UOS-V SKRIPTA

Vjezbe 1 - XP:
- Operativni sistem predstavlja skup raunarskih programa ( sistemski softver i
drajveri ) koji predstavlja interfejs prema raunarskom sistemu.

- Aplikacije dijelimo na:
Sistemske
Drajvere
Korisnike

-Podjela prema broju korisnika:
Singleuser
Multiuser

-Podjela prema broju zadataka:
Sinlgetasking
Multitasking

-OS najcesce dijelimo na Desktop OS i Server OS.

-Desktop OS omogucava koristenje Stand alone aplikacija , sto znaci da se svi
programi izvrsavaju na lokalnoj masini.

-Postoje dva tipa NOS/Network Operating System operativnih sistema:
Peer-to-peer NOS: omogucava korisnicima da dijele resurse na njihovim
racunarima i da pristupe resursima sa drugih racunara koji su definirani kao
djeljivi/shared .
Client-server NOS: ovaj sistem moze biti baziran na klijent/server arhitekturi u
kojoj server omogucava da korisnici mogu dijeliti resurse.

-Desktop OS u Klijent server arhitekturi se uvijek ponasao kao klijent.

-Kod Peer to Peer arhitekture moze predstavljati i klijent i server.

-Prije XP-a poznate su verzije:
Windows 3.1
Windows 3.11
Windows 95
Windows 98
Windows ME/Milenium Edition
Windows 2000 (prvi OS na NTFS fajl sistemu)

-Windows XP se pojavio 2001 godine .




-Poznate su sljedece verzije:
Home edition: kucna upotreba,dijeljenje fajlova,multimedija,32/64- bitna podrksa.
Professional edition: poslovna upotreba,32/64-bitna podrska,poboljsana
sigurnost,podrska za web servere .
Media centar edition: pretvaranje OS-a u multimedijske centre .
Tablet PC edition
Embeded edition: za specificne uredaje.

-Treba da znamo da se sva ova izdanja oslanjaju na istu arhitekturu.

-Osnovna komponenta svakog OS-a je Kernel.

-Arhitektura OS-a se dijeli na:
Monolitna arhitektura koristena kod starih OS-ova kao sto je DOS i UNIX.
Slojna arhitektura kod koje visi slojevi komuniciraju sa korisnikom a nizi slojevi
komuniciraju sa hardverom .
Microkernel arhitektura koristi horizontalnu umjesto vertikalne organizacije.
Ovdje kernel upravlja procesima,vrsi komunikaciju dok ostatak funkcija obavljaju
Serveri/Servisi .

-Windows XP koristi Microkernel arhitekturu , komponente su u user ili kernel modu.

-User mod je blizi korisniku , dok je kernel blizi hardware-u.

-HAL/Hardware Apstraction Layer:
-HAL je dodatni sloj apstrakcije koji je ovisan o platformi.Ono sto on omogucava jeste
da XP moze da radi na bilo kojoj platformi, jedina stvar na koju trebamo obratiti
paznju jeste odabir tipa HAL-a prilikom instalacije OS-a.

Win Xp nudi neke od sljedecih platformi:
Standard PC u pitanju je sistem ija matina ploa ne podrava ACPI (Advance
Configuration Power Interface) i to su uglavnom bili 486 komatibilni sistemi
MPS Uniprocesor PC sistem koji ne podrava ACPI, MPS (multiprocesorsk
isistem) koji radi sa jednim procesorom
MPS Multiprocesor PC - sistem koji ne podrava ACPI, MPS
(multiprocesorski sistem) koji radi sa vie procesora
ACPI Uniprocesor PC - sistem koji podrava ACPI a koji ima jedna proceor
ACPI Multiprocesor PC sistem koji pordrava ACPI sa vie procesora.

-Na HAL se oslanja kernel i ostatak OS-a.

-U kernel modu se nalaze Devices drivers koji omogucavaju rad komponenti.

-API/Application Programming Interface je predefinisana funkcija koja omogucava
programerima pristup resursima racunarskog ali ne i operativnog sistema.Ili
jednostavno receno to je "program" koji govori softverskim komponentama kako da
komuniciraju jedna s drugom , koriste se za kreiranje GUI-a .

-Servisi omogucavaju razlicite funkcionalnosti OS-a.



-HAL(diretkno pristupa hardveru) Microkernel(upravlja procesima) -
Device Drivers(na istom nivou).

-Ostatak servisa u kernel modu:
File system
Object manager
I/O manager
Security reference monitor
IPC manager
Virtual memory manager
Process manager
Plug and play manager
Power manager
Windows Manager and GDI
Graphics Device Drivers


-File system je odgovoran za upravljanje, pristup i manipulaciju fajl sistemom te
omoguava podrku razliitim fajl sistemima podranim od strane windows XP
operativog sistema

-I/O manager je zaduen za razmjenu podataka sa perifernim ureajima. Njegove
glavne usluge su File System, Device drivers i Cache manager.

-Security reference monitor kao to sam naziv kae brine se o sigurnosnim
mjerama na nivou operativnog sistema. Kada se korisnik logira, nakon verifikacije
kreira se SAT/Security Access Token za korisnika koji sadri listu korisnikih
privilegija i pripadnost grupi.

-IPC manager/Interprocess Communication Manager upravlja komunikacijom
izmeu serverskih i klijentskih procesa. Jako bitna komponenta s obzirom da svi ovi
sistemi konsantno komuniciraju i jedan drugom pruaju odreene usluge (serveri),
odnosno zahtijevaju odreene resurse (klijenti).

-Virtual memory manager vri upravljanje virtualnom memorijom

-Proces manager upravlja pokretanjem, izvoenjem i terminacijom niti (threads). Nit
je program ili dio programa u izvravanju.

-Plug and Play manager upravlja stalnim ili dinamikim dodavanjem novih ureaja
na sistem. Najbolji primjer imamo kod USB ureaja gdje nakon umetanja fajl sistem
na tom ureaju postaje dostupan u sklopu operativnog sistema.

-Power manager upravlja sistemom napajanja.

-Windows manager i GDI upravljanje sadrajem ekrana i prikazivanjem prozora

-Object manager upravlja sistemskim objektima




-Iznad ovih sistema nalaze se Executives sevisi i razlikujemo sljedece:
Object manager
Process manager
Virtual memory manager
Local procedure call
Security reference monitor
I/O manager

-Windows Firewall omogucava kontrolu konekcija koje idu sa racunara prema
drugim destinacijama i obrnuto.

-OS je baziran na bazi podataka koja se naziva Registry baza.

-Registry u sebe pohranjuje sve informacije o radu OS-a, sadrzi informacije o
hardveru,zapise aplikacija.

-Strukture Registry baze su kljucevi i podaci.

-Windows XP podrzava FAT i NTFS 5.0 fajl sistem.

-Proces je program koji je u stanju izvrsavanja,sa svim potrebnim resursima za
izvrsavanje rada nekog programa.

-PCB/Process Control Block svakom procesu dodjeljuje jedinstveni PCB koji sadrzi
informacije koje su potrebne za izvrsavanje/nastavak izvrsavanja nekog procesa i
sastoji se od:
PID(Process ID) , identifikator procesora.
Stanje procesora
Prioritet procesora(izvrsava se proces sa najvecim prioritetom)
Adresa memorije gdje se nalazi proces.
Adresa zauzetih resursa


Vjezbe 2 - Administracija OS-a:
-Administracija OS-a podrazumijeva mnostvo alata koji su nam na raspolaganju kako
bi osigurali sto bolji rad naseg racunara.

-MMC/Microsoft Management Console nam omogucava da kreiramo prilagodeni
administrativni alat koji nazivamo konzolom uz opciju snimanja kako bi konzola bila
direktno dostupna.
Dostupni modovi su:
Author mode
User mode/puni pristup
User mode/ogranicen pristup sa vise prozora
User mode/ogranicen pristup sa jednim prozorom



-IRQ/Interrupt Request Channel predstavlja oznaku komunikacijskog kanala preko
kojeg komponente komuniciraju sa racunarom .

-DMA/Direct Memory Access omogucava komponentama da direktno komuniciraju
sa memorijom(Hard disk) bez da koriste CPU.

-I/O range (opseg) predstavlja adresni opseg preko kojeg komponenta komunicira
sa procesorom.

-Event Viewer je alat koji omogucava administratoru da prati rad sistema,aplikacija i
sgurnosti.Ovaj alat omogucava logove u koje se evidentiraju neki dogadaji od
razlicitih dijelova sistema i aplikacija.
Razlikujemo sljedece logove:
Application log
System log
Security log
Log fajl je fajl koji sadrzi informacije o razlictim eventima.Ovo su bitne informacije o
tome kako racunar radi i sl. pa prema tome moramo voditi racuna o njima.

-Task Manager nam osigurava informacije o programima i procesima koji su
trenutno pokrenuti na sistemu.

-Windows Firewall omogucava nam da podesimo postavke o tome koja aplikacija ili
program mogu pristupiti internetu jer postoje razni maliciozni softveri koje ne zelimo
na nasem racunaru.

-Windows Security Centar je alat koji omogucava upravljanje alatima koji su bitni za
sigurnost i rad sistema.

-Device manager je takoder vrsta mmc konzole koja nam omogucava pregled
hardverskih komponenti koje se nalaze u nasem racunaru.

-System Restore nam omogucava kreiranje kontrolnih tacaka , koje zapravo
predstavljaju kopiju kompjuterske konfiguracije u datom trenutku.

-Recovery konzola je okruzenje sa komandnom linijom pomocu koje moze rijesiti
mnogo problema vezanih za sistem kao sto su losi driveri , ostecen MBR itd.







Vjezbe 3 - Vista:

-Prva verzija Win Viste se pojavila 2006 godine , a Home edition 2007 godine.

-Kodno ime Longhorn.

-Bazirana je na Windows Server 2003 platformi.

-Postoje sljedeca izdanja Win Viste:
Windows Vista Starter edition: ovo je najslabije izdanje Vista OS-a i mogla se
koristiti samo 30 dana nakon instalacije pa je najcesce smatrana trial verzijom.
Dolazila je samo u 32-bitnoj verziji.
Windows Vista Home Basic: kao sto i samo ime kaze ova verzija je bila
namjenjena kucnoj upotrebi gdje nije bilo potrebe za naprednim opcijama.Nije imala
podrsku za Aero pa je umjesto njega koristila Desktop Window Manager.
Dolazila je u 32/64-bitnoj verziji.
Windows Vista Bussines: ova verzija Viste je namjenjena poslovnim korisnicima.
Ima podrsku spajanja na domenu, podrska i za 2 procesora i do 128GB RAM-a.
Ova verzija takoder podrzava i EFS/Encryption File System.
Windows Vista Enteprise:ovo izdanje podrzava sve opcije kao i Bussines izdanje
samo sto jos posjeduje i dodatak za enkripciju diska , BitLocker,podrska za
virtualizaciju i sl.
Windows Vista Ultimate: sadrzi sve opcije Home premium izdanja i Enteprise
izdanja uz podrsku do 128GB RAM-a.

-Windows Vista koristi slojevitu podjelu na Kernel mode i User mode.

-Uvedena su tri nova podsistema:
Prezentacijski podsistem/Avalon.
Podatkovni podsistem/WinFS.
Komunikacijski podsistem/Indigo.

-Kernel Win Viste donosi sljedeca poboljsanja:
Kernel transakcijski menadzer: omogucava aplikacijama da koriste atomic
transakcije prema resursima cineci ih kernel objektima.
Memory manager i proces scheduler: ova dva elementa su dosta poboljsana.
Memory manager odreduje koji dio aplikacije treba da bude u memoriji,a proces
scheduler kontrolise pristup procesoru.
Protected mode: omogucava da procesori koji su aktivni u memoriji ne mogu
pristupiti dijelu memorije gdje se izvrsava kernel mode.
Patch guard: ovaj dodatak omogucava samo provjerenim driverima da se
izvrsavaju u kernel modu.



-AERO/Authentic,Energetic,Reflective,Open je vizuelni stil baziran na Desktop
Window Manager-u , koji donosi providni efekat,animaciju prozora i sl.

-UAC/User Access Control je dodatak koji je uveden da se onemoguci slucajno ili
nezeljeno modificiranje sistemskih postavki.UAC je sigurnosni mehanizam koji
adminu generise dva tokena.Token nosi informacije o tome sta sve korisnik moze da
uradi na sistemu , tako da je to dosta korisno prilikom pokretanja nekih aplikacija.

-BitLocker predstavlja takoder sigurnosni mehanizam koji omogucava enkripciju
cijelog diska ili volumena , za razliku od EFS-a koji omogucava enkripciju samo
pojedinih fajlova ili foldera.


-Razlikujemo neke od sljedecih sigurnosnih sistema:
ASLR/Adress Space Layout Randomization: smjesta programe i operativni
sistem prilikom ucitavanja u RAM memoriju na razlicita mjesta , tako se na ovaj nacin
ne moze znati tacna lokacija na kojoj se nalaze kljucni podaci.
Kernel Patch Protection: Kernel patching podrazumijeva zamjenu kernel koda sa
nekim drugim kodom.Ako operativni sistem detektuje bilo kakve modifikacije
podatkovnih struktura automatski ce se ugasiti.
WRP/Windows Resource Protection: sprijecava zamjenu sistemskih
fajlova,foldera,registry kljuceva .

-Transactional File System: je vrsta NTFS-a koja je bazirana na relacionom
modelu.Ovakav princip nalazimo u bazama podataka, tj. na
ACID/Atomicity,Consistency,Isolation,Durability principima.

-Windows File System/WinFS: omogucava brze indeksiranje i pretragu fajlova na
sistemu.

-Super Fetch: je dodatak memoriji , a sluzi kako bi se podaci koje OS koristi
pohranile na RAM memoriju tako da se njima moze puno brze pristupiti nego kada se
oni nalaze na Hard disku.

-ReadyBoost: omogucava USB stick za pohranjivanje nekriticnih sistemskih fajlova.

-Boot loader je promijenjen u bcdedit.








Vjezbe 3 - Vista(nastavak):
-S aspekta administracije Win Vista moze biti:
Stand alone sistem : vec znamo kakvi su ovo sistemi .
Dio domene: domena je skup racunara koji su povezani kako bi se lakse
administriralo i upravljalo sa centralne lokacije putem domenskog kontrolera.
Dio radne grupe: radna grupa je skup racunara koji su povezani ali se
administracija vrsi posebno na svakom racunaru, sto znaci nema upravljanja
sistemima ili korisnickim nalozima.

-Iako to vec znamo, postoje dva tipa korisnickih racuna:
Standard user
Administrator

-Ako je nas racunar dio domene tada razlikujemo dva korisnicka naloga:
Lokalni nalog
Domenski nalog

-Pristup System Configuration-u se moze izvrsiti na sljedeci nacin:
Start > Run > Msconfig . (Opcionalno)
U ovom alatu mozemo podesiti dosta stvari vezanih za bootanje OS-a,koji programi
ce se pokrenuti prilikom paljenja OS-a itd.

-Postoje sljedece vrste Startup-a:
Normal startup: ovo je default startup postavka gdje se podrazumijeva da nas OS
radi bez problema , ucitavaju se svi driveri i servisi .
Diagnostic startup: ovaj startup mozemo koristiti ukoliko imamo problema sa
odredenim servisima ili uredajima.Ucitavaju se samo osnovni driveri i servisi,dok
ostatak servisa pokrecemo mi jedan po jedan dok ne utvrdimo problem.
Selektivni startup: mozemo odabrati koje drivere i servise ce OS ucitati nakon sto
restartujemo racunar .

-Ukoliko odlucimo koristiti Safe boot imamo na raspolaganju sljedece opcije:
Minimal: prilikom pokretanja OS-a pokrece se file manager u Safe modu sa
pokrenutim servisima potrebnim za minimalan rad sistema.
Alternate shell: prilikom pokretanja OS-a pokrece se komandni promp bez
mogucnosti koristenja mreze ili file managera.
Active directory repair: prilikom pokretanja OS-a pokrece se file manager i
omogucena je podrska za Active directory.
Network: prilikom pokretanja OS-a pokrece se file manager i omogucena je
podrska za internet.

-Bcdedit je alat koji mijenja boot.ini fajl u kojem su se nalazile informacije o boot-
anju.


-Computer management je okruzenje koje nam omogucava neke od sistemskih
alata i takoder nam omogucava kontrolu sistema,sastoji se od:
System tools / sistemski alati: su kolekcija koja nam daje kontrolu nad svim
bitnijim elementima sistema.
Storage / diskovi: upravljanje diskovima i diskovnim prostorom.
Services and application / servisi i aplikacije .

-Disk management je alat koji nam omogucava osnovne informacije i doskovima koji
se nalaze u nasem racunaru i omogucene su nam neke od osnovnih operacija koje
mozemo vrsiti nad diskovima.
Disk kvota je odredena kolicina prostora dostupna korisniku.

-ODBC/Open Database Connectivity je tehnologija koja omoguava premetanje
podataka iz jednog tipa baze podataka (izvor podataka) u drugi.

-Shared folder/Dijljeni folder omogucava korisniku da na jednom mjestu ima uvid u
sve dijeljene resurse .

-iSCI Initiator je nacin pomocu kojeg se implementiraju SAN/Storage Attached
Network mreze koje imaju za cilj da pomazu pri prenosu i skladistenju podataka.
Postoji jos i FiberChannel , a razlika je u tome sto iSCI koristi vec postojecu IP
adresu a FiberChannel zahtijeva posebnu opticku infrastrukturu.

-Local Security Policy je alat koji nam omogucava definisanje sigurnosne politike.

-Task Scheduler omogucava definisanje zadataka koje e sistem izvrsavati prema
unaprijed definisanoj dinamici.

-Device manager nam omogucava upravljanje hardverskim komponentama sistema,
na nain da vidimo da li je sistem prepoznao sve komponente i da li posjeduje
odgovarajuci drajver na sistemu.


Vjezbe 4 - Win 7:

-Kodno ime Wiena.

-Pojavila se 2009 godine .

-Dostupna su sljedece verzije:
Windows Starter: ovo je prva verzija Win 7 OS-a u kojoj je nedostajalo mnogo
stvari, bila je dostupna samo u 32-bitnoj verziji.
Windows 7 Home Basic: verzija kod koje su neke Aero opcije bile iskljucene ,
ukljucujuci jos neke od drugih opcija .
Windows 7 Home Premium: ova verzija sadrzi sve alate potrebne kucnom
korisniku, kao sto su Windows Media Cetner,Windows Aero itd.


Windows 7 Professional: verzija namjenjena poslovnim korisnicima .Ukljucuje sve
alate i opcije kao i Home Premium s tim sto jos ima mogucnost spajanja na Windows
server domenu .
Windows 7 Enterprise: ove verzija Win7 ima za cilj poslovne mreze, ima podrsku za
Multilingual User Interface/MUI paketima,BitLocker i UNIX aplikacije.
Windows 7 Ultimate: sadrzi sve sto i verzija Enterprise , ali za razliku od
Enterprise-a bilo je moguce licenciranje po korisniku.

-Rad samog sistema je baziran na Preemtivnom Multitaskingu(objasnjen je u
predavanjima).

-Koristi MinWin/Minimal Windows kernel.

-Uvedena je Stek vrsta memorije koju su koristili programi prilikom pokretanja.

-Heap je dinamicka vrsta memorije, a njena velicina zavisi od iznosa nase RAM
memorije i swap memorije koja se nalazi na racunaru.

-Windows 7 koristi slojevitu arhitekturu , a elementi sistema se pokrecu u dva
moguca moda , a to su user mode i kernel mode .

-Sastavni dio sistema cine izvrsni servisi poput , File System-a, TCP/IP i drajveri za
uredaje .

-Trap handling je zaduzen da upravlja prekidima i izuzetcima koji se generisu od
strane hardware-a i software-a.

- Interrupt dispatcher u kernelu upravlja prekidima pozivajui interrupt service
routine ili internu kernel rutinu.

- Kernel koristi spin locks u globalnoj memoriji da se postigne multiprocesorsko
meusobno izuzee.

- Read/Copy update/RCU osigurava konkurentnost izmeu update i reader
objekata.

-Kernel je objektno orijentisan, i seljedeca dva seta objekata:
Dispatcher objects: koji kontrolise razmjenu podataka i sinhronizaciju.
Control objects: obavjestenja o prekidu napajanja.

- Virtual Memory Manager/VMM omogucava da hardware podrzava virtualno ili
fizicko mapiranje,paging mehanizam,transparentnu cache podrsku i aliasing virtualih
adresa.

-Svakom procesu koji radi pod 32-bitnim OS-om dodjeljuje se virtualni memorijski
prostor koji se krece od 0 - 4GB .

- Proces manager osigurava usluge kreiranja, brisanja i koritenja tredova i procesa.



-ALPC/Advanced Local Procedure Call komponente prosljeuju zahtjeve i
rezultate izmeu klijentskog i serverskog procesa unutar jednog racunara.

- I/O manager je odgovoran za upravljanje i komunikacijom sa fajl sistemom, cache
managementom, koritenjem mree i mrenih resursa.

-Security reference monitor provjerava procesov sigurnosni token i objektovu
access kontolnu listu kako bi provjerio da li process ima neophodne privilegije.

- PnP/Plug-and-Play manager se koristi za prepoznavanje i adaptiranje na
promjene u hardverskoj konfiguraciji.

- Power manager kontrolise upotrebu energije od strane CPU i drugih uredaja.

- NTFS koristi klastere kao osnovnom disk jedinici alokacije diska.

-Klaster predstavlja grupu sektora.

- Svaki fajl na NTFS volumenu ima jedinstven ID koji se naziva fajl referenca.

- Fault tolerance je disk driver za Windows, koji omogucava nekoliko nacina da se
kombinuje vise diskova u jedan logicki volumen.

-Za bad sectore se koristi sector sparing, ostavlja se na stazi visak sektora ukoliko
jedan postane defektan, radi se remapiranje kako bi sektori bili u nizu i ignorisali
defektan sektor.

-NTFS koristi softversku tehniku pod nazivom Cluster remapping.

-Prilikom kompresije NTFS dijeli fajl podatke u kompresijske jedinice, u pitanju je blok
od 16 neprekidnih klastera .

-Windows 7 podrzava peer-to-peer i client-server arhitekturu.

- NDIS/Network Device Interface Specification razdvaja mrezni adapter od
transportnog protokola tako da svaki moze biti modificiran bez uticaja jednog na
drugog.

- TDI/Transport Driver Interface omogucava bilo kojoj komponenti sesijskog sloja
da koristi dostupni transportni mehanizam.

-SMB/Server Message Block je Microsoftov propriatery protokol razvijen kako bi
olakao komunikaciji u windows baziranim mreama.
SMB podrzava cetiri tipa poruka:
Session control
File
Printer
Message



- Network Basic Input/Output system/NetBIOS je hardverska apstrakcija interfejsa
prema mrei.

- Transfer Control Protocol/Internet Protocol omogucava komunikaciju sa velikim
brojem razlicitih operativnih sistema i hardverskih platform ukljucujuci i beine
mreze.

- Windows Internet Name Service/WINS se sastoji od dva ili vise WINS servera koji
odrzavaju dinamicku bazu podataka koja povezuje imena sa IP adresama.

- LMHOSTS fajl koristimo za pretvaranja logikih imena u IP adrese u Windows
okruenju radnih grupa ili domena u sluaju kada WINS rezolucija nije uspjena.

- NetBIOS/Network Basic Input/Output System je razvijen od strane IBM-a i Sytek-
a i koristi se omoguavanje pristupa LAN resursima klijentskom software-u.


Vjezbe 5 - Win 7(nastavak):
-Action Centar je sistemski alat koji omogucava korisniku da na jednom mjestu vidi
sva upozorenja koja se odnose na radi sistema.
-Na izboru imamo neke od sljedecih tipova mreza:
Home network
Work network
Public network

- Manipulacija fajlovima i fajl sistemom se odvija koristei Windows explorer.

- Kontekstualni meni je nain da se korisniku omogue sve opcije vezane za
odreenu stavku pod Windows Explorerom.

- Uvedena je Library/Biblioteka koja predstavlja kolekciju diskova prema odreenoj
lokaciji a ne kopije fajlova, ime bi se poveala redudantnost fajlova na sistemu.

- Library je kolekcija linkova koji ukazuju na odreene fajlove.

-Jump lista poredstavlja listu posljednjih lokacija koje smo posjecivali.