullanmasna olanak veren standartlatrlm bir
balaycdan baka birey deildir. UART seri portun doru almas iin gereken btn
zelikleri tar.
RS-232, seri portla ilgili hereyi (hangi hzda iletiim yaptklar, kullandklar dil, hatta
balayclarn nasl grndn) tanmlayan ok eski bir standarttr. RS-232 standartlar iki
seri aygtn birbirleriyle 8 bit uzunluktaki veriler ile konumalar gerektiini belirtir. Fakat hz
ve hata kontrol gibi dier alanlarda esnektirler.
Seri iletiim, aygtlar elle ayarlanmaya balandnda ortaya kt ve RS-232 otomatik
ayarlamalarla hi gncellenmedi. Seri port, bilgisayar bakmnn eski gnlerine bir geri
dntr ve bilgisayarnzda bulabileceiniz elle ayarlanm en son porttur.
Seri portu ayarlamak iin nasl kurumlara ihtiyacnz vardr? Gerek bir seri (arkasnda gerek
9 pinli bir balaycs bulunan) portu olan bir bilgisayar bulun. COM portlarna sa tklayn ve
aygt yneticisindeki portun zelliklerini grmek iin "zellikler"i sein. "Port Ayarlar"
sekmesini an ve ekildeki iletiim kutusunu grmek iin "Gelimi" butonunu tklayn.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 364

Modemler gibi yerleik seri port bulunduran aygtlar, deitirilecek birey olmad iin aygt
yneticisinde COM portu simgesine sahip deildirler. Nedenini anlayabildiniz mi? Bu aygtlar
bir Com girii kullanmalarna ramen, bu giri portu ile asla baka bir aygta balanmazlar.
BU yzden btn ayarlar sabittir ve deitirilemez.
Bir seri portu ayarlarken, kurmanz gerekn ilk ey saniyedeki bit hzdr. Bir seri port 75 bps
(bit per second-saniyedeki bit says) ile 128000 bps hzlar arasnda alabilir. Sonra, verinin
"miktar" (chunk) parametresini ayarlamalsnz; seri bilgi aygtlar balayan kablo zerinde 7
yada 8 bit miktarnda aa ve yukar ekilde hareket eder ve veri kmesinin sonunu belirtmek
iin bir durdurma (stop) biti kullanabilir ya da kullanlmayabilir.
Seri portlar hata kontrol iin ve verici aygtn gnderilen verinin stne ykleme yapp
yapmadn kontrol etmek iin elik (parity) biti kullanrlar. Btn bunlar iin uygun ksm
udur ki; yeni bir seri aygt aldnzda ynergeler size ne yapmanz gerektiini syleyecektir.
ekil bir Cisco anahtarn kullanm klavuzunu gstermektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 365
USB Portlar
USB hakkndaki bilgileri daha nceki blmlerden hatrlyor olmalsnz. Burada USBleri ve
USB kullanan aygtlarla grevlerini daha derin bir bakla ele alacaz.
USByi Anlama
USB balantsnn esas, (USB host controller) USB kontrolcsdr. Bu kontrolc, USB
aygtna balanan hereyi kontrol eden ve genellikle bir yonga seti halinde retilmi bir
entegredir. kontrolcnn iinde bir USB kk hub (USB root hub) vardr. Bu para USB
portlara fiziksel balanty gerekletiren blmdr. Btn USB kk hub'lar birok ynyle
genileme veri yollaryla ayndr. ekilde kontrolc, kk hub ve USB portlar arasndaki
iliiyi grlmektedir.

Tek bir sunucu adaptrnn (host adapter) ka tane USB port girii kullanaca
belirtilmemitir. Eski USB sunucu adaptrleri, iki tane USB portuna sahiptiler. Daha yenileri
ise on taneden fazlasn destekleyebiliyorlar. Bir sunucu adaptr belli bir sayda portu
desteklese bile, bu anakartn da ayn destee sahip olaca anlamna gelmez. Genel bir rnek
vermek gerkirse, anakart drt portu desteklerken, bir sunucu adaptr sekiz portu
destekleyebilir.
Bu konu hakknda hatrlanmas gereken en nemli ey, tek bir sunucu adaptr/hub
merkezine balanm her USB aygt, ona balanm btn dier aygtlarla ayn USB veri
yolunu kullanr. Tek bir sunucu adaptrne baladnz daha ok aygt, veri yolunu
yavalatr ve daha ok g harcar. Bu iki sorun USB aygtlarnn gerek dnyada yerini
almasyla ortaya km en byk problemlerdir.
USB aygtlar, dier tm elektrikli aletler gibi, almak iin gce ihtiya duyar. Fakat kendi
g ihtiyalarn hepsi nemsemez. G beslemeli (powered) bir USB aygt genellikle AC
uyarlaycsna balanan kendi elektrik kordonuyla birlikte bulunur. Yoldan g beslemeli
USB aygtlar, gc veri yolundan alrlar; AC ya da DC g vermezler. ok fazla yoldan g

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 366
beslemeli aygt, veri yolundan ok fazla g aldnda, kt bir eyler olur! Aygtlar sadece
belli bir zamanda alrlar veya kilitlenirler. Ayrca Windowstan sk sk aygtn yeterli gce
sahip olmad ve almayaca hakknda baz mesajlar alabilirsiniz.
Btn USB aygtlar deiik hz trnden birinde almak zere ayarlanmtr. lk USB
standard, srm 1.1 ile gelen dk hz (low-speed) USB ve tam hz (full-speed). Srm
1.1'deki dk hz (fare ve klavye iin yeterli olan) 1.5 Mbps, tam hz ise 12 Mbps olarak
almaktadr.

Daha sonra USB 2.0 standart 480 Mbpsde alan yksek hz (hi-speed) USByi tantt.
Sanayide, dk hz ve tam hz USBler USB 1.1 olarak ve yksek hz USBler ise USB 2.0
olarak belirtilirler.
Daha hzl iletim oranna ek olarak, yksek hz USB daha yava USB standartlar altnda
alan eski aygtlarla tamamen uyumludur. Her eye ramen, bu eski aygtlar olduklarndan
daha hzl almayacaklardr. En hzl USB hzn elde etmek iin yksek hz USB aygtlarn,
yksek hz USB kablosu kullanarak, yksek hz USB portlarna balamalsnz.
Yksek hz USB aygtlarn, (1.1 srm ile gelen) tam hz USB portuna baladnzda da
alr. Ancak gene de 12 Mbpsde alrlar. Eski uyumluluklar en azndan yeni USB
aygtlarn eski portlarda kullanmanza izin verir. Ama 240 Mblk bir dosyay 480 Mbps
yerine 12Mbpsde gnderdiinizde ne kadar bir zaman feda ettiinizi hesap edin!
2001 ylnda USB 2.0 piyasaya ktnda insanlar USB 2.0 kontrolcs almak iin
birbirleriyle yartlar. Bylece yeni sahip olduklar yksek hz aygtlar istedikleri hzda
alabilecekti. nsanlarn bulduklar farkl zmlerden en ok kullanlan USB 2.0
uyumluluk kart, ekildeki gibi taklmaktadr.
Anakart reticileri sistemlerine USB 2.0 sunucu denetleyicisi eklediler ve bunu ok zekice bir
yntemle yaptlar. USB 2.0 kontrolcsn USB 1.1 kotrolcsnden farkl yapmak yerine her
ikisini de bal tm USB portlarn paylaabilecekleri bir sistem tasarladlar. Bu yntemle
hangi USB portunu setiiniz nemli olmamaktadr. Eer tam hz yada dk hz aygtlarn
aktif ederseniz, 1.1 sunucu kontrolcs grevi devralr. Yksek hz aygtlar aktif ettiinizdee
ise USB 2.0 kontrolcs greve geer. Zekice ve kullanl!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 367
USB Hub'lar ve Kablolar
Her USB sunucu kontrolcs 127den fazla USB aygtn destekler. Fakat nceden
bahsedildii gibi, anakart reticileri alt ile sekiz aras bir sayda gerek USB portu
destekliyor. Peki anakartn desteklediinden daha fazla USB aygt kullanmak istediinizde ne
yaparsnz?

Dahili kart eklinde daha fazla sunucu kontrolc ekleyebilirsiniz ya da USB hub
kullanabilirsiniz. USB hub, tek USB balantsn iki ya da daha fazla USB portuna oaltan
bir aygttr. Bu balantlar nerdeyse her zaman USB portlarnn birinden kk hub'a doru
balanr. ekil tipik bir USB hub' gsterir. USB hub'lar bazen yan birimlerde gmldrler.
USB hub'lar, kat stnde anlatld gibi gerek dnyada da ayn ekilde almaya meilli
olmayan bir eit bilgisayar parasdr. USB hub'lar da dier tm USB aygtlar gibi belli bir
hza sahiptir. rnein ekildeki klavyeye bal hub tam hzda alr. Bu durum bu portlardan
birine yksek hz aygtlardan birini takmak istediimizde bir sorun oluturur. nk sadece
12 Mbps hzda altklar iin yksek hz aygtlarna zorluk karrlar. Windows en azndan
byle bir problem yaandnda bir balonla sizi uyarr.

Hub'lar, g beslemeli ve yoldan g beslemeli olmak zere iki eitte bulunurlar. USB hub'
ekilde olduu gibi genel bir ama iin kullanacaksanz, g beslemeli bir eidini
semelisiniz. nk bir ok aygt tek bir USB kk hub stnde ok fazla g harcar ve bu
baz sorunlar oluturur.
Kablo uzunluu hatrlanmas gereken nemli bir snrlamadr. USB zelliklerine gre her 5
metrede uzunluu artrmak iin g beslemeli USB hub ekleseniz de, en fazla 5 metreye kadar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 368
kablo uzunluuna izin verilir. Bir ok USB aygt bu snra ulamasa da (dijital kamerlar gibi)
baz aygtlar, 5 metre yada buna yakn bir uzunluktaki kablolar kullanabilir.
USB ift ynl (bi-directional) bir aygt olduu iin, kablo uzunlu arttka, standart ve iyi
korunmu bkl tel iftlerinden oluan balant olsa bile, elektriksel parazitler grlr. Bu
sorunu nlemek iin 2 metreden uzun olamayan kablolar kullanabilirsiniz.

Eer aygtnzn sorunsuz almasn istiyorsanz biraz daha fazla para deyerek ekildeki
gibi yksek kalitede bir USB 2.0 kablosu satn aln. Bu kablolar fazladan baz koruma eleri
ile birlikte retilirler ve aygtnzdan alnan verinin bilgisayarnza emniyetli bir ekilde
ulatndan emin olmak iin gelitirilmi elektriksel ilevler ierirler.

USB Yaplandrmas
USB ile yaayacanz en byk sorun giderme mcadelesi, USBnin yaygn olarak
kullanlmasndan ve kullanmnn ok kolay olmasndandr. Birok ada bilgisayarn oklu
USB portlar vardr ve yerel bir bilgisayar maazasndan yeni bir USB cihazn alnmas
herkes iin kolaydr. Problem, birok cihazn yanl port kullanmasndan yada fazla g
ekmesinden dolay kurulum srecinin kontrolden kmasyla balar. Neyse ki, birka kolay
admla bu sorunlar ortadan kaldrlabilir.
USB kurulumunun ilk ve ounlukla nemsenmeyen kural udur; yeni bir USB cihaz iin,
srclerini arac takmadan nce kurun. Kurulumu tamamladktan ve portlarn etkin
olduundan (aygt yneticisinde dzgn olarak altndan) emin olduktan sonra, gnl
rahatlyla yeni arac takabilirsiniz. Bu kurala uyduunuz srece USB cihaz kurulumu
kolayca tamamlanacaktr.
Windows 2000 ve XP, USB cihazlar iin geni bir yerleik src bankasna sahiptir. Klavye,
fare ve benzeri basit aralarn tannmas iin iletim sistemlerin yerleik srclerine
gvenebilirsiniz. Lakin yeni klavye ya da farenizin ek zellikleri mevcutsa, varsaylan
srclerin bu ek zellikleri desteklemeyebileceini bilin. Herhangi bir ek zellii

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 369
karmamak iin, her zaman cihazla beraber gelen srcleri kurun ya da gncelletirilmi
olan reticinin internet sayfasndan indirin.
Yeni bir USB cihaz sisteminize ekleyeceiniz zaman, ilk bata makinenizin, cihazn hzn
destekleyen bir USB portuna sahip olduundan emin olun. Gnmz bilgisayarlarnn
birounda bu bir sorun olmaktan kmtr. Ama eer hub ve benzeri aralar eklemeye
balarsanz, cihazlarn almamas yada daha kts garip davranlar gstermeleriyle
karlaabilirsiniz.
Portlarnz hzlca gzden geirmek iin kullanacanz en iyi ara "Microsoft Utility
UVCView" programdr. Program, Windowsun tm srmleriyle alr. nternette,
"UVCView.exe" olarak arama yaptrn ve indirin. Kurulum gerektirmeyen tek bir EXE
dosyasdr. UVCViewu altrdnz zaman, ekildeki durumun benzerini grrsnz.

UVCView, USB profesyonelleri tarafndan USB cihazlar snamak iin kullandklar gl bir
yazlmdr ve tipik bir bilgisayar teknisyenini ilgilendirmeyecek bir takm zelliklere de
sahiptir. Bununla beraber, iki zellii onu indirmeye deer klar. Program, "Hangi USB
src sistemime nerede takl?" ve "Bu cihazn hz nedir?" gibi iki nemli soruya hzlca
cevap verir. ekilde UVCViewin bir klavye ve yerleik datm yuvasn da ieren bir takm
cihazlar bulmas grlyor.
Son ve en zor konu gtr. Gereken ve kullanma hazr g arasndaki herhangi bir
uyumazlk, cihazn almamasna ya da arzalanmasna sebebiyet verebilir. Eer ok fazla
g ekiyorsanz, hata giderilene kadar cihazlar portlardan kartlmaldr. Eer geerli USB
portlarnzn desteklediinden fazla gce ihtiya duyuyorsanz, ek USB kartlarndan aln.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 370

Windowsta USB g kullanmn kontrol etmek iin, aygt yneticini an ve "Evrensel Seri
Yol Denetleyicisi"nin altndaki herhangi bir USB hub' bulun. Hub'a sa tklayn,
"zellikler"i sein ve "G" sekmesine gelin. Bu size, kk hub'a bal her cihaz iin geerli
kullanm gsterecektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 371

Birok kk hub, port bana herhangi bir USB cihaznn ihtiyac olduundan ok fazlas olan
500mA salar. ou sorun, portlar eklendike ortaya kar. zellikle de veriyolundan g
salayan (bus powered) hub'lara ok fazla cihaz balandnda bir "bus powered" hub iin
"G" sekmesini grlyor. Dikkat ederseniz byle bir hub iin en fazla port bana 100mA
desteklemektedir.
USB gcyle alakal bir sorun daha vardr. Bazen USB cihazlar uyku moduna geerler ve
uyanmazlar. Aslnda sistem g tasarrufu yapmak iin onlara uyumalarn syler. Eer
nceden alan bir USB cihaznz, bir anda aygt yneticisinden kaybolduysa bu sorundan
phelenebilirsiniz. Bunu zmek iin, aygt yneticisindeki hub'n "zellikler" seeneine
geri dnn. ekilde de gsterilen "G Ynetimi" sekmesinin altndaki "G kazanc
salamak iin, bilgisayar bu aygt kapatsn" seeneini kaldrn.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 372
FireWire Portlar
lk bakta, IEEE 1394 olarak da bilinen FireWire, USB gibi grnr ve hareket eder.
USBnin btn zelliklerine sahiptir, ama farkl badatrc kullanr ve iki teknolojinin eski
olandr. Seneler boyunca, sz konusu harici bir araca veri transferi gnderme ve alma
olduunda, FireWire ndeydi. Yksek hzl (Hi-Speed) USB atlm bunu deitirdi ve
FireWire birka sene iinde tahtn USBye devretti.

FireWire'n halen hkmettii tek alan dijital video dzenlemesidir. Birok ada video
kamera, bilgisayara dzenlenmek zere video gnderirken IEEE1394 arayzn kullanr.
FireWiren yksek transfer hz, byk video dosyalarnn hzlca ve kolayca tanmasna
olanak verir.
FireWire Anlamak
FireWire, genel olarak bilgisayarlar zerinde bulunan iki farkl tip badatrc kullanr. lki,
birok bilgisayarda grmeye alk olduunuz alt ineli glendirilmi badatrcdr.
USB'ye benzer olarak, bir FireWire kaps, cihaza g salayabilme yetisindedir ve kap
zerinden yksek g isteyen cihazlara g salama konusunda ayn uyarlara tabidir. Dier
badatrc tipi ise tanabilir bilgisayar ve kameralar gibi baz FireWire aygtlarnda
grebileceiniz drt ineli seri glendirilmi badatrcdr. Bu badatrc tipi cihaza g
salamaz, bu yzden harici aygta g salamak iin baka bir yntem bulmanz gerekir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 373

FireWire cihazlar iki hzldr; 400 Mbps hznda alan IEEE 1394a ve 800 Mbps hznda
alan IEEE 1394b. FireWire aygtlar ayrca iki FireWire cihazn, rnein bir dijital video
kamera ile harici FireWire sabit srcnn dorudan kendi aralarnda haberlemelerini
salayarak "veri yolu ynetimi" (bus-mastering) zelliini kullanrlar. Ham hza baklacak
olursa FireWire 800 (doal olarak 1394b de denilebilir), yksek hzl USB'den ok daha
hzldr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 374

FireWire, USB ile grn ve hzdan baka farkllklar da barndrr. Birincisi, USB bir
cihazn doruca bir porta taklmas gerekirken, bir FireWire hem bir porta dorudan, hem de
papatya dizilimi eklinde balanabilirler. ekil, yuvalanm ve papatya dizilimi yaplm
balantlar arasndaki fark gsterir. kincisi, FireWire en fazla 63 aygta destek verirken,
USB'de bu rakam 127'dir. ncs, FireWire'n papatya dizilimdeki her kablonun en fazla
uzunluu 4.5 metre iken, USB'de bu uzunluk 5 metreye kar.
FireWire'n Yaplandrmas
FireWire, Apple Computer tarafndan icat edilmitir ve bir derece hala onun kontrol
altndadr. Denetimin tek kaynakta olmas, FireWiren daha istikrarl olmasn ve daha iyi
aktarm yapabilmesini salar. Basit bir dille, FireWire kullanm ok kolaydr.
Bir Windows ortamnda, FireWire USB ile ayn konularla muhatap olur; srclerin nceden
yklenmesi, yerleik aygtlarn etkin olmasnn tahkik edilmesi ve benzerleri. Yine de bu
konularn hibiri bir FireWire balants kadar nemli deildir. rnein, USBde olduu gibi,

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 375
bir FireWire cihaz balamadan nce gerekten srcsn kurmanz gerekir. Bilgisayarlarda
kullanlan FireWire cihazlarn %95'i ya harici sabit srclerdir yada dijital video
balantlardr. nceden yklenmi Windows srcleri neredeyse mkemmel alr.
FireWire cihazlar, USB cihazlardan daha fazla g tketir. Ama FireWire denetleyicileri daha
yksek voltajlarn stesinden gelmek iin tasarlanmlardr ve sizi ok nadir de olsa cihazlar
fazla g ektiinde uyarrlar.

Genel Port Sorunlar
Kullandnz hangi port tipi olursa olsun, eer almyorsa kontrol etmeniz gereken birka
konu vardr. Her eyden nce, sorunun bir aygttan ziyade porttan kaynaklandna emin olun.
Bunun iin altna emin olduunuz ikinci cihaz takp, alp almadna bakn. Eer
almazsa, sorunun port kaynakl olduunu kabul edebilirsiniz. Bu ilemin tersi de hi fena
fikir deildir, cihaz bilinen salam bir porta da takabilirsiniz.
Portun almadndan tamamen eminseniz, kontrol edeceiniz ey vardr. Birincisi,
portun ak olduuna emin olun. Anakart zerinde neredeyse her I/O portu, CMOSdan
kapatlabilir. Sistemi yeniden balatn, cihaz bulun ve portun kapanp kapanmadna dikkat
edin.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 376
Windows aygt yneticisi de birok portu kapamanza izin verir. ekilde grld gibi,
kullanlamaz klnm bir paralel port zerinde krmz bir X iareti konmutur. Kapy
yeniden aktif hale getirmek iin, cihaz simgesinin zerine sa tklayn ve "Etkinletir"i sein.
Aygt yneticisinden bir portu ap kapatabilmeniz baka bir belirgin olguya iaret ediyor;
aygtlar gibi portlarn da srcye ihtiyac olduu gereine. Windows, btn genel portlar
iin mkemmel yerleik srclere sahiptir. Bu yzden CMOSdan etkin hale getirildiini
bildiiniz bir portu aygt yneticisinde gremezseniz, portla alakal fiziksel bir sorun
olduundan phelenebilirsiniz.

Portlara devaml cihaz taklp karld iin, er ge fiziksel olarak bozulurlar. ekilde uzun
sre ok fazla itildii iin fiziksel olarak anakarttan ayrlan bir portun arka taraf
gzkmektedir.
Birok port (ve bu portlara uyan filer), ufak ineler ya da nispeten zarara kar daha hassas,
narin metal ereveler kullanrlar. PS/2 fileri, eilmi ineler ve ekli bozulmu ereveler
iin en iyi rneklerdir. ekil, acele edilen bir durumda bir PS/2 giriinin ne hale
gelebileceine bir rnek tekil eder.
Yedek filer kullanlabilir. Ancak lehimlemede ok iyi deilseniz pek tutarl bir seenek
deildir. Yine de sabrlysanz, fiinizi kurtarabilirsiniz. Makas ve kargaburun yardm ile fi
yeniden PS/2 portuna girecek ekilde dzeltilebilir.

Genel I/O Cihazlar
Peki, "genel" I/O cihaz nedir? Akla ilk gelmesi gerekenler fare ve klavye, en basit ve gerekli
I/O cihazlardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 377

Bir sredir ortalarda olan dier bir giri cihaz da taraycdr. Bu eski cihazlara gre, nispeten
yeni genel cihazlar dijital ve web kameralardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 378


Klavye
Klavyeler, halen bir bilgisayara veri girii olarak kullanlan hem en eski, hem de halen birincil
yoldur. Her ne kadar kimi ilgin klavyeler zelletirilmi tular yznden zel srclerinin
dzgn yklenmi olmasn gerektirse de, Windows herhangi bir klavye iin gerekli temel
srcleri mkemmel bir biimde barndrr. Eer bir USB klavye kullanyorsanz kurulumu
etkileyecek tek konu udur; CMOSda USB klavye desteini etkinletirmeyi ihmal etmeyin.
Bunun haricindeki karlaabileceiniz dier sorunlar bu blmn banda bahsedilmitir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 379

Standart bir klavyede yaplandrlacak ok fazla bir ey yoktur. htiyacnz olan tek
yaplandrma arac "Klavye Kontrol Paneli" uygulamasdr. Bu ara, yineleme gecikmesi
(klavyenin bir karakteri tekrarlamas iin o tuu basl tutmanz gereken sre) ve imle yanp
snme hzn deitirmenize olanak verir. ekilde varsaylan "Windows Klavye zellikleri"
penceresi grlmektedir. Kimi klavye reticileri ek sekmeler iin src salarlar.

Klavyelerin kurulumu kolaydr, ama bazen bozulabilirler. Bulunduklar yerden dolay (tam
nnz) klavyelerde sorun olan problem; sv dkntlerinden oluan lekeler, fiziksel
hasar ve kirdir. Klavyenize dklen soda gnnz gerekten mahvedebilir. Eer hzl olup,

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 380
sv elektrik bileenlere varmadan klavyeyi bilgisayardan ayrabilirseniz, klavyeyi
kurtarabilirsiniz. Temizlemesi zaman alacaktr. Yapkana bulanacaksnz ve klavyeniz
uramaya demeyecek kadar verim kaybedecektir. Deitirmeniz daha faydaldr!
Dier bir fiziksel zarar da klavye zerine ar bir eyler drmektir. Bu kt sonular
douracaktr. ou klavye tepki verir ve arpmann etkisiyle yerinden frlar.
Tular arasndaki kiri temizlemek iin ise slatlm kuma kullann, eer su ie yaramazsa
kuman zerine bir para kolonya damlatarak kullann. Tularn kirlenmesi irkin
grnebilir, ancak tularn altndaki kir klavyenin almasn tamamen durdurabilir.
Tularnz yapmaya baladnda, bir ie basnl hava aln ve tularn altna skn. Bunu
ak alanda ya da pe yakn bir yerde yapn. nk klavyenizin iinden kanlara
aracaksnz.

Eer klavyenizin zerine ikolatal st dkmek gibi bir belaya bularsanz, temizlemek iin
tamamen skmeniz gerekecektir. Bu btn paralarn nerede olduunu kontrol edebildiiniz
srece kolaydr. Klavyeler, siz tulara bastnzda elektriksel balantlar yapan plastik
katmanlardan imal edilmilerdir. Vidalar skn (gznzn nnden ayrmayn) ve nazike
plastik katmanlar ayrn. Nemli bir bezle katmanlar temizleyin ve katmanlar kuruduktan
sonra her eyi yerine geri takp vidalayn.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 381

Bazen kir ya da yabanc maddeler belli tularn altnda birikirler. Byle durumlarda tuu
yerinden skmeniz gerekir. Tek olarak tular skmek riskli bir itir, klavyeler birok farkl
ekilde retilirler. Bir ok retici tular tek bir plastik ubua oturturlar. Bu durumda bir
tornavida ya da benzeri dz ulu bir arala tuu yerinden kartabilirsiniz. Dikkatli olun,
gereinden fazla g uygulandnda tu iddetle frlar. Dier klavye yapmclar (ounlukla
dizst sistemlerde), makas ekilli plastik tutamalar kullanrlar. Bu durumda dikkatli olun,
eer zorlayarak karmaya kalkarsanz, tuu tamamen krabilirsiniz.
Skm tulara gelince. Onlar da temizlemeyi deneyebilirsiniz. En kt ihtimalle, her zaman
yeni bir klavye alabilirsiniz.

Fare
i Windowsu faresiz kullanmay denediniz mi? Mmkn ama ho deil. Zamanla btn
teknisyenler, farenin kullanlamad zamanlar arttka Windowsun ksa yollarn renirler,
ama yine de faremizi severiz. Ekstra tular olan ok gelimi fareler hari tpk klavyelerde
olduu gibi, Windows ile birlikte btn standart fareler iin de harika srcler gelir.
Windowsun srcleri fare tekerleklerini de standart olarak grr ve destekler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 382

Fare ayarlarnz "Fare Kontrol Paneli"nden deitirebilirsiniz. ekilde Windows 2000
srmnde nasl yapld gsterilmektedir. Windows XP ile Windows 2000in "Fare
zellikleri" pencerelerinin farkllk gsterdiini greceksiniz.

Fareniz iin yapabileceiniz btn ayarlar, "Fare zellikleri" penceresinde bulabilirsiniz.
zellikle farenizin hzn, ift tklama hzn ve ivmelenmesini kendinize gre
ayarlayabilirsiniz. Fare hz ve ift tk hznn ne anlatmak istedii grlmektedir. Fakat
ivmelenmesi biraz aklama gerektiriyor. nk Windows XP ile Windows 2000de farkllk
gsterir. Genel olarak ivmelenme, farenin ekrann bir ucundan dier ucuna uzun bir mesafe
kat ettiinde fare hznn artmasn belirtir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 383

Windows 2000de "Fare zellikleri", fare hzn ve ivmelenmesini ayarlayabileceiniz
"Hareket" sekmesi ierir. ekilde Windowsun "areti Seenekleri" sekmesi grlmekte.
Gelimi imle duyarll otomatik imle hzndan ok daha gelimi bir ayardr. Dzgn
alt halde baz uygulamalarda dzensiz fare hareketlerine neden olabilir.
Genel olarak, iki tip fare teknolojisi piyasaya hkmeder; toplu fareler ve optik fareler. Toplu
fare yuvarlak bir top kullanrken, optik fare lazer veya LED'ler ve bunlarn hareketini takip
eden kameralar kullanrlar ve bylece fare iaretleyicisini ekranda oynatrlar.
Toplu fare ile ilgili sorun zamanla farenin topunun kirle kaplanmas ve topa deen i
silindirlere kir biriktirmesidir. Kir, farenin hassasln yitirmesine sebep olana kadar artar.
Eer ekrannzdaki cisimleri seebilmek iin aba harcyorsanz, farenizi temizleme
zamannz gelmi demektir. Kimi fare yapmclar halen, bir optik fareden daha fazla bakma
ihtiyac olan toplu farelerden retmektedirler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 384

Bir toplu farenin iine ulaabilmek iin, onu ters evirin ve topun zerindeki koruyucu kapa
kaldrn. Kapa kaldrma ilemi deiir, ama genellikle topu evreleyen yakay, kendini atana
kadar dndrmekten ibarettir. Dikkatli olun, eer kapak olmazsa, fareyi ters evirdiiniz anda
top decektir.
Aygta zarar vermeden kiri silindirlerden kazmak iin metal olmayan bir ara kullann. Ticari
bir "Fare Temizleme Seti" satn alabiliyor olsanz da, trnak ya da silgi de ok daha ucuza ve
gzelce silindirleri temizlemenizi salar. Farenizin topunu her iki ya da ayda bir bu ekilde
temizleyin.
Optik fareler, almalarn salayan optiklerin d dnyayla hi temasta bulunmamalarndan
dolay ok az bakma ihtiya duyarlar ve neredeyse hi temizlenmeleri gerekmez. ok nadir
bir ekilde optik fareniz kararsz bir ekilde almaya balarsa, optiklerin nn tkama
ihtimaline kar kiri nemli bir bezle temizleyiniz.

Tarayc
Tarayc, kat zerindeki dokmanlarnzn, izimlerinizin ve resimlerinizin dijital olarak
kopyasn karmanza yarar. Daha gelimi tarayclar ise size direkt olarak fotoraf
negatiflerinden mkemmel kalitede kopyalar karmanza bile olanak salar. Orijinal
fotorafn orta kalitede olduunu kabul edersek tabi ki! Bu noktada tarayclarn nasl
altn ve sizin veya mterileriniz iin doru taraycy nasl seeceinizi reneceksiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 385

Tarayclar Nasl alr
Btn amatr seviye tarayclar, dz yatakl (flatbed) tarayclardr ve ayn prensiple alrlar.
Fotoraf yada dokman taranacak yzeyi cama gelecek ekilde yerletirin, kapa kapatn ve
taramak iin gereken yazlm altrn. Tarayc dokman okuyabilmek iin camn altndan
bir utan dier uca parlak bir k geirir.
Tarama donanmlarn idare eden tarama yazlmlar, eitli yollarla elde edilebilir. Neredeyse
her retici taraycnn bilgisayarla balantsn salayabilmek iin srcler ve yazlmlara
sahiptir. rnek olarak ekildeki "EPSON Perfection" taraycsnn n yzndeki tuuna
bastnzda, EPSON yazlm kendi ara yznde Photoshop yazlmn aar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 386

Ayn zamanda, nce istediiniz fotoraf dzenleme yazlmn atktan sonra da taraycdan
istediiniz dokman o yazlmn ara yzne aktarabilirsiniz. ekilde, popler bir fotoraf
dzenleme program olan PaintShop Pro ile taraycdan bir dokmann alnmas gsterilmitir.
Bu ve birok yazlmda nce "Dosya | e Aktar" seip, bir kaynak belirtirsiniz. Bu noktada
tarayc genel olarak TWAIN src kullanr. TWAINin alm "Technology Without an
Interesting Name", yani enteresan bir ismi olmayan teknolojidir. Bu src uzun bir sredir
btn tarayclar iin standart src olarak kullanlr.
Bu noktada, srcler ve yazlm bir arayz yardm ile taraycy kontrol eder. Bu arayz
yardm ile dokmann znrln ve daha birok eyi ayarlayabilirsiniz.
Tarayc Nasl Seilmelidir
Bir tarayc seerken be ana zellie dikkat etmek gerekir; znrlk, renk derinlii, gri
lekleme derinlii, balant ve tarama hz. Bu maddelerden ilk n tarama esnasnda
ayarlayabilmelisiniz. Satn almadan nde balant tipine karar vermelisiniz. Tarama hz ise
dier drt zeliin hepsi ile balantldr ve en yksek hz taraycnn iine donanmsal olarak
kodlanmtr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 387

Ayarlanabilir zellikler
Tarayc taranan dokman nokta kmeleri haline getirir. Maksimum nokta says dokmann
ne kadar kaliteli kopyalandn ve bytldnde ne kadar net grneceini belirler. Bir
ok insan "znrlk" terimini tarama geniliini ifade etmek iin kullanr. Tahmin
edebileceiniz gibi, yksek znrlk demek daha kaliteli grnt demektir.
Eski tarayclar in kare bana sadece 600x600 nokta (dpi) alglayabiliyorken, yeni modeller
ortalama 4 kat daha hassas tarama ilemi yapabilir. Daha yeni modeller ise daha da hassastr.
retici firmalar tarayc znrln iki saynn arpm halinde ifade ederler. Bunlardan
ilki znrln mekanik boyutunu gsteren parametredir ve buna optik znrlk denir.
Dieri ise gelitirilmi znrlktr ve dhili bir yazlmla desteklenir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 388

Gelitirilmi znrlk deerleri nemsizdir. Size nerim, (rnein) internet siteniz iin
iinizi grecek ok daha dk znrlkl seenekler olsa da, en az 2400x2400 dpilk yada
daha yksek znrlkl tarayclardr.
Renk derinlii her bir noktann ka bitlik bilgi iereceini belirler. Bu say renk, glge, ton ve
daha fazlasn belirler ve dolays ile yksek deerler resim kalitesinde gzle grlr farklara
neden olur. kili (binary) numaralarda fazladan her bit kaliteyi ikiye katlar. rnein 8 bitlik
bir tarama nokta bana 256 renk ierebilir. Dier yandan 16 bitlik bir tarama sanacanz
gibi 512 deil 65.536 renk ierebilir.
Modern tarayclarn 24 bit, 36 bit ve 48 bitlik seenekleri vardr. Son gnlerde 48 bitlik
tarayclar yaygndr ve bteniz dorultusunda daha dk bir model tercih etmemelisiniz.
Gri lek derinlii tarayclar arasnda ok byk fark ortaya koyar. Bu zellik taraycnn
nokta bana ka adet gri glge kullanacan belirler. Eer siyah beyaz bir dokman zerinde
alyorsanz bu nemlidir. nk gri lekleme derilii renk derinliinden ok daha kk
bir deere sahiptir. Normal kullanc seviyesindeki tarayclar 8 bit, 12 bit ve 16 bitlik gri
lekleme ayarnda gelir. 16 bitlik ya da daha yksek olanllar nerilir.
Balant

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 389
En yksek model tarayclar FireWire balantsn kulland halde, neredeyse btn
tarayclar bilgisayarnza USB ile balanr. Eski tarayclar SCSI ve paralel balant kullanr.
Tarama Hz
Tarayclar, reticilerin belirledii maksimum bir tarama hzna sahiptir. Bir taramay
tamamlamak iin gerekli olan sre sizin belirlediiniz parametrelerden de etkilenir. Siz
tarama detayn artrdka sre de artar. rnein dk model bir tarayc 4x6" bir dokman
300 dpida 30 saniyede tararken daha hzl bir tarayc 10 saniyede bitirebilir.
48 bitlik znrlkte, tarama znrln 600 dpiya kartn. Hzl olan taraycn
tarama ilemini 1 dakikada yapacaktr. Tarama ayarlarnz projenize gre ayarlayn. Eer
ihtiyacnz yoksa her zaman en yksek znrl semeyin.
Tarama hznda balantnn da nemi vardr. Bir yksek hzl USB tarayc 300 dpi de 8x12"
bir dokman 12 saniyede tarayabilir. Sadece tam hzl USB girii varsa, her dokman iin
gerekli bekleme sreniz de artar.
Kurulumun ve Taramann Pf Noktalar
Birok USB ve FireWire balantl tarayclar ilk kullanta sizden src ve yazlm
kurmanz beklerler. Taraycy kurmadan nce kesinlikle kullanma klavuzunu okumanz
nerilir.
Genel olarak, olabildiince kaliteli tarama yapn ve internet sitesinde kullanacanz zaman
dokmann boyutunu ve kalitesini ayarlayn. Sisteminizdeki RAM'in bykl ve daha ufak
bir etken olarak ilemcinizin alma hz, ne kadar byk bir dokman tarayabileceinizi
etkiler.
Eer sadece 128 MB bellee sahipseniz, 8x10" bir dokman 600 dpida taratmayn. nk
sadece dosyann bykly 93 MBtn zerindedir. letim sisteminiz, tarayc yazlmnz,
fotoraf dzenleme yazlmnz ve dier tm eyler zaten belleinizin byk bir ksmn
megul edeceinden, sisteminiz ker.
Eer ok seyahat ediyorsanz, mutlaka tarayc k montaj iin kilit mekanizmasn kullann.
Yalnz kullanmadan nce kilidi atnzdan emin olun, yoksa tek bir pozisyonda
skm ekilde alrsnz ve bu salkl bir tarama salamaz.

Kameralar
Artk fotoraf ekmeden nce yeni bir seeneiniz var. Eski bas-ek (analog) fotoraf
makinenizden kurtulup bir dijital kamera kullanabilirsiniz. Dijital kameralar elektronik olarak
eski film teknolojisine benzerler ve bir an, en iyi ekilde yakalayp arkada ve tandklarla
kolayca paylama imkan sunarlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 390

Dijital kameralar, ksa zamanda, geni fiyat aralklar sayesinde, birok kaliteli teknolojik
rn arasndan gelir dzeyi yksek teknoloji lgnlarnn ilgisini ekmeyi baard. Dijital
kameralarn bilgisayar ara yzlerinde asgari olarak CompTIA A+ onayl teknolojiye
ihtiyalar vardr.
Depolama Ortam / Fotoraf Makineniz in Dijital Film
Btn kullanc seviyesi fotoraf makineleri, resimlerini bir eit tanabilir depolama
ortamna kaydetmektedir. Bunu dijital filminiz olarak dnebilirsiniz. Gnmzde dijital
fotoraf makinelerinde en yaygn kullanlan tanabilir ortam muhtemelen SD (Secure
Digital) kartlardr.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 391
Yaklak olarak bir buday tanesi kalnlnda (kabaca 1" kare) olan bu kartlarn kapasiteleri
64 MB ile 8 GB st arasnda deimektedir. Benzerleri arasnda bilgisayara ve bilgisayardan
veri aktarm konusunda en hzl olanlardr ve olduka da salamdrlar.
Balant
Gnmzde neredeyse btn dijital fotoraf makineleri direkt olarak USB portundan
balanmaktadrlar. Bir dier yaygn kullanlan seenek de, mevcut pek ok kart okuyucudan
biri vastasyla sadece kart bilgisayarnza balamaktr.

SD kartlar ya da dierleri iin zel tasarlanm kart okuyucular bulabilirsiniz. Kart
okuyucularn pek ou farkl formatlar ve kartlar desteklemektedir. Pek ok bilgisayar da
tmleik kart okuyucuyla gelmektedir.
zellik
Tpk taraycda olduu gibi bir fotoraf makinesinin de yakalayabilme kabiliyetini belirten
saysal bir deer vardr ki; megapiksel olarak adlandrlr. Ia duyarl film yerine, dijital
fotoraf makinelerinde, CCD (charged coupled device) ya da CMOS (complementary metal-
oxide semiconductor) sensr ve bunun yan sra a duyarl pikseller bulunmaktadr. Bunlar
grnty yakalayabilir. Daha yksek megapiksel deeri ekilen grnt, daha yksek
znrlkte olacaktr.
ok da uzun olmayan bir sre nce 1 megapiksel deeri, dijital fotoraf teknolojisi iin
snrd. Ancak gnmzde bunun on be kat yksek znrlkteki makineleri ok daha
ucuza bulabilmek mmkndr. Referans olarak 2 megapiksel bir fotoraf makinesi 4x6"
byklnde baslabilir kalitede grnt retecektir. 5 megapiksel bir fotoraf makinesi ise
8x10" ebatlarnda ayn kalitede bask sunabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 392
ou dijital fotoraf makinelesindeki dier bir dier zellik yaklatrma, dier bir ifade ile
"zoom" zelliidir. Bunu en iyi ekilde yapmann yolu normal fotoraf makinelerinin de
kulland yntem olan optik yaklatrmadr. Bu da makinenin lensleriyle alakaldr.
Temel seviyenin stndeki ou makinede bir optik yaklatrma (optical zoom) mevcuttur.
Bunun anlam yaklatrma zelliinin fiziksel olarak makinenin iine gmlm olmasdr.
Bunun yan sra neredeyse btn makinelerde dijital yaknlatrma (digital zoom)
bulunmaktadr. Makinenizi seerken optik yaknlatrmas en az 3x olan bir makine seiniz.
Eer daha yksek zellikleri finansal adan karlayabiliyorsanz daha yksek
yaknlatrmalar daha da iyidir. Dijital yaknlatrma pek bir ie yaramaz.
Biim Etmeni
Tpk normal fotoraf makinelerinde olduu gibi ebatlar dijital makinelerde de nemlidir.
Dijital makineler pek ok biim etmeniyle gelmektedirler. ok kk, gmlek cebinde dahi
tanabilecek kompakt modellerden, dev lenslere sahip canavar makinelere kadar geni bir
biim etmeni bulunmaktadr.
Her ne kadar evrensel bir doru olmasa da genellikle daha byk makinelerde daha ok
zellik ve sensr bulunmaktadr. Bu yzden kalite olarak byk genelde iyidir. ekil olarak
lenslerin de iine girdii dikdrtgen bir yap, bir de lenslerin gvdeye monte edildii SLR tr
vardr.
Web Kameralar
Bilgisayar kameralar, genellikle internet zerinden video konferanslar iin
kullanldklarndan dolay bu isimle anlmaktadrlar. Web kameralar (webcam) genel I/O
aygtlar arasnda pek de yeni deildir.

ou insan gidip en ucuz olann alr, aradaki farklar ve zellikleri incelemez. Ayn ekilde
kurulum srasnda da yeterli zeni gstermezler. imdi webcam alrken dikkat etmeniz
gereken noktalara ve kullanm srasnda karlaabileceiniz problemlerden bazlarna
bakalm.
Webcam iin en nemli olgu grnt kalitesidir. Webcamlerde znrlk piksel olarak
llr. znrl yz bin ila birka milyon arasnda deien farkl webcamler piyasa da

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 393
bulunmaktadr. Pek ok insann hem fikir olduu konu 1.3 megapikselin webcam iin
kullanlabilecek en yksek znrlk olduudur. nk bundan daha yksek
znrlklerde grnt fazlasyla byd iin geni bant balantlarda dahi aktarm
sorunu yaratmaktadr.
Dier bir nemli zellik ekilen kare saysdr (frame rate). Bu kamerann sizin saniyede ka
resminizi ektiini gsteren saydr. Daha yksek frame oran daha akc bir grnt sunar.
Saniyede 30 frame en iyi kabul edilmektedir.
Birka megapiksellik znrlk ve hzl frame oranna sahip bir kamera video konferans
iin size son derece gzel olanaklar sunacaktr.
Online video kullanan pek ok insan mikrofona ihtiya duymaktadr. Pek ok kamera
mikrofonla birlikte gelmektedir. sterseniz kendinize ayrca mikrofon da alabilirsiniz. Sk sk
video konumas yapan insanlar genellikle mikrofonsuz bir kamera alp, kaliteli bir kulaklk
seti almaktadrlar. Bu sayede hem konuup hem dinlemeyi yksek bir kalitede
yapabilmektedirler.
Pek ok kamerann hareket halindeyken sizi izleyebilme zellii vardr. Bu video konferans
verenler iin nemli bir zelliktir. nk bu sayede yzleri srekli n planda olur. Bu ilgin
teknoloji insan yzn tanyabilmekte ve gerektiinde hareket ederek yz resim karesinde
tutabilmektedir. Hatta baz firmalar elenceli eklentiler dahi sunmaktadrlar. Bunlar pek
retken zellikler olmasa da insan gldrecek zelliklerdir.
Webcamin Ayarlanmas
Webcamlerin neredeyse tamam USB arabirimini kullanmaktadr. Windowsta webcam
srcleri snrl saydadr. O yzden reticinin salad srcleri doru ekilde
yklediinizden emin olun. Webcamlerin ou yksek hzl USB kullanr. Bu yzden yksek
hzl bir USB port balants yaptnzdan emin olun.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 394

Kameray yerletirdikten sonra test etmek isteyeceksiniz. Btn kameralar bir programla gelir
ancak program bulmak her zaman kolay olmaz. Baz firmalar program "Bilgisayarm"a
koyarken bazlar denetim masasna, bazlar sistem klasrne, bazlarysa her ne birden
koymaktadr.
Webcam kullanmnn en zor ksm webcam uygulamalarna webcaminizin olduunu ve
kullanm iin ayarlarnn yapldn tantabilmektir. Her program iin bu farkldr, ancak
kavramsal olarak basamaklar (saysz istista ile birlikte) ayndr:
Programa webcam kullanmak istediinizi anlatn.
Programa webcami otomatik olarak balatmasn isteyip istemediinizi syleyin.
Grnt kalitesini ayarlayn.
Kameray test edin.
Eer kamerayla ilgili bir sorun yayorsanz, ilk nce genel I/O problemleri stnde durun. Bu
sorunlarn ounu zecektir. Eer hala webcami program iinde altrmakta sorun
yayorsanz, webcam kullanma olasl olabilecek dier programlar kapattnzdan emin
olun. Windows bir anda sadece tek bir programn webcam kullanmasna izin vermektedir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 395
zellemi I/O Aygtlar
CompTIA A+ sertifika snav iin iki zel I/O aygtn bilmeniz gerekmektedir; biyometrik
tarayc (biometric scanner) ve dokunmatik ekran (touch screen). imdi bu olduka zellemi
aygtlara bakalm.
Biyometrik Aygtlar
Eer popler Wikipedia Web sitesinden biyometrik terimine bakacak olursanz u tanmla
karlaacaksnz: "Biyometrik (antik Yunan: bios = 'hayat', metron ='lm') insann gerek
fiziksel ve davransal zelliklerini zel olarak tanma zerine kurulu otomatik yntemlerin,
allma alandr."
Biyometrik alan ayn zamanda kap kilitleri ve gvenlik kameralar gibi bilgisayar dnyasna
pek de oturmayan baz gvenlik aygtlarn da kapsar. Bu blm daha ziyade alp
bilgisayarnzda kullanabileceiniz biyometrik cihazlara odaklanmtr. Bilgisayar dnyas,
ok sayda biyometrik teknolojiyi kapsamaktadr. rnek olarak parmak izi tanyclar, ses
tanma yazlmlar vs.
Bilgisayarlar biyometrii gvenlik amacyla kullanrlar. Biyometrik aygtlar vcudunuzun
retina, iris, kafa grnts, parmak izi gibi size zel blgelerini bir eit alglama cihazyla
tarayp, hatrlar. Bu bilgi bir anahtar ilevi grr ve korunan aygta yetkisiz kiilerin eriimi
engellenir. Gnmzde kullanlan biyometrik aygtlar sadece kullanldklar bilgisayarlar
korurlar. ekildeki kk USB aygtnda, kk bir parmak izi tarayc vardr. Parmanz
(sizin seeceiniz herhangi biri) tarayc zerinde kaydrarak cihaz iindeki verilere
eriebilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 396

Daha az yaygn olan baz biyometrik aygtlar, btn bilgisayarlar koruyan gvenlik
aygtlardr. Microsoft parmak izi tarayc, kullanc ad ve ifrenin yerine geen bir USB
aygtdr. ekilde klavyeye monte edilen bir tarayc grnmektedir. Bir web sitesi ya da
program kullanc ad ve ifre istediinde basite parmanz taratyorsunuz. Aygt
kimliinizi onayladktan sonra (parmak izinizin uyutuunu varsayyoruz) aygtn yazlm
sz konusu web sitesine ya da programa gereken kullanc adn ve ifreyi salamaktadr.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 397
Biyometrik aygtlar ayn zamanda tanma iin de kullanlmaktadr. Tanma gvenlikten
farkldr. Tanma aygtlar, yazlmlar kim olduunuzu nemsemez sadece ne yaptnza
odakldrlar. Buna en iyi rnek ses tanmadr. Ses tanma programlar insan sesini, giri
komutlara ya da yazya dntrrler. Bilgisayarlar iin ses tanma bir sredir bilinmekteydi.
Ancak hibir zaman klavyenin yerini alabilecek kadar yksek baarya eriemediler. Ses
tanma daha snrl komutun olduu cep telefonu, PDA gibi aygtlarda yaygn olarak
kullanlmaktadr. Eer PDA, cep bilgisayar veya cep telefonunuza "Ahmet'i ara derseniz,
telefonunuz ne yapmas gerektiini bilebilir.

Hangi biyometrik aygt kullanrsanz kullann, altrmak iin ayn admlar izleyeceksiniz:
Aygt ykleyin.
Kimliinizi parmak, gz ya da baka zel beden parasyla aygta tantnz.
Yazlm ayarlaynz ve tarama sonucunda elde edecei veriyi nerede kullanacan
tanmlayn.
Barkod Okuyucular
Barkod okuyucular, standart UPC, yani evrensel rn kodu (Universal Product Code)
barkodlarn okumak iin tasarlanmtr. Barkodlar tek bir amala, sadece envanter kayd
tutmak iin okuruz. Barkod okuyucular bilgisayardaki envanter veri tabanlarn kolay ekilde
gncellemek iin kullanlrlar. Barkod okuyucular bilgisayarda kullanlan "zellemi" en eski
aygtlardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 398

Bilgisayarlarda, iki tip barkod okuyucu yaygn kullanmdadr; kalem tarayclar (pen
scanners) ve el tarayclar (hand scanners). Kalem tarayclar mrekkepli kaleme benzerler ve
barkod zerinde yrtlmelidirler. El tarayclarnda ise UPC kodu nnde tutularak
taramann balamas iin bir dmeye baslr. Btn barkod okuyucular taramann baaryla
sonulandn bildiren bir ses karmaktadrlar.

Daha eski barkod okuyucular seri port kullanyorlard. Ama yeni nesiller PS/2 ya da USB port
kullanmaktadrlar. Genellikle barkod okuyucunun belli bir veri taban ya da sat yazlmyla
almas dnda herhangi bir ayarlama yaplmas gerekmemektedir. Kukulu olsa da pek ok
insan PS/2 tarz okuyucularn daha iyi olduunu sylyorlar. nk bunlar basite klavye gibi
davranmaktadrlar. Okuyucuyu klavye giriine, klavyeyi de okuyucuya balyorsunuz.
Bundan baka ihtiya duyacanz yegane ey klavye girii verisini alan ve alan yazlm.
Dokunmatik Ekranlar (Touch Screens)
Dokunmatik bir ekran iki paradan oluur. Normal bir monitr ve bir eit alc aygt. Alc,
monitre dokunulma noktalarn (genellikle parmakla ya da zel bir kalem ile) ve temas
sresini yakalar. Sonrasnda dokunmatik ekran ald veriyi bilgisayara bir fare tklama olay
(click event) eklinde bildirir. Dokunmatik ekranlar geleneksel fare/klavye giriinin
uygulanmasnn imkansz olduu ya da pratik olmad yerlerde kullanlrlar. Aada
dokunmatik ekranlarn kullanld yerlerin bir ksm verilmitir:

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 399

Danma Ekranlar
PDAlar
Sat Noktas Sistemleri
Tablet Bilgisayarlar

Dokunmatik ekranlar iki gruba ayrlabilir; PDAlardaki gibi sisteme gml olanlar ve sat
noktas sistemlerin ounda kullanld gibi bamsz dokunmatik ekranlar. Bir teknisyen
asndan bakacak olursak, bamsz bir dokunmatik ekran dahili faresi bulunan bir monitr
gibi dnlebilir. Btn dokunmatik ekranlarda aygtn "fare" ksm iin ayr bir USB ya da
PS/2 portu, herhangi bir USB fare gibi yklenmesi gereken srcleriyle birlikte,
bulunacaktr.



i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 400
11.Yazclar
Yazc Teknolojileri
Gnmzde Katsz Ofis ile ilgili konumalarn oalmasna ramen yazclar hala
ofislerin en vazgeilmez unsurlarndandr. Birok kullanc, bilgisayardaki dokmanlar yerine
kat zerinde almay yelerler. Bu yzden yazclar bir bilgisayar kullancsnn ihtiyac
olan en nemli birimlerdendir. CompTIA A+sertifikasyonu, yazclar ve yazc teknolojileri
zerinde nemle durmaktadr.

Yazclar, bilgisayar evre birimleri arasnda deiik tasarm ekilleri ve sahip olduklar
zelliklere gre en geni fiyat aralna sahip birimlerdir. Sahip olduklar teknolojilere gre
kullanm amalar ve yerleri belirlenebilir. Modern yazclar u ekilde snflandrlabilirler:
Nokta Vurulu (Impact)
Mrekkep Pskrtmeli (Inkjet)
Boya Uunmal (Dye-Sublimation)
Isl (Thermal)
Lazer( Laser)
Kat Mrekkep (Solid Ink)


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 401
Nokta Vurulu Yazclar
Nokta vurulu yazclar, mrekkepli eride vurarak mrekkebi kat yzeyine aktarrlar.
Gnmzde "papatya arkl" (daisy-wheel) yazclar byk lde kullanlmazken, onlarn
kuzenleri olan "nokta matris" (dot-matrix) yazclar birok ofiste kullanlmaktadr.

Nokta matrisli yazclar, ev kullanclarnn arad dk fiyatta yksek kalite ve esneklik
artlarn karlamadklar iin, iyerlerinde daha fazla yer edinmilerdir. Ayn zamanda oklu
kt verebilme yeteneine sahip olmalar, ofislerde tercih edilmelerinin baka bir nedeni olarak
sylenebilir.
Nokta vurulu yazclar gnmz koullar iin yava ve grltl olmaya balamlardr. Buna
ramen hz, kalite ve esnekliin nemli olmad durumlarda kullanlabilirler. Birden fazla
kopya almak iin kullanlan kiisel bilgisayarlar ve alveri merkezlerinde kullanlan sat
noktalar, nokta vurulu yazclarn yeni kullanm alanlar olacaktr.
Nokta matrisli yazclar teknolojilerinde zgara eklinde matris bir yap kullanr. Bu matris
yapnn zerinde ince ineler vardr. Bu ineler mrekkepli erite vurarak grnty
karsndaki kada aktarr. neleri tutan ksma yazc bal denir.
Nokta matrisli yazclar 9 yada 24l ineleri kullanarak grnty, sanki nokta tabanl
taranmasna kat zerine aktarr. 9 ineli yazclar taslak (bask) kaliteli, 24 ineli yazclar
ise harf kaliteli yazclar olarak adlandrlrlar.
Yazc iin gerekli BIOS (gml yada src), gelen imge matrisini aynen monitrn
grnty ekrana bast gibi yorumlarayarak kada aktarr. Dolaysyla yazc kafadaki ine
says arttka grntnn znrl artar.
Mrekkep Pskrtmeli Yazclar
Mrekkep pskrtmeli yazclar dierlerine gre daha basit yapda olmasna ramen en nemli
zellii yazc kafann elektronik bir sistemle kontrol edilmesidir. Bu sayede yazc kafa, saa
ve sola hareket eder. Ayrca kat besleme nitesi kadn alnmas, ileri doru hareket
ettirilmesi ve yazma ilemi sonunda kadn braklmas ilemlerini yapar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 402
Grnt, kat zerine yazc kafadaki mrekkebin ince tplerden frlatlmas ile aktarlr.
Bazlar mrekkebi starak frlatrken bazlar da mekanik bir yap ile frlatr. Istarak frlatma
metodunda her bir tpn sonunda stmay salayan kk direnler yada elektrik iletkenlii
olan levhalar kullanlr.

Isnan mrekkebin kaynamaya balamasyla ufak hava kabarcklar oluur. Bu hava
kabarcklar, bir para mrekkep damlacn kada doru frlatarak kat yzeyine
arpmasna neden olur. Bu ekilde kat zerine aktarlacak grntnn bir paras
tamamlanm olur.
Mrekkepler zel olarak tasarlanm mrekkep kartularnn iinde depolanr. Mrekkep
pskrtmeli yazclarda nceleri bir adet siyah mrekkep, bir adet de renkli mrekkep olmak
zere iki kartu bulunuyordu. Renkli kartu ierisindeki mavi, krmz ve sar renk mrekkepler
iin farkl blmler bulunmaktayd. Bu mrekkepler CMYK renk metodunu kullanarak renk
kts verirler. Renkli mrekkep blmlerinden harhangi biri bittiinde ya yeni bir kartu yada
kullanm zor olan doldurma aparat almak zorunda kalrdnz.
Yazc reticileri mrekkep renklerini ayr kartuta depolamaya baladlar. Bylece adet
renkli mrekkep kartuu ve bir de siyah mrekkep kartuu olmak zere yazclarda drt kartu
yer almaya balad. Bu ekilde ekonomik olarak fayda salamann yannda, ktlarn da
yksek kalitede olmas salanmtr. Gnmzde alt, sekiz ve daha fazla sayda renkli kartu
barndran yazclar vardr. CMYK renk mrekkeplerinin yansra ek olarak dier kartular yeil,
mavi, gri ve daha fazla renk, bugnk kartularla salanr. Genel olarak, yazcda bulunan
kartu says ktdaki grnt kalitesini arttrmasna ramen yazcnn da fiyatn ykseltir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 403

Mrekkep pskrtmeli yazcnn performans asndan en nemli iki zelliinden biri bask
znrldr. Bask znrl mrekkep younluuyla ilgili olup, bask kalitesini ve hzn
etkiler. znrlk, birim alandaki nokta saysyla llr ve sayfadaki nokta saysnz fazla
olmas, sayfa zerindeki mrekkep noktalarnn birbirine daha ok yaknlatn belirttiinden
baslan dkmanlarn daha kaliteli grnmesini salar.
Renkli fotoraf ya da kompleks grnt basks almak istiyorsanz yazcnzn znrlnn
yksek olmas gerekir. znrlnz dkse, basklar gerekte olduklar kadar net
olmayacaktr. Dier bir performans kriteri de hzdr. Bask hz, dakikadaki sayfa saysyla
llr ve yazcya ait hz bilgisi, kutusunun stnde yazldr. Yazclarn bir ou, bir adet
siyah, bir adet de dier renkler iin kartu kullandklarnda, daha hzl bask yaparlar.
Mrekkep pskrtmeli yazclarn dier bir zellii de farkl trde ki madde yzeylerine bask
yapabilmeleridir. Mrekkep pskrtmeli yazclar kullanarak mat veya kaygan fotoraf
kadna bask alabilirsiniz. Baz yazclar, zel kaplanm optik disk veya kuma zerine bask
yapabilirler.
Mrekkepler zamanla gelitirilerek daha uzun mrl olmalar salanmtr. Bunun yannda
eskiden kadn zerindeki mrekkep, kat nemlendinde etrafna doru dalrd. Yada ksa
zaman sonra solmaya balard. Gnmzde ise 200 yl dayanabilecek mrekkepler
gelitirilmeye balanmtr.
Boya Uunmal Yazclar
Boya uunmal yazclar, teknoloji olarak "sublimleme" metodunu kullanr. Sblimleme,
maddenin kat halden gaz haline gemesi ve sonra gaz halinden tekrar kat hale dnmesidir.
Boya uunmal yazclar, genellikle fotoraf basklarnda, yksek kalite masast

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 404
yaymclnda, tbbi ve bilimsel grntlemede veya ince detayn ve renk zenginliinin fiyat ve
hzdan nemli olduu uygulamalarda kullanlr.

Belli bir ama iin yaplm daha kk yazclar anlk durum yazclar olarak adlandrlrlar. Bu
yazclar da sblimleme metodunu kullanmalarna ramen dierlerine gre fotoraf basklarn
daha ekonomik basarlar.
Bask uunmal yazma tekniinde de, renk basks iin CMYK metodu kullanlr. Bu teknik
silindir haline getirilmi sya duyarl herbiri sayfa boyutunda mavi, krmz, sar ve siyah
blmlerden oluan plastik film kullanlarak grnt kat zerine aktarrlar.
Binlerce s eleman ieren yazma bal plastik film zerinde geerken snan boya gaz haline
geerek zel bir ekilde hazrlanm kada temas eder ve younlaarak kat hale geer. Bu
ilem her bir renk sayfas iin ayrca tekrarlanr. Baz yazclar tm renk ilemlerinden sonra
kad, koruyucu ince bir katmanla kaplayarak yazma ilemini tamamlarlar.
Sublimleme metodu ile yazlm dkmanlar srekli ton grntsne sahiptirler. Yani nokta
olarak adlandrlan grnt beneklerinin birlemesinden olumazlar. Farkl boya renklerinin
aralksz harmanlamasyla oluur. Dier yazclarda grnt, tek renkli noktalarn
birlemesiyle oluurken, burada renklerin aralksz bir ekilde harmanlaasyla olutuundan,
kalite asndan dier yazclardan stndr.
Termal (Isl) Yazclar
Termal yazclar, yazc balnn stlmasyla, yksek kalitede ki grnty zel ya da dz
kada aktarrlar. Kullanmda olan iki eit sl yazc vardr; direk termal yazc ve termal mum
transfer yazcs.
Direk termal yazclar, grnty oluturan noktalar sya duyarl zel kat yzeyini yakarak
olutururlar. lk nesil faks makinelerinde bu eit yazma metodu kullanlmtr. Perakende
sat yapan yerlerde makbuz iin bu eit yazclar kullanlr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 405

Termal mum transfer yazclar ise boya uunmal yazclarda kullanlan renkli boya katlm
film yerine, balmumu katlm film kullanlrlar. Termal yazc bal, film eridi zerinden
geerken balmumu eritilerek kat zerine aktarlr. Termal mum yazclar, boya uunmal
yazclar gibi zel kat kullanmadklar iin daha esnek ve ekonomiktirler. Fakat bask
kaliteleri renk titreimi nedeniyle dier yazclar kadar iyi deildir.


Lazer Yazclar
Lazer Yazclar
Lazer yazclar, "elektro fotorafik" grntleme tekniini kullanarak, yksek kalite ve hzda
hem yaz hem de grafik kts verirler. Lazer yazclar belirli organik bileenlerin fotoiletkenlik
zelliini kullanrlar. Fotoiletkenlik, baz maddelerin k kullanlarak elektrii iletmeye
balamalar anlamna gelir. Lazer yazclar, hassasiyetinden dolay k kayna olarak lazer
nlarn kullanrlar. Baz dk fiyatl yazclar ise lazer n yerine LED dizileri kullanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 406

lk kan lazer yazclar sadece tenk renkli siyah beyaz kt veriyorlard. Bugn ise renkli kt
veren lazer yazclar bulabilirsiniz. Buna ramen gnmzde retilen lazer yazclarn ou tek
renkli siyah beyaz kt vermektedirler.
Lazer Yazclarn Temel Bileenleri
CompTIA A+ sertifikasyon snavlar, lazer yazclar ksmna dierlerine gore daha ok nem
verdiinden bu konuda daha detayl bilgi verilmektedir. Lazer yazclarn bileenlerine detayl
bir ekilde inceleyelim.
Toner Kartuu
Toner kartuu, lazer yazcnn en nemli paralarndan biridir. Toner kartuu grntnn
olumasn salayan ana kaynak olduu iin yazcda bulunmamas durumunda kt alamayz.
Lazer yazclarn bakm giderlerini azaltmak iin alma durumunda en ok anan ksmlar
toner kartu biriminde toplanmtr. Toner kartuu deitiinde anan ksmlarda deimi
olduundan bakm ilemleri azalmaktadr. Fakat toner kartuu ile birletirilmi paralardan
herhangi birinde meydana gelen arzaya mdahale edilememektedir. Bunun yerine arzay
gidermek iin yeni bir toner kartuu alnmaldr. Bu ekilde bakm masraflar artm olur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 407

Ia Duyarl Tambur
Ia duyarl tambur, zeri a duyarl bileenlerle kaplanm aliminyumdan yaplm bir
silindirdir. Tamburun kendisi g kayna ile topraklanm, zerindeki kaplama ve a
duyarlo alan ise topraklanmamtr. Tamburun zerindeki alana k gnderildiinde elektrik
ykleri silindir zerinden topraa akarlar.
Silme Lambas
Silme lambas, a duyarl tamburun yzeyine k gnderip bu blgede elektrik ykleri
oluturur. Oluan elektrik ykleri yzeye iletkenlik zellii kazandrr. Bu ykler topraklanm
tambur zerinde topraa akar ve geride elektriksel olarak ntr bir blge brakr.

Ana Korona
Ana korona teli, a duyarl tambur yzeyinin hemen stnde yer almasna ramen tambura
demez. Ana koronaya yksek voltaj uygulandnda, tel ile tambur yzeyi arasnda elektrik
alan oluur. Oluan elektriksel alan, tambur yzeyindeki a duyarl paracklarn zerinde de

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 408
elektriksel yklerin olumasna neden olur. Ana zgara, tambur yzeyindeki transfer voltajnn
600V ile 1000V arasnda olmasn salar.

Lazer
Lazer, yazcnn yazma mekanizmas olarak dnlebilir. Laser nn arpt paracklar
iletken duruma getikleri iin tadklar elektrik yklerini topraa boaltabilirler. Balangta
tambur yzeyindeki negative elektrik yk deeri 600V ile 1000V arasnda iken, lazer ilemi
sonunda elektriksel yklerin topraa boalmas salanarak tambur yzeyinde 100V civarnda
bir elektriksel yk deeri kalmas salanr. Dolaysyla lazer nlarn kullanarak herhangi bir
grnty tambur zerine aktarabiliriz. Yalnz, tambur zerine pozitif grnt aktarlr.
Toner
Yazclarda kullanlan toner, ince toz haline getirilmi etraf demir paracklarya evrelenmi
plastik film paraklarndan oluur. Toner silindiri, deeri 200V ile 500V arasnda olan negatif
elektriksel ykle toneri ykler. Ia duyarl tamburdaki voltaj deeri 600V ile 1000V arasnda
iken tamburun yzeyine lazer nlarnn arpmasyla (100V) toner paracklar tamburun
yzeyine doru ekilir. Bu alan toner paacklarna gre daha pozitiftir.
Transfer Korona
Grnty tambur zerinden kada aktarabilmek iin, kadn toner paracklar zerinde
doru ekmesi gerekir. Bu yzden kada da elektriksel yk verilmelidir. Transfer korona,
dier tellerden korunmu olup negatif toner paracklarn ekebilmesi iin kada pozitif
elektriksel yk uygular. Pozitif ykl kat, negatif ykl tambur tarafndan da ekilir. Kadn
tamburun etrafna dolanmasn engellemek iin statik yk eleyicisi kullanlarak kadn
zerindeki yk kaldrlr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 409
Lazer yazclarn birounda (zellikle byk makinelerde), transfer korona kartuun dnda
bulunur. Transfer korona elektriksel ekimin etkisiyle sk sk toner artklar ve dier kirlerle
kaplanr. Bu yzden belirli zaman aralklarnda temizlenmesi gerekmektedir. Ayn zamanda
insan sandan daha krlgan olduu iin karp takarken dikkatli olunmas gerekir.
Lazer yazclarn byk ounluunda zel temizleme aparatlar bulunmaktadr, ama alkol ve
pamuk kullanarakta temizleyebilirsiniz. Lazer yazclar yksek voltaj deerlerinde alt iin
temizlemeden nce g kablosunu kartnz.
Kaynatrma (Fuser Assembly)
Kaynatrc ksm, toner kartuundan ayr olarak bulunur. Toner kartuunun altnda bulunan
kolay yerletirilebilen iki silindirden oluan bir yapdr. Bazen, kayntrc ksm kapal bir
alann ierinde bulunmaktadr. Bu yzden bulunmas kolay deildir. Bulabilmek iin kadn
getii noktalar takip edebilirsiniz. En son noktada kaynatrma ilemi gereklemektedir.

Toner sadece statik yk eleyicisinden geen kadn zerinde yer alr. Grntnn katta
kalabilmesi iin tonerin kattan ayrlmamas gerekir. Basn ve s silindiri sayesinde toneri
kat zerine kaynatrr. Basn silindiri kadn alt ksmndan yukar doru, s silindiri ise
kadn stnden aa doru basn uygular. Is silindiri teflon gibi yapmaz bir malzemeyle
kaplanm olup bu sayede tonerin kendisine yapmasn nler.
G Kaynaklar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 410
Btn lazer yazclar iki ayr g kaynana sahiptir. Birincil olana "ana g kayna" yada
bazen sadece "g kayna" denir. Bu g kayna, katlar hareket ettiren motorlar, sistem
elektronik devrelerini, lazer ve transfer koronay beslemektedir. Yksek voltaj g kayna ise
genellikle ana koronay beslemektedir. Yksek voltaj kayna olmas, onun bilgisayar
dnyasndaki en tehlikeli cihazlardan biri olmasna sebep olmutur.
Dnen Dililer
Lazer yazclar olduka fazla mekanik fonksiyona sahiptirler. Kat alma, grnty aktarma,
kad darya verme gibi ilemler mekanik ilemlere rnek verilebilir. Ia duyarl silindirin
dnmesi, lazerin sadan sola hareket etmesi, tonerin datlmas ve kat zerine
kaynatrlmas da mekanik fonksiyonlarn almasyla gerekleir.
Lazer yazcda mekanik fonksiyonlarn ana yaps olarak dnen dililer kullanlmtr. Dnen
dililer bir araya getirilirek kullanlmakta ve diili paketleri olark bilinmektedirler. Lazer
yazclarda 2 yada 3 adet dili paketi bulunur. Paket halinde bulunmalar arza verdiklerinde
kolayca deiebilmelerini salar.
Sistem Kart
Btn lazer yazclar en azndan 1 adet elektronik kart ierirler. Bu kart zerinde ana ilemci,
yazc ROMu ve grntnn baslmadan nce ksa bir sreliine sakland RAM bulunur. Baz
yazclar yazcnn farkl blgelerine dalm bir ka tane elektronik kart ile bu fonksiyonlar
gerekletirirler.
Eski yazclarda zel amalar iin ekstra ROM taklabilecek alanlar bulunmaktadr. Baz
yazclardaki ROM yongasnn ieriini (firmware) gncelleyebilirsiniz. Bu ileme yakma
(flashing) ilemi denir. Yakma ileminin amac daha nce rendiiniz BIOSu gncelleme
amacyla ayn deildir. Burada ROMda bulunan yazlmn hatalarn gidermek, varsa yeni
zellikler kazanmak ama edinilmitir.
RAM ile ilgili olarak, eer yazcnzda grnty depolayacak byklkte RAM yoksa bellek
tama(overflow) problemi ile karlarsnz. Baz yazclarda RAM'e sadece grnt deil
karakter biimi ve zel komutlar da aktarlabilir. Yazcnza RAM ekleme, basit bir ilemdir.
SIMM veya DIMM kartn yada her ikisini skerek yerine yazc reticisinin nerdii daha byk
bellek miktarna sahip RAM takabilirsiniz. Birok yazc firmasnn size pahal RAM'lerini satmak
istemelerine ramen onlarn yerine bilgisayarlarnzda kullandnz DRAMleri de
kullanabilirsiniz.
Ozon Filtresi
Lazer yazcdaki koronalar, Ozon (O3) gaz retirler. Kk miktarlar insanlara zarar vermese
de yazc bileenlerine zarar verebilirler. Ozon filtresi kullanlarak bu problemin nne
geilmitir. Yalnz filtrenin belirli zaman aralklarnda temizlenmesi gerekmektedir.
Sensr ve Anahtarlar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 411
Lazer yazclar makinenin farkl blgelerine dalm olduka fazla sayda sensr ve anahtar
barndrrlar. Sensrler kat skmas, kat tablasnn boalmas ve tonerin azalmas gibi
durumlar alglayp uyar sinyali gndermek iin kullanlrlar. Bu sensrlerin ou ak kaplar
kontrol eden kk anahtarlardr.
ou zaman sensr ve anahtarlar gvenli bir ekilde alrlar. Ama kirlendike ve andka
yanl sinyal gndermeye balarlar. Bu gibi durumlarda kk bir inceleme yapmak sensr ve
anahtarlar dorulamak adna yerinde olacaktr.
Kat Mrekkep Yazclar
Kat mrekkep yazclar, tahmin ettiiniz zere kat mrekkep kullanrlar. Teknolojisi
"Textronix" tarafndan gelitirilmitir. Kat mrekkep yazclar, zehirli olmayan kat mrekkep
ubuklar kullanarak dier yazclara gre daha canl renk basks verirler.
Kat mrekkep eritildikten sonra kat lifleri tarafndan sorularak katlar. Bu ekilde aralksz
grnt basks yaplm olur. Boya uunmal yazclardaki gibi olmayp, btn renkler tek
fazda ileme girer. Dolaysyla renklerin yanl hizalanmasnn bir nebze nne geilmi olur.

Kat mrekkep ubuklar, pskrtmeli yazclardaki gibi kartu ierisinde yer almazlar. Bu
yzden yazcy kapatmadan eski ubuklar yenileri ile istediiniz zaman deitirebilirsiniz. Bu
yazclar 6 saniye ierisinde tamamiyle renkli bir kt verebilirler. Elbette hz ve kaliteli kt
vermeleri yksek fiyata sahip olmalarn gstermektedir.
Xerox firmasnn en uygun modeli bir lazer yazcnn iki kat fiyata sahipken, en pahal modeli
ise lazer yazcnn 6 kat fiyata sahiptir. Kullanm says arttka fiyatlarda d olmas
beklenmektedir. Bir ubuk mrekkebin fiyat bir kartu mrekkep ile aa yukar ayn
gibiyken, kt says bakmndan kat mrekkepler daha fazla kt verebilmektedirler.
Yazc Dilleri
Buraya kadar yazc eitleri ve teknolojileri ile ilgilendik. Bundan sonraki ksmda yazclar ile
bilgisayarlar arasndaki iletiimin nasl gerekletii konusu zerinde duracaz. Yazcya, A
harfini yada resminizi basmasn nasl anlatrsnz?

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 412
Yazclar hem karakter hemde grafik barndran dilleri kabul edecek ekilde tasarlanrlar.
Yazcnz istediiniz kty verebilmesi iin uygulama yazlmnzn doru dili kullanmas
gerekir. Ska kullanlan yazc dillerini detayl bir ekilde inceleyelim.
ASCII
Adn "American Standard Code for Information Interchange" kelimelerinin baharflarinin
birlemesinden alr. Byk ve kk harflerle birlikte farkl birka sembol ve kontrol
karakterinden oluan ayn zamanda bilgisayarda kullanlan bir karakter format kmesidir.
Aslnda veri transferi iin gerekli kontrol karakterlerini iermektedir. rnein "Kod 10" satr
atlatma, "Kod 12" form atlatma ilemlerini gerekletirir. Bu komutlar IBM bilgisayarlar
yaplmadan nce standart haline gelmitir ve tm yazclar tarafndan desteklenmektedir.
Standart olmasna ramen kontrol kodlar olduka snrldr. Bu yzden yksek kalite grafik
kts almak istiyorsanz ileri dzeyde bir dil kullanmalsnz.
PostScript
PostScript sayfa tanmlama dili yazc bamsz, yksek znrlkl grafik ve leklenebilir
karakter kt yetenei olan bir dil olarak Adobe firmas tarafndan 1980 yllarn banda
gelitirildi. PostScript yorumlayc yazlmlar, yazcya gmldler. PostScript yazc tarafndan
donanm seviyesinde anlald iin grnt ilemeler bilgisayar yerine yazclarda yaplmtr.
PostScript, sayfalar taranm imgeler matrisi olarak tanmlad iin PostScript dosyalar
tanabilir olmulardr. Bir makinede oluturulup baka bir makinede gvenli bir biimde kt
alnabilir.
Hewlett Packard Yazc Kontrol Dili (PCL)
Yazc kontrol dili, ASCII kodlarnn yerine gemesi amacyla Hewlett Packard tarafndan
gelitirilmitir. PCL ASCII dilinin geniletimesiyle olumu yazc komut kmesidir. Hewlett
Packard PCL yaz tabanl ktlar iin gelitirdii iin ileri dzeydeki grafik ktlar desteklemez.
PCLin en son srm PCL6 leklenebilir karakterlerin yannda izgi izmeyi destekler.
PostScript gibi sayfa tanmlama dili deildir. PCL bir dizi komut kullanarak sayfa zerinde
karakter tanmlar. Bu komutlar dosyalarn tanabilmesi asndan her bir yazc tarafndan
desteklenmelidir.
Windows GDI
Windows 2000/XP, kt ilemlerini gerekletirebilmek iin iletim sisteminde bulunan
grafiksel cihaz arayz adnda bir bileen kullanr. Buna ramen yazc iin PostScript gibi
dardan bir dil de kullanlabilir. Ama ou kullanc yazc srcsn ykleyerek, Windowsun
kt ilemlerini gerekletirmesini salar. GDI, yazcdan ok merkezi ilemci birimini
kullanarak ilemlerini gerekletirir ve tamamlananlar yazcya gnderir.
TrueType yaz tipi kullanarak Windows'ta bir harf yazdnzda, GDI gerekli ilemi
gerekletirerek her sayfay bit haritas karlm grnt olarak yazcya gnderir. Dolaysyla
yazc gelen TrueType yazy, yaz yerine resim olarak grr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 413
Eer yazcnz grnt ileme yapabiliyor ve fazlaca RAM miktarna sahipse, bu durumda yazc
dilleri hakknda endie etmenize gerek yoktur.
Yazc Balantlar
Yazclarn ou bilgisayara genelde iki port zerinden balanr. Bunlar DB25 paralel portu ve
USB portudur. Paralel balantlar eskiden beri kulanlmakta olup, gnmzde bir ok yazc
USB portundan bilgisayara balanmaktadr.
Paralel letiim Portu
Paralel port ilk defa IBM bilgisayarlarnda seri iletiime altrenatif olarak kullanld. IBM
mhendisleri o gnlerde, seri iletiimin birim zamanda 1 bit ile snrl olmasnn hzl cihazlar
iin yeterli ve uygun olmadn dnmekteydiler. Standart paralel port geriye dnk
uyumluluk salayacak ekilde gelitirildi.
Paralel port seri iletiime gre hzl olmasna ramen, modern standartlara gre yava
kalmaktadr. Standart paralel port, iletiimindeki maksimum bilgi ak deeri saniyede 150
kilobayttr. Bilgisayardaki standart paralel iletiim ayn zamanda yazlm ve ilemcinin gcyle
ilikilidir.
Paralel port iki ynl bilgi akn gerek anlamda gerekletiremedii iin geri atlmtr. Tek
ynl iletiim, basit izgi yazclar ve nokta matris yazclar iin kabul edilebilirdir.
IEEE 1284 Standart
1991 ylnda bir grup yazc reticisi, IEEEye, bilgisayarlar iin geriye dnk uyumlu ve iki
ynl iletiimi salayan, yksek hzl bir paralel port gelitirmeleri iin komite kurmalar
nerisinde bulundular. Komitenin ad IEEE 1284 olduu iin standartn ad da IEEE 1284 oldu.
Bu standart aadaki zelliklere sahiptir:
Compatibility, nibble, byte, EPP ve ECP gibi be ayr mod destekleme
Bilgisayar ve yazcnn ikisininde destekledii modlarn ortaya karlmas
Standart fiziksel arayz (kablo ve balayclar)
Standart elektriksel arayz (empedans uyumu ve sonlandrmalar)
Bilgi transfer hatt, bir adet olduu iin IEEE 1284'teki btn bilgi transferleri yar iki ynldr
(half-duplex). Birim zamandaki bilgi transferi sadece bir yne dorudur.
Paralel Balantlar, Kablolama ve Elektriksel zellikler
Paralel port iin gerek bir kablo standard olmamasna ramen, bir tarafnada DB-25
balaycs dier tarafnda da 36 ineli "centronics" balaycs bulunan kablo, yazc
kablosudur. Yazc kablosunun elektriksel zellikleri ve i yapsndaki teller hakknda genel bir
teknik yoktur. Pratikte yazc kablosunun 6 feet uzunluundaki iletiim hatt iin 150 KBps
taransfer hz destekleyecek ekilde tasarlanm olmas beklenmektedir. Fakat farkl transfer
modlar iin ayn kablo gvenli bir iletiim salamayabilir. 10 metre byklndeki

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 414
mesafelerde, gvenli bir iletiimin olabilmesi iin IEEE 1284 onay olan kablolardan
kullanmanz gerekmektedir. Kablo boyu uzadka transfer hz decektir.

Paralel port kablosunu yazc ve bilgisayara balamak ok kolaydr. DB-25 knnektr olan
tarafn bilgisayara, "centronics" balaycs olan tarafn da yazcya balamanz yeterlidir.
USB Yazclar
Yeni yazclar USB balantsn kullanarak bilgisayarnzn herhangi bir USB portuna balanarak
kullanlabilirler. USB yazclar genellikle USB kablosu ile gelirler. Eer yazc aldnzda
yannda USB kablosu yoksa, kendiniz bu kablodan satn alabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 415

Dikkat etmeniz gereken nokta kablonun bir tarafnda USB A tipi balayc, dier tarafnda ise
USB B tipi balayc olmasdr. USB kablosunun A tipi balaycnn olduu taraf bilgisayarnza,
B tipi balaycnn olduu tarafn yazcnza takarak balant yapnz.
FireWire Yazclar
Baz yazclar USB balants yerine ek olarak FireWire balants bulundururlar. FireWire
balantlar USB balantsna benzemekle beraber, daha hzl biilgi transfer hzna sahiptir. Bir

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 416
tarafnda FireWire balaycs, dierinde ise USB A tipi konnektr olan kablolar kullanlarak
bilgisaya balanrlar.

A Yazclar
A yazclar gnmzde sadece ofislerde kullanlmamaktadr. Ev veya ev-ofislerde de
kullanlmaya balanmtr. Yazclar, ada yer alan tm kullanclarn yazcdan
faydalanabilmesi iin aa balanrlar. nceleri bir yazcnn aa balanmas iin, o yazcnn
nce ada bulunan bir bilgisayara fiziksel olarak balanmas gerekirdi. Daha sonra o bilgisayar
zerinden dier kullanclara paylam hakk verilirdi.
Gnmzde normal bir a yazcs, zerinde RJ45 standartn destekleyen a adaptr ile
geldii iin, a kablosu ile direk olarak aa balanabilirler. Aa balama aamasnda yazcya,
statik IP adresi verilebilecei gibi, DHCP sunucusundan kendisi dinamik bir IP adresi de
alabilir.
Yazc aa balandnda herhangi bir bilgisayardan bamsz bir ekilde alabilir. A
yazclarndan bazlar, zerlerinde kablosuz balant adaptr ile gelirler. Bu yazclar da, aa
kablosuz olarak balanrlar. Bluetooth arayz ile aa balanan a yazclar da
bulunmaktadr.
Yazclarda yukardaki adaptrlerden herhangi biri yoksa, yazc sunucusu olarak adlandrlan
a aralar kullanlarak yazcnn aa balanmas salanr. Yazc sunucularnn temel kullanm
aralar bir ya da birka yazcy paralel port ya da USB balantlar ile aa balamaktr.
Dier Yazclar
Yazclar iin birden ok balant ekli vardr. Biz sadece paralel port, USB, FireWire ve a
balantlar kullanan yazclar zerinde durduk. Bunlarn dnda seri port yazclar ve SCSI
yazclar olarak adlandrlan yazc trleri de vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 417
Lazer Yazdrma lemleri
Lazer yazdrma ilemi alt farkl admda incelenebilir. Teknisyen olarak sizlerin yazc
problemlerini giderebilmeniz iin bu admlar iyi bilmeniz gerekmektedir. Diyelim ki her bir
ktda sayfann sadece ortasnda tek bir satrn yazdrlmas problemi ile karlatmzda eer
bu admlar yeteri kadar zmsemisek, probleme neden olarak a duyarl tamburu,
temizleme mekanizmasn ya da kartuun bitmesini dnebiliriz.
Lazer yazc, yazdrma komutunu aldktan sonra etkin hale geerek kt verinceye kadar bir
dizi fiziksel ilem gerekletirir. Her bir adm srasnda, kusursuz bir yaz ya da grafik kts
iin elektronik anlamda gerekleen ilemler bu ksmda anlatlacaktr.
Fiziksel lemler
Lazer yazclarn ounda bask ilemi alt admda gerekletirilir. Baz lazer yazclarda ek
olarak farkl admlar gerekletirilse bile ncelik olarak aadaki gibi bir sralama vardr:
Temizleme (Clean)
Ykleme, arj Etme (Charge)
Yazma (Write)
Gelitirme (Develop)
Transfer
Kaynatrma (Fuse)
Tamburu Temizleme
Yazdrma ilemi a duyarl tamburun elektriksel ve fiziksel olarak temizlenmesi ile balar.
Her yeni bir sayfa yazdrlmadan nce tambur temizlenerek yenilenmi olmaldr. Bir nceki
yazdrma ileminden sonra tamburun zerinde kalan toner artklar kauuktan yaplm pala
yardmyla yzeyden kaldrlmaldr. Eer tamburun zerinde toner paracklar kalmsa kt
zerinde rastgele dalm siyah nokta ve izgiler grlebilir. Fiziksel temizleme de, artk toner
paracklar ya atk oyuunda tutulur yada toner kartuunu ierisine geri dnm yaplr.
Fiziksel temizleme dikkatlice yaplmaldr. Tambur zerinde meydana gelecek herhangi bir
hasar tm ktlarda grlecek kalc bir iz ya da iarete neden olabilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 418

Yazc, elektronik olarak da temizlenmelidir. Bir ya da birka adet silme lambas uygun dalga
boyundaki tambur yzeyine gndererek oradaki ykl paracklarn sahip olduu yklerin
topraa boalmasn salar. Temizleme ileminden sonra tamburun toner paacklarndan ve
elektriksel yklerden arnm olmas gerekir.
Tamburun Yklenmesi (arj Edilmesi)
Tamburun yeni grnty kabul edebilir olmas iin elektriksel olarak yklenmesi gerekir. Ana
korona teli, tamburun yzeyine 600V ile 1000V arasnda olan negatif dzenli bir gerilim
uygulayarak tamburun yklenmesini salar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 419

Grntnn Aktarlmas (Write and Develop Image)
Pozitif grnt, tambur zerine lazer nlar kullanlarak aktarlr. Lazer nlarna maruz kalan
tambur zerindeki paracklar negatif yklerinin bir ksmn tamburun iine boaltrlar.
Paracklar zerinde kalan az saydaki negatif yk, paracklarn kendilerini ekecek olan toner
paracklarna gre daha pozitif olmasn salar. Bu elektriksel yk deiimi ve ekimi
sonucunda grnt oluturulmu olur.
Grntnn Transfer Edilmesi (Transfer The Image)
Yazc, tambur zerinde oluan grnty kda aktarmak zorundadr. Kda pozitif
elektriksel yk vermek iin "transfer korona" kullanlr. Kt pozitif olarak yklendiinde
negatif ykl toner paracklar tamburdan kada doru srama yaparlar. Bu aamada
paracklar tam olarak kda yapmam durumdadrlar. Ancak kaynatrma ilemin
gereklemesi ile toner paracklar kt yzeyine tam anlamyla tutunmu olurlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 420

Kaynatrma (Fuse the Image)
Kt pozitif ykl olduu iin toner paracklarn kendisine doru ekecektir. lem bir anda
durdurulursa toner paracklar kt yzeyinden ayrlp deceklerdir. Toner paracklar
byk oranda plastik ierdii iin kolayca eritilerek kda tutturulurlar. Yapmayan maddeyle
kaplanm s silindiri ve basn silindiri kullanlarak, toner paracklar eritilir ve basnla kt
yzeyine yaptrlr. Son olarak statik yk eleyicisi kt zerindeki pozitif yk topraa

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 421
boaltr. Yazdrma ilemi tamamlandnda yazc, kd dar iterek bir sonraki yazdrma
ilemi iin fiziksel ve elektriksel temizlik ilemlerini balatr.
Elektronik lemler
Bu ksmda bilgisayarnzda yazdr komutunu tkladnzda elektronik anlamda gerekleen bir
dizi olaya deinelim. lk olarak ilemci yazdrma ileminizi alglayarak yaplacak ii bellekteki
bekletici blgesine gnderir. Bekletici, birden fazla yazdrma ileminiz varsa onlar sraya
koymanza olanak salar. Ardndan ilk ilemi yazcya gnderir. Eer ilk iin boyutu bykse
iletim sistemi paralara blerek ii tamamlayacaktr. lem srasnda ekrann sa alt
kesinde, yazdrma ilemle ilgili bilgileri yazc ikonu ile birlikte grebilirsiniz. Bekleticideki
iler tamamlanp kuyruk bittiinde yazc ikonu kendiliinden kaybolacaktr.
Taranm Grntler(Raster Images)
Vurulu yazclar birim zamanda bir karakter ya da bir satr transfer ederlerken, lazer yazclar
birim zamanda bir sayfa transfer ederler. Lazer yazclar, ktnn son halini gsteren taranm
bir grnt oluturur. Taranm grnt, a duyarl tambur zerinde lazer nlarn
kullanlarak oluturulur. Lazer yazc grnty kda aktarmaya balamadan nce a
duyarl tamburun btn yzeyini boyamak zorundadr. Birim zamanda bir sayfa ilenmesinin
nedeni budur.
Lazer yazclar, taranm grnty ileyip lazer ksmna komut gnderen, RIP yani taranm
grnt ilemcisi (raster image processor) adndaki ilemcileri kullanrlar. RIP, yaz tipi ve
grafikler hakkndaki saysal bilgiyi alp noktalarn birlemesiyle olumu taranm grnt
haline evirip yazdrlabilir hale getirir. Mrekkep pskrtmeli yazclardaki RIP, elektronik bir
devre olmayp src yazlmna ek olarak bulunan bir yazlmdr.
RIP, ileyecei bilgiyi depolayabilmesi iin RAM'e ihtiya duyar. Bu yzden lazer yazclarn bir
sayfalk veriyi depolayabilecek yeteri kadar RAMe sahip olmalar gerekir. Grnt ileme
srasnda yeterli miktarda bellek alan yoksa tama problemi ile karlarz. Eer byle bir
hatayla karlarsanz znrl drmeyi veya sayfadaki gariplikleri kltmeyi
deneyiniz. Elbette ki en iyi zm lazer yazcya RAM eklemektir.
Bellek ile ilgili btn hatalar RAM ekleyerek zemeyebilirsiniz. Daha fazla RAM kart eklemek
her lazer yazcnn problemlerini zmez. rnein HP LaserJet'den gelen 21 numaral hata
"yazc gelen karmak bilgiyi kt iin yeterli hzda ileyememektedir" hatas, gelen verinin
RIPin ileyebileceinden daha karmak olduunu gstermektedir. Bu durumda RAM eklemek
sadece czdannz hafifletecek, sorunu zmeyecektir. zm, gelen sayfadaki karmakl
azaltarak RIP'in gelen veriyi yeterli hzda ileyebilmesini salamaktr.
znrlk
Monitrlerin farkl znrlkleri gsterebilmesi gibi, lazer yazclarda farkl znrlklerde
bask verebilirler. Lazer yazcnn destekleyebilecei maksimum znrlk onun fiziksel
karakteriyle ilikilidir. znrlk birim alandaki nokta saysyla llmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 422
Lazer yazclarda birim alan olarak in kullanlmakta olup znrlk dpi (dots per inch) olarak
llr. 600x600 dpi ya da 1200x1200 dpi lazer yazclardaki en temel iki znrlktr.
znrlk ifadesindeki ilk say yatay znrlk bilgisi olup lazerin ne kadar iyi odaklandn
belirtmektedir. kinci say tamburun dnebilecei en kk art belirtir. Yksek znrlkler
daha kaliteli bask anlamna gelirken, ayn zamanda daha fazla RAM ihtiyac demektir.
Baz durumlarda karmak grntler daha fazla RAM igal edecekleri iin dk znrlkte
yazdrlmalar gerekir. Lazer yazclar kullandklar RET, yani znrlk iyiletirme teknolojisi
(resolution enhancement technology) sayesinde 300dpi znrlkte bile kt alsanz nokta
matris yazclardan daha kaliteli bask verirler.
RET, karakterler arasna normalden daha kk noktalar koyarak ya da sivri erileri
yumuatarak grnt kalitesini iyiletirir. Lazer yazclarda RET zelliini etkinletirerek
yksek kalitede yazdrma ilemleri gerekletirebilirsiniz. Bunun iin bir miktar RAM alanndan
fedakrlk etmeniz gerekecektir. RETin etkin olduu durumlarda "MEM OVERFLOW" hatas
alyorsanz, RETi kapatarak yazdrma ileminiz iin gerekli bellek miktarn salayabilirsiniz.
Windows zerinde Yazc Kurulumu
Windows zerinde Yazc Kurulumu
ncelikle Windows 2000 ve XP'de yazdrma ilemlerinin nasl gerekletirildiine deinmeliyiz.
Ardndan yazc kurulumu, ayar yapma ve sorun giderme yntemlerine baklacaktr.
Birok yerde yazc kelimesi gese de fiziksel yazc iletim sistemi tarafndan yazdrma
ilemini gerekletiren bir cihaz olarak alglanmaktadr. Yazc srcleri ve bekletici (spooler)
ksm gnmzde halen var olmak beraber Windows 2000/XP'de yazcnn kendisinde entegre
edilmi durumdadrlar.

Bu durum Windows 2000/XP'ye fazlaca esneklik kazandrmtr. rnein bir yazc birden fazla
fiziksel yazc aygtn destekleyerek yazc sunucusu gibi davranabilmektedir. Eer aygtlardan
birinde problem karsa yazdrma ilemi otomatik olarak dier aygtlara ynlendirilmektedir.
Kurulum, konfigrasyon ve sorun giderme ilemleri Windows 2000 ve XP'de genel hatlaryla

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 423
benzerdir. Bu ksmda Windows zerinde yazc kurulumu basite anlatlacaktr. lerledike
Windows 2000 ile XP arasndaki basit farklardan da bahsedilecektir.
Yazc Kurulumu
Yazc kurulumu kolay olduu kadar rktc de olabilir. Gnmz yazclarnn ou
tak/altr mant ile alt iin kurulum ilemleri iyice basitleerek azalmtr. Bazen yazc
srcs yklemeniz gerekebilir. Eer bilgisayarnza taktnz yazc tak/altr deilse yada
bilgisayarnz takl yazcy grmediyse, XP iin "Balat|Yazc ve Fakslar", Windows 2000 iin
ise "Balat|Ayarlar|Yazclar" uygulamasna girin. Ayrca denemtim masasnda da bu uygulama
iin ikon bulunmaktadr.

Tahmin edeceiniz gibi "Yazc Ekle" seeneini tklayarak kurulum ilemine balarz. Karmza
kurulum srasnda bize yardmc olacak yazc ekleme klavuzu kar. Ksa bir balang
metninden sonra sunucu ya da yerel yazc seeneinin birini tklamamz istenir. Yada USB
portundan balanan yazclarda tercih edilen "Takl yazc otomatik olarak bul ve kur"
seeneini kullanabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 424

Eer yerel yazc seeneini tklamsanz sizden port semeniz istenecektir. Yazcnz
taktnz portu ve yazc tipini sein. Eer kurulum disketiniz varsa "Kurulum Disketi Var"
butonuna tklayabilirsiniz. Kurulum disketiniz yoksa, yazc srcsnn en son srmn
internetten edinmenizi salayacak "Srcy Gncelle" butonunu tklayabilirsiniz. Bu
ilemlerden sonra gelen ekranda, iletim sistemi gerekli srcy ykleyecektir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 425
Yazcnz baarl bir ekilde yklendiinde "Yazclar ve Fakslar" klasr altnda zerinde
varsaylan yazc olduunu gsterir bir tik olan yazc ikonu belirir. Eer kurulu birden fazla
yazcnz varsa ikonlar zerine sa tklayp "Varsaylan Yazc Olarak Ayarla"y seerek o
yazcy varsaylan yapabilirsiniz. Bir yazcnn varsaylan yazc olmas demek,
bilgisayarnzdan yazdrma butonuna bastnzda ktnn o yazcya ynlendirilmesi demektir.

Yukarda bahsedilen kurulumlara ek olarak, baz kurulumlarda yazlm emlasyonu yntemi
kullanlr. Yazc emlasyonu, elinizdeki yazc iin baka bir yazcnn srcsn kullanarak
kurulum ilemin yaplmasdr. Emlasyon yntemi iki ekilde kullanlabilir. Eer yeni aldnz
yazcnz src yazlm ile birlikte gelmediyse, HP LaserJet 4 gibi bilinen bir yazcnn src
yazlmn kullanabilirsiniz. Yada elinizdeki src gerekte gelen yazcya ait deilse, bu gibi
durumlarda da emlasyon yntemi kullanlr.
Bask Performansnn yiletirilmesi
Bask ilk admda yazcnn kalitesiyle ilikili olsa da, kt kaliteniz dier faktrlerin de etkisi
altndadr. Ekranda grdkleriniz ile kt da grnenler edeer olmayabilir. Dolaysyla
ayarlarn iyi yaplmas gerekir. Kalitesiz kt kullanm ktnzn kabul edilemeyecek seviyede
kt olmasna neden olabilir. Src ve bekletici ayarlar bask kalitesini etkileyen dier
faktrlerdir.
Kalibrasyon

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 426
Ekran zerindeki dijital bir fotoraf inceleyip size ok gzel grndn dnrken ayn
fotorafn yazcdan ktsn aldnzda grntnn beklediinizden daha karanlk olduunu
greceksiniz. Bu gibi farkllklar kalibrasyon yaparak dzeltebilir, ktdaki grntnn
monitrdeki grntyle elemesini salayabilirsiniz.
Bilgisayar monitrleri RGB k verirken yazclar renkleri farkl oranlarda kartrarak kt
verirler. Sonu olarak yazc, monitrde grdmz RGB'den oluan renk bilgisini CMYK
metodunun kullanarak kda aktarr. Bu iki yntem ayn renk metodunu kullanmad iin,
grntler arasnda renk kaymas gibi farkllklar grlebilir. Monitr ayarlarnz deitirerek
ktdaki grnty ekrandaki grntye e yapabilirsiniz. Bu ilemler "Eyeball" yntemi
kullanlarak elle ya da donanm kullanlarak otomatik olarak yaplabilir.
Monitrnz elle ayarlamak isterseniz internetten rnek bir grnt bularak ktsn aln.
Eer gznzn iyi olduunu dnyorsanz, kty elinizde tutarak monitrnz ile
karlatrp gerekli ayar deiikliklerini monitr kontrol ayarlarndan yapabilirsiniz.
Dier bir seenek de, yazcnzn renk ayarlarn tekil eden ICC renk profil dosyasn
deitirmenizdir. Farkl renk profil dosyalar kullanrsanz farkl renk ktlar alrsnz. Renk
profil dosyalarn kurulum CDsinde bulabilirken, ayn zamanda kendiniz de oluturabilir yada
satn alabilirsiniz. ICC profilleri sadece yazclarda deil, monitr, dijital kamera ve
tarayclarda da kullanlmaktadr.
Yazclarda Sorun Giderme ve Ortak Sorunlar
Kurulumlarnn basit olmas yannda, doru src ykleyip belirli aralklarla bakm yaptktan
sonra yazclar kolay kolay sorun karmazlar. Yine de bazen problem karan yazclarla
karlaabilirsiniz. Burada baz yazclara has sorunlarla birlikte ska karlalan ortak yazc
problemlerine deinelim.
Yazclarn kt verememe, dosya boyutunun byk olmas, hatal hizalanma gibi ortak
problemleri vardr. Sorunlara gemeden nce gerekli aralar edinmemiz bize kolaylk
salayacaktr.
Gerekli Alet antas
Yazclarda sorun giderme ilemine balamadan nce baz aralar sahip olmanz gerekir. Alet
antanzda bilgisayar iin gerekli aralarn dnda yazclara has sorun giderme aletlerinizi de
bulundurmay unutmayn. Bu aletlere ksaca deinelim;
l Aleti (Multimetre): Elektriksel sorunlar gidermede kullanlr. Balayclarda
elektriksel g var m, yok mu diye kontrol edebilirsiniz.
Denatre edilmi alkol gibi temizleme solsyonlar.
Dar ksmlardaki vidalar ve demir tabanl tonerleri ekmek iin mknats.
Bask kalitesini kontrol etmede kullanlacak rnek grntleri depolamak iin USB bellek
yada optik disk.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 427
Dz ve yldz tornavida
kt Vermeme
Bilgisayarnzda gerekli ilemleri yapp dokmannz yazcya gndermenize ramen kt
alamyorsanz btn ihtimalleri gz nnde bulundurarak gerekli kontrolleri yapmanz gerekir.
Yazc evrimii mi? Kt tablasnda kt var m? Eer yazc ksmnda problem yoksa
bekletici ksmna bakn. Bekleticide bekleyen dokmanlar, yazclar uygulamasnda yer alan
"Yazc" ikonuna ya da monitrn sa alt kesinde beliren ikona tklayak grebilirsiniz. Eer
probleminiz devam ederse uyar alanndaki yazc ikonu, yerinde kalmaya devam edecektir.
Yazcdaki bekletici ksm, kt alnacak dosya saysnn fazlalna gre tama yaayabilir veya
bilgisayardan transfer edilen dokmanlarn bir ksmnda veri kayb oluabilir.

Bekletici ksm, yazcnn problemli olduu durumlarda dokmanlar saklar ve yazc evrimii
olduunda tuttuu dokmanlarn yazcdan kmasn salar. Windowsun baz versiyonlarnda
yazcda ki hata dzeldikten sonra, yazma ileminin devam edebilmesi iin elle mdahale
etmeniz gerekirken dierlerinde ise yazc otomatik olarak kald yerden kt vermeye devam
eder.
Bekletici ksm ile ilgili probleminiz varsa, ilgili ayarlar deitirerek sorunu gidermeye
alabilirsiniz. "Yazclar ve Fakslar" klasrnn altndaki yazc ikonuna sa tklayarak
zellikleri sein. Gelen pencerede "direk olarak yazcya git" seeneini iaretleyip ktnz
tekrardan yazcya gnderin. Bu pencerede ayn zamanda ktnz daha hzl almanz
salayacak bir seenek daha vardr. Normalde yazlacak dokmana ait tm veri bekletici

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 428
tarafndan transfer edildikten sonra yazma ilemi balarken bu seenekte kt ilemi yeteri
kadar veri transfer edildiinde balar.
Karlalabilinecek problemlerden bir dieri ise, yazcnn kt verebilmek iin gerekli doru
kd alamamasdr. Lazer yazclarda bulunan zel ayarlar sayesinde tablalarda bulunan
ktlarn hangi boyutta olduu tanmlanabilmektedir. Eer uygulama farkl bir ktta bask
istiyorsa, rnein yazcda A4 boyutunda kt olmasna ramen siz A3 boyutunda kt almak
istediinizde yazc kty vermeyip A3 kt konulana kadar ya da baka bir kt ilemine
gnderilene kadar hibir ey yapmadan bekler.
Yazclarn varsaylan kt tabla ve kt boyut seenekleri yazc tipine gre deiiklik
gstermektedir. Bu seenekleri bulabilmek iin "Yazclar ve Fakslar" uygulamasnda yer alan
aygt ayarlar ksmna tklamanz yeterli olacaktr. Buradaki ayar listesini kullanarak hangi
tablada hangi kdn bulunacan ayarlayabilirsiniz.
kt Boyutundaki Farkllklar
Olmas gerekenden farkl boyutlarda gelen ktlar kullancnn ayar yaparken yanl bir eyler
yaptnn gstergesidir. Btn uygulamalar "Yazdr" komutuna ve sayfa yaps arayzne
sahiptir. Sayfa ayar arayz uygulamadan uygulamaya deien farkl sayda yazdrma
seenei oluturmanz salar.

Eer yaptnz ayarlarn doru olduunu dnyorsanz src yazlmn kontrol edin.
Gerekirse srcy kaldrp tekrardan ykleyin. Yinede sorun devam ediyorsa yazcdaki

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 429
mekanizmadan phelenebilirsiniz. Bu phenizi kesinletirmek iin farkl uygulamalarda ayn
ilemi tekrar edin. Eer her uygulamada ayn problemi gryorsanz problemin yazc
mekanizmasndan kaynakland kesinleecektir.
Hatal ktlar
Hatal ktlar, bozuk ya da yanl srcyle alldnn gstergesidir. Doru srcnn ykl
olduunu kontrol ederek gerekir. Srcy kaldrp tekrar ykleyin. PostScript bir yazcyla
PCL srcs kullanma gibi, yazcnn yapamayaca bir ii ondan yapmasnn istemeyi
deneyin. Yazc iin yanl srcy yklemediinizi kontrol edin.
Yazc Artklar
Yazclar p olarak birok artk brakrlar. Vurulu yazclar kt ve erit, mrekkep
pskrtmeli yazclar kt ve mrekkep ve lazer yazclar kt ve toner kartuu kullanrlar.
Bugnn hassas dnyasnda, yazc bileenlerinin evreye zarar verilmeden ortadan
kaldrlmalar ile ilgili birok yasa dzenlenmitir. Herhangi bir yazc bileenini atmadan nce
ilgili departman ya da servis firmasn bilgilendirerek kontrol etmelerini salayn. Baz firmalar
atk bileenleri satn almaktadr. Bu yzden atmamanzda fayda vardr.
oklu Yazc Problemleri
Birden fazla yazcy ayn paralel port kablosundan kullanmak isterseniz araya anahtar
koymanz gerekir. Lazer yazclar anahtarlarla birlikte hibir zaman kullanmaynz. Mekanik
anahtarlar elektriksel darbe rettikleri iin yazcnza zarar verebilirler. Yinede anahtar
kullanmak isterseniz elektronik olarak alan ve korumas olan anahtarlar kullann.
Alta Hata
Hem bilgisayar hem de yazc al srasnda normal alma durumundan daha fazla g
ekerler. zellikle lazer yazclar snrken ok g harcarlar. Bu yzden HP nce yazcnn
alarak snma ilemi bitene kadar beklenilmesini ve ardndan bilgisayarn almasnn tavsiye
etmektedir.
Nokta Matris Yazclarda Sorun Giderme
Nokta Matris yazclar dzenli olarak bakm yapldktan ve dikkatli kullanldktan sonra uzun
mddet alabilirler. Dner merdaneyi ve yazc kafasn denatre alkol kullanarak srekli
temiz tutun. erdeki makara ve dili yapy reticinin bildirmi olduu ekilde yazc kafasna
dedirmeden aralklarla yalamay unutmayn. Eer yazc kafasna ya bularsa kt da
lekeler oluacaktr.
Metin Problemleri
Beyaz ubuk, metin ierisinden geerken kirli ve zarar grm yazc kafasn iaret eder.
Denatre edilmi alkolle yazc kafasn temizlemeyi deneyin. Eer problem zlmyorsa
yazc kafasn yenisiyle deitirin. Yazclarn birou iin reticilerden ya da zel retim yapan
firmalardan kolayca yazc kafalar bulunabilir. Metin iindeki karakterler kdn altndan ya da

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 430
stnden tamsa yazc kafasn ayarlanmas gerekir. Ayar yapmadan nce kullanm
klavuzuna baknz.
Kt Problemleri
Eer kt zerinde istenmeyen nokta veya lekeler varsa, dner merdanenin temizlenmesi
gerektiini dnmelisiniz. Denatre alkol kullanarak merdaneyi temizleyin. Eer kt soluksa
ve eridin dolu olduundan eminseniz, yazc kafasn merdane ile yaknlatrn. Eer kdn
bir tarafndaki grnt iyiletii halde dier taraf bozuk kalyorsa merdanenin ayarlanmas
gerekir. Merdaneyi ayarlamak kolay olmayaca iin garanti kapsamn bozmayacak ekilde
yetkili servise bavurun.
Mrekkep Pskrtmeli Yazclarda Sorun Giderme
Mrekkep pskrtmeli yazclar tasarm parametrelerine uygun deerlerle kullanldklarnda
daha az bakm gerektirip gvenli kullanm imkn sunarlar. Fiyatlarnn ucuz olmas nedeni ile
reticiler, kullanclarn bakm ve onarmlar iin fazla harcama yapmayacaklarn
bilmektedirler. En temel bakmlar yapldktan sonra yllarca sorun karmadan alabilirler.
Mrekkep pskrtmeli yazclara, sorunsuzca alabilmeleri iin kendilerine entegre edilmi
programlar kullanarak zaman zaman bakm yaplmaldr.
Mrekkep Pskrtmeli Yazc Bakm
Mrekkep pskrtmeli yazclar, lazer yazclar gibi oka kirlenmedikleri iin ska temizleme
ilemi yapmak tavsiye edilmemektedir. retici firma aka nermedike mrekkep
pskrtmeli yazcy vakum ilemine tabi tutmayn. Bu yazclar, genelde bakm yaplacak alet
antasyla gelmezler. Fakat ou bakm amal yazmlarla birlikte gelirler. Yazlm kullanmann
en byk zorluu nerde olduunu bulmaktr.
Yazcnz ilk defa kurduunuzda yazc, kafa ayarn dzgnce yapmanz iin size bir seenek
sunarak bir kt almanz ve numaralandrlm izgi kmelerinden semenizi isteyecektir. Eer
bu ilemi yaparsanz kt kalitesinden problemin kaynan kolayca anlayabilirsiniz. Ama
zlmenize gerek yok nk bu gerekli ayar istediiniz zaman gerekletirebilirsiniz. Yazcn
dmesi hareket ettirilmesi veya yazcya arplmas gibi durumlarla karlarsanz yazc
kafasn tekrar ayarlaynz.
Mrekkep Pskrtmeli Yazc Problemleri
Mrekkep pskrtmeli yazclar normalde ok temizlemememiz gerekirken, bir parasnn
ska temizlememiz kt performans asndan faydal olacaktr. Nozzle ad verilen bu para
kt yzeyine mrekkebi fkrtan ince tplerin bir araya gelmesiyle olumutur. Yazcy belli
bir zaman dilimi ierisinde kullanmadnzda tp ierisinde kalan mrekkep kuruyaca iin
arkadan gelen mrekkebin kt yzeyine gemesine engel olacaktr. Yazcnz kt alp
normal alma durumunda kt vermeye alyorsa ama siz kt zerinde grnt
olmadn ya da sadece belli renklerin olduunu gryorsanz problemin nedeni kurumu
mrekkeptir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 431
Her yazcnn nozzle temizleme yntemi farkldr. Eski yazclar, yazc zerindeki bir butona
basldnda temizleme ilemine balamaktayd. Gnmzde ise Windows'tan ulalan
temizleme program altrlarak temizleme ilemi yaplr.
Dier bir problem de, ayn anda birden fazla kdn kavranlmas ve sonucunda kt
skmasna yol amasdr. Bu problem yazcnn kendisinden kaynaklanmayp nemlenen
ktlarn birbirine yapmasndan kaynaklanmaktadr. Yazcnn fazlaca snmas ayn
probleme sebebiyet verebilecei iin kt alrken arada bir yazcnn soumas iin ara veriniz.
Katlar tablaya koymadan nce topluca kartrrsanz bir lde problemin nne
geebilirsiniz.
Bakm srasnda son olarak, yazc kafasnda bulunan fazla mrekkebin iine dolmu olduu
tank kontrol ediniz. Eer bu tank iersindeki mrekkep taarsa anakart veya g kart
ksmna dklebilecei iin yazcnzn yanmasnda sebebiyet verebilir. Tankn dolduunu
grrseniz ierisine kt havlu dedirerek mrekkebin bir ksmn ekip boaltabilirsiniz. Bu
ilem srasnda eldiven kullanmanz faydanza olacaktr.
Lazer Yazclarda Sorun Giderme
Lazer Yazclarda Sorun Giderme
Lazer yazclarda kamza daha ok hata kacak olsa da, ayrntlara girmeden nce
problemlerden kanmak iin tavsiye edilen nerilere bakalm.
Lazer Yazc Bakm
Lazer yazclar, bilgisayarlarda olmayan olduka gzel tanmlanm bir bakm srecine
sahiptirler. Bu admlar takip ettiinizde sisteminiz uzun bir sre sorun vermeden alacaktr.
Temizlik
Lazer yazclar olduka salam olup, her toner deitirdiinizde gerekli temizlii yaptktan
sonra uzun bir sre kullanlabilinirler. HP LaserJet yazclarn 10 yldan fazla sredir kullanlan
birok rnei mevcuttur. Bu kadar yl kullanlabilmelerinin srr tertemiz bir ekilde
tutulmalardr.
Lazer yazclar iki ekilde kirlenir. Toner artklar zamanla yazcnz kaplar. Tabladan kt
alrken ya da silindirler zerinde ilerlerken oluan kt tozlar kirlenmeye yol aar. Siyah
toner artklarna nazaran kt tozlarnn varl temizliin gerekli olduunun gstergesidir.
Toner ve kt tozlarn temizlemenin en iyi yntemi basnl hava pskrtmektir. Bu ilemin
ak havada yaplmas daha etkin temizlik yaplmasn salar. Ak havada yapma imknnz
yoksa elektronik cihazlar iin zel olarak tasarlanm statik etkisi dk vakum makineleri
kullanlabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 432

Her bir lazer yazcnn kendisine zel temizleme yntemi bulunmakta olup, klavuzdaki baz
admlar ilem srasnda atlanabilir. Btn yazclarda yazdrma ilemi srasnda kd
dndren kauuktan yaplm silindirler bulunur. Bu kk silindirlerin yzeyi zamanla tozlarla
kirlenerek kaygan hale gelir. 90 derece ya da daha iyi alkol kullanlarak yzeyde biriken toz ve
kir paracklar temizlenebilir. Alkolle yaplan temizlik ileminden sonra silindirlerin kd
tutmasn salayan kauuk zellii yeniden verilmi olur
.
Eer daha detayl bilgi isterseniz servis klavuzuna bakabilirsiniz. reticilerin ou anahtar
bilgilerin yer ald servis klavuzlarn rnle birlikte gnderirler. Genelde servis klavuzlar
byk ebatta olup istediiniz bilgiyi bulmanz zaman alabilir. Bunun nne gemek iin ksa
referans klavuzu ad verilen dokman kullanarak detaya girmeden kullanm ve bakm
bilgilerine ulaabilirsiniz. Bu sayede temel problemler iin zm bulabilirsiniz.
HP, rettii birok lazer yazc iin bakm antas satmaktadr. Bu anta ierisinde genelde en
ok anan ve bozulan paralarn yedekleri bulunmaktadr. Bu paralarn kullanm garanti
kapsamnda deildir. Dolaysyla HP yardmyla beraber lazer yazcnn kullanlabilirlii
bozulmayacak ekilde paralar deitirin.
Periyodik Bakmlar
Lazer yazclarn sorunsuz alabilmeleri iin temizliin yannda dier nemli bir kriter de baz
paralarn periyodik aralklarda deitirilmesinin gerekliliidir. Hangi paralarn deimesi
gerektii bilgisini reticinin bildirmesi gerekir. reticinin verdii bilgiye gre yazdrma sklna
gre hangi paralarn ne zaman deimesi gerektiini renip gerekli deiiklikleri
yapabilirsiniz.
Baz ozon filtreler vakumla temizlenebilirken, bazlarnn da yenisiyle deimesi gerekir. Bu
konuda reticinin tavsiyesine baknz. Kaynatrma (fuser) ksm 90 derece veya daha iyi alkol
kullanlarak temizlenebilir. Teflonla kaplanp silindir haline getirilmi stma ksmnn yzeyini
kontrol edip, eer yzeyde kabarcklar olumusa kaynatrma ksmn da yenisiyle deitirin.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 433
Kaynatrma ksmnn zarar grmesi, ar snmas ya da deimesi gerektii durumlarda,
yazc hata kodu gndererek durumu bildirip retici nerisine gre gerekli bakmn yaplmas
salanr.
Transfer korona 90 derece alkol ve pamuk bez kullanlarak temizlenebilir. Eer tellerde
problem varsa gerekli vidalar sklerek yenileriyle deitirilebilir. Kt tablasn da 90 derece
alkol ve kt havlu kullanarak temizleyebilirsiniz.
Lazer Yazc Problemleri
Lazer yazc problemleri genellikle sorunlarn ktlarda ortaya koyarlar. Yazclardaki en
nemli testler "Diagnostic Print Page" ya da "Engine Test Page" testleridir. Bu ilem yazcdaki
"Online" tuuna basarak ya da yazc bakm yazlmn kullanarak yaplabilir.
Bo Sayfa
Bo sayfalar genelde yazcdaki tonerin bittiinin gstergesidir. Eer yazcnzda toner varsa
snama sayfas yazdrmay deneyin. Snama sayfas bo karsa toneri karp grnt
tamburumun iine baknz. Eer grnt hala ordaysa, ya transfer korona, yada yksek voltaj
kayna bozulmutur. Yazc bakm klavuzuna bakarak bozuk paralar nasl deitireceinizi
bulun.
Kirli ktlar
Eer yazcnzn kaynatrma mekanizmas kirlendiyse, ktnn zellikle arka tarafnda toner
paracklarnn kla meydana getirdii bir takm izler kalacaktr. Eer ktlarnzda toner
paracklar gryorsanz yazcnzn temizlenmesi gerekmektedir.
Glgelenme (Ghosting)
Glgelenme, aralklarla ktlarda grlebilen bir problemdir. Tamburun tamamyla
boalmamasndan ya da bir nceki grntnn fazlaca toner kullanmasndan kaynaklanr.
Yklenmi toner kaynann yeterli olmamas ya da tonerin istenilen seviyede yklenmemesi
fazlaca toner kullanlmasnn sebebidir.
Ak Glgelenme ile Karanlk Glgelenmenin Karlatrlmas
Ak veya karanlk glgelenmeye sebebiyet verecek olduka fazla sayda problem eidi vardr.
Ak glgelenmenin balca kayna, gelitiricilerin yetersizliidir. Eer lazer yazcdan ok
karmak yada karanlk bir kt vermesini isterseniz, lazer yazc bir sonraki kt iin yeteri
kadar toner paracn elektriksel olarak ykleyemeyecektir. Bu yzden daha az toner
kullanlmas problemi zecektir. Glgelenme problemlerini giderebilmek iin u yollar takip
edebilirsiniz:
Sayfa znrln drn (600 dpi yerine 300 dpi kullann)
Farkl bir ablon kullann
"Dot-on/Dot-off" ablonundan ve %50 grilik skalasndan kann

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 434
Sayfa serimini (layout) deitirerek gri skala ablonunun siyah blgeleri takip etmesini
engelleyin
Siyah ablonlar daha ak, ak ablonlar da daha koyu yapn
kty yatay ynde serimlenmi sayfa yapsyla aln
Yazdrma younluu ve RET seeneklerini ayarlayn
Glgelenmenin gerekletii bir yazdrma ilemine bo bir sayfa ekleyerek kty bu bo
sayfayla birlikte aln
Bunlara ek olarak dk scaklk ve nem de glgelenmeye sebebiyet verebilir. evre ile ilgili
tavsiyeler iin kullanc klavuzunu kontrol edin. Tamburun zarar grm olmas bazen karanlk
glgelenmeye yol aabilir. Toner kartuu deitirilerek bu problem giderilebilir. Ak
glgelenme problemi bu yolla zlemez. Yazcdaki birimlerin yenileriyle deitirilmeleri de
ou zaman glgelenme problemlerini zmeyebilir. nk problemi sistemin btnyle
ilgilidir.
Dikey Beyaz izgiler
Dikey beyaz izgiler, salan toner paracklarndan tamburu korumak iin tonerin
engellenmesinden oluur. Toner kartuu kartp bir mddet sallarsanz problemin gittiini
grebilirsiniz. Eer problem halen devam ediyorsa toner kartuu deitirin.
Mrekkep Lekeli kt (Blotchy Print)
zellikle toner azald durumlarda ortaya kan bu problem, toner paracklarnn dzensiz bir
ekilde dalmasndan kaynaklanr. Toner kartuu kenarndan dier kenarna doru salladktan
sonra kt almay tekrar deneyiniz. Bir de yazcnn yere dzgn olarak oturtulduunu kontrol
ediniz. Son olarak kdn nemli olup olmad da kontrol ediniz. Eer lekeler dzenli olarak
sralanmsa kaynatrma silindirini ve tamburu yabanc madde var m yok mu diye kontrol
ediniz.
Benekli kt (Spotty Print)
Eer ktda siyah benekler dzenli aralklarla grlebiliyorsa, ya tambur zarar grmtr ya
da kaynatrma silindirleri arasna bir para toner skmtr. Silindirlerin arasn temizleyerek
kt almaya aln. Eer toner kartuunda tahribat olduunu anlarsanz kartuu yenisiyle
deitirin.
Kabarma Etkisi (Embossed Effect)
Bir para kdn altna bozuk para koyup zerinden kurun kalemle giderseniz kabartma
etkisini grebilirsiniz. Eer ktnzda byle bir etki gryorsanz silindir zerinde yabanc bir
maddenin varlndan phe edebilirsiniz. 90 derecelik denatre alkol veya saf suyla birlikte
yumuak bir bez kullanarak silindir zerindeki yabanc maddeyi kaldrmaya alnz.
Eer yabanc madde a duyarl tamburun zerinde ise toner kartuu yenisiyle deitirmek
zorundasnz. Kabartma etkisini kontrast ayarnn maksimum yaplmas durumunda da

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 435
grebilirsiniz. Kontrast ayar genelde makinenin ierisinde yer alan bir dme ile yaplrken
baz eski yazclarda bu dme makinenin dnda yer almaktadr. Kullanm klavuzuna bakarak
dmenin yerini bulabilirsiniz.
Tamamlanmayan Karakterler
ktda yer alan tamamlanmayan karakterler yazdrma, younluk deitirilerek dzeltilebilir.
Lazer yazclar iin onaylanm malzemeleri kullanmay hibir zaman unutmaynz. Farkl
yazclar iin onayl malzemeleri lazer yazclarda kullanmayn.
Buruuk Sayfalar
Lazer yazclarda drt adet silindir bulunmaktadr. Kaynatrma ksmnda yer alan s ve basn
silindirlerine ek olarak, dier silindirler kdn tabladan alnmasnda ve dar verilmesinde
grev alrlar. Bu silindirler kdn hareket srasnda buruup skmasna engel olmaktadrlar.
Eer yazcnzda kt skmasyla ska karlayorsanz kullandnz kd deitirmeniz
gerekebilir. Yapsnda pamuk ba bulunduran ktlar dierlerine gre daha fazla oranda
skmaya neden olmaktadrlar. Donanmsal adan bu probleme herhangi bir zm
bulunamamakta olup, bilinmesi gereken ey problemin genel anlamda yazdrma ilemin yan
etkisi olduudur.
Kt Skmas
Yazclarn ounda kt skmas problemiyle karlaabilirsiniz. Skan kd ekerek
yazcdan karmaya almaynz. Kullanm klavuzunda yer alan karma yntemini
uygulayarak kd kartnz. Aksi halde byk bir ihtimalle yazcya zarar verirsiniz. Eer
yazc "Kt Skt" hatasn veriyorsa, fakat siz makine ierisinde skm bir kt
gremiyorsanz byk ihtimalle ilgili sensrleriniz de bir hata olumutur. lgili sensrleri
krmadan karp teknik yardm aldnz birimde kontrol ettirebilirsiniz.
Birden Fazla Kt ekme
Eer yazcnz ayn anda birden fazla kt ekiyorsa, ilk olarak, kt tablasndaki ktlar,
yeni bir kutudan karttnz ktlarla deitirip deneyiniz. Sorun ortadan kalkyorsa
problemin kayna olarak ktlarn nemlenmesi dnlebilir. Sorun hala devam ediyorsa
yazcdaki ayrma pedini kontrol edin. Ayrma pedi kauuk ya da mantardan yaplm olup
kt besleme tablasndan kt ekilirken ekilen kd dierlerinden ayran paradr. Ayrma
pedi zaman getike anarak grevini yerine getiremez olur. Bunu, yzeyinde oluan
parlaklklardan anlayabilirsiniz. Anan pedler kolaylkla deitirilebilirler.
Karakterlerle ilgili Problemler
Zayf ve soluk kan karakterler, kt veya donanm ile ilgili bir hatann olduunu gsterir.
zerine kt alnacak materyallerin yanl seilmesi bu tip hatalarn kmasna neden olacaktr.
Yzeyi ok przl ya da ok kaygan ktlar sememeye aln. Przl ktlar
karakterlerin kt yzeyine olmalar gerektii yerlemelerine engel olur. Eer kt ok

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 436
kaygan bir yzeye sahipse silindirlerden geerken istenildii gibi tutulamayacak ve
karakterlerin st ste akmasna veya biimsiz dizilmesine neden olacaktr.
Btn lazer yazclar, standart fotokopi kdyla kt verebilmelerine ramen, lazer yazclar
iin yaplm zel ktlar da bulabilirsiniz. Ktlar, nemden uzak tutunuz ve yazcya
koyacanz zaman kutusundan karnz. zellikle akta olan ktlar olmak zere, tablaya
kt koymadan nce elinizdeki kt destesini sallayarak havalandrn.
Dzenli bakm yaplm lazer yazclarn dayankl olmas, karakter problemlerinin nedeni
olarak donanm dnmemizi salamaktadr. Ama yinede ihtimalleri gz ard etmeyerek yeri
geldiinde gerekli donanm kontrollerini de yapabilmeliyiz. Donanmdan kaynaklanan hatalar
tespit etmek dierlerine gre daha kolaydr.
Lazer yazclar birounda kendi kendini test etme zellii vardr. Baz yazclarda test
srasnda snama sayfas yazdrma ilemi de gerekletirilir. Kendi kendini test ilemi, yazcnn
bilgisayardan yazdr komutunu almadan kendinin oluturduu bir grnty kda
aktarabilmesini dorulamak iin yaplr. Bu ilem sonucunda problemin bilgisayardan m yoksa
yazcdan m kaynakland kolayca anlalabilir. Balant ve konfigrasyon aralarn kontrol
etmek iin test ilemini altrabilirsiniz.
Yazcdan ses geliyorsa toner kartuunu, katlanma ve krlma varsa balant kablolarn
deitirebilirsiniz. Eer yazcnn n ksmnda men paneli varsa ileri seviye ve yksek hz
ayarlarn kapatarak, bu ayarlarn dzgn alp almadn ya da kullandnz yazlmn bu
ayarlar destekleyip desteklemediini kontrol edebilirsiniz. Btn bu denemeler sorunu
gidermediyse ltfen yetkili servis merkezini araynz.
12.Bilgisayar Grafii ve Ekranlar
Grafik Kavram ve Monitrler
Grafik terimi PC'nin birok paras arasndaki karmak bir etkileimi ierisinde barndrr. Bu
etkileimlerin tm ekrana resim yerletirmek iin tasarlanmtr. Monitr veya grafik ekran,
iletim sisteminiz veya programlarnzda ne tr ilerlemeler olduunu size gsterir. Bu PC iin
birincil kt aygtdr. Ekran kart (veya badatrcs) ise CPU ve monitr arasndaki tm
iletiimi ynetir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 437

letim sisteminin CPU ile ekran badatrcs arasndaki iletiimin nasl ynetileceini bilmeye
ihtiyac vardr. Bu da her kart iin zel srcler ve onlarn Windows ierisine uygun
kurulumlarn gerektirir. Son olarak, her uygulamann grafik sisteminin geri kalan ksm ile
iletiim kurabilmesi gerekir.
imdi grafik ekran yani monitrler ile konuya balayp ekran kart ile devam edelim.
Grafik Ekranlar / Monitrler
Monitrleri anlamak iin, her bir bileeni ve onlarn ekran zerinde gzel bir resim yapmak iin
birlikte nasl altklarn kavramanz gerekir. Farkl trde ekranlar bu grevi baarmak iin
farkl metotlar ve teknolojiler kullanrlar.
PC'ler iin grafik ekranlar trdedir; CRT, LCD ve projektr. lk ikisini masast ve dizst
bilgisayarlarda grrsnz. Sonuncusunu ise resmi ekrana yanstrken toplant odalar ve
snflarda grrsnz.
CRT Monitrler
CRT Monitrler
CRT, yani katot nl tp (cathode ray tube) monitrler, masanzn yarsn kaplayan ar ve
kutu eklinde orijinal bilgisayar monitrleri idi. Yeni sistemlerin ounda LCD teknolojisi ile yer
deitirmesine ramen, halem bu alanda sesi kan bol miktarda CRT monitr vardr. Adndan

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 438
da anlald gibi bu tr bir ekran byk bir katot nl tp ierir. Bu bir nevi hava
szdrmayan bir vakum tpdr. Bu tpn bir taraf elektron tabancas ieren kk bir
silindirdir. Tpn daha iman ve geni olan dier taraf grnt ekrandr.

Grnt ekrannn ierisi fosfor tabakasdr. Bir veya daha fazla elektron tabancasna g
verildiinde elektron demeti CRT'nin sonundaki ekrana doru arpar. Bunun yan sra bu
demet, elektron nnn vuru noktasn kontrol eden ve yoke (boyunduruk) denilen
elektromknatslarn bir halkas tarafndan retilen manyetik alanlara dayandrlr.
Elektron demetinin arpmasyla fosfor, enerji aa karr. Bu insan gz ve beynin kayd
alglamas asndan ok hzl geliir. Neyse ki grnt ekran zerindeki fosforlar sreklilik
(persistence) denilen bir kaliteye sahiptir. Bu elektron demeti tarafndan vurulmaya
baladktan sonra fosforlarn parldamaya devam etmesi anlamna gelir. ok sreklilik
olduunda resim lekeli olur; ok az sreklilik olduunda resim titreimli grnr. In ve
srekliliin mkemmel bir kombinasyonu kararl bir resim ortaya karr.
Tazeleme Oran
Monitr, grafik verisini elektron tabancalarnn ekran boyunca bir seri dikey tarama
yapmasyla, fosfor tabakasnn uygun alanlarna enerji vererek grntler. Taramalar ekrann
sol st kesinden balar ve ekran boyunca ilerleyerek sa alt keye ular. Ekran sadece bir
ynde "boyanr". Ardndan elektron tabancalar geri dner ve sonraki taramaya hazr olana
kadar ekran boyunca olan yollarn tekrarlarlar. Bu taramalar zgara izgileri (raster lines)
olarak adlandrlr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 439

Ekran boyunca hareket eden elektron nnn hz "yatay tazeleme oran" (horizontal refresh
rate) olarak bilinir. Monitr ekran boyunca birok sayda izgi izer ve sonu olarak ekran
parlayan fosforlar ile kaplar. izgi says setine sahip olan televizyon ekranlarnn aksine izgi
says sabit deildir. Tabancalar ekrann sa alt kesine ulatktan sonra kapanrlar ve st sol
keyi tekrar dnerler. Btn ekran izmesi ve elektron tabancalarn sol st keye geri
getirmesi iin harcanan zamana ise "dikey tazeleme oran" (vertical refresh rate) denir.
Monitr yatay veya dikey tazeleme oranna karar vermez. Ekran kart belirli bir dikey tazeleme
orannda monitr "tetikler" ve ardndan monitr karlk gelen yatay tazeleme orann ayarlar.
Eer ekran kart ok dk bir dikey tazeleme oran tetiklemek iin ayarlanmsa, monitr fark
edilebilir oranda bir titreim oluturur ki, bu kullanclarn gzlerinin yorulmasna ve balarnn
armasna neden olur.
Bununla birlikte monitr ok yksek bir dikey tazeleme oran ile tetiklemek de, ekran
grntsnn bozulmasna neden olur, monitrn devrelerine zarar verir ve sonunda da onu
bozar. Monitrlerin bir numaral dman uygunsuz dikey tazeleme oran ayarlardr ve
ofisinizin rahatsz alanlarla dolu olmasnn bir numaral nedeni dikey tazeleme orannn ok
de ayarlanm olmasdr.
Tm iyi PC destek teknisyenleri bunu anlar ve ekran kartnn monitre zarar vermeden en
yksek dikey tazeleme orann tetiklediinden emin olmak iin nemli zaman harcarlar. Bu
monitr desteinin "kutsal kase"sidir.
Fosforlar ve Glge Maskesi

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 440
Tm CRT monitrler elektron tabancas zerini tararken krmz, yeil veya mavi (RGB) renkte
parldayan fosfor veya dier baka a duyarl bileen noktalar ierir. Bu fosforlar monitrn
n tarafna boydan boya eit miktarda datlmtr.
Normal bir CRT elektron tabancasna sahiptir. Bir tanesi krmz fosforlar iin, bir tanesi
mavi fosforlar iin ve bir tanesi yeil fosforlar iin. Elektron tabancasnn renkli k vermediini
bilmek nemlidir. Onlar sadece elektronlar farkl iddetlerde atelerler ve bu fosforlarn
parldamasn salar. Ne kadar yksek iddette elektron demeti olursa o kadar fazla parldayan
fosfor tarafndan oluturulan parlak bir renk oluur.
Bir CRT'deki fosforlarn dorudan arkasnda bulunan glge maskesidir (shadow mask). Bu
sadece uygun fosforlar aydnlatacak uygun elektron tabancasn salayan bir ekrandr.
rnein bu krmz elektron nnn komu mavi ve yeil noktalardan "szmasn" ve
aydnlanmasn nler.

Grup olarak fosforlar boyunca tarama yapan elektron tabancalar, ekran boyunca hareket
ederlerken hzl bir ekilde alr ve kapanrlar. Grup ekrann sonuna ulatnda sonraki satra
doru hareket eder. Tabancalarn alp kapanmas, tabancalarn yeni satrlara hareket etmesi
ile btnletirildiinde ekranda grdnz grnt olan "mozaii" oluturduunu anlamak
ok nemlidir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 441

Tabancalarn ok sayda alp kapanmas ve ekran zerinde ok sayda satr gezilmesi bir
resim oluturmak iin kullanlan mozaik paralarnn saysn belirler. Bu tekil "paralar" resim
elemanlar teriminden gelen pikseller (pixels) olarak adlandrlr. Elinizde bir pikseli
tutamazsnz; bu sadece tabanca grubu aldnda fosfor blgesinin bir anlk aydnlanmasdr.
Piksellerin boyutu tabanca grubunun alp kapanma says ve gezilen satrlarn saysna bal
olarak deiebilir.
znrlk (Resolution)
Monitr znrl daima yatay pikseller ile dikey piksellerin saysnn arpm olarak
gsterilir. Bu nedenle 640x480 olan bir znrlk, yatayda 640 ve deyde 480 piksellik bir
znrlk olduunu belirtir. Eer bu deerleri arparsanz her ekran zerinde ne kadar
sayda piksel olduunu grebilirsiniz. Ekran bana 640 x 480 = 307.200 piksel.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 442

Baz genel znrlkler 640x480, 800x600, 1024x768, 1280x960, 1280x1024 ve
1600x1200'dr. Bu znrlklerin ounun 4:3 orann koruduuna dikkat ediniz. Bu en boy
oran (aspect ratio) olarak adlandrlr. ou monitr 4:3 en boy oran ile televizyon ekranlar
gibi ekle sahiptirler. Bu nedenle ou znrlkler bu ekle uyacak veya en azndan yakn
olacak ekilde tasarlanr. Birok monitr genelde 16:9 veya 16:10 oranna sahip geni ekranl
(wide screen) monitr olarak adlandrlr. Bu monitrlerde grebileceiniz genel
znrlklerden ikisi 1366x768 ve 1920x1200'dr.
Son nemli konu ise bir monitr iin maksimum olas znrl belirlemektir. Baka bir
ifade ile bir piksel ne kadar kk olabilir? Cevap fosforlara dayanmaktadr. Bir piksel
herhangi bir rengi oluturmak iin en az bir krmz, bir yeil ve bir mavi fosfordan olumaldr.
Bu nedenle teorik olarak en kk piksel krmz, yeil ve mavi fosfor grubundan oluacaktr.
Elektronik ve elektron tabancas teknolojisini idare eden ekranlardaki eitli snrlamalar,
maksimum znrl bir lden ok daha byk yapar.
Nokta Uzakl (Dot Pitch)
Bir monitrn znrl, monitrn verebilecei maksimum detay miktar ile tanmlanr.
Monitrn nokta uzakl bu znrl eninde sonunda snrlar. Nokta uzakl ayn rengin
fosfor noktalar arasndaki kegen mesafeyi tanmlar ve milimetre (mm) cinsinden llr. En
az nokta aral ekran zerinde daha fazla nokta anlamna geldiinden bu genellikle daha net
ve daha belirgin grnt oluturur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 443

Nokta aral, monitrn en byk alma znrln belirlemek amacyla monitrn
destekleyebilecei maksimum satr says ile btnleik alr. 15" lik bir monitr zerine 0.31
mm nokta aral ile 1600x1200 boyutunda bir grnt yerletirmek mmkn olabilir. Fakat
ok okunakl olmayacaktr.
Nokta aral en fazla 0.39 mm ve en az 0.18 mm aralnda olabilir. 17" monitr zerinde
ou windows tabanl uygulama iin 0.28 mm'nin temiz bir grnt oluturan maksimum
kullanlabilir nokta aral olduunu anlayabilirsiniz.
Bant Genilii (Bandwidth)
Bant genilii, elektron tabancasnn saniyede maksimum ka kez alp kapanabileceini
belirler. Bant genilii megahertz (MHz) olarak llr. in z, bant genilii bize monitrn
ekran zerine bir grnty ne kadar hzl koyabileceini syler. yi kalite 17" renkli bir
monitr iin tipik deer yaklak 150 MHz olacaktr ki, bu elektron demetinin saniyede 150
milyon kez alp kapanabilecei anlamna gelir. Monitrn bant genilii deeri, verilen
herhangi bir znrlk iin ekran kartnn monitr tetiklemesi asndan gereken maksimum
dikey tazeleme orann belirler ve aadaki gibi yorumlanr:
maksimum dikey tazeleme oran = bant genilii / sayfa bana piksel says
rnein, 100 MHz bant geniliine sahip ve 1024x768 znrlk destekleyebilen 17" lik bir
monitrn maksimum maksimum dikey tazeleme oran nedir? Cevap udur;
maksimum dikey tazeleme oran = 100.000.000 / (1024 x 768) = 127 Hz
Bu gerekten iyi bir monitr nk ou ekran kart 120 Hz'in tesinde tetikleme yapamaz!
1200x1024 znrlkte dikey tazeleme 100.000.000 / (1200 x 1024) = 81 Hz olacaktr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 444

Bu nedenle ekran kartnn dikey tazeleme orann 80 Hz veya daha az ayarladmzdan emin
olmalyz. Eer sadece 75 MHz bant genilii olan bir monitrnz varsa 1200x1024
znrlkte maksimum dikey tazeleme oran sadece 61 Hz olacaktr.
ou monitr reticisi insanlarn bu hesaplamay yapmak iin zaman harcamayacan
bilmektedir. Aksine onlar hesaplamalar sizin iin yaparlar ve monitrn ne yapabileceini
gstermek iin belirli znrlklerde tazeleme oranlarnn bir tablosunu olutururlar.
Artk CRT monitrler hakknda bir temele sahipsiniz. imdi LCD monitrlere geelim. Monitr
trleri arasnda teknoloji dramatik bir ekilde deise de, CRT'lerde kullanlan terimlerin ou
LCD fonksiyonlarna da uygulanr.
LCD Monitrler
LCD, yani sv kristal ekranlar (liquid crystal display), PC iin en genel ekran teknolojisi
trdr. LCD monitrler CRT'lerden birok avantaja sahiptirler. Daha ince ve hafiftirler, daha
az g kullanrlar, neredeyse titreimsizdirler ve potansiyel olarak zararl radyasyon
yaymazlar. LCD'ler de znrlk, tazeleme oranlar ve bant geniliine sahiptirler. Fakat
LCD'ler ayn zamanda LCD'leri kurmak, bakmn yapmak ve desteklemeyi anlamanz iin
gereken kendine has ksaltma, teknik dil ve terimler ailesiyle gelmektedir.

LCD'ler Nasl alr?

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 445
LCD panellerini anlamann srr, n polaritesi kavramn anlamakta yatmaktadr. Okulda
prizma ile oynam veya gkkuana bakm olan bir kii n dalgalar eklinde hareket
ettiini ve n dalga boyunun rengi belirlediini bilir. Anlayamayabileceiniz ey, bir k
kaynandan k dalgalarnn boyutta yaylmas gereidir. boyutlu dalgalarn dzgn
bir eklini izmek imkanszdr. Bunun yerine bir benzetme kullanalm.
Bunu canlandrmak iin el fenerinden yaylan dnelim. imdi bu el fenerinden yaylan
n, atlama ipini sallayan bir kiiye doru olduunu dnn. Bu geri ileri veya ykar aa
eklinde ritmik bir sallama deildir. Daha ok lgn olan ve atlama ipini her yne sallayan
(yukar, aa, sola, saa) bir kiinin sabit bir ekilde hz deitirmesidir.
Bu n gerekte nasl davrandnn bir gstergesidir. Sanrm bu kiinin sonsuz sayda kola
sahip olduunu ve bunlarn her birinin k dalgalarnn boyutluluunu gstermek iin
atlama ipini her yne hareket ettirdiini syleyerek bu benzetmeyi bir adm daha ileriye
gtrmeliyiz. Ama hem bunu izemeyiz, hem de LCD panelleri aklamak iin bir atlama ipi
yeterli olacaktr.
Farkl hzlar ok ksadan ok uzuna dalga boylar olutururlar. Ik ok farkl dalga boylar ile
gznze geldiinde beyaz k grrsnz. Eer k sadece bir dalga boyu ile gelmise
sadece o rengi grrsnz. Polarize filtreden (gne gzl gibi) geen k siz ile ipleri
sallayan kii arasna bir it koymak gibidir. Tm dalga boylarn, fakat sadece ayn ynelimdeki
dalgalar grebilirsiniz. Yine de tm renklerin tamamn deil de bir miktar daha az renk
grrsnz nk siz grnty koyulatrarak sadece ayn ynelimdeki dalgalar
gryorsunuz. ou gne gzlklerinin polarize filtre kullanmasnn nedeni budur.
imdi, eer baka bir iti, tahtalar yatay ynde olacak ekilde eklersek ne olur? Bu etkili bir
ekilde dalgalarn tmn iptal eder. Yani bu iki polarize filtre 90 derece a ile
btnletirildiinde n gemeyecei anlamna gelir.
nc bir it iki it arasna tahtalar 45 derece aya sahip olacak ekilde yerletirilirse ne
olur? Bu durumda dalgalar geebilsin diye ipteki sallamalardan bazlar bir tr "bklmeye"
(twist) urayacaktr. Ayn ey polarize filtreler iin de geerlidir. nc filtre geecek olan
n bir ksmn bker. Eer gerekte nasl olduunu bilimsel olarak merak ediyorsanz
herhangi bir retici malzemeler dkkanna gidiniz ve polarize filtre alnz ve deneyiniz. Bu
ie yarar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 446

Sv kristaller polarizasyon zelliinin avantajn kullanrlar. Sv kristaller, zel bir ekilde
formle edilmi, kendilerini daima ayn ynde ynlendirmek isteyen uzun ince kristaller ile
doldurulmu bir svdan oluur. Bu madde ayn polarize filtreli sv gibi davranr. ki cam
tabakas arasna bu ince filmi dkerseniz iyi bir ift gne gzl elde edersiniz.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 447
Bu cam tabakalarndan birinin bir tarafna son derece ince bir delik aldn dnn. Bu
svy ince bir ekilde delinmi yzey ile temas halinde olacak ekilde yerletirdiinizde,
molekller doal olarak yzeydeki deliklerde sralanr.

Dier yzeye, 90 derece ynelimli delikler ile baka bir ince delikli yzeyi, dierine zt ekilde
yerletirirseniz bu tarafla balantl molekller onunla sralanmaya kalkrlar. Her iki tarafla
sralanmaya alan aradaki molekller hemen iyi bir bklme durumunda sralanacaktr. Eer
iki dik polarizasyon filtresi sv kristalin her iki tarafna yerletirilirse, sv kristal bker ve
gemesine izin verir.
Bununla birlikte eer sv kristali elektrik potansiyele maruz brakrsanz kristaller elektrik
alann ynyle elemek iin ynelimlerini deitirecektir. Bklme gider ve hi k gemez.
Renkli bir LCD ekran, polarize filtreler arasnda satrlar ve stunlar eklinde yerletirilmi ok
sayda kk sv kristal molekllerden oluur. Bunlar alt pikseller olarak adlandrlr. alt
pikselin her kk ayr grubu (bir krmz, bir yeil ve bir mavi olmak zere) bir fiziksel piksel
eklindedir.
Bir kere tm pikseller yerletirildiinde bir grnt elde etmek iin doru yeri nasl
yklersiniz? Eski LCD'ler dikdrtgen pikseller kullanmazlard. Aksine grntler farkl ekilli
elemanlardan oluurdu ve her biri elektriksel olarak birbirinden ayrlrd. Bir grnt
oluturmak iin her alan ayn anda yklenirdi.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 448
Ekrann bir elips yapmas alt alan ykleyerek mmkn olabilirdi. Statik ykleme olarak
adlandrlan bu ilem hala daha hesap makineleri gibi ok basit saysal ekranlar da olduka
poplerdir.
Statik metot, doal kararszl nedeniyle PC'lerde almaz. Aksine LCD ekranlar kablolarn bir
matrisini kullanr. Dikey kablolar yani Y kablolar, stundaki her alt pikseli altrmak iindir.
Yatay kablolar yani X kablolar ise alt piksellerin tm satrlaryla alr. Tek bir alt pikseli
klandrmak iin yeterince gerilim oluturmak amacyla X ve Y kablolarnn her ikisi zerinde
yk olmaldr.
Eer renk istiyorsanz matrise sahipsiniz. matris birbirine ok yakn kesiir. Kesimelerin
tesinde cam, kk krmz, yeil ve mavi noktalarla evrelenmitir. Kablolar zerindeki
gerilim miktarn deitirmek renkler retecek ekilde farkl seviyelerde krmz, yeil ve mavi
oluturur.
Biz LCD teknolojisinin bu kullanmna pasif matris deriz. PC'lerdeki tm LCD ekranlar birok
senedir sadece pasif matris kulland. Ne yazk ki pasif matris ok yava ve kiisel pikseller
arasnda bir miktar st ste binme oluturmaya eilimlidir. Bu grntlenen resme hafif bir
bulanklk etkisi yapar. Neticede reticiler daha hzl grntleme metodu olan ift taramal
pasif matrise yneldiler. Bu yntemde ekran bir kerede iki hatt yeniler. Ondan sonra kan
dier LCD teknolojileri olmasna ramen ift taramallar kendini baz dk teknolojili LCD
panellerde gstermeye devam etmektedir.
nce Film Transistr (TFT)
ift tarama zerine ok geni bir gelime, aktif matris veya ince film transistr (TFT) olarak
adlandrlr. X ve Y kablolarn kullanmann aksine daha hzl resim grnts, hzl netlik ve
daha sk renk kontrol salayan her bir noktay bir veya daha fazla ince transistr kontrol
eder. TFT, pasif matristen ok daha pahal olmasna ramen bu gnlerin tercih edilen
LCD'sidir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 449
LCD Bileenleri
Tipik LCD projektr ana bileenden oluur; LCD panel, arka aydnlatma(lar) ve eviriciler.
LCD panel grnt oluturur ve arka aydnlatmalar onu grebilmeniz iin grnty aydnlatr.
Eviriciler ise arka aydnlatmalara g verir.

LCD'nin meydan okuyan zelliklerinden birisi, arka aydnlatmann AC gce ihtiyac var iken
elektronik paralarn DC gce ihtiya duymas gereidir. Duvar prizinizden gelen AC g
AC/DC dntrcye gider ve bu gc DC'ye dntrr. LCD panel bu DC gc kullanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 450

ekildeki monitrn iki arka aydnlatmaya sahip olduuna dikkat edin; bir tanesi stte bir
tanesi altta. ou LCD iki arka aydnlatmaya sahip olmasna ramen bir ksmnda sadece bir
tane vardr. Tm LCD arka aydnlatmalar CCFL, yani souk katot floresan lamba (cold
cathode fluorescent lamp) teknolojisi kullanr. Dk g kullanm, daha parlak olmas ve
uzun mr nedeniyle poplerdir.
CCFL'ler almak iin AC gce ihtiya duyarlar fakat trafo gelen AC gc DC ye
dntrdnden her CCFL arka aydnlatmasnn DC gc tekrar AC'ye dntren evirici
olarak adlandrlan bir aygta ihtiyac vardr.
ekilde DVI ve VGA girilerine dikkat ediniz. DVI bir dijital sinyaldir. Bu nedenle o LCD'nin
mantk devresine direkt olarak balanr. VGA ise LCD mantk devresine ulamadan nce
analogdan dijitale dntrcye gider.
LCD znrl
Tm LCD monitrlerin 1680x1050 gibi kendine zg bir znrlkleri vardr. Bu onlarn
mmkn olan en net grnty grntlemesine izin verir. Daha nce bahsedildii gibi
pikseller sabitlenmitir. Siz basite LCD monitrleri kendine zg znrlklerinden daha
yksek znrlkte altramazsnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 451

Daha kts, LCD'lerin glge maskesine edeeri olmadndan grnt kalitesini ciddi bir
ekilde drmeden kendine zg znrlkten daha aada alamazlar. Bir CRT basit bir
ekilde ok daha fazla nokta kullanabilir ve dk znrlkte bir resim oluturmak iin glge
maskesinin filtrelenmesi ve yumuatlmas ile ayn resmin yksek bir znrlkte grnmesi
kadar iyi ve net grnebilir. Fakat LCD bunu yapamaz.
LCD anti-alasing olarak adlandrlan "kenar bulanklatrma" tekniini kendine zg
znrlkten daha dk znrlkte altrrken (ki bu znrlk iyi grnmeyen bir
znrlktr), piksellerin sivri kenarlarn yumuatmak iin kullanmak zorundadr. Alt snr?
Daima LCD'nizi kendine zg znrle ayarlayn!
Parlaklk
LCD monitrn arka aydnlatmasnn iddeti, monitrn parlakln belirler. Parlaklk NITS
eklinde llr. LCD paneller dk teknolojilerde 100 nits'den balar yksek teknolojilerden
1000 nits veya daha fazlasna kadar kar. Ortalama LCD paneller yaklak 300 nitsdir ki,
ou monitr otoritesi bunu mkemmel parlaklk varsayar.
Tepki Sresi
Bir LCD panelin tepki sresi panel zerindeki tm alt piksellerin tam siyah renkten tam beyaz
renge ve bu noktadan tekrar geriye dnmesi iin geen zaman miktardr. Bu kabaca CRT'deki
tazeleme oran kavram ile benzemektedir. Tek bir nemli fark vardr. CRT'deki elektron
tabancas bir kere fosforu aydnlattnda bu fosfor tekrar aydnlatlana kadar solmaya balar.
Bireysel LCD alt pikselleri ise LCD devresi bu alt pikseli deitirene kadar kendi iddetlerini
korurlar. Bu da LCD'ler zerinde titreme sorununu yok eder.
reticiler LCD tepki sresini milisaniye cinsinden lerler. Dk olan daha iyidir. Tipik bir
dk teknoloji veya eski LCD 20-25 ms'lik bir tepki sresine sahiptir. Ekranlar iyi grnr
fakat eer bir film izlemeye veya hareketli bir video oyunu oynamaya alrsanz baz
kaymalar grrsnz. Son senelerde reticiler bu durumun stesinden nasl geleceklerini
buldular ve bu sayede 2 ms tepki sresi ile bir ok LCD monitr bulabilirsiniz.
Kartlk Oran (Contrast Ratio)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 452
LCD monitrlerin byk bir dezavantaj, iyi bir CRT monitr kadar renk doygunluu veya
kartlk zenginliine sahip olmamasdr. Buna ramen LCD teknolojisi her yl gelimeye devam
etmektedir. yi bir kartlk oran (monitrn grntleyebilecei en koyu ve an parlak spotlar
arasndaki fark) 450:1 olmasna ramen bilgisayar maazasna kk bir gezi, LCD'leri dk
seviyeli (250:1) ve yksek seviyeli (1000:1) olarak ortaya koyacaktr.
Projektrler
Projektrler bilgisayar resimlerinizi grntlemek iin nc bir seenektir. Dinleyicilere veya
bir snfa grntleme yaparken ok iyi bir alternatiftir. Bir ekrana grnt gndermenin iki
yolu vardr. Arkadan grntl ve nden grntl. Adndan da anlalaca gibi bir arkadan
grntl projektrde resmi ekrann arkasndan gnderilir. Arkadan grntl projektrler
daima kendi iindedir ve televizyonlar iin ok poplerdir. Fakat PC dnyasnda hemen hemen
hi duyulmamlardr.

nden grntl bir projektr ise, resmi nden gnderir ve ndeki uygun bir mesafeye ekran
koymanz gerektirir. Microsoft PowerPoint alan PC'lere balanan nden grntl
projektrler en azndan son on senedir neredeyse her yerde her konferansn temeli olmutur.
Bu blm sadece PC'lere balanan nden grntl projektrlerle ilgilidir.
Projektr Teknolojileri
PC'lere balanan projektrler neredeyse PC'lerin varlndan veri bulunmaktadr. Geen sre
zarfnda projektrlerde birok sayda teknoloji kullanld. Projektrlerin ilk kua CRT'ler

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 453
kulland. Ekrana yanstlan resmin her rengi iin ayr bir CRT kullanld. CRT projektrler gzel
resimler oluturur. Fakat pahal, byk ve ok ardrlar. ok daha yeni teknolojiler iin ou
paras terk edildi.
Bu k LCD panel zerine parlatldnda LCD projektrlerin nden yanstma iin doal bir
uygunlua sahip olduu grlr. LCD projektrler ktr ve CRT'lerle karlatrldnda ok
daha ucuzdur. Fakat grnt kalitesinden yoksundur. LCD projektrler ok hafiftir ve
neredeyse tm tanabilir projektrler LCD kullanr.
Tm projektrler edeer teknolojileri olan monitrlerle ayn nemli noktay paylarlar.
rnein LCD projektrler belirli bir kendine zg znrle sahiptirler. Ek olarak
projektrlere ait zel kavram anlamanz gerekir; lmen, throw ve lamba.
Lmen
Projektrn parlakl lmen ile llr. Bir lmen insan gz tarafndan alglanan ve belirli bir
adan k kaynandan kan k miktardr. Bir projektrn lmen deeri ne kadar bykse
projektr o kadar parlak olur. En iyi lmen deeri odann boyutuna ve odadaki k miktarna
baldr. Bir projektrn "doru lmen deeri" iin tek yant yoktur. Fakat bunu kaba bir
klavuz olarak kullann.
Eer kk, karanlk bir odada bir projektr kullanyorsanz 1000'den 1500 lmene kadar olan
deerler iyi alr. Aksine eer tipik klandrmal bir orta boyda odada bir projektr
kullanyorsanz en az 2000 lmene ihtiyacnz olacaktr. Byk odalar iin olan projektrler
10.000 lmenin zerinde deerlere sahiptirler ve ok pahaldrlar.
Throw
Bir projektrn throw deeri ekrandan belirli bir uzaklktaki grnt boyutudur. Tm
projektrlerin dikkate almanz gereken nerilen minimum ve maksimum throw mesafeleri
vardr. Tipik bir throw deeri u ekilde tanmlanr. 16:9 grnt en boy oranna sahip bir
projektrn 100" lik kegene sahip ekran oluturmas iin projeksiyon yzeyinden 11 ila 12
feet uzaklkta olmas gereklidir.
Uzun throw mercei (long throw lens) ekran boyutu ile mesafe arasnda yaklak 1:2 oranna
sahiptir. Bu nedenle 4 ile 30cm lik grnt iin projektr 8 feet uzakla koymanz gerekir.
Baz ksa throw mercekleri (short throw lenses) bu oran 1:1'e kadar drr!
Lamba
Projektrn kt taraf lambadr. Projektrnzdeki lambalar ok byk miktarda k
retmeleri gerektiinden ok alrlar. Sonu olarak bir miktar s retirler ve tm projektrler
lambann ar snmasn nlemek amacyla fana sahiptirler. Bir projektr kapattnzda fan,
lamba tamamen souyana kadar almaya devam edecektir. Lambalar ayn zamanda ok
pahaldrlar. Bu lambalar ldnde bu bedele hazr olmayan kimseler iin kt bir ok olur!

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 454
Ortak zellikler
CRT veya LCD olan tm monitrler satn alma, kurulum, bakm ve sorun giderme iin bilmeniz
gereken birka zellik paylarlar.
Boyut
CRT montr satn alrken dikkat etmeniz gerekir. CRT monitrler ok sayda boyutlara
sahiptirler ve tm in eklinde llr. Tm monitrler iki say barndrrlar; monitr boyutu
ve ekrann gerek boyutu. Monitr boyutu kegenin iki zt kesi arasndan llr. Gerek
ekran, ekrann bir kesinden kegenin dier kesine doru llr. Bu ikinci lm
genellikle grnebilir grnt boyutunu (viewable image size) belirtir. Genellikle iki lm
arasnda bir ila iki inlik boyut fark grrsnz. rnein 17 bir CRT monitr 15.5 bir
grnebilir grnt boyutuna sahip olabilir.

LCD monitrlerde de iki deerle verilir ve basit bir ekilde grnebilir grnt boyutunu
deerini belirtirler. LCD ile CRT'yi karlatrrken bu nemli noktay gz nnde
bulundurmalsnz. 15 lik bir LCD monitr yaklak olarak 17 lik bir CRT ile ayn gr alanna
sahip olur.
Balantlar
PC'lerdeki CRT monitrlerin tm mehur 15 pinli ve satrl DB tipi balant ve bir g
kablosu kullanrlar. Byk veya ok amal monitrler birka baka balant ucuna sahip
olabilirler. Fakat CRT gz nne alndnda sadece bu iki tanesi grnt ihtiyacnz iin
olanlardr.
Analog CRT'lerin aksine LCD monitrler, dijital sinyale ihtiya duyarlar. Bu nemli bir nokta
oluturur. Ekran kartnn RAM'ine depolanan grnt bilgisi tam olarak dijitaldir. Tm VGA ve
iyi ekran kartlar RAMDAC, yani dijitalden analoga evirici hafza (random access memory
digital-to-analog converter) olarak adlandrlan zel bir yonga ierir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 455

Adndan da anlalaca gibi RAMDAC ekran kartndan dijital sinyali alr ve analog CRT iin onu
analog sinyale dntrr. RAMDAC gerekte ekran kartnn verebilecei bant geniliini
tanmlar.
RAMDAC'ler kesinlikle analog CRT monitrleri alglyorlar. Fakat geerli bir ekran kartna LCD
monitrnz balamak istediinizde sinyali analogdan dijitale dntrmek iin LCD monitr
zerinde devreye ihtiyacnz olacaktr.
ou LCD monitrler tam olarak bu ilemi kullanrlar. Bunlar analog LCD monitrler olarak
adlandrlrlar. Monitr gerekten analog deildir; dijitaldir fakat o standart VGA giriini
kullanr. Bu monitrler bir avantaja sahiptirler; herhangi bir standart VGA ekran kart
kullanabilirsiniz. Fakat bu monitrler, ierisinde analog zamanlama sinyalini dijital frekansa
ayarlamay gerektirirler. Bu olduka ar bir ilemdir fakat ou analog LCD monitrler imdi
bu ilemi otomatik veya ok kolay yapmak iin akll devre iermektedir.
Neden sinyali dijitalden analoga ve ardndan tekrar dijitale dndrelim? ou monitr ve
ekran kart sahibi kiiler ayn fikirdeler. imdi biraz dijital LCD monitrler ve dijital ekran
kartlarna bakalm. Bu aygtlar analog ekran kartlar ve monitrlerde kullanlan eski 15 pinlik
DB balant kablosundan tamamen farkl bir balant kablosu kullanrlar. P&D ve DFP gibi
isimler altnda birka hatal balant standardyla baladktan sonra dijital LCD dnyas, DVI,
yani dijital video arayz (digital video interface) standardna geti.
DVI aslnda birbirine ok benzeyen farkl balant kablosudur; dijital iin DVI-D, analog iin
DVI-A (eer monitr reticisi isterse geriye dnk uyum iindir) ve DVI-D veya DVI-A'y kabul

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 456
eden DVI-A/D veya DVI-I (birbiri arasnda deiebilir). DVI-D ve DVI-A birbirine uymamalar
iin ayarlanmlardr.
DVI-D ve DVI-I balant kablolar tek balant (single link) ve ift balant (double link)
eklinde iki tre sahiptirler. Tek balantl DVI maksimum 165 MHz bant geniliine sahiptir.
Pratik terimlere dntrldnde bu monitrn maksimum znrln 60 Hz'de
1920x1080 veya 85 Hz'de 1280x1024'de snrlar. ift balantl DVI ift hacim iin daha fazla
pin kullanr ve bylece yksek znrlklere ular. ift balant ile 60 Hz'de 2048x1536
znrlklere kadar grntler elde edebilirsiniz!
Dijital balant kablolar monitr dnyasndaki analogun yerini abucak almaktadr. Dijital,
monitr ve ekran kartn daha ucuz hale getirir ve temiz bir sinyal salar. nk bir dnm
gerekmemektedir ve kurulumu kolaydr. Problem, hibir ekran kart veya monitr reticisinin
ilk bata iddialarn srdrmek amacyla tamamen dijitale gemek istememeleridir. ou hem
analog hem de dijital destekleyen ekran rnleri retmeyi srdrdler.
Ekran kart reticileri bunu kolaylatrdlar. Onlar ya hem VGA hem de DVI-D balant ucu, ya
da DVI-I balant ucu kullandlar. DVI-I'nn avantaj ucuz DVI-I'dan VGA'ya dntrc
ekleyebilmeniz ve kolay bir ekilde analog bir monitr balayabilmenizdir.
Monitr reticileri onu glendirdiler. ou LCD monitr reticisi DVI'a gei yapt fakat
bazlar hala VGA'ya ihtiyac olan makineler iin VGA balant ucu eklediler.
Tamamen yeni bir sistem alrken nadiren monitr ile ekran kartn ayn anda satn
almayabilirsiniz. Bir monitr veya ekran kart alrken yeni aygtn dierine balanabileceinden
emin olunuz!
Ayarlamalar
Monitrn ou ayarlamalar kurulum esnasndadr. Fakat imdilik onlarn ne olduklarn ve
nerelerde olduklarn bildiinizden emin olalm. Akas tm monitrler ama/kapama
dmesi veya anahtarna sahiptirler. Ayn zamanda eer bulabilirseniz parlaklk (brightness)
ve kartlk (contrast) dmelerine baknz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 457

Bunun tesinde ou monitrler (en azndan almanz gereken monitrlerde) birok sayda
ayarlamaya izin veren btnleik men sistemine sahiptir. Her monitr reticisi bu menlere
erimenin farkl bir yolunu salar. Bu menler iki ana fonksiyon ierir; fiziksel ekran ayarlama
(bytme, kltme, sola, saa, yukar, aaya hareket ettirme ve dierleri) ve renk
ayarlama. Renk ayarlama size en iyi renk tonlarn vermek iin krmz, yeil ve mavi
tabancalar ayarlamanza izin verir. Tm bu ayarlar kiisel tercihe baldr. Bilgisayar
kullanacak olan kiinin bu ayarlar nasl yapacan bildiinden emin olunuz.
G Dntrme
CRT ve LCD monitrler gerektirdikleri elektrik miktar ile ok farkllk gsterirler. Bunun altnda
yatan CRT'lerin ok ve LCD'lerin ok az kullanmasdr. Vurgun buradadr.
Yaklak olarak masast PC'yi altrmak iin gereken gcn yars CRT monitr tarafndan
tketilir. DPMS, yani ekran g ynetimli sinyalleme (display power-management signalling)
iin VESA Grnt Elektronii Standartlar Kurumu (Video Electronics Standards Association)
artnamesini karlayan monitrler,, monitr g tketimini yaklak olarak %75 civarnda
azaltabilir. Bu, ekran kartndan monitre sinyallerin bekleme periyodu esnasnda
gnderilmesini azaltarak veya elimine ederek baarlr. Bu darbelerin elimine edilmesi ile
monitrler aslnda ksa uykuya girerler. Sade bir ekilde monitr kapatmaktan avantaj,
ekran yeniden eski konumuna getirmek iin zaman kazanlmasdr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 458
Tipik bir CRT monitr yaklak olarak 120 watt g tketir. Ksa uyku veya g azaltma
modunda enerji tketimi 25 watt'n altna derken, ekrann kullanma geri dndrlmesi 10
saniyeden az zaman alr. Tamamen kapatma monitre tm frekans darbelerinin elimine
edilmesiyle baarlr. Bu g tketimini 15 watt'n aasna drmesine ramen, ayn
zamanda ekrann kullanlabilir hale gelmesi iin neredeyse 15 ila 30 saniye gerektirir.
Bunun aksine tipik bir LCD monitr bir CRT monitrn kulland elektriin yarsndan daha az
elektrik kullanr. rnein bir 19 4:3 en boy oranl dz panel, ar yklenmede yaklak 33
watt ve DPMS modda 2 watt'dan az kullanr. Daha byk LCD'ler ar yklenmede kk
olanlardan ok daha fazla g kullanrlar. rnein 21 lik geni ekranl model ar yklenmede
yaklak olarak 75 watt tketebilir. Fakat hala DPMS modda 2 watt'dan daha aza der.
CRT'leri LCD'lerle deitirmek elektrik demelerinizi azaltmann en iyi yoludur!
Ekran Kartlar
Grnt kart veya ekran kart, CPU'dan gelen bilgiyi ileyip onu monitre gndererek PC'deki
grnt ilerini idare eder. Ekran kart iki temel paradan oluur; grnt RAM'i ve grnt
ilemci devresi.
Grnt RAM'i video grntsn depolar. lk ekran kartlarnda bu RAM anakart zerindeki
RAM gibi dinamik RAM (DRAM) idi. imdiki ekran kartlar genellikle sisteminizde bulunan
RAM'den daha iyi RAM'lere sahiptirler! Grnt ileme devresi grnt RAM'inden bilgiyi alr
ve onu monitre gnderir. Eski grnt ileme devresi CPU ile grnt RAM'i arasnda
arabulucudan daha fazla zellie sahip iken, modern grnt ilemcileri son CPU'lar hari
tmnden daha etkilidir! Btnleik ilemcilerini soutmak iin fanlara gereksinim duyan
ekran kartlarn grmek artk tamamen olaan bir eydir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 459

Ekran kartlarn anlamann yolu, grntnn balangcn ve gelimesini deerlendirmekten
gemektedir. Bilgisayarlarn grnt k, PC'ler oluturulmadan ok ncelere
dayanmaktadr. PC'ler popler olmaya baladnda grnt neredeyse tamamen metin
tabanl idi. Yani ekran kart monitre yalnzca 256 ASCII karakterden birinin bulunduu bir
grnty yerletirebiliyordu. Bu karakterler sistem BIOS'una depolanan piksel desenlerinden
olumaktayd. Bir program bir karakter oluturmak istediinde DOS ile veya karakterin
grnt hafzasndaki resminin depoland BIOS ile konuurdu. Ardndan karakter ekran
zerinde grnrd.
Metin ekran kartlarnn gzellii, kullanmnn kolay olmas ve yaplmasnn ucuz olmas idi.
Basitlii sadece 256 karakterin var olmasna ve renk seimlerinin var olmamasna bal idi.
Yalnzca tek renkli metin sz konusu idi.
Bununla birlikte karakterin parlakln, solukluunu, normalliini, alt izgili halini veya yanp
snme halini seebilirdiniz. Karakterleri ekrann sadece satr bana 80 karakter ve 24 satrlk
karaktere izin verdii alana yerletirmek kolayd.
Uzun zaman nce RAM ok pahal idi. Bu nedenle ekran kart reticileri mmkn olduunca az
miktarda ve yeterli RAM kullanmay dndler. Tek renkli metin ekran kart retmek RAM
bedellerini dk tutmann en iyi yoluydu. Bunu biraz dnelim. ncelikle grnt RAM'i
ekran ieriklerinin bulunduu yerdir. Tm gerekli bilgiyi tamamen tm ekranda tutmak iin
yeterli grnt RAM'ine ihtiyacnz vardr. Her bir ASCII karakterin sekiz bite ihtiyac vardr. Bu
nedenle 80 karakter/satr ve 20 satrlk bir monitrn bellek ihtiyac u ekilde olacaktr;

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 460
80 karakter x 24 satr = 1920 karakter = 15.630 bit veya 1920 byte
Ekran kartnn hi de ok olmayan 2000 byte'dan daha az hafzaya ihtiyac olacaktr. stelik
PC'nin ilk kt 1981 senesinde. Tek renkli metin ekran kartlarn ucuz yapan eyin altnda
yatan nokta gereken RAM miktarnn ok az olmasdr.
PC yaamnn ok ncelerinde grafik ekran kart olarak adlandrlan yeni bir tr grnt icat
edildi. Metin kartna olduka benzemekteydi. Fakat metin kart 256 ASCII karakter ile snrl
iken grafik ekran kart ekran zerinde programlarn herhangi bir pikseli ak kapatmasna izin
vermekteydi. O hala tek renkli idi fakat programlar herhangi bir bireysel piksele eriip ekran
zerinde daha fazla yaratc kontrol salayabiliyorlard. Elbette o daha fazla grnt RAM'i
gerektirdi. lk grafik kartlar 320x200 pikselde alt. Her piksel iin bir bit gerekli idi.
Bu metin iin gerekenden ok daha fazla RAMdi. Fakat hala daha olduka az RAM miktaryd.
Bununla birlikte znrlkler arttnda bu bilgiyi depolamak iin gerekli grnt RAM miktar
da artt.
Tek renkli grnt icat edildiinde hem metin hem de grafik ekran kartlar iin renkliye gei
basama nispeten kolayd. Tek soru her karakter (metin kartlar) veya piksel (grafik kartlar)
iin renk bilgisinin nasl depolanacayd. Bu kolayd. Yalnzca her piksel veya karakter iin ayr
birka bit daha ayarlayarak yaplabilirdi. Ardndan soru gelir "Ne kadar bit kenara ayrrsnz?"
Bu ne kadar renk istediinize baldr. Temel olarak renk says bit saysn belirler. rnein,
eer drt renk istiyorsanz iki bite ihtiyacnz vardr. Ardndan unun gibi bir ey yapabilirdiniz;
00 = si yah
01 = mavi ( cyan)
10 = magent a
11 = beyaz
Yani eer iki bit ayrrsanz drt renk elde edersiniz. Eer 16 renk istiyorsanz 4 bit ayrnz ki,
bu 16 farkl kombinasyon yapacaktr. Hi kimse imdiye kadar 16 renkten daha fazla kullanan
bir metin modu icat etmemitir. Bu nedenle sadece grafik modu ve piksel bana bit terimleri
hakknda dnmeye balayalm. 256 renk elde etmek iin her pikselin 8 bit ile temsil edilmesi
zorunludur. PC'lerde renk says daima 2'nin ss eklindedir; 4, 16, 256, 64 K ve bunun gibi.
Ne kadar renk eklenirse bilgiyi depolamak iin o kadar daha ok grnt RAM'i gerektiine
dikkat ediniz. En genel renk derinlikleri ve piksel bana renk bilgisini depolamak iin gerekli
bit says aadaki gibidir:
2 r enk = 1 bi t ( mono)
4 r enk = 2 bi t
16 r enk = 8 bi t
256 r enk = 16 bi t
64 K r enk = 16 bi t
16. 7 mi l yon r enk = 24 bi t
rnein ou teknisyen "Ben ekran kartm 16 milyon renk gstermesi iin ayarladm" demez.
Onun yerine "Ben renk derinliimi 16 bite ayarladm" der. Bit terimleriyle konuurlar, renklerle
deil. Burada herhangi bir renk derinlii iin renk saysn bildiiniz varsaylmaktadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 461
Windows 2000 veya XP sistemli bilgisayar iin renk derinliini "Ayarlar" sekmesindeki "Ekran
Seenekleri"nden ayarlayabilirsiniz . Eer tipik bir Windows XP bilgisayar kurarsanz
Windows'un size 32 bit renk kalitesi nerdiini fark edersiniz ki, bu sizin 4 milyar renkten daha
fazla renk ile uraacanz varsaymanza neden olabilir. Fakat bu byle deildir. 32 bit renk
ayar, 24 bitlik renk zerine 8 bitlik alfa kanal sunar. Alfa kanal belirli bir rengin opakln
kontrol eder. Alfa kanal kullanarak Windows yar saydam efektli grntler oluturmak iin
daha etkili karm renkleri yapabilir. Windows XP'de bunu men ierisinde glgelendir
eklinde grrsnz. Windows Vista'da neredeyse her ekran eleman yar saydam olabilir.
Modlar
Ekran kartnz ve monitrnz, pencereleri belirli sayda farkl znrlk ve renk
derinliklerinde gsterme yeteneine sahiptir. Seimler ekran kartnzn monitr
tetikleyebilecei znrlklere ve renk derinliklerine ve monitrnzn destekleyebilecei
bant genilii miktarna baldr. Sisteminiz iin ayarladnz herhangi bir tekli znrlk ve
renk derinlii kombinasyonu bir mod olarak adlandrlr. Standart hale getirmek iin VESA
belirli saydaki znrlkleri tanmlar. Bunlarn tm grnt modlarnn dedesinden,
VGA'dan tretilmitir.
VGA
PS/2'nin balangcyla IBM VGA, yani grnt grafik dizisi (video graphics array) standardn
tantt. Bu standart 640x480 piksel znrlkte 16 renk sundu. VGA dijital sinyal yerine
analog grnt sinyali kullanarak VGA standardndan nceki durumda artc eitlilikte renk
destekledi. Bir dijital sinyalinde ya tm ak ya da tm kapaldr. Analog sinyal kullanarak
VGA standard renk (RGB) iin 64 farkl dzey salayabilir. Yani 643 veya 262.144 olas
renk.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 462

Buna ramen bir kerede sadece 16 veya 256's grlebilir. ou ama iin 640x480 ve 16
renk VGA modunu tanmlar. Bu ou yazlm paketinin minimum ekran gereksinimi olarak
tanmlad tipik ekran znrl ve renk derinliidir. Son 15 ylda retilen her ekran kart
VGA k verebilir fakat sadece VGAl kartlar artk kullanlmyor.
VGA'dan sonra
1980'ler grnt iin garip zamanlard. 1980'lerin sonlarna kadar VGA, VESA tarafndan
tanmlanan en yksek moddayd. Fakat modlarn gelime istei VGA'nn tesine geti. Bu
VESA'y SVGA, XGA ve dier baka adlara sahip modlar gibi ok sayda yeni modlar
gelitirmeye motive etti. Bugn bile yeni modlar gncellenmektedir! Tablo en genel modlar
gstermektedir.
Tipik Ekran Modlar
Grnt Modu znrlk En Boy Oran Tipik Aygt
QVGA 320 x 240 4:3 PDA'lar ve kk video oynatclar
WVGA 800 x 480 5:3 Ara navigasyon sistemleri ve tanabilir PC'ler

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 463
SVGA 800 x 600 4:3 Kk monitrler
XGA 1024 x 768 4:3 Monitrler ve tanabilir projektrler
WXGA 1280 x 800 16:10 Kk geni ekran laptoplar
HDTV 720p 1280 x 720 16:9 HDTV olarak adlandrlabilen en dk znrlk
SXGA 1280 x 1024 5:4 ou masast LCD monitr iin doal znrlk
WSXGA 1440 x 900 16:10 Geni ekran laptoplar
SXGA+ 1400 x 1050 4:3 Laptop monitrleri ve yksek teknoloji projektrler
WSXGA+ 1680 x 1050 16:10 Byk laptoplar ve 20 geni ekran monitrler
UXGA 1600 x 1200 4:3 Byk CRT monitrler
HDTX 1080p 1920 x 1080 16:9 Tam HDTV znrlk
WUXGA 1920 x 1200 16:10 Byk 24 geni ekran monitrler
WQUXGA 2560 x 1600 16:10 Byk 30 geni ekran monitrler
Not: WQUXGA ift balantl DVI balant kablosu gerektirir.
Anakart Balants
ok renk derinlii kullanlmas, grnt fonksiyonlarn yavalatr. Ekran kartndan ekrana
giden veri ekran kartnn hafza yongalar ve genileme veriyolu boyunca gitmek zorundadr ve
bu sadece ok abuk olabilir. Neredeyse tm sistemlerde kullanlan standart PCI yuvalar
maksimum 132 MBps bant genilii salayan kabaca 33 MHz'de 32 bitlik transfer ile snrldr.
Bu yksek znrlkler, yksek renk derinlikleri ve yksek tazeleme oranlar kullanmaya
balayana kadar kulaa ok ho gelir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 464

rnein 70 Hz'lik olduka dk tazelemeye sahip 800x600'de tipik bir ekran ele alalm. 70
Hz grnt ekrannn saniyede 70 kez yeniden izilebilecei anlamndadr. Eer 256 renklik
dk renk derinlii kullanrsanz ki bu 8 bittir. (28 = 256) Saniyede ekrana ne kadar veri
gnderilmesi gerektiini grmek iin tm deerleri arpabilirsiniz:
800 x 600 x 1 byt e x 70 = 33. 6 MBps
Ayn rnei 16 milyon renkte (24 bit) kullanrsanz bu kez 100.8 MBps elde edersiniz. "Pekala
PCI 132 MBps da alyorsa bunu halledebilir!" diyebilirsiniz. Bu durum PCI veriyolunuz ekran
kartndan baka bir ey kullanmayacak ise dorudur. Fakat neredeyse her sistem bir PCI
aygtndan daha fazla aygta sahiptir ve her biri bu hacmin bir ksmn gerektirir. PCI veriyolu
ou mevcut sistemin ihtiyalarn karlayamayabilir.
AGP
Intel PCI'dan daha yksek grnt bant genilii isteine, AGP, yani hzlandrlm grafik portu
(Accelerated Graphics Port) ile zm buldu. AGP, PCI yuvasna benzeyen, tek, zel bir
yuvadr ve srf grnt iin tasarlanmtr. ki AGP yuval bir anakart gremezsiniz. ekil,
AGP'nin eski retimini gstermektedir. AGP 66 MHz, 32 bitlik PCI 2.1 teknik zelliinden
retilmitir. AGP her frekans dngs iin sinyalleri iki, drt ve sekiz kez artran darbeleme
(strobing) olarak adlandrlan bir fonksiyon kullanr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 465

AGP'nin hzl PCI olarak tanmlanmas AGP'nin gcnn ciddi bir ekilde bile bile yanl ekilde
tantlmas olacaktr. AGP PCI'dan ok fazla teknolojik avantajlara sahiptir. Bunlar veriyolu,
dahili ilemler ve 3D modelleme yapabilme yeteneidir.

Birincisi, AGP kuzey kprsne direk bal kendi veri veriyoluna tek bana sahiptir. Bu ok
nemlidir nk AGP'nin ok stn versiyonlar FSB hari sistem zerindeki her veri yolundan

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 466
stndr!kincisi, AGP, CPU veri yollarna benzer ekilde veri yolu komutlarnn avantajna
sahiptir. ncs, AGP yan bant (sidebanding) denilen bir zellie sahiptir. Bu temel olarak,
ekran kartnn kuzey kprsne daha fazla komut gnderirken ayn anda baka komutlar
almasn salayan ikinci bir veri veriyoludur.
Ekran kartlar tm bu etkileyici ileri kendi RAM'leri ile yaparlar. rnein, ekran kartlar
bireysel pencerelerin kopyalarn, ekrann farkl noktalarnda pencereleri ok hzl bir ekilde
grntleyebilmek iin kaydederler. Uygulamalarn gereksinimleri ekran kart zerindeki
btnleik RAM'in abucak st snrna ulaabilir. Bu nedenle AGP, AGP kartnn zellikle
dokular gibi grnt bilgilerini depolamak amacyla geerli sistem hafzasnn bir ksmn
"alabilmesi" amacyla bir yol salar. Bu genel olarak sistem hafzas eriimi (system memory
access) biiminde adlandrlr ve ok poplerdir.
AGP ayr tanmlamayla ortaya kt; AGP1.0, AGP2.0 ve AGP3.0 Fakat resmi adlar gz ard
edildi. ou teknisyen ve mteriler ou karta onlarn AGP 1x, 2x, 4x ve 8x gibi darbe
arpanlar ile kullanrlar. Farkllklar tanmlamalarla birletirmedeki tek problem baz yeni
anakartlarn eski AGP kartlar desteklememesi gereinden kaynaklanmaktadr. nk eski
kartlar yeni kartlardan farkl fiziksel balant gerektirir.
Baz anakartlar AGP'nin oklu trlerini destekler. ekil 8x'e kadar her trlsne, hatta ok
nadir AGP Pro kartlarna uyan AGP yuvasn gstermektedir. Yuvadaki sekmenin AGP Pro iin
ekstra pin gerektirdiine dikkat ediniz.
Birok AGP kartn eski AGP anakartlar zerinde alacak olmas nedeniyle AGP
tanmlamalaryla uramaktan uzak durabilirsiniz. En kararl performans, en iyiyi elde etmek
iin anakart tarafndan tamamen desteklenen bir AGP kart kullanmalsnz.
AGP'nin tek ktl kartlarn tam oturma toleranslarndan kaynaklanmaktadr. Yeni bir AGP
kartn yuvaya takp grnt kart bulunamad uyars almak ve sistemin almamas gibi
durumlarla karlamak ok normaldir. Sistemi balatmadan nce AGP kartnn tam olarak
oturduundan ve vidalamasnn yapldndan tamamen emin olmak iin daima vakit ayrnz.
PCI Express
AGP, ekran kartlarndan grnt bilgisinin ok hzl alnmasnn ve verilmesinin en iyi yoludur.
Fakat para biriktirmenin nemli olduu bir dnyada benzersiz bir balant olmasnn
ktln barndrmaktadr. AGP PCI'a bal olarak paralel bir arayz kullanr. PCI Express
(PCIe) PCI'n yerine gemesi iin retildiinde PCI Express tasarmclar ayn zamanda AGP'nin
de yerine gemesi konusunda emin olmak iin ok altlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 467

PCI Express seri iletiim metodunu kullanarak mkemmel bir hza sahip olmasndan dolay
grnt iin doal bir evrimdir. Ayn zamanda PCI Express, CPU ve RAM ile konumak iin
tasarlanm doru bir genileme veriyolu olduundan, AGP'de bulunan yan bant (sidebanding)
ve sistem hafzas eriimi gibi birka ekstrann tmn de destekler. Tm PCI Express ekran
kartlar, PCI Express x16 balantsn kullanrlar.
Ekran Kart Seimi
Ekran kart tartmas, en az teknisyenler arasnda olduu kadar, neredeyse her zaman
kullandklar grafik ilemciler ve dahili RAM miktar etrafnda dnmektedir. Tipik bir ekran
kart, "ATI Radeon X1950 XTX 512 MB" gibi bir isimle anlr. imdi bunu paralara ayralm.
ATI reticinin addr. Radeon X1950 XTX grafik ilemcisi hakknda bilgi veren modelinin addr.
512 MB ise video kartn RAMinin miktardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 468

Grafik lemciler
Grafik ilemciler, komutlarn CPUdan alnmasn ve bunlarn monitrn anlayaca ve
gsterecei koordinatlara ve renk bilgilerine dntrlmesi ilemlerinin ar yknn
stesinden gelmektedir. Pazardaki birok firma yzlerce farkl ekran kart yapmaktadr, fakat
ekran kartlarda bulunan grafik ilemcileri sadece iki firma retmektedir; NVIDIA ve ATI.
NVIDIA ve ATI grafik ilemcileri yapar ve nc parti reticilere satar. Bunlarda daha sonra
ekran kartlar kendi markalar altnda tasarlayp, toplayp satmaktadr.
Sizin bir video kart alrken karar vermeniz gereken en nemli ve tek ey sizin grafik ilemci
seiminizdir. Dk garfik ilemciler genellikle bir eyler yazacak veya bir web taraycsn
kullanacak olaan kullanclar iin iyi alacaktr. Yksek grafik ilemciler ise bugn olduka
popler olan gzel 3D oyunlar desteklemek iin tasarlanmtr.
NVIDIA ve ATI ar bir rekabet ierisindedirler ve her iki firma da her yl birok grafik ilemci
modeli (ve bu nedenle de birok yeni kart modeli) karmaktadr. Eer "Vista Aero Glass"
masast kullanmadka, ekran kartlarnda grdnz bu ekstra zelliklerin hepsi sadece
ekran kartnz gerek kullanmda zorlar. Yani 3D oyunlarda.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 469

Bilgisayarnz size saatlerce elence sunar. rnein ok byk sayda olan popler oyunlar ki
bunlar tamamyla klardan, glgelerden, patlamalardan ve dier artc efektlerden olumu
3D ortamlardr. Bunlar size elence ve gzel bir oyun deneyimi katar.
3D oyunlarn bu artc eyleri yapabilmesi iin birok zel ihtiyalar vardr. Bunlardan biri
doldurma desenidir. (texture) Bir desen, 3D dnyay yaratmak iin duvarlara, zeminlere ve
dier yzeylere denen kk resimlerdir. ekildeki duvara bir gz atn. Sadece yzey birbiri
ardna gelen desenden ibarettir.
Oyunlar yzlerce k efekti kullanrlar. rnein saydamlk (su), glgeler, yansma ve stste
eleme (bump mapping), daha engebeli grnml yzeyler yaratmak iin birok dokuyu ayn
noktaya yayma olarak saylabilir. Bu oyunlar yksek kalitede grafik ilemcilerin olduu yerde
gerekten parlaktr.
Bir grafik ilemci semek, delloya davettir. nk video sanayisine srekli yeni modeller
gelmektedir. Size yol gsterecek en iyi eylerden biri fiyattr. En iyi (en yeni) grafik kartlar
genellikle 400500$ arasnda deimektedir. En ucuz kartlar da 50$ civarndadr. Genellikle
krlma noktasn $180 ile $200 arasnda belirleyebilirsiniz. Bylece birok zellik desteklenmi
olur ve banka hesabnzda da atlak olmam olur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 470
Eer bilgisayarnz sadece 2D programlar (birok ofis uygulamas rnein kelime ilemciler, e-
posta, ve web tarayclar) iin kullanyorsanz, tm zelliklere sahip ileri dzey ekran kartlar
sizin iin ok az etkili olacaktr. Eer bir oyuncu deilseniz, dk seviyeli ekran kartlar
ihtiyalarnz karlayacaktr.
Ekran Bellei
Ekran bellei bir bilgisayarn ilemleri iin ok nemlidir. Belki de bilgisayardaki en zor
elektronik ilerden biridir. Ekran bellei, ekranda gerekleen her bir deiiklie tepki vermek
iin neredeyse srekli gncellenir. Ekran belleinin, (oyunlar gibi) ar uygulamalar ile
alrken ciddi bir darboaz olduunu yolla kantlayabiliriz; veri i karma hz, eriim hz
ve yaln kapasite.
reticiler bu darboazlarn stesinden yolla gelirler; ekran bellei ile video ilemci
arasndaki veri yolunun geniliini arttrarak, zellemi sper hzl RAM kullanarak ve toplam
RAMe daha fazla ekleyerek.
lk olarak, reticiler kartlardaki video grntleme belleini tipik 32 bit genilikten 64, 128
veya 256 bit genilie yeniden dzenlemilerdir. Bunun ok yarar dokunmamtr. nk
sistem veri yolu 32 veya 64 bit ile snrldr. Bunun olmamasnn nedeni ekran grntleme
kartlarnn aslnda yardmc ilemci devre kart olmasdr. Birok grafik imge oluturma
(rendering) ve ileme, CPU yerine kart zerinde video ilemci yongasnda yaplr. Ana sistem
sadece giri verisinin ilemciden video kartna gitmesini salar. Video kartndaki bellek veri
yolunun standart 32 bitden sekiz kat arttrlmas ile veri ilenebilir ve monitre daha hzl
gitmi olur.
Grafik kartlar iin zelletirilmi tiplerdeki ekran RAMleri gelitirilmitir ve video hzlarnda
salam gelimeler sunmaktadr. DRAM ile ekran RAM'i arasndaki tek ve en nemli zellik,
ekran RAM'lerinin ayn anda yazp okuyabilmesidir. Tablo dn ve bugn sk kullanlan ekran
bellei teknolojilerini gstermektedir.
Ad Amac
VRAM Orjinal grafik RAM 'i
WRAM VRAM'in yerini almak iin tasarland ancak asla yakalayamad bile
SGRAM SDRAM'in grafik iin arttrlm hzl bir versiyonudur
DDR SDRAM DDR'lar daha az voltaj eken GDDR3 kana kadar video kartlarda poplerdi
GDDR3 SDRAM
DDDR2'ye benzerdir ancak farkl soutma ihtiyalar ile daha yksek hzlarda
alabilmektedir
GDDR4 SDRAM GDDR3'n daha yksek saat hz iin ykseltilmi halidir
Son olarak, birok gelimi 3D ekran kartlar, byk boyutta ekran RAM'i ile gelmektedir. ok
sk olarak 64, 128, 256 veya hatta 512 MBlk RAMler ile karlaabilirsiniz! Niye bu kadar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 471
ok? PCI Express ile sistem RAMindeki veriye ulamak her zaman video kartndaki yerel
RAMde sakl veriye ulamaktan daha uzun srer. Byk miktardaki video RAM oyun
gelitiricilerinin oyunlarn iyiletirmelerini ve daha ok gerekli verileri yerel ekran RAMinde
saklamalarn salamaktadr.
Ekran Kart Kurulumu
Kiisel bilgisayarlardaki ok az aygt video gsterme aygtnzdan daha ok gncellenir. Mteri
isteine gre deiir ve kurcalanr. Neredeyse her hafta yeni video kartlar kmakta ve
srcleri de en az onun kadar hzl gncellenmektedir. Bunun yan sra, en iyi znrlk,
uygun grafik ilemci ve bir sistemde olmas gereken monitr says gibi binlerce fikriniz vardr.
Bu blm size video kartlar ve monitrler hakknda elde ettiiniz bilgileri, gerek dnya
pratiine uygulamanza yardmc olacaktr.
Bir kez yeni ekran kartnzn veya monitrnzn zelliklerine ve fiyatna karar verdiinizde,
onu sisteminize kurmanz gerekmektedir. Ekran kartnzda uygun balantlara sahip olduunuz
srece monitrn kurulumu olduka kolaydr. Asl zorluk ekran kartn kurulumu srasnda
gereklemektedir.
Ekran kartn fiziksel kurulumu srasnda, iki olas konuya dikkat edin; uzun kartlar ve en yakn
PCI kartnn tahmini. Baz gelimi ekran kartlar basite sizin kasanza uygun olmayabilir yada
anakartnz IDE soketi gibi blok eriim balayclarna ihtiya duyabilir. Bu problemin ak bir
zm yoktur. Basite bileenlerinizden birini (ekran kart, anakart veya kasa) deimek
zorundasnz. nk gelimi ekran kartlar ok yksek scaklklarda almaktadr. Bunlar
baka bir kartn hemen yanna koymak istemeyeceksiniz. Ekran kartnzdaki fann da yeterli
havalandrma alanna sahip olduundan emin olun. yi bir zm ekran kartn yanndaki
yuvay (slot) daha iyi havalandrma iin bo brakmaktr.
Ekran kartn uygun ekilde kurduktan ve monitr ona baladktan sonra uygun video ilemi
yapmak iin olan savan yarsn kazanm olursunuz. imdi srcyle uramak iletim
sistemini kurcalamaya hazrsnz, hadi gidelim!
Yazlm
Ekran kart yazlmn yaplandrmak genelde iki adml bir ilemdir. lki ekran kartn
srclerini yklemektir. Daha sonra da denetim masasn amak ve dzeltmeleri yapmak iin
grnt uygulamasna gitmektir. imdi size Windowsda video kartn ve monitrn nasl alr
hale getirileceini anlatacaz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 472

Srcler
Dier donanmlar gibi ekran kartnzn da fonksiyonel hale gelmesi iin srcye ihtiyac
vardr. Ekran kart srcleri imdiye kadar bahsettiimiz dier srcler gibi yklenmektedir.
Bu Windows tarafndan daha nce yklenmitir ya da sizin video kartnzla gelen ykleme
CDsinden kurmanz gerekmektedir.
Video kart reticileri srekli srcleri gncellemektedir. Hi olmasa bile birka ay nce
aldnz video kartn bir src gncellemesi kmtr. Eer mmknse reticinin Web
sitesine gidin ve burada yer alan srcy kullann. Eer site bir src nermiyorsa ykleme
CDsindekini kullanmak daha iyidir. Her zaman Windows srcsn kullanmaktan kann
nk genelde ok uzun zamana nce km olandr.
Src konusunu, daha detayl olarak grnt uygulamalarna deindikten sonra
aklayacaz. Video ile ilgili birok eyde olduu gibi bir konuyu anlamadan nce dierini
tamamen anlayamazsnz!
Grnt Uygulamasnn Kullanm
Srcy ykledikten sonra, grnt ayarlarnz ayarlamaya hazrsnzdr. Denetim
masasndaki grnt uygulamas sizin bir sonraki duranzdr. Grnt uygulamas sizin tm
grntleme ayarlarnz iin temel merkezidir ve olduka kullanldr. znrlk, yenileme
hz, src bilgileri ve renk derinliini ierir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 473
Varsaylan grntleme uygulamas penceresi, Windows XPde "Grnt zellikleri" iletiim
kutusu olarak adlandrlr ve be sekmesi vardr; temalar, masast, ekran koruyucu,
grnm ve ayarlar. Windowsun daha nceki versiyonlarnda bu sekmelerin alt kmesi de
vardr. lk drt sekme Windowsun grnmn ve hissiyatn deitiren ve ekran koruyucuyu
ayarlamanz salayacak seenekleri ierir. Beinci sekme ise monitr ve ekran kartnz ile ilgili
ayarlamalar yaptnz yerdir. Her bir sekmeye daha sonra deinilecektir.
Ekran Gzelletirmek
Grnt uygulamasndaki sekmenin ekrann grntsn ayarlayan ilevi vardr; temalar,
masast ve grnm. Windows temalar mevcut Windows ortamnn nceden ayarlanm
grnm ve hissiyat konfigrasyonlardr. Masast sekmesi artalan rengini veya resmi
tanmlar. Ayrca kullanl "Masastn zelletir" butonu ile ikonlarn web sayfasndaki kadar
iyi grnmesini salayabilirsiniz.

Masast grnt ve hissiyat iin son sekme "Grnm" sekmesidir. Grnm sekmesini,
setiiniz temaya sizin sevdiiniz ekilde ince ayar ekmenizi salamann bir yolu olarak
dnebilirsiniz. Ana ekran sadece birka seenek sunar. Gerek g ise "Gelimi" butonuna
bastnzda ortaya kar. Bu iletiim kutusunu kullanarak, masast hakkndaki neredeyse
her eyi ayarlayabilirsiniz. Buna yaz tipi tipleri ve pencerenin her bir blmnn renkleri
dahildir.
Ekran Koruyucu Sekmesi

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 474
lk bakta ekran koruyucusu sekmesi hibir ey yapmyormu gibi gzkmektedir. Ancak
Windowsun ekran koruyucusunu ayarlamak ok byk bir marifet deildir, herkes bir ekran
koruyucu atayabilir. Ancak burada bir dier buton vardr ki sisteminizin en nemli ayarlarndan
biridir. "G Seenekleri zellikleri" iletiim kutusu. Bu sekmeler sistemin tm g ynetimini
tanmlar. G ynetimi olduka i ie gemi ilemlerdir. Yani gce en ok nereden kazan
elde edebiliriz diye karar vereceimiz yerdir.

Ayarlar Sekmesi
Ayarlar sekmesi tm grnt konfigrasyonlarnn merkeziletirildii yerdir. Ana ekrandan,
znrl ve renk derinliini ayarlayabilirsiniz. Windows sadece sizin ekran kart ve
monitrnzn kabul ettii znrlk ve renk derinlii kombinasyonlarn kabul eder. Bu
birok durum iin geerlidir. Herkesin favori bir znrl vardr ve daha yksei her zaman
daha iyidir diye bir ey yoktur. zellikle kk ekran elemanlar yksek znrlkte biraz
sorun yaratmaktadr. Kk ikonlar 12801024 znrlkte 800600 znrlnden daha
kk grnmektedir.
Tm znrlkleri deneyin ve hangisinin hounuza gittiini grn. Unutmayn ki LCD
monitrler doal znrlkte daha keskin grnrler. Genellikle en yksekler

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 475
listelenmilerdir. Renk kalitesi ekranda gsterilen renk saysdr. Ekran znrln kk
aralklarla deitirebilirsiniz, renk derinliini 4 bit ile 32 bit renk arasnda ayarlayabilirsiniz.
Eski bir video kartnz olmadka veya benzer video hz sorunu olmadka, sisteminizi 32 bit'e
ayarlayn ve bir daha asla ayarlarla oynamayn.
Ayarlar sekmesinde grebileceiniz bir baka seenek ise ift monitrdr. Windows iki (veya
daha fazla) monitrn kullanmn desteklemektedir. Bu monitrler birlikte alabilir; tpk
byk bir monitrn iki yars gibi olabilir veya ikinci monitr ilk monitrn gsterdiinin
kopyasn gsterebilir. ift monitr birden ok ekrana ihtiya duyan fakat gerekten byk
pahal bir monitr almak istemeyenler iin ok kullanldr.

ift monitr kurmann iki yolu vardr. ki video kart takmak veya iki monitr destekleyen tek
bir ekran kart takmak. Her iki metod da sk olarak kullanlr ve iyi alr. ift monitrlerin
yaplandrmas ok kolaydr. Sadece monitrleri takn ve Windows onlar alglayacaktr.
Windows her iki monitr de "Ayarlar" sekmesinde gsterecektir.
Varsaylan olarak, ikinci monitr etkinletirilmemitir. kinci monitr kullanmak iin, sadece
Windows masastm bu monitr ile genilet onay kutusunu sein. Eer daha gelimi ayarlar
grmek istiyorsanz, "Gelimi" butonuna basn. Bu iletiim kutusunun bal monitr ve
ekran kartn etkiler.
Byk ihtimaller sizin en sk kullandnz iki sekme "Badatrc" ve "Monitr" sekmeleridir.
Badatrc sekmesi ekran kart hakknda detayl bilgi verir. Bunun ierisinde ekran belleinin

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 476
miktar, grafik ilemci ve BIOS bilgileri bulunmaktadr. "Tm Modlar Listele" butonuna
tklayarak ekran kartnn mevcut modunu deitirebilirsiniz. Ancak burada uygun olmayan
modlar da olabilir.
Eer hala CRT kullanyorsanz, "Monitr" sekmesini kolay bir yerde bulacaksnz. Buras
yenileme hzn ayarladnz yerdir. Windows sadece monitrn syledii yenileme hzlarn
gstermektedir. Fakat birok monitr daha hzl alr. Ekran kartn destekledii tm modlar
grmek iin, modlar "Monitrn Gsteremedii Modlar Gizle" seeneinin onayn kaldrn.
Eer bunu denerseniz, her zaman yenileme hz artn kk oranlarda yapn. Ekran
hangisinde daha iyi grnyorsa onu kullann. Eer ekran bozuk veya kaybolmu ekilde
grnyorsa bir dakika bekleyin Windows ekran eski haline orijinal yenileme hzna
getirecektir. Eer Windows, monitr bu yenileme hzn desteklemiyor diyorsa bu modu
kullanrken dikkatli olun! Bir CRT monitr daha hzl yenileme hznda birka dakikadan fazla
altrmak ona zarar verebilir.
Birok ekran kart kendi sekmelerini "Gelimi" iletiim kutusuna eklemektedir. Bu sekme
ekran kart iin zellemi tm ayarlamalar yapmaktadr. Burada ne grdnz, kartnzn
model ve src versiyonuna gre deiebilir. Fakat burada grebileceiniz ilgin ayarlardan
birkan listeledik.
Renk Dzeltme: Bazen monitrnzdeki renkler ile yaratmak istediiniz renkler birbirine
yakn deildir. Bu durumda, renk dzeltmeyi daha iyi bir ayar ile ekranda grdnz
rengin istediiniz gibi olmas iin kullanabilirsiniz.
Dndrme: Tm monitrler varsaylan olarak normal geniliinden daha uzundur. Buna
yatay mod (landscape mode) denir. Baz LCD monitrler, masastn daha uzun grmek
isteyen kullanclarn iini kolaylatrmak iin fiziksel olarak dndrlebilir. Eer ekrannz
dndrmek istiyorsanz sisteme bunu sylemelisiniz.
Modlar: Birok ekran kart, monitrnz daha iyi gstermek iin ok gelimi ayarlar
etkinletirirler. Bu ok tehlikeli ayarlarn ad "sync polarity" (senkronizasyon polaritesi)
veya "front porch" (n taraa) olmaktadr. Bunlar birok teknisyenin kapsam dndadr.
Bu ayarlar genellikle standart olmayan znrlkler iin kullanlr. Bu ayarlardan uzak
durun!
Srclerle almak
imdiye kadar birincil ekran aralarnn iletim sistemindeki yerini rendiniz. imdi ise
videolarnza nasl ince ayar ekeceksiniz onu reneceksiniz. Bilmeniz gereken ey grnt
uygulamas video srcsyle nasl alabileceinizdir. Bu onu nasl gncelleyeceinizi,
gncelleme sonras deiiklikleri nasl geri alacanz ve nasl kaldracanz ierir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 477

Windows, sra ekran kart srcsne geldiinde ok titizdir. Windowsu, eski ekran kartnn
srcsn kaldrmadan yeni bir src kurduunuzda kertebilirsiniz. Bu her zaman olmaz
ancak phesiz ki olabilir de. Temel kural, her zaman eski kartn srcsn yeni bir kart iin
srcs yklemeden nce kaldrmanzdr.
Bir kart iin srcy gncelletirdiinizde, eski srcy kaldrp daha sonra yeni srcy
ykleyebilirsiniz. Bu aslnda yeni bir kart srcs yklemekle ayndr. Eer Windows XPde
alyorsanz yeni srcy eski srcnn zerine ykleyebilirsiniz.
Gncelleme
Srcnz gncellemek iin, denetim masasna gidin ve "Grnt" uygulamasna ift
tklayn. "Grnt zellikleri" iletiim kutusundan, "zellikler" sekmesini sein ve "Gelimi"
butonuna basn. "Gelimi" butonu iletiim kutusunda, "Badatrc" butonuna tklayn ve
daha sonra "zellikler" butonuna tklayn. Badatrcnz iin "zellikler" iletiim kutusunda
"Src" sekmesini sein ve "Donanm Gncelletirme Sihirbaz"n altrmak iin "Srcy
Gncelletir" butonunu tklayn.
3D Grafikler
Kiisel bilgisayar dnyasnn hibir alan, teknolojik gelimenin heyecan verici ivmesiyle 3 D
grafikler kadar etkilenmemektedir. zellikle 3D oyunlar, gerek dnyada grdmz derinlikte ve
dokularda grntler elde etmeye alr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 478
Biz, yazlm ve donanmn bilgisayar ekrannda grnen gerek ve karmak grntlerin yeni
seviyelerini oluturmas yarn izleyen birer izleyiciyiz. On milyonlarca oyuncu czdanlarnn da
gcyle her zaman daha titiz ve iyiyi talep ederler. Grnt sanayisi, sk sk yeni ekran kartlarn
sunacak ve yeni yazlmlar bugnn oyunlarn daha inanlmaz ekilde gereki ve elenceli
yapacak.
3D teknolojisinde, kiisel bilgisayar sanayisinde oyun dnyas liderlik etse de, birok dier
bilgisayar uygulamas, rnein bilgisayar destekli tasarm programlar da hzlca bu teknolojiyi
kaparak, 3Dyi oyun dnda da birok alanda daha kullanl klmaktadr. imdi 3D grafiin
fonksiyonunu ve yaplann anlayacaz.

1990lardan nce, kiisel bilgisayarlar ile 3D grafikler i ie deildi. Aslnda birok 3D uygulama
vard. ncelikle 3D tasarm programlar rnein AutoCAD ve Intergraph uygulamalar, 3D grafikleri
retmek iin zel metodlar kullanmaktayd. Bu sebeple genelde kullanclarn basit bir ykleme diski
eklemek yerine tm bir sistemi almalar gerekmekteydi.
Bu sistem olduka iyi almasna ramen, yksek maliyeti ve dik renme erisi, sistemin
firmalarn ierisinde hapis kalmasna neden oluyordu. rnein tasarm firmas ve onlara ihtiya
duyan hkmet varlklar gibi. UNIX sistemler 3D grafik ile elenmeye ok erken balad. Fakat en
gl UNIX i istasyonlar 1980lerin balarnda neredeyse tm 3D fonksiyonlar ile CAD
uygulamalarn yerinden etti.
1992'deki byk deiim ile o zamanki adyla "ID Software"in yaratt yeni bir oyun olna
Wolfenstein, 3D oyunlarda yeni bir stil yaratt. imdilerde buna FPS (first-person shoot) oyunlar
denmektedir. Bu oyunlarda, oyuncular 3D dnyaya bakmaktadr; duvarlarla, kaplarla ve objelerle

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 479
etkileim iindedir ve oyundaki kt adamlara ate edebilmektedir. Wolfenstein 3D, kiisel
bilgisayar oyun dnyasn temelleriyle sallamt.
Yeni format Wolfenstein 3D ve "ID Software" bir gecede sansasyon yaratmtr. ID Software
topluluu iyi biliyordu ki, 3D oyun ksa bir sre iin salam RAM ve CPU gcne ihtiya duyuyordu.
Mevcut sistemin objelerin pozisyonlarnn izinin takibi, klavye girii ve daha da nemlisi 3D dnyay
ekrana yerletirmek iin gerekli youn hesaplamann stesinden gelebilecei konusunda kumar
oynadlar. Kumar kazandrmt. John Carmack ve John Romero ID Softwarein yaratclaryd ve 3D
oyunun da babalar. lk zamanlarda 3D oyunlar, 3D dnyay oluturmak iin "sprite" ad verilen
sabit 3D grntleri kullanyordu.

Bir "sprite", iki elemli (bitmapped) grafik bir BMP dosyasndan farkl bir ey deildir. FSP objenin
yerini oyuncunun perspektifinden hesaplar ve o objeyi belirtmesi iin oraya koyar. Her bir obje
sabit bir sayda "sprite"a sahiptir. Eer bir objenin etrafnda yryorsanz oyunu tetikleyip onu yeni
pozisyona gre bir yenisiyle deitirerek yeni pozisyonu belirtmi olursunuz.
kinci nesil 3D, "sprite"larn yerine gerek 3D objelerin koyulmasyla balad. Bunlar ok daha
kompleks yapdadrlar. Gerek bir 3D obje milyonlarca noktann birleiminden olumutur. Buna
doruk(vertices) denir. Her bir doruk 3D dnyada X,Y,Z olarak tanmlanm pozisyona sahiptir.
Bilgisayar, 3D dnyada sizin dorudan grmediiniz objeler de dahil olmak zere tm objelerin tm
doruklarn izlemelidir. Unutmayn ki bu objeler hareketsiz de olabilir (duvar gibi), animasyon da
olabilir (bir kapnn alp kapanmas gibi) veya hareket ediyor da olabilir (canavarn sizi takip
etmesi gibi). Bu hesaplama ilemi dnm olarak adlandrlr. Elbette bu i olduka CPU harcar.
Intelin SIMD ve AMDnin 3DNow ilemci ekleri, bilhassa bu dnmleri gerekletirmek iin
tasarlanmtr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 480
CPU bir kez tm doruklarn pozisyonlarna karar verdikten sonra, sistem bunlar 3D objelerle
doldurmaya balayacaktr. Bu ilem izgilerin doruklar arasnda izilmesiyle ve 3D objenin birok
gen oluturmasyla balar. Neden genler? Aslnda bu oyun gelitiricilerinin ortak karardr.
Herhangi bir ekil de ie yarayabilirdi. Ancak matematiksel temel asndan gen daha kullanldr.
Burada daha derine inilebilir ancak bu trigonometriden bahsetmek olur.
Tm 3D oyunlar doruklar balamak iin genleri kullanrlar. 3D ilemler daha sonra bu genleri
eitli ekillerde gruplar ve bunlara poligon denir. imdi ise tm balanm doruklar byk sayda
poligonlar oluturmak iin balanmtr. Orijinalde, CPU bu hesaplamalar genleri oluturmak iin
yapmtr, fakat imdilerde zel 3D ekran kartlar bu ii yapmaktadr ve byk oranda ilemde
hzlanma salamaktadr.
kinci nesil oyunlardaki son adm ise desen doldurmadr (texturing). Her 3D oyun bir dizi bit
elemini desen olarak saklamaktadr. Program dokuyu objelerin etrafna onlara yzey vermek iin
sarmaktadr. Doku ar ayrnt iermedii srece iyi ie yaramaktadr. Tek bir obje bir doku veya
birden ok dokunun birleimi veya bir dizi gen grubundan (poligon) olumu olabilir.
Bu ikinci nesil oyunlar daha gereki ortam yaratmaktayd, fakat gerek 3D'nin getirdii ar yk
tasarmclarn iini zorlamtr. ekilde nl oyun DOOM grlmektedir. Dikkat edin duvarlar,
zemin, kaplar ve dier baz eyler 3D dokudur. Ancak kt adamlar hala "sprite" olarak kalmtr.
Ekrann geri kalanna baknca kt adamlarn nasl srttna dikkat edin.
Gerek 3D, sklkla ekranda imge oluturulmu objelerdir. Derhal ihtiyac karlayacak daha gl
ekran kartlar ve daha geni veri yolu yaratlmtr. Intelin AGP iin birincil gds, ekran kart ile
CPU arasnda daha fazla veri pompalamak iin daha byk bir boru hatt oldu. Intel AGP'ye sistemi
RAMden okuyup dokular destekleme yetenei verdi. 3D oyunlar olmasayd, herhalde AGPde
olmazd.
3D Ekran Kartlar
3D Ekran Kartlar
990larn ortalarna kadar youn ilemleri yaparak 3D dnyasnn imgesini oluturacak CPU yoktu.
Aklnzda bulunsun, gereki hareketler yaratmak iin, 3D dnya saniyede 24 kez yenilenmelidir.
Bunun anlam gerekli ilemler yani dnmlerden dokulamaya kadar olan ilemler saniyenin
1/24'nde gerekletirilmelidir. Buna ek olarak oyunun her bir yeni ekrannda, ayrca skoru, tm
objelerin oyundaki yerini tutmaldr. Baz zeki kt adamlarn hareketlerini ve daha fazlasn
salamaldr. Baz eyler muhakkak CPU tarafndan yaplmalyd. Cevap ekran kartlaryla geldi.
Ekran kartlar, GPU, yani yerleik grafik ileme birimi (graphics processing units) ile tasarlanmtr.
GPU CPUya baz ilerde, zellikle de 3D imge oluturmada yardm etmektedir. Bu ekran kartlarnn
sadece GPUsu yoktu, ayrca dokular saklayacak byk bir de RAMi vard.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 481

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 482

Fakat bir problem ortaya kt. Nasl bu kartla konuacaz? Bunun anlam tabi ki aygt
srcsyd. Ancak eer standart komutlar kullanrsak ilemleri hzlandramazdk ki. Bunun iin en
iyi ey herhangi bir 3D programn bir video karta temel ileri yapmak iin gnderebilecei
standartlam ynerge kmesi yaratmakt. rnein; bir koni yap veya doku 237yi biraz nce
yaptn koninin zerine ser.
Ekran kart ynergelerinin standartlamas, API, yani uygulama program arayz (application
programming interfaces) ile olmutur. Normalde, bir API komutlardan olumu bir ktphanedir.
nsanlar 3D oyunlar yaparken kendi programlarnda kullansn diye oluturulmutur. Program
dorudan ekran kartn kullanmakta ve API komutlarn dorudan aygt srcsne
gndermektedir.
Aygt srcs API komutlarn nasl anlayacan bilmelidir. Eer grafik sistemini resmedecek
olursak katl kek gibidir. En st katta program ekran kart srcsne arda bulunmaktadr. Bu da
daha sonra grafik donanmn ynlendirmektedir. Zaman ierisinde birok farkl API gelitirilmiti.
Ancak bunlardan sadece ikisi ayakta kalabildi; OpenGL ve DirectX.
OpenGL standard UNIX sistemler iin gelitirilmitir. Ancak zaman ierisinde birok bilgisayar
sisteminde alacak ve hem Windows, hem de Apple bilgisayarlar kapsayacak ekilde uyumlu hale
getirilmitir. 3D videonun daha gl olma istei zerine Microsoft kendi 3D grafik APIsini
gelitirme karar almtr; DirectX. Direct Xe daha sonra derinlemesine gireceiz.
Ayn ileri yapsalar da her bir API ileri biraz daha farkl ekilde hallederler. Baz 3D oyunlar
OpenGL ile daha iyi grntleri DirectXden daha az CPU kullanarak retmektedir. Genel olarak,
OpenGL veya DirectX ile oluturulmu grnt arasnda ok byk bir fark gremezsiniz.
DirectX ve Ekran Kartlar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 483
Eskiden, birok uygulama dorudan donanm zerinden haberleiyordu. Bunun sonucunda da eer
yeterince iyi yazlmadysa kebiliyordu. Microsoft bu sorunu tm donanm Windows kontrol
altnda tutarak zmeye alt. Ancak programclar inat ediyordu. nk Windows grafik
ilemlerine ekstradan ok fazla i ekliyordu ve her eyi ok yavalatyordu. Sadece ok istemde
bulunan programlar, rnein oyunlar, sadece dorudan donanma eriip alabiliyordu.

Bu ihtiya Microsoftu motive edip DirectX ad verilen protokol aa karmtr. Programclar
DirectXi dorudan donanmn kontroln almak ve donanmla dorudan konumak iin
kullanyorlar. Bu u an popler olan gelimi oyunlarn gerekli hzda almalarn salyor.
DirectX iin ilk drt Windows'da alacak 3D oyunlar retmektir. Bu, DirectXden nce
Windowsda 3D oyunlar altrlamyor demek deildir. Bunun anlam sadece Microsoft anlamsz
API savana mdahil olmamt ve olmak istedi. Microsoftun DirectXi gelitirirken temel amac 3D
uygulamalar ve oyunlar Windowsda atrmak iin dorudan donanm eriimi ile yzde yz stabil
ortamlar oluturmaktr.
DirectX sadece grafik iin deildir. Ayrca sesi, a balantlarn, giri aygrlarn ve bilgisayarn dier
paralarn da desteklemektedir. Her bir alt kmenin DirectDraw, Direct3D veya DirectSound gibi
bir ad vardr.
DirectDraw: 2-D grafik iin donanma dorudan eriimi salar
Direct3D: 3-D grafik iin donanma dorudan eriimi salar-DirectXin en nemli blmdr
DirectInput: Denetim kolu ve dier oyun kontrolcleri iin donanma dorudan eriim salar
DirectSound: Dalga formlar iin donanma dorudan eriimi salar
DirectMusic: MIDI aygtlar iin donanma dorudan eriimi salar
DirectPlay: oklu oyunculu oyunlar iin a aygtlarna eriim salar
DirectShow: Video ve sunum aygtlarna dorudan eriim salar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 484
Microsoft srekli bu listeye bir eyler eklemektedir. Neredeye tm oyunlar DirectX'e ihtiya duyar
ve tm ekran kartlarnn DirectX'i destekleyen srcleri vardr. Sadece sisteminizde DirectX'in
yklenmesini ve uygun ekilde almasn salamalsnz. Bunu yapmak iin "Sistem Bilgi"
programndan DirectX tanlama aracn kullann. Sistem bilgisini atktan sonra "Aralar" mensne
tklayn ve "DirectX Diagnostic Tool"u sein.
"Sistem" sekmesi DirectX versiyonunu verir. ekildeki DirectX 9.0c'dir. Daha sonra dier
sekmelerdeki DirectX fonksiyonlarn test edebilirsiniz. Peki, DirectX ekran kartlar iin ne yapyor?
DirectX'den nceki kt gnlere dnecek olursak birok GPU reticisi kendi yongasna zel API'ler
oluturmaktayd. 3Dfx'in Glide ve S3'n ViRGE'i vard. Bu 3D oyun satn alrken karmakla neden
olmaktayd. Ayn oyunun farkl kartlar iin birok versiyonu olurdu. Daha da kts birok oyun
3D'yi desteklemezdi. nk farkl kartlar desteklemek iin ok fazla i yapmas gerekiyordu.
Bunlarn hepsi Microsoft DirectXin ortaya karmasyla ve birok GPU reticisinin desteiyle deiti.
Oyun firmalar oyunlarn DirectX kullanarak yazmaya baladlar ve bu herhangi bir kartta
alabiliyordu. Kt yan ise, Microsoft yeni bir DirectX versiyonu kard zaman, tm GPU
firmalar onu desteklemek iin acele etmek zorundadr ya da geriye derler.
Sorun Giderme
nsanlar, monitrleri Windows masastn gstermeyi braktnda size bildirirler.
Teknisyenler iin grafik sorunlar byk bir konudur. Bir kullanc ses kartna bir ey olsa bunu
ksa sreli gz ard edebilir. Ancak ekran istedii gibi gstermiyorsa lgna dner. Ekran
sorunlarn hzlca zmek iin balanmas gereken en iyi yer problemleri iki gruba ayrmaktr;
ekran kartlar/srcler ve monitrler.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 485

Ekran Kartlar ve Srclerde Sorun Giderilmesi
Ekran kartlar ok nadir sorun karr. Ekran kartlar ve src problemlerinde ounlukla kt
veya uyumsuz srcler veya yanl ayarlar etkilidir. Her zaman doru srcy yklediinize
emin olun. Eer uyumsuz bir src yklediyseniz Windows varsaylan eski 640480 ve 16
renkli VGAdr. Eer src beklenmedik ekilde hasar grdyse, genelde problem bir sonraki
ala kadar kendini gstermez. Eer sistemi bozulmu bir srcyle yeniden balatrsanz
Windows bunlardan birini yapacaktr; VGA mod da alr, siyah ekrana der, kilitlenir veya
bozuk bir ekran gsterir.
Yaplmas gereken ey nedir? Gvenli modda yeniden balatp srcy eski haline almak ya
da silmek. Aklnzda bulunsun, baz gelimi ekran kartlar srclerini "Program
Ekle/Kaldr"da yklenmi bir program gibi gsterir. Bu nedenle srcy aygt yneticisinden
silmeden nce buraya bir gz atn. Son srcy indirin ve yeniden ykleyin.
Ekran kartlar olduka dayankldr. Fakat iki bileeni ktye gidebilir; fan ve RAM. Eer
bunlarda sorun varsa ayn gariplikleri gsterir ve bunu ekrann kilitlenmesi takip eder. Genelde
Windows altrmay durdurur. Fare imlecinizi grebilirsiniz ve Windows yeniliyordur ancak
ekran kocaman bir karmakla dnmtr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 486
Kt srcler bazen bu soruna neden olur. Bu yzden her zaman nce gvenli moda gitmeyi
deneyin problem aniden dzelebilir. Eer yleyse, ekran kart ile bir sorununuz yoktur!

Son ve belki de en sk karlalan problem ise yanl konfigrasyon yaplm ekran ayarlardr.
nce problemi tanmlamalsnz. Eer monitr hereyi yana yatm gsteriyorsa birileri sizin
dndrme ayarlarnzla oynamtr. Eer sizin ok gzel olan masast duvar kdnz drt
renkli bir izgi filmi andryorsa, biri renk derinliini deitirmitir. "Grnt zellikleri"ne girin
ve onlar alan hallerine geri getirin!
Ciddi bir konfigrasyon konusu da znrl ok yksek yapmaktr. Eer znrl buna
ayarlarsanz monitrnz bir hata mesaj verir; "giri sinyali erimin dnda". Bu durumda
znrlnz sizin ekran kart ve monitrnze uygun kombinasyona geri getirirsiniz!

Monitrlerin Sorunlarnn Giderilmesi
Monitrler tarafndan yksek frekans ve yksek voltaj gc gerekliliinin isel tehlikesi
nedeniyle ve zel uygulamalar iin uygun ayarlamalar gerektiinden, bu blmde bir sorunla
karlatnzda destek elemannn gerek duyduu bilgiyi vermeye odaklanlmtr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 487

Aslnda hibir monitr reticisi monitrnn ematiini genel kullanma amaz. nk olas
elektrik arplmalarna kar sorumluluk alamaz. Sorun gidermeyi kolaylatrmak iin, ilemleri
blme ayracaz; genel monitr problemleri, harici ayarlamalar ve i ayarlamalar.
Genel Monitr Problemleri
Aadaki liste en sk karlalan monitr problemlerini tanmlar ve size ne yapmanz
gerektiini ya da yaplmas gerektiini syler.
Neredeyse tm CRT ve LCD monitrler deitirilebilir kontrollere sahiptir. Eer parlaklk
dmesi veya demanyetize butonu almyorsa veya kaybolmusa reticinin yedek
kontrollerine baknz. Genellikle eksiksiz bir paket eklinde gelirler.
ift grnt, izgi izgi grnt ve/veya kabark dikey kenarlarla ilgili sorun varsa kablo
balantsn veya kablonun kendisini kontrol edin. Bu problemler ok nadir olarak
monitrlerde karlalr, daha sk olarak ekran kartndan kaynaklanr.
Eer bir renk kaybolmusa, kabloda krn yada eilmi pinlerin olup olmadn kontrol
edin. ndeki renk kontrollerini de kontrol edin. Eer renk ayarlar son seviyesindeyse
monitrn i servise ihtiyac vardr.
Monitrlerin zaman getike renkleri solar. Eer parlaklk sonuna kadar gelmise ve resim
soluk grnyorsa, monitrn i ayarlamaya ihtiyac vardr. Bu g ynetimi fonksiyonu
iin iyi bir bamsz deikendir. Windowsdaki g ynetimini kullanarak belirli bir sre
bola kaldysa ekran kapama seeneini aktifletirin.
CRTlere zg Genel Problemler
CRTlerin karmakln LCDlerle karlatracak olursak bir dizi CRTye zg soruna
bakmalyz. Bu sorunlarn birou monitr amay gerektirir. Bu yzden ok dikkatli olun!
Eer emin deilseniz teknik servise gtrn.
Odak ayar bozuk monitrlerin birou onarlabilir. Odak ayarlar genellikle ierde geri
dn dntrcsne yakn bir yerlerdedir. Bu dntrc gc yksek voltaj anota
evirmesini salar.
Tslama yada kvlcm sesleri geri dn dntrclerindeki yaltmn krlmasndan
kaynaklanmaktadr. Bu sesin beraberinde ozon kokusu da gelir. Eer monitrnz bu
belirtileri gsteriyorsa, kesinlikle nitelikli bir teknisyene ihtiyac vardr. Geri dnm
dntrcsn kendi deitirebilecek kii hayatn kaybetmeyi gze almtr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 488
Ekrandaki byk renkli lekelerin kolay ve ucuz onarm vardr. Demanyetize tuunu bulun
ve ona basn. Eer monitrnzn demanyetize butonu yoksa, herhangi bir elektronikide
bulabileceinizi demanyetize bobini ad verilen zel bir alet almalsnz.
Kuun kanat rpmas benzeri sesler duyuyorsanz bunun nedeni monitrn g
kaynandaki problemden kaynaklanmaktadr.
Kullanlm bir 17" monitr aldnz varsayn. Fakat ekran biraz koyu ve ne yaptysanz
parlakln arttramadnz. Bunun anlam len bir CRT'dir. Peki CRTyi nasl deieceksiniz?
Unutun bunu. Bedava bile olsa uramaya demez. Tpn deiimi bile yzlerce dolara
mal olacaktr. Bunun yerine paranz sizde kalsn yeni bir monitr aln.
Monitrde sadece tek bir yatay ya da dikey izgi grnmektedir. Bu problem genellikle
ana devre kart ve boyunduruk veya imi boyunduruk bobini arasndaki problemden
kaynaklanmaktadr. Bu kesinlikle teknis servisi aramanz gerektiini gsterir.
Tek bir beyaz nokta veya siyah ekrann anlam yksek voltaj geri dnm dntrcs
yanmtr. Teknik servise gtrn.
Harici Ayarlamalar
Monitr ayarlar en basit parlaklk ve ztlk ayarndan tutun da, daha karmak pincushioning
ve ikizkenar yamua kadar eitlilik gstermektedir. Harici kontroller kullancnn monitrdeki
resimleri daha iyi grnmesini salayan ince ayarlar salar. Birok monitr rengin ton ve
doyma ayarlarn deitirmek iin kontrollere sahiptir. Ancak birok monitr bu ayarlar
monitrn iine koyar. Daha iyi monitrler ekrann grnen ksmna lm aygt yuvas ile
grnr klar.
Son olarak, birok monitr kendini demanyetize etme zelliini bir butona basarak yapma
yeteneine sahiptir. Zaman getike maskeleme tabakas zayf manyetik ile arj olmasna ve
bu da elektron tabancasnn odaklanmasna engel olmaktadr. Bu manyetik alan resmin
kabark ve izgili grnmesine neden olur. Birok monitr manyetik yklenmeyi nlemek iin
demanyetize bobini ad verilen zel bir devreye sahiptir.
Demanyetizma devresi kullanldnda, alternatif akm CRTyi evreleyen tel boyunca bobine
gnderilmekte ve bu akm alternatif bir manyetik akm ile maskeleme tabakasn demanyetize
etmektedir. Demanyetize butonu basldnda veya monitrdeki menden seildiinde
demanyetize bobini aktifletirilir. Demanyetize genelde korkun bir haritalamaya neden olur
ve ekran bir anlna lgna dner. Endie etmeyin bu normaldir. Eer bir kullanc sizi belirsiz
bir monitr problemi iin ardysa her zaman ilk nce demanyetize etmelerini syleyin.
CRTlerin Sorun Giderilmesi
Birok monitr, harici grntleme keskinliindeki zayf yaknsaklk yznden ekrann limitinin
dnda grnt oluturmaz. Keskinlik grntleme tek bir noktada rengin birbirine ne
kadar yakn olacan tanmlar. Keskinlik snrlar ierisinde, rengin birleimi ile tek bir
beyaz nokta oluturulur. Yanl keskinlik ile beyaz nokta etrafnda siyah bir halka oluur veya
etrafnda birden fazla renk grnebilir. Ekrann merkezinden uzaktaki renklerde yanl
keskinlik grnme ihtimali daha fazladr. Alt segment monitrler zellikle bu probleme kar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 489
hassastr. Ancak keskinlii ayarlamak zor deildir. Sadece monitr kasasnn iine girip elinize
ematiinin bir kopyasn alp hangi yerde hangi farkl diren olduunu bilmeniz
gerekmektedir. Bu nedenle bu ayar deneyimli bir uzmann yapmas daha iyi bir fikirdir.
A+ snav sizden monitrn iindeki ayarlar anlayarak getiinizi ummaktadr. CRT monitrler
hakknda daha derine dalmadan nce baz kk konular hatrlatalm.
CRT monitr yksek voltaj anot ad verilen indkleme ana ile evrilmi bir tel iermektedir.
Eer bu indkleme anan kaldrrsanz, ciddi elektrie maruz kalrsnz. Anot tel geri dn
dntrcsn ynlendirir ve 25.000 volt elektrik retir. Ondan ne yaptn merak
etmeyin. Sadece size ne yapabileceini umursayn! Bu yk monitr kapatlana kadar bir
kapasitrde tutulur. Bu kapasitr(sistemine gre) yk gnlerce, haftalarca, aylarca veya
yllarca tutabilir. Bu bilgi kapsamnda bir CRTyi nasl dearj edeceinizi renmeniz gereklidir.
Bir CRTnin Dearj Edilmesi
Bir CRTnin uygun ekilde dearj edilmesi konusunda 7.500 fikir vardr. Uygun ekilde dearj
edebilmek iin aadaki kurallar okuyun.
Her eyin prizden karldna emin olun.
Eer mmknse monitr birka saat bekletin. Birok iyi yeni monitrler ksa bir srede
dearj olmaktadr.
Ar, iyi yaltlm, dz ulu bir tornavida aln.
Her bir ucunda krokodilleri olan endstriyel gstergeli bir kablo aln.
Kendinizi hibir ekilde topraklamayn. Kauuk tabanl ayakkablar giyin ve yzk veya
saat takmayn.
ok nadir olsa da CRTnin ieriye patlamasna kar kendiniz korumak iin koruyucu
gzlk taknz.
Monitrn kasasn skn. Tornaviday nereye soktuunuzu hatrlayn.
Bir krokodili monitrn boyasz metal erevesine tutturun.
Dier ucu ise tornavidann metal ucuna tutturun.
Tornaviday indkleme anann altna kaydrn. Sizin veya tornavidann hibir metal eye
demediine kat emin olun.
Ucu yksek sesli patlama duyana kadar aaya kaydrn, ayrca gzel bir mavi fla da
greceksiniz.
Eer herhangi biri binadaysa, patlamay duyacak ve koarak gelecektir. Onlarn her eyin
yolunda gittiini syleyin.
15 dk bekleyin ve tekrarlayn.
Bir teknisyenin bileen seviyesinde resmi yada resmi olmayan onarm yapabilmesi iin hangi
kontroln ne yaptn bilmesi gerekir. Baz durumlarda, monitr kasasndaki problemleri
giderebilir ve kt lehim balantlarn onarabilirsiniz. Bylece l ya da lmek zere olan bir

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 490
CRT'yi onarabilirsiniz. Ama monitrn onarm maliyeti ile sizin lm veya ciddi sakatlanmanza
neden olacak maliyet arasndaki dengeyi unutmayn. Buna deer mi?
Son olarak, ekran grnts zerinde ayar yapmadan nce zellikle de i kontrol yapmadan
nce monitrn soumas iin 15 ile 30 dakika arasnda bekleyin. Bu hem bask devre
zerindeki bileenler iin hem de CRTnin kendi iin gereklidir.
LCDlerde Sorun Giderme
Eer LCD monitrnz atlarsa, bunun onarm mmkn deildir deitirmeniz
gerekmektedir.
Eer LCD karardysa fakat siz hala parlak k altnda grnty grebiliyorsanz lamba ya
da evirge bozulmutur.
Eer LCD den bariz bir tslama sesi geliyorsa bu evirgeteki hatadan kaynaklanyordur.
LCD iin para satan firmalar bulabilirsiniz, fakat bir LCDnin onarm zordur ve sizin
yapacanzdan daha hzl ve ucuz yapabilecek kiiler vardr. zellemi LCD onarm
firmalar arayn. Dnyann her yerinde bunlarn yzlercesi mevcuttur.
Bir LCD monitrde kt piksel olabilir. Kt bir piksel tek bir pikseldir ve olmas gerektii
gibi davranmaz. Hi k vermeyen piksel l pikseldir. Sadece beyazda kalm piksel
sarho pikseldir, tek bir renkte kalm piksel saplanm pikseldir. Kt pikselleri
onaramazsnz, panelin deimesi gerekmektedir. Tm LCD panel reticileri belirli bir
sayda kt piksele izin verir, yeni bir LCD monitr olsa bile! ade etmeden nce garanti
belgenizi ka tanesine izin verildiine bakn.
Monitrlerin Temizlii
Monitrlerin temizlii kolaydr. Her zaman antistatik monitr beziyle yada genel bir antistatik
bezle siliniz. Baz LCD monitrler zel temizleme ekipmanlarna ihtiya duyabilir. Asla pencere
temizleyicileri veya herhangi bir sv kullanmayn nk svnn monitrn iine kamas
tehlikelidir ve ok edici bir deneyim olabilir! Birok ticari temizleme zmleri LCD ekranlarn
inceltmektedir, bu hibir zaman istemeyeceimiz bir eydir.
Grnt ve CMOS
CMOS tarafndan desteklenen ekran seeneklerinin says etkileyicidir. zellikle de baz
gelimi CMOS seenekleri. Ayn ekilde ayarlar hakknda verilen yanl bilgiler de etkileyicidir.
Bu blmde ekranlarla urarken sk karlalan CMOS ayarlarna deineceiz. Belki de hibir
g ynetimi ekran seeneinin eklenmediini dnebilirsiniz.
Video Modu
Her standart CMOS dzenei, erkan kart destei iin bir seenek sunar. Varsaylan ayar her
zaman EGA/VGAdr. Yllar nce bu ayar BIOSa ne tr bir kart sistemde kurulu onu bildirirdi,
bylece kartla nasl konuacan bilirdi. Bugn bu ayarn hibir anlam yok. Buraya ne
koyduunuzun bir nemi yok, bu gz ard edilecektir ve sistem normal ekilde boot
edilecektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 491

lk Al Ekran
CMOS'un genellikle gelimi seeneklerinin iinde veya BIOS seenekleri ekrannda yer
almaktadr. oklu monitr sistemlerinde, ilk al ekran sizin PCI Express ve PCI arasnda
karar vermenizi salar. Bylece boot annda hangi ekrann balatlacana karar vermi
olursunuz. Bu ayrca Windowsun da ilk al monitrne karar verir.
VGA in IRQ Atama
Birok ekran kartnn kesme isteine(IRQ) ihtiyac yoktur. Bu seenek sizin ekran kartnzn bir
kesme istei alp almamasn semenizi salar. Genelde dk kartlar sisteme bir girii
desteklemez. Bu nedenle IRQ'ya ihtiyalar da yoktur. Daha gelimi kartlar ise buna ihtiya
duyarlar. Siz her iki ynden de deneyin. Eer ihtiyacnz varsa, sisteminiz IRQ atanana kadar
donacaktr. Eer ihtiyacnz yoksa extra bir IRQ aln.
VGA Palet (Snoop)
Gerek VGA aygtlar 16 olaslk ile 262.000 rengi herhangi bir anda gsterebilmelidir.
Yrrlkteki 16 renge palet denir. VGA palet bir ekran kartn paletini dier aygtlara,
okumalar veya geici olarak deitirmeleri iin aar.
Video Glgelemenin Etkinletirilmesi
Bu ayarlar size ekran ROMunda glgelendirme salayacaktr. Birok durumda, bu seenek
bugnn ekran kartlarnda gz ard edilmektedir. nk kendi otomatik glgelendirmesini
gerekletirebilmektedir. ok az kart bu ayarn kapal olmasna ihtiya duyar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 492
SLI ve CrossFire
Modern bir GPU, baz hayrete drc eyler yapabilir ve grntlerde baka hibir
teknolojide olmad kadar gereklikle paralellik gsteren his yaratabilir. Dnn ki, eer
birden ok ekran kartnz bir arada alyorsa ne olur.

NVIDIA ve ATI bunu yaptlar. Her ikisi de rekabet standartlarnda ekiselerde grafik ilemede
iki veya daha fazla GPU yklediler. NVIDIA kendi standartlarna SLI (Scalable Link Interface),
ATI ise Crossfire adn verdi. Her iki durumda da iki zde kart PCI Express yuvasna
kuruyorsunuz ve ikisinin balantsn ince kpr kartyla yapyorsunuz. Uygulamalar her iki
karttaki teknolojiyi anlyor ve tek bir kartn retemeyecei sinematik bir deneyim retiyorlar.
Tatl ama pahal!
TV ve Kiisel Bilgisayarlar
Ksa sre ncesine kadar televizyonunuz ve bilgisayarnz tamamen farkl aygtlard. Fakat
bugnlerde bu durum hzla deimektedir. Son birka ylda yksek znrlkl televizyon
standartlar ile 480p(iie gememi), 720p, 1080i, ve 1080p gelmitir. Bu da bilgisayar
monitrlerini televizyonun krallnda cazibeli klmaktadr. imdi birka yeni teknoloji hakknda
konualm ve bunlar bilgisayarnzda, aslnda televizyonda nasl greceinize bakalm.
TV k
Birok modern ekran kart S-Video portu ile bilgisayarnz standart bir televizyona veya
projektre balamanz salamaktadr. Bu ncelikli olarak oyun ve sunum yazlmlar iindir ve
teknolojiler arasnda gzel bir ara yz nermektedir. S-Video portu her zaman tek ynldr.
Bilgisayardan monitre veya projektredir. Yani bilgisayarnzda televizyona izin vermez.
Bunun iin bir TV kartna ihtiyacnz vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 493

TV Kartlar (Tuner Card)
TV kartlar yeni bir teknoloji deildir. Bir tv kart basit bir karttr; televizyon giri sinyallerini
kablolu televizyon kutunuzdan veya antenden alr. Bu kartlarn tamam uygun srclerle ve
yazlmlarla bilgisayarnzdan TV izleme imkan sunar.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 494
Hi daha nce PVR, yani yeni nesil kiisel video kaydedicileri kullandnz m? PVR'lar
inanlmazdr. Onu kablo kutunuz ile televizyonunuz arasna balarsnz ve daha sonra PVR bir
telefon hattna veya a balantsna balarsnz. Bylece televizyonu yayn annda durdurabilir
ve televizyon programlarn sabit diske kaydedebilirsiniz.
PVR'lar o kadar ok popler oldu ki tm reticiler bu fikri kopyaladlar. Siz bilgisayarnz hibir
ey kullanmadan sadece bir TV kart, bir internet balants ve yasal bir yazlm ile bir PVRa
dntrebilirsiniz.
Microsoft bile PVR arenasna XP Media Center versiyonu ile atlad. Eer bilgisayarnz TVye
dntrmek istemiyorsanz, bilgisayar dnyasna aktarlabilen birok televizyon teknolojisi
bulabilirsiniz. Bu teknolojilere ve bilgisayarlara nasl uydurulduklarna bir bakalm.
HDMI
Bugn en yeni video balayc olarak HDMI, yani yksek znrlkl multimedya arayz
(High-Definition Multimedia Interface) bulunmaktadr. HDMI, televizyonlar iin DVI yerine
gelitirilmi ve hem video hem de ses balantsn bir kabloda birletirmitir.
HDMI'n ayrca DDC adnda bir zellii daha vardr. DDC bilgisayardaki tak altr zellii
gibidir. Dnn ki bir DVD srcy TVnize HDMI kablosu ile balyorsunuz. Bu olduunda
iki aygtta birbiriyle konuacak ve TV DVD srcye destekledii znrl syleyecek,
bylece arada kullanc olmadan en mkemmel ayarlar yaplm olacaktr.
HDMI, HDCP adyla bilinen yksek bant genilii dijital ierik koruma (High-Bandwidth Digital
Content Protection) zellii ile bir anti kopyalama fonksiyonu da destekler. Bir HD DVD'yi
HDCP olmadan altrmay denerseniz, onu sadece 480p ierikte izleyebilirsiniz. HD DVD'nin
doal znrl 1080p'den ok daha dktr.
HDCP tartmal olmasna karn karnzdadr ve bilgisayarnzda bile yoktur. HDCP destei
iin HDMI kablosuna ihtiyacnz yoktur. letim sistemi programclar hzla HDCP desteini
salamann bir yolunu bulmaya alyorlar. Eer HD DVD filmini Windows Vista sisteminizde
almak isterseniz, HDCP destei olduunu greceksiniz.
A+ tesinde
Plazma
Plazma ekran panelleri, film gsterimi iin ok popler bir teknolojidir. Ne yazk ki, plazma
TVlerin PC kullanmnda onlar kt yapan iki zellii vardr. lk olarak garip znrlkleri
vardr. rnein 1366x768. Bunu sizin video kartnzn kabul etmesi ok zordur. kincisi ise
yanmaya eilimi nedeniyle ekrandan gitmi olsa bile ekranda hayalet grnts
kalabilmektedir. Plazma TV reticileri aslen yanmay ortadan kaldrmlardr ancak bilgisayarla
kullanldnda yanma etkisi devam etmektedir.
DLP

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 495
nceleyeceimiz son projektr teknolojisi DLP, dijital k ileme (digital light processing), ok
yeni bir teknolojidir. Temelde bir yonga etrafnda evrili mikroskobik kk aynalardan
olumutur.

Bu aynalarn her biri bir k kaynann karsnda veya etrafnda saniyede binlerce kez dner.
Ik kaynann etrafnda ne kadar ok dnerse renk o kadar ak ne kadar az dnerse o kadar
gri olacaktr. ekile bakarsanz bir mikroskobik yongada aynalarn nasl grndne dair bir
diyagram vardr.
ekil, tipik bir DLP sistemini gstermektedir. Projektrn lambas DLP yongasnn zerindeki
renk tekerinin zerinden geer. DLP yongas grnty ince aynalar oynatarak ve bunun
yansmasn da ekrana vererek salar.
DLP ev sinema sistemlerinde olduka poplerdir ve artc zengin grntler elde edilir.
DLPlerin bilgisayar monitrlerinde ok kk bir etkisi vardr. Fakat projektrlerde byk
baar salar. DLP projektrler LCD projektrlerden ok daha pahaldr. Fakat birok mteri
daha pahal olan eylerin daha kaliteli olduunu dnrler.
SED, FED
CRTnin mkemmel kontrast oranna ve renk esnekliine, bunun yannda da LCDnin
znnrlne, ince profiline ve g svs kalitesine sahip bir monitr olabilir mi? Canon,
Toshiba ve Sony yllardan beri kutsal kase gibi monitrler iin almaktadr.
Bu alanda iki teknoloji vardr. Birincisi SED, yani yzey iletim elektron yayma grntleme
(surface-conduction electron emitter display), dier de FED, yani alan yayma grntleme
(field emission display).

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 496

Her ikisinde de binlerce ince elektron tabancasna denk ekilde olan grntler her biri RGB
fosfora gelir. Bylece hem CRT gem de LCD monitr kadar iyi olur. Bu her iki teknolojinin de
basitletirilmi anlatmdr elbette. Fakat imdi zerinden hzlca geeceiz.
Bu yazlrken, SED teknolojisi ticarilemeye daha yakn grnyordu. 2006'daki Elektronik
Tketicileri Fuarnda, rnein Toshiba ilk alan prototipini 10.000e 1 znrlk orannda
duyurdu. Toshiba bu rettii modeli 100.000e 1 znrlk orannda olacan iddia etti. ok
uzak deil, ok yaknda CRT ve LCD monitrlerinizi SED monitrlerle deimi olacaksnz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 497
13.Sesler ve oklu Ortam
Ses Bir Bilgisayarda Nasl alr?
Bilgisayarn ses iin kurulmas ve iyiletirilmesi, tm bilgisayar teknisyenlerinin tamamlayc
yetenei haline gelmitir. Sesin doru ekilde kurulmas iin bilmeniz gereken ok az ey
vardr. Sadece uygun yklenmi ses kartna ve uygun srcnn yklenmesine ihtiyacnz
vardr. Olduka yksek kalitedeki hoparlrler yazlmlar da destekler. rnein uygunca
konfigrasyonu yaplm Windows iin bir oyunun APIsi ve uygun ekilde kurulmu
uygulamalar ses kartnn zelliklerini kullanabilir.

Her iyi teknisyenin sesle ilgili sorunlarn giderilmesi hakknda rutin ve sk karlalan sorunlar
bilmesi gereklidir.
Ses Bir Bilgisayarda Nasl alr?
Ta attnzda dalgann bir glde yaylmas gibi, ses de bir kaynaktan ktnda grnmese
de llebilir dalgalar oluturur ve kulaklarnz bu titreimi hisseder ve ses duyulur. nsan
kulann karmakl ile birok insan melodileri grltden kskla doru farkl bouklukta
alglar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 498

Bilgisayarlar henz insan kula ve beyni kadar sofistike deildir. Bu nedenle bir mzii
bilgisayarn kaydedebilecei ve alabilecei ses hale getirmek iin net standartlar vardr.
Bilgisayar insanlarn kaydetme ve alma terimleri yerine yakalama ve k terimlerini
kullanmaktadrlar.
Ses Yakalamann Temelleri
Fiilen her bir bilgisayarda sesle ilgili drt kritik bileen vardr. Sesin yakalanmas ve k iin
bir ses kart, hoparlr, mikrofon ve kayt/yeniden yrtmek iin yazlm.
Bilgisayarlar ses dalgalarn rnekleme ad verilen bir ilemden geirerek elektronik formatta
yakalar. En basit ekilde rneklemenin anlam, belirli bir ses dalgasnn her bir saniyede bir
dizi ilemden geirilerek durumunun ve kalitesinin yakalanmasdr. rnekleme oran
saniyedeki ka bin kez tekrarlandyla veya baka bir ifade ile kilohertz (KHz) ile llr.

Ses hangi sklkta rneklenirse o kadar iyi kaydedilmi olur. Bilgisayardaki birok sesin
rnekleme oran 11 KHz (ok dk kalitede) ile 192 KHz (ultra yksek kalitede) arasndadr.
Ses, grlne(genliine), tonunun ne kadar yksek ya da alak olduuna (frekansna) ve
kalitesine yani farkl enstrmanlarda ayn notann alnmasna (tnsna) gre eitlilik gsterir.
zel bir ses dalgasnn tm karakteristii (genlii, frekans, tns) kaydedilmeli ve birler ve
sfrlara dntrlmelidir. Bunun amac sesi bilgisayarnzda yeniden retebilmek ve
hoparlrlerden kn almaktr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 499
Belirli bir sesin rnekleme srasnda ald karakteristik says, rneklemin bit derinlii ile
llr. Bu bir sesin karakteristiini tanmlamak iin kullanlan bit saysdr. Bir rneklemi
yakalamak iin kullanlan bit derinlii ne kadar bykse, o kadar ok ses karakteristii
saklanabilir ve yeniden oluturulabilir demektir.
Jimi Hendrixin gitar solosunun 8 bit'lik rnekleminde, rnein, rneklem bana 28 (256) tane
ses karakteristii yakalanabilir. Ses daha ok ucuz bir kayt gibi kaydedilmitir, biraz dz ve
incedir belkide. 16 bitlik rneklemde ise tersine 216 (65.536) farkl karakteristik alnabilir.
Yeniden retim tm belirsiz armonik sesi ve geri bildirimi, Hendrixin benzersiz sesiyle
verecektir.
Ses yakalama konusunda son konu yakalanan farkl izlerdeki seslerdir. Sklkla, tek bir iz
(monaural veya mono) veya iki iz (stereo) yakalanr. Daha gelimi yakalama daha ok ses
izini kaydeder fakat bu da daha gelimi ses yakalama ilgili bir tartmadr.
rneklem frekansnn ve bit derinliinin kombinasyonu sizin sesin yakalanan dijital
versiyonunu nasl duyacanz belirler. Bir ses yakalama 44.1 KHz ile kaydedildiyse, 16 bit
derinliinde ve stereo ise CD kalitesindedir. Birok kayt program bu deerleri kaydetmeye
balamadan nce atamanz ister.
Bilgisayardaki ses rneklemlerini birok farkl yollarda kaydedebilirsiniz ve bu da almada
format kavramnn geldii yerdir.
Kaytl Ses Formatlar
Tm ses formatlarnn byk babas, PCM yani darbe (vurum) kod modlasyonudur. PCM
1960'larda telefon arlarn ilk dijital sinyal hattndan tamak iin gelitirilmitir.
Bilgisayarda kullanm iin yaplm birka kk deiiklik dnda PCM format hala var
olmaktadr ve iyidir. Ancak bilgisayar dnyasnda daha ok WAV format olarak bilinmektedir.
WAV dosyalar tam olarak kaydedilmi sesler ve mzik kayd iin ok byktr. WAV dosyalar
ok byk olabilir; zellikle yksek frekansta ve derinlikte rneklendiyse. 44.1 KHz ve 16 bit
stereodaki 4 dakikalk bir ark 40 MBdan fazla yer tutar!
Ses kalitesi hakknda ilgin olan ey insan kulann 44.1 KHz ve 16 bit stereo dzeyine yakn
ses eitlerini ayrt edememesidir. Zeki programclar tam kalitedeki WAV dosyalarn
sktrlm dosya olarak kaydeden algoritma yazmlardr ve dosyadaki gereksiz ses kalitesini
gz ard etmitirler. Bu algoritma bir dizi komuttan baka birey deildir. Bunlara
sktrc/ac programlar veya basite kodlayc kod zc (codec) denir. En nl codec
Fraunhoffer MPEG-1 tabaka 3 kodudur; daha sk bilinen ismi uzants olan MP3.
Sesin alnmas
Tipik bir Windows bilgisayarda byk saydaki programlar ses alabilirler. lk olarak nerdeyse
her Windows bilgisayar, Windows Media Player ile birlikte gelmektedir ve belki de en popler
ses alcdr. Baka dier birok alcy indirebilirsiniz elbette. rnein Applen ortam
program iTunes, hem Windows hem de OSX iindir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 500

MIDI
Her ses kart ses retebilir ve buna ek olarak daha nceden kaydedilmi ses dosyalarn
alabilir. Her ses kart, MIDI, yani standartlam mzik enstrmanlar dijital ara yz
(musical instrument digital interface) dosyalarn almak iin tasarlanm ikinci bir ilemci ile
birlikte gelmektedir. nemli olan u ki MIDI dosyalar bamsz mzik dosyalar deildir. WAV
dosyadan farkl olarak birok farkl bilgisayarda daha az veya oktur.
Bir MIDI dosyas bir metin dosyasdr. Bu ses ileme donanmna bilgisayarn ses retmesi iin
avantaj salamaktadr. Programclar bu kk dosyalar ses kartna alaca notann ne
olduunu, ne kadar uzun, ne kadar yksek sesle, hangi enstrmanla vb. bildirmek iin
kullanrlar. Bir MIDI dosyay elektronik mzik sayfas olarak dnebilirsiniz, enstrmanlar
sizin ses kartnzla oluturulmaktadr.
MIDI dosyalarnn gzel yan WAV dosyasyla karlatrnca ok kktr. rnein,
Beethovenn Beinci Senfonisinin ilk hareketi WAV formatnda kaydedildiinde 78 MB'dan
fazladr. Aynsn MIDIde yedi dakikalk oluumdan ibarettir, bunun tersine boyutu 60KB'dr.
MIDI donanma baldr. Yapabilecekleri ve kalitesi, her bir kartn kendi retecei sese gre
farkl olacaktr. Ses kartlar MIDI dosyalarn iki teknoloji kullanarak almaktadr; FM sentez
veya dalga tablosu sentezi ile.
FM Sentezi

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 501
Daha nceki ilemciler eitli enstrmanlarn elektronik rneklemesi iin kullanlmaktayd.
Genellikle FM sentezi olarak adlandrlan teknik, mzik ve dier ses efektlerini retmek iin
kullanlr. Yazlm gelitiriciler ses ilemcisine bir piyano alnn tam notasn yeniden
retmesini syleyebilir. rnein piyanoya benzer bir ses hoparlrden dklebilir. FM sentezle
ilgili problem modlasyon sesleri tek nota iin sorunsuz olmasna larn, ana notadan aaya
ya da yukarya ktnz zaman ses artan ekilde elektroniklemektedir.
Dalga Tablosu Sentezi
Daha nceki ses ilemcilerinde tek tekno sesleri belirtmek iin reticiler gerek enstrmanlarn
veya dier seslerin kaytlarn ses kartna gmmeye baladlar. Modern ses kartlar bir
enstrman yeniden retmek iin FM sentezinden daha iyi olan bu kaydedilmi sesleri
kullanmaktadr. Siz bir C notasn bir piyanoda ya da bir viyolada almak istediinizde, ses
kart daha nce kaydedilmi WAV dosyalarn belleinden alyor ve uygun bir zel sese ve
zamanlama isteine ayarlyor. Bu teknie dalga tablosu sentezi denir. Bir ses kartnn bir
kerede alabilecei enstrman saysna kartn "polifonisi" denir ve tipik olarak iyi kartlarda 64
sestir. Daha modern ses kartlarnda 128 enstrman rnekleyebilmektedir, ve bir yongada
gerek bir orkestra vardr.
Dier Dosya Formatlar
WAV, MP3 ve MIDI formatlar, ses dosyalarnn ounluunu oluturur fakat daha az sklkta
kullanlan formatlar da bulunmaktadr. Aada dier ses dosyas formatlarnn bilgisayarda
altrlabileceiniz uzantlar yer almaktadr:
AAC (Advanced Audio Coding): Gelimi ses kodlamas, Apple iTunes mzik
ktphanesinden indirilen arklar iin yerel formattr. AAC format MPEG-4 standardnn
bir parasdr. MP3den daha iyi bir sktrma algoritmas sunar ve serbeste datlabilir.
Apple indirilen arklar dijital hak koruma ynetimi ile sarmaktadr bunu tarafszlk olarak
adlandrr. Bu, arklarn yaylmnn kontroln salamaktadr.
AIFF (Audio Interchange File Format): Ses deiim dosya format dosyalar, Macintosh
bilgisayarlarda popler olan ses formatdr. Bu dosyalar genelde Web sitelerinde grlr
ve iyi bilinen QuickTime alcda yrtebilirsiniz.
ASX (Advanced Streaming Redirector): Microsoft gelimi duraksz ilem ynlendiricisi
formatn, sesi Windows Media Player ile Internet zerinden aktarmn kolaylatrmak iin
yaratmtr. Bunu bir formattan daha ok bir sper alma listesi olarak dnn. Ayrca
sizin dier ses dosyas tiplerini alabilmenizi de salar.
AU: Bu popler format genelde Windows dnyasnda grlmektedir. Birok farkl alc bu
dosyay alabilmektedir ve buna Windows olmayan sistemlerde dahildir.
OGG: Vorbis biimi ak kaynak kodlu sktrma kodlayc/kod zcs AAC ve WMA
kodlayc/kod zcs ile yarmaktadr ve MP3 kadar da iyidir. Vorbis dosyalar .OGG
uzants ile kaydedilmektedir, bu nedenle onu yanl da olsa Ogg dosyalar olarak da
duyabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 502
RM: RealMedia dosyalar ses veya ses ve video almaktadr. RealMedia olarak tescillidir ve
Internette kullanlan popler bir alcdr. Bu dosyalar almak iin bilgisayarnzda
RealMedia Playern ykl olmas gerekmektedir.
WMA (Windows Media Audio): Microsoftun tescilli ses sktrma formatdr.
Bu listede aslnda 100den fazla ekilde uzayp giden ses dosya format vardr, fakat burada
size enok karlaacanz formatlar verildi.
Video
Bilgisayarnzda ses alan yalnzca kaydedilmi ses dosyalar ve MIDI dosyalar deildir. Video
dosyalar da kendi ilerinde ses retirler. Ancak videoyu sesle ayn anda almak iin video
alma programnn belirtilen video dosya formatn desteklemesi gerekmektedir. Bilgisayar
dnyasnda ska karlalan video formatlar Audio Video Interleave (AVI), Moving Pictures
Experts Group (MPEG), QuickTime (MOV), Advanced Streaming Format (ASF), Real Media
(RM), Windows Media Video (WMV), DivX, ve Flashdr. Popler video paylam sitesi YouTube
artc derecede kk Flash tabanl videolardan olumutur.
Uygulamalar
Birok uygulama (zellikle de oyunlar) ses alarlar. ok yakn zamana kadar oyunlar yada bir
uygulama kendi ses formatna sahipti. Gakat bugn birok uygulama ve oyun standart WAV,
MP3, veya MIDI kullanmaktadr.
Duraksz Ortam Aktarm (Streaming Media)
Duraksz ortam aktarm, Internette inanlmaz ekilde poplerdir. Duraksz ortam aktarm
verinin yaylmas ve bilgisayarnzda alndktan sonra hemen boaltlr. Duraksz ortam
aktarm Internet radyo endstrisini ortaya karmtr.
popler ortam aktarm yrtcs vardr. Windows Media Player, Winamp ve Applen
iTunesu. ASF ve RM sktrlm ses/video dosya formatlar internet zerinden duraksz
aktarm iin zellikle yaratlmtr. Geni bant internetin yaygnlamasyla, aktarlan radyo
yaynlarnn kalitesi olduka gelimitir. Aslnda genelde Internet istasyonlar 128 Kbps hznda
yayn yaparlar ve bu MP3 dosyalarndan daha iyidir. Baz siteler boyutlu sesli mziklere de
sahiptir.
Doru Ses Kartnn Alnmas
Ses kartlar birok yerleik zellikle gelir. ki ayr ses ilemcisi vardr; biri kaydedilmi format
rnein WAV dieri ise MIDI iin. Joystick ve dier iaretleme aralarnn kontrol iin
yongalar salar da ve bunlar oyun portuna taklr. Kaydetme yetenei, MIDI enstrmanlar
destei ve daha fazlasn vadeder.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 503

En ucuz olanndan en pahalsna kadar tm ses kartlar mzik alabilir ve bir ift hoparlr
srebilir. Bu nedenle teknisyenlerin iyi, kt ve orta ses kartlar arasndaki zalim farklar daha
iyi anlamas gereklidir. Ses kartlar be temel alanda farkllk gsterir; ilemci yetenekleri,
hoparlr destei, kayt kalitesi, priz (jack) ve ek zellikler.
Fakat ses kartlarnn kendisi denklemin sadece bir parasdr. Eer sadece mzik dinlemek
deil de daha gelimi olarak boyutlu ses gibi zellikler istiyorsanz sizin ayrca iyi kalitede
hoparlrlere ihtiyacnz vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 504
lemci Yetenekleri
Ses ilemcilerinin yetenekleri yksek kaliteden dk kaliteye gre dramatik bir farkllk
gstermektedir. Bununla birlikte fiyatlar byk bir ayrm yaratmamaktadr. Ses ilemcileri
uygulama, iletim sistemi, CPU ve komutlarn hoparlrden kacak ekle dntrmesi
arasndaki haberlemeden sorumludur. Dk kalitede ses ilemcileri dnmden biraz daha
fazlasn yapar. Bunun anlam ise CPU ar bir ileme ykn yapmak zorundadr.

Daha iyi ses ilemcileri bunun tersine birok ilemi kendi yapar ve bir dizi ek zellik ile gelir.
Birok ilemi dahili olarak yapmak, CPUnun dardaki ileri yapmas iin zgr braklmas
anlamna geliyor ve bu da aslnda ses ilemlerini hzlandryor. Bu uygun ses ilemcileri ayrca
mkemmel ses yeniden retimi salar. Bylece sizin MP3nzn sesi bilgisayarnzdan stereo
olarak ok gzel kacaktr.
Birok orta dereceli ve yksek dereceli ses ilemcileri eitli boyutlu standartlar
desteklemektedir. Bylece uygun oyunlarda ve dier uygulamalarda pozisyona gre ses efekti
salar ve daha detayl ses modelleme zellii ile bilgisayar oyunlarna yeni bir boyut
kazandrr.
Hoparlrler blmnde eitli standartlar daha detayl ekilde reneceksiniz, fakat imdilik
bir rnek zerinden gidelim. Uygun ekilde gereklenmi pozisyonel ses ile, salondan gizliden
gizliye giderken, Padiahn hazinesini almaya hazrken, size arkadan yaklaan ve sizi
yakalayan gardiyann yryn duyarsnz. Oyunlarn arkasndaki gereklikte birok
eklenmi potansiyel yarar vardr ve oyunlar u anda bu teknolojiyi kullanan birincil
ilemlerdir.
Hoparlr Destei
Her ses kart iki hoparlr veya bir ift kulakl destekler. Fakat daha iyileri be veya daha
fazla hoparlr ayr kanallarla destekler. Bu oklu hoparlrler sadece oyunlarda deil ayrca
DVD yrtrken de boyutlu ses salarlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 505

Dier bir popler hoparlr eki olan subwoofer (bas hoparlr) ise olduka dk
frekanslardaki sesleri artc ekilde verir oyundaki boyutlu sesten tutun da basit bir MP3
dosyasna kadar, sese baka bir boyut katar. Neredeyse tm modern ses kartlar boyutlu
sesi ve subwoofer destekler. Bu Dolby Digital, DTS veya 5.1 olarak adlandrlabilir. Buradaki
5, 2 tane nde, 1 tane arkada, 1 tanede merkezde olmak zere hoparlr saysn, 1 ise
subwoofer belirtir.
Kaydetme Kalitesi
Neredeyse tm ses kartlar mikrofonu altrmak iin bir girie sahiptir. Fakat yksek seviyeli
kartlar daha dk seviyede grlt ile veya dier sessel yapay dokuyu aza indirerek
kaydeder. Belirtilen bu giri portu kalitesini lmek iin sinyal grlt oran ve onun ifade
ettii desibel tanmlanmtr.
Dk rakamlar kartn kayt iin kt olduunu gsterir. nk daha ok grlt duyarsnz.
Birok dk ve orta seviyeli ses kart sinyal grlt oran 30 ile 50 desibel arasnda
deimektedir ve bu kayt iin kabul edilemezdir. Yksek seviyeli ses kartlar 96'dan 100+ya
kadar desibel orannda (neredeyse profesyonel mzisyenlerin kulland seviyede) kayt
salar. Kayt amal olarak bir ses kart alacaksanz veya nerecekseniz dokmantasyonunu
kontrol edin.
Prizler (Jack)
Neredeyse her ses kart en az balant ile gelir; biri stereo hoparlr sistemleri iin, biri
mikrofon iin ve biri de k hatt (line out) ad verilen ikincil k ile. Eer anakartn arkasna
bakacak olursanz kurulmu bir ses kartnda, balant farkl ekilde de olsa greceksinizdir.
Birok sistemde ana stereo hoparlr balants mavi, mikrofon balaycs pembe, hat k
balaycs ise yeil renktedir. Farkl balayc ekillerini bulabilirsiniz. Aadan bu
balayclarn ses kart iin ne yaptklarna bir gz atn:

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 506

Hat k (Line out): Kaset veya CD oynatcs gibi ikincil balayclar balayarak
bilgisayarndan ses k almanz salar.
Hat Girii (Line in): Harici bir aygtn rnein kaset veya CD playerdan gelen sesin
bilgisayarnza giriini yapar.
Arka k (Rear out): Arka k balaycs boyutlu ses sitemi iin arka hoparlrlerin
ses kn balar.
Analog / Dijital k: ok fonksiyonlu analog/dijital k balants harici aygtlara veya
dijital hoparlr sistemlerine zel dijital balant ile merkez ve subwoofer kanal iin ise
analog balant salar.
Mikrofon: Harici bir mikrofonu ses girii iin balar.
Denetim Kolu (Joystick): Bir denetim kolunu veya bir MIDI aygtn ses kartna balar.
Joystick portu iki sral DB-15 dii balantdr. Fakat yanbirim USBye doru gitmektedir.
Zamanla daha fazla anakart ve ses kart reticisi bu eski portu modellerinden
kaldrmaktadr.
lave zellikler
Tm anakartlarn ses kart ierdii bu gnlerde, ileri dzey ses kart reticileri ektra iyi ve
yetenekli kartlar yapmlardr. Bir dijital k ile bir ev elence merkezi, DVD alc ve
boyutlu ses balant yeteneklerini bir bilgisayara entegre etmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 507

Ses Kablolar ve Hoparlrler
Eski zamanlardan beri, eer ses CDlerini ses kartnzla almak istiyorsanz, zel bir kabloya
ihtiyacnz vardr. CD-ROM srcnzden gelip ses kartna gelen bir kablodur bu. Bu kablolar
uzun sre ortalardayd ancak balayclar standartlamamt. Yllarca, ses kartnzla birlikte
gelen kabloyu kullanmak zorundaydnz ve bunun CD-ROM srcsne balanabileceini
ummak zorundaydnz.
Sonunda reticiler bunu standartlatrp adn MPC2 koydular. Kablo genelde ses kartlaryla
birlikte deil optik srclerle birlikte gelmeye balad. Tm modern sistemler optik srcden
gelen sesi, ses kartna bilgisayar zerinden aktarmaktadr. Dier bilgiler gibi MPC2 kablosu da
tarihi eser olmutur. Aslnda eer kabloyu balasanz bile yazlmdan deitirmediiniz srece
bilgisayar onu kullanmayacaktr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 508

Eer dijital CD sesini etkisiz klmak istiyorsanz ve eski kabloyu kullanmak istiyorsanz, optik
srcnn zelliklere gidin. "Bilgisayarm"dan optik srcnze sa tula tklayn ve
"zellikler"i sein. Buradan "Donanm" sekmesini sein, listeden optik srcnz sein ve
"zellikler" butonuna basn. "zellikler" sekmesini sein ve daha sonra bu CD-ROM aygt iin
dijital CD sesini etkinletir onay kutusunun seimini kaldrn.
Hoparlrler
2000 dolarlk bir bilgisayarda 10 dolarlk hoparlr taklabilir. Eer mzik dinliyorsanz veya
oyun oynuyorsanz, gzel bir dizi hoparlr deneyimizi arttracaktr. Hoparlrler geni bir boyut,
ekil, teknoloji ve kalite yelpazesine sahiptir. Bu durum 50$'lk hoparlr 25$'lk hoparlrden
100 kat daha iyidir diyen bilgisiz teknisyenlerin kafasn kartrr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 509

Hoparlr Standartlar
boyutlu sesin bilgisayar dnyasna k ile birok sayda hoparlr standard yaratlmtr.
Sizin ve mteriniz iin hangi hoparlrn en iyi olduunu seebilmek iin bu standartlar
bilmeniz gerekmektedir.
Stereo, bilgisayar dnyasnda greceiniz en eski hoparlr teknolojisidir. Stereo hoparlr
deyince sadece unu dnn; biri sada biri solda olmak zere iki hoparlr. ki hoparlr de
ses kartna taklan ayn prizi kullanyor. Birok ucuz hoparlr stereo hoparlrdr.
Bir 2.1 hoparlr sistemi ise bir ift standart stereo hoparlr (bunlara uydular denir) ve 1
subwoofer birleiminden ibarettir. Ortalama bir 2.1 hoparlr sisteminin ses kartna taklan tek
bir fii vardr, ve subwoofer da alr. Dier kablo subwoofer'dan stereo hoparlre gider. Eer
gzel mzikle elemek istiyorsanz ve boyutlu sisteme ihtiyacn yoksa bu sizin
seebileceiniz standart hoparlrdr.
1970lere kadar ses dnyasnda stereo ses bir standartt. Bu krallk 1990ladar "Dolby
Digital"n Dolby Laboratuvarnda kard boyutlu sese kadar devam etti. Dolby digital ses
standard, be kanall sesi desteklemek iin tasarlanmtr; n-sol, n-sa, n-orta, arka-sol,
arka-sa.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 510

Dolby digital ayrca subwoofer da desteklemektedir ve bu nedenle terim olarak 5.1dir. Dier
bir firma olan DTS (Digital Theatre Systems) rekabet standard oluturdu bu da 5.1 hoparlr
sistemiydi. DVDler ilk ktnda hem dolby digital, hem de DTS 5.1 standartlarn
iermekteydi. Bir gecede 5.1 hoparlrler ev sinemas iin ihtiya haline geldi. Eer DVDnizden
tam elence almak istiyorsanz bir 5.1 hoparlr sistemi almanz gerekmektedir.
Bilgisayarlar iin bir dizi 5.1 hoparlr sistemi vardr. Seiminiz hangisinin sesi size en iyi
geliyorsa odur. Birok ses kart zel S/PDIF (Sony/Philips digital interface) balaycs ile
birlikte gelmektedir. Bu da sizin 5.1 hoparlr sisteminizi veya alcnz dorudan
balayabilmenizi salar. Tek bir S/PDIF kullanmak bir sr kabloyu her bir hoparlre
balamaktan ok daha kolaydr.
S/PDIF balantlar iki tip olarak gelmektedir; optik ve e eksenli. Optik olan eidi kk bir
kap gibi kare eklinde gzkmektedir. Eeksenli olan ise standart RCA balaycdr, yani CD
oynatcnz stereoya balamak iin kullandnzn ayns. Hangisini kullandnzn bir nemi
yoktur; sadece alcnz veya hoparlrnz hakknda emin olun.
DirectX
Oyunlarn 5.1, 6.1 ve 7.1 hoparlr avantaj vardr. Ancak DirectX standardn kullanrlar.
DirectX saysz komut nerir ve buna API denir. rnein "sadaki hoparlre ses ver" veya
"hem sa hem de sol kanalda mzik al" gibi komutlar vardr. DirectX ses ve video
oluturmak iin gerekli programlama ihtiyalarn kolaylatrr. Normalde her bir ses kart iin
farkl ekilde programlanmas gereken oyunlar, sadece DirectX ile konumas yeterlidir.
Donanm reticileri ses kartlarn DirectX'e uyumlu yapmaldr.
DirectX srm 3'den sonras, DirectSound3D zelliini sunmaktadr ve 3D uzayda sesi
istediiniz arala koymanz salamaktadr. Bu pozisyonel ses olarak da bilinir. Temelde
bilgisayar oyuncularnn oynad yne baldr. DirectSound3D, tm ses bilgilerinin stesinden
gelemez, ancak kendi koduna ek olarak daha gelimi ses zelliklerini destekler. Bu ses kart
tasarmclarn tamamen pozisyonel ses konseptine uygun tasarmlar yapmasn kztrmtr.
Creative laboratuvarlar EAX, yani evresel ses eklerini (environmental audio extensions)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 511
ortaya karmtr. Bunlar oyun gelitiricilerin ortama gre sesin deimesini ve gerekliini
attran nemli ses zellikleridir.
2000in sonlarn doru bir dizi EAX etkisi DirectX ses bileenlerine eklenmitir DirectX 8.0 ile.
Bu EAXn ses efektlerinin oyunda standartlamasn salamtr. Ksa bir sre sonra Creative
Laboratuvarlar ses kartlarn Dolby 5.1 e uyumlu ekilde kartmaya balamtr. Bu 5.1
hoparlr sistemini dorudan ses kartnza balamanz salamaktadr. Ses kart otomatik
olarak Dolby/DTS ses izlerini siz bir DVD alarken ve oyun oynarken EAX etkisi varken,
yorumlayacaktr. Mevcut ses kartlarnn DirectX ve EAX destei vardr.
Hoparlr zellikleri
Hoparlrlerin birka zellii daha vardr. Kendiniz iin ya da mteriniz iin seerken bilmeniz
gereklidir. Hoparlrler birok g kayna, kontrol eriebilirlii ve kulaklk girii sunar.
Tm hoparlrlerin ses kontrolr ve ama/kapama tuu vardr. Bir sistem alrken bu
kontrolrlere kolayca ulaabileceiniz uygun yerletirilmi sistemleri tercih edin.
Normalde kulaklklar kasann arkasna ses kartna takmanz gerekir ve daha sonra Windowsa
denetim masasndaki ses uygulmasndan kna izin vermelisiniz. Sizi uratan kurtarmas
iin zerinde pratik mikrofon girii bulunan hoparlrleri sein.
Bir Windows Sisteme Sesin Kurulumu
Bugnn bilgisayarlarnda ses donanm iin iki seenek vardr; anakart zerinde yerleik ses
veya ayr ses kartlar. Ses kart iin kurulum ilemleri temelde dier kartlarn kurulumu ile
ayndr. Birok parada olduu gibi kart slota sokarsnz, hoparlrleri karta balarsnz ve
srclerini yklersiniz. Yerleik ses iin CMOSunuzda etkinletirilmi olup olmadndan emin
olun.
Ses kartnn kurulumu temel blm ierir: fiziksel kurulum, aygt srcsnn kurulumu
ve konfigrasyon.
Fiziksel Kurulum
Fiziksel kurulum olduka kolaydr. Yerleik ses daha nce fiziksel olarak kurulmutur ve birok
ses kart PCI karttan alr. Fiziksel kurulumdaki asl aldatmaca hoparlrlerin, mikrofonun ve
dierlerinin nereye taklacadr. boyutlu ses aygtlarnn ok eitlilik gsteren fileri vardr
ve bu nedenle ses kartnzn dokmantasyonuna bakmay tercih edersiniz. Ancak burada
birka prensip vardr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 512

Tipik bir stereo veya 2.1 hoparlr sistemi tek bir fi kullanr. Bunun iin Speker veya Speaker
1 etiketli fie bakn.
boyutlu ses hoparlrleri ise tek bir dijital (S/PDIF) balant kullanrlar. Bu da genelde
subwoofer'dan ses kartna olur veya ayr kabloya ihtiyac vardr; biri ndeki iki hoparlr iin
Speaker 1 balayc, biri arkadaki ikisi iin Speaker 2 balayc ve ncs ise merkez kanal
ve subwoofer iin Speaker 3 balaycsna veya dijital/ses kna balanr.
Burada ses kart kurulumuna hzl bir bak attk. Herhangi bir PCI kartta olduu gibi, bir ses
kart iin yldz tornavida gereklidir ve elektronik g boalmn nleyecek ekipmanlara
ihtiyacnz vardr. Elbette ses kartnn kendisine, hoparlrlere ve eer eski bir sistem ise ses
kablolarnn kendisine, eer ses kaydetmek istiyorsanz bir de mikrofona ihtiyacnz vardr.
Ses kartnn montaj iin aadaki admlar izleyin:
Bilgisayar kapatn, prizden karn ve kasay an.
Ak bir PCI yuva bulun ve ses kartn buraya yerletirin. Kart iyice yerletirdiinize ve
sktnza emin olun.
Eer eski bir sistem kuruyorsanz, CD ses kablosunu optik srcnzn arkasna, dier
ucunu da ses kartnn CD ses portuna balayn. Birok ses kart ve birok ses balaycs
vardr; dikkat edin. Bu adm modern sistemlerde tarihe karmtr.
Srclerin Kurulumu
Ses kartn bir kez kurduktan sonra, sistemi balatn. Windows kartn srcn ykleyecektir.
Bu harici kartlara ve yerleik kartlara uygulanr. Ancak siz Windowsun yerleik srcsn

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 513
seebilir ya da ses kartyla birlikte gelen CD-ROM'dan srcy kurabilirsiniz. Dier kartlarda
olduu gibi her zaman kartla birlikte gelen srcy kurmak en iyisidir. Tm ses aygtlar
kullanm kolay otomatik yrtlen adm adm ilemi srdren ykleme CD-ROMlarna
sahiptir.

Eer piyasada bulabileceiniz USB ses kartlarndan birini altracaksanz, bu kez ykleme
ilemi tersinedir. Bu aytlar iin dier USB aygtlarnn tamamnda olduu gibi, aygt takmadan
nce srcsn kurun. Windows (zellikle de Windows XP ve Vista) bu USB ses kartlar iin
temel srclere sahiptir. Ancak iiniz ansa brakmayn ve nce srcy ykleyin!
Ses kartnz ve srcnz yklendikten sonra aygt yneticisinde ufak bir gezintiye kn ve
srcnn doru ekilde kurulduundan emin olun. Burada iki yada yolunuz vardr.
Srcy yklemek bir ses kart iin asla son adm deildir. Sizin son admnz ses kartnn
konfigrasyon programlarn kullanarak yaplandrmanz ve uygulamalar kullanarak test
etmenizdir. Birok ses kart zel yaplandrma programlar ve srcyle ayn CD-ROMda
bulunan birka ses uygulamasyla birlikte gelir. Bu ekstra programlara bir gz atn.
Ses Programlarnn Kurulumu
Daha nce de grdnz gibi bilgisayarnzda ses alabilecek programlara ihtiyacnz vardr;
Windows Media Player, Winamp veya benzer eyler. Fakat iki farkl snfta ses program
bilgisayarnza yerletirilmitir. Bunlar ses kartnz yaplandrmanz iin programlar ve ses
kartnzla gelen veya gelmemi olan zel uygulamalar.
Yaplandrma Uygulamalar
Her Windows bilgisayar iin en az bir tane nemli ses yaplandrma program iletim sistemine
ykl olarak gelir. Windows XPde denetim masasnda "Ses Efektleri ve Ses Aygtlar",
Windows 2000de "Sesler ve oklu Ortam". Ad ne olursa olsun, bu uygulamalar ayn ii
yaparlar; ses kartnz iin gerekli yaplandrmalar gerekletirirler. "Ses Efektleri ve Ses

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 514
Aygtlar" uygulamasnn be sekmesi vardr; Ses Ayar, Ses Efekti, Ses, nsan Sesi ve
Donanm.

"Ses Ayar" sekmesi en ilgi ekici olandr. Bu ksm Hoparlrler iin sesi ayarlar ve sahip
olduunuz hoparlr tipini semenizi salar. "Ses Efekti" sekmesi Windows olaylar iin
zelletirilmi sesler atamanz salar; rnein program balangcnda veya Windows
kapatldnda yrtlecek sesler gibi. "Ses" sekmesi ve "nsan Sesi" sekmesi neredeyse ayn
ii yapar; genel seslerin girii iin aygtlar belirtmenizi salar. Windows'a normal ses iin
mikrofon veya kulaklk seti kullanarak ses tanmlama bildirebilir.
"Donanm" sekmesi ok sk kullanlmaz, fakat ilgin bir zellii vardr. Sisteminizde ykl olan
tm ses ve video zcleri gstermektedir. ok yakn zamana kadar, sktrlm bir dosya
formatn yrtmek iin zcleri elle sisteme yklemeniz gerekmekteydi. Bugn birok ses
alcs otomatik olarak hangi dosyann hangi zcye ihtiyac olduunu tespit edip eer
tanmlanamayan bir zc ise internetten uygun zcy yklemektedir.
Tescilli Yaplandrma Uygulamalar

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 515
Birok ses kart Windows tarafndan desteklenmeyen zelliklerini yaplandrmak iin kendi
tescilli yazlmlarn yklerler. Bu zel yaplandrma uygulamalar, genel olarak "Ses Efektleri
ve Ses Aygtlar" uygulamasnda desteklenmeyen hoparlr ayarlar iin birlikte gelmektedir. Bu
yazlmlarn ilgin zelliklerinden biri, ses portuna taklan eyin zelliklerini tespit edebilmesi
ve sistemi kullanmna uygun ayarlamasdr. Dier bir deyile, neyi nereye taktnza gre
ayarlamay kendisi yapabilir! Yazlmlar ve ses kartlar bu zellie otomatik alglama
demektedir.

Ses kartnzla gelen program denemek iin biraz zaman ayrn, bu kartnzn hi bilmediiniz
zelliklerini renmenin en iyi yoludur.
Uygulamalarn Kurulumu
Baz ses kartlar, gstermelik olarak ses deneyiminizi gelitirmek iin bir veya birden fazla
uygulama yklemektedir. Bunlar yaplandrma programlar deildir. Bu programlar ses
dosyalarnz bestelenmi mzie dntrmenizi salar.
Ses Sorunlarnn Giderilmesi
Ses ile yaadnz sorun iki ekilde olabilir; biri olduka kolay ekilde onarlr dieri ise
onarlmas imknszdr. Bu blm ses problemlerini gruba ayrmaktadr. Donanm,
yaplandrma ve uygulama problemleri ve bu sorunlar gidermeniz iin baz fikirler verecektir.
Donanm Sorunlar
Donanm sorunlar, zellikle ses kartnz uzun sreden beri alyorsa en nadir karlalan ses
sorunlardr. Doru kurulmu ve yaplandrm ses kartlar neredeyse hi ses vermeyi
durdurmazlar.
Ses Dzeyi (Volume)

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 516
Ses kesildiinde ilk yaplmas gereken ey ses kontrolleridir. Grlk ayarlarn iki yerden
yaparsnz; yazlmdan ve hoparlrden. lk bakmanz gereken ey hoparlrn fie takl olup
olmadn kontrol etmektir. Eer hoparlrn gc yeterliyse, Windowsun ses ayarn an ve
ana ses ve dier seslerin ak olduundan emin olun.

Hoparlrler
Ses problemleri iin bakmanz gereken ikinci yer hoparlrlerdir. Hoparlrn ak olduundan
ve yeterince iyi g geldiinden emin olun. Daha sonra hoparlrlerin ses kartnn uygun
prizlerine takl olduundan emin olun. Eer bunlarn hepsi tamamsa, herhangi bir ses
programyla bir ses deneyin. Eer ses program alyor gibi grnyorsa belki programn
denkletiricisi vardr veya hoparlrleri ksm olabilirsiniz.
Yaplandrma Sorunlar
Yaplandrma hatalarnda ses kart fiziksel olarak iyidir. Ancak baz ayarlar uygun ekilde
yaplandrlmamtr. Src problemlerini de bu kategoriye alabiliriz. Bu hatalar genelde
ykleme srasnda gerekleir ancak bazen alan bir sistemde de gerekleebilir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 517

Kontrol etmeniz gereken ilk yer aygt yneticisidir. Eer srcnn bir sorunu varsa buradan
grebilirsiniz. Srcy yeniden yklemeyi deneyin. Eer srcde herhangi bir sorun
grnmyorsa, yeniden bir ses almay deneyin. Eer alc sesi alyormu gibi grnyorsa,
"Ses Efektleri ve Ses Aygtlar" uygulamasn taramaya balayn. Herhangi bir yaplandrmay
yanll yapmsnzdr; belki sisteminizi 5.1'e gre yaplandrdnz ancak stereonuz vardr
veya varsaylan ses k baka bir aygttadr. Zamannz ayrrsanz yaplandrma hatalar her
zaman kendini gsterecektir.
Uygulama Sorunlar
Uygulama sorunlar her zaman onarlmas en zor ve zahmetli sorunlardr. lk olarak, hata
mesajna baknz. Eer bir hata kodu varsa, onu not edin ve programn destek sayfasna
bavurun. Eer bir hata yazs varsa anlsnz; destek sayfasndan bakarak onarabilirsiniz.
Elbette, yerleik yardmn baz desteinin olmasn umarsnz, fakat yardm sistemleri
gerekten sorunu zmede biraz hafif kalrlar. Her zaman ses uygulamalarn da sulamayn.
Hatrlayn ki ses dosyas da bozulmu olabilir. Birok ses alclar her zaman olmasa da belirgin
bir hata mesaj verir. Ayn ses dosyasn farkl bir uygulama kullanarak almay deneyin. Son
olarak iyi bir yntem uygulamay yeniden kurmaktr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 518

Ses Kart Performans Testi
Ses kartlar, youn iler srasnda (rnein oyunlar) sistem kaynaklarnn byk blmn
isteyebilir; zellikle de CPU zamann. Byle durumlarda birok teknisyen dorudan ekran
kartn veya ekran kart srcsn sular. Ses kartnn byle bir soruna neden olabileceini
fark etmezler.
Son yaplan kullanc testlerinde yerleik seslerde; rnein ses kartnn en yksek kullanmnda
CPUnun yzde 30 olduunu gstermektedir. Yzde otuz mu? Pentium III sistemlerin oyun
oynarken neden kilitlenip kald imdi anlalyor. Half-Life 2 veya DOOM 3 oynamay unutun.

iXBT.com/Digit-Life grubu ses kartn test etmek iin mkemmel bir ara yapmlar. Bu sizin
ses kartnz analiz etmenize yardmc olacaktr. Sistemi ciddi testlere tabi tutmaktadr; 3D
pozisyonel seste ve ses ilemcisinde herhangi bir ey aa km m, tmleik veya harici
kartlarn kaynak kullanmna herhangi bir sorun yaratyor mu?

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 519
Tanabilir Bilgisayarlar
Tanabilir Biliim Cihazlar
Bazen ofisteki masanzdan uzakta almanz gerekebilir. Yaknnzdaki alma arkadalarnz
sizi rahatsz edebilir veya baka bir birimde toplantnz olabilir. Bu gibi durumlarda iinizi
yapabilmeniz iin dokmanlarnza ulaabilmeye, eposta ve internet eriimlerine ihtiya
duyarsanz. Tm bunlar gerekletirebilmeniz iin yannzda bu uygulamalar destekleyen
tanabilir bir biliim cihaznn olmas gerekir.

Tanabilir biliim cihazlar, ihtiya duyduunuz uygulamalara mobil olarak erime imkn
vererek, farkl ortamlarda olsanz dahi iinizi yapabilmenizi salamaktadr. Baz Windows XP
iletim sistemli tanabilir bilgisayarlar masanzda yaptnz tm uygulamalar uzakta
olduunuz zamanda yapabilmenize imkan verir. Bunun yannda kk boyuttaki tanabilir
bilgisayarlarla randevularnz kontrol edebilir, adres defterinize bakabilir ve kk aptaki
oyunlar bile oynayabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 520

Tanabilir biliim cihazlar belirli ortak zellikleri sahiptirler. rnein bu cihazlarda monitr
olarak 2" ten 20" e kadar deien boyutlarda LCD ekranlar kullanlr. Tanabilir cihazlar basit
bir bip sesinden yksek kaliteli mzie kadar farkl kalitede ses k verebilirler. Bu cihazlar
elektrik kayna olarak doru akm depolayan bataryalar kullanrlar. Farkl teknolojilere sahip
bataryalarn alma sreleri ve kullanm mrlerine gre fiyatlar deimektedir. Tanabilir

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 521
cihazlar ekran, ses ve batarya zellikleri dnda d grnleri, boyutlar ve kullanm
amalar ile de n plana karlar.
Dizst Bilgisayarlar
Dizst bilgisayarlar, boyutlarna gre farkl fiyatlarda gelirler. Bir dizst bilgisayarn fiyatn
belirleyen en nemli unsur LCD ekrandr. Dizst bilgisayarlarn ou 12" ile 17" arasndaki
ekranlara sahipken 20" zeri ekranlara sahip dizst bilgisayarlar da vardr.

Gnmzde ekranlar boyut olarak gittike byrken bununla birlikte en boy oran artan
ekranlar dierlerine gre daha fazla oranda kullanlmaya balanmtr. Ekran reticilerinin
ou, 4:3 en boy oranna sahip ekranlarn yerine daha geni formattaki ekranlar retmeye
ynelmilerdir. En boy oran ekrann geniliinin boyuna olan orandr. Ekrann znrlne
gre geni ekranlar 10:6, 16:9, 16:9.5 ya da 16:10 gibi en boy oranlarna sahip olabilirler.
16:9 en boy oran geni ekranlardaki filmler iin standart iken, 16:10 en boy oran 17" LCD
ekranlar iin standarttr. Dizst bilgisayarlar XGA, WXGA, WSXGA gibi ksaltmalarla ifade

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 522
edilen farkl znrlkleri desteklerler. Baz ksaltmalarn nnde yer alan W (Wide) harfi
geni ekran anlamna gelir. Aadaki tabloda dizst bilgisayarlarda desteklenen
znrlkler bulunmaktadr.

Ekran znrlkleri
Mod znrlk Aklama
XGA 1024x768 eXtended Graphics Array
SXGA 1280x1024 Super eXtended Graphics Array
SXGA+ 1400x1050 Super eXtended Graphics Array Plusrray
WSXGA+ 1680x1050 Widescreen SXGA Plus
UXGA 1600x1200 Ultra eXtended Graphics Array
WUXGA 1920x1200 Widescreen UXGA
Dizst bilgisayar ekranlar mat (matte) ve parlak (high gloss) olmak zere iki eit yzeye
sahip olabilirler. Mat yzeyler renk zenginliine sahip olmalarna karn yansmaya sebebiyet
vermektedirler. Buna ramen yllarca endstri standard olarak benimsenmilerdir.
Gnmzdeki ekranlar daha geni gr asna ve dk tepki sresine sahiptirler. Mat
yzeye sahip ekranlarn en nemli eksiklii parlak ktan etkilenmeleridir. Dolaysyla
gnnn olduu bir yerde mat yzeyli dizst bilgisayarlarn kullanlmas neredeyse
imknsz hale gelmektedir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 523

reticiler, parlak ekranl dizst bilgisayarlar 2006 ylnda piyasaya srmeye baladlar.
imdilerde birok bilgisayar merkezinin raflarnda parlak ekranl dizst bilgisayarlara
rastlayabilirsiniz. Parlak ekranlar mat ekranlara gre daha keskin kontrast, zengin renk ve
geni gr as salamaktadrlar. Parlak yzey kaplamalar iin her bir retici firma farkl bir
teknoloji ismi kullanmaktadr. Dell, Acer ve HP gibi reticilerin teknolojileri iin srasyla
TrueLife, CrystalBrite ve BrightView gibi ifadeler piyasada yer almaktadrlar. Parlak ekranlarn
olumsuz yn yaknnda bulunan nesnelerden yansma toplamalardr. Dolaysyla gn nn
olduu yerlerde alrken yansmalarn artmasndan sknt duyabilirsiniz.
Tipik bir dizst bilgisayar tek bana, masast bir bilgisayarn sunduu tm fonksiyonlar
sunarak onlarn yerini almaya balamtr. Dizsti bilgisayarlar gnmz modern
bilgisayarlarnn sahip olduu hzl bir ilemciyi, fazlaca RAM ve sabit disk kapasitesini, CD-RW
ve DVD srclerini ve yksek kalitede ses sistemi ile birlikte alan bir Windows XP gibi
zellikleri destekleyebilmektedir.
Dizst bilgisayarlar masast bilgisayarlarn yerini alrken, gittike performanslarnn artmas
yada bataryalarnn daha uzun alma sresi salamalar onlarn arlklarn arttrmaz.
Dizst bilgisayarlarda nceleri giri birimi olarak mouse gibi balanan trackball (iztopu) ad
verilen ve kasann kenarna konomlandrlm bir aygt kullanlrd. Bu aygt dier baz
modellerde klavyenin ntarafnda ve kasann kenarnda kullancya yakn bir yerde ya da
ekrann kenarna en yakn olan yerde bulunmaktayd.
Sonradan Trackball teknolojisinin yerine IBMin klavye ortasna yerletirilmi silgi ucu
byklndeki TrackPoint (imle denetim aygt) aygt, dizst bilgisayar piyasasnda geni
yank uyandrd. TrackPoint, parmanz "home" yazma pozisyonundan kaldrmadan dier

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 524
parmanzla imleci istediiniz yne hareket ettirmeniz salar. aret parmanz kullanarak
joystii itebilir, boluk tuunun altndaki sa ve sol tklama butonlarn tklayabilirsiniz. Bu
eit iaret cihaz dier reticiler tarafndan lisanslanarak gnmzdeki dizst bilgisayarlarda
kullanlmaya devam edilmitir.

Gnmzdeki dizst bilgisayarlarn ounda iaret cihaz olarak klavyenin nnde
dokunmaya duyarl olan Touchpad kullanlmaktadr. Touchpad zerinde parmanz
gezdirdiinizde imlecinde parmanzn dorultusunda hareket ettiini, yzeye hafife bir veya
iki defa vurduunuzda srasyla tek ve ift tklama ilemlerini gerekletirdiinizi greceksiniz.
Ayrca tklama iin Touchpadin altndaki tklama butonlarn da kullanabilirsiniz. Bir ok kii
birka dakikalk pratikten sonra toucpad kullanmna aina olabilir. nceki iaret cihazlarna
gre Touchpad'in avantaj hareket eden parann bulunmamasdr. Bu, anmay en aza
indirerek dizzst bilgisayarn kullanm mrn arttrmaktadr. Baz dizst bilgisayarlarda
hem touchpad hemde trackpoint bulunmakta olup seim kullancya braklmaktadr.
Baz dizst bilgisayarlar, tam olarak masastnn yerine tutmasa da onun baz zelliklerini
masanzn dnda kullanabilmenizi salarlar. Gnmzde ortalama zellikler olarak 13.3" LCD
ekran, 1GB RAM, 2GHz ilemci, 120 GB hard disk ve be saat alma sresi salayan
bataryaya sahip bilgisayarlar kullanlmaktadr. Bunlarn yannda kk boyuttaki
hoparlrlerden mzik dinleyebilirsiniz. Half life gibi oyunlar oynayamasanz da kk boyutta
oyun destei de bulabilirsiniz.
Bu bilgisayarlar ofis ierisinde hareketli olmanz salarlar. rnein rol yazarken durmak
istemezsiniz. Yada ofisinizden ayrlp kahve imek iin sevdiiniz bir kafeye gitmek
isteyebilirsiniz. Kahvenizi ierken ayn zamanda iinizi de yapmak isteyebilirsiniz. Bu gibi
durumlarda 15" veya 17" byklndeki dev gibi dizst bilgisayarlarn yerine, iyi derecede
kelime ileme kapasitesi ve kablosuz balant ile internette gezinebilme yetenei olan daha
basit tanabilir bilgisayarlar bizim iin yeterli olacaktr. 12" veya 13.3" ekran boyutuna sahip
hzl ilemcisi ve yeteri kadar RAMi olan bir bilgisayar iinizi grecektir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 525
PDA'lar
PDA, yani "Kiisel Saysal Yardmc"lar, planlarnza ve yapacanz ilerlere ait zaman
izelgenizi oluturup daha iyi ve verimli bir gn geirmenizi salayacaktr. Palm, Sony,
Toshiba, HP, Asus, Dell ve Microsoft, zerinde adres defteri, kiisel notlar, toplant izelgesi ve
bunlarn dnda farkl bilgilerin bulunduu tanabilir cihazlar retmektedirler.
Btn modern PDA'larda, ksa notlar alma, alveri listesi oluturma, masraf raporlarn
grme ve resim formatnda grnt gsterebilme gibi uygulamalar gerekletiren ilemciler
bulunmaktadr.

PDAlar Windows XP yada 98 gibi iletim sistemlerini kullanamazlar. Onlar iin zel olarak
tasarlanm Windows CE, PocketPC, Palm OS ve Linux gibi iletim sistemleri vardr. Bu iletim
sistemlerinde bulunan grafik kullanc ara yz ile kullanclar bilgisayarn ekranna dokunarak
gerekli uygulamalar altrabilirler.
Gnmz PDAlarnn ounda, mouse birimi deitirilmi ve elyazs tanma zellii ile
birletirilerek kalem tabanl ilemleri gerekletiren stylus (takalem) ad verilen kaleme
benzer bir aygt haline getirilmitir. Stylus' kullanlarak ekrandan giri yaplmaktadr. rnein
bir uygulamay balatmak iin Stylusu yuvasndan karp ekran zerindeki ilgili ikona
dokunmanz yeterlidir.
HotSync
PDAlar, mterinizin adres ve telefon bilgilerini hzlca ekleyebilme, bir sonraki toplantnza
gitmeden nce gnlk planlarnz kontrol edebilme, takvim izelgenizde meydana gelecek
beklenmedik deiiklikleri gncelleyebilme gibi salad kolaylklarla, zellikle i hayatnda
tercih edilecek en nemli rehber aralardan biridir. En nemlisi de PDAnzda yaptnz
deiiklikleri otomatik olarak masast bilgisayarnza aktarabilmenizidir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 526

PDAnz masast bilgisayarnzla senkronize edilerek, temel bilgilerin masast bilgisayarnza
aktarlmas salanr. PDAlar arj edilmeleri iin zel tasarlanm aparatlaryla birlikte gelirler.
Bu aparatlarda masast bilgisayarnzla balanty salayacak USB portlar da bulunur. zel
bir yazlm kullanlarak iki bilgisayar arasndaki bilgi senkronizasyonu salanr.
Beaming
PDAlar, aralarnda bilgi transferini salamak amacyla InfraRed protokol kullanabilir. Her iki
PDAda da bulunan InfraRed portu kullanlarak PDAlar arasnda gerekletirilen bilgi
transferine beaming denir. PDAnzda tadnz iiniz ile ilgili bilgileri ya da kiisel bir resmi
beaming ilemi ile yaknnzda bulunan baka kullanclara gnderebilirsiniz. Basite beaming
ilemi alan listeden gndereceiniz dosyay seip menuden beam yada beaming butonuna
basarak gerekletirilir.
InfraRed protokolu ksa mesafelerde etkili olduu iin transfer ilemi srasnda alcya yakn
olmanz gerekmektedir. Transfer ilemi u ekilde gerekleir. ncelikle PDAnz yaknnzdaki
alc PDAy bulmaya alr. Alc PDA zerinde, kullancdan gelen dosyay kabul etmesi iin
izin isteyen bir mesaj belirir. Transfer ilemi baladktan sonra ilem bitinceye kadar bir sre
olduunuz yerde beklemeniz gerekebilir.
PDA Memory (Bellek)
PDAlarn bir ounda dahili olarak 1MB ROM bulunurken ek bellek kartlar kullanlarak bu
miktar arttrlabilir. Piyasa da olduka fazla eitte bellek kart bulunmasna ramen SD bellek
kartlar ek hafzalar arasnda en ok kullanlanlardr. SD kartlar; SD, Mini SD ve Micro SD
olmak zere farkl fiziksel boyutlarda gelirler. Dolaysyla her bir kart boyutlarna uygun
yuvalara taklmak zorundadr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 527

Bunlardan baka oka kullanlan kart eitleri arasnda Compact Flash ve Sony Memory Stick
gsterilebilir. Btn bellek kartlarn dndmzde bellek kapasiteleri asnda 128 MB'dan
16 GB bellek deerine kadar bellek miktarna sahip kartlar bulunmaktadr.
Tablet Bilgisayarlar
Tablet bilgisayarlar, PDAlardaki elyazs tanma zellii ile geleneksel tanabilir bilgisayarlarn
zelliklerini birletiren, profesyonel kullanclarn ihtiyalarn karlayabilen nitelikteki
tanabilir bilgisayarlardr.
letim sistemi olarak, normal bilgisayarlardaki iletim sistemiyle benzer zelliklere sahip olan
Windows XP tablet bilgisayar srm kullanlmaktadr. Tablet bilgisayarlarda mouse ve klavye
yerine, (yada onlara ek olarak) dokunmatik ekran bulunur. Stylus ad verilen zel bir kalemle
ekran zerine yazabilir yada ikonlara tklayarak uygulamalar balatabilirsiniz.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 528
Tablet bilgisayarlarn ekranlar PDAlardaki gibi basnca duyarl olmad iin ekran zerinde
herhangi birey yazmak istediinizde stylus kullanarak yazmalsnz. Tablet bilgisayarlarlar
"Convertibles" ve "Slates" olmak zere iki ekilde gelirler. Convertibles olanlarda ekran,
klavye zerine katlanabilmektedir. Slates olanlarda ise klavye harici olarak taklmaktadr.

Uygulamalarda stylus, tablet seimi yapmadan, mouse gibi ikonlar semenizi ya da sa tkla,
ift tkla gibi ilemlerin yaplmasn salar. Tablet bilgisayarda yaz yazmak iin sanal klavye
yazlm, zel olarak yaplm yazma ara yz yada konutuunuzu yazya eviren yazlmlar
kullanlr. Bir sre pratik yaptktan sonra, ekran zerine elyaznz kullanarak yazdnz metni
bilgisayarn doru bir ekilde evirdiini greceksiniz. Fakat hzlca yazlmas gereken uzun
dokmanlar iin klavye tercih edilmesi faydal olur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 529

Tablet Bilgisayarlar skk ortamlarda yada yrmek zorunda olduunuz durumlarda kullanm
kolayl salar. rnein fabrika iinde yrrken bir elinizde bilgisayar dieri ile de yaz
yazmaya alan bir kullanc, tablet bilgisayarlarn nemini kefedecektir. Bu gibi durumlarda
klavye yerine stylus kullanlmas kullanm verimliliini arttran nemli bir unsurdur. erisinde
menu butonlar ve alr listeler bulunan kontrol programlar ile stylus sizin iin vazgeilmez bir
giri birimi olacaktr.
Microsoft, yazlm gelitiricilerini "digital ink" zelliini kullanmalar ynnde tevik etmektedir.
Bu zellik girilen elyazsnn direk olarak uygulamalar tarafndan herhangi baka bir formata
evrilmeden anlalabilmesini salamaktadr. Windows tabanl tablet bilgisayarlarla gelen
Microsoft Journal yazlm, kat zerine aktardnz dncelerinizi ayn ekilde ekran zerine
aktarma olana sunmaktadr. Microsoft Office ve benzeri uygulamalar dkmanlara, ekran
zerinden ek aklamalar ekleme imkan vermektedir. rnein uakta olduunuzu dnn,
elinizde bulunan Microsoft Word dkmann incelerken gerekli yorumlarnz dkmann uygun
yerlerine ekleyebilirsiniz.
Tablet bilgisayarlarn sahip olduu zelliklerden faydalanmak adna birok nc parti
uygulamalar gelitirilmitir. zellikle hukuk ve tp alannda bu uygulamalardan
faydalanlmaktadr. rnek olarak "InkyBoard", dinleyici olduunuz durumlarda notlarnz
kolayca almanza ve gerektiinde kaydetmenize veya silmenize olanak salayan bedava
yazlmlardan biridir.
Performans Arttrm
Gnmz tanabilir bilgisayarlarnn yetenekleri farkl yollarla arttrabilir. Dahili ve harici
olarak genileyen veri yollar kullanlarak tarayc veya yazc gibi birimler bilgisayara

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 530
balanabilir. Basite bir kart entegre edilmesiyle kablosuz a balantsnn sunmu olduu tm
imkanlardan faydalanabilirsiniz.
Artk modern dizst bilgisayarlar modler olarak kart deiebilirlik destei vermektedir.
Birok kullanc iyiletirme amacyla ilk olarak RAM arttrm yapmak isterler. Ardndan sabit
disk src boyutu arttrlabilinir. Devam eden srete uygun elektriksel ve mekaniksel
artlar salayacak ekilde ilemci, ekran kart, ses kart, gibi modler kartlar daha iyi
performans gsterenler ile deitirilebilir.

Dizst bilgisayarlardaki performans arttrm ile ilgili olarak drt farkl alandaki teknolojileri
inceleyelim; bilgisayar kartlar (PC cards), tek ve ok fonksiyonlu (single and multiple
function) genileme veriyollar ve modler bileenler (modular components).
PCMCIA (Personal Computer Memory Card International Association) bilgisayar kartlar olarak
adlandrlan genileme kartlar ile ilgili standartlar belirleyen bir kurulutur. Kredi kart
byklndeki bu kartlar tanabilir bilgisayarlarn fonksiyonlarn ve performanslarn
artrmada kullanlrlar.
PC kartlar gnmz mobil bilgisayarlarnda sabit disk srcs olarak da kullanlabilirler.
Kullanm kolayl ve ucuz olmalar oka tercih edilmelerini salamaktadr.
Tanabilir bilgisayarlarda bir ya da iki adet PC kart yuvas bulunur. PC kartlar genelde bir
fonksiyonu gerekletirirken, SD (Secure Digital) ve CF (Compact Flash) kart okuyucusu
tarznda ayr olaca gibi, ayn anda birden fazla fonksiyonu da gerekletirebilen PC kartlar
vardr. PC kartlar istediiniz anda takp karmanz destekleyecek ekilde tasarlanmtr.
Dolaysyla bilgisayarnz kapatp amaya gerek yoktur.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 531
PCMCIA organizasyonu, PC kartlarn paralel veya seri veriyoluna sahip olacak ekilde
dzenlemitir. Farkl fiziksel boyutlarla birlikte PC kartlarnn, yukardaki iki veriyolu iin ayr
versiyonlar bulunmaktadr.
Paralel PC Kartlar
Paralel PC kartlar 16 bit ve Cardbus olarak iki eit olmann yannda fiziksel boyut olarakta
Type I, Type II ve Type III eklinde ayrlrlar. 5V'da alan 16 bitlik PC kartlar modem/a
kombinasyonu olarak iki farkl fonksiyona gerekletirebilir. 3.3V'da alan 32 bitlik Cardbus,
tek bir kart da sekiz farkl fonksiyonu destekleyebilir. Normal PC kartlar Cardbus yuvalarna
taklabilirken Cardbuslar normal PC kart yuvalarna taklamazlar.

TypeI, TypeII ve TypeIII, PC kartnn kalnlna gre deimektedir. TypeI en ince, Type III
ise en kaln PC kartn temsil etmektedir. Btn PC kartlar 68 pinli standart arayz
kullandklar iin birbirlerinin yuvalarna kolaylkla taklabilirler. En ok kullanlan PC kart tipi
TypeII dir. Bu yzden dizst bilgisayarlarda iki adet TypeII yuvasna sahiptir. Bir TypeI ve
TypeII iin dieri ise TypeIII iin kullanlmaktadr. Aada PC kartlarn tiplerine gre zellikleri
ve kullanmlar hakknda bilgi veren listeye bakabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 532

PC Kartlar
Tip Uzunluk Genilik Kalnlk Kullanm
TypeI 85.6mm 54mm 3.3mm Flash Bellek
TypeII 85.6mm 54mm 5mm Modem/NIC
TypeIII 85.6mm 54mm 10.5mm Sabit disk
ExpressCard
ExpressCard, dizst bilgisayarlarn yeni kanlarnda kullanlmaya balanm olup PC kartlarn
seri veriyoluna sahip versiyonlardr. Normal PC kartlardan daha iyi performansa sahip
olmalarna karn aralarnda uyumluluk yoktur. Dolaysyla dizst bilgisayarnzdaki
ExpressCard yuvasna normal PC kart taklamaz. PC kartlar dizst bilgisayarlarda olduka
uzun bir sreden beri kullanlmalarna ramen yerlerini Expresscardlara brakmaya
balamlardr.
ExpressCardlar 54mm ve 34mm olmak zereiki farkl genilikte gelmektedir. Uzunluk ve
kalnlk deerleri srasyla 75mm ve 5mmdir. Bu deerlerle daha nceki PC kartlarndan daha
ksa olup kalnlklar TypeII tipi PC kartlaryla ayndr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 533
ExpressCardlar, yksel hzl USB 2.0 yada PCI Expres veriyolu balantsn kullanrlar. yksel
hzl USB 480 Mbps, PCI Express ise 2.5 Gbps hznda veri tansferi gerekletirir. Farkl PC
kartlar iin veri iletiim hzlar aadaki gibidir.
PC Kartlar Transfer Hz
Standart Teorik Hz
16-bit PC Kart 160 Mbps
CardBus (PCI Bus) 1056 Mbps
ExpressCard (USB 2.0) 480 Mbps
ExpressCard (PCI Bus) 2.5 Gbps
PC kartlar iin Yazlm Destei
PCMCIA organizasyonu, PC kartlar iin iki seviyede src yazlm tanmlamtr. lk seviye
"Socket Services" olarak adlandrlmakta olup PC kartn sokete takldnda yada soketten
karldnda alglanp gerekli giri/k ayarlarn yapar. kinci seviye olan "Card Services" ise
taklan kartn gerekletirecei fonksiyonlar anlayarak kartn alabilmesi iin gerekli
srcleri salar.
Gnmz dizst bilgisayarlarnda "Soket Services" ilemi sistem BIOSu tarafndan kontrol
edilmektedir. Windows tm "Card Services" ilemlerini daha nceden yklemi olduu src
yazlmlarn kullanarak gerekletirir. Yalnz baz PC kartlar kendi "Card Services" srcleri
ile geldikleri iin src yazlmlar yklenmeden almalar beklenmemelidir.
Kstl Fonksiyon Portlar
Btn dizst bilgisayarlarda ve birok PDAda, harici monitr iin VGA k ve klavye ya da
mouse iin PS/2 girii gibi birka adet tek fonksiyonlu portlar bulunur. Masast
bilgisayarlarda klavye iin ayr mouse iin ayr PS/2 portu kullanlrken, dizst bilgisayarlarda
PS/2 portu hem klavye hem de mouse gibi iaret aygtlarn destekler. PDAlar dahil olmak
zere birok tanabilir bilgisayarda hoparlr k ile ses ve mikrofon girileri bulunur. Son
olarak gnmzde enok tercih edilen tanabilir bilgisayarlarn ounda a destei iin dahili
a arayz kart bulunmaktadr.
Dizst bilgisayarlar iin yukarda bahsettiimiz portlar masast bilgisayarlarda olduu gibi
almaktadrlar. letim sisteminizde gerekli srcler ykl olduktan sonra istediiniz aygt
uygun porta takp sistemi yeniden balattnzda aygtnzn alr olduunu greceksiniz.
Yalnz ekran portu iin ekstra efor sarf etmeniz gerekebilir.
Birok dizst bilgisayar, arka tarafta bulunan analog VGA yada dijital DVI k ile ikinci bir
monitr destekleyebilirler. Harici bir monitrle Windows masastnz dizst LCD ekrana,
harici monitre yada ayn anda her ikisine verebilirsiniz. Bu farkl seenei
destekleyemeyen dizst bilgisayarlar da vardr. Tanabilir bilgisayarlarn ounda FN olarak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 534
ksaltlm fonksiyon tuu bulunur. Klavye zerinde baz tular vardr ki fonksiyon tuu ile
birlikte basldklarnda gndermeleri gereken komuttan farkl bir komut gnderirler. Yani
fonksiyon tuu onlara baka grev yklemi olur. rnein F5 tuuna FN fonksiyon tuu ile
birlikte basldnda ikincil monitrn aktif edilmesini salanabilir.
Genel Amal Portlar
Bazen dizst bilgisayarlar istediiniz donanm birimleriyle gelmeyebilirler. Gnmz
bilgisayarlarnda evre birimlerini harici olarak balayabilmek iin USB portlar, PS/2 ve RS232
seri port gibi nceden beri gelen portlar yer almaktadr. Eer anlysanz bilgisayarnzda,
dijital video kameranz takabilmenizi salayacak FireWire portu olabilir. Ayrca "docking
station" yada "port replicator"nz varsa evre birimlerinize ait kablolar her defasnda
takmanza gerek kalmayacaktr.
USB ve FireWire
USB ve FireWire kklerini masast bilgisayarlardan alarak gnmz tanabilir
bilgisayarlarnda da ska kullanlmaya balanan iki farkl iletiim teknolojisidir. Her iki iletiim
ekli de bilgisayar alrken balant kablosunun taklmasnn ardndan iletiimin
gereklemesini desteklemektedir. Yani arabirim takldktan sonra sistemin yeniden
balatlmasna gerek yoktur. Tanabilir bilgisayarlar, masast bilgisayarlar gibi fazlaca dahili
geniletme portlarna sahip deildir. USB ve FireWire bu kst ortadan kaldrarak evre
birimlerin kullanlabilmesini salamak adna en ok kullanlan portlardr.
Port Replicator (Port oaltclar)
Port oaltclar kendisine USB, paralel, seri, PS/2 ve a portlar ile bal evre birimlerini tek
bir USB portu zerinden tanabilir bilgisayara balamanz salar. Yani port oaltclar,
kullandnz yazc, tarayc, harici monitr veya klavye gibi evre birimlerini her defasnda
ayr ayr bilgisayarnzn portlarna balamak yerine tm evre birimlerini port oaltcya girip
oaltcnn knda bilgisayarnzn USB portuna balamanz salayarak i yknz
azaltacaklardr. Port oaltclar daha ok ev yada ofislerde sabit olarak kullanlan aygtlara
bal olarak kullanlrlar.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 535

Docking Station
Docking station, port oaltclara benzemeklle birlikte tek ve ok fonksiyonlu portlara sahiptir.
Ek olarak PC kart yuvas ve DVD srcs gibi ekstra balantlar bulunur. Bir ok dizst
bilgisayar iin docking station bulabilirsiniz.

Modler Dizst Bilgisayar ve Deiebilir Bileenler
reticiler nceleri dizst bilgisayardaki tm birimleri tek bir kart zerinde tasarlamaktaydlar.
Tm birimlerin tek bir kart zerinde olmas retim kolayl salarken son kullancnn
performans arttrmasna engel olmaktayd. Bu kst gidermek ve performans arttrm
yapabilmek amacyla kart zerindeki birimler deiebilir modl haline getirildi. Bu sayede

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 536
gnmzde RAM, ekran kart, harddisk ilemci ve optik src gibi birimler fazla para
harcamadan kolayca deitirilebilmektedir.
RAM
Dizst bilgisayarlar genellikle dk RAM miktar ile gelirler. Dolaysyla performans arttrmak
iin yaplacak ilk i RAM eklemek olacaktr. Ekonomik dizst bilgisayarlarda, Windows XP
Home Edition ile birlikte, kullancy yapabilecekleri asndan snrlayan 512MBlk RAM miktar
bulunur. Genelde iletim sistemleri sistemdeki RAM miktarnn yarsn kendi balarna
kullanrlar.
Dizst bilgisayarnzn eklemek istediiniz RAM miktarn desteklemesi gerekir. Dizst
bilgisayarlar iin drt farkl RAM tipi bulunmaktadr. nceleri 72 veya 144 pinli SDRAM
teknolojisine sahip SO-DIMM paket tipindeki RMA kullanlrken, gnmzde 200 pinli DDR ve
DDR2 teknolojisine sahip SO-DIMM veya "Micro SO-DIMM" paket tipindeki RMAler de
kullanlmaktadr.
RMA Ekleme yada Deitirme
RMA ekleme ilemi iki admda gerekletirilir. lk olarak sisteminiz iin uygun RMAi bulun.
Eski dizst bilgisayarlara RMA eklemek istediinizde Sony, Dell ve ya HP gibi reticilerle
irtibata geip gerekli RAM ihtiyacnz direk olarak onlardan istemeniz gerekmekteydi. Yakn
zamandan itibaren birok retici standart RMAler kullanmaya baladlar. reticiden gelen
kullanc klavuzunda sistem iin gerekli RAM bilgilerini bulabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 537

kinci adm edindiiniz RAMin bilgisayara taklmasdr. ncelikle ince ulu bir tornavida
yardmyla bilgisayarn altndaki kapa an. Kapa atnzda iki adet RAM yuvas (slot)
greceksiniz. Bo yuvaya RAM takacaksanz, RMA paketinin n ksmn yuvann balang
ksmna oturtup aa doru bastrn. Eer RAM takacanz yuva doluysa, ncelikle yuvann
kenarndaki entiklere basarak takl RAMi kartn.
Bellek Paylam
Baz dizst bilgisayarlar bellek paylamn destekler. Bellek paylamndan kastedilen sistem
belleinin bir ksmnn ekran kart tarafndan kullanlmasdr. Bu ekilde ekran kart zerindeki
RMA miktarndan tasarruf edilmi olur. Sistemden 192 MB'lk bellek kullanan 64 MB'lk ekran
kart, 256 MB'lk bellek miktarna sahip ekran kartna denktir.
Fazlaca RAMa sahip ekran kartlar yerine paylaml ekran kart kullanmann en byk
avantaj ucuza gelmeleridir. Fakat sistem belleinden kulland iin dier uygulamalarnz iin
kalan bellek miktar azalacaktr. Ekran kart iin ayrlan RAM miktar grafik ilemcisi tarafndan
kontrol edildii iin ana ilemcinin bu RAM miktar zerinde herhangi bir etkisi olamaz. Yani
grafik ilemcisinin kullanmad durumlarda video iin ayrlm bellei, ana ilemci kullanr
ifadesi yanltr. Bu konuda TurboCache(NVIDIA) ve HyperMemory (ATI) teknolojileri
gelitirilmitir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 538
Baz sistemler grafik iin istediiniz bellek miktarn ayrmanza imkn verirken bazlar da
belirli bir bellek miktarn ap kapatmanza imkn verir. Bu konuda bellek paylamn
destekleyen sistemlerde BIOS'daki "CMOS Settings" ksmndan gerekli ayarlar yapabilirsiniz.
1 GB RAM'iniz olduunu bildiiniz halde sistemde 924 MB grnyorsa tela etmeyin. nk
ekran kart iin ayrlan miktar iletim sistemine rapor edilmemektedir.
Bellek paylam olan bir dizst bilgisayara RAM ekleme sistem performansn arttrr. RAM
art ayn zamanda grafik performansn da arttracaktr. Aslnda gerek bu deildir. RAM
miktarnn artmas iletim sistemi ve ilemcinin alabilmeleri iin daha fazla RAM kayna
salad iin genel olarak sistem performansn arttrr. Baz dizst bilgisayarlarda ekran
performansnn arttrabilirsiniz fakat bu CMOS ayarlar deitirerek gerekletirilir. Eer
varsaylan paylam bellei maksimum deilse, sistem RAMinin arttrlmas ile birlikte grafik
iin ayrlan RMA miktarnn arttrlmas grafik performansn arttracaktr.
Sabit Disk
2.5" lik ATA srcleri, gnmz dizst bilgisayarlarnda olmazsa olmaz haline gelmitir.
Normal ATA srclerinden kk olmalarna ramen benzer zellik ve konfigrasyonu
kullanrlar. Bu kk boyuttaki srcler 3.5" lik srclere gre daha az hafzaya sahiptirler.
u anda 2.5" lik bir src 250 GB hafzaya sahipken 3.5" lik bir src 1 TB hafzaya
sahiptir. Baz reticiler srcy seilen kablo tipi zelliklerine gre ayarlamanz isteyebilir.
Bunun dnda 2.5" ile 3.5" srcler arasnda herhangi bir fark bulunmamaktadr.
Modler lemciler
AMD ve Intel dizst bilgisayarlar iin hem az snan hemde az g harcayan ilemciler
yapmaktadr. Artk herkes bilgisayarndaki mevcut ilemciyi yenisiyle deitirip daha iyi
performans alacann farkna varmaktadr. Yalnz bunu yaparken reticinin belirtmi olduu
uyarlara dikkat edilmesi gerekir. Aklnzdan karmamanz gereken dier bir hususta ilemciyi
deitirebilmek iin makinenizi btnyle skmenizin gerekmesidir. Bu ilem tecrbeli kiiler
iin bile zorlayc ve riskli bir itir. Dolaysyla ilemcinizi deitirmek istediinizde tecrbeli
kiilerden yardm almalsnz.
Ekran Kartlar
Baz ekran kart reticileri dizst bilgisayarlar iin modler ekran kart yapmaktadrlar. Farkl
dizst bilgisayarlar desteleyebilecek geerli bir standart olmad iin ekran kart deiiklii
iin reticinin ilgili blmnden destek almanz sizin iin faydal olacaktr. Modler ekran
kartlar dier birimler arasnda en az standardizasyona sahip aygtlardr. Ancak
standardizasyon gerekletiinde kullanclarn gerekli deiiklii kendileri yapmalar
salanabilir.
Modler Srcler
reticiler dizst bilgisayarlarn daha fonksiyonel olmas amacyla rettikleri bilgisayarlara
modler srcler koymaktadrlar. CD-ROM, DVD-ROM, CD-R/RW ve CD-RW/DVD-ROM en

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 539
ok kullanlan modler srclerdir. Modler srclerin gzellii farkl tipteki srcleri
kolayca dei toku yapabilmenizdir. rnein daha fazla hafzaya m ihtiya duydunuz, CD-
ROM srcsn kartp yerine sabit disk takabilirsiniz. Birok dizst bilgisayar src
yerine batarya koyabilme zelliine bile sahiptir. Ekstra bir bataryaya daha sahip olmak
ebekeye bal olmadan bilgisayarnz daha fazla kullanabilmenizi salayacaktr.

kincil batarya destei salayacak bir CD-ROM srcnz var olduunu dnelim. Eer CD-
ROM srcye ve ikincil batarya ya ihtiyacnz yoksa CD-ROM srcsn bilgisayardan
kartp yuvasn bo brakabilirsiniz. Bylece dizst bilgisayarnzda kayda deer bir miktarda
hafifleme salayabilirsiniz.
Birok modler src, tak altr zelliini desteklemekte olup, ekstra bir yazlma ihtiya
duymaz. Tak altr zellii olan aygtlar sistemden kaldrrken, donanm kaldrma aracn
(safely remove hardware) kullanarak ileminizi yapmanz daha salkl olacaktr.
Mobil NICs ve Mini PCI
Birka yldan beri dizst bilgisayarlar dahili olarak aa balanma zellii ile gelmektedir.
evirmeli balant yapabilmeleri veya kablolu bir aa balanabilmeleri iin dahili modem
bulundururlar. Windows ya da Linux gibi iletim sistemleri gerekli a yazlmlarna sahip
olduklar iin dizst bilgisayarlarla, masast bilgisayarlarda olduu gibi kolayca aa
balanarak istediiniz uygulamay gerekletirebilirsiniz.
Gnmz dizst bilgisayarlar, anakartlarnda bulunan Mini PCI yuvasna taklan Wi-Fi
adaptr ile kablosuz a destei vermektedirler. Mini PCI veriyolu, modem ve a adaptrleri
iin standart olan PCI veriyolunun gelitirilmesiyle oluturulmu dahili bir iletiim standartdr.
Yerleik a destei demek, aa balanmak iin gerekli adaptr ve src yazlmn
bilgisayarnzda satn aldnzda hazr bulunmasdr. Mini PCI ayn zamanda Bluetooth,

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 540
modem, ses, harddisk denetleyici gibi aygtlarn bilgisayarnza balanabilmeleri iin de
kullanlabilir. Mini PCIn en nemli faydalarndan biri de gnmzde kullandmz teknolojileri
mini PCI veriyolunu kullanan yeni teknolojilerle deitirmeye imkn vermesidir.
Mini PCIn 32 bit'lik ve 33 MHz veriyoluna sahip ilk srm 1999 ylnda kt. PCI
standardndan gelitirildii iin veriyolu kontrol (bus mastering) ve direk bellek eriimi (DMA)
zellii bulunmaktadr. Mini PCI kartlar normal PCI kartlarnn drtte biri kadar olup lleri
2.75x1.81x0.22" boyutlarndadr.
G tketimini azaltp batarya sresini arttrmak amacyla, dahili iletiim aygtlar olan
bluetooth ve kablosuz a adaptr, kullanmadnz durumlarda kapatlabilir. Ama kapama
ilemini yapabilmek iin dizst bilgisayarlar nde yada kenarda bulunan fiziksel bir anahtar
ile gelirler. Ya da fonksiyon (FN) tuu ile birlikte kullanlan bir tu sayesinde ama kapama
ilemi gerekletirilebilir.

Bakm ve Ynetim
Dizst bilgisayarlar varsaylan deerlerle konfigrasyon edilerek fabrikadan karlar.
reticiler, darda dizst bilgisayarlara teknik destek verecek kii yada kurum saysnn
fazlaca olduunu bildikleri iin fabrika k srasnda konfigrasyon zerinde ok durmazlar.

Teknisyen olarak, dzgn g ynetimi ile batarya sresini arttrma, makineyi temiz tutma ve
fazla snmay engelleme konularnda bilgi sahibi olunmaldr. Normal bir bilgisayara yaplan
bakm dizst bilgisayara yaplacak bakmla hemen hemen ayndr. Bakm srecinde Windows
yamalarn ve servis paketlerini takip etmenin yannda sorunsuz alan srcleri
kullanmalsnz. Aralklarla sabit diski kontrol ederek birletirebilirsiniz. Windows XP
kullanyorsanz disk temizleme lemini belirli vakitlerde altrabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 541

imdi detayl olarak bakm srecini inceleyelim.
Bataryalar
reticiler dizst bilgisayarlarda farkl tipte batarya kullanabilmekte olup her bir bataryann
kendine ait gereklilikleri ve sorunlar vardr. Sorunlar tam olarak anladnzda kolaylkla
problemleri fark edip zebilirsiniz. Nikel Kadmiyum (Ni-Cd), Nikel Metalhidrit (Ni-MH) ve
Lityum Iyon(Li-Ion) olmak zere dizst bilgisayarlarda farkl batarya bulunur.
Nikel Kadmiyum
Ni-Cd bataryalar mobil bilgisayarlarda ilk kullanlan bataryalardr. Bu bataryalarda ufakta olsa
birok problem bulunmaktayd. Bu problemlerin en nemlisi de, bataryann btnyle
boalmadan tekrar arj edilmesinin batarya arj edilebilirliini azaltmas idi. Balangta iki
saat giden bir batarya yukardaki gibi boalmadan arj edildiinde bu sre bir buuk saate
kadar iniyordu.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 542

Bu problemin nne gemek iin Ni-Cd bataryalar btnyle boalmadan arj edilmemesi
gerekir. Yalnz, bataryann tamamyla boaldn dorulamak iin herhangi bir yol yoktu. Bu
yzden birok Ni-Cd batarya kullanlmaya balandktan ksa sre sonra yenileri ile
deitirilmek zorunda kalnmtr.
zm olarak "Conditioning Charger" cihaz gelitirilmi bu sayede bataryaya ters ynde bir
akm uygulanarak bataryalar boaltlmtr. Bu ekilde her arj ileminden sonra bataryann
alma sresinin balangtaki sreye yakn olmas salanmtr. Ni-Cd bataryalar en azndan
1000 defa arj edilebilirler. Isnma oranlar yksek olmakla beraber kullanlmadklar halde
kendi kendilerine dearj olabilirler. Ni-Cd bataryay yaz mevsiminde arabada brakrsanz
geriye dndnzde bataryann tmyle boaldn grebilirsiniz.
Ni-Cd batarya kullanm mr bittiinde de problem karmaya devam eder. erisinde bulunan
toksik metal nedeniyle pe atlmamalar gerekir. Ni-Cd bataryalar zel kurulular tarafndan
ortadan kaldrlmaldrlar. Bu konu salk asndan ok nemlidir. Ni-Cd bataryalar
bilgisayarlarda artk kullanlmamaktadr. Cep telefonu ve telsizlerde kullanm devam ettii iin
bu cihazlarn bataryalarnn da pe atlmamas gerekir. zel kutularn iinde stoklayp geri
dnm merkezlerine verebilirsiniz. Ayn zamanda birok batarya reticisi ve distribtr
mr biten bataryalar geri almaktadr.
Nikel MetalHitrid
Ni-MH bataryalar, yeni nesil mobil bilgisayar bataryalar olarak bilinmektedirler. Aslnda Ni-MH
bataryalar Ni-Cd bataryalarn sorunsuz olanlardr denebilir. Ni-MH bataryalar boalmadan sarj
edilme zellii, daha fazla sayda arj etme ve daha uzun sre alma imkan sunmalaryla
Ni-Cd bataryalardan stndrler. Ni-Cd bataryalar gibi Ni-MH bataryalarda snmaya kar
duyarldrlar. evreye verdikleri toksik oranlar daha azdr. Yinde salk asndan zel
kurulular tarafndan ortadan kaldrlmalar gereklidir.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 543

Lityum Iyon
Gnmzde en ok kullanlan batarya tipidir. Dier bataryalara gre daha gl ve daha
sorunsuz olup alma sresi Ni-MH bataryalara gre iki kat daha fazladr. Ni-MH bataryalar
kadar ok sayda arj edilemeseler de, gnmz kullanclar, daha fazla alma sresine
sahip olduklar iin Li-Ion bataryalar tercih etmektedir.


i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 544
Li-Ion bataryalar normal arj sresinden daha fazla arj edilirlerse patlayabilirler. Bu yzden
ar arj etmeye engel olmak iin bilgisayar ierisine engelleyici devre konulmutur. Li-Ion
bataryalar sadece kendileri iin tasarlanm sistemlerde kullanlabilinirler. Yani farkl
bataryalarn yerine kullanlamazlar.
Dier Tanabilir G Kaynaklar
reticiler, dizst bilgisayarlara daha iyi bakm yapabilme amacyla smart batarya ad verilen
bir batarya gelitirmilerdir. Bu bataryalar arj ihtiyalarn, o anki durumlarn ve deimeleri
gerektii gibi bilgileri bilgisayara iletebilmektedirler.

Tanabilir bilgisayar reticileri bunlarn yannda gnmz bataryalarnn sorunlarn gideren
yeni batarya araylar ierisindedirler. lerinde en mit verici olan "fuel cells" teknolojisine
sahip bataryalardr. Fuel cells teknolojisi hayli kark olmasna ramen zetlemek gerekirse,
ierisinde bulunan hidrojen ve oksijenin kimyasal reaksiyona sokularak elektriksel g elde
edilmesine dayanmaktadr. Kk bir para "fuel cell"in bir dizst bilgisayarn 40 saat
alabilmesini salayak gc verebildii hesaplanmtr.
Bataryalarn Bakm ve Korunmas
Bataryalarla ilgili olarak bilinmesi gereken temel bilgiler unlardr:

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 545
Bataryalarn daima souk bir ortamda saklanmalar gerekir. Aslnda en iyi ortamn
dondurucu olmasna ramen nem, metal raflar ve dondurulmu gdalarn bulunmas
dondurucuda saklanmas engellemektedir.
Conditionin charger kullanarak bataryalarn alma srelerini uzatabilirsiniz.
Alkol ve kuru bir bez kullanarak bataryann temas yzeylerinin temiz tutmalsnz.
Batarya kimyasallar ok tehlikeli olduundan hibir zaman krlm veya hasar grm
bataryalar tutmaynz.
G Ynetimi
G Ynetimi
Dizst bilgisayardaki birok bileen elektriksel g kullanr. nceleri btn bileenler, onlara
ihtiya olsa da olmasa da g tketimi yaparlard. rnein sabit diske eriim olmasa bile sabit
disk dnmeye devam ederdi ya da LCD ekran kullanc oradan uzaklasa bile ekrana grnt
basard.
Bu gibi durumlarda g tketimini azaltmak iin kullancn aktif olmayan aygt kapatabilme
yetisine sahip olmas ya da aygt belli bir sre kullanlmadnda otomatik olarak bilgisayarn o
aygt kapatmas gerekir. Uzun sreli kullanmama durumunda sistem baz kritik bilgileri
RAM'de tutarak btnyle kapanr.
Klavyeden herhangi bir tua basldnda yada fare hareket ettirildiinde sistem uyanarak
RAM'de tuttuu bilgileri yeniden ykler. Sistemler, rnein yaz yazarken sistemin kapanmas
gibi hatalara kar duyarl olmak zorundadrlar. Yoksa tm gn boyunca hazrlamaya
altnz bir dokman sistemin kapanmasyla birlikte havaya uabilir. Bu zellik ekstra bir
fiyat art getirmez. Bu fonksiyonlar gerekletiren bir makine gerekli donanm, BIOS ve
dzgn bir iletim sistemine sahip olmaldr. Donanm, BIOS ve iletim sisteminin birlikte
alarak g tketimini azaltmalarna "g ynetimi" denir.
Sistem Ynetim Modu (SMM)
Intel, 386SX ilemcisiyle beraber bir dizi g ynetim yntemleri gelitirmeye balad. Bu yeni
zelliklerle ilemciler kaydedicilerin ierii deimeden daha yava alma veya durma
modunda alabilmektedir. Hatta evre birimlerini g korunum moduna sokabilmektedirler.
Btn bu ilemlere topluca sistem ynetim modu denilmektedir.
Tm modern dizst bilgisayarlarda bu mod bulunmaktadr. Ayrca dizst bilgisayarda
bulunan "sleep" ve "doze" butonlar ile de ilemci ve evre birimler durdurularak g koruma
moduna girilebilir. Sistem ynetim modunu kullanabilmek iin BIOS ve iletim sisteminde bu
mod iin gerekli destein bulunmas gerekmektedir. Intel, 1992 ylnda APM (Advanced Power
Management) ve 1996 ylnda da ACPI (Advanced Configuration and Power Interface)
standartlar ile sistem ynetim modunu desteklemeye balamtr.
APM/ACPI Gereksinimleri
APM ve ACPI, btnyle alabilmek iin aadaki gereksinimlere ihtiya duyar:

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 546
SMM yetenei olan bir ilemci olmaldr. Sanal olarak tm ilemciler SMM yeteneine
sahiptir.
stendiinde evre birimleri kapatabilmenizi salayacak APM uyumlu BIOS olmas
gereklidir.
lemciden gelen kapan emrine gre kapanacak aygtlar gereklidir. Bu aygtlar EPAnn
"Energy Star" standardna uyumlu olduklar iin "Energy Star" aygtlar olarak
adlandrlrlar. Energy Star aygt olabilmek iin elektriksel gc kesmeden kendisini
kapatarak, bu zellie sahip olmayan edeer bir aygttan daha az g tketen bir moda
girmek gereklidir.
letim sistemi bir aygt nasl kapatacan ve clock frekansn nasl dreceini
bilmelidir.
ACPI, APM standardnda devaml problem olan "hot-swappable" aygtlar da destekler. Bu
nemli fark dnda APM ile ACPI standartlar arasnda ilk bak nemli bir fark grlemez.
APM/ACPI Seviyeleri
APM, sistem iin drt farkl g tketimi seviyesi belirlemitir. Aada bu seviyelerden
bahsedilmektedir.
Tam alr sistemdeki tm birimler herhangi bir g ynetimi olmadan almaktadr.
APM etkin olan ilemci ve RAM g ynetiminden bamsz bir ekilde alr. G ynetimi
etkin durumda olup aktif olmayan cihazlar kapatlabilir.
APM bekleme durumunda ilemci durdurularak btn uygulamalar RAM'de depolanmaya
devam eder. Dier tm birimler kapatlarak konfigrasyon seenekleri hafzada tutulmaya
devam edilir.
APM aks durumunda tm birimler kapatlr ya da en az g tketecek konuma alnr.
Birok sistem hibernation (uyku modu) olarak bilinen farkl askya alma yntemleri
kullanr. Bu srada konfigrasyon bilgisi sabit diske kaydedilir. Sistem tekrar
uyandrldnda gerekli konfigrasyon bilgisi sabit diskten okunarak APM etkin moda
geilir. Hibernation'dan etkin duruma geerken geen sre ebkeleme (standby)
durumunda etkin duruma geerken geen sreden daha uzundur.
ACPI bu modlarn dnda ek zelliklere sahip olup "soft power on/off" zellii ile g
butonunun fonksiyonunu tanmlar.
APM/ACPI Konfigrasyonu
APM/ACPI, BIOS'taki "CMOS Ayarlar" mens altndan yada Windowstan yaplabilir.
Windowstan yaplrsa CMOS ayarlar bu yeni deerlerle gncellenir. APM/ACPI standard ok
esnek olmasna ramen farkl uygulamalar kullanlarak ayar yaplmas karkla neden
olabilir. Dolaysyla baz ayarlarn sadece CMOS settings menusundan yaplmas daha salkl
olacaktr.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 547

lk olarak g ynetimi balatlarak sistemin APM etkin moda girmesi salanr. CMOS, grsel
ereveler ierisinde hangi mod ve seenee girilirse neler gerekleecek bilgisini ekrana
basar. Ayn zamanda CMOS versiyonlar uyku modundan kmay salayacak modem veya
zel IRQ sinyali gibi olaylar da tanmlar. Gerek ACPI uyumlu CMOS ACPI ayar seenei
salar.

APM/ACPI ayarlar, Windows 2000/XP'de kontrol panelindeki g seenekleri uygulamacnda
bulunur. G seenei uygulamac ev, ofis ve maksimum g tketimi gibi sistemi bekleme
(standby) yada hibernation moduna sokan farkl g planlarnn iermektedir. Bunlarn dnda
kendi plannz oluturarak etkin hale getirebilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 548

Dier bir zellik olan Hibernation modu sistem kapatlmadan RAM'deki tm veriyi sabit diske
kaydeder. Hibernation modundan kldnda sabit diske aktarlm veri ve uygulamalar tekrar
RAMe gnderilerek kullancnn kald yerden uygulamalarna devam etmesi salanr.
Temizleme ve Kullanm
Dizst bilgisayarlarn ou tanabilir olmalarndan dolay masast bilgisayarlara nazaran
daha dikkatsizce kullanlmaktadr. Dolaysyla kullanm mrleri herhangi bir dikkat
gstermediiniz takdirde ksa olmaktadr. Dizst bilgisayarnz uzun bir sre kullanmak
istiyorsanz en ok dikkat etmeniz gereken nokta belirli zaman aralklarnda temizlemenizdir.
Uygun bir temizleyici ile ekran zerindeki parmak izlerini ve toz kalntlarnn
temizleyebilirsiniz.
Eer tozlu ve dumanl bir ortamda alyorsanz hava pskrtc (kompresr) ile,
bilgisayarnzda biriken tozlar temizleyerek ilerleyen zamanlarda problem kmasnn nne
geebilirsiniz. Klavye ve soketlerde biriken tozlar giderme de en verimli yol basnl hava
kullanmaktr. Sakn temizlik iin su kullanmaynz. Az da olsa ierde kalan nem herhangi bir
aygtn bozulmasna neden olabilir.
Is (Heat)
Dizst bilgisayarnzn salkl bir ekilde almasn istiyorsanz, s konusunda gerekli
bilgileri edinmek ve uygulamak zorundasnz. Dizst bilgisayarlar anakartlar, elektronik

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 549
elemanlarn kk bir alanda birbirine ok yakn bir ekilde dizilmesiyle olumaktadr.
Dolaysyla masast bilgisayarlardaki gibi fazlaca hava akna sahip olmadklar iin snma
problemiyle kar karya kalrlar. Anakart tasarm srasnda dk g harcayan malzemeler
kullanlm olsa da snma sorunu mutlaka yaanr. Belli bir seviyenin zerindeki snmalar
sistemin kilitlenmesine ve donanm hatalarna yol aabilir. Dolaysyla snma problemlerine
dikkatlice baklmaldr.
Is problemlerinden korunma da balang olarak aadaki bilgileri kullanabilirsiniz. Dizst
bilgisayarnz ebekeye bal olsa dahi g ynetimini etkin olarak kullannz. Scak ortamlarda
alyor iseniz zellikle dikkat ediniz.

Bilgisayarnz, alt yzeyi ile koyduunuz yzey arasnda boluk kalacak ekilde kullannz.
Yastk gibi yumuak yzeylerin zerine koymaktan kannz. Daima przsz ve kat yzey
zerine koyunuz. Klavye koruyucuyu aparat, sistem alrken uzun bir sre boyunca klavye
zerinde brakmaynz.
Muhtemelen bilgisayarnzda bir adet fan olacaktr. Fann altn arda bir kontrol etmeniz de
fayda vardr. alp almadn fandan gelen sesle anlayabilirsiniz. Normalde fandan ok tiz
bir ses gelirken g ynetimini etkinletirdiinizde fan sesindeki deiiklii hissedebilirsiniz.
Makinenin Korunmas
Temel seviyedeki uygulamalar gerekletiren dizst bilgisayarlarn fiyat dse bile,
fonksiyonel bilgisayarlar kullanc iin halen pahal saylabilir. Giderlerinizin artmasn
engellemek adna dizst bilgisayarnzla ilgili baz pratik bilgileri uygulamanz faydal
olacaktr.
Tama ve Konum

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 550
Dizst bilgisayarnzn g kablosunu nereye taktnza dikkat edin. Dizst bilgisayarlar iin
en byk tahribat, g kablosuna taklan birinin bilgisayar bulunduu masadan drmesidir.
Bu gibi durumlar kafe veya hava alan gibi kalabaln ok olduu yerlerde gereklemektedir.
Depolama
Dizst bilgisayarnz bir sreliine kullanmayp baka bir yere gtrmeniz gerekiyorsa ve
gittiiniz yerde dzgn bir ekilde almaya devam etmesini istiyorsanz tarken zarar
grmesini engelleyecek nlemleri almalsnz. Ekstra harcama yaparak uygun bir koruyucu klf
almanz uzun vadede salam kalmasna yardmc olacaktr.

PDA gibi kk aygtlar kemere taklan alminyum bir kutu ile tanabilirken, dizst
bilgisayarlar iin uygun ve gerekli korumay salayacak yapda olan ufak el antas yada srt
antalar kullanlabilir. Bu ekilde dizst bilgisayarnz fiziksel etkilerden korumann yannda
toz ve evcil hayvan kllarndan uzakta tutmu olursunuz. Son olarak, eer bilgisayarnz uzun
bir mddet saklayacaksanz bataryann vermi olduu sznt akmndan zarar grmemesi iin
bataryasn kardktan sonra saklamanz uygun olacaktr.
Seyahat
Dizst bilgisayarnzla seyahat ediyorsanz hrszlardan kendinizi korumalsnz. Dizst
bilgisayarnz ierisine koymak iin mmknse bilgisayar antasna benzemeyen bir anta
kullann. yi tasarlanm bir srt antas hem kullanl hem de hrszlar iin daha az ilgi ekici
olacaktr. Fare, yedek batarya ve g adaptr gibi gerekli malzemeleri antanza koymay
unutmayn. Srclerde unuttuunuz DVD yada CD varsa karmay unutmayn. Ayrlmadan
nce nemli bilgilerinizi yedekleyin.
Havaalan gvenlii, sisteminizin normal bir bilgisayar olduunu sizden gstermenizi
isteyebilir. Bu yzden evden kmadan nce bataryanzda bilgisayarnzn bir mddet
alabilmesini salayacak kadar g brakmanz uygun olacaktr. Bilgisayarnz gznzn
nnden hibir zaman ayrmayn. Metal detektr gibi X-Ray bilgisayarnza zarar vermez.
Yalnz bilgisayarnz X-Ray hattna verdiinizde hat zerinde ilerlerken herhangi biri kii
bilgisayarnz X-Ray hattndan alabilir. Bu yzden bilgisayarnz elle kontrol ettirmeniz

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 551
olabilecek bir hrszla engel olacaktr. Uu Srasnda bilgisayarnz banzn zerindeki
bagaj yerine nnzdeki koltuun altna koyun. Bylelikle kontrolnz altnda olmu olur.
Yabanc bir lkeye seyahat ediyorsanz elektrik konusunda dikkatli olmanz gerekir. Kuzey
Amerika'da 115V ebeke gerilimi kullanlrken geri kalan blgelerin ounda 230V
kullanlmaktadr. Dizst bilgisayarlarn ou otomatik anahtarlama mekanizmasna sahip
olduu iin hangi blgede olduunuz fark etmeden bilgisayar ebeken gelen gerilime gre
gerekli ayarlamay yapar. Yalnz dikkat edilmesi gereken ebeke knda kullanlan g
soketlerinin farkl olmasdr. Dolaysyla yannzda gideceiniz blgeye gre uygun evirici
konnektr bulundurmanz gerekebilir. Baz dizst bilgisayarlar anahtarlama zelliine sahip
olmayp tek tip gerilime gre tasarlanmlardr. Dolaysyla bilgisayarnz farkl gerilim
koullarnda kullanmak istediinizde yannzda gerilim arttrc ya da azaltc eviriciler de
bulundurmalsnz.
Nakliye
Seyahat ederken ve saklarken dikkat ettiiniz nerilerin birouna nakliye srasnda da
uyulmaldr. Bilgisayarnz gndermeden nce varsa ierindeki CD veya DVD'leri ve
bataryasn karnz. Zarar grmeyecek ekilde paketleyerek d ilgi ekmeyecek biimde
etrafn sarnz. Bilgilerinizi yedekleyerek garanti kapsamn dorulaynz.
Saygdeer bir firma araclyla bilgisayarnz gnderin. Gnderi ilemi sonucunda takip
numaras almay unutmayn. Ekstra para deyerek gnderinizin zarar grmeden gitmesi iin
bilgisayarnz fazladan kutu iine koyabilirsiniz. Gnderici firma grevlisinin gelen "kutuda ne
var" sorusuna "20 in dizst bilgisayar" yerine "elektronik malzeme var" eklinde cevap
vermeniz daha salkl olur.
Gvenlik
Eer birileri bilgisayarnz almak isterse bunu yapabilmek iin mutlaka bir yol bulacaktr. Baz
noktalara dikkat ettiinizde hem kendinizi hem de malzemelerinizi daha az dikkat eker
duruma getirebilirsiniz. Yukarda da bahsettiimiz gibi hrszlardan korunma da
malzemelerinizi deersizmi gibi gstermek en iyi yntemlerden biridir. Fakat gnlk
kullanmnzda bu ekilde kamufle etmeniz daha ok dikkat ekecektir. Bunun yerine
bilgisayarnz gze arpmayan bir antann ierinde tayabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 552

Dier bir caydrc e de kilit kullanlmasdr. Bisikletlerde kullanlan elik kablo ve ucunda yer
alan kilit mekanizmasna benzer bir yap dizst bilgisayarlarda da kullanlr. elik kablo
hareket ettirmesi zor olan kat bir nesnenin etrafna sarlarak kilitlenir. Kilit ksmnda bulunan
knt, bilgisayarn arka tarafnda bulunan arala geirilerek kilitleme ilemi gerekletirilmi
olur. Her eye ramen herhangi biri bilgisayarnz almaya karar vermise gerekirse kilidin
bal olduu nesneyi de yanna alarak gtrr. Dolaysyla en iyi koruma ekli bilgisayarnz
gznzn nnden ayrmamanzdr.
Kilitle koruma yntemine alternatif olarak yazlmla takip sistemi kullanlabilir. "Computer
Security Products" gibi yazlm gelitirici firmalarn bu konuda zmleri bulunmaktadr. Takip
yazlmnn ykl olduu bir bilgisayar alndnda merkez ofise internet yada telefon hatt
zerinden sinyal gndererek gerekli bilgilendirmeyi yapar. Bu ekilde alnan bilgisayarn yeri
bulunarak hassas bilgiler otomatik olarak silinebilir.
Sorun Giderme
Masast bilgisayarlarda uygulanan sorun giderme yntemlerinin birou dizst
bilgisayarlarda da kullanlabilir. Dizst bilgisayarlara has ek yntemlerde bulunmaktadr.
Dizst Bilgisayarn Almama Durumu
Baka bir cihaz ayn priz zerinden ebekeye balayp, prizin altn kontrol ederek
ebekeden elektrik geldiini dorulayn.
Eer priz alyorsa bilgisayarnz amay deneyin. Hibir led yanmyorsa muhtemelen
adaptrnz de problem vardr. Adaptrnz dzgn altn dndnz yeni bir
adaptrle deitiriniz.
Sorunlu bir evre birimi de dizst bilgisayarnzn almamasna sebebiyet vermi olabilir.
Bu yzden takl evre birimlerinin balantlar kararak bilgisayarnz tekrar amay
deneyiniz.
Ekran Grnts Sorunlu

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 553
Dizst bilgisayarnz nykleme yapyorsa, bip sesini ve sabit diskin hareketini
duyabilirsiniz. lk olarak ekrann ak konumda olduundan emin olunuz. Ardndan FN tuu
ile ekran aktif duruma getirecek tua birka defa basn.
Eer ekran snkse ierdeki eviricilerden inverter) birini kaybetmi olabilirsiniz. pucu
vermek gerekirse eviriciler bozulmadan nce vzlt yapmaya balarlar. Vzlt sesi bir sre
devam ettikten sonra "pop" sesiyle eviriciler tamamen kullanlmaz hale gelirler.
eviriciler, elektrii direk olarak ebekeden aldklar iin genelde g kablosunu ebekeye
taktnzda sorun karrlar.
Kablosuz A almyor
Kasada bulunan ve kablosuz balant ara yzn ap kapama ilemini gerekletiren
fiziksel anahtarn konumunu kontrol ediniz.
FN fonksiyon tuu ile birlikte kablosuz balanty etkin hale getiren tu kombinasyonu
kullanarak altrmay deneyiniz.
Eriim noktasna uzakta bulunuyor olabilirsiniz. Fiziksel olarak ilerleyerek sinyal
seviyesinin yeterli olduunu dndnz noktada balanma ilemini tekrar deneyiniz.
Elyazsn Tanmyor
Eer PDAnz yada tablet bilgisayarnz elyaznz yada "stlyus" tanmyorsa, yeniden aktif
etmeyi denemelisiniz. PDA iletim sisteminde yer alan "align the screen" seeneine baknz.
Ayrca Windows tablet bilgisayarlarda denetim masas uygulamasnn altnda gerekli ayar
seeneini bulabilirsiniz.
Klavye almyor
Eer dizst bilgisayarnzdaki hi bir tu almyorsa muhtemelen klavye balaycs
yerinden kmtr. Bu balayc ok hassas olup basnla yerlerinden kabilir yada
krlabilir. reticinin skm prosedrne bakarak klavye balaycsn yerine oturtun.
Harf beklediiniz halde rakam kts alyorsanz muhtemelen "NUMLOCK" tuu ak
kalmtr. Tekrar "NUMLOCK" tuuna basarak bu zellii kapatnz.
TouchPad almyor
Basnl hava kullanarak TouchPad sensrleri zerinde birikmi toz ve kir paracklarn
temizleyiniz. Bu ileme balamadan nce klavyeyi karmanz gerekir. Klavyeyi yerinden
skerken retici uyarlarn dikkate alarak yavaa sknz.
TouchPad src yazlmn tekrardan yklenmesi gerekebilir. Denetim masasnn altndaki
"Fare" uygulamasn kullanarak farkl ayar seeneklerini deneyebilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 554
14.Bilgisayar Teknisyenlii
Temel Bilgiler
Hangi endstri dalnda olursan olsun, zerinde nemli bilgi ve almalarn bulunduu
bilgisayarlarn arzalanmas alanlar ve yneticileri olumsuz ynde etkiler. iler
alamadklar iin kendilerini sulu hissederken iverenler de rnlerini zamannda piyasaya
sremedikleri iin endieli ve tedirgin olurlar. Yneticiler arzalanma ile ilgili olarak iileri
sularlarken iiler de arzaya sebebiyet vermedikleri halde yneticiler tarafndan
sulanmaktan korkarlar.

Teknisyenin bu skntl atmosfer ierisinde arzay gidermesi gerekmektedir. Baarl olabilmek
iin ey gerekmektedir. Birincisi teknisyenin arzal makinenin i ve d yapsnn iyi
derecede bilmelidir. Normal alma durumunda makinenin gerekletirdii ilemleri nceden
biliyor olmaldr. kinci olarak, ynetici ve iileri sakinletirerek problem hakknda bilgi
almaldr. Son olarak da makinedeki sorunu gidererek alr hale getirmelidir.
Bu blm, bilgisayarlarn alma mekanizmas ile ilgili bilgi verilmesi ile balayp mterilerin
bilmeleri gerekenler hakknda detayl bilgi verilerek devam edecektir. Ayrca, bu blmde
daha nce tecrbe edilmi sorun giderme metotlarn kullanarak arzalarn hzlca
giderilmesinden bahsedilecektir.
Sitenin bu blmne kadar bilgisayarlar oluturan birimler ve bilgisayarlarda kullanlan
teknolojiler hakknda detayl bilgiler verildi. Bu blmde, geride kalan blmlerden elde
ettiimiz bilgileri artarak, bilgisayarlarn farkl birimlerin bir araya getirilmesinden oluan ve
bu birimlerin ezamanl alt konular zerinde duracaz.
Sorun giderme noktasnda uzmanlaabilmek iin teknik bir probleme yaklarken "probleme
neden olan ey ne olabilir" sorusunu sormalyz. Bilgisayarda gerekleen btn ilemler,
ierisindeki bileenlerin birbirleri arasndaki etkileimin sonucu olduu iin aralarndaki
balantlar bilmemiz gerekir. rnein bir kii, yazcdan kt alamadn sylediinde aklmza
arza nedeni olarak unlar gelmelidir; fiziksel balantlar, srcler, kt skmas, a
balantsnn yava olmas, uygulama yazlmnn donmas vb.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 555
Bilgisayarlarda Gerekleen Temel lemler
Bilgisayarda herhangi bir program altrldnda, temel ilem gerekletirilir. Bunlar girdi
alma(input), ileme (processing) ve k verme (output) ilemleridir.

Bilgisayar, girdiyi klavye ya da fare gibi giri birimlerinden alr. Bir program fare kullanarak
amak ya da ak bir programda klavyeyi kullanarak kelime yazmak girdi ilemine rnek
verilebilir. letim sistemleri salam olduklar arayz ve aralar sayesinde girdi yaplan
istekleri, ileme birimleri olan mikroilemci ve dier entegrelere ynlendirirler. rnein
ekrandaki grnt ya da hoparlr deki ses k, giri birimlerinden gnderdiimiz komutlarn
mikroilemci tarafndan ilenmesinden sonra k birimlerinin verdii ktlardr. Burada, k
birimlerine rnek olarak monitr ve hoparlr verilmitir. Yukarda bahsettiimiz temel
ilemden baka bilgisayarlarda gerekletirilen baka bir ilem de hafzaya alma ilemidir.
Yapm olduunuz almalar hafzada tutmanz ve istediiniz zaman zerinde almanz
salar.
Bilgisayardaki bu drt ilemin dzgn bir ekilde yaplabilmesi, donanm birimlerinin ve yazlm
katmanlarnn karmak etkileimi ile gerekleebilmektedir. Dolaysyla tm bileenlerin
alma ekillerinin yan sra birbirleriyle olan etkileimleri iyice kavranmaldr. Bu sayede
hatalarn kayna bileen bileen takip edilerek kolayca bulunabilir. Gnmzdeki bilgisayar
programlarnda yaplan kk bir grnt hareketi iin bile ok fazla sayda birimin ilem
yapmas gerekir.
Bilgisayar oyunlar artan boyutlar ve boyutlu gerekilii ile gnmz bilgisayarlar iin en
nemli unsurlardandr. rnein internet sunucusu zerinden oynanan "Second Life" adl
bilgisayar oyunu birka gigabayt deerinde depolama sahas kullanr. Birok bilgisayardaki

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 556
RAM miktar bu oyun iin yeterli olmamaktadr. Bu yzden oyun firmalar fazlaca disk ve RAM
kullanmn aaya ekmeye almaktadrlar.
Bu ksmda "Second Life" oyunu rnek alnarak alma mekanizmas aklanacaktr. Oyunda
hareket ederken sanki dizi eklinde birbirine balanm alanlarn ierisinden geersiniz. Bir
adadan dierine kpr zerinden gemek oyunu tetikleyerek ekrandaki grntnn, dier
adaya daha yaklalm etkisini verecek ekilde gncellenmesini salar. Bylelikle oyuncunun
oyun ierisinde olduu hissi ve srekli bir hareket algs salanr. Burada klavyeden W tuuna
basmak oyunda bizim gremediimiz bir dizi ilemin gereklemesini salar. Bu ilemler
srasnda oyuncu sadece oyunda ilerlediini grr.
Klavyede yer alan denetleyici bastnz karakteri okur ve hangi karaktere basldn anlayarak
gerekli bilgiyi anakart zerinden ilemciye gnderir. lemci, gelen bilgiyi daha nce BIOStan
RAMe yklenmi programla zerek anlar. Bu program, bilgisayarn al srasnda anakart
zerinde bulunan ROM'dan RAMe n yklenir.
lemci ve uygulama program blge izgisini geerken klavyeden gelen bilgiye gre oyunda
neler yaplacana karar vererek bir dizi aksiyonu balatrlar. Uygulama program RAMde yer
alan zel bir alana ihtiya duyduuna dair iletim sistemine sinyal gnderir. letim sistemi
ilemciye sinyal gndererek sabit diskte ve "Second Life" sunucularndaki bilgilere ihtiya
duyduunu belirtir. lemci sabit ddisk denetleyicisine sinyal gndererek belli bir alandaki
bilgiyi alarak RAM'e gndermesini ister. Ayn zamanda a arayz kartna (NIC) komut
gndererek internetten gncel bilgiyi edinmesini ister.
Sabit ddisk denetleyicisi sabit diskten magabayt byklndeki bilgiyi alp anakart zerinden
bellek denetleyicisine gnderir. Bellek denetleyicisi, gelen bilgiyi RAMe koyar ve ilemi
bitirince ilemciye haber verir. A kart ve a iletim sistemi "Second Life" sunucular ile
iletiim kurarak gerekli gncel bilgiyi edinir. lemci, uygulama programn ve iletim sistemini
kullanarak yeni bilgiyi iler. lenen gncel bilgi ekran ve ses kartna anakart zerinden
gnderilir.
Ekran kart zerindeki video ilemcisi gelen bilgiyi ncelikle zerindeki RAMa koyar. Sonra
ileyerek monitre komut yollar ve ekran yeni grnt bilgisiyle gncellemesini ister. Ayn
ekilde ses ilemcisi bilgiyi ileyerek hoparlre gelen sesi vermesi iin komut gnderir.
Btn bu ilerin yaplabilmesi iin bilgisayarlar elektrie ihtiya duyarlar. Gerek doru akm
gerekse alternatif akm giri deerleri belirli voltaj ve akm deerlerini salamaldr.
Son olarak "Second Life" bir a uygulamasdr. letim sistemi a arayz kartna (NIC) oradan
da internet zerinden bilgi gndererek, evrimii olan tm oyuncularn bilgisayarlarnn
gncellenmesini salar. Bu ekilde oyundaki dier oyuncular senin ileri doru bir adm attn
grm olurlar.
Grnte bo olan bir yere ilerledike bilgisayar yeni bilgiyi ileyerek grnty
gncellemesinden dolay para para byyen bir kale ortaya kmaya balar. Tm bunlar
olurken fiziksel olarak gerekleen ey elektronlarn bilgisayarlar ve sunucular arasnda iletken

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 557
teller zerine bir saa bir sola uuarak hareket etmeleridir. Grntnn deimesinin
yannda ilerledike hoparlrden gelen mzikte deiir. Birka saniye ierisinde yeni bir aday
tantan bilgiler sunucudan indirilip ilenerek oyunda bulunduun blge deimi olur.
Tm bunlar her eyin sorunsuz almasyla gerekleir. Birka megabayt bilginin internet
zerinden sabit diskinize alnp oradan da birden ok ilemci tarafndan ilenerek grnt ve
ses olarak verilebilmesi iin sistemlerin yeterli zelliklere sahip olmalar gerekir.
Dier evrimii oyunlar gibi "Second Life" da sorunsuz bir eklide yukardaki ilemleri
yapabilmek iin bilgi akn kesilmeden devam ettirir. Bilgisayarnz, gncel bilgiyi "Second
Life" sunucularndan aralksz bir ekilde edinerek her adm attnzda deiiklikleri almanz
ve oyundan kopmamanz salar.
Baz oyunlar, rnein "Zelda", oyuncunun bir sonraki admda gidecei yeri nceden kestirerek
o yere ait bilgiyi siz adm atmadan nce RAMe ykler. Bulunduunuz yerden teleskopu
kullanarak uzaktaki bir alan da yaknlatrabilirsiniz.
Sorun Giderme ve Mteri likileri
Teknisyenler girdi alma, ileme, k verme ve hafzaya kaydetme gibi ilemlerle ilgili tm
birimleri iyi derecede bilir. Sistemle ilgili herhangi bir problem varsa "sorun ne olabilir
sorusunun cevabn aramaya balamalyz. rnein grnt donarsa ve ses giderse ncelikle
bu ilemlerin hangi birimlerle ilgili olduuna bulmalyz.
Sorun giderme senaryolarn dnrken her zaman temel ilemleri gz nnde
bulundurmalyz. Bylelikle problemleri daha hzl ve tam olarak zmemiz kolaylaacaktr.
Btn ilemleri biliyorsanz kk basamaklar karmamalsnz. rnein bir irkette temizlik
servisi yazc sunucusunu kazara kapatm ve kullanc kt alamyor olsa, zm olarak yazc
srclerini yeniden yklemek anlaml deildir. Sorun giderme ncelikleri belirlenerek ona
gre kontrollerin yaplmas gerekir.
Mteri likileri
Teknisyenlerin dedektif ve psikolog olmak zere temel iki rolleri vardr. Dedektif rollerini sorun
giderme de kullanlr. Psikolog rollerini ise, bilgisayar alarnda arza olduu iin alamayan,
moralleri dm kiileri motive etmede ve onlar yattrma da kullanrlar. Bunun yannda
onlardan arzann nedeni hakknda bilgi almaya almak tecrbe gerektiren bir durumdur.
letiim verimli ve ak bir ekilde arzann tespit edilmesi noktasnda ok faydal olacaktr.
Bunlar yaparken teknik etik kurallarna ve insan btnlne uyulmal ve mteriye sayg
duyulmaldr. Ayn zamanda empati yaplarak iletiim sresince kanzdakinin eitilmesi
amalanmaldr. Baarl bir teknisyen olabilmek iin bahsettiimiz temel becerileri
gelitirebilmek zorundasnz.
Cevaplar Ortaya karmak

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 558

Teknisyen olarak sizin greviniz bilgisayarlarn arzalarn gidermektir. Bunun iinde ilk
yaplmas gereken ey bilgisayarlarn yapabildikleri ile yapamadklarnn nceden renilmi
olunmasdr. lk nce mteri ile konumak gerekir. Mteri, problemi anlatrken sizde not
alnz. Konumas bittiinde ihtiya hissettiiniz sorularnz sorun. Bu ileme gerekli cevaplar
bulma ilemi denir.
nsanlar, hepsi ayn davranmasa da bazlar arzal bir bilgisayar ya da evre birimi ile ilgili
konuurken korku iinde ve savunmac davranrlar. Bu durumun stesinden gelebilmek iin
doru sorular sormal ve mterinin verdii cevaplar anlayl bir ekilde dinlemelisiniz.
Akabinde uygun gelecek sorularnz sorabilirsiniz.
Sulayc sorulardan daima kannz. "Ne yaptn?" sorusu genellikle karnzdakini akna
evirerek savunmac yapar. Cevap olarak "Hi bir ey yapmadm" gelir. Bu ekilde problemin
zmne ulalamaz. lk olarak durumu aklayc sorular sorun. Mterinin hikyesini
dinledikten sonra dncelerinizi tekrarlaynz. Gerei bulma yolunda sorular sormaya devam
edin:

En son ne zaman alt?
Bu ekilde hi alt m?
Hi yazlm deitirdiniz mi?
Yeni donanm eklediniz mi?
Sorularnzn gereki ve dosta olmas karnzdakini sulamadnz ve onlara yardm etmek
iin orda olduunuzu gsterecektir. Balangtaki gerilimin dmesinin ardndan kullancnn
rahatlamasyla birlikte daha fazla bilgi alma imknnz olacaktr. Bylelikle problemin
zlmesinde aama kaydetmi olacaksnz.
Teknisyen olmanz nedeniyle bilgisayar teknolojisini yakndan biliyorsunuz. Ama kullanclar bu
konuda sizin kadar sz sahibi olmadklar gibi gerekli teknik konular ve terimleri bilemezler.
Dolaysyla problemi anlatrken yanl ifade ve terimler kullanabilirler. Bu yzden sorularnz

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 559
ak ve sade bir dil kullanarak oluturmalsnz. Konuurken, arzal makineyi grsel anlatmn
bir paras olarak kullanarak daha etkili iletiim salayabilirsiniz.
Siz alrken onlar yaptklarnz anlamaya ve size yardm etmeye alacaklardr. Onlar
mahcup edecek davranlardan kannz. Zamannz varsa anlamalarn kolaylatrmak adna
eitli izim ve grsel yardmlar kullanarak onlar bilgilendirmeye alnz. Eer bir mteri
teknik konulara uzaksa ve yaptnz ii ciddiye almayarak size engel oluyorsa onu yannzdan
uzaklatrnz.
Btnlk
Bilgisayar teknisyenleri ilerini yaparken drst davranmaldrlar. Size verilen bilgileri kiisel
gvenirlik asndan dier alanlar ve yneticilerle paylamamalsnz. Kullanclarn kiilik
haklarna sayg duymalsnz.
Herhangi bir kullancnn bilgisayarnn banda iken epostalarn okuyabilir, girdii internet
sitelerini grebilir ya da daha fazlasna eriebilirsiniz. Balat butonuna bastnzda altrd
son be program ve zerinde alt dokmanlar grebilirsiniz. Bu gibi kiisel haklar ihlal
ederseniz mteri gzndeki itibarnz ve size duyulan saygy kaybetmi olursunuz. Hatta
iinizi bile kaybedebilirsiniz.
ifreler teknisyenler iin nemli bir konudur. Bilgisayar yeniden balatmak ya da
paylamdaki yazclara erimek ifre isteyen ilemlerdir. Burada uyulmas gereken kural
kiilerin ifrelerinin renmemektir. nk ifresini bildiiniz nemli bir bilgisayardan
yaplacak bilgi hrszlnda sulanacak kiilerden biri olabilirsiniz. Kullancnn ifresine ihtiya
duyduunuzda sizin iin girmesini isteyebilirsiniz. Eer ifre birka kez gerekecekse
kullancdan, iiniz bittiinde ifresini deitirmesini isteyiniz.
Kullanclar altklar yerlerde kullandklar nesnelerin kendilerine ait olduklar hissine alrlar.
Bu yzden kullandklar bilgisayarlarn kendilerininmi gibi sahiplenirler. Sizlerde kullanclarn
bu dncelerine sayg gstermelisiniz. Onlardan izin almadan bilgisayarlarn ya da klavye,
fare, yazc, kalem kt gibi eyalarna dokunmamalsnz. Onlar sizi grmezken bile bu kurala
uymalsnz.
Sizin dosta ve sradan yaklamanz mterinizin de yle yaklaaca anlamna gelmez. Baz
mteriler kendileri srdan gibi davransalar bile sizden profesyonel davranmanz bekleyebilir.
Bunun yannda kullancnn sizi sakar ve beceriksiz yerine koymasna izin vermeyiniz. Onlarla
snrndan fazla kaynamaynz. Yneticinizin onay olmadan size tayin edilmi i dnda
alma yapmaynz. Bu gibi durumlarda mterinize yardmc olabilecek kiileri onlara
nerebilirsiniz. Kendi iinize konsantre olarak gvenli, verimli ve profesyonel bir btnlk
ierisinde sorunu gidermeye alnz.
Sayg Duymak
Kullanclar ile iletiimde en nemli kriterlerden biri de saygdr. Hangi ii yapyorsa yapsn,
onun alt yerin nemli kiilerinden biri olduunu dnerek iine sayg gstermelisiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 560
Kullanclarla iletiim srasnda kendinizi onlarn yerine koymalsnz. Bu ekilde karlkl
olarak, etik kurallara uymanz kolaylar.
Orada bulunan biliim teknolojicileri (IT) firmann ana ilerinde destek vermek iin alrlar.
Siz onlar ihtiyalarn karlamak iin oradasnz. Aslnda her ey eitleniyor yalnz bu sizin
deil de onlarn uygunluunda gerekleiyor.
Kapdan ieri girdiinde her eyin durduunu ve kullanclarn ilerine engel olarak kendi iini
yapmaya balayacan dnmemelisin. Her zaman olmamakla birlikte baz mteriler siz
oraya ulatnzda heyecanl ve motiveli bir ekilde size yardm etmek iin hazr beklerler.
Hemen onlara "Problem zerinde almaya balayabilir miyim?" sorusunu sorunuz. Bylelikle
mterinize, devam eden ileri askya almas ya da kapatarak sizin alabilmeniz iin gvenli
bir ortam oluturabilmesi iin ans vermi olursunuz.
Mteri ile standart sivil konuma kurallar dahilinde konumalsnz. Onlarn szn kesmeden
ynlendirmeye alnz. Problemin zmne yardmc olabilecek bir eyler duyabilirsiniz. Siz
konuurken sulayc bir tonla konumaynz. Eer kullanc problemi anlamaya ynelik sorular
sorarsa kmsemeden ve tartmac bir tavrdan uzak ekilde cevap veriniz.
Problemi hzl bir ekilde zemediyseniz bile savunmac olmadan yznzdeki pozitif bak
karnzdakinde aktarnz. Problem karsnda siz de gergin davranrsanz mterinizin size
olan inanc sarslacaktr. unu da unutmamak gerekir ki mterinizin gerginlii sizinle ilgili
deildir. Arzadan kaynaklanan bu gerginlii zerinize almaynz. Siz problemi gidermek adna
kendinizi bu olumsuz atmosferden uzak tutunuz. Problemin kaynan bulmaya devam
ederken bu sre zarfnda mterinize glmseyerek problemi zeceinize onu inandrn.
Sizi olumsuz etkileyecek unsurlardan uzaklaarak dikkatinizi problemli bilgisayara veriniz.
Dikkatinizi datan eyler sorun giderme ilemini fazlaca yavalatacaktr. Bunun yannda,
oraya problem zmek iin gelmenize ramen siz cep telefonunuzla nemli olmayan sradan
bir konu zerinde vakit harcadnzda mteriniz kendini onuru krlm olarak hissedecektir.
Size sosyallemeniz iin cret denmiyorlar. Cep telefonu ve ar cihaznz titreim moduna
alarak iinize devam ediniz. Bu gibi sorunlara zm olarak sesli e-posta iletiimi
gelitirilmitir. Acil olmayan arlar dnda gelen aramalarn iinizi kemesine izin vermeyiniz.
Acil ar geldiinde mterinize durumu aklayarak birka adm uzaklaarak ksa tutacak
ekilde konumanz yapnz.
Eer problemin, kullancnn nemsememesi veya kaza sonucu olutuunu grrseniz
problemi kmsememekle beraber kullancya kar sulayc ve onur krc olmaynz.
Hepimiz zaman zaman yanl eyler yapabiliriz. Bu yanllar aslnda sizin i gvenliinizi
salar. nk teknisyenler bakalarnn yanllarn dzelterek cret alrlar.
Olgun letiim
Bilgisayarlarda grlen arzalar genellikle kullanc hatas ya da ihmalinden kaynaklanr.
Teknisyen olarak hatalar onlarn anlayaca dilde kzmadan ve gerginlie mahal vermeden
kullanclara anlatmalsnz. Bunu olgun iletiim metodunu kullanarak yapabilirsiniz. Olgun

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 561
iletiim aceleci ve otoriter olmamann yannda, basit bir dil de kullanmaz. Olgun iletiimde ilk
olarak karnzdakinin dncelerini anlayp nem verdiinizi gstermeniz gerekir. "Bilgi
kaybetmenin sizi olumsuz etkilediini biliyorum" ya da "anzdaki bu sorun nedeniyle iinizi
yapamamann sizi gerginletirdiini anlayabiliyorum" gibi cmleler kullanabilirsiniz. Bu
cmleler mterinizi sakinletirerek onun yannda olduunuzu hissetmesini salar.
Olgun iletiimin ikinci ksm, problemin kullancy sulamadan aka ortaya konulmasdr.
"Sabit diskinizi btnletirirken bilgisayarnz yavalar" veya "le yemei saatinde a
kablonuzun nasl ktn anlamam konusunda bana yardmc olur musun?" gibi cmleler
rnek verilebilir.
Son olarak mterinize, bilgisayarlar bu hatadan korumak iin ileride nelere ihtiya
olabileceini anlatnz. "Bilgisayarnza herhangi bir yazlm yklemeden nce firma onay olup
olmadn kontrol ediniz gibi cmleler rnek verilebilir. "Klavyeniz zamanla kirlendiinde
kullanmnda sorun yaayabilirsiniz" cmlesi "klavyenizin zerinde yemek yeme!" cmlesinden
daha uygundur.
Sorun Giderme Metodlar
Sorun giderme metodlar kullanarak problemleri daha ksa srede zebilirsiniz. Sorun
giderme, bilimsel bir ilem olmayp bir sanat iidir. Dolaysyla size adm adm yaplacak
denemelerle ilgili bir liste verilemez. Esnek olmalsnz.

lk olarak iiniz iin gerekli aralara sahip olduunuzdan emin olun. kinci olarak da tamir
ilerinden nce her eyinizi yedekleyin. Son olarak problemi analiz edip zmnz test
ederek sorununu giderin.
Teknisyenin Alet antas
lk blmde alet antasnda bulunan balca aletleri rendiniz Tornavida, kegen anahtar ve
cmbz rnek verilebilir. Bunlarn yannda baz bilgisayar bileenlerini de yannzda
bulundurmalsnz. Bu gibi bileenlere deiebilir birimler denir. Gittiiniz yerlerdeki
makinelerde bozuk olduunu dndnz birimleri yannzda bulunan yedekleriyle
deitirerek sorunun kaynan daha hzl bulabilirsiniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 562
Farkl alanlarda alan teknisyenler yanlarnda farkl yedek paralar bulundururlar. Yazclar
konusunda uzmanlam bir teknisyen, yannda farkl sigortalardan birka eit bulundurur.
Yneticileriniz hangi yedek paralar yannzda bulunduracanz konusunda gerekli bilgiyi size
verecektir. Genellikle yannzda birka ift RAM kartyla beraber ekran kart, a arayz kart ve
300 wattlk g kayna bulundurabilirsiniz.
Yedekleme
Sorun giderme durumlarnn bir ounda herhangi bir deiiklik yapmadan nce nemli
dosyalar yedeklemelisiniz. Yedekleme, bilgisayarlara bakm yaplrken de gereklidir. Baz
yerlerde nemli almalarn yedekleri ayr makinelerde belirli zaman aralklaryla
alnmaktadr. Bu gibi durumlarda yeniden yedekleme yapmaya gerek olmayabilir. Son
yedeklemenin yapldndan emin olmamz yeterli olur.
Ksmi olarak alan bir sisteme iletim sistemi yklemek zorunda kaldnzda, bilgisayarda
bulunan e-posta ve yedekleme sunucusunda kaydedilmeyen nemli bilgileri yedekleyiniz.
Admlar
Sistematik ve mantksal bir yaklamla bir bilgisayardaki sorunu giderme, teknisyen iin gzel
bir gn yaratr. Teknisyenlerin ou, A belirtisini grdklerinde buna neden olan problemin A
olacan, zm olarak da A zmn olmas gerektii gibi bir kalb kullanrlar. ounlukla bu
dncelerinde hakl olabilirler ama farkl bir biimde dnldnde problemin kayna Z
olabilir. Dolaysyla bu durumda tamamen farkl bir zm gerekecektir. Problemin kaynann
A olduundan eminsiniz, fakat zm Ay denediinizde sorunun giderilmediini
grdnzde ne yaparsnz? Bu durumdan mteriniz mutsuz olacaktr. Problemi
zemediiniz gibi kendiniz mahcup ve zgn hissedeceksiniz.
Analiz
Her ey problemin analiz edilmesiyle balar. Bilgisayarn nasl altn bildiiniz iin,
problemi incelemeye balarken soracanz ilk ey "Problem ne olabilir?" sorusudur. Analiz
ederken kendinizi snrlamadan btn ihtimalleri dnmelisiniz.
ncelikle problemin trn anladnzdan emin olunuz. Problemin asl kaynan aratrmann
byk bir ksm mteri ile iyi bir iletiim ekliye konumaktan geer. Gerei bulma yolunda
dosta sorular sorunuz.
Byk ve ciddi problemlerle uratnz durumlarda problemi kk paralara blnz.
rnein hi almayan bir bilgisayarn arzasn giderebilmek iin aadaki gibi kontrol
kategorileri oluturabilirsiniz.
G: ncelikle bilgisayarn g kaynandaki ebeke giriini ve g ama kapama
anahtarn daha sonra da UPSi kontrol ediniz.
Balantlar: Kasann ierisinde bal olmas gerekirken taklmam balantlar kontrol
ediniz.

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 563
CMOS: Eer g sisteme ulayorsa (LED yanyor olmal) sabit diski gsteren CMOSu
kontrol ediniz.
letim Sistemi: Bilgisayarda biraz canllk var fakat nykleme yapmyorsa CD'den
nyklemeyi balatarak kurtarma konsolunu altrn. Sabit diske ulap ulaamadnz
kontrol ediniz. nykleme seeneine ulaabilirseniz, bilgisayar gvenli modda yada en
son bilinen dzgn konfigrasyonda anz.
Problemi paralara blerek daha etkili ynetilmesi salanmtr. Bu ekilde problemin
kaynann donanm arzas m, balant problemi mi, yoksa iletim sistemi ve dier
yazlmlarla m ilgili olduu anlalabilir.
Test
Problemin kaynann ne olduu anladnzda zm nerilerinizi test edebilirsiniz. Test ilemi
basit kurallara gre yaplr. lk olarak kolay olan seenei deneyiniz. Hata veren cihaz takl
m? Cihazda g var m? Yazcda kt var m?
kinci olarak zm nerileri deneyerek baarsz olanlar eleyiniz. Denediklerinizi not almak
iin "Notepad"i kullanabilirsiniz. Her defasnda tek ey deneyiniz. Ayn anda iki farkl zm
yolu kullanmaynz.
rnein CMOS'a girerek birok deiken zerinde birden fazla deiiklik yaparak bilgisayar
altrdnz dnnz. Byle bir durumda hatann nerde olduunu nasl anlarsnz? Elbette
ki birden fazla deiiklik yaptnz iin bu sorunun cevabn bilemezsiniz. Daha da kts ilk
problemi dzeltmeye alrken baka bir probleme de neden olmu olabilirsiniz.
nc olarak eer donanm birimlerinde hata olduunu dnyorsanz phelendiiniz
birimi elinizdeki dzgn alan yedei ile deitiriniz.
Tamamlamak
Test faz bittiinde sorun giderme ilemini tamamlamak iin drt adm daha gereklidir.
Deerlendirme(evaluate), ek yardm (escalate), temizleme(clean up) ve belgelendirme
(document).
Deerlendirme, ilemi yaplan aksiyonlarn sonularnn deerlendirilmesidir. Sistemin
altn adm adm kontrol ediniz. Bir defada altrp gitmeyiniz. inizi tamamladnz
dnmeden nce kullancnn balca ileri yapabilirliini kontrol ediniz.
Eer bilgisayar ya da evre birimlerinin belli bir sre almasn salayamadysanz ikinci
adma geerek yardm isteyiniz. Bu aamaya kadar problemin belirtileri hakknda not almann
yannda belirli sorun giderme yntemlerini deneyerek problem hakknda yeterli bilgiyi edinmi
oldunuz. imdi ilemin hzlandrlmas ve bir sonraki adm iin uzman bir kiiden yardm
alabilecek durumdasnz.
nc admda altnz yeri temizleyiniz. Src ykledinizse kullandnz kablolar doru
bir ekilde bilgisayarn ierisinde toplyanz. Bilgisayarn arkasndan kp yerden uzayp giden

i z g i T A G E M 2 0 0 7 - 2 0 0 8

Sayfa 564
kablo karkl olumusa onu da dzelterek kablolar yerlerine kaldrnz. Kablolama
tekniinin iyi olmas bilgisayarlarn gzel grnmesinin yannda ferah bir alma alan da
salar. Ayn zamanda kablolardan kaynaklanan kazalar da azaltr.
Son olarak sonularnz belgelendiriniz. Birok firma problemlerin tanm ve zmlerinin
belgelendirildii zel formlara sahiptirler. Eer altnz firmada bu formlardan yoksa hem
kendiniz hem de i arkadalarnz iin hazrlayabilirsiniz. Belgelendirme sayesinde makinenin
zaman ierisindeki sorun giderme tarihesi ve varsa deien yedek paralar hakknda bilgi
sahibi olabilirsiniz. Eer siz ya da alma arkadanz bir makinede ayn problemi birok kez
grdyseniz bir sonraki seferde komple makineyi deitirmek arzal paray deitirmekten
daha faydal olacaktr.
Belgelendirme, alma arkadalarnz iinde yardmc olur. Size ait olan ileri onlar
devraldklarnda problemle ilgili her trl bilgiye sizin belgelerinizden ulaabilirler. rnein
daha nce almadnz bir makine iin arza ars alrsanz, ayn arzay makinenin daha
nce verip vermediini ona ait belgelerden aratrabilirsiniz. Eer ayn problemi daha ncede
vermise oradaki zm makineye direk uygulayabilirsiniz. Bu yaklam zellikle kullanc
hatalar iin geerlidir.
Belgelendirme kullanclarn yapt kazalarda da kullanlr. Kullanc monitr ayana
drm ve hem monitr hem de aya krlm ise kaza raporu doldurmalsnz. Kaza raporu,
ne olduu ve nerde olduu gibi bilgileri detayl bir ekilde iermelidir.