UOS OA

1

UOS/P - SKRIPTA 2

PREDAVANJE 1

Mozemo reci da se glavna memorija dijeli na dva dijela:
Jedan dio za jezgru OS-a.
Drugi dio za programe.

Upravljanje memorijom vrsi se apstrakcijom stvarne fizicke memorije.

Upravljanje bez apstrakcije je jedan od najjednostavnijih metoda apstraktovanja
memorije.Kod ovakve apstrakcije se ne moze izvrsavati vise programa u isto vrijeme.
Ako bi program upisao novu vrijednost u memoriju tada bi izbrisao vrijednost koju je
drugi program pohranio na to mjesto sto bi dovelo do pada oba programa.

Operativni sistem je mogao biti:
Na dnu memorije u RAM-u .
Na vrhu memoriju u ROM-u .
Na vrhu u ROM-u upravljacki programi, a ostatak sistema u RAM-u .

Izvrsavanje vise programa bez apstrakcije memorije radi tako sto OS mora
sacuvati sadrzaj memorije u fajl na disku, zatim ucitati i izvrsiti sljedeci program.

Ukoliko apstrakcija fizicke memorije nije dostupna koristi se metoda Adresnog
prostora kako bi se moglo istovremeno izvrsavati vise programa.

Adresni prostor je skup adresa koje proces moze zauzeti u memoriji .

Svaki proces ima vlastiti adresni prostor nezavistan od adresnih prostora ostalih
procesa , osim ako nije u pitanju dijeljenje adresnog prostora izmedu procesa.

Opseg adresa kojima proces moze pristupiti odreduje se pomocu baznog/base i
granicnog/limit registra.

U baznom registru je fizicka adresa u kojoj program pocinje u memoriji , a u
granicni registar je pohranjena duzina programa.

Skup procesa koji se nalaze na disku i cekaju da budu ucitani u memoriju naziva
se input queue/ulazni red .

Kompajler povezuje simbolicke adrese sa relativnim adresama .

Nakon ucitavanja programa u memoriju programu se dodjeljuje apsolutna adresa.

Dodjeljivanje adresa instrukcijama i podacima moze se sprovesti u bilo kojoj fazi
pripreme programa za izvrsavanje:
UOS OA

2

Vrijeme prevodenja: ukoliko je u vrijeme prevodenja poznata adresa na kojoj ce
biti smjesten proces , onda se moze generisati apsolutna adresa .
Vrijeme ucitavanja: kod savremenijih sistema u vrijeme prevodenja obicno nije
poznato gdje ce se proces ucitati .Programski prevodilac generira relativne adrese, a
apsolutne se generiraju u trenutku ucitavanja procesa u radnu memoriju .
Vrijeme izvrsavanja: moguce je da proces mijenja svoje adrese i tokom
izvrsavanja,tj. prebacuje se iz jednog u drugo memorijsko podrucje.

Adrese koje generise CPU nakon prevodenja i povezivanja nazivamo logicke
adrese .

Adresa koja se ucitava u memorijski adresni registar naziva se fizicka adresa .

Za vrijeme prevodenja logicke i fizicke adrese su jednake , dok za vrijeme
izvrsavanja one nisu iste .

Logicke adrese jos nazivamo virtualne adrese .

Skup svih logickih adrese se naziva logicki adresni prostor .

Skup svih fizickih adrese se naziva fizicki adresni prostor .

Preslikavanje/Mapiranje iz logickog u fizicki adresni prostor vrsi MMU/Memory
Management Unit .

Tehnika kod koje se u memoriji drzi samo dio programa i podataka koji su trenutno
potrebni, a kada zatrebaju sljedeci podaci kao i program tada se iz memorije izbacuje
prethodni dio programa i podataka , a novi se upisuju s diska naziva se
preklapanje/overlay .

Bolje koristenje memorije se postize dinamickim ucitavanjem/dynamic loading .

Kod ovog ucitavanja potprogrami su smjesteni na disku , a ucitavaju se u memoriju
tek nakon sto ih glavni program pozove .Ucitavanje vrsi relocatable linkage editor .

Koncept dinamickog povezivanja/dynamic linking slican je konceptu
dinamickog ucitavanja , povezivanje se odgada sve do izvrsavanja .

Kod dinamickog povezivanja koristi se mali segment koda/stub koji pokazuje na
sistemsku proceduru koju program koristi .

Dinamicko povezivanje zahtjeva podrsku od strane OSa za razliku od
pretohodne dvije tehnike .

Proces se moze prebacivati samo ako se nalazi u RAM memoriji .

Vise procesa moguce je konkurentno izvrsavati tako da se proces koji se izvrsava
ucita u memoriju, a kada se prekine njegovo izvrsavanje on se zamijeni sa drugim
procesom sa diska .Ova tehnika naziva se prebacivanje/swapping .

UOS OA

3

Kako bi se proces izbacio iz radne memorije on mora biti potpuno neaktivan .

Kod kontinuirane alokacije memorije svaki proces je smjesten unutar jednog od
zasebnih memorijskih segmenata .

Svaka particija moze sadrzavati samo jedan korisnicki proces .

Broj particija moze biti konstantan ili promjenjiv .

Procesi su se pripremali za odredenu particiju i nisu se mogli izvrsavati na drugoj
particiji , jer jer programski punjac odredivao fizicke adrese i ovaj nacin dodjele
memorije se naziva staticka alokacija memorije.

Proces prihvacen na obradu ucitava se u memoriju kada je u memoriji slobodna
particija veca od njegovog memorijskog zahtjeva, procesi ucitani u memoriju se
konkurentno izvrsavaju i kada zavrse oslobada se zauzeta memorija .

Kada se u memoriji nalazi veci broj manjih procesa i kada su oni neravnomjerno
rasporedeni u memoriji ostaje veci broj slobodnih mjesta manjeg kapaciteta .
Problem je taj sto se veci programi ne mogu ucitati jer ne postoji dovoljno slobodnog
prostora koji je potreban za ucitavanje , ovaj problem naziva se spoljasna/vanjska
fragmentacija memorije .

Rjesenja za ucitavanje procesa:
Prvi koji zadovoljava/First-fit: procesu se dodjeljuje prvi segment koji zadovoljava
memorijske zahtjeve .Pretrazivanje pocinje od pocetka liste slobodnog segmenta ili
se nastavlja od mjesta gdje je prethodno ispitivanje zaustavljeno .
U drugom slucaju radi se o sljedeci koji zadovoljava/Next-fit .
Najbolje poklapanje/Best-fit: procesu se dodjeljuje onaj segment koji najbolje
odgovara njegovim memorijskim zahtjevima .
Najlosije poklapanje/Worst-fit: procesu se dodjeljuje najveci slobodni segment
.Ovaj algoritam nastoji da stvori sto vece supljine za razliku od Best-fit .

Razlika u zahtjevanoj i dodijeljenoj memoriji naziva se unutrasnja fragmentacija
,jer se nalazi unutar particije .

Jedno od rjesenja problema fragmentacije je to da se proces ne upisuje u
kontinuirani memorijski blok , program se moze smjestiti na razlicite lokacije u
memoriji .
U ovom slucaju RAM memorija se dijeli na manje blokove koji se nazivaju
okviri/frames.
Logicki adresni prostor programa se takoder podjeli na blokove iste velicine koji se
nazivaju stranice/pages.
Stranice se upisuju u slobodne memorijske okvire .
Diskovi se takoder dijele na okvire jednake velicine kao i okviri memorije , kako bi se
programi lakse prebacivali sa diska u RAM memoriju .



UOS OA

4

Adresa koju generira procesor se dijeli na dva dijela:
Broj stranice/Page number, p
Pomak unutar stranice/Page offset, d
Tablica okvira/Frame table ima red za svaki okvir koji pokazuje da li je okvir
slobodan ili ne, i ukoliko on nije slobodan koji ga procesi koriste .

Korisnicki program i njegovi podaci se mogu podijeliti na odredeni broj
segmenata .

Logicka adresa segmentacije sastoji se od dva dijela:
Broj segmenta/Segment number
Pomak unutar segmenta/Segment offset

Segmentacija rjesva problem unutrasnje fragmentacije , medutim problem
vanjske fragmentacije je i dalje prisutan .

Segmentacija je vidljiva i pogodna za organizaciju programa i podataka .

Kod segmentacije program moze da zauzme vise od jedne particije i ove particije
ne moraju biti susjedne .

Kod tehnike virtualne memorije sve su adrese logicke reference,koje se tokom
izvrsavanja prevode u realne .

Proces se moze dijeliti na manje dijelove ,dijelovi programa ne moraju biti u
susjednim particijama i ne moraju svi dijelovi biti ucitani u RAM memoriju .

Dvije osnovne metode virtualne memoriju su stranicenje i segmentacija ,
ponekad se mogu kombinirati oboje .

Program moze biti veci i od radne memorije , jer se samo dijelovi programa
ucitavaju u memoriju .

Potrebna je i hardverska i softverska podrska za virtualne memorije .

Stranicenje na zahtjev/Demand paging koristi koncept slican sistemu stranica sa
prebacivanjem.

Proces je pohranjen na sekundarnoj memoriji,prilikom izvrsavanja ucitava se samo
jedan dio procesa u radnu memoriju .

Ucitavanje procesa u memoriju vrsi lazy swapper koji upisuje stranicu u memoriju
tek onda kada je ona potrebna.

Potrebna je hardverska podrska .

Tehnika pristupa stranici je sljedeca:
Hardver provjerava da li se stranica nalazi u memoriji .
Ako stranica nije u memoriji .OS pronalazi stranicu u sekundarnoj memoriji i
prebacuje je u radnu memoriju.
UOS OA

5

OS pronalazi slobodan ovkir u radnoj memoriji .
Trazena stranica se prebacuje u odabrani okvir.
Osvjezava se tablica stranica procesa tako sto se stranici pridruzuje dodijeljeni okvir


PREDAVANJE 2 - UPRAVLJANJE DATOTEKAMA


File system je sistem za pohranu i pristup podacima i programima koji pripadaju
korisniku ili OS-u.

File system se sastoji od:
Datoteka/file
Direktorij/directroy

Informacije koje pohranjujemo u datoteke imaju osobine:
Dugorocno postojanje: spremaju se na disk i ostaju na njemu sve dok se ne
izbrisu ili ne dode do kvara diska.
Mogucnost dijeljenja izmedu procesa
Struktura: datoteka moze imati internu strukturu koja je pogodna za neke
aplikacije.

Datoteka je skup povezanih infromacija pohranjenih u sekundarnoj memoriji .

Datoteke predstavljaju programe u bilo kojem obliku .

Podaci mogu biti:
Numericki
Tekstualni
Alfanumericki
Binarni

Datoteka ima neke od sljedecih atributa:
Ime/Name: ovo je jedina informacija o datoteci koja se pohranjuje u obliku
pristupacnom covjeku .
Identifikator/Identifier: ovo je jedinstvena oznaka i uglavnom je u pitanju broj i ona
identificira datoteku unutar file system-a.
Tip/Type: ova informacija je potrebna ukoliko OS podrzava razlicite tipove
datoteka.
Lokacija/Location: ova informacija je pokazivac na uredaj i lokacija datoteke na
uredaju na kojem je pohranjena .
Velicina/Size: informacija o velicini datoteke i izrazena je u bajtima .
UOS OA

6

Zastita/Protection: informacije o pravu pristupa datoteci, tj. ko moze citati,mijenjati
sadrzaj datoteke itd.
Vrijeme,datum i identifikacija korisnika/Time,date, and user identification: ovo
su informacije o vremenu kreiranja,posljednje promjene ili koristenje datoteke .

Sve informacije o datoteci se spremaju u strukturu direktorija .

Datoteka je apstraktna struktura podatka.

Osnovne operacije nad datotekama su:
Stvaranje datoteke/Create: Prvi korak kod stvaranja jeste pronalazak mjesta u file
system-u i druga stvar je kreiranje zapisa o datoteci u file system-u.
Zapis sadrzi ime i lokaciju datoteke .
Upis u datoteku/Write: Upis se vrsi preko sistemskog poziva u kojem se navode
ime i informacije koje se upisuju u datoteku .
Upisni pokazivac/Write pointer pokazuje lokaciju na koju se moze izvesti sljedeci
upis.
Citanje datoteke/Read: Citanje se takoder vrsi preko sistemskog poziva u kojem
se navde ime datoteke i lokacija gdje se u radnu memoriju upisuje sljedeci blok
datoteke.
Pokazivac za citanje/Read pointer pokazuje na mjesto u datoteci gdje se izvodi
sljedece citanje .
Sistem takoder koristi jedinstven pokazivac za citanje i pisanje pod nazivom
Pokazivac tekuce pozicije/Current file position pointer .
Postavljanje unutar datoteke/Reposition within a file: Sistem pretrazuje
direktoriji kako bi pronasao lokaciju datoteke i pokazivac tekuce pozicije koji se
postavlja na odredenu zadanu vrijednost.
Brisanje datoteke/Delete: Kako bi se izvrsilo brisanje datoteke pretrazuju se
direktoriji ,kada trazeni direktoriji bude pronaden oslabada se prostor koji je ta
datoteka zauzimala i brise se ime datoteke iz direktorija.
Kracenje datoteke/Truncating: Ukoliko zelimo izbrisati sadrzaj datoteke a ostaviti
ime i atribute datoteke koristimo ovu opciju .Umjesto brisanja i stvaranja nove
datoteke s istim imenom i atributima , postavlja se velicina datoteke na nulu.

Dodavanje novih informacija na kraj postojece datoteke radimo uz pomoc append
operacije .

OS ima tablicu u koju pohranjuje podatke o otvorenim datotekama, tabela se
naziva Open file table .

Kada se pristupa otvorenim datotekama, ne pretrazuju se direktoriji vec se pristupa
tablici otvorenih datoteka pomocu indeksa unutar tablice.

UOS OA

7

Svaki red tablice otvorenih datoteka pokazuje na odgovarajuci red Sistemske
tablice otvorenih datoteka/System-wide open file table .

Ova tabela sadrzi popis svih otvorenih datoteka , i informacije koje su nezavisne
od procesa koji koristi datoteku, lokacija,atributi i velicina .

U ovoj tabeli se takoder nalazi i podatak o broju procesa koji koriste pojedinu
datoteku.

Neke bitnije informacije o otoverenim datotekama su:
Pokazivac na datoteku/File pointer: Kod sistema koji ne biljeze pomak unutar
datoteke kao sastavni dio sistemskih poziva read i write, mora se biljeziti posljednja
lokacija zapisa/citanja u obliku pokazivaca tekuce pozicije .
Brojac otvorenih datoteka/File-open count: Ovaj brojac treba da osigura
informaciju o broju procesa koji koriste datoteku, kada on bude nula tada se datoteka
moze izbaciti iz sistemske tabele otvorenih datoteka.
Pozicija datoteke na disku/Disk location of the file: Informacije potrebne za
pronalazak datoteke na disku nalaze se u radnoj memoriji kako bi brzina pristupa
datoteci bila veca.
Pristupna prava/Access rights: Svaki proces otvara datoteku u pristupnom modu
, pa se ova informacija nalazi u pretprocesnoj tablici .

Otvorena datoteka ili njeni dijelovi se moze/mogu zakljucati tako da joj moze
pristupiti samo jedan proces .

Moguce je pristupanje ili dijeljenje datoteke izmedu vise procesa ili preslikavanje
dijela datoteke u memoriju sistema .

Ime datoteke se sastoji od dva podatka:
Ime
Ekstenzija

Pomocu ovoga operativni sistem razlikuje razlicite datoteke .

Razlikujemo sljedece metode pristupa datotekama:
Sekvencijalni pristup: Ovo je najjednostavniji nacin pristupanja datoteci i koristi se
obicno kod editora, programa prevodilaca itd.
Operacija citanja prebacuje sadrzaj bloka u memoriju i postavlja pokazivac na
sljedeci blok, a sto se tice pisanja blok se iz memorije prebacuje u sekundarnu
memoriju i pokazivac se uvecava da pokazuje na sljedeci blok .
Direktni pristup: Dadoteka je izradena od logickih zapisa pa se tako njima moze
pristupiti proizvoljno.
UOS OA

8

Najcesce se koristi u bazama podataka , gdje se izracunava blok u kojem je zapisana
trazena informacija i bloku se direktno pristupa.

Bilo koji entitet koji sadrzi file system naziva se volumen .

Volumen koji sadrzi file system mora sadrzavati informacije o datotekama u
sistemu i one se drze u Direktoriju uredaja ili Tabeli sadrzaja volumena .

Direktoriji uredaja sadrzi informacije kao sto su ime,lokacija,velicina,tip za sve
direktorije na volumenu.

Operacije koje se izvode nad strukturama direktorija:
Trazenje datoteke: Korisniku je omogucena pretraga datoteka po imenu, po
odredenom tipu datoteke itd.
Kreiranje datoteke: Potrebno je kreirati i dodati nove datoteke u odredenom
direktoriju .
Brisanje datoteke: Kada datatoteka vise nije u upotrebi ona se brise iz direktorija.
Pregled direktorija:Uvid u sadrzaj direktorija i u sadrzaj informacija vezanih za
svaku pojedinu datoteku u direktoriju.
Preimenovanje datoteke: Ime datoteke je vezano uz njen sadrzaj tako da je
korisniku omoguceno i mijenjanje imena .
Sigurnosno spremanje datoteka: Ovdje spada kreiranje sigurnosnih kopija
odredenih datoteka .

Kod direktorija sa jednim nivoom sve datoteke su upisane u jedan nivo
direktorija ciju strukturu je jednostavno podrzati i realizirati .
Ovakva organizacija se ne koristi zbog nekih nedostataka kao sto su vise korisnika
pristupa istoj particiji, povecanjem broja datoteka teze se prate imena datoteka itd.

Kada vise korisnika koristi jedan racunar , svakom od njih se moze odrediti vlastiti
direktoriji gdje ce pohranjivati svoje datoteke.
Kada je ovo slucaj koristi se sistem direktorija u dva nivoa .
Svaki korisnik pristupa svojim datotekama prilikom logiranja tako da je omogucena
zastita datoteka.

Struktura stabla je poboljsana struktura sa dva nivoa kod koje je dozvoljeno da
svaki direktoriji ima svoje poddirektorije pored datoteke i drugih direktorija .
Ova struktura se danas koristi kod svih file system-a.
Sistem razlikuje datoteke i direktorije uz pomoc identifikacijskog bita .
Ukoliko neki entitet ima identifikacijski bit 1 radi se o poddirektoriju , a ukoliko se radi
o 0 tada je u pitanju datoteka.

UOS OA

9

Direktoriji u kojem se trenutno nalazimo naziva se tekuci direktoriji/current
directory .

Dijeljivi direktoriji ili datoteka ce postojati na dva ili vise mjesta istovremeno unutar
file system-a.

Aciklicni graf dozvoljava direktorijima dijeljenje poddirektorija i datoteka, sto nije
slucaj sa strukturom stabla.

Sistem upravljanja datotekama je skup sistemskog softvera koji korisnicima i
aplikacijama omogucava usluge pri koristenju datoteka .


PREDAVANJE 3 - I/O UREDAJI


Jedna od uloga OS-a jeste upravljanje i kontrola I/O operacija i uredaja .

Upravljacki programi uredaja predstavljaju unifromne pristupne interfejse uredaja
prema I/O sistemu .

Spoljasnji uredaji koji definisu I/O dijele se u tri kategorije:
itljivi: sluze za komunikaciju sa korisnicima racunara(stapmaci,terminali).
Mainski itljivi: sluze za komunikaciju sa elektronskom
opremom(diskovi,senzori,kontroleri itd.) .
Komunikacije: pogodni za komunikaciju sa udaljenim uredajima(digitalne
linije,modemi) .

Postoje tri metode za izvrsavanje I/O:
Programirani I/O: proces izdaje komandu I/O modulu, zatim u stanju mirovanja
ceka da se operacija zavrsi prije nego sto nastavi posao .
Prekidni I/O: proces izdaje I/O komandu i nastavlja da izvrsava odredene
instrukcije. Kada I/O modul zavrsi svoj posao, prekida proces.
Ukoliko odredene instrukcije nisu u istom procesu , proces ne mora cekati na
zavrsavanje I/O operacije, u suprotnom proces se suspenduje u toku prekida i
izvrsava se drugi posao .
Direktan pristup memoriji/Direct Memory Access/DMA: DMA modul upravlja
razmjenom podataka izmedu glavne memorije i I/O uredaja .Proces salje zahtjev za
prenos bloka podataka DMA modulu i prekida se tek nakon prenosa cijelog bloka .

DMA tehnika omogucava izbjegavanje procesora i preuzimanje kontrole nad
sistemom da bi se podaci prenosili u memoriju i iz nje preko sabirnice/bus .

UOS OA

10


Kada procesor zeli da ucita ili upise blok podataka , on izdaje komandu DMA
modulu i salje mu sljedece informacije:
Da li treba koristiti kontrolnu liniju Read/Write izmedu procesora i DMA modula .
Adresu I/O uredaja koji se koriste .
Pocetnu lokaciju u memoriji iz koje se cita ili u koju se upisuje .
Broj rijeci koji se upisuje ili cita .

Kada procesor dodijeli I/O operaciju DMA modulu , moze da prede na neki drugi
zadatak .

Kada DMA modul prense citav blok podataka , on salje prekidni signal procesoru .

Uredaji koji komuniciraju na prost nacin(razmjena niza bajtova) koriste sljedece
slojeve:
Logicki I/O/Logical I/O: upravlja opcim I/O funkcijama u odnosu na korisnicke
procese .
Uredaj I/O/Device I/O: zahtjevanje operacije i podaci(znakovi i zapisi u baferima)
Rasporedivanje i kontrola/Scheduling and control: ovdje se obavlja stvarno
smjestanje u redove i rasporedivanje I/O operacija kao i kontrola operacija .
Ovaj sloj softvera komunicira sa I/O modulom .

Bafer je dio memorije koji funkcionise na principu proizvodacpotrosac i sluzi za
privremeno cuvanje podataka prilikom njihovog prenosa izmedu dva uredaja ili
izmedu uredaja i aplikacije .

Blok-orijentisani uredaji skladiste informacije u blokove koji su najcesce fiksne
velicine i u odredenom trenutku prenosi se samo jedan blok .
Primjer ovakvih uredaji su diskovi i trake.

Uredaji koji rade sa tokovima podataka(stream) i prenose ih u racunar i iz njega
kao nizove bajtovima , sto znaci da ne koriste strukturu bloka .To su
terminali,stampaci,komunikacijski portovi,misevi , uglavnom su to uredaji koji ne
sluze za sekundarno skladistenje podataka .

Buferovanje moze povecati efikasnost OS-a i karakteristike pojedinacnih procesa
kada su u pitanju multiprogramska okruzenja .

Buferovanje se izvodi iz sljedecih razloga:
Uskladivanje razlicitih brzina izmedu potrosaca i proizvodaca .
Prilagodavanje razlicith velicina transfera podataka .
Odrzavanje semantike kopiranja .

UOS OA

11

Zbog velike razlike u brzini ulaznoizlazne operacije se mogu preklopiti, pa se
tada bafer mora podijeliti na dva dijela koje koriste proizvodac i potrosac ,ovakav
sistem se naziva dvostruko baferovanje .

Baferi se takoder koriste i u mreznim okruzenjima gdje se velike poruke prije slanja
dijele na manje pakete .
Paketi se primaju u bafer po nedeterministickom redoslijedu , nakon cega se iz
bafera formira pocetna poruka .

Za ocuvanje semantika kopiranja OS u svoje jezgru definise bafere u koje kopira
korisnicki bafer , pa tek nakon toga predaje kontrolu korisnickom procesu .

Kada se podaci citaju ili upisuju glava diska mora biti postavljena iznad zeljenje
staze i na pocetak zeljenog sektora na toj stazi .

Vrijeme potrebno da se glava pozicionira iznad staze zove se vrijeme
pretrazivanja/seek time .

Ovo vrijeme sastoji se od dvije komponente:
Pocetno vrijeme/Startup time
Vrijeme koje je potrebno da glava diska dode do odredene staze nakon sto je staza
identifikovana .

Tipicno vrijeme pretrazivanja je krace od 10ms .

Vrijeme potrebno da pocetak sektora stigne do glave diska naziva se Kasnjenje
zbog rotacije/Rotational delay/Rotational Latency.

Zbir vremena pretrazivanja i kasnjenja zbog rotacije diska naziva se Vrijeme
pozicioniranja/Positioning time .Ovo je vrijeme potrebno da se dode u poziciju
citanja ili upisa podataka, kada se sektor pomijera ispod glave diska .

Vrijeme prenosa prema disku ili sa diska zavisi od brzine rotacije diska:

T = b/(rN)

T Vrijeme prenosa
b Broj bajtova koji se prenose
N Broj bajtova na stazi
r Brzina rotacije/rpm




UOS OA

12

Ukupno srednje Vrijeme pristupa/Access time moze da se predstavi kao:

Ta = Ts + 1/(2r) + b/(rN)

Ts Srednja vrijednost vremena pretrazivanja

FIFO/First In - First Out je najprostiji oblik rasporedivanja koji obraduje zahtjev iz
reda na sekvencijalni nacin .
Prednost ovog rasporedivanja jeste pruzanje podjednake paznje svakom zahtjevu
prema redoslijedu pristizanja .
Kada mnogo procesa zeli da pristupi disku na slucajan nacin , FIFO rasporedivanje
ce imati slabu efikasnost pa ga to ne cini dobrom metodom za rasporedivanje .

Rasporedivanje po prioritetu daje veci prioritet kratkim paketnim poslovima i
interaktivnim poslovima , ali postize lose rezultate sa bazama podataka .
Jos da napomenemo da se ne koristi za optimizaciju iskoristenja diska .

LIFO/Last In - First Out rasporedivanje poboljsava propusnosti i smanjuje duzinu
reda .Sto duze posao aktivno koristi sistem datoteka to se brze obraduje , ali ukoliko
je radno opterecenje diska visoko moze doci do gladovanja sto znaci da neki zahtjev
nece nikad doci na red .

SSTF/Shortest Service Time First algoritam bira I/O zahtjev diska koji zahtijeva
najmanje pomjeranje ruke diska od tekuce pozicije .
Uvijek se bira zahtjev sa minimalnim vremenom pretrazivanja , ali to ne znaci da ce
srednje vrijeme pretrazivanja veceg broja pomjeranja ruke diska biti minimalno .

SCAN rasporedivanje koristi algoritam koji ne dozvoljava da dode do
gladovanja(Kod svih ostalih algoritama izuzev FIFO algoritma moze doci do
gladovanja, tj. neki zahtjevi ostaju neizvrseni sve dok se cijeli red ne isprazni) .
Kod ovog algoritma ruka diska se pomjera u samo jednom smjeru sve dok ne dode
do posljednje staze u tom smjeru ili dok ne vise ne bude zahtjeva u tom smjeru.
Nakon toga se smjer mijenja i skeniranje se nastavlja u suprotnom smjeru .

C-SCAN je kruzni SCAN algoritam koji ogranicavanja skeniranje samo u jednom
smjeru .Kada se posjeti posljednja staza u jednom smjeru, ruka diska se vraca na
suprotan kraj diska i pocinje skeniranje ispocetka, s cime se smanjuje maksimalno
kasnjenje .

N-Step-SCAN algoritam dijeli zahtjeve za diskom koji su u redu na podredove
duzine N .Ovi podredovi se obraduju jedan po jedan primjenom SCAN algoritma .
Kada zavrsi obrada reda , novi zahtjevi se mogu dodati nekom drugom redu .
Ako ima vise od N zahtjeva na kraju skeniranja , onda se svi oni obraduju u
sljedecem skeniranju .
UOS OA

13

FSCAN algoritam koristi dva podreda .Kada skeniranje pocne, svi zahtjevi su u
jednom podredu dok je drugi podred prazan .
Kada se pojave novi zahtjevi , stavljaju se u drugi podred cime se odlaze njihovo
izvrsavanje sve dok se svi stari ne obrade .

*NE ZABORAVITE PROCITAT O RAID-u :D .

Disk cache/Disk kes je bafer u glavnoj memoriji za sektore sa diska.Kes sadrzi
odredene kopije sektora na disku.
Funkcionise isto kao i CPU cache memorije , sto znaci kada se posalje I/O zahtjev
prvo se provjerava disk cache.
Ukoliko se sektor ne nalazi u cache memoriji on ce se ucitati sa Hard diska u cache
memoriju .



PREDAVANJE 4 - I/O ZASTITA I SIGURNOST


Procesi u OS-u moraju biti zasticeni jedan od drugog .

Zastita se odnosi na mehanizam kontrole pristupa racunarskim sredstvima od
strane programa,procesa ili korisnika .

Zastita se razlikuje od sigurnosti kao mjera povjerenja da ce se sacuvati integritet
sistema i podataka .

Veoma je vanzo da svaka programska komponenta koja je aktivna u sistemu
koristi resurse samo prepa propisanim pravilima .

Uloga zastite u kompjuterskom sistemu je da obezbijedi mehanizam za
sprovodenje pravila pomocu kojih se ureduje koristenje resursa.

Glavni princip zastite je Princip najmanje privilegije koji nalae
programima,korisnicima i sistemima daje samo onoliko ovlasti koliko je dovoljno za
obavljanje zadataka.

Prateci ovaj princip OS preko svojih programa,sistemskih poziva,struktura
podataka, kao i ostalih svojstava obezbjeduje minimalnu stetu ukoliko dode do
ispada neke komponente ili zbog njene izlozenosti raznim opasnostima .

UOS OA

14

Upravljanje korisnicima pomocu principa najmanje privilegije podrazumijeva
kreiranje posebnih korisnickih pristupa za svakog korisnika koji podrzavaju samo
privilegije koje korisnik treba .

Kako bi se ovo obezbijedilo neki sistemo koriste Kontrolu zasnovanu na
pristupu/Role-based access control/RBAC .

Kompjuterski sistem je skup procesa i objekata , gdje se pod objektima
podrazumijevaju i hardverski i softverski objekti .

Procesu se treba dopustiti pristup onim resursima za koje ima dozvolu, i druga
stvar je da u bilo kojem trenutku proces moze pristupiti samo onim sredstvima koja
su trenutno potrebna za izvrsavanje zadatka.

Drugi zahtjev je poznat kao princip Treba znati/Need to know i moze posluziti za
ogranicavanje stete koju moze izazvati pogresan proces u sistemu .

Proces djeluje unutar podrucja(domena) zastite koje odreduje sredstva kojima
proces moze pristupiti .

Svaka domena definise skup objekata i tipova operacije koje mogu biti pozvane za
svaki objekt.

Sposobnost izvrsavanja operacija nad objektima naziva se Pravo
pristupa/Access Right .

Veza procesa i domene moze biti staticka ukoliko je skup sredstava koji su na
raspologanju fiksan tokom zivotnog ciklusa procesa , ili dinamicka .

Ako je veza izmedu procesa i domene fiksna, i ako se zahtijeva Need to know
princip, onda mora postojati mehanizam za promjenu sadrzaja domene .

Ukoliko je veza dinamicka, onda postoji mehanizam koji dopusta prebacivanje
domene/domain switching omogucavajuci tako procesu prebacivanje sa jedne
domene na drugu .

Domena moze biti realizovana na razlicite nacine:
Svaki korisnik moze biti domena: kod ovog slucaja skup objekata kojima se moze
pristupiti zavisi od identiteta korisnika .
Svaki proces moze biti domena: skup objekata kojima se moze pristupiti zavisi od
identiteta procesa .
Svaka procedura moze biti domena:skup objekata kojima se moze pristupiti
odgovara lokalnim varijablama koje su definisane unutar procedure.

UOS OA

15

Model zastite se moze apstraktno razmatrati kao matrica koja se naziva pristupna
matrica , njeni redovi predstavljaju domene , a kolone objekte .

Sigurnost pored sto zahtijeva adekvatnu zastitu sistema , zahtijeva i razmatranje
vanjske okoline unutar koje sistem radi .

Kompjuterski resursi moraju biti ocuvani od neovlasenog pristupa,zlonamjernih
rusenja, prepravki sistema itd .

Za sistem se kaze da je siguran ako se njegovi resursi koriste i ako im se pristupa
onako kako je to definisano pravilima bez obzira na okolnosti .

Uljezi i krekeri su pojmovi koji se koriste za one koji pokusavaju da ugroze
sigurnost .

Povreda tajnosti /Breach of confidentiality je vrsta povrede koja ukljucuje
neovlasteno citanje podataka(ili kradu informacija) .

Krsenje integriteta /Brach of integrity je krsenje u kojem se neovlasteno
mijenjaju podaci .

Krsenje dostupnosti/Breach of availability je krsenje koje ukljucuje neovlasteno
unistavanje podataka , tipicni primjer jeste unistavanja Web-stranica .

Krada usluge/Theft of service ukljucuje neovlasteno koristenje resursa , tako sto
ce neki uljez instalirati daemon na sistem koji djeluje kao fajl server .

Odbijanje usluge/Denial of Service/DOS je krsenje koje sprijecava legitimne
upotrebe sistema .

Najcesce koristena metoda za ugrozavanje sigurnosti je maskiranje u kojem se
jedan sudionik pretvara da je neko drugi .
Maskiranjem napadaci krste autentifikaciju i tako mogu dobiti pristup koji nemaju ili
povecati svoje privilegije .

Jos jedan od napada je ponavljanje snimljene razmjene podataka koji se sastoji
od zlonamjernog ili laznog ponavljanja valjanog prenosa podataka .

Za zastitu sistema moraju biti poduzeta cetiri sigurnosna nivoa:
Fizicki: organizacije koje posjeduju racunarske sisteme moraju imati fizicko
osiguranje od upada, sto znaci da i glavni racunari,terminali ili radne stanice koje
imaju pristup glavnim racunarima moraju biti osigurane .
Ljudski: autorizacija se mora obaviti tako da samo odgovarajuci korisnici imaju
pristup sistemu .Mora biti onemogucen pristup putem socijalnog inzinjeringa .
UOS OA

16

Jedna vrsta socijalnog inzinjeringa je phishing napad u kojem e-mail ili Web-
stranica moze dovesti do toga da korisnik odaje povjerljive informacije .
Druga vrsta napada je dumpster diving kod kojeg se skupljaju informacije u
pokusaju da se dobije neovlasteni pristup racunaru .
Operativni sistem: sistem mora biti u stanju zastiti se od slucajnih i namjernih
narusavanja sigurnosti .
Mreza: mora se onemoguciti presretanje podataka(dosta podataka se razmjenjuje
preko privatnih linija,interneta,becizcnih veza ili dial-up linija) .


*NE ZABORAVITE PROCITAT O MOBILNIM OS-ovima .