KESNTSZ RENME

Mumin SEKMAN
OKUL N DEL, HAYAT N RENN!
Alfa Yaynlar: 456 Dizi No: 24
1. Bask: Agustos 1998
5. Bask: Kasm 2001
ISBN : 975-316-107-7
Yaync ve Genel Yayn Ynetmeni : M. Faruk Bayrak
Yayn Koordinatruve Editr: Rana Gurtuna
Kapak Tasarm : Nevruz Kran
Pazarlama ve SatsMuduru : Vedat Bayrak
Copyright 1998, ALFA Basm Yaym Dagtm Ltd. Sti.
Kitabn tum yayn haklar ALFA Basm Yaym Dagtm San. Ve
Tic. Ltd. Sti.'ne aittir. Yaynevinden yazl izin alnmadan
ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hibir sekilde kopya
edilemez, ogaltlamaz ve yaymlanamaz.
ALFA Basm Yaym Dagtm Ltd. Sti.
Ticarethane Sok. No: 41/1 34410 Cagaloglu, stanbul
Tel : (212) 511 5303-513 8751-512 3046 Fax : (212) 519 3300
www.alfakitap.com E-mail : info@alfakitap.com
ALFA/AKTEL KTABEV
Bur Sinema Pasaj No: 34 Altparmak / BURSA Tel: (224) 223
60 16
MELSA MATBAACILIK
iftehavuzlar Yolu Acar Sanayi Sitesi No: 8 Bayrampasa-
stanbul Tel/Fax : (212) 501 97 57
KESNTSZ RENME'NN YANKILARI
"zgun kaynaklarn pek az oldugu bir alanda, hem grenmeyi
yeni yeni grenen genlere hem de yasam boyu grenme
kavramn iine sindirmek isteyen her kesimden insana derli
toplu bir alsma sunan gen seminer ynetmeni Mumin
Sekman', bu ikinci kitabndan dolay da kutlamak gerekiyor."
LTF TIN Hurriyet gazetesi nsan kaynaklar eki
"Amerikal Dale Carnegie'nin 1920'li yllarda yazdg basar
dizilerinden sonra, simdi de gunumuz sartlarna gre
Turkiye'de bastrlan yeni kitaplar buyuk ilgi gruyor.
Arastrmac Mumin Sekman'n hazrladg kitaplarda, basarnn
ve grenmenin formulleri anlatlyor'
AL TATLI Turkiye Gazetesi Kultur-Sanat sayfas
"grenmenin ama degil ara oldugunu bilmek nemlidir.
grenmek iin grenirseniz sahip oldugunuz en iyi mezarlk
kutuphaneniz, sahip oldugunuz en iyi kutuphane ise
mezarlgnz olur.' Merakllarna...
Aktuel Dergisi
"Bu hafta sizlere, nasl basarl bir biimde
grenebilecegimizi ve grenme gucumuzu kullanarak nasl
basarl olabilecegimizi anlatan bir kitap takdim edecegim.
Mumin Sekman imzasn tasyan Kesintisiz grenme adl kitap
Alfa basm yaym dagtm tarafndan yaynland: Gen yasta
olmasna ragmen ok iyi bir performans sergileyen Sekman'n
ikinci kitab."
Nejat Sezik . Zaman Gazetesi nsan Kaynaklar eki
"Yazar 'kesintisiz grenme' adl kitabnn, bir grenmeyi
grenme kitab oldugunu belirterek grenmenin okulla snrl
olamayacagn, yasadka surmesi gerektigini vurguluyor."
Milliyet Gazetesi s Yasam eki.
l/l
Degerli insan,
Amacmz;
mkansz mumkun, Mumkunu kolay, Kolay daZarif ve zevkli
yapmann yollarn bulmaktr. Dr. Feldenkrais
KTABIN KML
KONUSU NE?
Bu kitap bilgi, grenme, basar' ugeninde bir insann neyi,
nasl yapmas gerektigini anlatr. Ana dusunce 'Basarl bir
biimde grenebilir, iyi grenerek de daha ok basarl
olabiliriz' seklindedir. Bundan dolay kitapta nasl basarl
bir biimde grenebilecegimiz ve grenme gucumuzu kullanarak
nasl basarl olabilecegimiz aklanmstr. Baska bir
ifadeyle bilgi grenme sanat ve bilgiyi kullanma sanat
gretilmistir.
Birinci blumde grenmenin nasl grenilebilecegini, ikinci
blumde insann nasl grendigini, uuncu blumde; ruhsal
durumun nasl grenmeye musait hale getirilebilecegini,
drduncu blumde basarl grenme iin kullanlabilecek
teknik ve stratejileri, besinci blum denenmis, pratik
grenme stratejilerini, altnc blumde ise okul hayatn
bitirip hayat okulunda okuyanlarn, yasadka grenmelerini
(hayat boyu grenme) saglayacak stratejilere yer verilmistir.
Kitabn iki anahtar kelimesi grenme ve basardr. Basarl
grenin, grenerek basarn. Basardka daha ok sey
greneceksiniz, grendike daha ok sey basaracaksnz.
ANA MESAJLARI NE?
Bu kitabn temel tezi sudur; basarl bir grenme % 50 moral
guce, % 50 ise teknik bilgiye bagldr. Baska bir ifadeyle
basarl grenme % 50 uygun duygusal duruma, % 50 ise nasl
basarl bir sekilde grenilecegini bilmeye bagldr.
Kitabn vermek istedigi mesajlar syle zetlenebilir:
- Bir insan bir seyi basarabiliyorsa bunu herkes
grenebilir.
- nsanlar basarl olmak iin gerekli zihinsel kaynaklara
sahiptir.
- Beyin gucunu kullanarak basarl olmann yolu grenmeyi
grenmek ve 'nasl basarl olunabilecegini' grenmekten
geer.
- Bakmak ile grmek farkldr. Gz kisinin bildigini grur.
- nsanlar bir sey yapmaya karar verirken alglayabildikleri
(bilgi ve tecrube repertuar) arasndan en iyisini seerler.
- Hayatta ise yarayan her bilgi degerlidir.
- nemli olan bir insann sahip oldugu bilginin miktar
degil, o bilgilerin kalitesi ve ne ise yaradgdr.
- Eger insanlar grenirken eglenebilirlerse grenmek iin
daha ok vakit ayracaklardr
- Bir kisinin grenmeye ynelik tutumu, bildigi grenme
tekniklerinden daha fazla grenme verimini etkiler.
- nemli olan ne kadar sure ders alstgnz degil, nasl
ders alstgnzdr.
- grenme bir tekniktir ve her teknik grenilebilir.
- Her basarnn arkasnda zel bir bilgi vardr. Bu 'nasl
basarlacagnn bilgisi' de her bilgi gibi grenilebilir.
Basar grenilir.
KMLER N? AMA NE?
Bu kitap okul hayat devam eden grencilere NEY, NASIL
grenebileceklerini gstermek, okul hayatn bitirmis, hayat
okulunda okuyan grencilere ise NEY, NN, NASIL
grenmeleri gerektigini anlatmak iin yazld.
VII
Ama beyin gucunu kullanmay bilen, bilginin bir gu oldugunu
anlams, neyi nasl yapacagn bilen, neyi en iyi sekilde
nasl grenebilecegini bilen, beyninden bilgiyi, kalbinden
sevgiyi eksik etmeyen insanlar yetistirmektir.
Bir diger ama ise kutuphaneden hibir ucret demeden aldg
bilgiyi isleyip, urune dnusturdukten sonra, mahallesinde
veya isyerinde satarak, kazandg paray bankaya yatrp bir
servet yaratmak isteyenlere yol gstermektir. Bunu basarmak
iin bu kitapta aklanan bilgi girisimcisi kavramn anlamak
ve denemek iyi bir baslangtr.
Asl ama okuyucuyu daima neyin, nasl yaplabildigini
grenen bir BLG MPARATORU yapmaktr.
Lutfen kitabn 'indekiler' ksmn inceleyiniz. lgi
duydugunuz ve hakknda bilgi sahibi oldugunuz konulardan
birka tanesini gz gezdirmeli (taramal) bir biimde
okuyunuz. Bylece kitap ve yazar hakknda bir 'ilk izlenim'
edinebilirsiniz.
NDEKLER
nsz... XII
BRNC BLM : grenmenin Gucu : grenme Nasl grenilir?
Bilgi sizsiniz!... 2
grenmeyi grenmek nedir?... 8
Niin grenmeyi grenmeliyiz?... 15
Basarl grenmenin sihirli formulu nedir?... 24
KNC BLM : Beyin Gucu : nsan Nasl grenir?
nsan nasl grenir?... 31
inizdeki devi kullanma klavuzu... 70
NC BLM :
Moralin Gucu; grenmeye Uygun Psikolojik Durum Nasl
Olusturulabilir?
Beyni grenmeye hazrlamak... 77
Hayat amalarmz nasl belirleyebiliriz?... 96
disiplini gelistirmek: Kendi omzuna trman, baska nasl
yukselebilirsin ki!... 111
DRDNC BLM : Teknigin Gucu; Basarl grenmenin
Teknikleri Nelerdir'.
En yaygn grenme yolu: Okumak... 136
Okumada hz faktru... 146
Kim korkar soyut kelimelerden; Bl ve yut teknigi!...156
En kolay grenme yolu; Dinlemek... 162
Metaforla grenme: Metafor dilin dus evrenidir!... 170
Akrostis kullanarak unutmay unutun!... 174
Verimli grenme stratejileri: Hzl, kolay ve iyi anlamak
iin neler yapmal?... 177
Bilgiyi beyne kazmann yolu; Hafza kupleri ... 195
BESNC BLM :
Tecrubenin Gucu; Pratikte Kullanlan, Denenmis grenme
Stratejileri
Basarl grenciler nasl ders alsyor?... 205
Pratik grenme notlar: Nasl ders alsmalyz?
Ders alsmaya baslamak, surdurmek ve sonulandrmak iin
ipular ... 208
ALTINCI BLM :
Yasadka grenme; Hayat Boyu grenme ve Hayat Okuma
Klavuzu
Bakmak ve grmek... 216
Hey istatistik adam (!) Unutma; eger bir insan bir seyi
basarabiliyorsa bunu herkes grenebilir...221
Bilgi akar Turk bakar!... 231
Cann kncaya kadar gren!... 236
Girisimci grenme... 241
nsanlar alglayabildikleri arasndan en iyisini seerler.250
Gz kisinin bildigi kadarn grur...263
grenerek basar modeli; grenerek basarmak, basardka
grenmek ...281
Turk Usulu basar... 287
Kaynaka... 289
NSZ
Bir kitab okunmaya deger yapan nedir? Bir kitabn hedef
kitlesinin ihtiyacn karslama duzeyi onun degerini
belirler. Bu ' kitap kimler iin ve niin yazld? Bu kitap
lise grencileri, universite adaylar, universite grencileri
ve gundelik hayatn kosusturmalarna ragmen hala kitap
okumay becerebilenler iin yazld.
Benim hayat amacm Dr. Feldenkrais gibi imkansz mumkun,
mumkunu kolay, kolay da zarif ve zevkli yapmann yollarn
bulmak. Ben insan hayatn kolaylastran teknolojilerin
pesindeyim. Bu kitapta grenme teknikleri ile ilgili yeni ve
farkl teknikleri sizlerle paylasmak istedim.
grenmeyi grenme ile ilgili verdigim seminerler, yaptgm
arastrmalar ve konustugum insanlar benim su u gerege kesin
olarak inanmama sebep oldular. Bunlar;
1) Eger bir insan bir seyi basarmssa zel bir seyler
bildigi iindir. Dolaysyla eger bir insan bir sey
basarmssa benim ondan grenmem gereken bir seyler var
demektir.
2) Yapmak iin olmak, olmak iin de dolmak gerekir. Dolmak
iin yanmzdan 3K'yi eksik etmemeliyiz. Bunlar; Kalem, Kagt
ve Kitaptr.
3) Dunya bilgi ekonomisine dogru yneliyor. Bu durum da dogal
bir frsat esitligini beraberinde getiriyor. Artk universite
egitimini tamamlams bir insan kutuphaneden aldg bilgileri
isleyip, satlabilir hale (urunlere) dnusturdukten sonra
isyerinde, mahallesinde ve hatta semt pazarnda satarak para
kazanabilir. Kazandg bu paralar bankaya yatrarak bir
servet yaratabilir.
Kitabn, hayatnzn ynlerini ve yollarn bulmanzda size
yardmc olacagn umuyorum. Kitabn bunu basarabilmesi iin
sonuna kadar okunmas ve iindeki uygulamalarn yaplmas
gerektigini hatrlatyorum.
Okuma hakknda yazlms bir kitab 'dogru okumak' iin ne
yapmanz gerekir? Eger bir kitab ilk defa okuyacaksanz
lutfen dogru zaman ve uygun duygusal durumu sein. unku bir
kitab ilk okudugunuz andaki duygularnz o kitaba
yuklersiniz. Bu anlamda sahip oldugunuz her kitabn iyi yada
ktu bir duygusu vardr sizde. Kitab her okuyusunuzda, hatta
her grusunuzde o duyguyu yasarsnz. Bu dinledigimiz baz
sarklarn, o sarklar ilk dinledigimiz anda yasadgmz
duygular bize tekrar yasatmas gibidir. Peki bu 'ilk duygu"
nasl olusur?
Bir kitab ilk okudugunuz andaki duygusal durumunuz,
okudugunuz kitabn anlattklarndan daha nemlidir. unku
kitapta anlatlanlar kitab okurken iinde bulundugunuz
durumun etkisine bagl olarak alglarsnz. Lutfen bu kitab
ilk okuyusunuzu kendinizi ktu hissettiginiz bir zamanda
degil, kendinizi ok iyi, canl, ve coskulu hissettiginiz bir
zamanda gereklestirin. Eger bu kitab kendinizi ok canl,
enerjik, mutlu hissettiginiz bir durumdayken okursanz,
gelecekte kendinizi canl, neseli, coskulu ve enerji dolu
hissetmek istediginizde bu kitab okumanz yeterli olacaktr.
Eger kendinizi ok yorgun, bitkin ve karamsar hissettiginiz
bir zamanda bu kitab okursanz motive edici baz blumler
sizin ktu hislerinizi degistirebilir ancak teknik bilgi
verilen ksmlar cannzn daha da sklmasna sebep
olabilecektir.
Size nerim bir hafta sonunu 'kendine yatrm gunu' ilan
edin. O gun iyi uyuyun, kimselere randevu da vermeyin, sakin
bir beyin ve coskulu bir yurek ile kitabn basra gein.
Basrdan baslayn ve sonuna kadar gidin! grenme seruveninin
coskusunu yasayn.
Bu kitabn yazlmas fikrini ilk defa ortaya atan Sayn SAD
TAKTAK'a, kitabn yazlma surecinde ok degerli elestirilerde
bulunan Yegan KIRMIZILAR'a, fikirleriyle kisiligime ve
kitaplarma nemli katklarda bulunmus olan Dr. Mehmet
DERMENC'ye, Anlaysllg ve babacanlg ile birok konuda
bana destek olan Sayn LTF TIN'a, genlere ve grenme
kavramna verdigi nemden dolay Sayn Serpil GLEYZ'e
Kitabn redaksiyonuna yaptg katklardan dolay Meltem
KIRANDA'ya, Kitabn hazrlanmas srasnda 71 turlu takla
atarak moral destek veren Sefa SEKMAN'a tesekkur etmeyi bor
kabul ediyorum. Sizler iyi ki varsnz...
Mumin SEKMAN
Fenerbahe / STANBUL
RENMENN GC
"grenme Nasl grenilir?"
BLG SZSNZ!
Turkiye'de en sevdigim sey budur. En fakir ocuk bile alsr
M. kan oldugu surece basarabiliyor ve yukselebiliyor.
Turkiye'nin hayran oldugum taraf budur. Kisinin zengin veya
fakir olmas nemli degil; kisinin dogudan veya batdan
olmas da nemli degil. Turkiye'de alsan, gayret gsteren
engelsiz yukselebiliyor. ' Sizce bu szlerin sahibi kim? O
bir mur ierisinde nereden nereye gelebildi? Onun nereye
geldigini hepiniz iyi biliyorsunuz. nce onun 'nereden
geldigini' kendi agzndan dinleyelim: 'ocuklugumu
Surmene'nin bir dag kyunde geirdim. Bizim kyde, sehire
gitmek bile bir hayaldi. Butun hayatm kyde geirecegimi
zannederdim. Hayatmda dusledigim en buyuk sey, istedigim
kadar kavurma yiyebilecek paraya sahip olmakt. Oralarda
ylda bir kere ancak et yiyebilirdik. stelik biz kyun guya
hali vakti yerinde ailesiydik. Hibir zaman brakn
stanbul'u, Ankara'y veya yurtdsn, Trabzon'a bile
gidebilecegimi sanmazdm. Kyde iken ortaokula ve liseye
gitmeyi bile hayal edemezdim. Devlet bursu olmasayd,
herhalde universiteyi okumam mumkun olmazd."
ocukken kendisine kisisel ama olarak dusunebildigi en buyuk
sey 'istedigi kadar kavurma yiyebilecek paraya sahip olmak'
olan bu kisi, sonradan Turkiye YS sampiyonu olmustur.
niversite snavnda kazandg bu birincilik ona hem
Turkiye'deki hem de yurtds egitimi iin gerekli olan
parasal destegin, devlet bursu olarak verilmesini
saglamstr. Bu gen adam iin sorunlar burada bitmedi.
Yurtdsndaki egitimi srasnda ektigi skntlarn syle
anlatyor: '1974 ylnda Turkiye'de dviz sknts
baslaynca burslarmz zamannda alamadk. Amerika'da u gun
a kaldgm hi unutmam. grenci yurduna bulask
girdim...' Yurtds egitimini de tamamladktan sonra o artk
'prens' olmustu. O patentli bir yazarkasa mucidiydi. O ayn
zamanda KDV vergisinin de 'babasyd. O bir maliye bakanyd.
Bakan oldugu zaman bile Kartal Maltepe'deki kendi evini
kullanan mutevaz bir insand. O esiyle evine giderken
geirdigi trafik kazasnda hayatn kaybeden Adnan
Kahveci'ydi. Sizi de bir Adnan Kahveci olmaktan alkoyan ne?
Sizin de onun gibi ruyalarnzn tesini gereklestirmenizi
ne saglayabilir?
Ksa boylu, tfl, elimsiz bir gen, yannda bulunan uzun
boylu, kasl, sisman yapl kuzenine dnerek 'Ben senin
yerinde olsam dunya agr sklet boks sampiyonu olurdum' dedi.
Bunu duyan kuzeni, biraz dusundukten sonra cevabn verdi
'Seni dunya hafif siklet boks sampiyonu olmaktan alkoyan
ne?' Sizleri yapabileceginizin en iyisini yapmaktan,
olabileceginizin en iyisi olmaktan, yukselebileceginiz en
yukar noktaya gelmekten alkoyan ne? Bu sorunun cevab '122'
rakamnda gizlidir. Adnan Kahveci'den, Turgut zal'a kadar
her insann basarsnn sim '122' rakamnda gizlidir.
Bu kitabn kapsamn ve amacn gsteren iki anahtar kelime
vardr: Bunlar grenme ve basardr. Bu kitapta nasl
basarl bir sekilde grenebileceginizin ve nasl grenerek
basarl olabileceginizin teknik, taktik, strateji ve
bilgilerini bulacaksnz. Turkiye'de en hzl okuyan
insanlardan birisi de Adnan Kahveci'dir, O basarl bir
sekilde grenmenin egitimini alms bir kisidir. Adnan Kahveci
ayn zamanda hayattaki tum basanlarn 'grenerek', bilgi
gucuyle gereklestirmistir. Bu haliyle Kahveci grenerek
basarl olmann da bir rnegidir.
Bir baska rnek Cumhurbaskan Suleyman Demirel'dir. Suleyman
Demirel de ocuklugunu tslamky kyunde obanlk yaparak
geirmistir. O da Adnan Kahveci gibi 'grenerek basarms' bir
insandr. DS'de grevliyken ABD'de hzl okuma egitimi
aldg bilinmektedir. 9 Mart 1997 tarihli Gazete Pazar'da
Demirel'in bir gunu syle anlatlyordu: 'Baskan
(Cumhurbaskan) her sabah saat 6.30'da kalkyor. Kahvalt ile
birlikte butun gazeteleri ve dergileri en ince ayrntsna
kadar okuyarak yaklask iki saat geiyor. Yanndakileri
sasrtacak kadar bir hzl okuma rekortmeni.' Suleyman
Demirel de Roosewelt, Kennedy gibi liderlerin yaptgn
yapt. nce hzl okuma ve verimli grenme seminerlerine
katlarak grenmeyi grendi. Sonra da grenme gucu ile
ruyalarn gereklestirdi.
Ayn durum merhum Turgut zal iin de geerlidir. O da bir
memur ocugu olarak bu hayata baslad. DPT ve Dunya
Bankasnda alst. O da ABD'de grenme tekniklerinin
gretildigi kurslara katld. O cumhurbaskanlg dneminde bu
ulkenin birok aydnndan ve kse yazarndan nce yeni kan
kitaplar okuyor, bitiriyor, tartsyordu. O da nce
grenmeyi grendi. O da dunyay ve kendi dunyasn
degistirmek iin bilgiyi bir 'gu arac' olarak kulland.
unku o bir `grenen adamd'.
Tum bu gereklerden ne grenebiliriz? Bu yasanms hayat
ykulerinden karacagmz en nemli ders nedir? Elbette
birok ders karabiliriz ancak benim bu deneyimlerden
kardgm kavram grenen Adam kavramdr. grenen adam ne
istedigini bilen, o amacna ulasmak iin neleri bilmesi
gerektigini bilen, bu bilgileri nereden, ne zaman, nasl
alabilecegini bilen ve tum bunlar yapabilen kisidir. grenen
Adamlar, Bilginin mparatorlardr. Onlar bilgiyi alr ve
amalarna gre sekillendirerek kullanrlar. Bu kitabn amac
sizleri Bilgi mparatoru yapmaktadr. Bedelini deyen her
insan bilgi imparatoru olabilir. Sizden istenen ilk etapta
bilgi imparatoru olmanz degil, bilgi imparatoru gibi
dusunmenizdir. Bu bilmeye, grenmeye, anlamaya, kullanmaya,
alstrmaya ynelik bilinli bir ynelis demektir. Bu kitap
sizi bilgi imparatoru yapacak stratejileri size kazandrmak
ve gerekli motivasyonu saglamak iin yazld. Ben sizin bilgi
imparatoru olmay istemenizi istiyorum. Eger hevesin tesinde
tutku ile bunu isterseniz, bu kitap bittiginde 'hibir sey
eskisi gibi olmayacak.'
Bu kitap 'genleri egitmenin amac; onlar yasamlar boyunca
kendi kendilerini egitmeye hazrlamaktr' felsefesiyle
hazrlanmstr. Bundan dolay grenme teknikleri anlatlmakla
yetinilmemis, kendi tekniklerinizi gelistirmeniz iin de
gerekli bilgiler verilmistir. Ama yasam boyu grenmenizi
saglamaktr. Asl ama ise grenmeyi bir yasam tarz haline
getirmeyi gretmektir. grenme sizin iin bir yasam tarz
olunca bir sey grenmek iin fazladan bir aba harcamak
zorunda kalmazsnz.
'teden beridir gazete, kitap okuyan insanlara rastladka
iim yenilmez bir hevesle doluyor, yuzum utantan
kzaryordu. Okuyup yazanlarn biz cahillerden apayr bir
dunyada yasadklarn biliyordum. Onlarn bu ustunluklerine
imreniyor ve hibir sey bilmeyen bir insan oldugumu
hatrlaynca, kendimi insanlar arasnda dolasan hayvanlara
benzetmenin acsyla eziliyordum.' Bu szleri 'Menfa' adl
eserinde kendini anlatan son dnem Osmanl aydnlarndan
Ahmet Mithat sylemistir. Ahmet Mithat sonradan okumay
grenmis ve kendini surekli gelistirerek gretmen okulunda ve
darulfunun (universite) de tarih dersleri vermistir.
Bilgisizlik ile bilgelik arasndaki o kesin izgiye iyi bir
rnektir bu durum. Bu ksmn baslg da byle bir zellik
gsterir. 'Siz bilgisizsiniz' denirse cahilsiniz demektir,
'bilgi sizsiniz' deniyorsa siz bilgi pnar olan bir
alimsiniz demektir.
Yunus Emre 'lim kendini bilmektir' diyor, Hac Bektas- Veli
'Ne ararsan kendinde ara' diyor. Mevlana 'Kitaplardan nce
kendimizi okumaya alsalm' diyor. Gerekten de her insann
iinde belki fazla, belki eksik, belki dogru, belki yanls
bir bilgi, bir bilgelik vardr. Her insann yasadklarndan
grendigi bir sey vardr. Sizden istenen iinizdeki bu
bilgeligi (buna bilgi ve tecrube taban da diyebiliriz) aga
karmanzdr. zerine bina kuracagnz araziyi tanyn.
Kendinizi grenin! Sizin gereginiz de 122 rakamnda
gizlidir!
Niin televizyonun karssnda 'saatlerce' durabildiginiz
halde kitabn karssnda 'dakikalarca' durabiliyorsunuz?
Neden insanlar gunde ortalama 3 saat TV izlerken, bir kitaba
ortalama olarak yarm saat bakabilmektedir? Gerek su ki;
insanlarn bir seyi yapmak iin sahip olduklar amalardan
ok, o isi yaparken hissettikleri o isi yapma suresini
etkiler. Eger kitap okurken de TV seyrederkenki kadar
eglenseydiniz kesinlikle daha ok kitap okurdunuz. ok kitap
okuyan kisiler okurken ok eglenen kisilerdir. Beyin yaparken
zevk aldg her seyi insana tekrar tekrar yaptrr, insan
yaparken kendini iyi hissettigi seyleri tekrar tekrar yapar.
Buradan karmanz gereken strateji sudur: Eger eglenerek
grenebilirsek veya grenirken eglenebilirsek daha ok
grenebiliriz. Bu kitabn amac da sizi 'bilgiyle dans eder
gibi' eglenerek grenmenizi saglayacak stratejilerle
donatmaktr. grenirken eglenirseniz, eglenmek iin
grenirsiniz. Bu da istenen durumdur.
niversite grenimim srasnda okudugum gen bir bilim
adamnn yasam ykusu beni inanlmaz derecede sarsmst. Bu
gen bilim adamnn ykusu 'tp etigi' derslerinde anlatlan
bir konudur. Bu anlatlan gen ve yasadg olay tamamen
gerektir. Sunu bir dusunun; siz bilmek iin lur musunuz?
lkeniz iin, sevdikleriniz iin, namusunuz iin
lebilirsiniz. Peki ya bilmek iin, grenmek iin, anlamak
iin cannz verir misiniz? ste bu gen bilim adam bir
geregi ortaya karmak iin cann vermistir. O bilimin
daima ilerlemesini savunuyordu. Ancak tp bilimi 'lume yakn
yasanan deneyimler' konusunda kr bir bilinmeze taklmst.
Bu geregin ortaya karlabilmesinin tek yolu bilinli bir
insann lmeden nce neler hissettigini-lurken anlatmasyd.
Bunu yapacak gnulluler olmayacag iin bilim bu noktada
tkanmst.
Bir sure sonra her buyuk sorun gibi bu sorun da kendi
kahramann yaratt. Gen bir tp arastrmacs bu deney iin
gnullu oldu. Ancak yasalardan korkan hocalar kabul etmedi.
Gen adam bilimin tkanmasn, bilginin tukenmesini,
bilinmezligin duvarlarna arpmay iine sindirememisti. Ne
yapmas gerektigine karar verdi. Her aksam alstg
masasnn uzerine teybini koydu. Teybi alstrp amacn
anlatt ve nundeki beyaz sayfann uzerine tum insanlk iin
iki kelimelik bir notu kalemi kskvrak tutarak yazd. Son
bir defa karssna bakt. Teyp her seyi kaydediyordu. Sonra
hi tereddut etmeden, elleri bile titremeden keskin usturay
kabndan kard ve sol bilegindeki ana damar kesti.
lmeden nce en son yasanan deneyimleri kesfedecekti. Bilmek
iin luyordu. Kan damarndan fskrmaya baslad. Kann
fskrma sesini teyp bile kaydetmisti. Hzla kan kaybederken
bir yandan da hissettiklerini sesli olarak anlatyordu. Kendi
kannn kokusunu burnunda hissediyor, kendisine ait bir
seylerin kolundan dsar aksn baygn gzlerle
seyrediyordu. O lunceye kadar amacn unutmad, hem syledi,
hem yazmaya alst... Kapsn krp odasna giren polisler
grduklerine inanamamst. zerinde bir kitap, bir not
defteri, bir kalem ve de kayt cihaz bulunan bir masann
uzerinde bir kisi yuzustu duserek lmustu. Yuzunun yans
kanyla krmzya boyarmst. Masasnn uzerinde onun tum
insanlga, size ve bana, bilime inanan her kisiye iki
kelimelik bir notu vard; o bize 'KALKIN ve YRYN' diye not
brakt. Bizden daha iyiye, daha guzele ulasmak iin
surekli aba gstermemizi istiyordu. Ben de ilk kitabma isim
olarak ayn mesaj setim: Tum insanlara 'Ya bir yol bulun,
ya bir yol an ya da yoldan ekilin!" dedim. Ben o gen
bilim adamnn benden istedigini hi aklmdan karmadm.
Lutfen siz de unutmayn; engeller olabilir, eksik ve yetersiz
olabilirsiniz, yolunuz tkanms olabilir, kendinizi yorgun,
kimsesiz ve aresiz hissedebilirsiniz. Tum bunlar sizin bir
sey yapmanz gerektigini gsteriyor; KALKIN ve YRYN!
Unutmayn ki nce insanlar bir yere giderler, sonra insanlg
oraya gtururler. Siz de bir sey yapn, bir sey olun, bir
seyleri degistirin, bir seyi daha iyi yapmay grenin.
grenin! Dusunun! Konusun! Dusleyin! Yasayn!
RENMEY RENMEK NEDR?
Gen muhabir heyecanla durakta bekleyen taksi sofrune
yaklast. Mikrofonunu sofre uzatt ve sordu: 'Hayatta
grendiginiz en nemli sey nedir?' Sofr agzndaki sigaray
yakt ve bir sure dusundu. Sonra 'Bak' dedi; 'Dunyann en
buyuk insanlarnn karssna kan insanlar ne yapar? El-etek
per ve bir seyler ister. Oysa buyuk adamlar bindikleri
aralarda hep arka koltukta oturur. ste benim hayattan
aldgm en nemli ders bu. Sadece ve sadece sofrler dunyann
en buyuk adamlarna srt dnuk durabilirler. '
Bu rportaj 'genliginde' yapan kisi bu kitabn yazandr. Bu
taksinin sofru bir edebiyaty bile kskandracak kadar
guzel bir szu nasl meydana getirdi? Elbette grenerek,
dusunerek ve konusarak. Peki grenme nedir? 'Daha ok olmak
iin' grenmeyi nasl grenebiliriz?
Teknik anlamda grenme, sayfa uzerinde bulunan kelime ve
rakam karakterlerinin gz tarafndan tespit edildikten
(okumak) sonra beyin tarafndan gelen kelimelerin
sifrelerinin zulmesi (anlama-kavrama) ve son olarak da
okunan ve anlaslan bilginin hafzaya kaydedilmesidir.
grenme daha genel olarak da syle tanmlanabilir: grenme,
okuyarak veya yasayarak (kanal), bilinli veya bilinsizce
(ama), kendi kendinden veya baskalarndan (kaynak) alnan
bilgi ve duygunun (tur) davrans veya dusunce (duzey)
duzeyinde meydana getirdigi degisikliktir. grenilen her yeni
bilgi insan degistirir, gelistirir, bir farkllk yaratr.
Baz kisiler grenmeyi unutmaya dayanarak tanmlar: 'grenme,
gretilenler unutulduktan sonra aklmzda kalan seydir.'
Gerekten de insanlar grendiginin % 80'ini 24 saat
ierisinde unuturlar.
Tnaz Titiz, 'nsan Ne Yerse Odur!' adl kitabnda 'bellek',
'ezber', 'bilmek', 'grenmek' ve 'anlamak' arasndaki
iliskiyi syle ortaya koymaktadr "Bellek... nsan bellegine
bir bilginin kaydedilmesidir... Ezber ise bilginin kaynagna
kars duyulan tavrla ilgilidir. Bu tavr guven veya surekli
kusku olabilir. ste, bilginin kaynagna kars guven duyulup,
o kaynagn sorgulanmamas hali ezberdir... Bilmek, bir
bilginin kisinin belleginde ya da nasl erisebilecegini
bildigi bir kaynakta, aslna uygun olarak bulunmasdr...
grenmek, belleme ya da ezberleme yoluyla grenilebilir...
Anlamak ise farkldr. Yeni edinilen bir bilginin, kiside
mevcut bilgilerle iliskilendirilmis olmas anlamna
gelmektedir. Arapa kklu 'akl' birbirine baglama anlamna
gelmektedir."
grenme ile ilgili en kritik noktalardan birisi de grenmenin
grenilmis olmasdr. grenme alskanlgmzn olusmasnda en
buyuk etkiye sahip kurum okulumuz ve evremizdir. Sosyal
evrenin grenme alskanlklar uzerine olan etkisi olumlu ya
da olumsuz olabilir. Bu konuda kuuk yastayken kurtlar
tarafndan karlarak, emzirilip buyutulen 'kurt ocuklar'
ok ilgin rneklerdir. Ankara niversitesi'nin Ziraat
Fakultesinde ders kitab olarak okutulan bir kitaptan alnms
bir rnek.
'Kurt ocuklar iinde, Hindistan'da, tahminen 8 yaslarnda
iken bir kurt ininde bulunan bir kz ocugu literature geen
ok tipik bir rnektir. Mitnepar yetimhanesine getirilip
Kamala ismi taklan bu kz ocugunun hayat hikayesi ok
enteresandr. Kamala insan toplumundan uzak yasayan bir insan
yavrusunun organsal gelisme hari, motor, duyusal,
entelektuel ve lisan gelisimi bakmndan nasl geri kaldgna
ok guzel bir rnektir. Zira 8 yasrda olan bu kz ocuk
dagda bulundugunda ellerini hibir iste kullanamyor; kurtlar
gibi drt ayak uzerinde yuruyor; acknca etrafn kokluyor;
kurtlar gibi diliyle yerden su iiyor; hayvan eti yiyor;
insanlardan kayor; konusamyor; kendi kendine kalmay ve
karanlg tercih ediyor; geceleri tpk kurt gibi uluyordu.
Gulme ve gulumsemeyi katiyen bilmiyordu. Yetimhaneye
geldikten sonra devaml bir egitimle ancak 3 ylda gulmesini;
bes ylda bardaktan su imesini; 3 senede iki ayak uzerinde
durmasn; 5 senede yurumesini grenebilmisti. Fakat gene de
acele bir durum olunca derhal kendini 4 ayak ustune attg
kaydedilmektedir. Lisan grenme bakmndan da ok guluk
ekmistir. Nitekim 17 yasrda ldugunde butun bildiginin 45
kelimeden ibaret oldugu kaydedilmistir.'(*)
Kamala nasl bu hale geldi? unku evresindeki modeller byle
davranyordu. Neden normal bir ocuk 6 ayda gulebilir, 1
ylda yuruyebilirken Kamala her seyi bu kadar ge
greniyordu? unku Kamala'nn nceden grenmis olduktan
sonradan greneceklerini gulestiriyordu. Psikolojideki
deyimiyle 'ileriye ket vurma' durumu yasanyordu. Kamala'nn
hayatndan karacagmz dersler nedir?
1) Hepimiz grenme ile ilgili birok yanls bilgilere ve
alskanlklara sahibiz.
2) Sahip oldugumuz yanls bilgi ve alskanlklar hem iyi
grenmemizi hem de daha dogru ve etkin grenmenin yollarn
grenmemizi engelliyor. O halde yaplmas gereken nedir?
Sizden istenen bu kitabn tamamn okumanz ve sizden
istenenlere uygun olarak grenmeye alsmanzdr. Neyi nasl
yapacagn bilen ve bunu yapmak iin kararl olan bir kisinin
nunde ne durabilir ki?
grenme aslnda bir sonu degil suretir. Bir duraga degil
yolculuk sekline benzer. Okul hayatmz bitince hayat okulu
baslar. Hayat okulunda snavlar haber vermeden yaplr!
Yazl azdr ama szlu oktur. Kutadgu Bilig'in ifadesiyle
'nsanda sz ile degisir kader, ya yurda bas olur ya da bas
gider'
Hayat okulunda kisinin dili kimligidir. Farabiye gre
toplumda u' turlu gretmen vardr. Birincisi aile reisidir.
Aile reisi insanlarn ilk gretmenidir. kinci ise okuldaki
gretmenlerdir. Bunlar genlere ve ocuklara egitim-gretim
yaparlar. uncusu ise hukumdardr. Hukumdar da sz ve
davranslar ile toplumu egitir. Yozlasmalarn genelde
'hukumetten' baslamas halk dilinde 'Balk bastan kokar' diye
ifade edilmektedir. Hukumdar bozulursa bir sure sonra bu
yozlasma halka yaylacaktr.
Seminerlerime katlan baz kisiler bana 'Kitap,okumay ok
seviyorum ve ok nemli olduguna inanyorum' ya da 'Ders
alsmam
C) Merakls iin not: Kamala'nn ykusu gerek bir olaydr.
Kuuk yastan itibaren kurtlar tarafndan karlms ve
buyutulmustur. Hatta bir de kz kardesi Amala vardr. Ancak o
yakalandktan ksa bir sure sonra 'insani kosullara' uyum
saglayamayarak lmustur.
gerektigini biliyorum ama canm ders alsmak istemiyor'
diyorlar. Ben de onlara 'zulmeyin. grenmek veya ders
alsmak istemiyor olabilirsiniz. Ancak siz ders alsma veya
grenme istegine sahip olmay istiyorsunuz. Bu durum iyi bir
baslang iin gerekli ve yeterlidir' derim.
Bana gre grenciler 4 gruba ayrlr :
1) grenmeyi ve ders alsmay istemeyenler
2) Ders alsmay istemeyen ve istemeyi de istemeyenler
3) grenmeyi ve ders alsmay isteyenler
4) Ders alsmay istemeyen ancak istemeyi isteyenler
grenmenin ama degil ara oldugunu bilmek nemlidir.
grenmek iin grenirseniz sahip oldugunuz en iyi mezarlk
kutuphaneniz, sahip oldugunuz en iyi kutuphane ise
mezarlgnz olur. grenme bir ama iin vardr. Bilmek iin
greniriz, anlamak iin greniriz, aynsn biz de yapabilmek
iin greniriz, para kazanmak iin greniriz, mutlu olmak
iin greniriz, daha gulu olmak iin greniriz. 'Okul iin'
degil 'hayat iin' greniriz. Bazlarnz bunu bilmedigi iin
fizik, kimya, matematikle bogusur. Siz hayatta ne
istediginizi belirleyin ve yuruyun. Ders alsmaktan ama
snav gemek, snav gemekten ama daha ust bir snfa
gemek, daha ust snfa gemekten ama okulu bitirmek, okulu
bitirdikten sonraki ama ise istediginiz gibi bir yasam
surebilmektir. O halde her sey bir ama iindir. Hibir sey
nedensiz degildir. Her ama daha ust duzeyde bir ama iin
aratr.
Bilgi ve Para
Bilgi para getirir mi? Sahip oldugunuz bilgiyi dogru
kullanmay bilirseniz elbette. Sezen Aksu 'Smark' paras
iin Tarkan'dan, 'Yasasn Ktuluk' sarksnn szleri iin de
Yonca Evcimik'ten ne kadar para ald biliyor musunuz? Tam 6
milyar! O iinde 100 tane bile kelime olmayan siirleri iin
bu kadar paray haketti mi? Elbette. unku o siiri yazabilmek
iin yllarca grendi, hissetti, dusundu. gretmenler,
hakimler, doktorlar nasl para kazanrlar? niversitede
grendikleri bilgileri kullanarak. Ben size su anda 'Nasl
basarl bir sekilde grenilebildiginizi' aklayan
bilgilerimi satyorum. Neyin nasl yaplacagn bilmesem
insanlar seminerlerime katlp bana para verir mi? Elbette
hayr. Sizi zel klacak neler biliyorsunuz? Ortalama bir
insann bilmedigi veya ok az bildigi neler biliyorsunuz? O
bilgiler kimlerin hangi isine yarar? O bilgiye sahip
oldugunuz iin size kimler para verir?
grenme ve Mutluluk
Bilgi ve grenme mutluluk getirir mi? 'Mutlulugun bilgisine'
sahip olursanz elbette. Basarl olmak gibi mutlu olmak da
grenilir. Sevgi de grenilir, bilgi de grenilir. Bu kitap
kalbinizden sevgiyi, beyninizden bilgiyi eksik etmemeniz
gerektigine sizleri inandrmak iin yazld. Butun buyuk
dusunurler gibi ben de yeni bir bilgi grendiginde iimde ask
hissine benzer bir kprt hissediyorum. Bu yeni bir sey
grenmenin, beynine yeni bir bilgi yerlestirmenin, kendine
'eklemeler' yapmann, 'daha ok olmann' verdigi bir
heyecandr. Ben buna grenme mutlulugu diyorum. Bilgiden
dogan mutluluk. Ben mutlu olduka greniyor, grendike daha
ok mutlu oluyorum. Sizlerin de 'mutlu mutlu grenmenizi'
istiyorum. Bu kitabn bir amac da budur. Alain 'Yarm
saatlik okumann gideremeyecegi kederim olmamstr' diyordu.
Selim ileri ise 'Bir mur boyu kitaplarla mutlu oldum.
Mutluluk nedir? diye sorulsa kitaplar okumak, kitaplar
edinmek, kitaplar arasnda yasamaktr derim' diye yazmst.
Sizi grenerek mutlu olmaktan, daha ok mutlu olmaktan
alkoyan ne?
grenmenin kavrays gucunu gelistirerek insan
gulendirdigini hepimiz biliyoruz. Bilgimiz ve sezgimiz kadar
anlarz. Anlaysmz kadar da insanca davranr, insanca
yasarz. Burada ilgin nokta 'bilmek' ile 'anlamak' hemen bir
arada olmayabilir. Baz kisiler alim olmasa da ariftir.
Onlarda bilgiye dayanan mantk degil sezgiye dayanan tecrube
daha guludur. Hayat bana Anadolu insannn alim (bilir)
olmasa da arif (anlar) oldugunu gretti. Onlar neyin, niin,
nasl oldugunu bilmeseler de neler olacagn
anlayabilmekteler. Siz bilir misiniz, anlar msnz? Alim
misiniz arif misiniz? Yoksa 'ikisi bir arada' olanndan m
istiyorsunuz?
13
grenme ve Basar
grenerek basarl olabilir miyiz? Adnan Kahveci, Suleyman
Demirel, Turgut zal, Bulent Ecevit, Necmettin Erbakan,
Alparslan Turkes gibi siyasi liderlerin hepsi bunun
kantdr. Ataturk de dahil tum bu liderler 'memur ocugu'
olarak basladktan hayat Turkiye'nin zirvelerinde
surdurmuslerdir. Onlar neyi, nasl yapabileceklerini
grendiler ve eyleme geip yaplmas gerekenleri yaptlar.
Hayatnz degistirecek olan, sizi basarya gturecek bilgi
'Neyi, nasl yapabilirim?' sorusunun karslgdr. Standup
Cem Ylmaz 'nsanlar nasl guldurebilirim?' diye dusunur,
ben insanlar kendilerini gelistirecek teknolojileri onlara
nasl gretebilirim diye dusunurum. Para ve basan getiren
bilgiye 'uzman teknik bilgi know how' denir. Know how neyin
nasl yaplacagnn bir tarifidir. Turke karslg olarak
'neyin, nasl yaplacagnn bilgisi' diye bir sey
kullanlabilir. Neyin nasl yaplacagn grenir, sonra da bu
bilgiyi beceriye dnusturerek uzman olursunuz.
Uzman 'az sey hakknda ok sey bilen' kisi olarak tanmlanr,
insanlar da uzmanlk alannza giren isi yaptgnz iin size
para, yetki, makam ve imkan verirler. Bylece bilgi ile
hayatnz degistirmis, sekillendirmis olursunuz, insanlar
avukatlara niin para verir? Hukuk bilgisini kullanarak
hkime kendilerinin hakl olduklar taraflar anlatmas iin.
Avukat bilgisini becerisi ve emegiyle beraber kullanmaktadr.
Oysa kse yazarlarna beceriden ok bilgi iin para verilir.
Sergen 'Nasl iyi futbol oynanr?' konusunda uzman teknik
bilgi ve beceriye sahip oldugu iin bu kadar yuksek ucrete
transfer olabildi. Muhendisler 'bir bina nasl yaplabilir?'
konusundaki uzman teknik bilgilerini satarak para kazanr.
Berber 'Sa nasl kesilir?' konusundaki uzman teknik
bilgisini emegiyle birlestirip satarak para kazanr. Sunu
unutmayn; Eger bir insan buyuk bir basar kazanmssa bunun
ardnda bir uzman teknik bilgi vardr. Neyi nasl yapacagn
bilmeseydi basaramazd. Bundan dolay ben eger bir insan
buyuk bir is basarmssa orada benim grenmem gereken bir sey
var demektir diye dusunurum.
grenen adam olmak
grenmeyi grenmis, bilgi hakknda bilgi sahibi, bilgiyi
nasl kullanabilecegini bilen kisilere 'grenen adam'
diyorum. unku onlar surekli grenirler. Onlar grenmek iin
fazladan bir aba harcamazlar, onlar iin grenme yasam
tarzdr. Onlar iin hayat 'basa kamayacaklar kadar'
frsatlarla doludur. Onlar bir kutuphaneden aldklar bilgiyi
mahallelerinde paraya, isyerlerinde kariyere, zel
yasamlarnda guce dnustururler. Onlar bilgiye sahip
olmaktaki amacn onu kullanmak oldugunu bilirler. Onlar hangi
bilgileri, hangi amalar iin, nasl kullanabileceklerini
bilirler. Siz de kutuphaneden hibir karslk demeden
aldgnz bilgiyi, isleyerek, ekonomik degeri olan bir urune
dnusturerek, satabilir ve kazandgnz paralar bankaya
yatrarak bir servet yaratabilirsiniz. Dunyann en zengin
adam Bill Gates bunun en iyi rnegidir. O odasna kapanp 6
gun boyunca ugrasarak yazdg bir bilgisayar yazlmyla yola
kt ve o artk bir 'Bilgisayar imparatoru'! Siz de
bilgilerin imparatoru olabilir, onlar kendi ruyalarnz
gereklestirebilmek iin kullanabilirsiniz. Sizi bunu
yapmaktan alkoyan ne? Yapabilseydiniz neler olurdu? Lutfen
cevabnz yaznz...
NN RENMEY RENMELYZ?
15
Bir Amerikal isadam ile Japon meslektas orman ierisindeki
bir otelde duzenlenen 'Etkin Ynetim Teknikleri' seminerinin
arasnda ormanda dolasyorlard. Duyduklar vahsi bir sesle
her ikisi de irkildi. Dnup arkalarna baktklarnda a bir
aslann uzerlerine dogru kosmaya basladgn grduler. Her
ikisi de hzla oradan kamaya baslad. Kaarken Japon aniden
durdu ve yere oturarak antasndan bir seyler karmaya
baslad. Bu srada Amerikal yaklask 20 metre kadar fark
yapmst. Japon un ne yaptgn merak eden Amerikal geriye
dnup baktgnda gzlerine inanamad. Japon isadam, a
aslann hzla uzerine yaklasmasna ragmen, antasndan spor
ayakkablarn karp giyiyordu. Amerikal 'O spor
ayakkablarn giyerek a bir aslandan daha hzl
kosabilecegini mi sanyorsun?' diye bagrarak kamaya devam
etti. Spor ayakkablarn giymeyi tamamlayan Japon ok gibi
yerinden frlayarak Amerikaly nce yakalad, sonra da
geti. Amerikal is ayakkablaryla kosarken Japon spor
ayakkablaryla kostugu iin Amerikalya fark atmaya
baslamst. Amerikalnn gerilerde kaldgn ve aslana yem
olmak uzere oldugunu gren Japon Amerikalya cevabn verdi
'Evet ben bu spor ayakkablarmla a bir aslandan daha hzl
kosamayabilirim ama senden daha hzl kosarm.'
Bu ykunun bize mesaj nedir? Bundan ne gibi dersler
karabiliriz? karlabilecek derslerden birincisi 'asla bir
Japon'a guvenerek tehlikeli ormanlarda dolasma!'. kincisi
kritik anlarda yaplar kritik 'yatrm gibi davranslar'
uzun vadede ok buyuk etkiler olusturur. uncusu ise olumlu
yndeki fark (avantaj) farkllg yaratr. nde olmak iin
nce bizi ne geirecek farklara sahip olmamz gerekir.
Bir seminerimde universite aday oldugunu syleyen katlmc
'Butun arkadaslarm Tarih, Turke, Matematik alsrken benim
burada grenmeyi grenme seminerine katlmam ne kadar dogru?'
diye sordu. Ona yukardaki hikayeyi anlattktan sonra 'Emin
ol, dogru olan yapyorsun. Rakiplerin Tarih, Turke,
Matematik alsrken sen grenmeyi greniyorsun. Bir fark
yaratyorsun. grenmeyi grenme snav maratonunda spor
ayakkablarn giyerek kosmak gibidir' dedim. Simdi bu gen
istedigi blumde okuyor.
Rakiplerinizin ders alstg ya da alsmaya alstg su
zamanda siz basarl grenmenin stratejileriyle
ilgileniyorsunuz. Siz tas dogru yere, havuzun ortasna
atyorsunuz. Rakipleriniz sizden daha buyuk tas atsa da tas
suyun kenarna attg iin istedigi buyuklukte halka
olusturamayacaktr. ste grenmeyi grenmenizin bir nedeni de
bu; gerek bir avantaj sahibi olmak.
Bilinli grenebilmek iin...
Sizce snav birincilerinin her sene degismesine ragmen TV
spikerlerinin sordugu 'Basarnzn srr neydi?' sorusuna hep
'ok degil bilinli ve planl alsmak' cevabnn verilmesi
bir tesaduf mu? grenmeyi grenme ile ilgilenmenizin ikinci
nemi iste budur: neyi, niin, nasl yapmanz gerektiginin
sizlere anlatmak. nemli olan ne kadar ok alstgnzdan
daha ok nasl alstgmzdr. Bu kitap neyi, nasl
yapabileceginiz hakknda size bilin kazandrmak ve yapma
isteginizi kskrtmak iin yazld.
Gazetecilerin slogan, haber = hayattr. Meslegi grenmek
olan ve Marksizm'de bile 'hibir snfa ait degil' denilen
grenciler iin grenme = hayattr. Hukuk fakultesinde
okudugum ilk gunde ilk oturdugum srann uzerinde syle
yazyordu: 'nsan insan eder gayret ile alsmak, fakat isin
zor yan alsmaya alsmak.' szu yazan altna imzasn
atmay ihmal etmemisti; 'Buyuk reisten aylaklara nasihat! '
Madem ki grenmek bizim iin bir tercih degil zorunluluk, o
halde yapmamz gereken ilk sey eglenerek grenmeyi
grenmektir. Bu kitabn bir amac da grenmeyi sizler iin
iskence olmaktan kararak eglenceye dnusturmeye alsmak
olacaktr.
grenme sadece okul hayatnda 'mecburi' degildir. Okul hayat
bittikten sonra baslayan hayat okulunda da grenme bir seim
degildir. Baz dusunurlere gre hayat 'grencilerine haber
vermeden yazl yapan zalim bir gretmendir. Hayat okulunda
snfta kalmak yoktur! Sadece kume dusersiniz! Zengin bir
isadamyken bir iflas hayatnz degistirebilir! grenmeniz
gereken ok sey var, o halde nce grenmeyi grenin. Bunu
kendi iyiliginiz iin yapn, grenmeyle iyi geinmeye bakn!
Tam adam olmak iin...
niversite yllarmda birok yazar, izer, dusunur, bilge
kisilerle tanstm. Bu insanlarn hepsi kitaplar olan,
birok okuyucular bulunan, tannms kisilerdi. Bu kisilerle
vakit geirirken hepsinin ortak bir ynu dikkatimi ekti.
Kafalar doluydu, ancak cepleri bostu! niversitede okurken
bir yandan da alsmaya baslamstm. Birok varlkl,
tannms isadamyla rportajlar yapyordum. Bu defa bilge
insanlardakinin tersine bir gerekle karslastm. Birok
isadamnn cebi doluydu ancak kafas bostu! Ksacas
insanlar, bir ksm 'var olmay' diger bir ksm ise
'varlkl olmay' semisti. 'Bu adamlarn hepsi eksik! Acaba
tam adam nasl olurdu? nsann nasl olmas gerekir?' diye
dusunmeye basladm. Bir sure sonra cevap geldi!.. 'Tam adam
para ve bilgiye esit nem veren, var olmay ve varlkl
olmay birlikte basarabilmis kisiye denir' O halde tam adam
olmann yolu bilgi ve para sahibi olmaktan geiyor. Bu durum
'olmas gereken' olmasa bile geregin kendisidir. Bilgi
sahibi olmak iin okumak, dinlemek, grenmek zorundasnz.
Para sahibi olmak iin de bir ise yaramak, bir meslege sahip
olmak ya da ticari islerle ilgilenmek gerekir. O halde
grenmek 'adam olmann' bir parasdr. Paramz kadar
'varlkl' olsak da bilgimiz kadar 'varlk' olabiliriz.
Geregin geregini anlamak
Bir dusunur 'grenme toplu ignenin bas ile boyal cam
kazma sanatdr' diyor. Gerekten de insan ilk dogdugunda
beyni 'Tabula rasa Bos levha!' durumundadr. ocukluk
yllarmz, dogum anndan itibaren en hzl grendigimiz
dnemdir. Yeni dogdugumuzda geregin ne oldugunu bilmez ve
merak ederiz. Gerekler ile aramzda boyal bir cam vardr. O
boyal cam kazyarak kendimize kuuk bir. pencere aarz.
Bazlarmzn penceresi kuuktur, bazlarmznki ise buyuk.
Bazlar kseli, bazlar ise yuvarlak pencereler aar.
Atgmz kuuk pencereden dsar bakarak olup biteni
anlamaya, bilmeye, grmeye, 'geregin srrna ermeye'
alsrz. Yasmz ilerledike pencereyi kazmay brakr,
ilgimizi dsnda olup bitene yneltiriz. Bazlarmz
pencereden bakar, bazlarmz pencereye bakar. Bazlar
pencerede dsary, bazlar kendini grur.
Descries varlklarn gerekten var olup olmadgndan, geregi
yeteri kadar dogrulukta bilip bilmediginden surekli suphe
ediyordu. Ona gre tum yasadklarnz bir buyucu veya
sihirbazn oyunu gibi yanltc olabilirdi. Geregin tam
olarak ne oldugunu arastrrken surekli 'dusundugunu'
kesfetti. 'O zaman varlklar gerek olmasa bile dusundugum
gerek' dedi ve Dusunuyorum, o halde varm' sonucuna ulast.
Siz de 'greniyorum, o halde varm', diyebilmek iin bu
kitab sonuna kadar okumalsnz. Unutmayn ki grendiginiz
surece, grendiginiz kadar varsnz.
Simdi sizlere seminerlerimize katlan kisilere sordugumuz
'Niin seminerimize katlyorsunuz?' sorusuna verilen
cevaplar aktaralm,
- "grendiklerimi hayatma uygulayabilme yetenegini
gelistirmek iin"
- "Notlarm yukseltmek iin"
- "Teknigi grenip grencilerime gretmek iin"
- "Az zamanda daha ok kitap okuyabilmek iin"
- "Yazl basn ve gundemi daha az zaman ve aba harcayarak
takip edebilmek iin"
- "Sinema filmlerindeki altyazlar kolay ve hzl bir
sekilde okuyabilmek iin"
- "Okudugum yazya kendimi verebilmenin yollarn grenmek
iin"
- "Daha az zamanda daha ok kitap okuyabilmek iin"
- "Bilgiyi kullanabilmeyi ve kendi hayatma uygulayabilmeyi
grenmek iin?"
- "Teknikleri grenip ocuklarna derslerinde yardmc
olurken kullanmak iin." Seminer ve programmz bu
ihtiyalara cevap verecek sekilde hazrlanmstr.
grenmeyi grenmis olmak bize neler saglar? Su an
oldugunuzdan daha hzl okuyabilirsiniz. Okudugunuzu
anlayamama gulugu ortadan kalkar. grenme sizin iin
'iskence' olmaktan kar eglenceye dnusur, grenmeyi bir
yasam tarz olarak grur ve grenmek iin 'fazladan bir aba'
harcamak zorunda olmadgnz hissedersiniz. Dikkatinizi
toplamay ve korumay grenebilir, belleginizden sasrtc
sonular alabilirsiniz. Verimli grenme ve grendigini
yasamnda kullanabilme becerisi gelisir. Snavlardaki zaman
basks ve snav heyecann kontrol etmek grenilir. Prof.
Dr. Reha Oguz Turkkan 'Kolay ve yi grenme Teknikleri' adl
kitabnda '2000'li yllara dogru yol alan dunyamzda daima
daha iyi bir yol vardr ilkesi tercih edilmekte ve
ilerlemenin itici gucu olmaktadr. grenmede de kolay,
dolays ile daha iyi yollar vardr. Bunlardan yararlanmak
aklllktr. lkemizde de bu anlaslms olmal ki, hafzann
kestirme yollarn greten ve okumay kolaylastrp,
hzlandran kurslar bu kadar ragbet grmektedir' diyor.
Kannzn son damlasna kadar grenin!..
Modern ag karakterize eden kavramlardan biri de surekli
grenmedir. Artk grenme okul ile snrl tutulmamaktadr.
Hayat boyu grenme anlays yerlesmeye baslamstr. Degerli
dostumuz, Dr. hami Fndk da 'Yasadka Egitim' diye bir
dergi karmaktadr. Kannzn son damlasna kadar grenin!
in ataszunu unutmayn grenme akntya kars yuzmeye
benzer. lerlemezseniz gerilersiniz. ' ok hzl bilgi
uretilen, dagtlan, tuketilen bir dunyada grenmek, bilmek,
anlamak bir tercih degildir, zorunluluktur. Ya grenirsiniz
ya grenirsiniz! yisi mi siz bir an nce grenmeyi grenin.
Burhan Senatalar, Yeniyuzyl'daki bir rportajnda sunlar
syledi: Elektronik devrimle birlikte emegin niteligi
yukseliyor... insanlar eskiden doktor, muhendis ktlar m,
bu onlar 25 sene idare ederdi. Simdi yeniden yeniden
grenmek gerekiyor. Egitim sistemi buna gre yaplaryor.
Tekrar tekrar grenecegi iin Bat artk arastrmay ve
grenmeyi gretiyor.' Yaplar bilimsel arastrmalara gre
universite mezunu bir gen 1 yl iinde sahip oldugu mesleki
bilgiden % 10'unu kaybediyor.
Bilginin tasycs degil, kullancs olabilmek iin de
grenmeyi grenmeniz gerekir. Bilgili insan ok sey bilir,
ancak bilgilerini kendi yasamna uygulamaz. Bilge insan ise
hayatn bilgilerine gre duzenler, bildigini yasar,
davranslarnda bilginin ve duygunun verdigi agrlg
hissedersiniz. nsanlar bilgili insanlar dinler ancak bilge
insanlar takip eder.
Bilgisi ile amel (davrans) etmeyen alim; elinde mesale tutan
kre benzer. Baskasnn nunu aydnlatr ancak kendi dunyas
karanlktadr.
SAD
Her sey bilgiden yaplr
Gulu, basarl, mutlu, varlkl olmak ile grenme arasndaki
iliski nedir? Gunumuzde bilgi iin kural sudur: Bilgi ile her
seyi yapabilirsiniz, unku her seyin bilgisi vardr. Bu ne
demek? Eger varlkl olmak istiyorsanz 'nasl varlkl
olunabilecegini' grenebilirsiniz, eger ynetici olmak
istiyorsanz 'nasl ynetici olunabildigini'
grenebilirsiniz. Kutuphaneden aldgnz bilgiyi mahallenizde
paraya dnusturup bankaya yatrarak bir servet
yaratabilirsiniz. zel bilgileriyle borsada milyarlar kazanan
insanlarn sahip oldugu bilgilere sahip olmayabilirsiniz
ancak siz de grenebilirsiniz. Burada ilgin nokta gucun
yolunun herkese ak olmasdr. Gu bilgiyi bulup
kullanabilmektir.
Alvin Toffler gucun evrimini syle ayrmstr: nsanlarn kas
gucune ve topraga dayanan tarm toplumu birinci dalga;
fabrika, uretim ve tuketimin patladg sanayi ag ikinci
dalga; beden degil beyin gucunun n plana getigi ve bilginin
belirleyici gu oldugu uuncu dalga. Bilgi toplumu da denilen
bu uuncu dalgann kritik zelligi her insann daha nceki
aglarda olmadg kadar basarya yakn olmasdr. Bu agda
her insan hayatn degistirebilir, dogal bir frsat esitligi
vardr. Anthony Robbins, 'Snrsz Gu' kitabnda bu durumu
syle vurguluyor: 'Burada dikkat edilecek ilgin nokta ise
guce ulastran kaplarn herkese ak olmasdr. Ortaagda
kral degilseniz, basarl olmak iin ok sayda zorlugu
yenmeniz gerekiyordu. Endustri agnn baslarnda da,
sermayeniz yoksa onu elde etmek iin, kendinize has
zellikleri gerekten ok kurnazca kullanmanz gerekiyordu.
Fakat bugun herhangi bir ocuk bile bir ortaklk kurarak
dunyay degistirebilir. Modern dunyada krallarn kudreti
bilgidir.'
Kisisel gucun kaynaklar
Gunumuzde kisisel gucun kaynaklan nelerdir? Bizler daha gulu
olmak iin neler yapabiliriz? Devletin 'kutsal ana' oldugu
ulkemizde kisisel gucun kaynaklarndan birisi mevki makamdr.
Siz de mustesar, vali veya milletvekili olabilir, devlet
gucunu kendi amalarnz gereklestirmek iin
kullanabilirsiniz. kinci bir gu kaynag beden gucudur.
Gunumuzde insaat isiligi ve tarm islerinde yogun olarak
kullanlr.
80 sonras yaygnlasan bir bireysel gu kaynag da siddettir.
Siz de mafya babas olursanz medyada shretiniz, bankada
servetiniz, zel hayatnzda sehvetiniz olabilir! Son dnemde
en yaygn gu kaynag ve arac 'para' olmustur. Birok insan
'paran kadar adamsn' gibi ifadeleri benimser ve tekrarlar.
En son gu aracnz da beyin gucudur. Gucun gerek kaynag
burasdr. Beyin gucu bilgi, beden gucu el, ekonomik gu
para, siddete dayanan gu tabanca, makama dayanan gu yetki
kullanr. lk aglarda belirleyici gu fizik (beden) gucuydu,
ortaag ve Osmanl dneminde siddete dayanan gu n plana
geti. Simdi ise dunyay sekillendiren gu arac beyin
gucudur. ABD bundan dolay 1990 ile 2000 yl arasn 'beyin
yl' ilan etmistir. Amerikan gazetelerinde hemen her gun
beyinle ilgili bir kesfe yer verilmektedir.
Belirleyici gucun siddete dayanan gu (savas kastediliyor)
oldugu dnemde Osmanl mparatorlugu ok basarl olmustur.
Zamanla Rnesans ve reform ile belirleyici gu ekonomik guce
dayarmaya baslaynca kendini yenilemeyen, eski gu
anlaysnda srar eden Osmanl ktu. En kaliteli gu
hangisidir? Birka gu aracndan ideal bir karsm elde etmek
en dogrusudur. Eger futbolcuysanz sadece beden gucu yetmez,
oyunu dogru okumanz iin beyin gucune de ihtiyacnz var.
Ayrca bir miktar servetinizin de olmas hi fena olmaz. Eger
isadamysanz sadece paranz varsa bu eksikliktir. Paranz
yeni yatrmlarla ogaltmak iin bilgi ve zekaya da
ihtiyacnz var. Bir politikacnn milletvekili seilmesinde
yardmc olmanz da mevkiden dogan gu sahibi olmanz
saglayacaktr. Karslksz ekler iin de bir mafya babas
tanmanz gerekebilir! Buraya kadar anlattklarm olmas
gerekeni degil olan gsteriyor. Birok isadam tek tip bir
gu arac ile bir yere varamayacagn ok iyi bildiginden
'gu repertuarn' esitli gu aralaryla zenginlestirir.
Gu kullanmnda zeka ve esneklik
Gu oyunlarna ve gu tiplerinin farkllgna en iyi
rneklerden birisi de eski Turk devletleri ile inliler
arasndaki savaslardr. Cengiz Han inlileri savasta
yenmesine ragmen onlara kulturel ustunluk kuramamasndan
dolay 'At ustunde savas kazanlr ama ulke ynetilemez'
dedi. Turkler gebeydi, bilek gucune dayanan bir gu
anlayslar vard. inliler ise yerlesik hayata gemisti ve
beyin gucune dayanan 'ince ayarl yumusak gu' kullanyordu.
inlilerin ataszu suydu: 'Ak bir el sklms bir yumruktan
daha guludur.' Neden? unku el ak ise alet kullanr, tahl
eker, insan tutar eker, yazar, ksacas ok ise yarar. Oysa
sklms bir yumruk neye yarar? Sadece bir insann gzunun
uzerine vurmaya! ste esnek bir anlaysa sahip olan inliler
uzun vadede hep Turkleri yendiler. Savaslarda ise yenen
'yumrugu skl" Turklerdi!
Bugun de benzer bir gu oyunu devletler arasnda devam
etmektedir. Geleneksel ngiliz-Amerikan stratejisi esnektir,
degisime ak, kendini yenileyen bir stratejidir. Bat
alglan degistirir ve bunu hissettirmeden yapar. Turkler,
Ruslar gibi 'Asyatik' karakterli, duygular bilgilerinin
nunde olan milletler ise 'tek yumruk olma' derdindedir.
Gunumuzde kaba kuvvet yerini gizli ynlendirmelere
brakmstr.
Hal kaba kuvvette srar eden komunizm bunun bedelini dedi.
Gunumuzde gu yumrukta degil dilde, oklarda degil
kelimelerde, kitlelerde degil bireylerde, ellerde degil
beyinlerdedir. Sizlere nerim bir an nce bilgiyi nereden ve
nasl greneceginizi ve bu bilgileri hayatnzda daha iyi bir
yere gelebilmek iin nasl guce, paraya, makama, kariyere
dnusturebileceginizi grenin...
BASARILI RENMENN SHRL FORML NEDR?
U papaz kendi aralarnda konusuyorlard. Birisi sordu: 'Eger
dunya bir anda kapkaranlk zindan gibi olsa ne yapardnz?'
Birisi 'hemen Cennetin kaplarn amas iin Allah'a dua
ederdim' dedi. Digeri ise 'Allah'a dua ile yalvarr, benim
iin hangi cezay uygun grurse onu ekmeye hazr oldugumu
sylerdim' dedi. En son cevab uuncusu verdi: 'Ben de
karanlkta nasl yasayacagm grenmeye alsrdm.' Evet,
gerekten de degisen kosullar grenilecek yeni bilgiler
demektir. Her snf geisinizde de kosullarnz degisir!
Acaba basarl grenmenin formulu var mdr? Olsayd nasl
olurdu? Bu sorularn cevabn ararken buldugumuz ilk cevap
neyi, nasl yapacagn bilmek' oldu. Eger bir kisi neyi
niin, nasl grenebilecegini biliyorsa o grenme
tekniklerine hkim olur, dolaysyla basaryla grenir diye
dusunduk. Bir sure sonra geregi anladk. Bu dogruydu ama
eksikti. Nasl grenmesi gerektigini bilen ancak yine de
basarl bir grenci olamayan bir suru insan vard. 'Eksik
olan ne?' diye dusunurken bu insanlarn genellikle duygusal
nedenlerle basarl bir sekilde grenemediklerini kesfettik.
nsanlarn yapabileceklerinin limiti yeteneklerine bagldr,
ancak yapabildiklerinin snrn moral motivasyon duzeyleri
belirler. O halde tam kapasitemizin iindeki, kullanlabilir
kapasitemiz bilgi ve yetenegimize bagldr.
Kullanabileceginiz kapasitenin iinden BASARILI RENME: % 50
moral + % 50 teknik
kullandgnz ksm ise duygusal durumunuzun uygunluguna
bagldr. Bu durumda basarl bir grenci neyi nasl yapmas
gerektigini bilen ve yapmas gerekenleri yapabilmesi iin
gerekli psikolojik enerjiyi olusturabilen kisidir.
Bu formulde moral, duygusal durum ve motivasyon duzeyini,
teknik ise grenmeyi grenmis olmay ifade eder. Bir kisi
etkin grenmenin stratejilerini bilmese bile yeterli moral
motivasyon ve bunlarn getirdigi disipline sahipse bir yere
kadar basarl olabilir. Ayn sekilde grenmeyi grenmis,
bilinli bir kisi de yeterli moral motivasyona sahip degilse
basarl sonular alamayacaktr.
Bu kitapta size neyi nasl grenebileceginizi gsteren
tekniklerin yarasra psikolojik durumunuzu da daima pozitif
bir durumda tutmay, beyninizi grenmenizi kolaylastracak
sekilde kullanmay da gretmeye alsacagz. Moral-motivasyon
duzeyinizi artrmak iin okuma psikolojisi ile ilgili
alsmalarmz sizlerle paylasacagz.
Daha iyi bir grenme teknigine sahip olmak iin; grenmeyi
grenme kavram, bakmak ve grmek, okuma teknikleri, dusleme
teknikleri, hafza teknikleri, mecazlamak, basarl
grencilerin ders alsma teknikleri, bilgi kullanma klavuzu
gibi konulara nem
26
vermelisiniz. Eger moral motivasyon gucunuzu gelistirmek
istiyorsanz i disiplin, hayat amalan, snav kaygs,
konsantrasyon, beyin gucunu kullanmak gibi konulara dikkat
etmeniz gerekir.
Basarl grenme; grencinin sahip oldugu i disiplini,
verimli grenmenin teknikleri ve grenme motivasyonuyla
birlestirdikten sonra ulastg bir sonutur.
stemeyi istiyor musunuz?
nlu egitimci filozof John Dewey her zaman insann bir sey
yapmas iin onu yapmay istemesi gerektigini savunurdu. Bir
gun Dewey ve kuuk oglu amurlu suyun iinde yuruyordu.
Dewey'in yuzunde ne yapacagn bilmemenin acizligi
okunuyordu. Onun bu halini gren bir arkadas 'ocugu sudan
kar John, yoksa usutecek' dedi. Bunun uzerine 'Biliyorum,
biliyorum' dedi Dewey 'ama onu bu amurlu sudan benim
karmamn bir faydas olmayacak. Onun, bu amurlu sudan
kmay arzu etmesi iin ne yapmam gerektigini dusunuyorum.'
Gerekten de tum stratejilerin basladg ve bittigi yer
sizsiniz. Eger siz bir yere gitmek istiyorsanz biz sizin
adresi kolay bulmanz iin kavuzluk ederiz. Ama eger hibir
sey yapmak, hibir yere gitmek istemiyorsanz bizim (ve belki
de sizin) yapabilecegi ok az sey kalyor. Buna ngilizler
'Ad suyun kenarna gturebilirsiniz ancak ona su
iirtemezsiniz kural' diyorlar.
. Seminerlerimde alsma isteklerinden sikayeti bir ok
insanla karslasyorum. Bana 'Kitap okumamz veya ders
alsmamz gerektigini biliyoruz ama ders alsmak ya da
kitap okumak islemiyoruz' diyorlar. Ben de onlara 'Ders
alsmay veya bilgilenmek iin kitap okumay
sevmeyebilirsiniz, buraya ktiJ:r r.ornu:!' derim <- su,"i-
rm 'Peki ya istemeyi istiyor musunuz? \;i<:;- ckua.:..y; su
unio istemeyebilirsiniz ancak okumay, grenmeyi
;<<:n,ckit'ri r.wt misiniz?' Cevap genellikle 'Evet' oluyor,
unku oyu;.. ,>..y. -- a u.^t n, is temeyi de istemeyen bir
kisi bir anlamda 'do2i;>:::.-.;;,*,.* c.il durumundadr.
Byle kisilerde bizlerin seminerleri!;c ^aiiluz Bizler bu
kitapta sizlerin grenme, bilme, anlama istegini kskrtmaya
s'a'1 saagz. Basarl olabilmeniz sizlere bagl. Sizlerin
bizleri? yaMin-, olacagnz umuyoruz.
Basarl grenmenin ve grenerek basarmann srr...
Sosyal basarnn en nemli yasas 'Gerekli ama yeterli degil'
kuraldr. Ben bu kural ile hukuk fakultesinde tanstm.
Hukukta dava amak davay kazanmak iin gereklidir ancak
sadece dava amak davay kazanmak iin yeterli degildir.
Davay atktan sonra islemleri takip etmek, delil toplamak,
savunmay en iyi sekilde yapmak zorundasnz. Basarl olmak
iin de sadece bir sey hem gerekli hem yeterli olamaz.
nsanlar genelde basary tek nedene baglamak egilimindedir.
rnegin 'O ok basarl oldu, unku ok alst' denir.
Basarl bir kisiye basarsnn srrn sorarsanz o da
'durust ol yeter' der. Oysa bunlar dogru fakat eksiktir.
Basan bir sosyal olaydr ve ok boyutludur. Zeki olmak
basarl olmak iin gereklidir ancak yeterli degildir.
alskan olmak basar iin gereklidir ama sadece alskan
olmak yeterli degildir. Ama sahibi olmak gereklidir ama
yeterli degildir. Guzel konusmak gereklidir ancak yeterli
degildir. Basarl grenme iin de ayn yasa geerlidir. ok
ders alsmak basarl bir grenci olmak iin gereklidir ama
yeterli degildir. yi ders dinlemek gereklidir ancak yeterli
degildir. Zeki olmak gereklidir ama yeterli degildir.
Bu 'gerekli ama yeterli degil' kuraln isadamlarna anlatmak
iin genellikle menemen rnegi verilir. Basarl grenmeyi
menemen yapmaya benzetirsek, belirli karsmlar, belirli
miktarlarda, belirli bir srayla bir araya getirmemiz
gerektigini anlarz. Karsmlar domates, biber, yumurta ve
yagdr. Bunlarn belirli oranlarda olmas hibirisinin fazla
veya eksik olmamas gerekir. Sralama da nemlidir. Yag
hazrlamadan domatesi kuru tencerede kzartmamanz gerekir.
lk nce yag tencereye koymal, sonra biberleri, sonra
domatesi ve sonra da yumurtay karsma katmak gerekir.
Sonunda tuzu da ihmal etmeyin! Sadece domates veya sadece
yumurtayla menemen yaplamayacagn anlamak nemlidir. Son
adm Prof. Dr. Haluk Erkut'un deyimiyle 'Farkllklardan bir
lezzet elde etmek' ve yemegi afiyetle yemenizdir.
Basarl grenmenin karsmlar neler? Bunlardan ne kadarn,
hangi srayla bilesime katmak gerekir? Basarl grenmenin
karsm maddeleri (elementleri) bu kitabn konusudur. Zek,
hafza, alsmak, disiplin, amalar, dinlemek, dogru
okumak, soru sormak, arastrmak, dusunmek, moral gu
olusturabilmek, stres ve kaygy yenebilmek, kisilik v.b.
birok sey basarl grenmenin unsuru, elementidir. nsanlar
bu malzemelerden farkl miktarlarda kullanrlar. rnegin
bazlar zeka gucunu kullanarak basarl olur, bazlar daha
ok alsarak, beden gucunu daha ok kullanarak basarl
olur. Asla ve asla sadece birini kullanarak basarl
olamayz. Bir elimizi iyi kullansak da teki elimizle beraber
kullanrz. Basarl grenme iin hangi malzemeden (element)
ne kadar kullanlacagn bilmek kadar, bunlar hangi srayla
kullanacagn bilmek de nemlidir. rnegin derse baslarken
psikolojik (ruhsal) unsurlar n plana kar. stek, moral,
konsantrasyon problemi gibi. Oysa dersi surdururken bedensel
unsurlar n plana kar; Fiziksel enerji kayb, gz
yorgunlugu, kondisyon dusuklugu gibi. Gerekli ama yeterli
degildir yasasnn bir rnegi de orba yapmaktr.
Eduward de Bono kitaplarnda her on sayfada bir 'sadece sudan
orba olmaz' der. Basan karsmnda yer alan elementlerin en
nemlilerinin says 100'den fazladr. Basary menemene
benzetirsek bu menemende hangi karsmlara ihtiya oldugunu
bilmeniz gerekir. Bu malzemelerin tam listesini ilk kitabm
olan 'Ya bir yol bul, ya bir yol a, ya da yoldan ekil' de
bulabilirsiniz.
BEYN GUCU
"nsan Nasl grenir?"
NSAN NASIL RENR?
nsan niin grenir? Yasamak ve daha iyi olmak iin. Ne zaman
grenir? Mecbur kaldg veya merak ettigi zaman. Nasl
grenir? Okuyarak, dinleyerek, deneyerek veya dusunerek,
grenmek nedir? Neyin ne oldugunu, nasl alstgn, neye
yaradgn, kimin ne yaptgn, niin yaptgn, nerede ne
zaman yaptgn bilmek ve anlamak demektir, grenmeyi
grenmek nedir? Neyin nasl grenildigini ve daha iyi nasl
grenilecegini bilmek ve bu bilgileri kendi grenme surecinde
kullanabilmektir. Niin grenmeyi grenmeliyiz? Daha az
zamanda, daha az abayla daha ok sey grenebilmek ve
grenmeyi ugrunda 'fazladan bir abann' harcandg bir ugras
olmaktan karp yasam tarzna dnusturmek iin. Tum bunlar
en iyi biimde yapabilmis olsaydk ne olurduk? Biz o zaman
bilgilerin imparatoru olurduk. Beyne bilgiyi sekilde
doldurmann yolu grenmeyi grenmektir. Beyindeki bilgiyi
dsar kartma isini ise en iyi konusma sanatn grenerek
yapabiliriz. Etkili konusma stratejilerinin gretildigi
seminerimin sonunda yaplar bir yarsmada birinci olanlara
Kelimelerin mparatoru madalyas verilmektedir.
grenme beyinde birok karmask sureten geerek gereklesir.
Bu ok teknik konuyu bilmeniz gerekiyor mu? Bir yere kadar
evet. Neden? unku beynin grenme surecini bilmek bize nemli
faydalar saglar.
- Verimli ve hzl grenme stratejilerinin mantgn
anlamanz saglar.
- grenmeyi grenmek grenme kalplarnz degistirir. Nasl
igrendigimizi grenirken bir yandan da kendi grenme
biimimizi sorgular, degistiririz.
- Kullandgmz tekniklerin dogru mu, yoksa yanls m
oldugunu grenebiliriz. Her seyden nce bu bilgileri
kullanarak kendi grenme stratejilerimizi gelistiririz.
- "grenen, grenme surecinde kafasnda olup bitenlerin
farknda olursa, grenme daha iyi olusmaktadr, iste bu
'dusunmeyi dusunme' ya da grenmeyi zihinde kontrol etme
surecine bilissel farkndalk (meta cognition)
denilmektedir." (Ders alsma Becerileri, s. 29, Baki
Kitabevi)
- SS'de birka psikoloji sorusunu zmenizi saglar!
Pratik anlamda grenme; o anda grenilen (yeni gelen bilgi)
ile daha nceden grenilmis olan (hafzada var olan bilgi)
arasnda bir bag kurmak demektir. Eger yeni gelen bilgi ile
ilgili hafzada hibir bilgi yoksa, bu defa yaplmas gereken
sey bu ilk bilginin hafza uzerinde derin bir 'ilk izlenim'
olusturmasn saglamaktr. Bunu yapmann bir yolu ayn
bilgiyi artarda gndermek, yani tekrar etmektir. kinci yolu
ise onu daha ok duyu organyla alglamak, yani 'ok kanall
kayt' yapmaktr. Bir diger yol ise o bilgiyi bilinli olarak
diger bilgilerle iliskilendirmektir. En iyi yol budur. Bunu
nasl yapabiliriz? Bunu yapmann bir yolu yeni gelen bilgiyi
zihnimizde diger bilgilerimizin olusturdugu mantk rgusunun
bir yerine tutundurmaktr. kinci bir yol ise o bilgi ile en
yakn iliskide olan bir bilgimiz arasnda abartl, komik,
sama, kanl-canl, renkli, parlak bir grsel (imgeleme
hayalleme) bag kurmaktr.
Bir butun olarak grenme sureci nasldr?
nsan iin tabiatta bulunan her sey bilgi mnusunu olusturur.
Tabiatla olan iliskilerimizi duyu organlarmzn araclgyla
kurarz. Gereklerden kopan bilgileri okuyarak, dinleyerek
veya yasayarak beynimize alrz. Artk tabiattaki "gerek
olan gerek" (realite) ile beraber bir de 'zihnimizdeki
gerek' olusur. Birisi haritadr, digeri ise arazinin
kendisidir. Harita da arazinin kendisi degildir. Baska bir
ifadeyle kelimeler ve onlarn tasdklar bilgiler geregin
kendisi degil, haritasdr. Buradan karacagmz anlam
nedir? Geregi tam olarak bilemeyiz, unku biz onu degil,
onun aynadaki gruntusunu gruyoruz.
Bir butun olarak grenme sureci
Gzumuzun okuyup, kulagmzn dinleyip,tenimizin hissedip
beynimize gnderdigi enformasyon (bilgi) beyinde bir
hareketlilik baslatr. Buna genel olarak 'anlama ugras'
denilebilir. Beyin ilk nce gelen bilgiyi tanmlar. Ona snr
grevlileri gibi 'kimlik tespiti' islemi uygular. Onun ne
oldugunu, ne olmadgn, ksaca onun 'anlamn' ne oldugunu
tespit eder. Bu beynin bilgiyi tanma veya tanmlama
admdr. Bu admda gelen bilginin 'kta sahanlg' m, yoksa
'sahanda yumurta' hakknda m oldugu tespit edilir.
Bu etab geen bilgi ait oldugu bilgi turune gre beyin
tarafndan tasnif edilir. se yaramayacag veya nemli
olmadg dusunulen bilgiler bilinaltna atlr. nemli olan
ve ise yarayacagna inanlan bilgiler arsiv odasnda ait
olduklar blmelere yerlestirilir. Buna ise kayt bilgiyi
beyne yerlestirme adm diyoruz. Bu admda 'kta sahanlg'
cografya ksmndaki ilgili bilgilere, 'sahanda yumurta' ise
yediginiz yumurta anlan veya beslenme bilgileri ksmnda var
olan bilgilere baglanacaktr. Baglantlar gerektigi gibi
kurulamazsa ya da o konuda baglant kurulacak bir bilgi
taban (n bilgi) yoksa bu bilgilere 'misafir muamelesi'
yaplacak ve bilgiler 20 sn ile 20 dakika ierisinde beyinden
silinecektir. Bilgiler byle durumlarda bir kulaktan
girmislerse teki kulaktan karlar!
ok ksa sureli hafzann 20 saniyelik ve ksa sureli
hafzann 20 dakikalk eleme engelini geen bilgi beyne
kaydedilmis olur. Ancak sorun burada da bitmez. Eger
pekistirme yaplmamssa ve izlenim zayfsa bilgiler ya
unutulacak ya da hafzada yer aldg halde
hatrlanamayacaktr. Nitekim yaplar arastrmalara gre
grendiklerimizin % 80'ini 24 saat ierisinde unuturuz.
Elegin uzerinde kalan bir bilgi ka engeli asms olur? Bir
kere gz o bilgiye bakmayabilirdi. 2) Beyin onu
tanmayabilirdi, grmeyebilirdi. 3) Onun nemsiz oldugunu
dusunup onu eleyebilir, bilinaltna gnderebilirdi. 4)
Yeteri kadar iyi kaydetmeyebilir veya baglant kurulabilecek
'ilgili akraba bilgi' bulunamayabilirdi. 5) Hafzaya
kaydedilse de 24 saat ierisinde unutulan %50'lik dilimde yer
alabilirdi. 6) Unutulmasa bile zayf izlenim, yorgunluk veya
bilgi karsklg dolaysyla hatrlanamayabilir
33
7) Tum bu engelleri asp, hafzada capcanl ve 'greve hazr'
bir biimde beklerken iinde bulundugu kafann sahibi
tarafndan kullanlmayabilir de! Butun bu engelleri as ve
sana bir grev verilmesin! Ne kadar ac verici bir durum
degil mi? Lutfen bilgilerinizi daha ok kullanr. Onlarla
daha ok oynayn. Onlar sevin ve sevindirin. inizdeki
bilgi ile dans edin!
Her universite aday bir bilgiye benzer
Bilginin bu 'ileli' yolculugu size kimleri hatrlatyor?
Sizi bilmem ama ben bilgileri universite adaylarna
benzetiyorum. Bilginin grenilme yansna girebilmesi iin
nce gzun, (duyu organlar) onu grmesi gerekir. Bir
grencinin universiteyi kazanma yansna girmesi iin de nce
liseyi bitirmesi gerekir. Gz tarafndan fark edilen bilginin
beyin tarafndan tannmas veya tanmlanmas gerekir. Ayn
sekilde universite adaynn da snava yaptg basvurunun
kabul edilmesi gerekir. Tasnif etme asamasnda zayf,
nemsiz, gereksiz, basit, 'gariban' bilgiler elenir ve
bilinaltna atlr. Snava basvuran grenciler de bilgiler
gibi 'SS' adl bir snav ile tasnif edilir. grenci seme
snavnda (SS) daha iyi bilenler, daha az bilenlerden,
iyiler, vasatlardan ayrlr ve az bilenlere, vasatlara
'Seneye gel' denir. Bu elemeyi de geenler bilgi yerlestirme
snav (BYS) tabi tutulur. nemli miktarda bilgi bu etapta
yerlestirilebilecek uygun (ilgili, iliskili bilgi) yerler
bulunamadg iin elenir. nsan 'Bildigi kadar grenir'
derken ifade edilen gerek budur. niversite adaylar da
grenci yerlestirme snavndan (YS) geerler ve buyuk bir
ksm yetersiz bulunarak elenir. Bilgi yerlestirme snavn
da geen bilgiyi bekleyen tehlike unutma surecidir. Zira bir
saatte grendigimizin yaklask %70'ini unuturuz. YS'yi
kazanan grenciyi de universitede snf geme tehlikesi
bekler. grenciler harlar protesto eder, siyasi bunalm
yaratrlar. Bilgilerde bazen isyan ederek iimizdeki bize
bask yapar, bize bunalm yasatrlar. Hafzaya yerlesmis
bilgi hatrlanamayabilir. niversiteyi kazanms bir grenci
de okulundan mezun olamayabilir. Baz bilgiler ise
hatrlanabildikleri halde sahiplerince kullanlmazlar. Baz
universite mezunlar ise mesleklerinin nasl yaplacagn
grendikleri halde is bulamazlar. Ne kadar da birbirlerine
benziyorlar degil mi? niversite adaylar; artk iinizdeki
'fakir, magrur ama gururlu' bilgilere daha farkl
davranrsnz umann. Lutfen artk iinizdeki bilgilere
'hafza terru' uygulamay kasn!
35
Gz saglgn koruma
RENMENN ASAMALARI
grenmenin asamalar aklanrken en yaygn bilgi grenme
yolu olan okumaya gre gidilecektir. Alternatif yollar ise
yeri geldigince aklanacaktr.
A) BLGY BEYNE ALMA ADIMI
Bu admda ds dunyadaki bilgi duyu organlar tarafndan
alglanarak i dunyaya aktarlr. Bu grenmenin ilk admnda
gz baktg, kulak isittigi, bunun kokusunu aldg, dil
tattg, ten hissettigi her seyi beyne gnderir. Su anda
uzerinizdeki giysilerin agrlg, nefesinizi verirken
burnunuzdan kan ses, yoldan geen aralarn sesi, masanzda
bulunan net veya bulank bir sekilde grdugunuz her sey,
okuma odasndaki koku, oturdugunuz sandalyenin verdigi his
v.b. her sey duyu organlarnz tarafndan beyninize
gnderilir.
Duyu organlar nasl alsr? Her duyu organnn evredeki
enerji degisimine hassas bir alcs (reseptr) vardr. Gz
evredeki sk ve renk degisikligini alglar. Okumak
zemininden farkl ve anlaml sekilleri sgn yardmyla
grmekle olur. Yazmay ve okumay saglayan seyi kelimeler ile
sayfalar arasndaki renk fark ve sgn bu sayfaya arpp
yansyarak gzlerimize gelmesidir. Bize bilgiyi getiren sey
sktr. Gzlerimizdeki gucu T. Buzan 'Dehann El Kitab'nda
syle aklyor: 'Gzde 130 milyon sk alcs var. Bu
alclarn her biri saniyede en az bes foton (sk enerjisi
kumesi) alabiliyor. Gzleriniz bir milyondan fazla rengi
ayrt edebiliyor.' Gzumuzun agrlg yedi sekiz gram
olmasna ragmen 80 metre uzaklktaki nesneleri net olarak
tanyabilir. Gece karanlgnda ise 27 kilometre uzaklgndaki
mum sgn fark edebilecek kadar hassastr. Bir yl
ierisindeki gzyas sarfiyat bir kola kutusunu
doldurabilir. Ortalama bir murde erkekler 300 milyon kere,
kadnlar 336 milyon kere gz kapaklarn ap kapatrlar.
Bilgiyi bulmanz saglayan bu organmz gzumuz gibi'
korumamz gerekmez mi? .
Gz saglg nasl korunur? Yorulan gzu nasl
dinlendirmeliyiz? Gzun yorulmasn engellemek iin; 1)
Isgn dogrudan gzunuze degil, nce okudugunuz kitaba
vurmasn, oradan yansmasn saglayacak sekilde pozisyon
aln. 2) Uykusuz oldugunuz zamanlarda kesinlikle uzun sure
kitap okumayn. 3) ierisindeki etil alkol dolaysyla mumkun
oldugunca yuzunuze kolonya surmeyiniz. 4) Gzunuzun ihtiyac
oldugu vitaminleri ieren besinler havu ve maydanozdur. 5)
Uzmanlarn nerdigi vitamin tavsiyesi ise A, B2 ve B3
vitaminlerinden olusuyor. Gzleri yoran sk oldugu iin onu
dinlendirecek olan sey de karanlktr. Bunun iin gzlerinizi
hafife kapattktan sonra 'aya' da denilen avu ilerinizi
gzlerinizin uzerine kapatn. Bastrmadan gzlerinizdeki
yorgunluk ve szlama geinceye kadar bekleyin. Bir yere srt
ustu yatarak bu teknigi daha kolay uygulayabilirsiniz. Eger
szlamalar uzun sure devam ediyorsa bir gz muayenesine
ihtiyacnz var demektir. Eger karartma gecelerinin yeterli
olmadgn gruyorsanz sizin daha derin dinlenmeye
ihtiyacnz var demektir. Biraz uyumaya ne dersiniz?
Gzun okuma biimi
Gz nasl okur? Gz satr uzerinde soldan saga dogru
sramalar ve duraklamalar yaparak okur. Gzun okurken
yaptg iki temel hareket vardr. Bunlar:
1) Saptama hareketi; Tespit etme hareketi de denir.
Metindeki kelime ve rakam karakterlerinin bir blumu uzerine
gzun odaklanmasdr. Gz bu pozisyondayken, yani durdugu
srada okur. Okurken kullanlan zamann yaklask % 94'u bu
hareket esnasnda tuketilir. Egitilmemis bir okuyucunun gzu
bir durusta (bir baksta) bir kelime grebilir, oysa bu
egitim ile 4-6 kelimeye kadar karlabilir.
2) Srama (geis) hareketi; Gzun bir sonraki saptama
noktasna gemek iin yaptg harekettir. Gz srasyla bir
saptama, bir srama hareketi yapar. Gz srama durumunda,
hareket halinde oldugu iin gremez. Zaten gz duran seyleri
durarak, hareket eden seyleri ise onunla beraber ayn ynde
ve hzda hareket ederek grur.
zetlersek; gz, okurken satr uzerinde bulunan kelimelerin
uzerinde durarak onlar okur (saptama hareketi), sonra da
kelimeler arasndaki boslugu geerek (srama hareketi) yeni
saptama noktasna yerlesir ve oradaki kelimeleri grur.
Okuyarak grenmede iki kritik unsur vardr; birincisi baks
kalitesi, ikincisi ise gruntu kalitesi. Gz bakar, beyin
grur. Baks genisletilemez ancak grus genisletilebilir.
Baks alannz bizim iin anatomik bir kaderdir. Oysa hem
baks hem de grus egitimle keskin, hassas ve net hale
getirilebilir. Tachistoskop cihaz baks egitir.
Seminerlerimizde kullandgmz gzu egiten bilgisayar
programlan vardr. Hzl okumada temelde iki hz sz
konusudur.
1) Gzun bilgi toplama hz
2) Gzun bilgi isleme hz.
Mustafa Rusen, bunlar okumada 'gz etkinligi' ve 'beyin
etkinligi' diye ayrmaktadr. Gz etkinligi gzun kelime ve
rakam karakterlerini hzl ve dogru bir biimde tespit ederek
beyne aktarmasdr. Beyin etkinligi ise gzun gnderdigi
bilgilerin beyin tarafndan hzl ve dogru olarak
islemesidir. Gzun grevi beyni 'kesintisiz' bir sekilde
bilgi ile beslemektir. Eger gz beynin bilgi isleme hznn
altnda bilgi gnderirse aradaki boslukta beyin o konudan
kopar ve baska seylerle ilgilenmeye baslar. Dikkat daglmas
gereklesir. Hzl okuma beynin kesintisiz bir sekilde bilgi
ile beslenmesini sagladg iin dikkat kaymalarn engeller.
Beyin potansiyel anlamda gzun bilgi toplama hzndan 3-4 kat
daha yuksek bir hzda bilgileri isleyebilir. Ancak bu okunan
konunun ierigine de bagldr.
Gz ile grenmenin dezavantajlarna sahip olmayan yol kulak
yoluyla grenmektir. Dersi derste dinleyerek grenmek kadar
kolay yol yoktur. Bu teorik olarak byle olmakla beraber
pratikte her kisinin bir 'baskn grenme kanal' vardr.
ogumuz hi yorulmasak da bir kitab kasetten dinleyerek
grenmek istemeyiz. Nitekim Milliyet Yaynlan da dahil birok
kurumun dinleyerek grenmeyi amalayan kaset halindeki
kitaplar istenen basary saglamamstr. Bunun nedeni
tamamen alskanlklardr. rnegin annesinin karnnda bile
wolkmen dinleyen Amerikallar bu kasetlerin fanatikleridir.
Baz insanlar;
dinleyerek bazlar okuyarak, bazlar deneyerek daha iyi
grenebilir. Bu konuya ileride grenme tipleri ksmnda
deginecegiz.
Daha fazla bilgi nasl toplanr?
1) Gzun baktklar arasndan beyin ilgi duydugunu grur.
Beynin ilgi duydugu seylere gz daha ok ve daha dikkatli
bakar. Daha ok seyle ilgilenin!
2) Gzun baktklar arasndan beyin bildigini grur. Beynin
bildigine gz daha uzun sure ve daha zenli bakar. Daha ok
bilin!
3) Grus netligi bilgi kalitesine bagl olsa da baks netligi
gz saglgna bagldr. Gz saglgnza zen gsterin!
4) Atalarmz 'a tavuk ruyasnda kendisini dan ambarnda
grur' diyordu. Gz ihtiya duydugunuz seylere daha ok
bakar.
5) Eger neyi aradgnz bilirseniz, aradgnzn
bulunabilecegi yere gz daha dikkatli bakar.
6) Baskn grenme kanalnza alternatif kanallar da
kullann. Alternatif grenme kanallarnz da gelistirin. lk
alternatifler dinleyerek grenme ve yazarak grenmedir.
7) Bilginin beyinde derin izler brakabilmesi iin onu
'etiyle, buduyla' kaydetmeniz gerekir. Yani hem gruntusu,
hem sesi, hem hissi, hem tad, hem de kokusuyla. lk u
kanaldan yaplar bilgi girdisi de yeterli olabilir. Buna
'ok kanall kayt' denir. ok kanall kayt iki sekilde
yaplabilir. Birincisi bilgiyi hayali olarak (zihinde)
grmek, konusturmak (dinlemek), tadna bakmak, koklamak ve
onun nasl bir sey oldugunu hissetmektir. Bu kolay ve
maliyetsiz bir yoldur. kincisi ise o bilginin oldugu ortamda
gerekten yasamaktr. Laboratuar deneyleri, kesif gezileri
bunun iin yaplr. 'Yasadklarmdan grendigim bir sey var.
Yasadn m buyuk yasayacaksn' diyen sair Ataol Behramoglu bu
deneyimini yasamndan karmstr.
ok kanall kaydedilen, yani grulen (gz yolu) isitilen
(kulak yolu) hissedilen bir bilgi beyinde daha ok agrsm
yapacak ve iliski kuracak. Dinlediginiz bir dersi not tutarak
grsel semalara evirerek bilginin hem kulaktan hem de gzden
alnmasn saglayabilirsiniz. Ya da okudugunuz bilgileri
tekrarda yuksek sesle okuyarak gz ile beraber kulak yoluyla
da kaydedebilirsiniz. Bir arkadasrzla beraber nce konuyu
ayr ayr okuyup, sonra birbirinize anlatabilirsiniz. Bu da
iki yolun kullanlmasn saglar. Unutmayn ki dersi deneyime
dnusturmenin yolu ok kanall kayttr.
8) Gzun okuma biimi egitilebilir; egzersizlerle daha da
gelistirilebilir. Bunun iin;
a) Bir dosya kagdnn 4 ksesine kelimeler yaznz. Sonra da
gzunuzu hzl bir sekilde soldan saga veya yukardan asagya
dogru, hareket ettirerek bu kelimeleri grmeye alsarak
hareket ettirin.
b) Blok okuma egzersizleri yapn.
c) Metinde bulunan her satrn ilk ve son kelimelerini
okuyup aradakileri atlayarak da gzunuzun srama ve saptama
evikligini artrabilirsiniz.
d) Gze ritim kazandran egzersizleri yaparak gzunuzun
duzensiz sramalarn bir kalba oturtabilirsiniz.
e) Bilgisayarda aniden grunup kaybolan veya saga sola,
yukar asag hareket eden kelimeleri grmeye alsmak da ok
iyi bir egzersizdir. Bu konuda hazrlanms birka farkl
bilgisayar programn kitabn sonundaki adresten temin
edebilirsiniz.
Buraya kadar anlatlanlar toparlarsak; grenme birbirini
takip eden ve biri olmadan digerine geilmeyen 3 asamada
gereklesir. Bunlardan birincisi bilgi almak (toplamak),
ikincisi alnan bilgiyi islemek ve kullanlabilir hale
getirmek, son adm ise bilgiyi saklamak, korumak ve lazm
oldugu anda onu kullanmaktr. Birinci admda duyu
organlarmz ds dunyadan grenme ve dusunme malzemelerimizi
toplar. Bu hammaddeler 'mutfakta' islenerek bilgi, inan,
deger, karakter, tutum ve davransa dnusurler. Unutmayn;
algladgnz her sey sizde kuuk veya buyuk bir degisiklik
yapar.
Her baks bir gzlem, her gzlem bir dusunce, her dusunce bir
baglant ve iliski dogurur. yle ki her dikkatli baksnzda
bir teori kurdugunuz sylenebilir. (Von Goethe)
Beyindeki imaj bankasnn gucu
Fobilerin nedeni nedir? Eger uaktan korkuyorsanz bunun
nedeni buyuk bir olaslkla izlerken ok etkilendiginiz bir
uak kazas sahnesidir. Korku filmi seyrettikten sonra
karanlktan korkunuz daha da artar, izlediginiz cinayet
filmleri cinayet islemeye karar verdiginizde kullanacagnz
yntemleri belirler. ocuklarnzn, kardeslerinizin veya
kendinizin beynini neyle besliyorsunuz? Cinayet sahneleri mi?
Vahsi katillerin canlandrmal hayat hikayeleri mi? Bir sofr
iin feci sekilde kaza yapms aralar, kazann yaral ve
lulerini seyretmek yararl mdr? Kesinlikle hayr. unku bu
'dehset gruntuleri' kisinin beynine yle bir kaznr ki,
ufak bir kaza annda bu gruntuler 'bir film seridi gibi'
degil, azgn simsekler gibi beynin iinde canlanr. Beyninde
bu imgelerin canlanmas da o sofrun dusunce dengesini
kaybetmesine, paniklemesine, ne yapacagn sasrmasna ve
hepsinden nemlisi asr stres panik hormonlarnn
salglamas sonucu sofrun dusunme faaliyetinin bloke
olmasna (kilitlenmesine) neden olur. Bu da kazann
sonucundaki zayiat buyumesine neden olacaktr. Kuuk
kazalarn uyan veya dikkat ekmek amacyla teshiri yararl
olabilir.
Bir dnem tandgm yasl bir bayan evinde geceleri hi
yalnz kalamyordu. Kendisinde kalan torununun gelmedigi
gunlerde evdeki butun terlikleri toplayp bir sandga
doldurup kapsn iyice kilitlemeden uyuyamadgn
syluyordu. Hibir etkinin nedensiz olmadgna inandgm iin
onun bu davransnn nedenini arastrdm. Bildigim hipnoz .ve
NLP teknikleri ksa surede sonuca ulasmam saglad. Bayan
hayatnda bir kez sinemaya gitmisti ve izledigi de bir korku
filmiydi. Filmde evinde yalnz yasayan bir bayan terlikler
ierisinden kan siyah bcekler uyurken gelip yiyorlard! Bu
sahneden o kadar etkilenmisti ki bir daha sinemaya bile
gitmemisti. Aradan 40 yl gemesine ragmen o sahneye 'baks',
bugun siyah bceklere ve yalnzca kars olumsuz bir tavr ve
terlikleri sandga.kilitlemek gibi bir davransa dnusmustur.
Unutmayn hibir sey sebepsiz degil, yaptgnz sey tesadufen
yaplms degil. Her etkinin bir nedeni vardr.
Saglkl, dengeli, doyumlu ve tutarl bir hayat iin olumsuz
gruntu ve seslerin iimize 'szmasna' izin vermememiz
gerektigini anladk. in ataszunu unutmayn; insan ne yerse
odur. Mideniz sizden vitamin ve protein, kalbiniz sevgi,
beyniniz bilgi ister. Kendinizi nelerden korumanz
gerektigini bilmeniz yetmez, beyninizi neyle beslemeniz
gerektigini de bilmeniz gerekir. Beyninizi bir mutfak,
aklnz da asya benzetirsek ona ne malzeme verirsek ona
gre yemekler yaparak bize verecektir. Verdigimiz malzemenin,
kan yemekten farkl olmas sizi sasrtmasn. Asya
yumurta, domates, biber ve tereyag verirseniz size menemen
yapp verebilecegi gibi (menemen verdiginiz malzemelere hi
benzemez ama onlardan yaplr) uzerine haslanms yumurta
dogranms bir oban salatas da yapp verebilir. Beynin
alsmas bakmndan bunun anlam sudur: Beyninize duyu
organlarnzn alglayp gnderdigi 'malzemeler' (duyumlar),
mutfakta islenerek bilgi, teori, davrans, inan, yarg,
tutum, karakter zelligi olarak karsmza kar. Menemendeki
gibi verdigimiz malzemeler ile aldgmz urunler farkldr,
ancak aldgmz urunler verdigimiz malzemelerden yaplr.
Amerika'ya giden muhafazakr bir insan sokaklarda yatan
evsizleri veya gsteri yapan escinselleri grurse Amerikan
kulturu hakknda ne dusunur? Tum bunlar ve benzeri haberleri
grmemis ve isitmemis olsalard tepkileri bu kadar yogun olur
muydu? Geen yl 1 Mays'ta radikal solun Kadky'de ordu
yuruyusu yaptgn grmek Turkiye'de insanlarn bu kisilere
kars olan tavrn nasl etkiledi? Gz ile beyin arasndaki
sinir hatlar kulak ile beyin arasndakine gre 20-25 kat
daha gulu oldugu iin su sz hep geerli olacaktr: 'Grmek
inanmaktr.' Yani gruntu inanc yaratr. TV'nin radyoya gre
daha etkileyici olmasnn nedeni budur. nsanlarn ismini
unuttugumuz halde yuzunu hatrlayabilmemizin nedeni budur.
nsanlarn ds grunuslerine nem vermelerinin ve cilal imaj
devrinin nedeni budur. Guzel bayanlara ve yakskl erkeklere
olan talebin aklamas budur.
Mutlulugun malzemeleri
Beynimizin bu zelligini mutlu olmak iin nasl
kullanabiliriz? Beynimizden almak istedigimiz urun mutluluk
oldugu iin onun yapldg malzemeleri beynimize vermemiz
gerekir. Bunun iin de kulaklarmzdan guzel sesler (muzik,
akarsu srlts, kus sesi, siir vs.) gndermeliyiz
beynimize. Bundan da nemlisi gzumuzle guze! gruntuler
toplayarak beynimize gndermektir. Bunlar iekler, manzara
resimleri, dogal manzaralar, guzel yuzlu veya guler yuzlu
insanlar, 'ruzgarda titreyen mum sg gruntusu', gece
gkyuzu manzaras veya sirin bir bebe surat olabilir.
'Mutlulugun resmi' kisiye gre degisir, ideal olan kisinin
kendi mutluluk resmini bulmas ve onu gundelik yasamnn bir
yerlerine yerlestirmesidir. Mutluluga ulasmak iin grme,
isitme kanalndan daha ok dokunma kanalnn kullanlmas
gerekir. Mutluluk buyuk oranda dokunma yoluyla gelir.
Asklarn el ele dolasmasnn, insanlarn mutlu olduklarnda
birbirine sarlmasnn nedeni budur.
Basar malzemelerini alglamak
Basarl olmak iin, motive olmak iin beynimizin bu
zelligini nasl kullanabiliriz? Ondan kendi lehimize olacak
sekilde nasl yararlanabiliriz? Bunun yolu olmak istediginizi
grmektir. Bir kahramana sahip olmann yaran budur. Eger
temel hayat amacnz pop muzik sanats olmak ise beyninizi
en iyi konserlerdeki gruntu, ses ve his ile beslemeniz
gerekir. Eger Bogazii niversitesi'ni kazanmay hedef olarak
semisseniz mutlaka ve mutlaka snava hazrlanmaya baslamadan
nce gidip o muhtesem yapy bir grmenizi isterim. Eger
yazar olmak istiyorsanz buyuk imza gunlerinde orada
olmalsnz. Geleceginizi grun, duyun, hissedin, koklayn.
Geleceginizle ilgili gerekleri 'ok kanall' kaydedin.
Sonular nce yasayn. Sonra gereklestirmek iin iinizdeki
gu uyanacaktr. Basarnn en iyi ve en kolay, basarl
insanlar arasnda grenilmesinin nedeni budur. Madem ki
grdugumuze dnusuyor, grdugumuzu oluyoruz o halde ne olmak
istedigimizi net bir sekilde grmemiz gerekiyor. Bunun iki
yolu vardr. Birinci olmak, yapmak, basarmak istediklerimizi
hayalimizde canlandrmak, onu akli gzlerimizle grmektir.
kincisi ise olmak istedigimizi gereklerin iinde yasayarak
grmektir. Bunun iin de kaptan olmak istiyorsanz
gemicilerle ve gemilerle, sinema ynetmeni olmak istiyorsanz
studyolarda, sanatlarla beraber olmaya alsmanz gerekir.
(Eger hukuku olmak istiyorsanz sakn adliyelere gidip
motive olmaya kalkmayn! Baz gerekleri bilmemek daha
yararldr!) Beyni sartlandran bu iki grme biiminden
gerek gruntu genelde daha etkileyicidir. Ancak yaplar
arastrmalar hayal edilen (zihinde canlandrlan) bir gruntu
ile seyredilen, gerege ait bir gruntu arasnda beyni ve
bedeni etkileme bakmndan nemli bir fark olmadgn
gstermistir. ocuklar uzerinde yaplar bir arastrmada
kuuk ocuklarn % 50'sinin Supermen'in gerek olduguna, %
30'unun ise cadlarn aramzda halen yasadgna inandgn
gstermistir. Akl gzunden bekleneni sanrm en iyi su
ataszu zetliyor: 'Gz odur ki dagn ardn gre, akl odur
ki basa gelecegi bile.'
B) BLGY SLEME ADIMI
Bu admda birinci asamadan gemis bilgiler daha nceden
grenilmisse tannarak, grenilmemisse tanmlanarak bir
'kimlik tespiti' surecinden geer. Tannan veya tanmlanan
bilgiler hemen bir tasnife (snflandrma, kategorize etme)
tabi tutulurlar. Gereksiz ve nemsiz bilgiler bu etapta
elenir ve bilinaltna gider. Elegin uzerinde kalan 'iri
kym' bilgiler ise beyinde iliskili olduklar bilgilerin
bulundugu yere yerlestirilirler. Buna hafzaya kaydetme,
yerlestirme, 'konuslandrma' da diyebiliriz.
Butun bu islemler neye benzer? Bir tutuklunun seruvenine
benzer. Bir mahkm tutuklandktan sonra ilk nce karakolda
kimlik tespitine tabi tutulur, sabka kagd incelenir, ondan
sonra isledigi sua gre adi sulular veya siyasi sulular
diye ayrlr hapishanedeki gardiyanlar tarafndan koguslarna
gturulurler. Siyasi sularn koguslar da olay kmasn diye
sag sol, asr sag asr sol diye ayrlmstr. Beyin
tarafndan hakknda tutuklama karan verildigi iin duyu
organlar tarafndan tutuklanan bir 'katil matematik formulu'
nce tannr, sonra da beyindeki matematik sistematigi
ierisinde ait oldugu yere kaydedilir. Bu katil matematik
formulunun tek derdi buldugu ilk frsatta dsar kamaktr!
Bunun iin beyninizde tunel kazp, kulaklarnzdan bile
kaabilir!
grenmenin bu ikinci admn anlama, seme ve yerlestirme
asamas olarak grebiliriz. Beyin bu islemleri yaparken,
bilginin beyne girmesinden itibaren unutma sureci de baslar.
lk eleme 20 saniyelik ok ksa sureli hafzada gereklesir.
Bu sure ierisinde beyinde tutunabilecek, iliski kurabilecek
'eski bir tandk' bilgi bulamayanlar beyinden kar gider.
45
Ksa sureli hafzann ilk elemesini seen 'buyuk bilgiler' 20
dakikalk ikinci elege konurlar. Bu elegin yirmi dakika
boyunca elemesine ragmen elegin uzerinde kalanlar uzun sureli
hafza denilen son ksma gnderilir. Bu ksmda da unutma
veya izlenim zayflamas olur ancak digerlerine kyasla ok
azdr. Bir yandan acmasz unutma sureciyle ugrasan
bilgileri, bir yandan da beyin tanma, tasnif ve kayt
islemine tabi tutulmaktadr.
1- Tanma islemi nasl yaplr?
Beyin iin kelime ve rakamlar birer sifredir. Tanma
kelimelerin ve rakamlarn ilerinde tasdklar manalardan
(anlam) ayrlmasdr. Beyin adeta bilginin ambalaj olan
kelimeleri 'bilginin kabugunu soyarak' atmaktadr. Tanma
isleminde gelen bilginin ne oldugu ne olmadg o bilginin
yapsna baklarak anlaslr. Gelen bilginin 'eldiven' mi,
yoksa 'merdiven' mi oldugu anlaslr. Daha nceden beyne
girmis veya beyinde benzerleri bol bulunan bilgiler
kolaylkla tannr ve tasnif asamasna aktarlr. 'Kineka'
gibi daha nce hi duymadgnz bir bilgi gelirse beyin onu
tanmaz ve kapdan kovar.
Yabanc kelimeler, pasaportu olmayan insanlar gibi snrdan
ieri alnmazlar. Kelime hazinesinin genis olmasnn nemi
buradadr. Kelime hazinesinin genis olmas gibi anlatlan
seyi kisinin kendi ifadeleriyle tekrarlamas da bilgi
girisini, dolaysyla anlamay hzlandrmaktadr. Duyu
organlarnn toplayarak beyne aktardg butun bilgiler
tannr m? Hayr. nemli ve arpc bilgiler tanma islemine
tabi tutulur, ancak bunlarn beraberinde gelen milyonlarca
krtasiye bilgi bilinaltna gnderilir. Burada limitleri
psikolojide 'alg esikleri' denilen alt ve ust snrlar
belirler. rnegin kurbaga ayak sesini duyar ancak kulagnn
dibinde ateslenen tabanca sesini duymaz. unku bu ses ust
duyma esigini asmstr. Snr kapsndan geen turistin
uzerindeki pirelerin denetimden gememesi gibi baz kuuk
enformasyonlar da 'aktrmadan' beyne girerler. zetlersek bu
admda
1) Tannmayan ve tanmlanamayan bilgiler geri gnderilir.
2) Tannan ve tanmlanan bilgiler tasnif burosuna kanalize
edilir.
3) Anlam zuldugu halde nemsiz ve gereksiz oldugu
dusunulen bilgiler ile hi kimlik tespitine tabi tutulmayan
'krtasiye bilgiler' beynin plugune, yani bilin altna
gnderilir. Tum bu islemi yapan da bilinci kendi iinde olan
i bilin merkezidir.
2) Tasnif islemi nasl yaplr?
Duyu organlarnca alglanp, tannma surecini geen bilgileri
muthis bir 'kym' beklemektedir. Ciddi bir 'zayiat' vermeden
buraya kadar gelen bilgiler bu ksmda gerekli-gereksiz,
nemli-nemsiz diye snflanarak, gereksiz ve nemsiz oldugu
dusunulen bilgiler bilinaltna atlr. Psikolojide buna
algda seicilik denir. nemli ve gerekli olanlara dikkat
odaklanr, digerleri ise grmezden gelinir. Dikkatin hangi
bilgiler uzerinde yogunlastrlacagn belirleyen kriterler
nelerdir? Hangi bilgilerin elenip, hangilerinin kalacagn
belirleyen iki kriter vardr.
a) Mesajn veya bilginin dili. Bilginin veya mesajn
yapsna ait zellikleri ifade eder. Bunlardan biri
hareketliliktir. Hareket eden nesneler duran nesnelere gre
daha kolay alglanr. evresiyle ztlk olusturan daha kolay
alglanr. Mesela siyah penguenler ierisindeki beyaz bir
penguen dikkatinizi hemen eker. Anormal barth, ilgin
gruntuler, farkl ve zel gruntuler dikkati daha ok eker.
Buyuk ve siddetli gruntu ve sesler insan daha ok
etkiledigi iin filmler sinemada, TV'den daha etkileyici
olur.
b) Bu ise beyne giren bilginin degil, o beynin sahibinin
psikolojik zellikleriyle ilgilidir. rnegin gz bildigini
daha iyi grur. Aradg seyi daha kolay grur. 0 halde 'ilgi
ve bilgi' elemede nemli iki unsurdur. lgisiz ve bilgisiz
bir insann kafasnda yeni gelen bilgi de durmayacaktr.
Ayrca ihtiyalar da neyin grulecegini belirler. A adam
lokanta tabelalarn, ayakkab. boyacs boyasz
ayakkablar, cep telefonu olan telefon sesini, yeni anne
olanlar ocuk sesini diger kisilere gre daha ok ve daha
abuk alglar.
O halde neyi algladgmza ve kim oldugumuza gre degisen
bir eleme mekanizmas vardr. lgi alanmza giren, hakknda
bilgi sahibi oldugumuz, bir ihtiyacmz giderecegine
inandgmz, daha nce grenmis olduklarmzla ilgili ve
hareketli, arpc, buyuk, siddetli, olaganustu grunen,
evresiyle ztlk teskil eden bilgiler aklnzda kalacaktr.
Bilgilerin bu SS snavndan yukardaki zellikleri tasmayan
bilgiler, 20 saniye ile 20 dakika arasnda bilinaltna
gidecektir. Hafzaya kaydedilmedikleri iin hatrlanmalar da
sz konusu olamayacaktr.
47
3) Beynin tanma ve tasnif yetenegi nasl gelistirilir, nasl
iyilestirilebilir?
1- Fanma ve tasnif islemlerinin temeli kisinin 'neyi
bilmesi gerektigini' bitmesidir. O metinde aradgnz bilgi
nedir? htiyacnz olan bilgi nedir? Unutmayn aradgn
bilmeyen buldugunu da anlamaz Dikkatinize aradgnz
bilginin 'eskalini' verin, o size onu yakalayp,
getirecektir.
2- Alglama srasnda baklan bilgi tanma ve tasnif
asamasnda grulur. Bakmann tesine geerek grebilmek
temelde dikkat keskinligine bagldr Dikkat egitimi ile grus
keskinligi artrlabilir.
3- Bu asamada beyin bilgiyi yorumlayarak canlandrr. Baska
bir ifadeyle kafamzda tasdgmz ve geregin bir haritas
olan bilgi dunyamz bu surete olusur. Buraya kadarki admlar
'geregin haritalastrlmas sureci' olarak tanmlanabilir.
Geregi ne kadar aslna uygun olarak alglasak da onu
anlamlandrma surecinde ise kendimizi de katarz. Bundan
dolay 1. Kant: 'Biz geregi oldugu gibi degil oldugumuz gibi
gruruz' demisti.
4- Tanma ve tasnifte n bilgiler ok nemlidir. Beyne yeni
gelen bilgiye anlam verilirken beyinde daha nceden bulunan
bilgilere baklr. rnegin seim sistemleri ilk defa
greniliyorsa, beyin bu bilgilere demokrasi hakkndaki
bildiklerine gre bir anlam verebilir.
5- ilgi, ihtiya ve merak da dikkatin merkezindeki
unsurlardandr, ilgi alanmza girmeyen, bir ihtiyacmz
gidermeyecegine inandgmz ve ne oldugunu merak etmedigimiz
bilgileri grmezlikten geliriz.
6- Bilgi ve kultur dizeyi ile kelime hazinesi de
anlamlandrma surecinde Onun ili rol oynar Bildigimiz kelime,
bilgi ve dusunceleri hemen tanrz.
7 Zeka ila bu islemlerin hzn ve kalitesini etkileyen bir
unsurdur.
8- Anluiladrnu surecinde en kritik unsur
konsantrasyondur, t-ger beyin o anda istedigi bilgilerle
beraber baska seylerle de ilgilenmeye baslarsa dikkat blunur
ve gelen bilgiler 'yarm yamalak' anlamlandrlr. Ayn anda
beyni tek bir konuya, o anda islenmekte olan "ilgiye
yogunlastrma, kjsantrasyon ve i disiplin becerisine
ihtiya duyar.
9- Beyne tekrar tekrar gnderilen bilgiler, abartl, komik,
kanl-canl, renkli, parlak, buyuk, gruntuler, ritmik,
siddetli, ahenkli sesler beyne yerlestirmek uzere kayt
asamasna gnderilir.
4) Bilginin beyne yerlestirilmesi (kayt) islemi nasl
yaplr?
Alglama, anlamlandrlma ve tasnif admlarm unutulmadan,
basaryla geen bilgiler beyinde bulunan Hipokamp adl merkez
tarafndan hafzaya kaydedilir. M. Safi Duyar bu merkezi
telefon santral memuruna benzetir ve isyerindeki istediginiz
kisiyle grusmenin santral memurunun sizi oraya baglamasyla
mumkun olacagn syler. Duyar 'Fotografik Hafza' adl
kitabnda syle diyor: 'Hipokamp bilgilerin kalc hafzaya
aktarlmasn saglayan bir yazcdr. grenilen bilgilerin
veya yasanan olaylarn kalc hafzaya yazlmasna bu blum
karar vermektedir.' Prof.Dr. Nurettin Fidan'a gre ise
'kodlama (kayt) bilginin, zihnin onu saklayacag biime
dnusturulmesi islemidir.'
Kayt ne demektir? Kayt bilginin beyne yerlestirilmesidir.
Bu yerlestirme temelde u turludur. Birincisi tekrarla
yaplr, ikincisi iliskilendirme, uuncusu ise snflama ya
da mantk rgusudur. Bunlarn detayna geemeden nce kayt
isleminin iki esidini grelim. rade kriterine gre beyinde
iki turlu kayt vardr. Bunlar:
- Otomatik bellek-bilinsiz kayt; Baz bilgiler beynimize
kaydetmek iin bilinli bir aba harcamadgmz halde
kendiliginden hafzamza yerlesirler. Buna fark etmeden
grenme' de denir. Dugununuzun detaylarn veya yeni
tanstgnz baz kisilerin isimlerini, izlediginiz filmlerin
senaryolarn bilinli olarak hafzanza kaydetmek iin
ugrasmadgnz halde aklnzda kalr. ste bu bilgiler,
beynin kendi kendine, otomatik olarak yaptg kaytlardr.
Beyin bu dogal kaydn yaparken neleri seer? lgin, sama,
abartl, komik, kanl canl, duygusal, tekrar edilen
bilgileri kaydeder. Bu otomatik bellek Franszlara gre
'lgn bir kadna' benzer. Renkli paavralar toplar ve evde
ise yarar ne varsa sokaga atar. Bu otomatik bellek kisilerin
dogal hafza guleri arasndaki fark da ortaya koyar.
lgisi, bilgisi ve merak fazla olann otomatik bellegi de
gulu olacaktr.
- Bilinli kayt (Egitilmis bellek): Bizi otomatik bellegin
hovardalgndan veya gusuzlugunden koruyan sey hafzann
egitilmis ks-
mdr. Pazarlama uslubuyla sylersek; ktu hafza yoktur,
egitilmemis hafza vardr. Bilincimizi kullanarak iimizdeki
grenme surecine mudahale edebiliriz. Hafzaya kayt islemine
iki turlu mudahale edebiliriz, etmeliyiz. Birincisi beynimize
neyi kaydedip, neyi kaydetmemesi gerektigini biz
syleyebilir, buna biz karar verebiliriz. kincisi ise
beynimize hafzaya bilgileri nasl kaydedebilecegini ve daha
iyi hatrlayabilmesi iin nasl kaydetmesi gerektigini
gretebiliriz. grenmeyi grenme budur. Bilinli grenme
neyi, nasl yapmas gerektigini beyne gretmektir. O halde
hibirimiz dogal hafza gucumuze mahkm degiliz, ona
alternatif olarak egitilmis hafza gucunu gelistirebiliriz.
Buradaki ilgin nokta egitilmis, bilinli kaytlarn bir sure
sonra otomatik kaytlan da duzeltmesidir. Buna yansma etkisi
denir. Bylece fazladan bir aba harcamadan birok bilgi,
otomatik hafzamz tarafndan kendiliginden kaydedilecektir.
grenmede bilin ve bilinaltnn rolu
grenme surecinde hafza emberlerini geemeyen, elenen
bilgilerin unutuldugunu syledik. Oysa gerekte alglanan her
bilgi unutulsa bile beyinde bir iz brakr. Tekrar yazyorum;
alglanan her bilgi beyinde bir iz brakr. nemli, ciddi,
ise yarayacagna inanlan parlak, siddetli, tekrarl, grsel
bilgiler bilin uzerinde yer eder. Bu zelliklere sahip
olmayanlar ise bilinaltna gnderilir. Baska bir ifadeyle
unutulan bilgi yoktur bilinaltnda veya bilin ustunde iz
brakms bilgi vardr. Bilin ile bilinaltnn
karslastrmal incelemesiyle yaplabilir:
1) Bilinalt bilinten daha guludur Her filRadar 'bilinli
insan' oldugumuzu iddia etsek de bilin altndaki gu ve onun
etkisi, bilin gucunden daha yuksektir.
2) Bilinalt snrsz bir kapasiteye sahiptir. Oysa bilin
bilgi isleme bakmndan iki snra sahiptir.
- Zaman bakmndan snrldr (Geicilik zelligi). Su anda
dusunurken kullandgnz 'bilinli zihin hafzanz' 20-30
saniye ile snrldr. Bir seyi dusunur sonra baska bir seye
ya da o seyin baska bir boyutuna geeriz. Yani bizler ok
ksa sureli hafza suresi ierisinde dusunuruz. Bu surede
ksa sureli hafzaya geemeyen bilgi unutulmus olur.
- Kapsam bakmndan snrldr (Kavrays limiti zelligi).
Beyninin herhangi bir anda dusunurken isleyebilecegi bilgi
snn 7 2'dir. Yani bilin yedinin iki fazlas ya da iki
eksigi arasnda farkl bilgiyi bir arada isleyebilir,
yorumlayabilir, anlamlandrabilir. Oysa bu limitlerin
uzerindeki bilgileri ayn anda isleyemez.
3) En nemli farklardan birisi de bilincin her seyi tanma,
tasnif gibi asamalardan geirerek anlamasna karsn,
bilinaltnn anlamadan, tanmadan, yorumlamadan,
degerlendirmeden, buyuk-kuuk, nemli-nemsiz, ise yarar veya
yaramaz demeden her seyi kaydetmesidir. Bu kadar farkl
turden alg malzemesinin bir arada bulunmas bilinalt
gucunun kaynag olmaktadr.
Turgay Bier, Doruk Performans adl kitabnda bilin ile
bilinalt farkn syle zetliyor: 'Bilinalt, bilgiyi
butun olarak ister. Kritize etmez, yalnz depolar.
Kuralszdr. Bilinalt hafzay, bilgileri, erdemleri,
gerek arzu ve istekleri iine alr... Yasammzdaki butun
duygusal durumlar, dusunceler, sylenmis ve sylenmemis her
turlu sey bilinaltna islenir. Bilinaltna karanlk bir
oda, bilince ise yaklan bir el feneri diyebiliriz. Yalnzca
istenen, duyulan blge aydnlatlr ve varolan seyler
grulur. Bilinalt ise karanlk odann kendisidir. Her sey
oradadr. Dsardan hibir seye ihtiya yoktur.'
Bilinaltmzdaki bu buyuk gu potansiyelini kendi lehimize
olacak sekilde kullanmann yolu nedir? Bunun en iyi yolu
temel hayat amalarn belirlemis olmaktr. Bunu da nasl
yapacagmz bu kitapta anlatlmaktadr.
Bilginin biimine gre kategorizasyonu...
Beyne gelen bir bilgi iki adan tannmaya alslr.
Birincisi alglanan uyarcnn gruntu mu, ses mi, koku mu,
tat m, his mi gibi bilginin ds grunusune (biim, suret,
silvet, form) ait zelliklerine gredir. kincisi tanma ise
bilginin anlam (manas, muhtevas, ierigi) ne yneliktir.
Bu snr kapsndan giren bir yabancnn nce yuzune, gzune,
sana, boyuna, sesine, kokusuna dikkat etmek, sonra da onu
hangi ulke vatandas' nasl bir karakteri var' meslegi ne'
niin ieri giriyor' vs. diye incelemeye benzer. Tasnif
asamasnda da bilgilerin ierigine gre snflandrdgn
syledik. ste bu tasnifin bir benzeri de bilginin yapsna
gre yaplr. Yani resimler bir tarafa, sesler diger tarafa,
hisler bir baska blgeye gnderilir.
Beyindeki bu uzmanlasma sag ve sol lop diye ayrlmstr. Sag
lop bilginin butununu grur, sol lop detaylarla ilgilenir.
Sag lop hayal gucu ve grsel iliskilerle bilgileri organize
eder, sol lop ise konusma ve mantksal iliskiler kurarak
bilgileri organize edebilir. Sag lop boyutlar, hareket ve
sekiller yoluyla, sol lop mantk ve matematik yoluyla
alsr. Sanat, muzik gibi ugraslar sag lop, analizler,
muhakemeler sol lopun faaliyetidir. Ana karakter olarak sag
lop eglenceli ve yaratc islerde yogunlasrken sol lop
stresli ve yorucu faaliyetlerde yogunlasmstr. Ezberci
egitim sistemlerinde yogun olarak sol lop kullanlr, bundan
dolay soyut grenme tipine sahip kisiler daha basarl olur.
Oysa eglenerek grenen, grenmeyi grenmis bir kisi ideal
olan yapar; her iki beyin lopunu da dengeli kullanr.
Simdiye kadar dogru kullanmadgmz sag lopumuzu gelistirmek
ve grenmede daha ok kullanmak iin ne yapabiliriz? Bu
istediklerinize sizi gturecek olan teknik hafza
klipleridir. O ksm okuyun ve deneyin.
Beynin bilgi isleme hz
Beynin bilgiyi isleme hz ne kadardr? Neye bagldr? Beyin
bilgiyi grsel bir biimde isliyorsa veya grsel bir bilgiyi
isliyorsa beyin iindeki islemler 'sk hzyla' alsr ve
ogu kez neler olup bittigini bile fark edemeyiz. Oysa
bilgiyi i konusmayla kaydediyorsa iinizdeki sesi
dinleyebilir, takip edebilir, bilginin aksn
gzlemleyebiliriz. Bilginin yaps gibi ierigi de hz
etkiler. Eger bir bilgi beyne ilk defa girmisse, kendisiye
ilgili, iliskili, baglant kurabilecegi bilgi yoksa ilerleme
daha yavas olur. Anlama hznz bilgi ve kultur duzeyi ile
kelime hazinenize dogrudan bagldr. Akademik, teknik,
yabanc konulan yavas grenmenizin veya az bilenlerin ok
yavas okumasnn nedeni budur.
Anthony Robbins'e gre 'Bir nronun reaksiyonu yuzlerce ve
binlerce diger nrona 20 milisaniyeden ksa bir zamanda
ulasmaktadr. Bu sure de gz krpma suremizin onda birinden
daha azdr.' Melik Duyar ise (a.g.e.) bilim adamlarnn insan
beyninde her bir dakikada 100.000 ile 1.000.000 arasnda
farkl kimyasal reaksiyonun oldugunu tahmin ettiklerini
anlatyor. Beynin bilgi isleme hz ile gzun veya kulagn
bilgi toplama hz farkl olunca konsantrasyon sorunla- ] n
ortaya kmaktadr. rnegin beyin bir dakikada 600 kelimeyi
isleyebiliyorken, gz 150 kelime aktaryorsa arada bos kalan
3/4'luk surede beyin baska konularla ilgilenir ve dikkat
blunur. Bundan dolay konsantrasyonu artrmann en iyi
yollarndan birisi de daha hzl okumaktr. Eger konusmac
sizseniz dogru olan asr olmamak sartyla hzl ve gur sesle
konusmaktr. Unutmayn gzunuz ve kulagnz beyninizi
kesintisiz bir sekilde bilgiyle beslemek zorundadr. unku
beyin boslugu sevmez!
Hafza surecine girmis bilgiler kaa ayrlr? Bilgileri
yaplarna ve biimlerine bakarak grsel, isitsel, dokunsal,
tatsal, kokusal diye ayrabiliriz. Bunlar da kendi iinde
ayrlacaktr. rnegin grseller renkli renksiz, renkliler
siyah krmz gibi alt gruplara ayrlacaktr. Bilgileri
anlamlarna gre ayrabiliriz. Bu kitaplarn 'iindekiler'
ksmlarndaki sistematige benzer. rnegin 'maddenin en kuuk
yap birimi atomdur' bilgisini hafzamzda gturerek siyaset
bilimi bilgilerinin bulundugu ksma yerlestirmeyiz. Onun
anlamna bakarak onu doga bilimleri grubundan bir yerlere
yerlestirebiliriz. Asl kritik syledir:
-Referanst bilgi; daha nce beyne bir kez girmis veya
girmemis olsa bile hafzada kendisiyle iliskili, hemen
agrsm yapabilecegi birok bilgi bulunan bilgilere denir.
rnegin 'Besiktasl Sergen'in transfer ucreti bir trilyon
oldu' diye bir bilgi verirsem bu bilgi hafzanzdaki spor,
Sergen ve para ile ilgili n bilgilerle agrsm yapacaktr.
Bunu grenmeniz kolay olacaktr.
- Referanssz bilgi; beyne daha nce girmemis ve beyinde
hemen agrsm yapp, iliskiler kurabilecegi n bilgiler
bulunmayan bilgilere denir. Bu bilgiler beyinde 'misafir
muamelesi' grurler. rnegin 'deniz yosunlarnn gunluk
soludugu su miktar 7,5 gramdr' git! bir bilgi eger
denizcilik bilimlerinde okumuyorsanz beyninizde 2C 30 sn.
dolasacak ve tutunabilecegi, agrsm yapabilecegi, iliski
kurabilecegi bir bilgi bulamayarak dsar kacaktr.
Hangi tur bilgiler daha ok aklda kalr? Elbette ncelikle
referansl bilgiler hafzaya yerlesir. Referans hatrlamay
garantileme ama anlamay garantiler ve hzlandrr. Anlamak
ise hatrlamak
53
iin gereklidir ancak yeterli degildir. Grsel, renkli,
arpc, parlak, tekrar eden, siddetli, evresiyle ztlk arz
eden bilgiler aklda kalr. Ayrca bir bilgi referans olmasa
bile bir sorunun cevab olarak aranyorsa veya ok ilgin
bulunmussa hatrlanr. rnegin 'Timsahn beyni nohut
buyuklugundedir' seklinde gerek bir bilgiyi size aktarrsam
ilginizi ekecek ve hafzanza yerlesecektir. Oysa deniz
yosunlarn muhtemelen unuttunuz bile. Ka gramd? Peki ya
transfer olan futbolcu kimdi? Aldg rakam neydi? Hangisini
daha kolay hatrladnz? Neden dolay? Tum bu anlattklarmz
'gz kisinin bildigini grur' kuraln kantlyor. Bu szu
'nsan bildigini grenir' ya da 'ok bilen daha ok grenir'
diye anlayabiliriz.
Hafzaya kaydetmede kullanlan biim ve yntemler neler?
Bir bilgiyi hafzaya kaydetmenin temelde iki yolu vardr.
Birincisi ezberci egitimin yogun olarak kullandg
'tekrarlama 'dr. kinci yol ise ezbersiz grenme iin
kullanlmakta olan iliski veya baglant kurma metodudur.
Esasen grenme de bilgiler arasnda baglantlar kurmak
demektir. Bu baglantlar iki turludur. Birincisi mantksal
(ierik ynuyle kurulmus) baglantlar, ikincisi ise biimsel
(yap boyutunda kurulmus) baglantlardr.
Yap boyutunda kurulmus baglantlarda en ok grsel geler
kullanldg iin grsel fotografik kayt da denebilir.
Bunlar bir rnekle aklayalm. Beynin ne oldugunu, nasl
alstgn ve ok iyi bildiginizi ancak 'Patern' kavramn
ise bilmediginizi varsayalm. (Su anda 'patern' kelimesi
beyniniz tarafndan tannmaya ve tasnif edilmeye alslyor.
Eger onun ne oldugunu aklamazsak tannamayacag iin 20-30
saniye ierisinde unutulacaktr.) Patern beyne giren bir
bilginin beyin hucreleri uzerinden geerek, beynin iinde
takip ettigi yol demektir. Bir seyi ilk kez yaptgnzda o
anda algladgnz bilgiler beyinde bir patern olusturur,
sonraki tekrarlarda bu yol kullanlr ve gulendirilir. Simdi
patern kelimesini ka turlu hafzanza kaydedebiliriz.
- Tekrar yoluyla; eger periyodik olarak 75 defa 'patern zihin
yoludur' diye tekrarlarsanz bu bilgi hafzada derin bir ilk
izlenim olusturacak ve dolaysyla daha sonra ona kolay
ulasmanz saglayacak-tr- Bu yol bildigimiz klasik
ezberlemedir.
- Mantksal iliski kurmak yoluyla; bu yolda bilgi ait oldugu
ve bizim de bildigimiz butunle iliskilendirilir. 'Patern'
kavram beyin hakkndaki bilgilerin alt baslklarndandr. O
halde onu beynin alsma biimiyle ilgili bilgilerle
iliskilendirmeliyiz. 'Beyne giren bilgiye neler yaplyordu?
Tannyor, tasnif ediliyor, anlasldktan sonra hafzaya
yerlestiriliyordu. ste bilginin tum bu islemlerden geerken
takip ettigi yola patern denir.' Kurdugumuz bu baglant
mantksal (anlamlan ynuyle) iliski kurmaktr.
- Fotografik grsel hafza iliskileri kurmak yoluyla; burada
bilgilerin grsel hale getirilerek baglamas sz konusudur.
Beyni bir labirent, paterni labirentin iindeki yollar,
bilgiyi ise bir denek faresi gibi kafanzda
canlandrabilirsiniz. Hayal gucunuzu kullanarak farenin
labirentler ierisinde dolasrken takip ettigi yolu bir butun
olarak grebilirsiniz. Fareyi hz veya yavas hareket
ettirebilir, labirenti hareket ettirebilir, farenin yolunu
sasrmasn saglayabilirsiniz. Tum bunlar zihninizde
canlandrmanz farenin takip ettigi yolun 'patern' oldugu
tanmn beyninize resim olarak yerlestirecektir.
- Somut, pratik bir olayla iliskilendirerek kaydetme;
patern'i sigara imek, yurumeyi grenmek, siir ezberlemek
gibi somut bir rnek ile iliskilendirebiliriz. A. Robbins'in
'indeki Devi Uyandr' adl kitabndaki su aklamay
okurken sigara ime davrans ile paternin iliskilerini
kurunuz. 'Bir seyi ilk defa yaptgmzda bir fiziksel
baglant yaratms oluruz. ncecik bir nral iplik, o duyguya
ya da davransa gelecekte yeniden dnmenize izin verir. Bunu
syle dusunun; davransnz her tekrarlaysmzda o bag
gulenmektedir. Nral baga bir iplikik daha eklemekteyiz.
Yeterince tekrarla veya duygusal yogunlukla, birka ipligi
ayn anda ekleyebiliriz... ste o zaman, o duygular surekli
olarak hissetmeye, o davranslar surekli olarak yapmaya
kendimizi mecbur hissederiz...' Zihinsel paternlerin
gulenmesini bu sigara rnegi ile daha somut
alglayabilirsiniz.
- Bir diger yol metafor (mecaz) yoluyla grenmedir; Bu
yntemde grenilen bilgi bilinen bir seye benzetilir.
Paternlerin de diger ad beyin programlandr. Bunlar
bilgisayardaki programlara benzeterek beynimize
yerlestirebiliriz. Beynin labirente, bilginin denek faresine
benzetilmesi de metafordur. Denek faresinin labirentte takip
ettigi yol paterni temsil eder. Paterni haritann izgilerine
de benzetebiliriz. Paternin yola benzetilmesi de metafordur.
- Bir diger yol fantastik baglantlar kurmaktr; bu turde
Salvador Dali'nin resimleri gibi 'gerek ustu' fantastik
baglantlar kurulur. rnegin kendinizi bilginin yerine
koyarak bir grencinin gzunden ieri girdiginizi ve tum
sureleri yasadgnz hayal edebilirsiniz.
Beynin bir bilgiyi hafzaya yerlestirirken kullandg 3 temel
yol vardr. Simdi bunlarn ne olduklarn ve daha iyi nasl
yaplabileceklerini arastralm.
a) Tekrar etme
Bilginin tekrar tekrar beyne gnderilerek hafzada daha derin
bir iz brakmasnn saglanmasdr. Bir sey ilk defa
greniliyorsa bir miktar tekrar kanlmazdr. unku tekrar
ilk izlenim etkisini gulendirmektir. Tekrar yoluyla
grenmenin diger ad da 'ezberleme' yoluyla grenmedir.
Ezbersiz grenme demek tekrarn hi yaplmamas degil,
gerektigi zamanda ve yerde, gerektigi kadar yaplmas
demektir. Bir kisi ezbere alternatif olabilecek, daha iyi
yollar grenirse muhtemelen ezberlemeyi daha az
kullanacaktr. unku insanlar herhangi bir isi yaparken
bildikleri metodlar arasndan en iyi metodu seer ve
kullanrlar.
Ezber bir yere kadar kanlmaz olduguna gre onu dogru
yapmay grenmemiz gerekir. ABD'de yaplar bir arastrma
periyodik (aralkl) tekrarn, kesintisiz tekrara gre
yaklask % 50 daha verimli oldugunu gstermistir. Arastrmaya
gre hi ara vermeden, ilk defa grendikleri yabanc
kelimeleri tekrarlayanlar 68 tekrarda grenirken, belirli
aralar vererek tekrarlayanlarn, (rnegin 10 tekrar 20 dakika
baska seyle ilgilenme, sonra 10 tekrar daha...) ise 68 yerine
38 tekrarda ezberledigi grulmustur. mam Hatip Liselerinde
okuyanlarn da Kur'an- Kerim'i ezberlerken tesbihin 33
boncugunu kullanarak, yani 33 defa ayn kelimeleri tekrar
ederek ezberlemeleri ilgintir, iliskilendirmek iin anlamak
gerekir, oysa tekrarda anlaslma-""S olan bilgiler de
kaydedilebilir.
56
Tekrar daha bilinli ve zekice yapmak iin nelere dikkat
etmeliyiz?
- Tekrar kesintisiz degil periyodik aralarla yaplmaldr.
- Tekrar iin en ideal zaman grenmenin bittigi andan
itibaren ilk 10 dakikadr.
- grendiklerimizin % 70'ini bir saat ierisinde unuturuz.
Uyku annda ise unutma faaliyetleri yavaslar, durur. Gun
iinde alslan dersleri uyumadan nce toplu halde tekrar
etmek ok zekice bir stratejidir.
- Tekrar birisine gretiyormus gibi anlatarak yapmak
bilginin pekismesini saglar.
- Yazl zet kararak yaplar tekrar hem 'yazl
grenmeyi hem de tekrar saglar.
- Sema kararak yaplar tekrar bilginin resim haline
gelerek, gz yoluyla alglanmasn ve beynin gruntu
merkezinde derin izler brakmasn saglar.
- Tekrar srasnda anahtar kelimelerin bir listesinin
karlmas konunun zune istenildigi anda ulasabilmeyi ve
anahtar kelimelerin beyne yerlestirilmesini saglar.
- Okunan bir konunun yuksek sesle tekrarlanmas bilginin
ift kanall kaydn saglayacaktr.
- Bir konu hakknda beyne ilk defa bilgi gnderiliyorsa veya
bir bilgi beyne ilk defa gnderiliyorsa en az 4-5 kez
tekrarlayarak ilk izlerini gulendirmek ve gerekli 'ezber
tabann saglam olusturmak gerekir.
- Tekrar srasnda bilgi bir butun olarak grulmelidir. En
ideali konuyu n okuma ile nce butun olarak grmek, en
sonunda ise son okuma ile hem tekrar etmek hem de bilgiyi bir
butun halinde, sistematik olarak grmektir.
- Tekrar srasnda bilgi paralarnn kendi aralarndaki ve
ait olduklar butun ile iliskilerine dikkat etmek, bu
iliskileri bilinli olarak ) kurmak gerekir.
- Dinleyerek grenme tipine sahip kisiler konuyu birileriyle
konusarak tekrarlamadr.
- Tekrar srasnda metaforlar ve fantastik hikayeler
kullanlarak bilgi kalc bir biimde beyne
yerlestirilmelidir.
b) Fotografik kayt
Tekrar yoluyla ezberleme hem zordur, hem de bilgiyi kullanmak
gerektiginde sorun yaratmaktadr. Ayrca tekrar tekrar ayn
seylerle ilgilenmek sklmaya, yorulmaya neden olmaktadr.
Eglenerek grenmenin bir yolu yok mudur? Bunun yolu beynin
sag lopunu daha ok kullanmaktr. Bunun iin de renkli,
parlak, net, hareketli resimler kullanarak bilgiyi fotografik
olarak kaydetmek gerekir. Buna 'grsel grenme' yolu da
denilir.
Bunu nasl yapabiliriz? Yeni grendigimiz bilgi ile daha
nceden grenmis oldugumuz ve yeni gelen bilgi ile iliskili
bilgiler arasnda abartl, sama, komik, renkli, hareketli,
grsel baglantlar kurabiliriz. rnegin adaletin ne oldugunu
biliyorsunuz. Kefaleti ise ilk defa greniyorsunuz
varsayalm. Kefalet bir kisinin tutuksuz yarglanmak uzere
serbest braklmasn saglayan ve o kisi iin nemli bir
miktarda olan paraya denir. Adalet soyuttur ancak adaleti
temsil eden gzleri bagl, bir elinde kl, bir elinde
terazi tutan 'adalet tanras Themis' somut ve grseldir,
ilk defa grendigimiz kefaleti, bildigimiz adalete nasl
grsel olarak baglayabiliriz? Dev bir magara hapishanesi
canlandrabiliriz. Bu hapishanenin kapsnda Themis elinde
buyuk bir terazi tutuyor, ieriden gelen mahkumlar nce
soyunuyor, sonra terazinin bir kefesinin uzerine kyor.
Kars tarafa ise koliler dolusu para konuyor. Herkes kendi
agrlgnda paray deyince kelepeleri zuluyor vs.
Gumus bir servis kasg, alt su bardag, muz, bir kalp
beyaz sabun ve yumurtadan olusan bir listeyi hayal gucunuzu
kullanarak, grsel bir biimde birbirine nasl
baglayabilirsiniz? Ya da bu listeyi unutmayacak sekilde
hafzanza kaydetmeniz gerekseydi ne yapardnz? Bunun
cevabn T. Buzan 'Bellek Egitimiyle Anmsama' kitabnda
Syle anlatyor: "Simdi kendinizi kapdan dsar karken
sasrtc bir denge numaras yapan biri olarak dusununuz.
Agznzda, sa-P'n dislerinizin arasna skstrdgnz gumus
renkli bir servis ka-5'9' tutmaktasnz. Agznzda metal
tadn hissedin. Kasgn ustunde sralanms alt tane kristal
su bardag var.
57
Bu sahane, muthis bardaklar guneste prl prl parlayarak
gzlerinizi kamastryor. Hayran hayran bu bardaklar dengede
tutmaya alsrken birbirlerine hafife dokunup kardklar
in, n seslerini duyuyorsunuz. Tam sokaga admnz
atacakken kocaman, kahverengi benekli sapsar bir muz
kabugunun ustune basyorsunuz. Ayagnzn altndaki muz
kabugu bir paten gibi kayyor. Fakat siz usta bir denge
uzmansnz. Dusmemek iin hemen bur ayagnz da kaldrp,
ikinci admnz atyorsunuz, ama tam da bir kalp beyaz
sabunun ustune. Sizin gibi bir usta bile artk bu durumla
basa kamaz. Srtustu dusmeniz kanlmaz. Bu yumurta ygn
da nereden kt? stune dustugunuz yumurta kabuklan tr
tr krlyor. Sarlar bir tarafa beyazlar bir tarafa...
i amasrnza kadar slanyorsunuz.' Byle bir teknik ile
bes duyu organnz kullanarak bilgileri birbirine abartl
bir biimde baglamanz gerektigi apak ortadadr. Bilgileri
grsel olarak birbirine baglamak hem eglenerek grenmeyi hem
de bilgilerin kalc olarak hafzaya yerlestirilmesini
saglar.
Bilginin grsel kaydn daha iyi yapabilmek neler
yaratabilir? Beynimizin sag lopunu grenmede daha da ok
kullanmak iin ne yapabiliriz? grenmeyi iskence olmaktan
karp eglenceye nasl dnusturebiliriz? Bilgiyi hzl ve
kolay hatrlamak ve uzun sure unutmamak iin ne yapabiliriz?
Tam bu sorularn cevab bilgiyi grsel kaydetmenin
tekniklerinde gizlidir. Bunun iin de;
- Bilgileri semalar veya sekiller araclgyla resim haline
getirdikten sonra bilgiyi 'manzara seyreder gibi' beyne
yerlestirin.
- Soyut kavramlar sembollerle somutlastralm. Demokrasiyi
Demirel'in sapkas, adaleti hakimin elindeki eki,
Amerika'y zgurluk heykeli; delileri huni, Hristiyanlg
ha ile sembolize etmek onlar somutlastrmanz saglar.
Bilgiyi sembollerle grsellestirin.
- Hafzada kurulan baglantlarn renkli ve cvl cvl olmas
kalclg arttrr. Hayalinizde ektiginiz kupleriniz siyah
beyaz degil renkli olmaldr.
- Hayalinizde canlandrdgnz gruntuler fotograf gibi
durgun degil film gibi hareketli olmaldr. inde hareket
olan hayaller duygulan harekete geirerek o bilginin ders
olmaktan kp deneyime dnusmesini saglar.
- Kanl canl sahneler, abartl ve buyuk hayaller daha
etkileyicidir. Hayalinizde canlandrdgnz gruntulerin
erevelerini kaldrn. Pireyi deve buyuklugune, deveyi pire
kuuklugune getirin. Abartl, olaganustu baglantlar kurun.
- Baglantlarn mantk ds, sama, garip olmas onlarn
ilginligini artrdg iin mumkun oldugunca abartn,
samalastrn, tuhaf iliskiler kurun.
- Komik baglantlar da duygulan harekete geirerek bilginin
daha kalc bir sekilde kaydedilmesini saglar.
- Zihninizde canlandrdgnz gruntunun buyuk olmas kadar
parlak ve net olmas da onun kalclgn arttrr. Hafzada
derin izler brakmasn saglar.
- Cinsel konularla ilgili veya argo zellikler gsteren
Baglantlarn da aklda uzun sure kaldg tespit edilmistir.
- Duygusal bir yogunlukla, iinde yasyormus gibi,
hissederek kurulan baglantlar beyinde fizyolojik
degisiklikler yapmakta, adeta bilgiyi hafzaya kazmaktadr.
Hayalinizde canlandrdgnz gruntunun veya gruntunuzun
iine girerek, her seyi hissedin.
- Ayn gruntuyu 2-3 defa tekrarlamak bilginin ok gulu bir
sekilde kaydedilmesini saglar.
- Hzl bir biimde canlandrma, yavas yavas gruntuleri
canlandrmaktan daha fazla etkilemektedir.
- ses yoluyla kurulacak baglantda sesin yuksekligi ve
ritmi nemlidir. Hatrlamak istediginiz seyleri tekrar
ederken iinizden 'bagra bagra' syleyin.
- Ahenkli ses benzerligi kurulmas hatrlamay
kolaylastrr. Sarklarn nakarat blumleri ok tekrarlandg
ve ahenkli bir ses aks (ritim) oldugu iin aklda kalr.
rnegin Tarkan'n 'Smark' adl sarks bu turdendir. 'Seni
gidi fndk kran / ylan deliginden karan / kaderim,
puskullu belam / yakalarsam mucuk mucuk!' Zurafa ile murafaa
arasnda ne iliski vardr?
59
- Bilginin grsel kayd bilginin anlamna degil yapsna
gre yapldg iin mumkun oldugunca daha ok duyu organn
kullanmak gerekir. Buna 'ok kanall kayt' diyoruz. Bilgiyi
grun, isitin, koklayn, tadn, hissedin. Tony Buzan'n sizi
'denge uzman' yaptg zaman bunu yapmstnz, italik
ifadelere baknz.
Butun bu stratejilerin dayandg gerekler nelerdir?
ncelikle unutmamamz gereken nokta; gerekte 'unutmak' diye
bir sorunun olmadg 'dogru kayt yapamamak' gibi bir
sorunumuzun oldugudur. Dogru bir kayd isteseniz de
unutamazsnz. 122'yi unutabildiniz mi? Hayr. Neden? unku
sk sk edilerek ve ilginizi ekecek sekilde sunularak
beyninize dogru bir biimde kaydedildi.
Grsel (resimli) kaytlar neden derin iz brakrlar? unku
gz ile beyin arasndaki sinir hatlar, kulak ile beyin
arasndakine oranla 20-25 kat daha guludur. Bundan dolay
'grdugumuze' inanrz. Hayalde canlandrmak da gerekte
grmek kadar etkili midir? Tam olarak ayn olmamakla beraber
buyuk orada benzer etkiye olusturabilmektedir. Bir seyi
hayalde canlandrmak ile onu gerekten grmek arasnda etki
gucu hafzada iz brakmak bakmndan nemli bir fark yoktur.
Beyin gerek ile gerege yakn bir sekilde yaplms bir
canlandrma arasndaki fark tam olarak ayramamakta, hayalde
canlandrlana da gerekmis gibi tepki vermektedir. Komedi
filminden kms kisilerin yolda giderken kendi kendilerine
gulmelerinin nedeni budur. Gece korku filmi izleyenler de
sahneleri filmden sonra kafalarnda canlandrdklar iin
korkarlar. Gelecegimizi ktu canlandrrsak iimizde olumsuz
bir enerji hissederiz. Unutmayn bizler kafamzda tekrar
tekrar canlandrdgmz hayali resimlerdeki halimize
dnusuruz. Nasl olmak istiyorsak kendimizi yle olmus gibi
hayal etmeliyiz. Unutmayn; hayal gucu kendini
gereklestirebilen, kendi geregini yaratabilen bir gutur.
Bu gucu kendi amalarnza dnuk kullanmak ise 'menfaatiniz
icabdr.
c) Mantksal kayt
'Yaplacak isler gerekten de olduka basittir. Yalnz nce
elinizdekileri farkl gruplara gre ayrmalsnz. Suphesiz
her ygn kendi arasnda yaplacak miktara gre
ayarlanacaktr. mkanszlktan dolay baska bir yere gitmek
zorunda kalmak ikinci bir admdr. Ancak elinizdeki imkanlar
yeterli ise sanslsnz demektir. Birka paray hemen
halletmek her zaman asr yukleme yapmaktan daha iyidir. Bu,
ksa vadede ok nemli degilmis gibi grunse de, uzun vadede
kan-sklklara kolayca sebep olabilir. Yaplar bir hata
birok pahal masrafa da sebep olabilir. Baslangta proses
bir butun olarak karmaskms gibi grunebilir. Ancak
alsldktan sonra hayatmzdaki basit olaylardan birine
dnusuverir. Gelecekte bu islemin bir son bulacagn
kestirmek pek mumkun degil, ama kimse yine de bir sey
syleyemez. Proses tamamlannca yine gruplama yaplmas
sarttr. Daha sonra her bir grup ilgili yerlere
yerlestirilir. Sonunda hepsi de yeniden kullanmaya hazrdr.
Ve bu dngu devam eder gider. Bu hayatn bir parasdr^.
Sizce bu metin ne hakknda yazlms? Neden bahsediyor? Beynin
alsma sekli mi? in orbas yapmann tarifi mi? Basarnn
surecini mi anlatyor? Hayatn anlamn m? Yoksa baska bir
sey mi? Lutfen cevabnz hemen yazn;
Simdi de aklnzda kalan cumleleri yazmaya alsnz.
Neden aklnza yazacak bir sey gelmiyor? Yaznn baslgn
amasr ykama sureci olarak kabul edin ve tekrar okuyun.
Neden metin daha anlaml oldu? Neden ilk okumann aksine sk
sk geriye dnmek zorunda kalmadnz? Simdi aklnzda
kalanlar yazmanz istesek muhtemelen ilk okumaya gre daha
ok sey yazarsnz. Tum bunlarn anlam nedir? Elde ettigimiz
bu sonular bize 5 seyi kantlyor. Bunlar;
H John Bransford ve arkadaslar tarafndan hazrlanan bu
metin Melik Safi Duyar'n Fotogrfik Hafza' kitabnda
nakledilmistir.
61
62
63
Bir seyi hatrlamak iin anlamak gerekir. Anlamak
hatrlamak iin gereklidir ancak yeterli de degildir.
- Bir metinde cumlelerin (paralar) ait olduklar butun ile
(konu) iliskileri kurulabiliyorsa bilgi daha hzl ve daha
kolay anlaslr..
- Bilgiyi anlayamamanz sk sk geri dnmenize, tekrar
tekrar okumanza ve dolaysyla sklmanza, vakit
kaybetmenize neden olur.
- Bir seyle iliskisi kurulamayan bilgiler (metindeki
cumleler gibi) abuk unutulur.
- Bir konuyla ilgili beyinde onun tannmasna yetecek kadar
n bilgi yoksa o bilgi anlaslamaz ve hemen unutulur.
Bilginin mantksal (ierik) boyutuyla hafzaya kaydedilmesi
zellikle soyut bilgiler asndan hayati derecede nemlidir.
unku soyut bilgiler genellikle anlamlar yoluyla birbirine
baglanr. Bu tur baglantda bilgiler arasnda yaplar ile
degil kapsamlar ile iliskiler kurulur. Yani bilginin biimi,
ds grunusu (sesi-resmi-hissi) degil anlam, ierigi, manas
yoluyla iliskiler kurulur.
Mantksal iliski kurmak iin nce konunun 'mantgn anlamak'
gerekir. Daha nce adalet ile kefalet arasnda fotografik bir
iliski kurmustuk. Bir tane de mantksal iliski kuralm.
Adaletin ne oldugunu bildiginizi, kefaleti ise ilk defa
grendiginizi varsayyoruz. Kefalet nedir? Kefalete niin
ihtiya duyulmus? Kefalet tutuklu bir kisinin kendisi iin
nemli olan bir para karslgnda tutuksuz yarglanmak uzere
serbest braklmasdr. Niin kefalet sistemine ihtiya
duyulmus? Su isleme zann ile tutuklanan bir kisinin
delilleri ortadan kaldrabilme durumu yoksa (delillerin
tamam toplanms ise) ve isledigi su ok buyuk degilse o
kisi kendi mal varlg iinde nemli bir yer tutan miktarda
para deyerek serbest dolasabilir. Ama beraat edebilecek
kisileri hapishanenin ktu kosul ve kisileri arasnda fazla
tutmamaktr. Kisi yarglanmaya devam eder ve bu sure
ierisinde tutuksuz olsa da yurtdsna kamaz (Turkiye'de
kar!). Temel ama masum kisileri fazla magdur etmemektir.
Bu da adaletin ve hukuk devletinin geregidir. ste byle bir
mantk rgusu ile yeni grendigimiz kefaleti, nceden
bildigimiz adalet ve hukuk devletine baglayabiliriz.
Bilginin mantki kaydn yapmann yolu 5 N+l K formulune
bagldr. Yani o konunun ne oldugunu, kisinin kim oldugunu,
neye yaradgn? niin yle oldugunu, nasl yle oldugunu, ne
kadar oldugunu, nerede, ne zaman oldugunu, anlamanz, bu
sorularn cevabn bilmeniz gerekir. zellikle hukuk, kamu
ynetimi, sosyal bilimler gibi derslerde en yaygn kayt
biimi bu mantksal kayttr. Mantksal kayt yaplrken
beynin sol lopu kullanlr. Dolaysyla bu kayt srasnda
genellikle kafann iinde i konusma yaplr. 'yle olursa
byle olur... Syle olursa yle olur' gibi mantk yuruterek
dusundugumuz anda kafamzn iinde sol lopu kullanarak i
konusma yapyoruz demektir. konusma anlamay yukseltir
ancak hz dusurur. Herkes byle i konusmayla m grenir?
Kesinlikle hayr. Baz kisiler okuduklarn seslendirmeden,
onlarn resimlerini grerek grenirler. Bu kisiler sk
hzyla dusunur, konusanlar ise ses hzyla.Grsel grenenler
bir rnegi hatrlayacaklar zaman o sayfann bir resmini
kafalarnda canlandrrlar ve rnegin sayfann neresinde,
nasl yazldgn 'akli resimlerden' grebilirler. Bunu ben
de yapabiliyorum, ugrasrsanz siz de yapabilirsiniz.
Mantki kaytlan daha iyi yapmann yolu nedir? Daha iyi
hatrlayabilmek iin soyut konulan nasl kaydetmeliyiz?
- Mantksal kayt yapmann temeli sistematikliktir. Mantki
iliskiler bir sistematik ierisinde kurulur. Konunun
baslgn, yan konulan, rnekleri, alt baslklar bir
sistematik ierisinde kavrayarak hafzanza yerlestirin.
- Soyut bilgiler arasndaki mantki baglar kurmann en kolay
ve en iyi yolu konuyu butun detaylaryla grenmektir. Bir
konu ayrntl oldugu lude iliskiler daha kolay kurulacak
ve hatrlama duzeyi artacaktr.
- Soyut konularn grenilmesi ve mantksal baglantlar sol
lop tarafndan yapldg iin beyin sklmakta,
yorulmaktadr. Bundan dolay 45 dakika ders + 5 dakika tekrar
+10 dakikalk dinlenme kuralna mutlaka uyulmaldr.
- Sorulara cevap arayacak sekilde okumak hatrlama duzeyimi
artrr. nceden hazrlanms, konuyla ilgili sorulan
okuduktan sonra veya byle sorular hazrladktan sonra okumak
cevap olan bilgilere ulasrcaya kadar hem dikkati uyank
tutmakta, hem de karslaslan bilgiye nem vermeyi
saglamaktadr.
- Ana fikir ile yan fikirler, para ile butun veya bir para
ile diger' paralar arasndaki iliskilere dikkat etmek ve
bilinli olarak nemli bilgiler arasnda baglantlar kurmak
gerekir.
- Anahtar kelimeler arasnda agrsm iliskileri kurun.
Anahtar kelimeleri ve fikirleri yazarak tekrar edin. Buyuk
harflerle, basura f basura yazmak bile hafzadaki kaydn
derinligine etki etmektedir.
- Mantki kaytlar yaparken bu kitapta anlatlan akrostis
teknigi \ ve metaforlar da kullanmanz ok yararl
olacaktr.
- Mumkun oldugu lude, mantki baglantlar yerine grsel
baglantlar yapmaya alsn. Grsel baglantlar daha
etkileyici, eglendirici ve kalcdr. Soyut kavramlar
semboller araclgyla somutlastrabilirsiniz.
- Uyku annda unutma yavasladg ve durdugu iin, her gece o
gun iinde grendiginiz konularn mantki iliskilerini
kurarak genel bir tekrarn yapabilirsiniz. Mantki baglar
kurarak grenme iin en ideal zamanlardan birisi de sabah,
beynin dinlenmis halidir.
- Mantksal baglantlar kurarak grenmeyi en iyi yaptgnz
saatleri bulun ve ona gre programnz ayarlayn. Sabah m,
aksam m, gece mi, hafta ii mi, hafta sonu mu? Eskilerin
deyimiyle 'esref saatinizi bulun.
- Mantksal baglantlar kurarak grenmenin dusman panik ve
strestir. Panik annzda ya dinlenin ya da panige sebep olan
dusuncelerinizi degistirin. Bunun iin de basarl oldugunuz
gunlerin anlarn zihninizde canlandrabilirsiniz.
- Mantki iliskilerle grenmenin en buyuk zorlugu
konsantrasyondur. Konsantre olamaynca anlayamaz,
anlayamadgnz da hatrlayamazsnz. Konsantrasyon sorununa
kars en iyi yol yazarak grenmektir. Okuduklarnn yazl
zetini kararak grenirseniz konsantre olamama sorununuzun
grenme veriminizi etkilemesini en aza indirmis olursunuz.
- Her hafza destek sistemlerine ihtiya duyar. grenciler
iin derste not tutmak, alsanlar iin ise bir ajanda ideal
bir yardmc olabilir, unutmayn 'lim unutur, kalem
unutmaz.'
- Bilgilerin belirli bir duzen ierisinde bilinli olarak
zen gstererek hafzaya kaydedilmesi hafza kalitesini
artracaktr. rnegin Ayse, akl, keratin, muglak, cenaze,
ping pong, canavar, kalem, hemen, kestane. Okuduklarnzdan
aklnzda kalanlar tekrar okumadan sayfann bir kenarna
yazn. Muhtemelen 2-5 arasnda kelimeyi hatrlayabildiniz.
Oysa ben 'Bu listeyi aklnza kaydedin' deseydim daha ok
kelime, hatrlardnz. Fark yaratan nedir? Fark yaratan
ikinci okuyusunuzda beyninize bilgiyi 'tutuklama karar'
vermis olmanzdr.
- iliski kurmann temeli tanmlar iyi bilmektir. Bilgiler
arasnda tanmlan araclgyla iliskiler kurmak grenme
kalitesini arttrr.
- Bir diger baglant noktas grevler, fonksiyonlar,
islevlerdir. Bunun iin gelen yeni bilgiye ynelik 'Bu neye
yarar? niin var? islevi nedir? grevi nedir?' gibi sorular
sormak gerekir.
- Bir bilginin nerede kullanlabilecegini bilmek veya bunu
dusunmek de hatrlama duzeyini arttrr. Bir fkray nerede,
kimlere kars kullanacagnz dusunerek hafzanza
kaydederseniz o kisi veya yerle karslastgnzda fkra hemen
aklnza gelecektir. Bilgi ile soruyu iliskilendirirseniz
soruyu grunce bilgiyi hatrlarsnz.
- nemli oldugunu dusundugunuz bilgileri hemen
kaydedersiniz. Bundan dolay bir konuyu veya kitab okurken
'Bunu nemi ne? Ben ne aryorum? Amacm ne?' gibi sorulan
kendinize sorun.
BLGY KULLANMA ADIMI
Duyu organlar tarafndan alglanan bilgi, bilin tarafndan
tanma ve tasnif islemlerine tabi tutulur. Tum bu admlan
geen bilgi hafzaya kaydedilir. Bu asamaya gelinceye kadar
birok bilgi elenmis, unutulmus, bilinaltna gitmistir.
Hafzaya kaydn yapldg ilk 20-30 dakika ierisinde
gereklesen unutmalar gibi iyi kaydedilmemis bilgiler de
unutulabilir ya da izlenimler- hatrlanamayacak kadar
zayflayabilir.
1) Bilgiyi depolama (saklama) sureci
Duyu organlarnca alglanan bir bilgi ilk nce duyusal hafza
da j denilen ok ksa sureli hafzada tutulur. Bu sure 20
saniye kadardr. Bu surede okunan bir cumlenin iinde geen
kelimeler aklda tutulur ve o cumlenin anlam zulur.
Rehberden okudugunuz bir telefon numarasn evirinceye kadar
aklnzda tutarken ok ksa sureli hafzanz kullanrsnz.
Bu etaptan geen bilgiler 20-30 dakika arasndaki ksa sureli
hafzaya aktarlr. Bu hafzann diger ad alsan hafzadr.
Yani bilgileri bellege gturup kaydeden, agrsmlarn
gereklestigi, bellekten ilgili bilgilerin agrldg,
hatrlandg asama bu asamadr. Bu asamay da geen bilgiler
uzun sureli hafzaya kaydedilir. Bu asamada artk bilgiler
maddelesmis, beyinde izler brakmstr. Bu asamada bilgi
hareketli 'gebe' hayat brakarak, hafzada yerlesik hayata
geecek ve agrlacag gunu bekleyecektir. Bellegin tum bu
etaplarnda unutma sureci de devam edecektir. Unutmay
azaltmann yolu nedir? Daha az unutmak iin neler
yapabiliriz?
- Unutma dogal bir suretir ve grendiklerimizin % 80'ini 24
saat ierisinde unuturuz. Gece uyumadan nce yaplar genel
bir tekrar bilginin tazelenmesini saglar ve kalclgn
arttrr.
- Unutmay engellemenin temeli dogru kayt yapmaktr. Hangi
tur bilgiyi nasl kaydedebileceginiz nceki blumlerde
aklanmstr.
- grenmenin bittigi andan itibaren ilk 10 dakika ierisinde
yaplar tekrar grenirken unutulanlar ve konunun
bitmesinden hemen sonra baslayan unutma surecini durdurur.
- Tekrar programn unutma surecinin arttg zamanlara
paralel olarak yapmak gerekir. Acar Baltas 'stun Basan'
kitabnda bu durumu syle aklyor: '.. hatrlanan miktarn
hemen dusmeye baslayacag noktada duzenli tekrarlardan olusan
bir programn uygulanmas gerekir. rnegin ilk tekrar 20-40
dakikalk bir grenme seansnn sonunda yaplmal ve 10
dakika surmelidir. Bu tekrar hatrlanan miktarn bir gun daha
ayn duzeyde kalmasn saglar ve 2-4 dakika surecek ikinci
tekrar yaklask 24 saat sonra1; yaplmaldr. Bundan sonra
bilgi hafzada bir hafta kadar saklanr ve 2 dakikalk uuncu
tekrarn yaplmas gerekir. Drduncu]
tekrar bir ay sonra 2-4 dakikalk bir sureyle yapldktan
sonra bilgiler uzun sureli hafzada son derece kuvvetli bir
biimde yerlestirilmis olur.'
2) Hatrlama sureci
Hatrlama hafzada kaytl bilginin ihtiya duyuldugu zamanda
ve yerde hafzadan karlarak kullanlmasdr. Bir bilgi
hafzanza kaytl oldugu halde onu hatrlamayabilir miyiz?
Evet bu mumkundur. Hafzaya bilgilerin bir sistematige gre
kaydedilmemesi onlar hatrlarken birbirine karstrmaya,
dolaysyla saglkl bir sekilde hatrlayamamaya neden olur.
Ayrca hafzaya kaydedilmis bir bilgi orada bulundugu halde
izlenimlerin zayflgndan 'dilinizin ucuna' kadar gelir ama
aklnza gelmez. Dogan Cuceloglu'na gre hatrlama annda
bilincimize 'ara bul geri getir' diye komut veriyoruz. Tum bu
islemler bilgisayar diliyle nasl anlatlabilir? Hafzaya bir
sey kaydetmek bir bilgi iin bilgisayarda dosya amaya
benzer. Bir dosya aar ve ona bir adres verirsiniz, ikinci
adm depolama (saklama) asamasdr. Bu admda bilgiyi
diskette ya da hard diskte saklarsnz. uncu adm ise o
bilgiye ihtiya duydugunuz anda onu bulup karmaktr. Bunun
iin de istenen bilginin ne oldugunu ve onun nerede kaytl
oldugunu bilmeniz gerekir.
abuk Unutulanlar / Zor Hatrlananlar
1- Tam anlaslmams konular
2- Rakamlar ve isimler
3- Bilinsizce, rast gele grendiklerimiz
4- Aralksz uzun sure alsma ile grenilenler
5- Tekrarlanmayan bilgiler
6- Mutsuz anlarda grendiklerimiz
7- stemeden, zorunluluk hissiyle grenilenler
8- Dusunulmeden ezberlenenler
9- nanlarmza ters dusen bilgiler
10- Degisken zaman ve yerde grenilenler
11- Olumsuz/mutsuzluk veren bilgiler
12- Soyut, iliskilendirmenin zor oldugu bilgiler
13- Uykusuzken grendiklerimiz
14- Basarszlg agrstran bilgiler
15- lgi ve bilgi alanmza girmeyen bilgiler
16- Bir ise yaramayacagna inanlan bilgi
17- Stresli bir durumda (dikkat zayflg) grenilenler
18- agrsm iliskileri zayf bilgiler
19- nemsiz oldugu dusunulen bilgiler
20- Pasif dinleme ile grenilenler
Kolay Hatrlananlar / Az Unutulanlar
1- Kisiye anlaml gelen, tam anlaslms bilgiler
2- Duygusal anlar, hoslanlan duygular
3- Bilinli olarak hafzaya kaydedilenler
,1
4- 45 dk. (gren)+5 dk. (tekrarla)+10 dk. (dinlen) ile
grenilenler
5- ok tekrarlanan bilgiler
6- Mutlu, Neseliyken grenilenler
7- steyerek, yuksek motivasyonla grenilenler
8- zerinde dusunulerek grenilenler
9- Dusuncelerimizi onaylayan bilgiler
10- Hep ayn zaman ve yerde grenilenler
11- Olumlu, arpc, ilgin, renkli bilgiler
12- Somut, baglardlar kurulabilecek, grsel bilgiler
13- Uykudan nce ve sonra grenilenler
69
14- Kisiye basary agrstran bilgiler
15- lgi ve bilgi alanmza giren bilgiler
16- Nerede, ne zaman ve nasl kullanlacag bilinen bilgiler
17- Stressiz bir ortamda grenilenler
18- grenilmis bilgiler ile ok agrsm yapan bilgiler
19- nemli oldugu dusunulen bilgiler
20- Aktif dinleme ile grenilenler.
NZDEK DEV KULLANMA KILAVUZU
Birogumuz beyin potansiyelimizin % 2-3'unu kullandgmz
iin iimizde uyuyan bir dev olduguna inanyoruz. Birok
insan su anda yaptklarndan daha iyisini yapabilecegini,
oldugundan daha iyi olabilecegini, buyuyebilecegini,
gelisebilecegini bilir ancak bunu nasl yapacagn bilemez.
laaddin de lambasn eline ilk aldgnda onun iindeki devi
nasl karacagn bilmiyordu. Bu ksm beyninde 'uyanan bir
dev' olduguna inanan ve nasl kullanacagn bilmeyenlere
klavuzluk etmek iin hazrland. Gerekten de iimizdeki
dehann kullanma klavuzu nasl?
Her bir seyi incelemek, anlamak, grenmek iin kullandgmz
beynimizi, beynimizin kendisini grenmek iin kullanmak pek
aklmza gelmez. inizdeki dev beyninizde yatyor. Aslnda
'dev' diye sembolize ettigimiz sey konsantre olmus beyin
gucudur. Konsantre beyin gucu de bir noktaya tum beyin
gucunun odaklan-masdr. Beyin gucunun 'iindekiler' hrs,
istek, karar, inan, zeka, bilgi, duygu vs.nin bir
karsmdr. O halde beyin gucu bilmek, anlamak, sevmek,
inanmak, istemek, sezmek, karar vermektir. Bir kursun gibi
nune gelen her seyi delip geebilecek olan konsantre beyin
gucu, neden her zaman kullanlmaz veya her zaman
kullanlabilir mi? Konsantre beyin gucu surekli kullanlamaz
ancak her ihtiyacmz oldugunda en yuksek konsantrasyon
duzeyine ulasabiliriz. Beyin, gucunu zayflatan ve dagtan su
4 durumda olmaktan nefret eder. imizdeki devi kzdran,
yoran, gusuzlestiren davranslar nelerdir?
1) Beyin kendisinden tam, net ve kesin olarak ne istendigini
bilmek ister. inizdeki devin istediginizi yapabilmesi iin
nce 'siparislerinizi' tam ve kesin olarak bilmesi gerekir.
2) Beyin hep bir konu ile ilgilenince gucu zayflar.
Sradan, basit, monoton-tekduze bir ise konsantre bir sekilde
uzun sure yaparsa beyin inanlmaz derecede sklr ve
yorulur.
3) Ne sylendigini nlamaynca beyin bunalr. Patronunuzun
veya gretmeninizin sizden istedigini tam anlamadan 'Tamam,
tamam' diyerek odasndan karsnz. Sonra da "ne demisti?
Hangi adresti? Ne kadar alacaktm?" gibi sorulara taklr
kalrsnz. Anlaslabilirligi dusuk kitaplar da insan beynini
yorar, kzdrr, ldrtr!
4) Beyin gucunu zayflatan veya israf eden bir davrans da
beynin sahibinin bir amacnn olmamasdr. inizdeki dev
'Dile benden ne dilersen' derken ona 'Canm hibir sey
istemiyor' derseniz deviniz sizin iin ne dusunur? Muhtemelen
sizin ugrunda bir sey yaplmaya degmez bir budala oldugunuzu
dusunecektir. inizdeki devi kzdrmayn, birlikte bir hayli
vakit geireceksiniz!
Bir seyi kesin olarak elde etmek isteseydiniz onu nasl
isterdiniz? Ona ihtiyacnz yokmus gibi mi davranrdnz,
ksk bir sesle mi isterdiniz, istediginiz kisiye 'Komsu
komsunun kulune muhtatr.' ataszunu mu hatrlatrdnz, ona
bir menfaat mi vad ederdiniz, yoksa 'cebren ve hile ile' mi
almak isterdiniz? Anthony Robbins, 'Snrsz Gu' adl
kitabnda diger insanlardan kesin ve profesyonelce istemenin
5 admlk bir teknigini veriyor. Pratikte birok kisi
tarafndan kullanlmasna sahit oldugum bu teknigin bes adm
syledir:
1) Ne istediginizi bilin.
2) Size yardm edebilecek kisilerden isteyin.
3) stediginiz kimse iin bir fayda yaratn.
4) Kararl, benzesimli inanla isteyin.
5) stediginizi elde edinceye kadar isteyin.
Bu formul baskalarndan istemek iin idealdir. Biz ise
kendimizden neyi, nasl istememiz gerektigiyle ilgileniyoruz.
imizdeki devi tam ve dogru alstrmann esitli yollan
vardr. Temel strateji kendimizden dogru seyi, dogru zamanda,
dogru sekilde istemeyi bilmektir. Beynimizi kendisinin
alsma kurallarna gre kullanmak zorundayz, iimizdeki
devi ikna etmenin ve beynimizin bize istediklerimizi
vermesini saglamann 6 admlk bir formulunu burada
aklayacagz. Bu 6 admlk formul kendinizle dogru iletisim
kurmanz, kendinize iyi davranmanz ve kendinizden
istediklerinizi elde etmeniz 'in tasarlanmstr. Kararl
olmak m isterdiniz, mutlu, sevecen olmak 011 > daima
gulumsemek mi, ders alsmay istemek mi, hafzanzn Gulu
olmasn m? ne isterseniz isteyin bu formule gre kendinizle
71
konusursanz istediginizi elde edersiniz. Bu formul
yukardaki 'baslklarndan isteme formulunun bir
versiyonudur. Aralarndaki fark, 1_. formul baskalarndan
degil kendinizden bir sey istemeniz iin hazrlanmstr.
1) Kendinizden tam olarak ne istediginizi kesinlestirin.
inizdeki deve 'Yiyecek bir seyler getir' demeyin, 'Bana
yarm ekmek aras bir dner getir' diyebilirsiniz! Kafanzn
iinde beyninize hitaben konusmalar yapn. Bu size komik
gelebilir ama ise yarar. Beyninize 'Senden bu ay yaplacak
matematik snavna hazrlanmak iin konsantre olmamda,
alsma istegi duymamda bana yardmc olman isterim.' gibi
bir uslupla konusmanz yararl olacaktr. Burada mesaj bilin
degil bilinaltna gitmektedir. Aslnda bunun ktu bir
benzerini hep yapyorsunuz. Snavlardan nce kendi kendinize
'Bu snav mutlaka vermem lazm. Snfta kalrsam gerim!'
gibi konusmalar yaparsnz. Bu konusmalarn muhatab kim?
Kime, neden bunlar, anlatyorsunuz?
Kesinlestirme ile kastedilen beyinden genel isteklerin
mamasdr. 'Snavlar gemek istiyorum' beyni motive etmez
ancak X yazarn X kitabn bir gunde bitirmek istiyorum'
derseniz beyniniz hemen ise koyulacaktr. Konsantre beyin
gucunu kursuna benzetmistik. Biliyorsunuz 'kursunlar adres
aramazlar.' Hedefi kesin olarak bilmeden onu nasl 12'den
vurabilirsiniz ki?
2) Niin istediginizi belirleyin.
Motivasyonumuzun kaynag niinlerimizdir. Eger bir isi yapmak
iin yeteri kadar sebebimiz varsa onu nasl olsa yaparz.
istediginiz seyi niin istiyorsunuz? O size ne saglayacak?
Faydas ve nemi neler olabilir?
En iyi nedenlerin kendi buldugunuz nedenler oldugunu
unutmayalm. Pascal'n deyimiyle 'Bir insan en iyi kendi
buldugu nedenler ikna eder.' Bir seyi yapma isteginiz yoksa,
bu seyi yapmak iin yeterli sayda mantki veya duygusal
nedeniniz yok demektir. X yazarn X adl kitabn okumak size
ne kazandracak? Onun nemi ne ve en nemlisi niin onu
okumanz gerekiyor?
3) Kendinizden dogru zamanda bir sey isteyin.
Beyninizin bir konuya veya soruna kilitlendigi zamanlarda bu
konularn dsnda, onlarla ilgisiz seyler istemeyin. Yorgun,
mutsuz, uykusuz, sinirli anlarnzda kendinizden bir sey
istemeyin. Beyninizden zt seyler istemeyin. Dugunde
eglenirken lumu dusunmesini istemeyin.
4) Kendinize bir dul verin.
En kritik noktalardan birisi de budur. unku her insan
davransnn altnda pozitif bir ama vardr. Yani eger bir
sey yapyorsak bunu bir ihtiyacmz gidermek iin yapyoruz.
Fayda, kazan ve menfaatin zelligi insanlarn bir ihtiyacn
gidermesidir.
Burada beynimizdeki deha davranslarnn karslgnda bir
dul beklemektedir. Buna 'havu teorisi' diyebiliriz.
Tavsanlar istenen davrans yapnca havu verilir, yunuslara
balk verilir. Kendinize ne gibi duller verebilirsiniz?
Yapmaktan en ok hoslandgnz seyler sizlerin duller
listenizdir. Bunlar, kendinize bir ikolata smarlamaktan,
sinemaya gitmeye, atari oynamaktan, futbol seyretmeye kadar
esitli yollar olabilir.
inizdeki dev sizden ne bekler? iinizdeki bir dev de olsa
'bir yudum ilgi, bir yudum sevgiye muhtatr. Siz de Mukremin
abi gibi iinizdeki deve bayramda harlk verebilir, arada
bir halini hatrn sorabilir, ensesine bir tokat
atabilirsiniz!
5) Kararl ve dogru biimde isteyin.
Kendinizden bir sey isterken kararl bir tonda kendinizle
konusun. Birok insan bunu zaten yapyordur, ancak bilinsiz
olarak. Talebinizi sylerken sesiniz kararl, kesin ve net
olsun. Arada bir kendi kendinize sylediginiz 'Yapacagm.'
'Bu sefer tamam.' 'Basaracaksn oglum!' gibi ifadeler
genellikle bu turden kararl ve kesindirler. Kendini kararl
hissetmek iin yumrugunuzu skabilir veya vucudunuzu
kasabilirsiniz. Bedeniniz ve ruhunuz kararllk iinde
olmal.
6) stediginizi elde edinceye kadar tekrar tekrar isteyin.
Kendi kendinize telkin verin. Surekli istediginiz konuyu
aklnzda tutun. Eger unutuyorsanz kendinize hatrlatacak
sekilde saga sola yazn. Kendinizden istediklerinizi bir sure
yazn. Taleplerinizin takipisi olun.
Bu kitaptaki diger yntemler gibi bu yntemi de mur boyu,
her iste yapmamz gerekmeyecektir. Alskanlk haline
getirinceye kadar bu teknigi kullann. Alskanlk olduktan
sonra gz krpmanz, kalp atsnz gibi kendiliginden ve
duzenli olarak bilinaltnz tarafndan kullanlacaktr. Bu
otomobil veya bisiklet surmeye benzer. lk basta bir suru
kural grenirsiniz, kafanz karsr, uyulamak zor gelir.
Arabay hem alstmp, hem gaz, hem debriyaj, hem n-ar-ka
aynalarn kontrolu, kemer baglama v.s. s ilk basta ok zor
ve karmask gelir. Bir sure otomobil kullanan biri birok
seyi uzerinde bilinli bir sekilde dusunmeden yapar. Bu
teknikler de tpk byledir. nce karsk ve zor grulur,
ancak alskanlk olup da 'otomatik pi-lot'a baglannca
inanlmaz derecede kolay ve faydal olurlar.
Bir diger nokta yllar getike sizin buyumeniz iinizdeki
dev'in ise kuulmesidir. Gen insanlar ve kendini gen
hissedenler genelde ilerinde bir dev olduguna inanmak
isterler. Oysa yllar geip de 'hayatn emberlerinden'
gemeye baslaynca bu dusuncede iki ynde degisiklik
olabilmektedir. Baz kisiler iindeki devi brakarak
'iindeki ocugu' bulmaya, onu gulendirmeye, canlandrmaya
alsr. Kendi olgunlugunda ocuklugunu arar. Bazlar ise
surekli iindeki devi kullanarak basanlar gereklestirir. Bu
gruptakiler ilerindeki devlerden baska, baska insanlarn
iindeki devi de 'maasa baglarlar'. Hakknda yazlan kitaplar
Cengizhan'm en buyuk dehasnn, diger dehalar bulmas ve
onlardan uygun bir biimde yararlanmas oldugunu sylerler.
Basarl olmak iin 'iinizdeki dev' ile, mutlu olmak iin
ise 'iinizdeki ocuk' ile uyumlu, saglkl ve dengeli
iliskiler kurmanz gerektigi sylenebilir. inizdeki devin
ellerinden, iinizdeki ocugun gzlerinden pulur!
MORALN GC
"grenmeye Uygun Psikolojik Durum Nasl Olusturulabilir?"
77
BEYN RENMEYE HAZIRLAMAK
En fazla ileriye giden ok en ok geriye ekilmis yaydan
kar.
in ataszu
Futbolda oyuncu degisikligi yaplacag nasl anlaslr? Ma
seyredenler bilir. Bir oyuncu sahann kenarnda snma
hereketleri' yapmaya baslarsa oyuncu degisikligi yaplacag
dusunulur. TV ve Radyo spikerleri de programlan baslamadan
nce ene ve yuzlerini acayip sekillerde oynatarak bir tur
konusma jimnastigi yaparlar. Atlar yarstan, mankenler
yuruyusten nce antrenman yaparlar. Boksrler malara,
pazarlamaclar sats grusmelerine baslamadan nce hazrlk-
snma antrenman yaparlar. Yazarlar bir sey yazmadan nce
zihinsel hazrlk yaparlar. Reklam yazarlar ve senaristler
yaratclk isteyen urunlerini ortaya koymadan nce zihinsel
antrenman yaparlar. Nedir antrenman? Bir isi iyi yapmak iin
o isi yapacak kisiyi hazrlamaktr. ki turlu spor vardr:
Dusunce sporu ve beden sporu. Spor gibi, sporda 'basarya
hazrlk' demek olan antrenman da iki turludur.
1) Fiziksel antrenman. Ama bedeni yapacag ise
hazrlamaktr.
2) Zihinsel antrenman. Ama beyni yapacag ise hazrlamaktr.
Kitabn bu ksmnda beynin grenme davransn en iyi sekilde
yapabilmesi iin onu nasl hazrlamanz gerektigini
greneceksiniz. grenme bir dusunme sporudur ve her spor
hazrlk ister. Bu blumde beyninizi grenmeye hazrlamak
iin ne gibi 'snma hareketleri' yapabileceginizi
konusacagz. Tekrar en fazla ileriye giden okun en 'azla
geriye ekilmis yaydan kabilecegini hatrlatyoruz. Bu
szun anlam en fazla hazrlkl olann en ok basarya
ulasabilecegidir. Ba Sanda sansn ve tesaduflerin yeri ok
azdr. Anthony Robbins 'Sans hazrlkl olarak bir frsatta
karslasmaktr' der. Sizce de sansnza biraz yardmc
olmanz gerekmiyor mu?
S5
Siz hi termosifonlu sofbende, sofbeni aar amaz dus almay'
denediniz mi? Deneyenler bilir. Suyun snmasn beklemeden
suyu aar, altna girerseniz 'soguk dus etkisi' yasarsnz.
Beyniniz de hangi konuyu, niin okumas gerektigini anlamadan
okursa snav annda size 'soguk dus etkisi' yasatr.
Beynimizi grenmeye nasl hazrlayabiliriz?
Bir insann kendini grenmeye hazrlamasnn iki yolu vardr.
Birinci yol fiziksel hazrlk, ikincisi zihinsel hazrlk.
Tam bir hazrlk; hem fizyolojik (bedensel) hem de zihinsel
(ruhsal) hazrlk iinde olmay gerektirir. Simdi bu iki tur
hazrlg daha yakndan inceleyelim.
1) RENMEYE FZYOLOJK (BEDENSEL) HAZIRLIK.
Burada ama bedeni grenmeye hazr hale getirmektir. Bir
kisinin en yuksek potansiyel gucune ulasabilmesi ve becerikli
duruma gelebilmesi iin ruh ve beden hazr olmaldr. Bunlar
karslkl etkilesim iindedir. Ruh, dusunce gucu ve vucut
kimyas ile bedeni kontrol eder. Bedenimizi bizi
destekleyecek, gulendirecek hale getirmenin yolu nedir?
Bedendeki enerjiyi aga karmann birok yolu vardr.
Burada birkan inceleyelim.
A) Ana beden durusu.
Her vucut hareketlerin (pozisyonunun) ruhsal bir karslg
vardr. Bedeninizi nasl kullanrsanz beyniniz ona gre
duygusal cevaplar olusturacaktr. rnegin su anda srtnz
(omurganz) baston gibi egilmis, nefes almanz gulestirecek
sekilde ggus kafesiniz sksms, omuzlarnz kmus durumda
iseniz beyin iin bu durusun anlam yorgunluk ve
bitkinliktir. Beyin bu mesaj alnca sizin uykunuzu
getirecek, sizi dinlenmeye yneltecek salglar salmaya
baslar. Oysa hemen simdi (HAYD UYGULAYIN!) srtnz
diklestirebilir, omurganz dik tutabilir, omuzlarnz
yukar kaldrabilir, basrz yukar (gzunuzu de!)
evirebilir, bes tane derin nefes alarak 'kendinize
gelebilirsiniz. Neden hemen duygularnz degisti? Neden
birka hareketten sonra kendinizi biraz daha canl ve dinamik
hissettiniz? Cevab basit. Bedeninizi pozitif enerji durusuna
getirdiniz.
Eger grenmek iin masaya oturmussanz ilk is olarak yukarda
79
yaptrnz 'pozitif enerji getiren durus biimine gre
oturun. Bunu bir alskanlk haline getirin. yi bir sonu
iin ilk sart iyi bir baslang yapmaktr.
B) Beslenme biimi
Klasik bir ifade olacak ama, a karnna ders alsmayn!..
Bir sey grenirken aklnzn konuya odaklanabilmesi iin
beyninizde 'i gurultu' olmamas gerekir. Eger a, susuz,
kasrtl bir durumdaysanz beyniniz dogal olarak konuya
odaklanamayacaktr veya odaklansa da bir sure sonra dikkat
blunecektir.
Yemekten hemen sonra bir seyler grenmeye alsmak da
yararszdr. unku beynin yaktn tasyan kan agrlkl
olarak mide blgesine (sindirim sistemi) tahsis edilir.
Yemekten sonra en az 45 dk. beklenmelidir.
Ne kadar yediginiz kadar ne yediginiz de grenme veriminizi
etkiler. Eger siz a karnna patates cipsi ile keab yemis,
uzerine de kola imisseniz bir sure sonra midenizde 'sindirim
savaslarnn baslamas kanlmaz olacaktr. Midenizdeki
rahatszlk psikolojik durumunuzu ve dikkatinizin ynunu
etkileyecektir.
Yediklerimiz gibi itiklerimiz de grenmemizin kalitesini
etkiler. Eger dikkatinizi toplayamyorsanz veya uykunuz
geliyorsa bir bardak ay-neskafe-kahve sorununuzu zecektir.
Sizlere nerimiz vucudunuzu ay gibi 'tkayc' maddelerle
degil de portakal suyu gibi pozitif enerji veren ieceklerle
beslemenizdir. Ekonomik nedenler veya alskanlklardan dolay
ay daha ok iilse de marketlerde satlan Tang' adl iecek
de hem C vitamini deposu hem de ekonomik. nerilir!
Beslenme ile ilgili olarak sizlere genel nerilerimiz sunlar:
ok degil esitli yiyin. 'ok yasamak istiyorsanz daha az
yiyin.' Bolca sebze ve meyve yiyin.
C) Genel-zel saglk durumu
grenme verimini etkileyen temel unsurlardan birisi de
saglktr. 02 saglg her okuyucunun bir sure sonra ilgi
duydugu bir alan olur. Gz saglgnz korumak iin
mumkun oldugunca gunes 'Sgnda okuyun. Bir diger yol
sgn direkt gze degil sayfaya arpsn saglamaktr.
Saglk ile ilgili iki yaygn kural vardr. Birincisi
'Saglgmz kendimizi en saglkl sandgmz anlarda
kaybederiz' seklindedir. kincisi ise 'nsanlar nce para
kazanmak iin saglgn harcar, sonra da saglgn geri
kazanmak iin parasn harcar' kuraldr.
Saglk durumunuzu grenmenizi engelleyecek sekilde
degistirecek davranslardan uzak durun. Bu terli halde soguk
su imek veya ders alsmadan nce 'ktgnz hatuna'
telefon ederek uzun bir konusma yapmak olabilir. Birincisi
fiziksel saglk iin, ikincisi ise ruhsal durumun grenmeye
saglkl bir sekilde konsantre olmak asndan sakncaldr.
Unutmayn; sadece beden saglgnz degil ruh saglgnz da
korumak sizin sorumlulugunuzda. Beden saglgnz
kazaklarnz korur. Ruh saglgnz korumak iin nlemleriniz
neler?
D) Yuz ifadesi
Eskiler 'Eger cesur olmak istiyorsan cesaretliymis gibi
davran' der. Gerekten de ogu kez neseli olmadgmz halde
'neseliymis gibi' guldugumuz zaman nesemizin geldigini
biliriz. Bunun anlam; bedenin zihinden etkilenmesi gibi
zihin de bedenden etkilenir. Omurganz dik tutmann ruhsal
durumunuzu hemen degistirebildigini biliyoruz. Her beden
hareketinin ruhsal durum uzerinde bir etkisi vardr. Yuzlerin
gulumsemesinin de ruh iin anlam mutluluktur. Mutlu
olmasanz da aynaya bakarak 'srtrsanz' hemen gulmeye ve
kuuk de olsa bir mutluluk hissi yasamaya baslarsnz. O
halde grenmeye baslamadan nce ruhsal durumumuz ne olursa
olsun birka saniye gulumsemeliyiz. Seminerlerimize katlan
bir kisi -Tarkan'n sarksndan hareketle bir seyi okumadan
nce o konunun ana fikrine hitaben 'Yakalarsam... mucuk.,
mucuk' diye pucuk yolladgn, bu yolla ok eglenceli bir
sekilde grenmeye basladgn anlatyordu.
Siz de bir sey grenirken pozitif bir enerjiyle baslamak iin
gulumsemek zorundasnz. Hemen simdi (HEMEN YAPIN!) kendinize
gulumsemeli baslang iin bes yol bulun. Bu yollardan birini
kullannca okumaya baslamadan nce kendinizi
guldurebilirsiniz. Hibir yol bulamazsanz gidip aynaya
'srtn!'
81
E) Hareket edin.
Kosmann okuma hzn artrdgn biliyor musunuz!
nanmyorsanz deneyin! Gerekten de kitap okurken belirli
bir pozisyonda uzun sure durdugumuz iin kaslar gerilir ve
kan dolasm zorlasr, yavaslar. Bu da beyne az kan gitmesi,
beynin yaktsz kalmas demektir. Bunun sonucu da verimsiz
bir grenme, dusunme veya konusma olabilir. Hemen simdi bir
sure okumay brakn ve ksa bir jimnastik yapn.
Ayaklarnzla yere "S' izmeye, basrzla havaya "8"
izmeye, kollarnzla bir leylek gibi umaya alsn.
Atlayn, hoplayn, zplayn, hem eglenin, hem de biraz
bedeninizi hareket ettirin.
Yaplar baz arastrmalar insan beyninin ayaktayken,
oturmadaki durumuna gre % 10 ile % 15 daha iyi performans
gsterdigini ortaya koymustur. Bu tesaduf degildir. Kosarken
tum vucudunuz snr, yuzunuz ve kulaklarnz kzarr. Neden
bunlar oluyor? unku kosarken kalp kan daha ok ve hzl bir
sekilde pompalar. Kan hzla vucutta dolasr. Tabii ki sk sk
beyne ugrar! Kan dolasmnn hzl olmas vucudun snmasn
saglar, kan beyni istila edince de yuz ve kulaklar kzarr. O
halde bir seyi ayakta grenmek daha iyidir denilebilir.
Hareket ederek grenmek okumay gulestirebilir ancak grup
alsmalar yaplrken birisinden dinleyerek yurumek grenmek
iin dogru bir davrans olacaktr.
Bir zamanlar Tevfik Fikret 'Ugras, didin, dusun, ara, bul,
kos, atl, bagr, durma zaman geti, alsmak zamandr'
diyordu. Siz de hareket etmeyi bir davrans biimi olarak
kabul edin. Zihniniz alsrken bedeniniz bos durmasn.
Bedeniniz alsrken zaten zihniniz bos durmaz.
F) Gerginlikten kurtulun.
grenmeye baslamadan nce ve grenme devam ederken bedende
beyinde bir gerginlik olusacaktr. Buna grenme stresi de
diyebiliriz. nsan iki turlu gerilim yasayabilir. grenme
annda da bu gerilimlerle karslasmaz.
1) Fizyolojik gerginlik /Bedende hissedilir.
2) Zihinsel gerginlik /Beyinde hissedilir.
Bedende yasanan gerilimin bir nedeni bedeni okumak iin uzun
sure hareketsiz tutmaktr. Bedende yasanan gerilimler u
blgede yogun olarak yasanr. Bunlardan birincisi omuzlar
blgesidir. Srtmzda, iki omzumuzun birlestigi noktada uzun
sure hareketsiz kalmann yarattg bir gerilim vardr. Bunu
su anda da hissedebilirsiniz. zellikle masann uzerine asr
egilerek okuyan kisilerde bu gerginlik daha yogundur. Bu
gerilimi dagtmann yolu gerginlige yol aan sey olan
monotonlugun tersini yapmaktr; Yani biraz hareket etmek!
Dinlenmenin ana kural sudur: Sizi yoran davransn tersini
yaparak dinlenebilirsiniz. Sizi yoran hareketsizlikse hareket
edin, asr hareket sizi yorduysa hareketsiz durun. Uzun sure
ciddi ve agr konular okudugunuzu ve beyninizin yoruldugunu
dusunuyorsanz bu duruma ters olan iki sey yapabilirsiniz.
Birincisi oturarak bir sahil veya ormanda dolasmanz
saglayan 'naturel' bir hayal kurabilirsiniz, ikinci yol ise
'beyin bosaltma'nn en iyi yoludur; oturun ve Kemal Su-nal
filmi seyredin!
Beyinde grenme esnasnda gerginlik olusan ikinci blge boyun
ve ensedir. grenme kalitesi asndan bu gerilim hayati
nemlidir. unku boyun okuma esnasnda uzun sure sabit bir
pozisyonda kaldg iin beyne kan tasyan damarlar gerilir ve
daralr. Beyne az kan gitmesinin de 'uyan isareti' bas
agrsdr. Eger kitap okurken basrz agryorsa buyuk
olaslkla beyniniz size 'Hey dostum! Bana yeterince oksijen
gelmiyor' demek istiyordur. Hemen yerinizden kalkn,
pencereyi aarak ieriyi havalandrn, boynunuzu ve
vucudunuzu zorlamadan, agr agr egzersizlerle 'yumusatn'.
Bedeninizi rahatlatn, gevsetin.
uncu gerilim blgesi basmzdaki kas blgeleridir. Bunlar
aln, kulaklarn arkas ve sakaklardan geer. En ok gerilim
sakaklarda olusur. zellikle anlaslmas zor konularda ve
okuma dunyasna yeni girmis aylaklarda bu gerilim daha ok
grulur. Uygun olmayan skta okuma veya gze uygun olmayan
bir gzlukle okuma da sakak kaslarnda (kulak ustu blge)
gerilime ve bas agrsna sebep olur. Sakak kaslarn fazla
zorlamadan, parmak ularyla yaplar masaj ve bir sure
gzler kapal dinlenme gerilimi dagtacaktr.
83
grenme annda yasanan fizyolojik kkenli stresler ana
hatlaryla bunlardr, sadece fizyolojik (bedende dogan) stres
yasanmaz. Bir de zihinsel (ruhsal) stres yasanr. Zihinsel
stresin nedeni monotonluk ve odaklanmadr. Beyin daldan dala
konmay ve her sey hakknda bir seyler dusunmeyi sever. Oysa
grenme annda beyin bir tek konuya odaklanmstr. Tekduze,
monoton, renksiz ve cansz bir konu veya uslup beynin daha
ok sklmasn saglayacaktr. Eger konuya ilgi duyuluyorsa
stres yasanmas zordur. Stresi yapmak istediklerimizi degil
yapmamz gerekenleri yaparken yasarz. Zihinsel stresle basa
kmann iki yolu vardr. Birincisi ilgi alannz
genisletmek, ikincisi olusan gerginlikten kurtulmay
grenmek.
grenme annda beynimizde olusan gerilimi nasl
dagtabiliriz? Ondan nasl kurtulabiliriz? Bunun yolu
dinlenmenin anayasasn uygulamaktr. Eger beyin
monotonluktan yorulduysa esitlilikle, farkl bir seyler
yapmakla eglenir ve dinlenir. En fazla esitlilik nerede
bulunur? Bunun bir yolu televizyonlar olsa da bu ok ktu bir
neridir. Televizyon, grenen adamn afyonudur. TV'den uzak
durun! Benim bildigim beyni dinlendirmenin en iyi yolu hayal
kurmaktr. Eger okumaktan beyniniz sklmssa hemen
yatagnza veya koltugunuza uzann. alsma masas kesinlikle
uygun degildir. Kendinizi sizi en ok dinlendirecek yerde
yasyormus gibi hayal edin. Bu bir orman gezisi, ky gezisi
veya deniz sahili olabilir. Mumkun oldugunca doga ile ilgili
hayaller sein.
Ormanda gezinti yapmak istediginizi varsayalm. lk is olarak
kendinizi ormanlk bir blgede yuruyor olarak canlandrn.
kinci olarak hayalinizdeki ormanda yuruyen gruntunuzun
iine girin. Ormanda yuzusunuzu tepeden veya yandan kamerayla
eker gibi izlemeyin. Hayalinizdeki sizin yuzunu veya
ensesini, san grememeniz gerekir. Ksacas su anki
bedeninizden zihinsel olarak karak hayalinizdeki sizin
'ine girin. Onun gzuyle grmeye, onun kulaklaryla duymaya,
tpk onun Gibi hissetmeye alsn. Bunu yapmak size zor mu
geliyor? Oysa bunu hep yapyorsunuz. Bazen siz de 'dalgn'
bir arkadasrz veya sr arkadasrz 'dalmsken'
agrmssnzdr. Neden sizi duymad? Neden ikinci kez daha
yuksek bir sesle agrnca sizi duydu? Eger bir insan
yaknndayken bir seyi duymuyorsa hayalinde ok canl bir
gruntu var ve kendisi o gruntunun iine girmis demektir.
Bir seyi 'derin dusunurken' yoldaki direklere ya da arabalara
arpan kisileri bilirsiniz. Bu tur kisiler fiziksel olarak
orada olsalar da ruhsal olarak hayallerindeki gruntulerinin
iindedir. Dalgnlgndan nundeki elektrik diregine arpan
bir kisi ocuklugunuzdaki bir ansn ya da gidecegi yerde
yapacag konusmay dusunuyor olabilir. Siz de tam olarak
hayalinizdeki gruntunuzun iine girerek onun kadar
dinlenebilirsiniz.
Simdi hayalinizdeki gruntunuzun iinde orman dolasmaya
baslayn. Onu bol bol yurutun, nasl olsa siz yorulmazsnz!
Simdi iinde yurudugunuz ormandaki agalarn gvdesini,
dallarn, yapraklarn, evredeki kuslar ve ormann iinden
geen rmag canlandrn. Butun bunlar basaryla
yapabilmeniz iin gzlerinizi kapamanz gerekebilir. Burada
yaptgnz sey kafa sinemanzda' bir film seyretmek. Zaten
bunu hep yapyorsunuz! Simdi de sesleri duymaya alsn,
ruzgarn ugultusunu, sularn srltsn, kuslarn
cvltlarn isitin. Ormandaki sesi, tabiatn armonisini
dinleyin. stiyorsanz gk gurletin, yagmur yagdrn,
slann, kaarak agalara sgnn. Yagmur, kar, dolu, gunes
gibi enstrumanlar (aletleri) kullanarak tabiata 'talk show'
yaptrn. Gruntuler ve seslerden sonra biraz da hislere
odaklann. Yagmurun ormanda uyandrdg toprak kokusunu
alnca neler hissediyorsunuz? Ormanda gezmek nasl bir duygu?
Yagmur altnda srlsklam oldugunuzda neler hissediyorsunuz?
Ormanda tek basra dolasmak sizde ne gibi duygular
uyandryor? Tekrar gelmek istiyor musunuz? Eger iyi bir
ynetmenseniz ve yaptgnz zihinsel seyahati sevmisseniz
mutlaka bu ormana tekrar gitmek isteyeceksiniz.- Ne zaman
sklrsanz ormannza gidebilirsiniz artk.
Gerekten de beyin gucunu en fazla zayflatan sey teduz? Lik
monotonluk bayaglktr. Beyin esitli, farkl, orijinal,
zel, renkli isler yapmak ister. Yeni seyler denemek ister.
Beynin grenme annda yasadg sklma duygusunu yenmenin bir
yolu da renkli kalemler kullanmaktr. Kitabn altn izerken
ya da notlarnz alrken 4-5 degisik renkte kalem
kullanabilirsiniz. Bunun bir yolu da renkli kagtlar uzerine
not almaktr. 'Asil ruhlular' masalarnn uzerinde taze bir
gul veya iek ile kendilerine sayglarn1 ve beyinlerine
hayranlk duygularn iletebilirler.
85
Beynin kas sistemiyle alsmadg iin fiziksel olarak
yorulmadgn ancak zihinsel olarak skldgn biliyoruz.
Beyin yorulmaz sklr. Zihin yorgunlugu denilen sey ok
alsmann degil hep ayn konu uzerinde alsmann sonucudur.
O halde mumkun oldugunca farkl kitaplar gene mumkun oldugu
lude karsk dnusumlu olarak okumanz uygun olacaktr.
Beynimizi monotonlugun getirdigi zayflamadan korumann bir
yolu da sk sk aralar vermektir. Zaten ideal ara 20 ile 45
dakika ders + 5 dakika tekrar + 10 dakika dinleme
seklindedir.
Ksaca zetlemek gerekirse ya uzun sure tek bir konu ile
ilgilenerek beyninizin 'cann skmayn' ya da beyninizi
zayflattysanz hayal kurarak onu tekrar 'sarj' edin.
G) Dogru nefes almay grenin
Yaygn dusuncelere gre insanoglu beyninin % 2-3'unu
kullanabiliyor. Peki ya cigerlerimizin % kan kullanyoruz?
Cigerlerimizin de sadece % 25'ini kullanyoruz. Baska bir
deyimle sahip oldugumuz butunun 'eyregini' kullanyoruz.
Niye byle yapyoruz?
Nefes almann grenme asndan iki hayati nemi vardr.
1) Nefes ile vucuda alnan oksijen glikoz ile reaksiyona
girerek beynin grenirken kullandg enerjinin meydana
kmasn saglar.
2) Nefesin alnmas beyne taze oksijen getirir. Nefesin
faydas burada kalmaz. Nefesimizi verirken 'derin bir offf
ekerek' stresimizi de dsar atarz.
O halde beynin alsmas ve grenme gerginliginden
kurtulmann yolu nefes almaktan geiyor. Peki dogru nefes
nasl alnabilir? ncelikle nefesinizi mumkun oldugunca
burundan almanz gerekir. Nefesle gergin-i Werden kurtulmann
yolu derin nefes almaktr. Derin nefes alrken dikkat
edilecek noktalar neler?
* Nefesinizi burundan aln.
Nefesi alrken havadan aldgnz oksijenin agz-bogaz-soluk
borusun-n cigerlerinize girisini ve oradan tum vucudunuza
enerji olarak yaylsn Yetmeye alsn.
Nefesinizi her zaman alma surenizden daha uzun sure iinizde
tutun. ece oksijenin kana karsmasn saglams olursunuz.
* Nefesinizi verirken kendinizi zorlamayn. Brakn
kendiliginden nefesiniz ksn.
* Derin nefesi 6-7'den fazla alrsanz oksijen fazlalgndan
bas dnmesi yasayabilirsiniz. Yorgunlugu veya i gerginligi
atmak iin genellikle bes derin nefes yeterlidir.
Dogru nefes almann bir yolu da 2+4+2 kuraldr. Bu kurala
gre eger iki saniyede bir nefes alnyorsa, 4 saniye ieride
tutulmal, iki saniyede dsar verilmelidir. Yoga
egitmenlerinin 'tam nefes' dedigi bir ynteme gre; nce
burun deliklerinden biri kapatlr, ak olan burun
deliginden derin bir nefes alnr, sonra ak olan ve nefes
alnan burun deligi parmakla kapatlarak diger kapal olan
alarak havann bu -alnrken kapal olan- burun deliginden
kmas saglanr.
Aldgnz derin nefesinizi verirken hayali olarak iinizdeki
tum skntlar ve gerginlikleri de nefesinize yukleyerek
dsar atn. Gerekte de nefes vucuttaki gerginligi dsar
atar. Siz byle dusunerek isin daha hzl ve dogru
yaplmasn saglams olacaksnz. En yararl nefes diyafram
blgesini (kemerinizin 5-6 cm yukarsndaki blge) sisiren
nefestir. Uykudan yeni uyarms bir insan veya bebekler
diyafram solunumu yapar, oysa insan stres annda sk ve
yuzeysel nefes alr. Snav heyecan yasadgnz durumlarda
akladgmz derin nefes alma biimlerini kullanarak
bedeninizi rahatlatabilirsiniz.
Stres ve gerginlik annda yaplacak en iyi uygulamalardan
birisi de kulak ii ve arkasn, enseyi de iine alacak
sekilde yuzumuzu soguk suyla ykamaktr. Baz kisiler
ayaklarn da ykayarak suyun soguklugunun ve elektrigi
almasnn yarattg 'ds uyarlma' duygusunu yasarlar. lgin
olan noktalardan birisi de ormanda akan kuuk derelerin
srltsnn insan ruhu iin en dinlendirici-sakinlestirici
kabul edilmesidir.
2) RENMEYE PSKOLOJK (ZHNSEL) HAZIRLIK
Beden gibi beynin de grenmeye hazr hale getirilmesi
gerekir, insan beyni bazen dogal olarak grenmeye hazrdr.
rnegin sabah erkenden 'a beyninize' bir seyler grenirseniz
uzun sure aklnzda kalacaktr. lgi ve sevgi duydugunuz
konulan grenirken zihinsel olarak hazrsnz demektir.
Zihinsel-psikolojik hazrlgn amac beyni
'bilgi alc' bir pozisyona sokmaktr. Bu futbolcularn
penaltya, tenisilerin servis atmaya hazrlanmas gibi bir
seydir. Zihinsel-psikolojik hazrlgn iki kritik unsuru
vardr. Hazrlktan ama bu iki noktay
gereklestirebilmektir.
1) Motivasyon olusturmak. Ama grenme istegi yaratmaktr.
2) Konsantrasyon olusturmak. Ama konuya tam odaklanabilmek,
sadece onunla ilgilenmektir.
Basarl grenmenin psikolojik temeli grenilecek konuya
kars istek ve ilgi duymaktr. stek ve ilgi konsantrasyonu
genellikle beraberinde getirecektir. Tam grenme adaylar bir
konuyu grenmek iin 'grenme ilhamnn' gelmesini
bekleyemezler. Onlarn grevi yapmalar gerekeni yapmaktr,
isteseler de istemeseler de.
Hayatta her zaman 'yapmak istediklerinizi' yaparak
yasayamayz. Hayatn nemli bir ksm da dev-grev ve
sorumluluklarmzdan, yani 'yapmamz gerekenler'den olusur.
Yapmamz gerekenleri de 'yaplmas gerektigi gibi'
yapabilirsek basan kanlmazdr. Bu bir i disiplin (irade)
sorunudur. grenmek istediklerimize ynelik dogal bir
konsantrasyonumuz vardr. Oysa grenmek istemedigimiz halde
bilmemiz gereken konulara kars konsantrasyon problemi
yasarz. Byle durumlarda beynimiz okudugumuz konu hari her
seyle ilgilenir. Beynin zihinsel-psikolojik olarak grenmeye
hazr hale gelebilmesi iin neleri bilmesi gerekir?
Beynimizin bir konuda 'grenmeye ak' pozisyona gelmesi iin
ona asagdaki sorularn cevabn bilinli olarak vermeliyiz.
1) Tam olarak ne grenilecek?
2) Bu grenmedeki ama nedir?
3) Bu konunun ilgin yan neresi? 4J Bu konu neden nemli?
5) Bu konu en iyi nasl grenilebilir?
6) Nereden baslamal?
87
Okumak veya ders alsmak iin kitab elinize aldgnzda
neler hissediyorsunuz? Belki cannz sklyor, beyninizi
hayaller istila ediyordur. Elbette sizler de bir kitab
atgnzda iinizin heyecan ve grenme istegiyle dolu
olmasn istersiniz. Zaten baska sansnz da yok! Gunumuz
dunyasnda yasayan bir kisi iin grenme bir seim degil,
zorunluluktur. Bu zorunluluk her yasta geerlidir ve medeni
olmann bedelidir. sterseniz hibir sey bilmeyerek bir
Afrika yerlisi gibi yasayabilirsiniz ancak Turkiye maalesef
byle bir seim iin uygun bir yer degildir. O halde grenme
kanlmaz ise bir an nce grenmeden zevk almay grenmemiz
gerekir.
Her konuyu eglenerek grenmek mumkun mudur? Elbette. Her ne
kadar siz sevmeseniz de matematigi seven milyonlarca insan
var. Siz sevmeseniz de tarih dersini veya cografyay ilgiyle
dinleyen milyonlarca insan var. O halde sevimlilik veya
sevilmezlik derslerin 'dogasnda' yoktur. Onlara bu anlamlan
biz yukleriz. Eger bir matematik profesru gzuyle matematige
baksaydnz siz de matematigi ok severdiniz. Aslnda butun
dersleri sevmeniz de gerekmez. Sizler yapmanz gerekeni
yapn. Sevmediginiz dersler sizin hayat amalarnza
ulasmanz engelliyorsa yapmanz gereken sey o engeli
asmaktr. Bir engelden kurtulmann en iyi yolu onu asmaktr.
Sevmediginiz dersleri yuz metre engelli yansna benzetin.
nunuze kan engellerle bogusmann hibir anlam yok,
onlardan kurtulmann tek yolu uzerlerinden atlayp gemektir.
Bu blumde herkesin kullanabilecegi 6 admlk bir grenmeye
psikolojik hazrlk klavuzu ortaya koyacagz. Bu yntemi her
yastan insan, her turlu okuma iin kullanabilir. Burada
aklanacak 6 adm bir sure bilinli olarak, kendinizi
zorlayarak uygulaynz. Bir sure sonra bu islemler beyninizde
'otomatik pilot'a baglanacak ve beyniniz bu islemi
kendiliginden yapacaktr. grenme ile ilgili konsantrasyon ve
motivasyon problemlerini buyuk lude zen, beyninizi
grenmeye hazrlayan bu alt adm mutlaka ve mutlaka bir
sure uygulayn. Bu sure kisinin grenme kabiliyetine gre bir
hafta bir ay veya u ay olabilir. Eger yaptgnz 10 ile 30
arasndaki 'ciddi grenmede' bu yntemi kullanrsanz o sizin
iin bir beceri olacaktr. Ciddi grenme ile gazete ve dergi
haberlerinin dsndaki konulan kastediyoruz. Simdi beyninizi
grenmeye psikolojik olarak 'hazr ve uygun' hale getirecek 6
admlk teknige bir bakalm.
1) Konuyu tam olarak kesinlestiriri.
Beyniniz tam olarak neyi grenecek? Nereye kadar grenecek?
Ne kadar surede grenecek? Tum bunlar beyniniz iin ok
nemlidir. Beyin bu bilgilerle grenilecek konunun 'kimlik
tespitini' yapar. Polisin suluyu yakalayabilmesi iin
suluya ait baz bilgilere (eskale) sahip olmas gerekir.
Beyninde istediginizi bulabilmesi iin 'neyi aramas
gerektigini' anlamas gerekir. Kuralmz biliyorsunuz;
aradgn bilmeyen buldugunu da anlamaz.
Bu asamada neyi, nereye kadar, ne kadar zamanda bitirmeniz
gerektigini tespit etmelisiniz. Nereye kadar yeri, ne kadar
surede okunacagn bilmek de beynin ok hosuna gider. unku
bylece enerjisini dogru ayarlayabilecektir. Siz hi ka
metre kosacagnz bilmediginiz bir yansa katldnz m? 100
metre mi, yoksa 5000 metre mi kosmanz gerektigini
bilmediginiz bir yarsta kondusyonunuzu nasl duzenlerdiniz?
Tabii ki kolay kolay duzenleyemezdiniz.
Birinci admda pratik olarak yapmanz gereken sudur:
grenmeniz gereken konuyu an. Basr-sonunu, konunun ne
hakknda oldugunu, ust ve alt baslklar, ne kadar surede
bitirebileceginizi inceleyin. Sonra da konu ve sure
snrlarn belirleyin. Sureyi belirlemenin en nemli faydas
performansnz lulebilir hale getirmesidir. Eger tespit
ettiginiz surede bitirememisseniz amacnzla bagdasmayan
seyler yapmssnz demektir. Ne kadar surede
bitirebileceginizi tam olarak anlamann yolu dakika tutarak
birka sayfa okumaktr. Bir sayfay ortalama ka dakikada
okudugunuzu bulduktan sonra tahmini bitirme surenizi
hesaplayabilirsiniz. Unutmayn beyni grenmeye hazrlamann
temeli; beynin bilmek istediklerini tam, "et ve kesin olarak
ona vermektir. Siz beyninizin sizden istediklerini ona
vermeye alsn, o istediginizi size fazlasyla verecektir.
2) Okuma amacnz belirleyin.
Her insan davrans bir ama iin vardr. nsan bir seyi
yapyorsa onunla bir ihtiyacn giderecek faydaya ulasmaya
alsyor demektir.
Srenme de bir ama degil aratr. Bir grenci iin tarih,
Turke,
aternatik bilmek ama degil, snavlar gemek iin aratr.
Gerekn de o siirlerine hayran oldugunuz sairler, romanlarn
okudugunuz, filmlerini seyrettiginiz, TV'de programlar
izlediginiz insanlar bu duzeye 'temel egitimi' almalar
sayesinde gelmistir. Bu dunyada hibir sey gereksiz degildir,
tlkorta ve lise yllarmzda aldgmz egitim bize bazen
'amasz ve gereksiz' gelse de yetiskin olunca anlarz ki bir
insann temel kavrays (unlama) kapasitesi aldg temel
egitim kadardr. unku temel egitim bize bu dunyay anlamak
iin gerekli 'bilgi tabann' kazandrr. Bir zamanlar Ziya
Pasa 'idrak-i meali bu kuuk akla gerekmez/zira bu terazi o
kadar skleti ekmez.' diyordu. ste terazimizin tartma
kabiliyeti aldgmz temel egitim kadardr.
grenme amac ne demektir? Bizler hangi amalar iin
greniriz? Amaca gre drt ayr okuma biimi vardr: zlenim
edinmek iin okuma, tam grenmek iin okuma, dusunmek iin
okuma ve eglenmek iin okuma. Bu konuda daha ayrntl
bilgiyi 'amaca gre okumak' ksmnda bulabilirsiniz. O halde
beynimizin bir seyi grenmeden nce bilmek istedigi
noktalardan biri de bilgiyi hangi amala, nerede, nasl
kullanmas gerektigidir. Eger bir snava hazrlanyorsanz
farkl, konferansa hazrlanyorsanz farkl bir sekilde
grenirsiniz. Ama izlenim edinmek mi? Tam grenmek mi, yoksa
sadece dusunmek veya eglenmek iin mi okuyorsunuz? Bu grenme
ile varmak istediginiz yer neresi? grendiginiz seylerle ne
yapacaksnz? Eger ama konferans vermek ise konuda geen bir
fkray konusmann neresinde kullanabileceginizi
dusunursunuz. Ama snava hazrlanmaksa soru tipine gre
konulan seer veya elersiniz.
Pratik olarak okuma amacnz belirlemek iin kendinize
sorun; ben bu konuyu izlenim edinmek iin mi? Tam grenmek
iin mi? Dusunmek ve kendimi gelistirmek iin mi? Eglenmek
iin mi okuyorum?
3) lgi ve istek olusturun.
lgi ve istek neye benzer? Beynin bir sungere benzedigini
kabul edersek ilgi ve istek olusturmak bu sungeri skmak
gibidir. Bir sungeri sktktan sonra suya atarsanz
alabilecegi en yuksek miktarda suyu eker ve iine alr.
Merakn grenmedeki gucu de buradadr. Bir konuya ilgi ve
merak ile yaklasmak beyni bir sunger gibi skmaya
91
benzer. Beyin okumaya basladg anda ilgili bilgileri sunger
gibi emecektir. Peki beynin ilgisi ve istegi nasl
kskrtlr? Bir konuya kars kendimizi meraklandrabilmenin
yolu nedir? Baz insanlar 'dogustan' merakldr. Her seyi
bilmek, anlamak, zmek isterler. Bu tur insanlar yazar,
akademisyen, gazeteci olabilecekleri gibi 'bir deneyelim
bakalm!' diyerek eroinman da olabilirler. kinci tur merak
ise kisilige degil konuya bagldr. Her insan bir seyleri
merak eder. Sizin cevabn grenmeyi en ok istediginiz u
konu nedir? Belki uzayn derinliklerini, belki lum ann,
belki de hafta sonu yaplacak ma kimin kazanacagn merak
ediyor olabilirsiniz.
Bir konunun ilgi ekmesi anlatlanlardan daha ok anlatlma
biimine bagldr. rnegin tp grencilerinin 'basbelas'
olan anatomi dersine ktu bir hoca 'anatominin tarihesini'
anlatarak baslar. Basarl bir hoca ise 'Arkadaslar hayatta
mucize aryorsanz kendinize bakn. Mucize sizsiniz!
Dusunun-, sizler bir zaman babanzn yedigi portakaldaki C
vitamini, annenizin yuzune degen gunes snlarndaki D
vitamini, babanzn ve annenizin yedigi yumurtada, itigi
koladaki vitaminlerdiniz. Sonra bir svya dnustunuz. Simdi
% 70'i su, geriye kalan ise et ve kemikten olusan bir
insansnz. Kim oldugunuzu ve gelecekte neler
basarabileceginizi bu % 30'luk ksmda yer alan 1,5 kilo
agrlgndaki bir organnz belirler. Bu organnz
beyninizdir. Var olmann basladg ve bittigi yer orasdr.
ldukten sonra da etiniz ve kemikleriniz topraga karsacak,
bakterilere yem olacaksnz. Toprak olacaksnz, bir agacn,
bir iegin bir paras olacaksnz. Belki bir evde-*'
tuglann iinde, belki de bir solucann midesinde bedeniniz
var olmaya devam edecek. ste arkadaslar gruyorsunuz ki
mucize sizsiniz! Biz anatomi dersinde sizi, etinizdeki,
kemiginizdeki, kaslarnzdaki mucizeyi kesfedecegiz. Emin
olun bu hayatnzn en yukleyici seruveni olacak.' diye
derslerine baslayabilir. Byle bir baslang iin yeterli bir
dikkat uyandrabilir.
Eger 'dogustan merakl' degilsek, konu ilgimizi de
ekmiyorsa, nuyu bize ilgimizi ekecek sekilde anlatacak
birileri de yoksa o aranan yapacagnz sey 'kendi merakn
kendin kskrt' kuraln ^Sulamaktr. Bunun yolu konunun en
ilgin yanlarn bilinli bir wide aramaya karar vermektir.
Tarih dersinden stanbul'un fethini
92
greniyorken skldgnz varsayalm. Bu durumlarda
kendinize sormanz gereken soru 'Bu konunun ilgin yan
neresi?' sorusudur. stanbul'un fethinin ilgin
'karikaturize' taraflar nelerdir? lk olarak 21 yasrda bir
insann heyecanla kusatmann sonunu bekleyisini
hissedebilirsiniz. Siz Fatih olsaydnz (ve 21 yasrda)
kusatma surerken neler hissedersiniz? Kusatmaya karar
vermeden nce 'acaba becerebilir miyim?' diye dusunmez
miydiniz? Simdi kendinizi gen Fatih'in yerine koyun ve onun
yuregindeki kprty, heyecan, yasadg gerilimi, sk sk
nefes alsn aynen hissedin. Hatta 'kafa sinemanzda'
stanbul'u fethetmis gibi surlardan ieri girebilirsiniz.
Hemen deneyin. Unutmayn ki hayallerin ucreti veya telif
hakk yoktur.
Peki gemilerin karadan yuzdurulmesine ne dersiniz? Olaylarn
'arka plann' dusunmeyi ister misiniz? rnegin gemilerin
tarlalardan 'yuzdurulmesini' gren civardaki ocuklar ve
yasl dedeler acaba neler dusunuyordu? Peki ya gemilerin
tarlalarndan 'yuzdurulmesinin' ekinlerine zarar verdigini
dusunen iftiler neler sylemis olabilir? Gemilerin sahilden
karaya karlmasn gren balklar birbirlerine ne demis
olabilirler?! Bu anlarn torunlarna nasl anlatms
olabilirler?! Gemileri tarlada kzaklarn uzerinde iten
askerlere susaynca su getirenler kimlerdi? Bu itme-ekme
srasnda acaba ka askerin ayag kayd, yere dustu? Gemiyi
ekenler gemiyi niin karadan yuruttuklerini biliyorlar
myd? Gemiyi ekenler gemiyi ektirenler hakknda ne
dusunuyordu?
Bir konuyu kendiniz iin ilgin ve anlaslabilir hale
getirmek istiyorsanz onu kisisellestirin. Konunun iine
insani duygulan ve gundelik iliskileri katn. Reha Muhtar
gibi olaylarn iindeki fikirlerden daha ok kisilerle
ilgilenin. Kendinizi tarihi kahramanlarn yerine koyun.
Onlarn hislerini yasayn. Onlarn da sizin gibi bir insan
oldugunu, yemek yedigini, banyo yaptgn, arkadaslaryla
'dalga' getigini, bazen uzuldugunu, bir fkraya guldugunu
hatrlayn.
Hi kimse mukemmel degildir. Olsa bile! Mustafa Gungr
93
lgi olusturmak motivasyon yaratr. lginizi olusturmak iin
pratik olarak kendinize 'Bu konunun ilgin olan taraf ne?'
diye sormanz gerektigini biliyorsunuz. lgi, istek ve
motivasyonu saglamann bir yolu da konunun nemini kesin
olarak belirlemektir.
4) Konunun nemini belirleyin.
Birinci adm konunun 'anlamn' bu ksm ise 'nemini'
belirlemeyi amalar. Beyin nem verdigi veya nemli oldugunu
dusundugu seylere kars hem kolay motive olur, hem de
konsantrasyon problemi yasamaz. Su anda postac size
Arelik'ten bir muzik seti kazandgnz gsteren bir mektup
verseydi ne yapardnz? Mektubu atgnz ve tam 3 sayfalk
'Hediyenizi nasl alabilirsiniz' baslkl yazyla
karslastgnz varsayalm. Bu yazy okurken konsantre
olamamak ya da motive olamamak gibi bir sorun yasar msnz?
Elbette hayr.' Neden? unku size bir fayda ve menfaat vaat
eden bir mektup.
Bir sey okurken dogal olarak 'Bu bana ne kazandracak? Bunu
bilmenin bana yaran ne olabilir?' diye kendimize sorarz.
Burada sorun bir seyin yararn grmeden onun tam olarak
nasl yararl olabilecegini anlayamamamzda. 'Bu dersler neye
yarar ki?' diye sorarz. Buldugumuz cevap 'hibir seye
yaramaz' seklinde olur. Oysa yas 40 olunca o derslerin tam
olarak neye yaradgn greniriz ancak genellikle is isten
gemistir. Bu bir insann 5 yasrdayken 'Babam her seyi
biliyor', 20 yasrdayken 'Babam hibir sey bilmiyor.' 40
yasrdayken 'Babam da bayag seyler biliyormus canm', 50
yasrdayken de 'Babam bu kadar ok seyi nasl da biliyormus
be!' demesine benzer. Yetiskin insanlar (hayat okulunda
okuyanlar) grendikleri seylerin kendilerine ne saglayacagn
daha kolay bilirler. unku kavraystan ve tecrubeleri
gelismis, hayatlarndaki ve kafalarndaki taslar yerine
oturmustur. Bir grenci iin 'Bu bana ne kazandracak?' diye
sormak pek de dogru degilse o halde ne sorulmal?
Beyninize bir konunun nemini anlatmak ve ona dikkat etmesini
saglamak iin, kendinize 'Bunu niin grenmeliyim?' diye
sormalsnz. Beyniniz her zaman neyi niin yaptgn anlamak
ister. Bilinli olmak neyi, niin yaptgn bilmektir. Bu
dersi niin grenmeliyim? diye dusunurseniz baz cevaplara
ulasrsnz. Bunlar Mecburiyetten', 'snf gemek iin',
'hayat amacma bir adm daha
94
yaklasmak iin', 'kavraysm gelistirmek iin', 'tam adam
olabilmek iin', 'hayatta kullanmak iin' gibi cevaplar
olabilir. Siz grenmek, bilmek, basarmak iin nedenler
biriktirin, nasl yapabilecegini nasl olsa grenirsiniz.
Okul bir akvaryumdur. Hayat ise bir denize benzer.
Akvaryumdaki uygulamalar yapmayan, akvaryumdaki snavlardan
gemeyen 'kuuk balklar'; direkt okyanusa dalarsa, 'buyuk
balklar'a yem olmaktan baska sanslar yoktur. Unutmayn;
hayatta hibir sey gereksiz degildir, snavlar bile!..
Pratik olarak bu konunun nemi ne? Bunu niin grenmeliyim?
diye kendinize sorarak konunun nemini beyninize
buldurabilirsiniz.
5) Yntemini se.
Neyi okuyacagnz bilmek yetmez, nasl okuyacagnz da
beyninize sylemeniz lazm. Sizin greviniz iinizdeki deve
siparislerinizi vermek. Ona 'Su konuyu, su kadar sure
ierisinde, su yntemle, suraya kadar, su amaca ulasacak
sekilde gren' gibi bir dille hitap etmelisiniz. Sisli
havalarda fotograf makinesinin resim alamamas gibi beynimize
de kendisinden tam olarak ne istendigini anlamazsa ser-
semlesir, zayflar, 'kafas karsr'. Bir hayat felsefesi
olarak sunu benimsemeniz nerilir; Her zaman beyninizden ve
kendinizden tam olarak ne istediginizi en ak sekilde
belirlemelisiniz.
Beyninizden nasl okumasn istediginizi de ona net olarak
iletmeniz gerekir. Beyniniz tam okuma metodu ile hibir
kelimeyi atlamadan okuyabilir ya da baz ksmlar atlayarak
semeli okuma metoduyla okuyabilir. Etkin okuma metoduyla
dusunerek-tartsarak okuyabilir ya da hzl okuma metoduyla
bir an nce konunun zunu ve esasl noktalarn
yakalayabilir. Hangi yntemi kullanacagnza nceden karar
vermek nemlidir.
Bu asamada pratik olarak yapmanz gereken sey; okunacak
yaznn 'nasl okumas gerektigini' belirlemektir.
Kullanlabilecek okuma metotlar etkin okuma metodu, hzl
okuma metodu, tam okuma metodu ve semeli okuma metodudur.
Bunlarn dsnda zel metotlar gelistirebilir, grenebilir,
kullanabilirsiniz.
6) Harekete gein!
Birok kisi iin sorun planlamak degil, yapmaktr. Harekete
gemek
95
iin i disiplin ve heyecana ihtiya vardr. Arkadas gruplar
harekete gemeyi saglayabilir veya engelleyebilir. Dusunceler
eyleme geince varlk kazanr.
'senme, erteleme, vazgeme.' A. Fuad Basgil
'Harekete gemek' deyimiyle sizden iki sey yapmanz
istiyoruz. Birincisi greneceginiz metnin bir baslang
noktasn bulun ve hazrlktan sonra hemen baslayn.
Hazrlgn ama degil ara oldugunu, unutmayn. kincisi ise
simdiye kadar anlatlan fizyolojik ve psikolojik hazrlk
kurallarn uygulamanzdr. Baz insanlara bu admlarn
'yorucu, krtasiye is, gereksiz' gelebilecegini biliyoruz.
Baz insanlar ise bunlar karmask veya basit bulacaktr.
Sizden istedigimiz bugunden baslayarak 20-30 ciddi okumada bu
admlarn tamamn kullanmamzdr. Bir sure sonra her seyi
beyniniz kendiliginden, otomatik olarak yapacaktr. Byle bir
alskanlk kazanmak iin bu kadar tekrar yeterlidir. Eger
'usenmeden, ertelemeden, vazgemeden' bu kuralla-n
uygularsanz beyniniz alskanlk etkisiyle omurganz yanls
kullandgnzda sizi uyaracak, her konunun basrda o yazy
hangi yntemle okuyacagnza kendisi karar verecektir.
96
HAYAT AMALARIMIZI NASIL BELRLEYEBLRZ?
nsan nasl basarl olabilir? diye sordugum hemen her insan
bana 'hayat amalarn ve ne istediklerini bilerek' diye
cevap verdi. Bu bir tesaduf muydu? Elbette hayr. Ben hayat
amalanma nem vermemi saglayan bir szu asla unutamadm.
Beni ok etkileyen bu sz, universitede okurken eski bir
arkadasmn sokakta yuruyen insanlar isaret ederek 'Bunlar
benim malzemelerim. Hayallerimi bunlar kullanarak insa
edecegim. Bunlar sirketim iin yuruyen para, siyasi
amalanr iin yuruyen oy demek' gibi bir sz sylemesiydi.
Bir sure sonra hayatm derinden etkileyen bir dusunce
gelistirmistim; amalar olmayanlar amalar olanlarndr.
Belki bu dusunce tam olarak geregi yanstmyor olabilir
ancak buyuk lude dogrudur.
Amacn ve ne istedigini bilmenin nemi nedir? Amalannz
hrsmzn ve motivasyonumuzun kaynagdr. Amalar i
disiplini (irade) gelistirir. Beyin iindeki guleri
uyandrr. Bir amaca sahip olmak kisiyi pozitif zihin
ikliminde tutar. Amaca biraz daha yaklastgn hissetmek
moral ve mutluluk kaynagdr. Neyi yapp neyi yapmamamz
gerektigini veya neyi niin yaptgmz amalarmza gre
anlarz. Neyi, niin, nasl yaptgn veya yapmas
gerektigini bilmek bilinli olma surecinin baslangcdr. Bu
anlamda her bilinli insann bir amac olmak zorundadr.
Tembel insan yoktur. Sadece kendisine esin kaynag
olusturacak kadar gulu amalan olmayan insanlar vardr.
(Anthony Robbins)
Amalan belirlemenin en iyi yolu yazl dusunmektir. unku
eger bir seyi yazarak dusunurseniz hem dusunceleriniz kesin
ve net olur, hem de beyniniz asr bilgi yuklenmesi
dolaysyla kmez.
97
Matematik problemleri gibi buyuk ve karmask sosyal
problemleri de zmeyiz, kafamz karsr. Byle durumlarda
hemen kaleme sarlrz. Bu ksmda hayatnzn dunu, bugunu
ve yarnn degerlendirecegiz. Bu kadar ok degiskenli bir
problemi 'kafadan' yapamazsnz. Simdi geleceginiz iin
yatrm yapn ve bir kalem, bir defter hazrlayn. Hayatnz
yazacaksnz! Yazl dusunmenin ve kesin-net amalar
belirlemenin gucu Yale niversitesi'nin kendi mezunlar
arasnda yaptg bir arastrma ile de kantlanmstr.
Arastrma Snrsz Gu adl kitapta syle anlatlr:
'Mezunlarla yaplar grusmelerde onlardan ak ve belirli
amalara sahiplerse, bunlara nasl ulasacaklarna iliskin
planlarn yazmalar istenmistir. Mezunlarn sadece % 3"unun
byle yazl amalara sahip oldugu grulmustur. Yirmi yl
sonra 1973'te arastrmaclar 1953'te grusme yaptklar
kisilere tekrar gitmisler, diger konular bir tarafa daha nce
yazl amalara sahip olan % 3'luk kesimin finansal adan;
geri kalan % 97'nin toplamndan daha iyi durumda olduklarn
grmuslerdir. Bu sadece kisilerin finansal gelismelerini
gstermektedir. Arastrmaclar lumu zor olan; mutluluk,
neseli olma gibi subjektif durumlarda da % 3'luk kesimin ok
daha iyi olduklarm belirlemislerdir.'
HAYAT AMALARINI BELRLEMENN 16 ADIMI
Hayat amalarn belirlemenin nemini biliyoruz. Simdi kesin
olarak amalarmz nasl belirleyecegimizi adm adm
grenecegiz. ilk kitabmn ana konusu hayat amalarnn
belirlenmesiydi. Her ynuyle hayat amalarnn nasl
belirlenmesi gerektigi o kitapta anlatld. Simdi ise genel
admlan sizlere tekrarlayacagz. Kesinlikle ve kesinlikle bu
ksm sizden istenenleri yaparak okuyun. Basarl grenmenin
sim BlLGl UYGULAMA'dr. Bu uygulamalarn hakkn vererek,
'tam tamna' yapnz.
1) Kendinizi tanyn
Siz kimsiniz? Sahip oldugunuz zihinsel, fiziksel ve ekonomik
kaymaklar neler? Karakter zellikleriniz neler? Kendinizi
gelistirmeniz
98
99
gereken eksik ynleriniz neler? Belli basl alskanlklarnz
neler? Bir zamanlar Heraclitius 'Karakteri insann kaderidir'
diyordu. Sizin karakteriniz amalarnz iin uygun mu? Ya da
amalarnz karakteriniz iin uygun mu? Bir kisinin kendisini
tanyabilmesi iin kisiligini, inan ve dusuncelerini,
tutumlarn, arkadas evresini, alskanlklarn, basar ve
basarszlklarn, tecrubelerini v.b. ok iyi analiz etmesi
gerekir. Simdi hemen kendinizi tanmlayan 30 tane kelime
bulun. Bunu hemen yapn! Beyin haritas metoduyla yaparsanz
daha ok eglenirsiniz. Kisiliginizi gz nune alarak akll,
grenmeyi seven, ie-dsa dnuk, unutkan, i atsma yasayan,
kendine guvenen, karizmatik, sovmen, 'sokak kz', 'mahsun
kul', 'Allann garibi', idealist, hrsl, inandnc, durust
v.s. gibi kelimeler yazabilirsiniz. dunyanz gibi ds
dunyanz da nemlidir. Memur kz, grenci universiteli,
saglkl, semen, Fenerbahe taraftar, bir arabas olan,
pinpon oynamay iyi bilen, 'cebinde 5 milletvekili kart
tasyan' gibi ds kimliginizi tanmlayan kelimeler de
kullanabilirsiniz. kinci adm olarak sizi en ok tanmlayan
3 kelimeyi yazdgnz 30 kelime iinden sein ve isaretleyin.
nsanlarn tek bir kisiligi/kimligi mi vardr? Elbette hayr.
Her insann iinde birden ok insan vardr. Bu 'ierideki
insanlar' asr kalabalk olunca psikolojik bir hastalk
kabul edilen ok kimliklilik sendromu ortaya kar. Her
insan tanmlayan bir kimligi vardr. Kisiligimiz ve
kimligimiz bizim kim oldugumuzu tanmlar. Siz kimsiniz? Her
insann temelde iki kisiligi vardr. Birincisi olmak istedigi
kisilik, ikincisi ise su anda sahip oldugu kisilik. Bu iki
kisilik arasndaki fark aldka kisinin i dunyasndaki
atsma ve bunalm da artar. Olmak istedigi gibi olabilenler
ise daha mutludur. Bu ayrma bir de 'olmak zorunda oldugu
kisilik' diye bir tur daha ekleyebiliriz. Bu toplumsal
rolumuz, ailemiz, dinimiz, rf ve adetlerimizin bizden
istedigi kisilik tipidir. Eger olmanz gerektigi gibi
olmazsanz kuukken 'ktu ocuk!', buyuyunce de 'tuhaf adam'
olursunuz.
Biz kendinizi dogru tanmlayabilmeniz iin su anda sahip
oldugunuz veya gelecekte sahip olacagnz 3 ayr kisilik
tipini ortaya koyacagz. Hemen her insann u tane kimligi
vardr. Bunlar oldugu hali, gsterdigi hali ve tanndg
halidir.
1) Gerekte var olan kimlik (oldugu hal) : Son dnemin
populer deyimi olan 'iimdeki ben' bunu ifade eder. iindeki
benden bahseden dsndaki bir beni oldugunu kabul etmis
saylr. Bu kimlige 'i kimlik' veya 'gizli kimlik' de
diyebiliriz. unfcu bu kimlik kisinin ocuklugunda,
genliginde aktif olarak kullandg, toplumda veya evresinde
kabul grmedigi iin sonradan iine gizledigi 'zudur.
Anadolu'dan gelen insanlarn genelde gerek varlg ile
grunumu farkl olmaktadr.
2) Gsterilen, grulen kimlik (-. gsterdigi hal) Buna 'imaj'
da denir. 80 sonras yasanan 'cilal imaj devrinden dolay
her insann bir imaj var artk. maj bir gerek degildir.
Olmak degil grunmektir. Pop muzik sanats Tarkan
Milliyet'te 'iimdeki ocugu kimseye kaptrmyorum. Onu kimse
dejenere edemeyecek' dedi. Bu onunla 'dsndaki benini
dejenere ettigini gizli olarak itiraf etmis olmaktadr. Ayn
gunku gazetede Ylmaz Erdogan la yaplar bir rportajda 'O
(Ylmaz Erdogan) iindeki bkn, mao, delismen ocugu
dsar kartp' oksuyor, bayramda cebine harlk koyuyor;
ruhundaki galeyan kendisine en para getiren ve eglenceli
biimde bastryor. Mizah bir tur savunma mekanizmas.'
diyordu. Ylmaz Erdogan Anadolu'dan getirdigi gerek
kimligini iine gmdugunu itiraf ediyordu.
Olmak m grunmek mi
Olmak m grunmek mi? Oldugumuz gibi mi grunmeliyiz yoksa
grunmemiz gerektigi gibi mi olmalyz? Shret oluncaya kadar
bu sorunun cevab ilk sktr. Shretle beraber sizi
tanmlayan ancak sizden daha buyuk bir ds kimlik (imaj)
sahibi olursunuz. Siz onu degil o sizi ynetir. Aslnda butun
bu 'iimdeki ben' muhabbeti Yunus Emre ile baslad. Yunus
'Bir ben var benden ieru' dedi. Sezen Aksu'nun son
Rumelihisar konserinin slogan ise 'Bende bir "en var,
benden ieri... k dsar!' seklindeydi. Aksu, iindeki
benini kovuyordu! Mevlana ise gruntu ile geregin uyumlu
olmasnn gerektigini, bunun insana mutluluk getirecegini
savundu. 'Ya oldugun gibi grun ya da grundugun gibi ol'
diye nasihat etti. ^e yazk ki oldugumuzdan farkl grunmek
zorunda oldugumuz bir dunyada yasyoruz. syeri kurallar,
nezaket kurallar, sosyal roller, teyamuller hep bizi
oldugumuzdan farkl grunmeye zorlar. Tannms kisileri
olduklarndan farkl davranmaya zorlayan ise hayranlarnn
tavr ve beklentileridir.
3) Baskalarnn tandg, inandg, algladg kimlik.
Tannan hal insanlarn gerekte var oldugu hali ile
baslarnn 'yle oldugunu sandg' hali genellikle farkldr.
Tandgnz on kisiye 'Ben nasl biriyim?' diye sorun,
alacagnz farkl cevaplar karssnda sasracaksnz. Kim
oldugunuz, nasl grundugunuz kadar baskalarnn sizi] nasl
bildigi de nemlidir. 'Ey cemaat, merhumu nasl bilirsiniz?'!
duyacagnz son soru olacaktr!
Kendini tanmann en nemli ksm bu u kimliginizi kesin
olarak aga karmaktr. Birinci kimliginizi grenebilmeniz
iin kendinize ; 'Ben kimim?' diye sorarak surekli aklnza
gelenleri yazmanz gere-i kir. Bir ay bile surebilir bu.
ikinci kimliginizi bulmak iin 'Nasl grunuyorum? Nasl
olmak zorundaym?' gibi sorulan kendinize sormanz gerekir.
uncu soruda ise ilk ikiden farkl olarak cevaplan
baskalarndan almanz gerekir. Sizi dogru degerlendirebilecek
10 kisiye 'Beni nasl biliyorsunuz? Size nasl grunuyorum?
Beni nasl tanmlayabilirsiniz? Nasl biriyim sizce?' gibi
sorular sorun. Verdikleri cevaplan kesinlestirin. rnegin
'Sen akll birisin' diyorlarsa 'Bu sonuca nasl vardn?
Akll oldugumu nereden biliyorsun?' gibi; sorular sorun.
2) Su anda durumunuz nasl?
Hayatnzdan memnun musunuz? Hayatnzda degismesi gereken
noktalar neler? Degismemesi gereken noktalar neler? Gelecekte
olabilecekleri ynlendirebilmek iin nce su anda hayatnzda
neler oldugunu anlamanz gerekir. Hayatnz gzden
geirmeniz iin] kendinize sormanz istedigim sorular
sunlardr:
- Ben kimim?
- Nereden geliyorum?
- Bugunku durumum nasl? Hayatmn su anki haliyle kabul
ettigim veya degismesini istedigim noktalar neler?
101
- Nereye gidiyorum?
- numde hangi engeller var?
- Hedefe nasl ulasabilirim?
- Hedefe ulasmak iin ne yapmalym?
- Hedefe ulastgmda ne ile karslasacagm?
Hayatnz sorgulamanz iin de sizlere sorularm var.
Sizlere nerim her bir sorunun uzerine zenle dusunup yazl
olarak cevaplamanzdr. Hayatnz dusunun ve cevaplayn!:
Hayatnzda neler oluyor? Neden byle oluyor? Niin baska
turlu olmuyor? Neler olmasn istiyorsunuz? Su anda neler
oluyor? Tum bunlar nasl oluyor? Bu durumda yaplmas gereken
nedir? Yaplmas gerekenlerden yaplabilecek olanlar
nelerdir? Yaplabilecek olanlardan sizin yapabilecekleriniz
neler? Siz ne yapyorsunuz? Hayatnz siz planlamazsanz
bunu kimler, sizin iin ancak kendi menfaatleri dogrultusunda
yapacaktr? Yapmanz gerekenler ile yaptklarnz arasndaki
farkllg yaratan nedir? insanlar arasndaki basar ve yasam
kalitesi farklarn yaratan nedir? Sizin iin nemli olan
surekli artan bir hzla kosmak m, yoksa daima birilerini
geiyor olmak m? Hibir sey yapmazsanz 10 yl sonra nasl
bir hayat yasyor olacaksnz? Bugun hayat amalarnza
ulasmak iin ne yaptnz?
Bu sorulara yazl yantlar vererek hayatnzn gidisatn
tanmlaynz.
3) Ne istiyorsunuz?
Dualarnza dikkat edin gereklesebilirler! (Emerson)
Kesin-net ve tam olarak kim olmak? Neler yapmak? Nasl bir
hayat yasamak istiyorsunuz? Bu istediginizi ne kadar zaman
iinde, hangi bedeller karslgnda nasl elde edebilirsiniz?
Ne istiyorsunuz? uunlan gerekten istiyor musunuz? Bunlardan
ne kadar istiyorsunuz?
A) 10 yl sonra nasl bir hayat yasamak istediginizi hayal
edin ve yazn.
102
B) 5 yl ierisinde neler yapmak istediginizi yazn.
C) Bir yl ierisinde neler yapmak istediginizi yazn.
s veya egitim hayatnzn nasl olmasn isterdiniz, zel
yasamnzn nasl olmasn isterdiniz? Ruhsal durumunuz nasl
olsun isterdiniz? Nasl bir bedene sahip olmak isterdiniz?
nsanlarla iliskilerinizin nasl olmasn isterdiniz?
Ekonomik durumunuzun nasl olmasn isterdiniz? Tum bunlar
bir sayfann baslgna 'Hayattan ne istiyorum?' diye bir
baslk atp altna yazabilirsiniz. Yazdklarnza
sasracaksnz!
4) Niin istiyorsunuz?
Yeteri kadar nedeniniz varsa her seyi yapabilirsiniz. (Jim
Rohn)
Ne istedigini bilmek yetmez, onu niin istediginizi de
belirlemeniz gerekir. Bunun iin ne istiyorum metninden en
ok istediginiz u istegi alabilirsiniz. Bunu kavramlar
olarak almalsnz. rnegin 'Nur-sen ile evlenmek istiyorum'
diye bir ifade yazmssanz bu isteginizi ifade eden kavram
asktr. lk u sranz 'para, ask, bilgi' olabilir. Ya da
'onur, shret, bilgi' olabilir ya da 'sevgi, merhamet,
zgurluk' olabilir. Ya da 'zgurluk, para, bilgi' olabilir.
En ok istediginiz u degeri bylece sraladktan sonra
bunlar netlestirip, gerekelerini bulun. rnegin her bir
kavram iin 'Bundan ne anlyorum?' 'Bunun nemi ne?' 'Bunu
niin istiyorum?' diye sorun. Ask nedir? Baz insanlar iin
daha ok insan ile 'kmak' anlamna gelirken, ask biri iin
sadece X ile kmak demektir. Neden ne anladgnz
netlestirin.
Bir diger yol 6 aylk veya bir yllk mrunuz kaldgn
dusunmenizdir. O zaman ne yapardnz? Ne yapmazdnz? Yapmak
istediklerinizi hangi ncelikle yapardnz? Neyi, niin
yapardnz?
5) Hayatnzda neleri istemediginizi belirleyin
Hayatnzda 'asla ve asla' neler yapmak, nerede olmak
istemezdiniz? Devlet memuru mu olmak istemezsiniz yoksa
arabasz bir hayata m tahammul edemezsiniz ya da coca
colann hzl reklamnda dedigi gibi '40 yasrda bile hl
anne ve babanla oturuyor olabilirsin' durumunda olmak m
istemezsiniz?
103
Simdi hemen hayatnzda hi olmasn istemediginiz kisi,
kurum, durum, davrans, alskanlk, mekan vs. leri yazn.
Bunlar sizin hayatnzn 'katlanabilirlik snrn'
olusturacaktr.
6) Beyninizi amalarnz gereklestirmeye sartlandrn
Daima amalarnz dusunun, yasadgnz her olay,
harcadgnz her dakika zamann sizi amacnza ne kadar
yaklastrdgn dusunun. Canlandrma sistemlerini kullanarak
'basardm duygusu' yasayn. Dusunun... Eger hayat
amalarnzn tumunu gereklestirmis olsaydnz neler olurdu?
Hayatnz hangi ynde nasl degisirdi? evrenizdeki insanlar
sizden nasl bahsederdi? Siz kendinizi nasl hissederdiniz?
Neler grurdunuz evrenizde?nsanlarla iliskileriniz nasl
olurdu? Beyni bir amaca sartlandrmann ok detayl
uygulamalarn 'ya bir yol bul, ya bir yol a, ya da yoldan
ekil' adl kitabmda bulabilirsiniz.
7) Bir yllk amalarnz kesinlestirin
'Ne istiyorum' metninizden bir yl iinde yapmak
istediklerinizi seerek yazn. Bir yl iinde basarmak, olmak
istediginiz amalarnz neler? Onlar basardgnz veya
onlara sahip oldugunuzu nasl anlayabilirsiniz? Onlar nasl
gereklestirebilirsiniz?
8) Amalarnza gre yasayn: Duzenli faaliyetlerinizi
amalarnza uygun hale getirin
Geleceginizi her gun duzenli veya duzensiz olarak yaptgmz
gundelik faaliyetlerimizle sekillendiririz. Hayalleriniz
istediginiz kadar buyuk olsun, eylemleriniz kuuk ise
sonularnz da kuuk olacaktr. Eger dunya apnda bir bilim
adam olmak istiyorsanz ancak Sununuzun 8 saatini Kral
TV'deki TOP-10 listelerini izlemekle geiriyorsanz;
istikbalinizi grebiliyorum! Kendinizi degerlendirmek iin
asagdaki sorulan cevaplayn.
- Hayat amalanma ulasabilmem iin gunlerimi nasl geirmem
gerekirdi? Su anda nasl geiriyorum?
104
- Amalanma ulasabilmem iin her gun duzenli olarak yapmam
gerekenler ne? Ben ne yapyorum?
- Hayat amalarma bir adm daha yaklasmak iin simdiden
baslayarak ne yapabilirim?
- Beni yapmam gerekenleri yapmaktan alkoyan ne?
Basarsz olmann en garantili yolu amalar ile kisiligin
uyumsuz olmasdr. Glgesinden bile korkan bir kisinin
general olmay amalamas basarnn imkansz degilse bile zor
bir basan olacagnn habercisidir. Amalar ile karakter
uyumsuz ise yaplabilecek iki sey vardr. Birincisi amac
karaktere uydurmak, ikincisi ise karakteri amaca uydurmak.
Eger ok sinirli ve fevri hareketleri olan biriyseniz ancak
meslek olarak da 'sabr tas' olmay gerektiren din
adamlgn dusunuyorsanz basrz belada demektir! ok iine
kapank bir insansanz ancak tek basrza bir tiyatro oyunu
yazp oynamay dusunuyorsanz isiniz hayli zor demektir.
Su anda sahip oldugunuz karakter zellikleri neler?
Amalarnza ulasabilmeniz iin sahip olmanz gereken
karakter zellikleri neler? Siz karakterinizde bu ynde bir
degisiklik yapmak istiyor musunuz?
10) disiplininizi gelistirin
Yapmanz gerekenler ile yaptklarnz arasndaki farkllg
yaratan i disiplininizdir. Dogruyu yanlstan, iyiyi ktuden,
guzeli irkinden, gunah sevaptan ayran idrakli olmak
(ayrm gucu), bunlardan iyi, dogru, guzel, sevap olan
davranslarmza yerlestirmemiz ise iradeli olmak
meselesidir. Sigarann saglga zararl m yoksa yararl m
oldugunu ayrabilmek idrak, saglga zararl oldugunu bildigi
sigaray imemek ise iradeli (i disiplinli) olmaktr.
Emirler ve devler insan dstan zorlar. Oysa i disiplin
iten zorlar. Her an yapmak istediklerimiz ile yapmamz
gerekenlerin atsmasn yasarz. Sadece yapmak
istediklerimizi yaparsak geici bir mutluluk yasarz, ancak
grevlerimizi yapmadgmz iin basarsz oluruz. Sadece
yapmamz gerekenleri yaparsak bir defa basarl olsak da
mutsuz oluruz. deal olan bu ikisini dengelemektir.
Sevdiginiz isi yapmanz veya yaptgnz isi sevmeniz bu
adan nemlidir.
105
11) Kendinize bir ama ve basar modeli bulun
Hayallerinizi sizin gelerek basarms kisiler kimler?
Hayatnza etkide bulunmus olan yaknnzdaki veya
uzaklardaki kisiler kim? Kahramanlarnz kim? Amalarnza
benzer amalan gereklestirmis kisilerin hayatlarn okuyun,
onlarla yaplms rportajla-n izleyin, onlarn kitaplarn
okuyun, onlarn yaptklarn yapn, onlarn stratejilerini
grenin ve kullann.
12) Kendinize bir misyon belirleyin
Siz niin varsnz? Varlgnzla ugruna hizmet etmek
istediginiz kisiler, dusunceler, varlklar neler? Eski Turk
hakanlar ve Turgut zal kendisinin topluma hizmet iin
gnderildiklerine inanrd. Siz ne iin bu dunyaya
gnderilmis olmak isterdiniz? Buldugunuz grevin gerek veya
gereklesebilir olmas da nemli degildir. nemli olan onu
yapmak iin kuvvetli bir istek duymanzdr. Tarkan misyonunun
tum dunyaya sark sylemek oldugunu syluyor, ben misyonumun
ruyalarn gereklestirmek isteyenlere ihtiya duyduklar
teknolojileri gelistirmek olduguna inanyorum. Siz niin bu
dunyadasnz?
13) Ama devlerinizi belirleyin
Amalarnz sizden ne ister? Eger universite snavn
kazanmay ama edinmisseniz bir alsma program
hazrlamanz, o programa uymanz, azimli olmanz, grenme
tekniklerini grenmeniz v.s. gerekir. Her amacn bizden iki
istegi vardr. Bunlar o amaca ulasmann n kosulu gibidir.
- Yaplmas gerekenler (dev ve sorumluluklar)
- Yaplmamas gerekenler (zararl davranslar ve
fedakrlklar)
snav kazanmak iin yapmanz gerekenleri yapmanz yetmez.
Yapmanz gereken, asr TV seyretmek, uzun arkadas
sohbetleri, yogun duygusal iliskiler gibi davranslardan'da
uzak durmanz gerekir. Hemen amacnza ulasmanz iin yapmanz
gereken 10 seyin bir listesini yapn. Ardndan da asla
yapmamanz gereken 10 seyi yazn.
14) Kendinize bir basar slogan bulun
Slogan saatlerce yaplms konusmadan ve birok davranstan
daha gulu bir etkiye sahiptir. Ben universiteye
hazrlanrken bana da 'Kazanamazsn, tutturamazsn!' diyenler
oluyordu. Bu szlerden ok etkilendigim bir dnemde
'Basarncaya kadar her basar hayaldir' diye bir zdeyise
rastladm. Onu belki de yuzlerce kez yazdm, syledim,
duvarlara astm. O dnemde bu szu her tekrarlaysmda bir
anda zguvenim artyor, cesaretimi topluyor, hrslanyor,
kelimenin tam anlamyla 'kendime geliyordum.' O benim basar
sloganmd. Bu kitapta onlarca basar slogan vardr.
Onlardan en hosunuza gideni sein ve onu tekrar tekrar
kullann. Konusmanzda kullann, duvarlara, defterlerinizin
kapagna yazn. Tum cesaretinizi ve moralinizi toplayarak
kafanzn iinde 'bagra bagra' o slogan tekrarlayn. Size
birka slogan rnegi:
- 'aresizseniz areniz sizsiniz.'
- 'Hibir sey imkansz degildir; olsa bile!'
- Ya bir yol bulurum ya da bir yol aarm.'
- 'Amalar olmayanlar amalar olanlarndr.'
- 'Erkekliginin senden yapman istedigi seyi yap; kimseden
alks bekleme?'
- 'Karanlgn en fazla arttg an, gunesin dogacag zamandr'
- 'senme, erteleme, vazgeme.'
- 'Hayattaki en buyuk eglence baskalarnn 'yapamazsn'
dedigini yapmaktr'
- 'Ugras, didin, dusun, ara, bul, kos, atl, bagr. Durmak
zaman geti, alsmak zamandr'
- 'Eger omlet yemek istiyorsan birka yumurta krmak
zorundasn.'
- 'Allah kendisinden istenenleri reddetmez. Ancak bazen
erteleyebilir!'
- 'Trnagn varsa basn kas, kimseden kimseye vefa yok imis
- Karacaoglan.'
- 'Hayatta ya tozu dumana katarsn ya da tozu duman
yutarsn.'
- 'Gerek basar basarsz olma korkusunu yenmektir'
- 'Dunyay istiyorum ve hemen simdi! - Delilerin slogan'
- 'Kalbini yeme!'
- 'yi grunecegine iyi ol!' vs.
disiplininizi gelistirmek iin de kendinize 'ama emri'
bulabilirsiniz. Basar slogan duydugunuz zaman sizde sevk,
heyecan ve hrs uyandrmaldr. Oysa ama emri duydugunuz
zaman sizde i-disiplin (deve sahip kma duygusu)
uyandrmaldr. Benim universite snavna hazrlanrken iki
tane ama emrim vard. Bir slogan zihnimde 'bagra bagra'
tekrarlarken, ayn anda kalemle 'bastra bastra yaznca, bir
anda kendimi yapmam gereken devlere kars istek duyar halde
buluyordum. Bu durum askerlerin 'her sey vatan iin' diye
bagrarak yururken hissettikleri vatanseverlik duygusuna
benzer. Siz de stikll Marsn duyunca bir anda
vatanseverlik hissi yasamyor musunuz? Benim sloganlarm
'Yapman gerekeni yap' ve 'Benim iin kendi szum yasadr'
seklindeydi. Daha sonralar 'stediklerinin bedelini demek
zorundasn' diye bir slogan kullanmstm.
14) 'Acaba neler olurdu' oyunu oynayn
Simdi arkanz yaslann ve dusunun. Hayallerinizin tumunu
gereklestirmis olsaydnz neler olurdu? Nasl grunurdunuz?
Nasl konusurdunuz? Nasl yururdunuz? nsanlara nasl
davranrdnz? evrenizdeki ocuklar size nasl bakard?
Arkadaslarnz size nasl davranrd? Ailenizin tavr size
kars nasl olurdu? nsanlar yuzunuze kars ve arkanzdan
neler sylerdi? Nasl bir evde yasardnz? Ne tur elektronik
cihazlarnz ve evcil hayvanlarnz olurdu? Unutmayn
hayallerin faturas yoktur. Basarabilmesi iin beyninizin tam
olarak ne istediginizi bes duyu organnzla (somut)
alglayacak sekilde bilmesi gerekir. 'Basarl olmak
istiyorum' gibi genel bir cumleden beyin hibir sey anlamaz.
Ona ev, araba, kitap, ds grunus, duygular, iliskiler vs.
den bahsetmelisiniz. Voltaire 'nsan bilmedigini isteyemez'
diyordu. Elbette sadece istemek yetmez ancak almak iin nce
ne istedigini bilmek gerekir.
107
108
Sanki gerekmis gibi rolunu oyna, olmak istedigin her seyi
olabilirsin. (Max Reihard)
15) Basarabilirim inanc ve zguven gelistirin
Bunun iin yapmanz gereken en nemli sey gemis
basarlarnz tekrar tekrar zihinde canlandrmanzda. Bir
diger yol kendinize guveniyormus gibi davranmaktr. Basarmak
iin inanmaktan baska seenegin olmadgn bilmek de
nemlidir. Unutmayn inan kendini gereklestirir. Neye
inanrsanz o olursunuz. Kim oldugunuza inanyorsanz ona
dnusursunuz.
16) Amaca dnuk yasayn
Daima amalarnz dusunun. Ruyalarn gereklestirenler o
ruyalar uyankken de akllarndan karmayanlardr.
nsanlarla basan ve amalarnn uzerine konusun, basan ile
ilgili kitaplar okuyun, basary grenin, dusunun, konusun,
dinleyin. Sizinle benzer ama ve motivasyona sahip kisilerle
birlikte vakit geirin, bu kisilerle 'kisisel gelisim grubu'
kurun. Gzunuzu hayatnzn uzerindeki yldzdan ayrmayn.
Basarl kisiler hayat gemilerini her sabah uyandklarnda
gunese gre ayarlayan insanlardr. Hayatnz gemi,
amalarnz gunes, kaptan ise biziz. Geminiz daima amacnzn
rotasnn sagna soluna sapacaktr. Her gun onu amacnza
gre duzenlemeniz, ayarlamanz gerekir.
Bir diger nemli nokta da saptrclardr. Bu bir is, bir
istek, bir kisi veya herhangi bir sey olabilir. TV'den, uygun
olmayan bir arkadasa, ani isteklerinizden, elinizde olmayan
baz islere kadar birok sey amacnza ulasmak ynunde sizi
engelleyebilir, saptrabilir, ynlendirebilir, oyalayabilir.
Eger bir orta saha oyuncusuysanz ve top sizin ayagnza
gelmisse hemen rakip kaleye bakarsnz. unku nihai ama topu
filelere gndermektir. Ancak topu filelere gnderinceye kadar
birok futbolcuyu atlatmanz, yan hakemin yanls kaldrdg
bayraklar grmemeniz, seyircilerin duduk ve slklarndan
sasrma-manz, yere dusmemeniz gerekebilir. Yani bir ama
varsa otomatik olarak engeller ve 'yoldan kanclar' da
olacaktr.
109
Bunu syle dusunun; sizin evinizde bir hastanz var ve siz
ona acilen eczaneden bir ila alp gelmek zorundasnz.
Sokaga kmak uzere hazrlanrken alan telefonda bir
arkadasmz, en ok sevdiginiz sanatnn su anda imza
dagttgn, gelirseniz onu yakndan grebileceginizi
syluyor. Ona aldrmamanz, amacnzdan sapmamanz gerekir.
Tam o srada sizi isyerinizden arayp 'Hemen gelmezseniz bir
aylk maasrz kesilecek' denebilir. Eczaneye gitmek iin
yola ktgnzda rastladgnz bir ilkokul arkadasrz sizi
'10 dk. ay imeye' davet edebilir. Yolda sizi bir sokak
kpegi kovalayabilir. Bu durumda bile amacnza dogru
kosmanz gerekir. Belki de kpekten kaarken bir taksiye
arpar bacagnz krarsnz. Tum bunlarn sizi amacnzdan
saptrmamas gerekir. Elbette bunlar biraz u rnekler.
Normal hayatta bu durum syle karsnza kar. Siz ders
alsmak iin masaya oturdugunuz srada bir arkadasrz
'Kendin iin bir sey yap, gel mutlaka bu filmi izle. Bugun-
son gunu' der. Siz de 'Bir daha izleyemem' diye dusunerek
yasayacagnz sululuk duygusunu bastrrsnz. Oysa basan
fedakrlk ister. Parlak gelecekler "rahatlarna
kyanlarndr'. Acil olanlar ile nemli olanlar ayrn. Bir
sey hem acil hem nemli ise onu mutlaka yapn. Acil, ancak
nemli degilse ise ve amacnza gre karar verin.
Hayatta basarl olmak iin ama belirlemek gereklidir, ancak
yeterli degildir. Amacn buyuk olmas engelleri kuultur.
Baska bir deyimle engellerin buyuklugu amalara bagldr.
Eger nunuzde aslamaz zannettiginiz engeller varsa bu kuuk
amalara sahip oldugunuz iindir. Konfuyus 'Eger agalara
trmanmay istiyorsanz yldzlara trmanmay hayal edin'
diyordu. Amacnz buyuduke engelleriniz kuulmeye baslar.
unku ama buyuduke motivasyon da buyur. Buyuk amalar buyuk
hrslar uretir. Yeterince buyuklukte amalarnz olsayd
hrsnzdan agalan bile kemirirdiniz! Asr buyuk amalar da
onlara ulasabileceginize ynelik inanlarnz kracag iin
uygun degildir. Sizi motive eden en buyuk amacnz sizin iin
en dogru amatr.
Her seyde oldugu gibi amal olmada da nemli olan dengedir.
Asr bir sekilde amaca kilitlenmek de sizi bir ucubeye
evirir. Bu durumu en iyi su Japon fkras anlatr: Japon
gen ulkenin en unlu karate hocasyla tansr. Hoca gen
karateciye sorar: 'Benden ne istiyorsun?' grenci cevap
verir: 'Dunyann en iyi karatecisi olmak iin grenciniz
olmak isityorum. Ka yl alsmam gerekir?' Hoca cevap verir:
'10 yl.' grenci tekrar sorar: '10 yl uzun bir zaman. Diger
grencilerin iki misli alssam ne kadar gerekir?' Hocadan
cevap: '20 yl'. Bunun uzerine grenci: '20 yl m!? Peki
gecemi gunduzume katp alssam?' Hocadan gelen cevap: '30
yl sonra belki' olur. Gen dayanamaz ve sorar: 'Hocam daha
ok alsacagm syledike sureyi uzatyorsunuz. Bu ne is?'
'Aklamas ok basit' der hoca ve syle devam eder: 'Bir
gzunu surekli hedefte tuttugun zaman, yolunu bulmak iin
kullanabilecegin tek gzun kalyor'
DSPLN GELSTRMEK
Kendi omzuna trman. Baska nasl yukselebilirsin ki! Nietzche
Siren sesleri insanlarn bagrsmalarna kansyordu.
Hastanenin acil servisi kosan hemsirelerin ayak sesleri,
hasta yaknlarnn aglamas ve yarallarn glklaryla tam
bir kaos ortamna dnusmustu. Saat 20 civarnda ameliyata
alnd. Yedigi narkoz ignesiyle kendinden gemisti. Narkozun
etkisinden ktgnda kolunda dayanlmaz bir ac hissetmeye
baslad. Onun bagrmalarn duyan doktorlar koluna baktgnda
ignenin toplardamar yerine atardamara vuruldugunu grduler.
Kolu kesmekten baska are yoktu. Bir kolu kesildi...
Lise mezunu bir kisiydi. Hayat zordu ancak tek kolla daha zor
olmaya baslamst. En ok yapmak istedigi seyi yapamadg gun
yklmst. Askerlik iin muracaatta bulunduysa da kabul
edilmemisti. Artk isi, saglg ve ekonomik durumu tamamen
bozuluyordu. Ama o butun bunlarn uzerinde bir guce sahipti.
Onun umutlan vard.
nlu avukatlardan Cengiz Hortoglu'na ulast ve SSK'ya dava
amak istedigini syledi. SSK'y mahkemeye verdi. Alan ceza
davasnda mahkeme hemsireyi hatal buldu. Mahkeme hemsireye
bir kol karslgnda 8 ay hapis cezas verdi. Ancak mahkeme
hapis cezasn da gunlugu 10.000 liradan 900.000 lira para
cezasna evirdi. Dana da ktu haber hemsire ceza davasndan
beraat ettigi gibi daha sonra 900.000 liralk komik para
cezasn da demedi. Her sey bitmisti. Acaba umut 'fakirin
ekmegi' olmaktan te bir sey degil miydi? Artk her seye
kusmek, isyan etmek, bu hakszlg seyredenlerin yuzune
tukurmek istiyordu.
112
Avukatna 'Ne olacak benim sonum?' diye umutsuz bir sekilde
sordu. Avukat ona 'Senin nunde iki yol var. Ya mucadele
edeceksin ya da bunalma girecek, hayata kuseceksin.
Hangisini istiyorsun?' dedi. O bunun uzerine yasama sevincini
ve tum gucunu top-la-yarak mucadeleye devam etmeye karar
verdigini syledi.
Bu defa olayn gereklestigi kurum olan SSK aleyhine tazminat
davas atlar. Dava tam 4 yl surdu. Bir fakulte
bitirilebilecek bu sure ierisinde ylmadan, usanmadan, pes
etmeden her ikisi de davay takip ettiler. Sonu ne mi oldu?
Drt yl suren bu mucadelenin sonunda SSK Turk hukuk
tarihinde bir saglk kurumunun dedigi en yuksek tazminata
mahkum edildi. Bu olay Ferhat Ko adl normal bir vatandasr
basrdan geen ve kazanlan rekor tazminat dolaysyla zel
televizyonlarda anlatlan gerek bir hikayenin zetidir.
Ferhat Ko'un hikayesinden alnacak ders nedir? Bu olay
nasl okumalyz? O kolunu kaybedince iine kapanabilirdi ama
kapanmad, ilk davada hemsirenin yaptklarndan sonra mesru
olmayan yollara ynelebilir veya adalete olan inancn
tamamen yitirebilirdi ama yitirmedi. Bir daha ayn yolu
denemeye cesaret edemeyebilirdi, ancak o cesaretini toplad.
O sadece kendi inanlarn degil, birok insann da adalete
olan inancn gulendirdi. Avukatna gre bu olay Turkiye'de
u nemli geregi gulendirdi:
1) Turkiye'de de artk insana deger verildigini gsterdi.
2) Hakkn hukuk yoluyla alnabilecegini gsterdi.
3) Karar verirsen, srar edersen, pes etmezsen yasama
amacn ve sevincini korursan basarrsn, geregini bir kez
daha kantlad.
Turkiye'de yasayan, lise mezunu, herhangi bir insan nasl bu
kadar kararl olabilirdi? Nasl srar edebildi? Neden bu
ulkede milyonlarca insan degil drt yl, bir kitabn 250
sayfasn bitirebilecek kadar i disiplin sahibi degil? Neden
baz insanlar kendi idunyalarn bu kadar iyi
denetleyebiliyorken baz insanlar hayatlarn kontrol etmek
iin hibir aba harcamayarak, istatistik) degeri olmaktan
te bir sey ifade etmeyen hayatlar yasyorlar? Bu ksmda
bilmek ile yapabilmek, yapmak istemek ile yapmak arasndaki
farklan yaratan i disiplin (irade, otokontrol) hakknda
dusuncelerimi sizlerle paylasa-cagm.
Bu konuyu okurken su soruyu aklnzdan karmayn; yapmanz
gerekenler ile yaptklarnz arasndaki fark yaratan nedir?
radeli olmak ne demektir? Kime i disiplin sahibi denir?
radeli olmann temeli idraktir. drak etmek aymm yapabilme
yetenegi demektir. rnegin iyiyi ktuden, guzeli irkinden,
faydal olan zararl olandan, saglkl olan olmayandan,
gunah sevaptan, dogruyu yanlstan, geregi yalandan
ayrabilmek idrakin saglam oldugunu gsterir. drakini
kaybetmis kisiler zel bir yerlerde toplanr. Buralara
tmarhane denir! ocuklarn yasllan da idraki zayftr.
rade ise insann idraki ile ayrdklarndan olumlu olanlarm
semesi ve davranslarna yanstmas, olumsuz olan ise
ayrmas ve kendi davranslarna yanstmamasdr. Ksaca
irade iyi, guzel, saglkl ve dogru olan yapmak, ktu,
irkin, saglksz ve yanls seylerden ise uzak durabilmektir.
rnegin sigarann saglga zararl oldugunu bilmek idrak,
sigara imemek iradeli olmaktr. Kufur etmenin dogru mu,
yoksa yanls m oldugunu bilmek idrak, kufur etmemek ise
iradeli olmaktr. kinin gunah m, yoksa sevap m oldugunu
ayrabilmek idrak, gunah ise onu kullanmamak ise iradeli
olmaktr. disiplin sadece insan iyi, guzel, dogru ve
sevap abidesi yapmak iin kullanlmaz. Bir beceri kazanmann,
basarl bir sonu elde etmenin, grenmenin, ilerlemenin
temelinde de i disiplin vardr. alskan olmann ve
kararllgn temelinde i disiplin sahibi bir karakter yatar.
Eger her hafta yeni bir 'yllk ders alsma program'
yapyor ancak yine de uymuyorsanz, kendinizi gelistirmek
iin aldgnz kitaplarnz 'basrdan ve sonundan 2-3 sayfa
okunmus sekilde' kitaplgnzda duruyorsa, yarm kalms
isiniz, tamamlanms islerinizin birka katysa, sk sk pes
ediyor, kendinizi kararl bir psikolojik durumda
tutamyorsanz, yapmanz gerekenler ile yaptklarnz
arasnda uurum varsa, sizin siddetle i disiplininizi
gelistirmeye ihtiyacnz var. Kendi dunyanza siz hakim olun.
Yoksa bunu birileri size sormadan yapacaktr. disiplin
sahibi olarak kendi dunyasn kontrol etmek 'yorucu bir
klelik' degil, aksine zgurlesmenin baslangcdr. Yuzyllar
boyunca insanlga yn verenler iradenin nemini
vurgulamstr.
113
l/l fi"
O'
w<
n a
114
n
V)
I
9
a
Bu bir tesaduf degildir. ste rnekler:
- Dusmanlarnzn en kuvvetlisi iinizdedir. (Hz. Muhammed
-Hadis)
- Kendi varlgn bile amacna feda edebilen insan iradesine
kars hibir sey direnemez. (Benjamin Disraeli)
- Prensip sz konusu oldugunda, kaya gibi durun. Zevkler sz
konusu oldugunda, akntya kaplp yuzun (Thomas Jefferson) (
- Kendine hakim olamayan insan hur degildir (Cladius)
- En guzel savas insann kendi z varlgn ve tutkularna
fcar| s giristigi ugrastr (Napoleon)
- Kendimi bask altnda tutmak hosuma gidiyor. Benim iin
yal sam, hedef belirlemek ve onu gereklestirmektir. Bu byle
surer gij der. (Tom Cruise)
- Dunyada degisiklik yapmakta basarl olanlar degisikli^
yapmaya kendilerinden baslayanlardr. (G. Bernard Shaw)
- nsann gucu her alanda gelisti. Kendi kendisi uzerindek^
gucu dsnda (Churchill)
- Zafer iradedir. (Napoleon)
nsan niin i disiplin sahibi olmaldr? Niin irademizin
saglam ola mas nemlidir? Bunun temel nedeni
bireysellesmedir. Gunumuz ini san artk 'kalabalk dunyann
yalnz insan' diye tanmlanmaktadr] Her insan kendi kendine
yetmek ve kendi ihtiyalarn gidermek zol rundadr. Bu
zgurlugun bedelidir. Kul olmaktan kp fert, birey, vaj
tandas olmann getirdigi bir devdir. radeli olmak pratikte
devle rni ve sorumluluklarn en iyi sekilde yerine
getirmektir. Bunlar! yapnca iyi aile ocugu' veya 'iyi
vatandas' olacagndan korkan bal zlan sorumluluk ile dev
kavramna ve dolaysyla i disipline sogulf bakarlar. Oysa
J. Paul Sartre 'nsanm. yleyse zgurum. zgur sem
sorumluluk almalym' diyordu. stediginiz gibi bir hayat
yasa-' mann biricik bedeli i disiplindir. Bu hayatn her
alannda byledir.
Alt defa devrilen, yedinci defa basbakan, sonra da
cumhurbas- !i kan olan Demirel bu basarsn neye borlu
dersiniz? Elbette birok sey etkili olmustur ancak o pes
etmedi, srar etti, elik gibi bir irade 1
115
rnegi gsterdi. Kendini syle ifade ediyor: 'Siyasete
atlmadm, itildim... imde, dunyay kucaklayp kaldrmay
grendim...' slm dinindeki nefisle ve seytanla mucadele de
bir i disiplin savasdr. Zen budizminde egitim iin i
disiplin temeldir. Bu kisilere gre gerek beden egitimi
dogru dusuncenin olumsuz beden hareketlerinize engel olmas,
onu denetlemesidir. Bat dusuncesinin gulu kaynag
Shakespeare de 'Bedenimiz bizim bahemizdir, irademiz de onun
bahvan' diyerek zihin gucunun bedeni istedigi gibi
denetleyebilecegini ve denetlemesi gerektigini ortaya
koymustur. Sannm buraya kadar anlatlanlar iradenin kisisel
Basarnn iki kritik unsuru olan alsma ve kararllk
uzerinde ne kadar etkili oldugunu gstermistir.
disiplinin ne demek oldugunu ve nemini universiteye
hazrlgm srasnda kesfetmistim. Lise not ortalamam 5 idi
ve duz lisenin fen kolunun son snfnda okuyordum. Snava
szelden girdim. Abartsz bir sekilde tam 8 ay boyunca gunde
10 saat ders alstm. Sosyal bilimlerin 72 sorusunun 70'ini
dogru yapmstm. Bu sonuta zekann katks olsa da gerek
katky getiren, olmayacak gibi gruneni olduran kesinlikle
irade gucudur. Bu dnemde kitap okumaya o kadar alstm ki,
universite snav bittikten sonra bile birka ay edebiyat
testlerindeki paragraf sorularn tekrar tekrar okumustum!
Benim temel inanlarmdan birisi de ortalama bir zekaya sahip
olsa da elik gibi bir i disiplini olan bir insann her
istedigini yapabilecegidir. Sizi byle bir kisi olmaktan
alkoyan ne?
Hayattaki temel sorun nedir biliyor musunuz? Bir seye 'daha
ok' sahip olabilmek iin o seye birazck da olsa sahip
olmanzn gerekmesidir. Mesela para kazanmak iin de biraz
paraya ihtiya vardr. Daha akll olabilmesi iin de insann
biraz akll olmas gerekir. Bilgimizin miktarn artrmak
iin de bilgiye ihtiya duyanz. ste tum bunlar gibi daha
iradeli olmann ve irade gucunu gelistirmenin yolu da 'hani
birazck da olsa' iradeli olmay zorunlu klmaktadr. radeli
olabilmek de iradeye bagldr. ngilizlerin unlu bir ataszu
syledir: At suyun basra gturebilirsiniz, ancak su iir-
temezsiniz. radeli olma becerisini bir kez kazandnz m
artk iradeli olmak iin harcadgnz psikolojik enerjiyi
harcamanza gerek kalmaz. radeli olmak sizin iin bir yasam
tarz olursa onun iin harcadgnz abay hi
hissetmezsiniz. Burada kritik nokta sudur:
I
N*
i
n
116
n v>
I |
| i
n
Hayatta her seyi daha kolay, daha iyi yapmann yollar
vardr. Daha i disiplinli, hafzas daha gulu, daha
saglkl karar veren, daha hzl okuyan, daha gulu
karakterli olabilirsiniz. Ancak 'kolaya' gturen yollar da
'zordan' gemektedir. Kolay grenmenin yollar vardr ancak
bu yollar grenmek de basl basra bir zorluktur. radeyi
gelistirince hayat kolaylasr ancak iradeyi gelistirmek
zorlayc bir yoldur. Buna 'Hibir zafere iekli yoldan
gidilmez' yasas denir. Gerekten de kolay ve hzl grenmeyi
grenebilmeniz iin nce pek ok zor seyi okuyup grenmek
gerekebilmekte-dir. rade gucunu gelistirmek de irade gucunun
'insafna' kalmstr.
alsmak ile i disiplin arasndaki iliski nedir? Tnaz
Titiz'e gre alsmak elinden geleni yapmak degil, isin
geregini yapmaktr. Yani iyi alsmann lusu 'ok is
yapmak' degil 'isi yaplmas gerektigi sekilde' yapmaktr.
Yapabilecegimiz isler ikiye ayrlr :
- yaplmas gerekenler
- yapmak istediklerimiz.
Yapmamz gerekenler devlerimiz, sorumluluklanmz, toplumsal
rollerimiz ve nihayetinde amalarmzdan dogar. grenci
oldugunuz iin size ev devi verilir, koca oldugunuz iin
esinizin masraflarn karslamak zorunda kalrsnz, bir
yetiskin oldugunuz iin sokakta burnunuzu kanstramazsnz,
rf ve adetler yle diyor diye buyuklerinizin elini persiniz
vs. Yapmamz gerekenleri yapmak zorundayz-dr. Oysa yapmak
istediklerimizi yapmak iin heves ve istek duyarz. Bunlar
genelde hobiler, eglenceler, arkadaslarla birlikte olmalar
vs.'dir.
Yapmanz gerekenleri yaptka basarl olursunuz. Yapmak
istediklerinizi yaptka mutlulukla kansk ac ekersiniz.
rnegin bir universite adaynn hafta sonu yapmak istedigi
arkadaslaryla gezmek veya sinemaya gitmek gibi seyler
olabilir. Oysa yapmas gereken oturup ders alsmasdr.
Sadece derslerine alsrsa basarl ama mutsuz, sadece
'Yaptmsa istedim yaptm' diyerek cannn her istedigini
yaparsa mutlu ama basarsz olur. Oysa biz 'sampuan art sa
kremi' istiyoruz. Hem basarl hem de mutlu olmak isteriz.
Bunu nasl yapabiliriz? Bunun yolu yapmak istediklerimiz ile
yapmamz gerekenleri belirli bir denge ierisinde, bir arada
yapmamz saglayacak bir plan
117
yapmamzdr. O plana uymak ise i disiplinin kritik gucunu
gsterir. Unutmayn! stediklerinizin bedelini demek
zorundasnz. Basar-nn fedakarlk istedigini hepimiz
biliyoruz. Bu fedakarlg azaltmann bir yolu yapmamz
gerekenler ile yaptklarmzn arasndaki fark azaltmaktr.
Bunun yolu da yaptgnz isi sevmekten ve sevdiginiz isi
yapmaktan geer. Fedekrlg azaltmann diger yolu da i
disiplin gucumuzu gelistirmektir.
Son yllarda ABD'de yaplar bir arastrma okul basannda ve
is yasamnda irade gucunun nemini kesin olarak
kantlamstr. Sz konusu arastrma Time dergisinde
yaynlandktan sonra Sabah gazetesi de konuya buyuk ilgi
gstermis ve haberi 'Zek artk her sey degil' baslgyla
duyurmustu. Sabahn haberinin aynntlan syleydi: "Amerika'da
degisik universitelerden uzmanlarn yllardan beri surdurdugu
deneyler, insanlarn basarlarnda duygularn (EQ), zek
seviyelerinden (IQ) daha etkili oldugunu ortaya koydu... Time
dergisinin genis yer ayrdg EQ teorisinin dogusu, bundan
birka yl nce 4 yasrdaki bir grup ocuk uzerinde yaplar
'lokum' deneyiyle baslad. Bir arastrmac teker teker odaya
aldg bir grup ocuga sterseniz masann uzerindeki lokumdan
bir tane alp gidebilirsiniz. Ancak ben bir sure dsar kp
gelecegim. Beni beklerseniz iki lokum alma hakk
kazanacaksnz' dedi. ocuklardan bazlar bir lokum almay
tercih ederken, digerleri baslarn ne egerek ikinci lokumu
alabilmek iin beklediler. Deneyin uzerinden birka yl geti
ve bu ocuklar okula basladlar. Gruldu ki o gun uslu uslu
ikinci lokumu bekleyen ocuklar egitim hayatnda digerlerine
gre ok daha basarl oluyorlar. Ayrca kendilerine
uygulanan testlerde de ok basarl oluyorlar' Bu testte
basary saglayan gu nedir? Kendini kontrol etme, baska bir
ifadeyle i disiplin gucu. Lokum deneyi baska okullarn daha
yuksek snflarnda da denenmistir. Arastrmaclarn benzer
testinden iki lokum alarak kanlarn hayatlarnda da
digerlerine kyasla daha basarl olduklan grulmustur. Sabah
gazetesi sz konusu haberinde, basan ile EQ arasndaki
iliskiyi de anlatyordu: "Uzmanlar duygularna hakim olmay
beceren, yani EQ duzeyi yuksek olan insanlarn basarsn
zetlerken 'bir sirkette ise girerken zeka seviyesi (IQ)
a
N
0
CJQ<
a n
118
119
S?
I
O
a
daha etkili gzukebilir, ancak ise girdikten sonra yukselmek
ncelikli olarak EQ ile ilgilidir.' yorumunu yapyorlar...
EQ'yu savunanlar 'biraz endise dusuncenin bir is uzerinde
yogunlasmasn saglar ve basar getirir. Asr endise ise her
seyi berbat eder' seklindeki somut rnegi de veriyorlar."
Gerekte i disiplinli bir insan olanlar da arada bir i
disiplinlerini yitirebilirler. Ya da spor hayatnda ok iyi
bir i disiplin rnegi gsteren bir kisi ayn seyi
derslerinde yapamayabilir. Neden her zaman ayn duzeyde i
disiplin sahibi olamyoruz? Neden arada bir ipin ucunu
brakyoruz? Tum bunlar anlamann yolu i disiplinin nelere
bagl oldugunu bilmektir. Bunlar;
- Duygusal durum
- nanlar ve dusunceler
- konusmalar
- Beslenme biimi ve saglk durumu
Arada bir aptalca seyler yapar, sonra da 'Bunu nasl yapanm!'
deriz. Gerekte biz bunu yaptgmz iin aptal degiliz sadece
o davransmz aptalca. unku hayatmza bakarsak birok
zekice davranslar da bulabiliriz. Davranslarmz iinde
bulundugumuz duygusal durumun sonulardr. Bir insann
yaptktan sonra onaylamadg her davrans, o an iinde
bulundugu ruhsal durumdan dogmus demektir. Davranslarmzn
kalitesi iinde bulundugumuz duygusal durumun kalitesine
bagldr. kinci etkileyen faktr ise inanlarmz ve
dusuncelerimizdir. Basarabilecegimize inanmadgmz bir isi
yapmak iin i disiplin gelistirmekte zorlanrz. Ya da bir
isi yaparken 'yapmasam da olur, yarn yaparm, elime ne
geecek ki' gibi i disiplini sabote eden dusuncelerin
akldan gemesi de iradeyi zayflatr.
disiplininizi en ok etkileyen ve i disiplininizi
gulendirmek iin en ok kullanabileceginiz yol i
konusmadr. Bir isi yapp yapmamamz o isi yapmadan nce veya
yaparken kafamzn iinde, o is hakknda yapacagmz
konusmaya bagldr. disiplininize etki eden bir neden de
beslenme biimi ve saglk durumudur. Saglgnz bozuk ise
dogal olarak tembel olabilirsiniz. disiplinli bir insan
ruhsal ve bedensel enerjiye ihtiya duyar. Psikolojik
enerjiyi dusunce, inan ve i konusmamzdan
saglarken bedenin ihtiya duydugu enerjiyi yediklerimizden,
itiklerimizden alnz. Eger aksam karmakansk bir mide ile
uyursanz sabah karma-kansk bir beyinle uyanrsnz ve butun
gununuz berbat geebilir. O halde i disiplinimimizi
zayflatmamak ve gulu tutmak iin;
- Duygusal durumumuzu kendimiz kontrol etmeli ve pozitif bir
boyutta tutmalyz.
- nanlanmz ve dusuncelerimizi kontrol etmeli, bizi
gulendirecek hale getirmeliyiz.
- konusmamzn bizi moral bozukluguna iten ksmlarn
duymamal, kendimizi en iyi biimde eyleme geirebilecegimiz
konusmalar yapmalyz.
- Saglgmza zen gstermeli, beslenmemizin vucudumuzun
ihtiyac olan enerjiyi saglayacak sekilde dengeli ve duzenli
olmasn saglamalyz.
disiplinin temeli, i disiplinli olmann bir yasam biimi
olarak grulmesi ve alskanlk olup otomatik pilota
baglanncaya kadar tekrar edilmesidir. Birka paragraf sonra
i disiplinimizi kesin olarak gelistirmek iin ne yapmamz
gerektigini daha detayl olarak tartsacagz.
nsanlar i disiplin gulerine gre ikiye ayrlr. Birinci
grup 'bilen-ler'dir. kinci grup ise 'yapabilenlerdir. Basan
iin bilmek yetmez, eyleme gemek ve sonu almak gerekir.
Bilgi her durumda gereklidir ama yeterli degildir. Eyleme
gemek ve is bitirmek i disipline ihtiya duymamza sebep
olur. Yapanlar ile seyredenler arasndaki fark yaratan i
disiplindir. disiplin kendimizi en iyi sekilde eyleme
geirmemizi, potansiyelimizi en iyi sekilde yaptgmz ise
aktarmamz saglar. Yani kendi potansiyelimizi
degerlendirmek, yapabilecegimizin en iyisini yapmak,
olabilecegimizin en iyisini olmak iin de i disiplinimizi
gelistirmemiz gerekmektedir. Buyuk hayaller ve buyuk
liderler, buyuk i potansiyellerin ve buyuk i disiplinlerin
sonucudur. Onlar dunyay ynetmeden nce o usuz bucaksz
kendi i dunyalarn ynetirler. Iao Tsu liderlerin srrn
syle aklyor:'Digerlerini bilenler aklldr, ama
kendilerini bilenler daha aklldr. Digerlerini kontrol
edenler kuvvetli olabilirler, ama kendini kontrol edebilenler
ok daha guludur.' Konusmalarnda iradeye en fazla nem
veren iki lider Ataturk ve Napoleon'dur.
S?
I
R*
120
75
a v>
I

n
Liderler i disiplinleri ile buyurken istatistik adamlar ne
yapar? istatistik adamlar i disiplinin en buyuk dusmann
kendi ilerinde beslerler. Onlar bir isi yaparken sk sk
kendi kendilerine mazeret bulurlar ve ksa devre yaparlar. En
yaygn mazeretleri 'yarn yaparm 'dr. Oysa bir dusunur
'Eger bir seyi yapmanz gerekiyorsa hemen simdi yapn. Eger
ok severseniz yarn bir daha yaparsnz' diyor. nlu deha
Picasso ise 'yapldgn grmeden lmek iin, istediginizi
yarna brakn yeter' demisti. Bir diger yazar Andersen ise
alay ediyor; 'nsanlar kendi kendilerini daha iyi aldatmak ve
pismanlk duygularn yenmek iin ne sebepler bulur, neler'
Bu u zdeyisi ard arda yazmaktaki amacm 'iinizdeki
seytan'a dikkat etmenizi saglamaktr. Gerekten de insann
genellikle tamam degil, bir ksm bu tur mazeretler uretir.
Birok psikoterapi ekolunde kisi iindeki bu muhalif ksm
ile konusturulur, iimizdeki muhalif ksm; <Yapamaz-sn, o
is bekledigin gibi olmayacak, insanlar seni sevmiyor> gibi
bizi moral gu kaybna sokacak szler syleyen beyin
blgesidir. inizdeki muhalefet hareketini susturun! i
gulerin oyununa gelmeyin! O ksmnz sizin blunmez
butunlugunuzu ve uniter kisiliginizi paralamaya alsyor!
Muhalefetin basr kuukken ezin! O iinizdeki seytan bu
sylediklerimize bile muhalefet ediyor olabilir, susturun
onu! Sizlere nerimiz kendi i disiplininizi kendinizin
saglamas ve 'i isyanlan'nizi kendinizin bastirmanizdir.
Eger bunu hemen simdiden yapmaya baslamazsanz iinizdeki
'nifak tohumlan' daha da buyur ve derin bir i karsklk ve
i atsma yasamaya baslarsnz. Sizin bu i atsma ve
bunalmlarnz gren 'munasip aile buyukleri' de i
islerinize karsacak ve iinizdeki isyan ds disiplin ile
bastrmaya alsacaktr. Sunu unutmayn; i disiplini zayf
olanlar ds disiplinin kelepelerini kollarnda tasrlar,
isteseler de istemeseler de...
disiplinimizi nasl gelistirebiliriz? Karakter
repertuvanmza i disiplini de nasl ilave edebiliriz? i
disiplinin dogustan gelmekten te alsarak, yasayarak
gelistirilmis bir zellik oldugunu bilmek nemlidir. Normal
hayatta i disiplin ac ekmekle gelisir ancak bizler ac
ekmeden de 'irade sporu' yaparak i disiplinimizi
gelistirebiliriz. Modern psikolojinin en son teknolojileri
bize bu imkan buyuk lude saglamaktadr. Tam olarak
irademizi gelistirmek iin neler yapabiliriz?
121
1) stediginiz seyi reddetmeyin, erteleyin. nemli bir
grevi yaparken cannz baska bir seyler yapmak istiyorsa
istediginiz seyi kendinize dul olarak koyun. Yapmanz
gereken isi bitirdikten sonra yapmak isteyip de kendinize
dul olarak koydugunuz seyi yapn.
2) Kendinizi fazla smartmayn! Reklamlarda 'kendimi
smartmay seviyorum' dense de hayat genelde asr smanklara
bir 'Osmanl saman' indirir. nlu yazar Benjamin Franklin'i
dinleyin, 'tik arzuyu yenmek, onu takip eden digerlerini
tatmin etmekten daha kolaydr.' Ylann basr kuukken
ezin!
3) Bedeninizi ve ruhunuzu pozitif pozisyonda tutun.
grenmeye hazrlanma ksmnda anlatlan kurallan uygulayn.
Pozitif beden pozisyonu iin omurganz hemen diklestirin,
omuzlarnz dik tutun, arkanza yaslann, basrz dik
tutun ve tam karsya bakarak 5 derin nefes aln. Kalkn ve
biraz bedeninizi hareket ettirin. Psikolojik durumunuzu
pozitif pozisyona getirmek iin simdiye kadar elde ettiginiz
en nemli 3 basan uzerine dusunun. Sizi kimlerin daha ok
sevdigini tahmin etmeye alsn, kendinizi mutlu, basarl,
sevinli ve gulu hissettiginiz anlarnz canlandnn.
Unutmayn; beyninizi ve bedeninizi ya sizi gulendiren,
yapabileceginizin en iyisini yapmanz saglayan pozitif
pozisyonda ya da sizi acizlestiren, gusuzlestiren, her seyi
en berbat bir sekilde yapmanz saglayan negatif pozisyonda
kullanrsnz. Kendinize engel olmayn!
4) Sloganlarn gucunu kullann. nsan beyninin en garip
zelligi iki slogandan iki saatlik konusmadan daha ok
etkilenmesidir. Bunu bilen siyasi amal kisiler bol bol
kitlelere slogan attrarak onlarn en ust duygusal yogunluga
ulasmasn saglarlar. Ajanlarn ve prova-katrlerin
(kskrtc) en iyi silah sloganlardr. Kim olduklarn
belli etmeden istedikleri kitleyi suru gibi gudebilirler. Her
slogann beyinde agnstrdg bir duygu vardr. Beyin
tetikleyici (uyanc) slogan alr almaz hemen karslk
(cevap) olarak belirli duygusal durum ve dusuncelere
odaklanr.
Mademki bir sloganla istedigimiz duyguyu yasayabilecek bir
beyin zelligimiz var, neden bunu daha i disiplinli olmak
iin kullanmayalm? Bir slogan ile hemen kendimizi en
kararl, en iradeli, en alskan bir ruhsal durum iinde
bulmak ister misiniz? Bunu yapmak
a
VI
o
122
2.
0
CJQ(
a n
kesinlikle mumkun ve ok da yaygndr. rnegin Montaiqne
eserlerini duvarlarnda 57 tane zdeyisin yazl oldugu bir
odada yazyordu. Biz DKD'de insanlarn dil duyarllgn
gelistirmek iin duvara 'nsan dilinin aknda gizlidir' diye
yazmstk. Bir is arkadasmn her gun nundeki bos kagtlara
'Uzak diye bir yer yok, paylastgmz gkyuzu kavusturuyor
bizi' szlerini yazdgn grdum. 'Neden surekli bunu
yapyorsun?' diye sordugunda evlendikten u ay sonra esinin
egitim iin ABD'ye gittigini ve onunla aynlmadan nce en son
Zerrin zer'in bu sarksn dinleyip, bu szu slogan olarak
setiklerini grendim. Bu szleri (slogan) yaznca onunla en
son yasadg hisleri tekrar yasadgn syluyordu. Siz de
eski sarklan dinlerken o sarklan yogun bir duygusal halde
dinlediginiz yer, kisi ve durumlan hatrlamyor musunuz? ste
bunlar bizi hayatmz ynlendiren agnst-nclardr. Size
nerimiz agnstnclarnz tanyn ve pozitif agnstn-
clarnz kendinizi gulendirmek iin tekrar tekrar
kullann. Bu eski fotograf albumune baknca mutlu olmak kadar
dogal bir seydir.
Ben universiteye hazrlandgm srada bir yandan buyuk harfle
ve kalemle basura bastra 'Yapman gerekeni yap' diye yazyor,
ayn zamanda bunu kararl ve emir veren bir ses tonuyla,
yuksek sesle zihnimde tekrarlyordum. Sonra da 'Benim iin
kendi szum yasadr' diye ayn sekilde yazyordum. Bu iki
admlk islem garip bir sekilde bir anda toparlanmam ve
yaptgm isi hemen bitirmek, sonuca ulasmak iin istek
duymam saglyordu. Sevmedigim ve alsmak istemedigim
derslerde hep bunu yapyordum. Su anda en ok gurur duydugum
ve bana guven veren zelligim i disiplinimdir. Eger bir seyi
yapmam gerekiyorsa hibir olumsuz hisse kaplmadan gider
isimi yapar, sonu alnm. Ayrca performansm yaptgm
faaliyetlerin saysyla degil, elde ettigim sonularn
kalitesiyle lerim.
Samsun'a ktgnda ona da 'Bos ver abi ya. Bu memleketi sen
mi kurtaracaksn' demislerdi! Duvar yazsnn bu kelimelerle
anlattg kisi olan Mustafa Kemal, Kurtulus Savas srasnda
iradesini nasl 'bileyliyor'du? Kendini nasl motive
ediyordu? O zor kosullarda 'Top alnr, para bulunur, dusman
kovulur' diyebilecek inanc ve gucu nereden alyordu? Nuvit
Osmay Ataturk'le ilgili syle bir any anlatr: "26 Mart
1937 ylnda Ataturk Ankara Halkevi'ni ziyarete gelmis, orada
bulunan genler 'Dag basr duman alms' mars-
123
m sylemeye baslamslar. Mars sonunda Ataturk szu alp
konusmaya baslams: 'Arkadaslar ben 1919 yl Mays ay
iinde Samsun'a ktgmda elimde hibir maddi kuvvet yoktu.
Sadece T.'rk ulusunun soylulugundan kaynaklanan ve benim
vicdanm dolduran manevi bir kuvvet vard. ste bu kuvvete,
Turk ulusuna guvenerek ise basladm. Samsun'dan Anadolu
ilerine krk bir otomobille gidiyordum. O otomobille
Anadolu yollarnda ilerlerken hep dusunur ve yaverime simdi
sizin sylediginiz sarky syletirdim.' Son cumleyi tekrar
okursanz grursunuz ki Ataturk'un gulendirici slogan bir
marstr. Askeri kkenli kisiler marslarla, edebiyatlar
siirlerle, politikaclar sloganlarla, dusunurler zdeyislerle
gulu bir zihinsel duruma gelebilirler. Sporcular ise zel
baz vucut hareketleri yaparlar.
Hemen duydugumuz zaman sizi gulendiren bir sark, siir,
mars, zdeyis vb. bir tetikleyici bulun. Onu duydugunuzda
kendinizi coskulu, bir hedef gereklestirmenin heyecan ve
gerginligini yasayan, gulu bir duygusal durumda
hissetmelisiniz. Spot szler daha etkilidir. rnegin A. E.
Basgil'in 'senme, erteleme, vazgeme' szu veya ncil'de
geen 'Ara bulursun, iste alrsn, vur alr' gibi szler.
Hemen slogannz bulun ve onu kafanzda tekrar tekrar
syleyerek etkisini gulendirin. Sonra da onu ihtiyacnz
olduka kullann.
5. Butun gemileri yakn! Bazen alternatiflerinizin bol
olmas kararsz olmanza ve kendimize bir is yaptramamanza
neden olur. Byle durumlarda Sezar ve Tank bin Ziyad'n
yaptgn yapn. T. Bin Ziyad Endulus'u fethetmek iin
spanya'ya asker kardg zaman askerlerin kazanmadan geri
dnus ihtimallerini kafalarndan silmelerini saglamak iin
butun gemileri yakmstr. Geriye dnus iin hibir gemisi
bulunmayan askerlerle Endulus'un ordusunu yenmistir.
ABD'nin suikaste kurban giden baskan J. Kennedy de nasl bu
kadar basarl olabildigi soruldugunda 'istemeden oldu. Butun
gemilerimi yakmslard' diye cevap vermistir. Ne bir yol
bulun, ne de bir yol an, butun yollan kapatn! Geebilecek
tek kap kalnca bir sekilde o kapdan geersiniz. Tabi bu
bir yoldur...
6. tdisiplininizi kran kisi, yer, durum ve objelerden uzak
du-
O
l/l
I
V
o-
1
n
124
run. Ataturk 'yedi duvel orduyu' yendigini, ancak bir kadnla
basa kamadgn sylemisti. Belki sizin bir turlu basa
kamadgnz sey televizyondur. Yoksa baz kisiler mi
basarnz sabote ediyor? Yoksa yogun duygusal iliskiler mi
otokontrolunuzu zayflatyor? Sizin kendiniz uzerinde otorite
kurmanz engelleyen kimler? Neler? Bunu nasl yapyorlar?
tdisiplininizi bozan cihazlara kars en acmasz tutumu
taknanlardan birisi de Mumin Sekman'dr! O universite
snavna hazrlanrken televizyonun arka kapagn ap butun
kablolar koparmst! Aslnda onun bu davrans televizyonla
basa kamadgnn da bir itirafyd! Simdi ise bu kitaba son
seklini vermek iin cep telefonunu iki haftadr PTT'den
kapattrms bulunmaktadr! Tam kendinizi 'adam edip'
alsmaya baslamsken gelen komsular, arkadaslar, telefon
edenler, evredeki posterler, radyo ve TV'deki guzel
programlar, aile uyeleriniz, yaknnzdaki konuyla ilgisiz
diger kitaplar v.b. seyler potansiyel i disiplin
knalardr. Bu tur 'sakncal unsurlar' ile aranza kontrolu
sizin de elinizde olmayan, aslmaz engeller koyun!
7. Her seyin beyinde basladgn ve beyinde bittigini
unutmayn. Beynin, konsantrasyon ile toparlanms, irade ile
ynlendirilen bir gucu karssnda hibir sey duramaz.
Sismanlar derneginin 'zayflams' hanm baskan 'Zayflamak
iin dusunce gucumu kullandm' diyor. Gerekten de fazla
yemek bir irade sorunudur. Sonsuza kadar kilolardan
kurtulmann yolu yemek esitlerini (rejim mnusu)
degistirmekten degil dusunme biimini degistirmekten geer.
Rejim programlarn brakn, dusunme tekniklerini grenin.
8. Kendinize bir i disiplin 'repling'i bulun.
Repling tekrar tekrar yaplar hareket demektir. Komedyenler
in-sanlarn replingini yakalar ve taklit eder. Cem Ylmaz'n
'repling'i nedir? 'o ayn' dediginde insanlar neden guluyor?
Cuneyt Arkn' taklit edenler ne yapyor? 'Nayr n'olamaz'
diyor. Futbolculardan bazlar timsah yuruyusu yapar,
bazlar zel el-kol isareti yapar. Nairn Suley-manoglu
basarl kaldnsndan sonra yumrugunu skarak ileri dogru
frlatr. Bruce Lee bas parmagn burnuna surter. nlu boksr
Mu-hammed Ali rakibini dvmeden nce kendi enesine hafif
yumruklar atar. Sporcular bu ve benzeri hareketleri neden
yapyor? Onlar
125
sunu biliyorlar; ok yogun bir basar hissi yasadgnzda bir
hareketi birka defa yaparsnz, daha sonra o duygular
tekrar yasamak iin o hareketi yapmanz yeterlidir. Onlar
kendilerini en yuksek performanslarna karmak
istediklerinde bu hareketlerini yapyorlar ve otomatik bir
hzla o duygusal duruma giriyorlar. NLP'de buna kanca atma
denir. Belirti bir duygusal durum ile bir beden hareketi
arasnda psikolojik bir bag olusturmak ve o duyguyu her
yasamak isteyisimizde o hareketi yapmak temel stratejidir.
Simdi siz de i disiplin ve basan duygusu ile bir bedensel
hareket arasnda bir bag kurun, o duyguyu ihtiyacnz oldugu
anda o hareketi yapmanz yeterli olacaktr.
Bunu kesin olarak nasl yapabiliriz? nce yasamak istediginiz
duygusal durumu belirleyin. disiplin iin kararllk,
azim, cosku-he-yecan, basan ve pozitif enerji duygularnn
kansm olan zel bir duygusal durum olusturmalsnz. En
ideal beden hareketi genelde hrslannca yaplar yumrugu
skma hareketidir. Yapmamz gereken sey anlarnza ve
girerek kendinizi en motive olmus, en hrslanms, en ok
basan isteyen, en kararl oldugunuz bir any bulup
karmaktr. Bu an tam olarak neydi? Nasl oldu?
Kimlerleydi? Neredeydi? Ne zaman oldu? Yasadgnz o olay 5-
6 defa zihninizde canlandrarak yeniden yasayn. Gzlerinizi
kapatn. Hayalleri daha canl, daha parlak ve hareketli hale
getirin. O zamanki olaylar yasayan halinizi kafanzda
canlandrmakla yetinmeyin. Kafanzda canlandrdgnz hayalin
iine girin ve olay yeniden tekrar tekrar yasayn. Hayalleri
renkli olarak canlandnn, siyah beyaz degil. Kafanzda ayn
hatray tekrar tekrar canlandnnca olay yasarken
hissettiklerinizi hissetmeye baslarsnz. ste o zaman
yumrugunuzu skmaya baslayn. Yasadgnz duygu yogunlasmaya
basladka, yogunlastg kadar yumrugunuzu o siddette skn.
Anlarnz en yogun bir sekilde yasadgnz anlarda
yumrugunuzu var gucunuzle skn. Ellerinizin, kollarnzdaki
i disiplin enerjisinden titredigini hissedin. ki
yumrugunuzu birden skabileceginiz gibi, sadece sag
yumrugunuzu da skabilirsiniz.
Hayatta bu veya buna benzeyen o kadar ok basarl insan
karslastm ki, mutlaka ve mutlaka bu egzersizi yapmanz
rica ediyorum. Buonunla beyninizi programladgnz ve bir i
disiplin antrenman yaptgnz unutmayn. Sadece hayal
etmekle yetinmeyin. Kendinizi
T,
a
E*
n
126
127
fD
I

hrsl, basarl, enerjik ve coskulu hissettiginiz her anda

yumrugunuzu skn. Bir sure sonra (bu bir gun veya bir hafta
olabilir. Basan hz tamamen egzersizin yapldg andaki
duygusal yogunluga bagldr) her yumrugunuzu sktgnzda
kendinizi basarl, kararl ve enerji dolu hissetmeniz iin
yumrugunuzu skmanz yeterlidir.
Bunun nemi nedir? Bu sartlanma teknigi ile 'susamadan nce
kuyunuzu kazms' olursunuz. Artk sizin 'yagmurlu gunler iin
zel bir sgnagnz' var. Yumrugu skma davrans ile i
disiplin duygusu arasnda psikolojik bag olusturduktan
sonraki adm bu kancay kullanmaktr. Artk sizin i disiplin
duygunuz sizin kontrolunuzde ve ipi sizin yumrugunuzda olan
bir kancaya bagl. Bir sey yapmak istemediginiz, nunuzdeki
dersi alsmak iin enerji bulamadgnz, moral gucunuzun
yetersiz oldugunu hissettiginiz, kendinizi yorgun, bitkin ve
isteksiz hissettiginiz anlarda hemen o gruntuyu aklnza
getirin ve yumrugunuzu skn. Birka saniye ierisinde
kendinizi 'bomba gibi' hissedeceksiniz. Kendini toparlamann
ve 'kendine gelmenin' en zekice, en ksa, en kolay yolu
budur. Bu teknigi mutlaka ve mutlaka kullann. Hayatnz
kontrol altna alma hedefinizin ilk adm budur. Kendinizi ve
duygularnz kontrol altna almann en iyi yolu budur. Bu
teknigin NLP'deki diger ad 'demir atmak'tr. Simdi hemen siz
de i disiplin duygusuna ve kararllk hissine sonsuza kadar
demir atabilirsiniz. Basrz belaya girerse uzulmeyin,
yumrugunuzda altn bir bilezik var. ilk denemenizde tam
beceremeyebilirsiniz, onun iin mutlaka birka kez
denemelisiniz. Eger zor anlarda sizi kurtaracak sizi
kendinize getirecek bir kanca atma tekniginiz bile yoksa ve
basrz beladaysa ne yapabilirsiniz?
9. Mutlak bir yenilgiyle kars karsyaysanz i dengelerinizi
duzeltinceye kadar kyunuze dnun! Bunu en iyi yapan
universite grencileri ve politikaclardr. Bunalma giren
bir universite grencisinin genellikle yaptg ilk sey
'memlekete gitmek'ur. Ds dunyadan bask altna alnan
insanlar i dunyalarna dnerler. Ancak politikaclk gibi
ds dunyaya dnuk isler yapan kisiler i dunyalarna degil
memleketlerine giderler. Son dnemdeki bu 'memlekete giderek
destek arama ihtiyac'm gsteren birok olay yasand. Mesela
medya uzerine yuklenince Sevki Ylmaz hemen memleketi Rize'ye
gitti.
Adalet eski Bakan Sevket Kazan Sincan Belediye Baskan'n
ziyaret edince patlayan skandaldan sonra Kocaeli'ne gelmis ve
hemsehrilerinin karssnda aglamakl bir konusma yapmst.
iller'in memleketi 'ok uzaklarda' oldugu iin buldugu her
kursude aglyor! Kstebek skandalndan sonra Bulent Orakoglu
ilk is olarak memleketi Nigde'ye, ailesinin yanna gitti.
Susurluk kazasndan kan Sedat Bucak tedavisi biter bitmez
Siverek'e dndu ve uzun sure orada kald. Mafya, siyaseti,
polis ugeninde skstrlan Mehmet Agar ilk frsatta
memleketi Elazg'a gitti. Elazg'a gitmeden nce de sk sk
stanbul'daki Elazgllar Gecesine katlyordu. Butun
bunlarn anlam nedir? Eger basrz buyuk beladaysa kyunuze
dnup annenizin scak tarhana orbasn imenin vakti geldi
demektir!
10. 'Basarnca Neler Olurdu? oyunu oynayn.
Bir Amerikal yazar 'Basar hissi kadar insan kavgaya hazr
hale getiren baska bir sey yoktur' demisti. Eger gerekten
basarms oldugunuzda yasayacagnz duygular bilseydiniz
kesinlikle o isi basarmak iin bir miktar istek duymaya
baslardnz. Bu islemi yapmann iki adm vardr. Birincisi
yapmanz gereken nemli islerinizi belirleyin, ikincisi bu
isleri yapms olsaydnz, basarms olsaydnz neler
hissedeceginizi dusunun. Matematik snavn vermis olsaydnz
neler olurdu? Patronunuzun 'mukemmel' dedigi bir rapor sunmus
olsaydnz neler olurdu? Yapmanz gereken universite snavn
kazanmak ise, kazanms olsaydnz neler olurdu? nsanlar
sizin hakknzda ne konusurdu? Ds grunusunuz nasl olurdu?
Yururken ayakkabla-nnz nasl ses kanrd? Kazandgnz
grendiginizde yapacagnz ilk hareket, ilk glk nasl
olurdu? Anneniz, babanz, kardesleriniz size nasl bakard?
Sevdikleriniz sizden nasl sz ederdi? Bu snav nasl
kazandgnz ileride torunlarnza nasl anlatrdnz?
Kazanms olsaydnz 'bugulu bir cama' ne yazardnz! Simdi
gzunuzu kapatn ve akl gzunuzu an. Sanki basarms gibi,
gelecegi gzunuzun nunden geirin. Bu tur yntemler size
alslmadk ve tuhaf gelebilirler, ancak sinirlenmeyin, unku
ise yanyorlar! Bunu yaparken bir de yumrugunuzu skarsanz
ifte takviye saglams olursunuz. nce i dunyanzda o isi
basarn, sonra ds dunyada.
I

n
128
I
N
O
I
i
11. Hrsn ve amacn gucunu kullann.
disiplin sorununu en az yasayan kisiler hrslan fazla olan
kisilerdir. Bir amac olan kisi o amac gereklestirmek iin
hrslanmaya baslar. Bu kitapta anlatlan 'hayat amalarn
belirleme' uygulamala-nn yaparak siz de kendinizi amacna
gre yasayan bir insan haline getirebilirsiniz. lk kitabmn
ana konusu profesyonelce hayat amalarn belirlemektir. nlu
elik kral Andrew Carneqie 'Eger bir kimse trmanmaya
istekli degilse, onu merdivenden yukar itemezsi-niz'
diyordu. Elinde gitmek istedigi bir adres olan ve o adrese
gitmeyi gerekten isteyen bir insan hi kimse durduramaz.
Daha da nemlisi o karssna kan bir seyden nasl
yararlanabilecegini ok iyi bilir.
12. Gerekenin gucunu kullanr.
Eger bir isi yapmak iin yeteri kadar mantki, duygusal veya
ekonomik nedeniniz var ise onu mutlaka 'bir sekilde' yaparz.
Yeteri kadar itici nedenimiz yoksa yapmayz. Burada kritik
nokta sudur: Eger bir isi yapmamz gerekiyorsa ancak yapak
iin nedenlerimizin yeteri kadar bilincinde degilsek onu
yapmay istemeyiz. Ancak nedenleri akl yoluyla arastnp,
ortaya kardktan sonra beynimiz hemen o isin nemli
olduguna karar verir ve onu yapmaya baslanz. Bu insan
psikolojisinin bir yasasdr. Ben buna 'Yedi Neden Teorisi'
diyorum. Bunu ilk kez universite snav srasnda
kesfetmistim. nemli bir isi yapmam gerektiginde eger o isi
yapmak istemiyorsam oturup o isi yapmak iin 7 neden
buluyordum. Bu mantkl ve duygusal nedenleri bulduktan sonra
her naslsa, garip bir sekilde o isi yapmak iin iimde bir
istek doguyordu. Tpk avukatlarn yaptg gibi bir
davransn veya isin yaplmas iin kendime 'hakl nedenler'
topluyor-dum. Yeterli gerekem olunca da o isi yapyordum.
Gerekelerin insan davranslarndaki gucunu kavrams
insanlardan birisi de Snrsi Gu adl kitabn yazandr.
Syle diyor: 'Baz seyleri yapmak iin yeteri kadar neden
bulabilirseniz; kendi kendinize bir seyler yapmak
zorunlulugunu hissedersiniz. Bir seyi yapmak ini sahip
oldugumuz niyet; istedigimiz nesneden daha gulu bir
guduleyicidir. Benim ilk bireysel gelisim hocam olan Jim Rohn
daima 'Yeterli nedenlerin varsa; her seyi yapabilirsin'
129
derdi. Neden; bir seyi yapmaya kendimizi adamakla o ise ilgi
duymak arasndaki farktr. Hayatmz boyunca birok seyi
istedigimizi syleriz. Gerekte bu bizim bu seylerle
ilgilendigimizi gsterir. rnegin sadece zengin olmak
istediginizi sylemek iyi bir amatr; ama bu sizin beyninize
ok sey sylemez. Niin zengin olmak istediginizi ve zengin
olmann sizin iin ne demek oldugunu anlarsanz; zengin olmak
iin ok daha fazla guduleneceksiniz demektir. Baz seyleri
niin yaptgnz bilmek, onlar nasl yaplacagn bilmekten
ok daha fazla nemlidir. Yeteri kadar buyuk niine
sahipseniz, onun nasl yaplacagm mutlaka grenirsiniz.
Yeteri kadar nedeniniz varsa eninde sonunda bu dunyadaki her
seyi yapabilirsiniz.'
nemli bir isi yapmak iin 7 neden bulmak kendini kandrmak
mdr? Bu gerekte kendini kandrmak degil, neyi niin
yapmas gerektigini anlamaktr. Elbette her insan kendi i
diyaloglanyla kendisini ynlendirir. Madem ki kendimizi
kandnyoruz, o halde olumlu, gelistiren ynde kendimizi
kandralm. Her zaman kendi bedenimizin ve ruhumuzun
mekanizmalarm kendimizi gulendiren, destekleyen, gelistiren
bir sekilde kullanmalyz. Aksi takdirde bu i guler bizi
tahrip edecektir ya da baskalan bizim bu gulerimizi bize
kars kullanacaktr.
Neden beynimizden daha ok yararlanmak iin 7 neden
bulmayalm. Hayatn bedeller ve dullerden ibaret oldugu bir
gerektir.
Bedelini deyen dulunu alr. stedigimizi almak iin
bedelini deriz. En basit ifadeyle 'Paray veren dudugu
alar. ' Ancak bedel her zaman para olmayacaktr. Bazen
psikolojik enerji, bazen ypranma, yorgunluk, bazen de beden
gucu harcamak gerekebilir. Pratikte 7 neden teorisini
kullanmak iin 'T diyagram'n kullannm. Bunun iin nce bos
bir sayfaya buyuke bir T harfi izin. st ksmdaki 'ko-
nu'dan sonra yapmanz gereken nemli isi yazn. Alt
hanelerden sol tarafa o isi yapmann size ne saglayacagn,
faydalarn, kazanlarn yazn. Sag taraftaki haneye ise
dule ulasmak iin demeniz gere-
Konu:
dulu ne?
Bedeli ne?
I
N* O'
|
ft
130
T, n
I
N

ken maddi ve manevi bedeli yazn. Ona ka lira demelisiniz?

Ka saat alsmanz gerekir? Sizi ne kadar yorar? Ne kadar
ypratr? Tum bu bedelleri yazn. Bu diyagramla olabildigince
gereki bir degerlendirme yapabilirsiniz. En az 7 dul
bulmanz sarttr.
Bir diger yol bir sayfann baslgna 'X isini yapmam iin 7
neden' diye yazarak 7 gerek sebep bulmaktr. zellikle
yarm-yarm okunmus kitaplarda bu etkili olabilmektedir.
Yarm braktgnz ancak okumak istediginiz bir kitab nce
10 dakika kadar gz gezdirmeli bir sekilde okuyun, o kitab
iyice tandktan sonra arka kapagn i yuzune o kitab
gerekten okumanz gerektiren 20 tane neden yazn. Eger 20
gerek neden bulabilirseniz kesinlikle o kitab okuma
isteginizde ciddi bir arts olacaktr. Bunu kullanan birok
kiside byle olmustur. Matematik dersi veya universite
snavn kazanmak gibi daha buyuk hedefler iin daha ok
nedenlere ihtiya vardr. rnegin 250 tane gerek neden
yazarsanz universiteye hazrlk kitaplarna adeta
saldrrsnz. Bir hafta boyunca 'Ben niin universite
snavn kazanmalym?' diye dusunun. Nedenleri mutlaka
yazmanz ve hepsini bir arada, bir butun olarak grmeniz
nemlidir.
13. tdisiplinin nemli bir unsuru da konsantrasyondur.
di-siplinini gelistirmis kisiler rahat konsantre olur,
konsantre olmus kisinin i disiplin durumu uzun sure korunur.
Bedeni disiplin altna almak kadar akldan geenleri de
disiplin altna almak gerekir. Bunun yolu;
A) Beynin nasl alstgn iyi anlayn ve beyninizin
alsmasnda bunu gzlemleyin.
B) Hafza klipleriyle surekli alsn ve beyninizin iinde
olup bitenleri tanmaya ve kontrol etmeye alsn.
C) Duyusal keskinliginizi gelistirecek egzersizleri yapn.
Bunlar i konusma veya profesyonelce hayal kurma ile ilgili
egzersizlerdir.
14. nsanlarn buyuk bir ogunlugu sonunda kazancag dulu
dusunerek is yaparlar. Buna bizler 'havu teorisi' diyoruz.
Tavsan yansnda havucun nden ekilerek tavsanlarn
arkalarndan kosmasnn saglanmasna benzer bir durumdur. Siz
de kendinize kuuk duller koyun. Bu bir ikolata veya
bisiklet veya TV seyretmek olabilir.
131
15. Kendinizle en az 10 maddelik bir i disiplin anlasmas
yapn.
16. Kendinizi baz seyleri yapmaya mecbur brakn.
rnegin tandgnz 20 kisiye telefon ederek sigaray
braktgnz, 'tukurdugunu yalamayan' bir insan oldugunuzu
syleyin. O isi sizin iin gurur meselesi haline getirin.
Tandgnz herkesle 'Ben mutlaka universite snavn
kazanrm' diye tartsn, iddial konusun, evrenize meydan
okuyun. ddianz gururunuzu atesleyecek, bu da i disiplin
sorununuzu zecektir.
17. Bir seyi yapmanz gerekiyorsa, bu o seyi yapmanz iin
gerekli ve yeterli bir nedendir.
i disiplin gucumu egiterek geldigim son nokta budur. Su anda
bir seyi yapmam gerekiyorsa hemen kalkanm ve onu yapanm. Bu
noktaya gelmenin yolu bundan nce anlatlan maddelerdeki
teknikleri bir yasam biimi olarak benimsemek ve
uygulamaktr. Baslangta formalitelerle dolu, gereksiz
islemler gibi gelebilecektir, ancak o ilk basamaklara
basmadan son basamaga klmyor. Eger en ksa zamanda benzer
bir duruma gelmek istiyorsanz hi bu ugraslara girmeden
kalkn ve yapmanz gerekeni yapn! Nihai ama bu olduguna
gre direkt sizden isteneni yapn. Kalkn ve yuruyun! 'Acaba
okusam m, yoksa okumasam m?' gibi hibir dusunceye
odaklanmadan kalkn ve masann basra oturarak okumaya
baslayn. Eger aklnz konu uzerine toparlayamyorsanz
okudugunuz seyleri zetle yazarak alsn. Bu dikkatiniz
dagnk olsa bile ortalama bir verimde grenmenizi
saglayacaktr. Unutmamanz gereken kritik nokta sudur: Eger
yapmanz gereken isleri yaparsanz belki yaparken zorlanr,
acl ekersiniz ama bu acnn sonunda mutluluk ve basar
vardr. Oysa yapmanz gerekenleri yapmazsanz hep
yapmamanzdan dolay i huzursuzluk yasarsnz hem de sonunda
yasayacagnz basarszlk ile daha buyuk ac ekersiniz.
Sonunda zevk olan bir acya katlanmak m zordur, yoksa
sonunda daha buyuk ac olan bir acya katlanmak m? Bir
universite aday YS'ye hazrlanr, hi ders alsmazsa hem
snava kadar huzursuzlugun acsn eker, hem de snav
kaybedince daha buyuk bir acya dayarmak zorunda kalr.
Eskilerin ifadesine gre 'Dunyada iki buyuk ac vardr.
Birincisi i disiplinin verdigi ac, ikincisi
0=
|
|
(i
132
I
i
n
ise karamsarlgn (basarszlgn) verdigi ac. Karamsarlgn
verdigi ac disiplinin verdigi acdan birka kat daha
fazladr.'
Bir zamanlar ngiliz bilim adam T. Henry Haxley'e bir
insann sahip olabilecegi en degerli karakter zelligi sizce
nedir? diye sorulmustu. Cevab syle oldu: 'Yapmanz gerekeni
yapn. Bunlar yaplmas gereken zamanda yapn. Bunlar
isteseniz de istemeseniz de yapn...' Bu mukemmel sze
yaplabilecek tek ilave 'bunu yaplmas gerektigi sekilde,
olmas gerektigi gibi yapn' olabilir. Gerekten de
yasadgnz dunya 'Yaptmsa istedim yaptm' diye dusunerek
hovardaca yasamak iin fazla ciddi bir yerdir. Size nerim;
hayat ciddiye almanzdr. Tabii ciddiye alnmak
istiyorsanz.
radenin basandaki nemini en hararetli bir sekilde savunan
kisilerden birisi de Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Basgil'dir. O
'Genlerle Bas-basa' adl kitabnda sunlan yazyor:
Muvafakiyetin ilk sart iradeli olmaktr... nsan zeksyla,
bilgisiyle degil, ancak iradesi ile insandr... rade yalnz
insan hayvandan degil, hem de insanlar birbirinden ayran
ve aralarndaki ustunluk ve asaglk farklarn yaratan
yegane ruhi kuvvettir... unku muvaffak (basarl) olmak ve
yukselmek srf gayretin meyvasdr; gayret ise iradenin
ifadesidir... nsanlarn ogu bindigi esegi unutup da,
kayboldu sanarak pazarda esek arayan Nasreddin hocaya
benzerler. -Onlar da, saadetin (mutlulugun) kendi ilerinde
oldugunu unutarak onu barlarda, kahvelerde ve eglencelerde
ararlar- Sen bu gaflete dusme ve inan ki, muvaffakiyetin
srr gibi, saadet kusu da kendi iimizde ve iimizin en
orijinal ve insani bir kudret kaynag olan irademizin
altndan kafesi iindedir...' Gerekten de kumu betona
dnusturen seyin, kuma katlms imento olmas gibi, elik
gibi saglam bir irade de 'kum gibi' adamlan 'beton gibi'
yapabilir. rade i butunlugun ve saglam karakterin
imentosudur. Basarl olmak iin ihtiyacnz olan enerjiyi
toplamanz ve kullanmanz da i disiplininiz yapar. Konunun
baslgndaki Nietzche'nin szu neydi? 'Kendi omzuna trman.
Baska nasl yukselebilirsin ki.' Bu dunyada hibir seyiniz
olmasa bile saglam bir irade baslang iin en iyi
sermayedir. Ona sahip olmakla yetinmeyin, onu kullann.
Her sey gibi i disiplin de 'az karar, ogu zarar' ayarnda
olmal-
dr. Kendi kendinize asr bask yaparak bir oto diktatre de
dnusmemelisiniz. Arada bir iradeli davranma kuralnza
istisnalar getirin. Bazen her seyi olmas gerektigi gibi
degil oldugu gibi yasayn. Fran-szlarn deyimiyle Her zaman
aklmzn izinden yurumeye takatimiz yetmez.' unutmayn;
Dayankllk ve ac ekme kapasitemiz irademiz kadardr.
18) Bir isi irade gucu kullanmadan yapmann yolu o isi
alskanlk haline getirmektir. Bir seyin alskanlk haline
gelmesi iin bir sure tekrarlanmas gerekir. Bu bazen 30
tekrar, bazen 60 tekrar demek olabilir. rnegin sabah
kalktgnzda yatagnz toplamak, tras olmak, elbiselerinizi
utulemek ok zor geliyorsa bunun sebebi bu isleri yapma
alskanlg kazanmams olmanzdr. Bir iki ay boyunca her gun
srarla bu isleri yaparsanz surelerin sonunda bu davranslar
alskanlklara dnusecektir. Alskanlklar ise insanlarn
yaparken zorluk hissetmedigi davranslardr. Yapmanz gereken
seyleri yapmak istemiyorsanz onlar alskanlklara
dnusturun.
133
M*
i

V
TEKNN GUCU
Basarl grenmenin Teknikleri Nelerdir?"
136
5s
VI
MM
I
tfl N
o*
w< n
n
EN YAYGIN RENME YOLU: OKUMAK
Bilginizin yuzde kan gz yoluyla aldnz? Bu konuda
yaplar alsmalar bilgi almada en basn kanaln gz
oldugunu ortaya koymustur. Elbette grme zurlu bir insan
iin kulak veya ten yaygn bilgi edinme yolu olabilir. Kanal
D'ye konuk olan, Esref adl grme zurlu ressam, kendisine
sorulan 'Demirel'in yuzunu grmeden portresini nasl
yaptnz?" sorusuna syle cevap verdi: 'Ben aslnda grme
zurlu degilim. Sizler iki tane gzunuzle gruyorsunuz. Ben
ise on parmagmla gruyorum yani benim gzum daha ok.'
Akademik dunyada, sahip oldugumuz bilgilerin % 85'inin gz
yoluyla alndg kabul edilmektedir.
Bu kadar yaygn olarak kullandgmz grenme yolunu daha iyi
tanmamz gerekmez mi? Bilinli olmak, bir seyin kendisiyle
zel olarak ilgilenmemizi gerektirir. Bir seyler hakknda
dusunurken sadece dusuncelerinizin saysn arttrrsnz,
dusunce repertuarnz gelistirsi-niz. Oysa dusunmek hakknda
dusunmek dusunme kalplarnz degistirir ve daha dogru
dusunmenizi saglar. Ayn sekilde simdiye kadar birok sey
hakknda bir seyler okudunuzu ancak okumak hakknda pek bir
sey okumadgnz syleyebilir miyiz? Okumak hakknda bir
seyler okumak da daha bilinli, etkin ve kaliteli okumanz
saglayacaktr. Okuma kapasitenizi en iyi sekilde kullanmanz
saglar.
Genel bir tanmlama yaparsak; okuma satr uzerinde bulunan
kelime ve rakamlarn gz tarafndan toplanarak beyne
gnderilmesidir. Sayfa uzerinde bulunan kelime ve rakamlar
aslnda birer resimdir. Su anda bu kelimeleri okumanz
saglayan yaz ile sayfa arasndaki renk farkdr. Buna
psikolojide sekil-zemin iliskisi dendigini bilirsiniz.
Okumada u unsur vardr. Bunlar gsteren, gren ve grulen.
Gz 'bakan'dr, beyin ise 'gren'. Gsteren sktr. Grulen
ise kelimeler ve sekiller.
137
: Okumada iki temel etkinlik vardr. Bunlardan birincisi gz
etkinligi digeri ise beyin etkinligidir. Gz etkinligi
dogrudan grme netligine bagldr. Beyin etkinliginin ise
dusunme netligine bagl oldugunu syleyebiliriz. Gz
kelimeleri tespit etmekle grevlidir oysa onlar tanyan
beyindir.
Okumann ok degisik biimleri vardr. Bir adan okumay;
kitap okuma veya hayat okuma diye ikiye ayrabiliriz. Kitap
okumann amacnn da hayat okumak oldugu dusunulebilir.
Bir baska adan okumay, itensesli okuma ve fotografik
okuma diye ikiye ayrabiliriz. ten sesli okuma okuyucunun
okurken metinde geen kelimeleri zihinde tekrarlamasdr. (Su
anda yaptgnz gibi). tenseslendirme yaparken kafannzn
iinde bir spiker veya hoporlr okudugunuz her kelimeyi aynen
tekrarlar. Bir diger grup ise fotografik okuyucudur. Bu grup
metinde geen kelimeyi grdugu zaman zihninde ok hzl bir
sekilde o kelimeyi temsil eden resim geer. Fotografik
okuyucunun beyni sk hzyla, iten sesli okuyu-cununki ise
ses hzyla alsr. unku grsel olan resimlerle, isitsel
olan seslerle dusunur. Isk hzda ses hzndan daha yuksek
oldugu iin fotografik okuyucunun beyni daha abuk islem
yapar. Fotografik okuyucular genellikle, hzl konusur, hzl
karar verir, ve okudugu bir kitaptaki bir rnegi hatrlarken
sayfann resmi aklna gelir.
Okuma bir baska adan n okuma, tam okuma ve son okuma diye
snflandrlabilir. n okuma bir kitap veya makalenin 'gz
gez-dirmeli' olarak taranmasdr. n okumada gzler aknc
birlikleri gibi 'kes]'edici bir adan' bakarlar. Tam okuma
ise metnin tamamnn 'suyunu som damlasn karrcasna'
okunmasdr. Kelime atlanmaz ve anlama agrlkl okunur. Son
okuma; okunan metnin bittigi anda tekrar amacyla alt
izilen veya isaretlenen yerlerin tekrar okunmasdr. Ama
tekrar etmek, daha iyi anlamak ve daha iyi hatrlamaktr.
ZEL OKUMA BMLER 1) Tam okuma:
Tam okuma hibir kelimeyi atlamadan metnin tamamn
okumaktr. Tam okuma anlama agrlkl veya hz agrlkl
olabilir. Bir kitab dusunmek iin yada eglenmek iin okurken
genellikle tam okuma kullanlr. zlenim iin okumaya uygun
degildir.
v>
E"
138
I
O'
I
i
n
Normal olan okuma biimi tam okumadr. Tam okumann tersi
olan seme/i okuma istisnai olarak kullanlr. 'Gerek olmas
gereken ' bu olmakla beraber mevcut durum tersinedir.
zellikle yetiskinler daha ok semeli okuma metodlarn daha
ok kullanmaktadr. Bunun nedeni nedir? Yetiskinlerin okumak
istedikleri seyleri atlayarak, semeli okuma metoduna gre
okumasnn temel nedeni okunacak ok seyin olmasdr.
Gerekten de reklam brosurunden, bilbo-ardlara, gazetelerden
is raporlarna kadar birok seyi okumak zorunda kalan bir
isadam dogal olarak kitab da 'seke seke' okuyacaktr.
grencilikte ise daha ok tam okuma yaygndr.
2) Semeli okuma:
Semeli okuma baz kelime, cumle veya paragraflar atlayarak
okumadr. Semeli okumada amalar;
1) Konu hakknda izlenim edinmek.
2) Bir konu hakknda bilgi toplamak.
3) En ksa zamanda konunun zune ulasmakdr.
Semeli okumann diger bir ad 'taramal' okumadr. Ayrca
gz gezdirmeli okuma veya kaynagm almak iin okuma gibi
adlar da kullanlmaktadr. Semeli okumann temel varsaym
bir konuyu anlamak iin metinde geen her kelimeyi bilmek
zorunda olmadgmz-dr.
Semeli okumay nasl yapabiliriz? ncelikle zaten hepimiz
zaman zaman atlayarak, tarayarak okumusuzdur. Semeli okumada
zor olan taraf bir metni okurken ayn anda nerelerin
atlanacagna, nerelerin ise derinlemesine okunacagna karar
vermektedir.
Semeli okuma yaparken italik cumleler, trnak iindeki
kelimeler, Sekiller-grafikler, ilk ve son paragraflar, koyu
yazl ksmlar, pa-ragraflarn giris ve bitis cumlesi v.b.
'maden yataklarna' dikkat etmek gerekir.
3) Hz agrlkl okuma;
Okuma iki temel faktr vardr; anlama ve hz. Daha hzl
okumak bir noktaya kadar anlama kabiliyetini arttrr. Bunun
nedeni hzmz artrdka dikkatimizin de artmasdr. Ayn
sekilde sehir iinde
139
otomobil kullanan kisi agr bir hzla gider ve aklndan
yuzlerce sey getigi iin dikkati blunmustur. Oysa
sehirleraras yolda saatte 120 km ile giden bir otomobil
surucusu sadece yolu dusunur. Tum beyin yola kilitlenmis
durumdadr. ste bir noktaya kadar hz arts dikkati uyanr
ancak asr hz durumunda dikkat yetmezligi baslar.
Hz agrlkl okumann tersi anlama agrlkl okumadr. Hz
agrlkl okuma izlenim edinmek iin okumalarda ve 'acil
durum' okumala-nnda kullanlabilir. Normal okuma % 50 hz + %
50 anlama oranyla gider. Oysa hz agrlkl okumada % 70 hz
+ % 30 anlama gibi bir oranla karslasabiliriz. Kagt
uzerindeki bu oranlan kendi okuma biiminize yerlestirmek
iin zel bir dikkat gstermeniz gerekir.
Hz agrlkl okumay semeli okuma ile beraber
kullanabileceginiz gibi tam okuma ile beraber de
kullanabilirsiniz. Hz agrlkl okumada gz her kelimeye
bakar ancak beyin sadece nemli bilgileri grur.
Hz agrlkl okumann yolu su an okudugunuzdan daha hzl
ancak dusunce aksn yitirmenize sebep olacak olan hzdan da
daha dusuk bir hzda okumaktr. Su an da dakikada ka kelime
okudugunuzu bularak ona % 25'ini ilave edin ve bir dakikada o
kadar kelime okumaya alsn. Hz agrlkl okumada bilin
baz bilgileri atlasa da bilinalt her seyi kaydeder. nemli
olan 'nemlileri' bilince kaydetmeye alsmaktr. Geri
kalann bilinalt zaten kaydetmektedir.
4) Anlama agrlkl okuma.
Anlama agrlkl okuma; yogun bilgi ierigine sahip bir
metnin veya herhangi bir metnin nemli ksmlarn dusunerek,
degerlendirerek okumakdr. Anlama agrlkl okumann tersi
hz agrlkl okumadr. grenmek iin okumalarda anlama
agrlkl okunur. Genellikle tam okuma ile beraber
kullanlr.
Anlama agrlkl okuma % 70 anlama ile % 30 hzn karsm
olabilir. Bu oranlar oynayabilir. rnegin % 60 anlama ile %
40 hz karsm da olabilir. Baz metinler yaplar geregi
anlama agrlkl olarak okunmak zorundadr.
140
5) Esnek okuma ve okuma esnekligi.
Okuma esnekligi dusunce aksna, okunan metne veya okuma
amacna gre hz ile anlama arasndaki dengeyi kurabilmektir.
Basarl okumada ama mumkun en yusek hzda okumak ve okunan
mumkun oldugunca iyi anlamaktr. Ancak bir noktadan sonra hz
ile anlama terazinin kefeleri gibi biri artnca digeri
azalmaya baslar. Anlama ile hz arasndaki bu iliski
otomobildeki debriyaja (kavrama noktas) benzer. Otomibili
kaldrmak iin debriyaj ile gaz arasnda bir oran
tutturmanz gerekir. Debriyaja fazla basarsanz ya da
yetersiz basarsanz her iki durumda da otomobil kalkmaz.
Okuma noktasnn da 'ince bir balans ayan' vardr. Esneklik
bu noktay bulmak iin ayarlamlar yapmaktr.
- Esnek okuyucu dusunce aksna gre hz ya da anlama
agrlkl okur. rnegin anafikirlerde anlama agrlkl, diger
ksmlarda hz agrlkl okur. Ayn sekilde bir gazete
okurken bile hangi haberleri anlama agrlkl, hangilerini
ise hz agrlkl okuyacagn bilir. Esnek okuyucu ayn
zamanda hangi metinleri tam okuma ile hangi ksmlar ile
semeli okuma metoduyla okuyacagn o metni okurken anlar ve
kararn hemen verir. Okuma esnekligi zamanla gelisen bir
beceridir. En zor taraf metni okurken ayn anda seimleri
yapabilmektir. Kritir unsur ise degismek, uyarlanmaktr.
Metne gre yntem kullanmak temel esastr.
Esnek okuyucu dikkatli bir sofrun araba kullanmas gibi
kitap okur. Bazen yavaslar bazen hzlanr. Krmz skta
durur, yesil sga rastlarsa geer. Yolun durumuna ve
yolculuk amacna gre otomobilin hz degisir. Esnek okuyucu
da okuma amacna gre (tam grenme iin, izlenim iin,
eglenmek iin dusunmek iin okuma) ya da okunan metne gre
(teknik metin, magaziner metin, edebi metin) ya da metnin
dusunce aksna gre (anafikir-yanfikir) okuma metodu seer
ve kullanr. Bunu metni, okurken ya da nceden okuyacag
metni, gz gezdirmeli okuma ile tanyarak yapar. Yukardaki
kriterlere gre tandg metni tam okuma, semeli okuma, hz
agrlkl okuma ya da anlama agrlkl okuma metodlarndan
biri veya bir kayla okur.
AMACA GRE OKUMA BMLER
Okuma ugras da diger davranslar gibi bir amaca ynelirse
etkinligi artar. Amal okuyucu neyi niin okudugunu bilen
insandr. grenmeyi grenmemis, bilinsiz okuyucular ise
neyi, niin okuduklarna veya neyi nasl okumalar
gerektigine dikkat etmeden okuyan insanlardr.
1) zlenim iin okuma;
Bir metnin ieriginde neyin olup neyin olmadgn anlamak
iin okumadr. Bazen de bir kavram hakknda arastrma yapan
kisiler sadece konu ile ilgili ksmlar okur digerlerini ise
atlarlar, izlenim iin okumann en yaygn turu gazete
okumalardr. izlenim iin okuyan grendiklerinden snava
ekilmeyecegini bilir ya da snava ekilmeyecegi konulan
byle okur.
Gundelik hayatmzda izlenim almak iin okumann rnekleri
nelerdir? "kitapda" m? satn almak istedigimiz bir kitab
izlenim edinmek iin 'yuzeysel olarak' okuruz. Gazete ve
dergi haberleri genellikle yuzeysel okunur ancak ilgi duyulan
konular derinlemesine okunur.
izlenim toplamak iin okuma okumann uydurukas' degildir,
izlenim iin okuma bir seici grenme stratejisidir. Hi
kimse her seyi bilmek veya bilebilmek sansna sahip degildir.
Medeniyet bilgileri ilk defa 4000 ylda kendini ikiye
katlamst. Su anda ise bilgi uretme ve yayma hz o kadar
artt ki her elli ylda bir toplam bilgi uretimi kendini
ikiye katlar oldu. Bu yogun bilgi bombardmannn gundelik
hayatmza etkisi nasl oluyor? Ortalama bir insana verilen
mesajlara bir bakalm. Burger King Top-10 listesi, 1. ligdeki
sonular ve puan durumlan, Sirilankada Tamil gerillalarnin
50 kisiyi katletmesi, imam hatiplerin kapatlmas, kpru
geislerine ve akaryakta yaplar zam, TRT'nin bu hafta
iinde yaynlayacag filmler, Hncal Ulu'un ksesinde
anlattg laz fkralar, ordu darbe yapar m tartsmas,
istanbul deniz otobuslerinin yaz dnemi sefer saatleri,
Israilin kurdugu yeni yerlesim birimleri ve intifada, hayatn
anlamnn ne oldugu tartsmalar, hukuk kitaplarndaki kirac
ev sahibi iliskileri hakkndaki duzenlemeler v.s.
141
142
Bunun gibi milyonlarca bilgi uretilmekte, ve televizyonlar,
gazeteler, radyolar, kitaplar, toplantlar, insanlar ve
benzeri aralarla servis yaplmaktadr. Bu yogun
bombardmandan kafas karjsmadan kmann yolu 'kisisel bilgi
politikas' olusturmaktr. Kisisel bilgi politikasnn temeli
de kisinin neleri bilmesi gerektigini biliyor olmasdr.
Sizin hayat amalarnz gereklestirebilmeniz iin neleri
biliyor olmanz gerekiyor?
Mecaz olarak izlenim iin okuma, yiyebilecegimizden ok yemek
bulunan bir sofrada menuden bakarak 'neleri yememiz
gerektigine" karar verdikten sonra yemege girismek demektir.
Her insan seici olmak zarundadr. nemli olan nokta
yaptgmz seimin bizi ok fazla snrlamamasdr. Bu konuda
Sakp Sabancnn nerisi tek kelimeyle 'mukemmel'dir. Sabanc
'Her alanda bir seyler bilin ancak bir alanda her seyi bilin'
diyor.
Bir kitap hakknda en kolay izlenim edinme yolu nedir?
Kitapda bir kitab incelerken srasyla arka kapak yazs,
iindekiler ksm ve giris yazsna bakmanz neririm. Benim
kullandgm bir yntem de sudur; iindekiler ksmndan ilgi
duydugum ve hakknda bilgi sahibi oldugum iki u baslg
seerim. Sonra da bu sayfalan aarak okurum. Okurken yazarn
uslubu, rneklemeleri, dusunce esitliligi ve kalitesi, ifade
netligini incelerim.
Bir makaleyi izlenim iin okurken nelere dikkat etmeliyiz?
izlenim iin okumaya bir anlamda 'anafikir iin okuma'da
diyebiliriz. unku saglam bir izlenimi en iyi anafikirler
verir, izlenim edinmek iin okuyann amac da anafikirleri
yakalamaktr.
2) Tam grenmek iin okuma.
grenciler iin tam grenilecek konu, sonunda snav yaplacak
olan konudur. Yetiskinler iin ise genelde 'mesleki bilgiler"
tam grenilecek konulardr. Hayat okulu grencilerini
yaptklar isi tam ve kesin olarak grenmeye zorlar.
Tam grenmede gz tarafndan dikkatli bir sekilde alnan
bilgiye nce beyin tarafndan 'kimlik tespiti' yaplr. Beyin
tarafndan tannan ve 'anlaslan' bilgi artk misafir
muamelesi grmez ve beynin iinde ikamet eder. Bilginin
unutulmamas iin genellikle tekrar edilir veya o bilgi
uzerine dusunulerek o bilgi beyindeki diger bilgilere skca
baglanarak 'tutuklanr.'
Bu kitapdan tam grenmeyi, 'tam olarak' grenmek istiyorsanz
bu kitabn tamamn okumak zorundasnz. Sizlere nerim nce
kitab bir n okuma ile taramanz sonra da sizin iin
gereksiz ksmlar atlayarak tam okumanzdr.
Tam grenmede temel grenilecek konunun paralara blunerek
okunmasdr. Nasl ki bir tam ekmegi yemek iin onu
dilimlere, dilimleri de lokmalara bluyorsanz greneceginiz
konulan da 'Blun, paralayn ve yutun'. Toplumda 'maymun
istahl' denilen asr motivasyonel dusunen -davranan tipler
iin bu yol idealdir. Dilimlerden birini yutan diger dilimi
yutmak iin cesaret ve istek sahibi olacaktr. Her blumun
sonunda "basardm" duygusu yasamas da ona moral takviye
yapacaktr.
3) Dusunmek iin okuma.
Dusunmek iin okumada ama ok yemekten ziyade daha ok
sindirmektir. zellikle siyaset kitaplar veya felsefi-
metafizik kitaplar bu yntemle okunur. Kitaptan 1970'li
yllardaki sag-sol atsmasn okuyan bir 'eski tufek'
olaylarla ilgili anlarn tekrar yasayacak ve her paragrafta
durarak yaplarlar ve yaptklarn degerlendirecektir. En
ok sevdikleri sz 'Sinekler gkyuzu gremezler' olan
felsefeseverler de enok bu yntemle olur.
Bir kitaptan okuduklarmz degil okuduklarmzn bizlere
dusundurdugu bizleri etkiler. Okuduklar bir romann sonradan
filmini seyreden insanlar bunu ok iyi bilirler. Roman
okurken olaylar ve kahramanlarn davranslarn siz
kafanzda kurgularsnz. Okudugunuz romann zihninizdeki
canlandrmasnda ynetmen sizsiniz. Sizin kafa sinemanzdaki
film ile sinemadaki ayn romana ait film ayn olamayacaktr.
unku sinemada oynayan film nce o filmin ynetmeninin 'kafa
sinemasnda' ekildi. Bu anlamda en iyi kitap beyinde en
fazla seyi agrstran, hatrlatan, uyaran kitaptr. Su anda
bu satrlar okurken bir yandan da nasl okudugunuza dikkat
edin. Eger zihinde canlandrmal bir sekilde roman
okumussanz yukardaki olay hemen onu 'akl ekrannza'
getireceksiniz. ,
Dusunmek iin okumak ya da dusunerek okumak bilge olmak iin
temeldir. Tam grenme ile bilgili alabilirsiniz ancak bilge
olmak
143
144
iin grendikleriniz uzerine dusunmek zorundasnz. Beyine
giren bir bilgi beyin iindeki dusunme faaliyeti ile
ogalarak 3,5 veya 10 olarak dsar kabilmektedir. Dusunmek
bilgiyi ogaltmak demektir. Dusunmek isleminde kullanlan
hammaddede bilgidir. Bu anlamda 'bir koyup u almann' yolu
dusunmekdir.
Sizleri biraz dusundurmek, birazda dusenerek okumay
kavratmak iin asagda iki soru yazlmstr. Bu sorularn
herbiri uzerinde dusunerek okuyun, kendi cevabnz
hazrlayn.
1) Akl m ustundur yoksa adalet mi? (Adaletsiz bir akl
neye-yarar? Aklsz bir adalet neye yarar? Akl ve adalet
neye yarar? Hangisi daha ustundur?)
2) Olmak m zor, grunmek mi? (Akl olmak m zor akll
grunmek mi? Varlkl olmak m zor yoksa varlkl grunmek
mi? Bilgili olmak m zor yoksa bilgili grunmek mi?)
iste dusunmek iin okuma az nce yaptgnz gibi bir konu
uzerine yorum yaparak yaplar okumadr. Dusunerek okudugumuz
kitaplar kisiligimizin bir paras olurlar. Bundan dolay
kisiliginizi etkilemesini istediginiz kitaplar tekrar tekrar
ve dusune dusune okuyunuz.
Benim uzerinde dusundugum en son konu Adnan Senel'in
Dusuncenin Temelleri kitabnda anlattg bir yasam ykusu. O
Malazgirt savasrdan nce dogmustu. 980 ylnda dogdu ve 100
kadar eser yazdktan sonra 57 yasrda ldu. Bu kadar eser
yazan bir dusunur acaba nasl okur, nasl yazard? bni Sina
kendi alsma teknigini syle anlatyordu: 'Bir mesele
karssnda sasrp kalnca, camiye gider, namaz klar,
Allah'a yalvarrdm. Bunun uzerine benim iin kapal olan her
sey alverir, gulukler kolaylasrd. Gece evimde kandil
sgnda okur, yazardm. Uyku bastrnca yahut kendimde bir
zaaf duyunca kuvvet kazanmak iin soguk seyler ier (Her
zaman coca cola!), yine okumaya baslardm. Uykuya dalsam da
yine o meseleyi dusunurdum. yle ki birok meseleler benim
iin uykuda zulurdu.
Bu paragraf okuyan kisilerden bazlar ibadetin getirdigi
sukunetin nedenlerini bazlar ruyada gelen cevaplarn smn,
bazlar bni Sina'nn hangi kitab okudugunu, bazlar da
gece vakti iilen 'soguk bir seyler'in ne oldugunu merak
edecektir.
145
Dusunerek okumay basarl bir sekilde yapmann yolu
grenilen bir sey uzerinde hemen; bunu hayatmn neresinde
kullanabilirim? Bu bilgiyi dogrulayan veya yanlslayan
anlarm neler? Bu niye byledir? Nasl byle olur? gibi
sorularn sorarak dusunmektir. grenmek bir bilgiyi bir
digerine baglamak demektir. Dusunmek bilgileri birbirine
baglamann tek yoludur. ki kavram ne kadar bir arada
dusunurseniz onlar arasnda o kadar ok bag kurarsnz.
4) Eglenmek iin okuma
Eglenmek iin okumann asl ad 'eglenerek okuma 'dr.
Eglenmek iin okuma roman-hikye, siir turlerinde yaygn
olarak kullanr. Ama bilgi grenmekten ok hosa vakit
geirmektir. Ankara'nn Yuksel caddesi ve istanbul'un
stiklal caddesinde insanlarn 'yurumek iin yurumesi" gibi
eglenmek iin okumada da ama bir yere varmak degil guzel bir
yolculuk yapmaktr.
Roman okumak birok yazar tarafndan keiboynuzu yemege
benzetilmistir. Keiboynuzundan birok tane yeseniz de
agznzda kalan birka damladr. Roman okumada da bilgi degil
duygu verilir. Dolaysyla kelime hazinesine yaplar
katklan ve okurken yasanlan duygulan bir yana koyarsak
roman pek bir ise yaramaz!
Gerek su ki; Hayatnda bilgiyi, nerede nasl kullanacagn
bilmeyen kisiler ve duygusal insanlar genellikle romana
ynelmektedir. Klasik Turk filmi karakterlerinden biri de
'Genti, guzeldi, hayalleri vard, her aksam romann
okuduktan sonra pencereden bakarak beyaz atl prensini
beklerdi...' tiplemesidir.
Eglenmek iin okumalarda hz veya kavramay artmc bir
teknige ihtiya olduguna inanmadgm iin bu konu ile ilgili
ayrntya girilmeyecektir. Roman okurlarna nerim; siz
keyfinize bakn!
146
OKUMADA HIZ FAKTR
- -
grenme, okuma, kavrama ve bellek asamalarn takip ediyordu.
Hzl okuma, okuma esnasnda bilginin hzl bir sekilde kagt
uzerindert beyne aktanlmasn ifade eder. Beynin anlama
(kavrama) hzn da gzun bu abukluguna ayarlamak gerekir.
yi bir hzl okuyucunun hem gzleri, hem de dikkati gulu ve
eviktir. Okuma hz okumann grenilmesi gibi sonradan
kazanlmstr.
TEMEL VARSAYIMLAR
1) Her insan su anda oldugundan daha hzl okuyabilir.
Okuma hz sonradan kazanlms bir yetenek oldugu iin
gelistirilebilir, artralabilir. Tpk cambazlarn u topu
evirmesi, ip uzerinde yurumesi gibi okuma hz da uzerinde
bilinli bir dikkatle alslrsa artrlabilir.
2) Her insann birden fazla okuma hz vardr.
Her insann u ayr okuma hznn oldugunu dusunubiliriz.
Bunlardan birincisi en yavas okuma hz, ikincisi ortalama
okuma hz, uuncusu ise en yuksek okuma hz. Yorgun ve
isteksiz oldugunuz anlarda genellikle en yavas hznzla
okursunuz. Her seyin normal oldugu durumlarda ortalama okuma
hznzla okursunuz. Yogun bir ilgi ve moral ile okudugunuz
metinlerde en yuksek hz potansiyelinize ulasrsnz. En
yuksek hz duzeyinde okumanz istekleriniz gibi,
korkularnz da saglayabilir. rnegin yazllardan hemen nce
yaplar 'gz atma' turunden okumalarda hz genellikle yuksek
olur. Dunya sampiyonu bir atlet hayatnn her annda
yarsmadaki hzyla m gider? Elbette hayr. Hzl okumada da
nemli olan normalde ne kadar hzl oldugunuzdan ok,
gerektiginde ne kadar hzl okuyabileceginizdir.
147
3) Hzl okumak gibi yavas okumak da grenilir.
Okumann bir davrans oldugunu ve sonradan grenildigini
biliyoruz. Okuma davransnn bir paras olan okuma hz da
her alskanlklar gibi davransn tekrar tekrar yaplmasyla
olusur. Yani alskanlklar grenme ve tekrarn sonucu olusur.
nsanlar aklszlklar yuzunden aln yazlarnda olandan
daha ok ac ekerler (ngiliz ataszu)
Kitap okurken daima 'agr ama emin admlarla' giden bir kisi
arasra daha hzl ilerlemeyi dener ama basaramaz. Bir sure
sonra bundan daha hzl okunamaz der ve kendini gelistirmeyi
brakr. Bu da hzl okumak gibi yavas okumann da grenilmis
oldugunu gsterir.
4) Hzl okumak sabit hzla okumak demek degildir.
Hzl okuma seminerlerine katlan kisilerde karslaslan en
yanls beklenti kurs sonunda her seyi, hep ayn hzda
okuyabileceklerini sanmalardr. Sanki seminer sonunda yeni
bir beyinleri olacak ve her seyi 'tak, tak, tak, tak!' diye
okuyacaklarms gibi dusunuyorlar. Hzl okumay denizde surat
teknesi kullanmak gibi alglyorlar. Oysa hzl okuma karada
otomobil kullanmak gibidir. Otomobil kullanrken eger
otobandaysanz hzl gidebilirsiniz, oysa sehir merkezinde
bir hz limiti vardr.
Okurken teknik bir yaz ile bir roman ayn hzda okunmaz.
Otomobilin hz da ama da nemlidir. Eger gideceginiz yere
ge kalms-sanz otomobili de hzl kullanrsnz. Okurken de
bir ana nce bitirmek mecburiyetinde kalrsanz daha hzl
okursunuz. Otomobilin hznda yolun yaps da nemlidir. Eger
yol engebeli, patika yol ise daha yavas, asfalt ise daha
hzl gidersiniz. Okumada da dusunce aksn takip ederken
ana dusuncenin uzerindeyseniz daha yavas, yan dusunceler ve
edebi suslemelerde daha hzl gidersiniz. Bu durumu
vurgulamak iin bir dnem 'Hzl okuma' kursunun adn 'daha
hzl okuma' kursu yapmay bile dusunduk!
148
5) Okuma hz % 50 duygusal (moral) durumu bagldr. Kalan %
50 ise 'nasl daha hzl okunacagn' bilmekle ilgilidir.
Basarnn srr moral tekniktir. Her basan bilgi ve duygunun
belirli miktarlarda karsmndan olusur. Okuma kalitesinin
bagl oldugu faktrleri 'moral ve teknik" kriterine gre
aklamstk. Simdi okuma hznn bagl oldugu kisisel
faktrleri aklayalm.
A) Entellektuel durum-yap -. Bu gruba genel olarak bilgi ve
tecrube taban diyebiliriz. nsanlarn entellektuel yapsna
ait olan ve okuma hzn etkileyen unsurlar sunlardr : Soyut
alglama yetenegi, kultur duzeyi, bilgi miktar, zeka duzeyi,
kelime dagarcg, grenme alskanlklar, dusunme tipi,
kultur genisligi, dusunme hz, merak duzeyi, ilgili
tecrubeler vs. rnegin her alandan bir seyler bilen' bir kisi
kultur genisligine sahip demektir. Oysa belirli alanlarda ok
sey bilen bir kisi kultur daralmas yasayan bir insandr.
Kultur genisligine sahip kisinin kolaylkla algladg
metinler kultur darlg yasayan iin zor ve anlaslmaz
olabilir.
B) Psikolojik durumyapu Okuyucunun psikolojik durumuna ait
unsurlardan okuma hzn etkileyenler sunlardr; Stres-
gerginlik duzeyi, o anki psikolojik durum, okumayla ilgili
inanlar, kisi iin okumann degeri, okumadan beklenen fayda,
kisilik yaps, ilgi ve istek duzeyi, dikkati toplama ve
surdurme becerisi, egitim ortam hakkndaki dusunceler,
egitmen-kaynak hakknda dusunceler v.s.
C) Fizyolojik durumyapi: Psikolojik durum gibi fizyolojik
durum da okuma kalitesinde ve hznda etkilidir. Baz
rnekler: Fiziksel yorgunluk, fiziksel gerginlik, gzun
durumu, ortamn uygunlugu, uyku miktar, ds dikkat
dagtclar, genel saglk durumu, fiziksel hareketlilik
duzeyi, konfor rahatlk duzeyi, gzun kondusyon durumu vs.
OKUMA HIZI NELERE BALIDIR?
Okuma hz, grenmenin tum gelerine bagl olarak degisir.
Bunlar grenme amac, grenilen konu, grenme yntemi ve
grenendir. Simdi bunlar biraz daha detayl olarak
aklayalm.
149
1) Okuma amacna gre okuma hz degisir.
A) zlenim iin okuma,
Bu tur okumalarda ama tam olarak anlamak veya
'derinlemesine' grenmek olmadg iin hz ok yuksektir.
Okuyucu "seke seke' okur. Okul hayatnda ancak tekrarlarda ve
literatur taramalarnda kullanlr. Hayat okulunun
grencileri ise ancak bu yntemle okurlar. rnegin gazeteler
bu yntemle okunur. sadamlar kitaplar genellikle byle
okur. Brosurleri byle okunur. zlenim iin okumada ama o
konu hakknda bir seyler bilmektir. Asl ama ise gundemi ve
bilgi aksn takip etmektir.
B) Tam grenmek iin okuma.
Bu grenme biiminde ilerleme hz izlenim iin okumadan daha
dusuktur ancak dusunmek iin okumaktan daha yuksektir.
grenciler hatrlamak iin tam olarak grenir oysa
yetiskinler anlamak ve kullanmak iin tam olarak grenir.
C) Dusunmek iin okuma
Bu tur okumada ama 'sindirmek' oldugu iin ilerleme hz ok
dusuktur. Dusunmek iin okuyan -tavuklarn su imesi gibi-
bir bilgi grendigi zaman onun uzerinde iyice dusunerek onu
beynine iyice yerlestirir. Hayatmz degistiren 'mesale
kitaplar' genellikle dusunerek okudugumuz kitaplardr. Hzn
en dusuk oldugu okuma biimidir.
D) Eglenmek iin okuma
zellikle roman-hikaye grubundan yaplar okumalar
grenmekten ok eglenmek iindir. Roman bize verdigi
bilgiler iin degil bize yasattg duygular iin okuruz.
Elbette okurken yasadgmz duygular da bize bir seyler
gretir ancak bunlar bilgi degil tecrube hanesine kaydedilir.
Eglenmek iin okumada ama bir duraga varmaktan ok hos bir
yolculuk yapmaktr. Dolaysyla eglenmek iin okumada surenin
gerek bir nemi yoktur. Romanda bir an nce sonuca ulasmak,
'katili bulmak' isteyen pekala ap son sayfalan okuyabilir!
Oysa roman okuru hem bir yandan bir an nce sona ulasmak
ister, hem de o sonuca agr agr gitmek ister. Eglenmek iin
okumada nemli olan sure degil okuma suresinde yasanan
duygular oldugundan hzn da bir nemi yoktur.
150
2) Okunan metnin yap ve ierigine gre okuma hz degisir
Okunan metnin yaps ve ierigine iliskin zellikler de okuma
hzn etkiler. Okunan yaznn kuuklugu-buyuklugunden
anlatlan konunun rneklenmesine kadar her sey grenme hzn
etkiler.
A) Akademik/Teknik karakterli metinler.
ilk defa karslastgmz konulan veya agr bir dille yazlms
teknik metinleri okurken hzmz dogal olarak dusuk
olacaktr. rnegin 'Toplumsal hiyerarsiyi diyalektik bir
sarmal ile analitik olarak inceleyip, izdusumsel sonularn
ortaya koymak gerekir' cumlesinde oldugu gibi. Byle
durumlarla en ok dusunce dunyasna yeni dalanlar ve bir
ideolojik harekete yani giren 'aylaklar' karslasr. Bu
durumda basa kabilmenin yolu nedir? Birinci yol grenmek
istediginizi size basit bir dille anlatan yeni bir kitap
bulmaktr, ikinci yol ise daha saglkldr. Elinize bir
szluk aln ve anlamadgnz kelimeleri szlukten bularak
okuyun. grendiginiz her kelimeyi konusmalarnzda kullann
bylece hem hava atarsnz, hem de grendiginiz yeni
kelimeleri iyice tekrarlayarak kelime hazinezi
gelistirirsiniz.
Teknik veya akademik metinlerde hzn dusuk olmasna sebep
olan tam olarak nedir? Hz dusuren gz ve beynin kelimelere
ve dusuncelere yabanc olmasdr. Beyin yeni grdugu bir
kelimeyi tanmada ve benzerlerinden ayrmada zorlanr. Tam
olarak dogru olmamakla beraber 'ok bilen' kisilerin,
akademik ve teknik metinlerde daha az zorlanacagn
syleyebilirz.
Teknik metin kisiye gre degisir. 'Sokaktaki adam' iin
teknik bir metin olan tp ve hukuk kitaplar, doktorlar ve
avukatlar iin normal bir metindir.
B) Normal-Magaziner Karakterli Metinler
Hakknda ilgi ve bilgi sahibi oldugumuz konularda normal bir
dille yazlms metinlerin okunmas daha kolaydr. Gazete ve
dergiler, kisisel gelisim kitaplar, populer kitaplar bu
turdendir.
Magaziner bir tarzda yazmak konudan ok bir uslup
meselesidir. Bir yazarn diger yazarlara nerisi sudur; 'tyi
kitap yazlmas zor okunmas kolay olandr. Yazlmas kolay,
okunmas zor degil.'
151
Zor anlaslan kitaplarda butun su yazarda da degildir.
Mevlanann Testi denizden hacmi kadar su alr' kural da
okuyuculara baz mesajlar verir. Okuyucudan beklenen temel
zellik meraktr. Meraksz bir okuyucuya hitabetmeyi yazarlar
'Bir kova suyu bir igne deliginden geirmek kadar zor' diye
mecazlarlar.
Normal karakterli metinlerde gzun kelimeleri tanma ve
beynin dusunceleri degerlendirme hz yuksektir. unku o
kelime ve dusunceler beynin daha nceden tandg tiplerdir.
C) Edebiyat Karakterli Metinler
Masal, siir, roman, hikaye, turunden eserler bu gruptandr.
Bu tur eserleri okurken ama bilgilenmekten daha ok eglenmek
oldugu iin surenin ciddi bir nemi yoktur. Bu turde zamann
ne kadar getiginden ok nasl getigi nemlidir. Hzn fazla
nemli olmamas gereken bir turdur.
3) Okuma yntemine gre okuma hz degisir.
Okuma yntemine gre bir ayrm yaparsak iki turlu okuma
biimiyle karslasrz. Birincisi hibir kelime veya cumlenin
atlanmadan okundugu tam okunmadr, ikincisi ise gereksiz ve
nemsiz kelime veya cumlelerin atlanarak ayklandg semeli
okuma yntemidir.
Semeli okumadaki ilerleme hz tam okumaya oranla ok daha
yuksektir.
Okuma Hzn Artrmak in Neler Yapmak Gerekir?
Hzl okuma tekniginin ulkemizde yaygnlasmaya basladg
dnemlerde hzl okuma egzersizlerinin kitaplar yoluyla
yaptmlarak okuma hznn artmlabilecegine inanlyordu.
Bundan dolay hzl okumann tekniklerini anlatmakla
yetinmeyip uygulama programlan veren birok kitap yazld.
Ancak zamanla anlasld ki insanlar kitaptan hzl okuma
tekniklerini grenebiliyor ancak uygulamalar dogru
yaplamadg iin ok dusuk ilerlemeler saglanyor.
Hzl okuma tekniginin yuzyuze egitim veya en azndan bir
paket program ile grenilebilecegine inandgm iin uygulama
program koymadm. Hzl okumay grenmenin en iyi yolu
seminerlere katlmaktr.
V)
152
BLOK OKUMA EGZERSZ "BU SAYFAYA ZEL BR BAKIS ATIN"
BU BAKIS
* Her kelime grubunun ortasna bakarak,
* Bir baksta, bir gz durusuyla
* Anlamay ikinci plana aln, ancak tamamen anlama aksn
yitirmeyin,
* Kopya eker gibi, sanki bir daha gremeyecekmis gibi bir
baks olmal.
Basan, istedigini elde etmektir. Mutluluk ise, elde
ettigini sevmektirEger ilimumit ile olsayd,
dunyadakibutun insanlar alim olurdu.
Guzellik hosa gider zek eglendirir duygusallk cosku
verir,
oysa insanlar birbirine baglayaniyiliktir.
Uyanan bir dusuncekolay kolay uyuyamaz.
Her insan hi olmazsa her gun bes dakika
aptallk eder, akll olmak bu snn sinti
gememekten ibarettir. Herkes insanlg degistirmeyi
dusunur, siz<
ama hi kimse nce kendini degistirmeyi dusunemez.
yi dusunce yetmez,huner iyi dusunceyi de iyi kullanmaktr.
153
154
Mantkl olmak mantkl olmak ise kulahnda bir ividir,
girmez, akl basa insann akln grebilmesi gerekir,
yanlma, aldanma Akll insan baskalarnn istedigi anlamadan
insan dilinin kulaktr.
zeknn hakszlg marifetidir, korumaldr, yeni kulturler
korumak oludgunu Gunes sistemi Tas kusa bakmaz, dusman ev
sahibi hibirini
her zaman kolaydr, neredeyse imkanszdr, yumruk yemeden
Akl yasta degil, yas getirir, begenmemesi iin Guzel dusun
ne varsa dogrudadr, istedigi seyi seyleri okur. insanlarn
gucunu altnda gizlidir. Zamanmzn feci hak seklinde insan
dilini Dunyamz yaratmak degil sanan insanlarla hakknda ne
atan sapandr, hizmet begenmez.
sonuna kadar Akl insann kafann iine bastadr ancak Cenap
Sahabettin akldan tesini iyi hisset,
dogruluk sasar sanma, orta karar insanlar Szcuklerin gucunu
anlayamazsnz. Dilin musterisi almetlerinden biri de
gstermesi yolundaki disleri arasnda en nemli seyin
gemisteki kulturleri doludur.
sylenecegine aldrmaz. Dost kusura Misafir, misafiri
Dusunmek grmektir.
155
BLOK
DURAN DSER ktidarn ideolojisi Aglayan gzlerle Aglayan
grmek Grmek ve aglamak Gzlerde aglamak Aglayarak grmek
Kendini bil! Dengeyi gr insan sev. Dusuncelerden nce
Dusle ve ste.
U-y-g-u-1-a-t
Bilgilendir
Kalbini yeme!
senme
V-a-z-g-e--m-e
Tanmlat
G-u-1-u-m-s-e-t
Kararl ol!
aresizsen
Tut ve kopar
OKUMA EGZERSZ-2
: deolojinin iktidan
: Gzlerim aglarken
: Aglayarak gzlerim.
: Grerek aglamak.
: Grmek ve aglamak
: Gzlerle aglamak.
: Aglayan gzlerle.
: Geregi ara!
: lulu ol.
: Hosgrulu ol.
: Dusunmeyi grenin
: Dusundur
: Uygula
: Bilgilen
: Bir daha dene!
: Kendine dn!
: Erteleme
: Tanmla
: Gulumse
: Karar ver!
: Dusunce bestele
: aren sensin.
: Kopar ve tut.
KM KORKAR HAN SOYUT ve YABANCI' KELMELERDEN!
Bl ve Yut teknigi.
Snava giren bir grencinin korkulu ruyas nelerdir? Snavda
tarihlerin, yabanc isimlerin, soyut kelimelerin sorulmas.
Bir de bu kelimeleri anlayamama sorunu vardr. Bir alsmada,
iinde 'M' harfiyle baslayan 1300 kelime bulunan bir Turke
szluk incelenmistir. 'M' harfiyle baslayan 1300 kelimenin
700 tanesinin arapa ve farsa, 400 tanesinin bat kkenli
oldugu geriye kalan 300 kelimenin ise zturke oldugu
grulmustur. Bu gebe kulturunun bir sonucudur. Bu kadar ok
yabanc kelimenin bulundugu bir dilde yabanc kelime grenme
teknigi de nem kazanmaktadr. Bu ksmda soyut ve yabanc
kelimeleri grenmek iin kullanacagnz teknikleri
anlatacagz.
Rusya SSCB'yi kurmadan nce Orta Asya Turk Cumhuriyetlerine
kars bl (fikren) parala (snrlan ayr) ve ynet' ad
verilen bir stratejiyi basaryla kullanmstr. Biz de buyuk
ve anlaslmaz soyut kelimeleri nce hecelerine ayrarak
paralayacagz. kinci adm ise heceleri bizim iin anlaml
bir cumle haline getirmektir.
Times dergisi, 97 yl ierisinde 'Dopamin' adl bir salgnn
bulunusunu kapak yapmst. Habere gre uyusturucu kullananlar
beyinlerinde dopomin salglamas fazla olan kisilerdi.
Dopamin uyusturucu, seks, sigara, dans gibi haz uyandran
davranslar yaparken bol miktarda salglanyordu. Haberin
nemi suydu; simdiye kadar insan-larn uyusturucu kullanmas
karakter zayflgna, bilinsizlige, ktu yasanms ocukluga,
ksacas sosyal nedenlere baglanyordu. Bu haberde uyusturucu
kullananlar 'biyolojik yaplarnn kurban' olan kader
mahkumlar olarak sunuluyordu. Konu ile ilgili yeni
yuzyldaki kse-
sinde bir yaz yazan Ali Krca, dopaminin aklda kalmas iin
onu Do-Pa-Min diye hecelemis sonra da Dogrudan Parlamenterler
Mindere diye sifrelemisti. Bu makale bu kelimenin hep aklmda
kalmasn saglaynca bu teknigi sistematize etmeye ve
gelistirmeye karar verdim. Teknik mantga dayanan bir zellik
gsteriyordu. Ona nral destek saglamak gerekiyordu. Bunu da
son adma ilave ettim. Ortaya syle bir formul kt :
1) Kolay unuttugunuz bir isim, kavram, soyut veya yabanc
kelime bulun.
(rnegin; Dopamin.)
2) Kelimeyi anlaml hecelere ayrn. (Do-Pa-Min)
3) Her heceye uyan bir kelime bulun.
i 4) Bu kelimelerden olusan anlaml bir cumle kurun. ]
(rnegin; DOgulu PArlamentolu MlNdere.)
5) Kelimenin anlam ile cumle arasnda abartl, komik,
sama, kanl-canh, grsel, renkli bir bag kuran senaryo
olusturun.
rnegin, Dogulu milletvekillerinin kzlderili kyafetleri
giymis bir sekilde TBMM salonuna koyduklan bir minderin
uzerine oturarak (cumlenin anlam) guneydogudaki atsmalarn
sona ermesi dilegiyle, iinde' uyusturucu bulunan (dopaminin
anlam-islevi) 'bans ubugu' tutturdugunu hayalinizde
canlandrabilirsiniz.
'Bl ve yut' teknigini nerelerde kullanabilirsiniz? Bir
kullanm alan zor isimlerin aklda tutulmasdr. Mumkun
oldugu lude ismin sahibi kisinin ilk izlenimi ile kurulan
cumle arasnda bir baglant olmaldr. 'Yasemince'nin
'Suayip' karakterine bunu uygularsak; onun surekli aylaklk
yaptgndan hareketle, 'Surekli AYlaklk YIPratr.' gibi bir
cumle kurabiliriz. "Kaklms"i iin ise 'ktu kader' ile
ilgili bir cumle kurmak gerekir. 'KAderinin KILna
dokunamams.' diye bir cumle olabilir. Mukremin abinin
babasna syledigi yalanlardan dolay Minareyi alan klfn
hazrlar' szuyle ilgili bir baglant kurabiliriz. 'MKemmel
Ressamn Minaresi' gibi bir cumle kurabiliriz.
Bl ve yut tekniginin bir diger nemli kullanm alan soyut
kelime ve kavramlardr. Tpta yaralannca kan phtlasmayan
(durma-
157
158
yan) kisilere Hemofili hastas denir. Bunu nasl aklmzda
tutabiliriz? 'HEyetteki MOdern Filler stesi' cumlesini
fildisi sahillerinden kilo vermek ve tedavi olmak uzere
hortumlarnda purolanyla fillerin 'knta knta' havaalannn
lopisine geldigini gsteren bir hayalle canlan-dnrsanz
unutmazsnz. Peki deterjan markas Fabulozo'yu nasl blup
yutarz? 'Farabinin, Buldugu Lokumdan Zordaym.' cumlesini
iine deterjan katlms lokumlar yemis, midenizde
hissediyormus gibi hayal kurarsanz hatrlarsnz.
Osmanlc kelimelerden ne haber? 'Siyak-sibak' Osmanlca
sezgisel kavrama gibi bir anlama gelir. Aklnzda tutmak
isteseydiniz ne yapardnz? 'Sigaray YAK, Sigaraya BAK.'
diye bir cumle kurabilirdiniz. Mueceel hukukta senedin deme
vaktinin gelmesini ifade eder. Nasl aklmza kaydedebiliriz?
Mkreminin ECeli CELpnamede' diyebiliriz. Bunu Mukreminin
sizde eki oldugunu ve eki karslksz kmas ile onu
mahkemeye verdiginizi vs. hayal edebilirsiniz. Bu rnekleri
bulmak zaman alr m? Baslangta evet ancak zamanla 5'sn
gibi ksa bir surede bulunabilmektedir.
Yabanc kelimelerde de bu teknik kullanlabilir. rnegin
madalya ve plaketleri hazrlayan kisilere pantograf denir.
Bunu nasl ayrabiliriz? 'PANtolon TOGonun (magazalar
zinciridir) RAFlarnda' Togo magazalarnda aldgnz bir
pantolonun arka cebinden bir plaket hediye ktgn hayal
edebilirsiniz. Anakronizm gemisi bugunun deger yarglanyla
yorumlamak demektir. Bu kelimeyi 'Asyann Nakliyat ROtas
NZaMmnamesi' kelimeleriyle cumlelestirerek ipek yolunda ksa
bir hayali yolculuk yapabilirsiniz. Bu teknik de her teknik
gibi baz yerlerde ise yaramayabilir. Byle durumlarda diger
teknikleri denemek gerekebilir. Televizyon haberlerindeki 'az
sonra' stratejisinin ad teaserdir. Bunu nasl blebiliriz?
Teyzem Askerligini ER olarak yapt!
Muzik ile hafza arasnda ne gibi bir benzerlik vardr?
Muzikle az ok ilgilenmis her kisi muzigin iki karakteristik
zelligi oldugunu bilir. Bunlardan birincisi ritmdir. Ritm,
ahenkli aks, hece kafiyesi, sylenisteki ses benzerligi gibi
seyleri ifade eder. Bulent Serttas son klibinde 'asGIM yan
mSIM/sevdana dalmSIM/uyuya kalm-SlM/uyandr beni!' diye
bir sark syluyordu. Bu ve her sarkda mut-
laka bir ritm, ahenk, kafiye vardr. Muzikteki ikinci zellik
tekrardr. " Buna da nakarat denir. Peki insan hafzasnn
zellikleri nelerdir?
1) Ritmik seyler aklda kalr ve birbirini agrstrr. Bunun
iin reklamclar 'Ton ton ton... Dardanel ton' gibi ritm ve
tekrar zellikli reklam sloganlan bulurlar.
2) Tekrarladka aklda kalclk artar (Nakarat gibi)
3) Ritmik tekrar unutmay unutturur. Sark szlerinin en ok
ve en kolay nakarat ksmlarn hatrlamamzn nedeni budur.
O halde soyut ve yabanc kelimeleri aklda tutmann bir yolu
da onlarn kafiyeli benzerleriyle onlar beynimize
yerlestirmektir. rnegin yargtaydaki durusmalara 'murafaa'
denir. Murafaann kafiyelisi olan kelime nedir? Elbette
zurafaa. Yargtay binasndaki islerin hzlanmas iin n
tarafa zurafalarn konuldugunu, zurafalarn bir durusmadan
aldg evrag baska bir durusma salonuna hzla boynunu
evirerek ulastrdgn hayal ederseniz bu daha kalc bir
sekilde aklnzda kalacaktr. (Not : Simdi anlattgm rnegi
universite son snfta gerekten kullanmstm ve o kavrama
dayanan bir sorunun kmas bana 10 puan kazandrmst) Sizde
diyalektigi 'elek', 'eklektik'i elektrik kelimesiyle
hafzanza yerlestirebilirsiniz.
Soyut kavramlara kars kullanlabilecek bir diger yol
sembolize etmektir. Bunu en iyi medya yapmaktadr. Her hangi
bir kavram bir somut nesne ile agnstrmaya alsrlar.
Terazi somuttur ama zgurluk soyuttur, gu gibi soyut bir
kavram (yedigi spanak ile) Temel Reisin kollarnda kas
olarak sembolize edilir. inlilerin i ie gemis virgul gibi
duran sembolleri yng ve yan 'iyi ve ktu' gibi iki soyut
kavramn somut semboludur. Kadnlgn ve erkekligin sembolu
vardr. Coca Cola, live's, Rock and roll Amerikan kulturunun
semboludur. Demirelin sapkas Turkiye de demokrasinin sembolu
gibi temsil edilir. 'Saban' iyi niyetli ve saf vatandas
temsil eder. Siyasi gstericiler zel el hareketleri ve
esitli davranslaryla soyut dusuncelerini somutlastrrlar.
Bu gibi rnekleri grenmede kullanmann yolu sembolize
etmedir. rnegin hukukta adalet diye soyut bir kavram vardr-
ve adalet, yatay adalet ve dikey adalet diye ikiye ayrlr.
Adaleti hakimin elinde-
159
160
ki eki ile sembolune edebiliriz. Dikey adalet farkl
kosullarda olan kisilere farkl hukumlerin uygulanmasdr.
Bunu da Daltonlar' 'co' dan Avarel'e kadar daima yukselen
klasik boy srasna gre dizerek sembolize edebiliriz. Esit
kosullardakilere, esit hukumlerin uygulanmas da yatay
adalettir. Bunu da Yedi Cuceler ile temsil edebiliriz. Hakim
her cucenin basra ekile esit siddetle birer defa
vurabilir! Burada anlatlmak istenen sudur : Soyut ve
anlaslmaz seyler bes duyu organ tarafndan alglanamadg
iin aklda kalmaz. O halde onlar aklmzda tutmak iin
onlar sembolize eden ve agrstran somut, bes duyu
organmzla alglayabilecegimiz semboller bulmalyz.
Bir diger yol empati kurmaktr. Empatinin kelime anlam es-
duyumdur. Yani bir baskasnn iine girerek onun gibi grmek,
bakmak, dinlemek, dusunmek, onun gibi hissetmek demektir. Bu
konuda literaturde ilgin bir rnek vardr. Elektrik
muhendisliginde okuyan bir grenci derslerine konsantre
olamyor, dolaysyla basars dusuk oluyordu. Bir gun
nundeki elektrik devrelerine bakp 'Bu tellerin iinden
geen elektrik akm mler hissediyor olabilir?' diye
dusunmeye baslad. Kablonun iindeki elektrik akmnn
seruvenini empatik yol iletisimle alglaynca bir anda
derslere olan ilgisi artt ve basarl sonular almaya
baslad. Burada sizden istenen soyut kavramn anlamn
hayatnzla iliskilendirmeniz ve bu iliskiyi hayali olarak
yasamanzdr. rnegin 'monalalitik mantk' kaya gibi, tek
ynlu degismez bir mantaliteye sahip kisilerin mantk
yapsn tanmlamak iin kullanr. Simdi bu kavramn anlamn
kisisellestirelim. Hayatnzda istemediginiz halde
dikbasllk yaptgnz oluyor mu veya byle yapan
arkadaslarnz var m? Hangi politikaclar sizce monalitik
mantk sahibi? Dikkat edersiniz bu sorularda olay
kisisellestirmeye alsyoruz.
Soyut kavramlara kars yaplmas gereken sey onlar
kisisellestirmek ve bes duyu organ ile alglanabilir hale
getirmektir. Tum bu teknikleri grenmek ve kullanmak bilinli
bir aba ve zaman gerektirecektir. Bu yeni yntemleri
kullanmayp 'annenizin margarinini'de kullanabilirsiniz. Bu
geleneksel yntem tekrardr.
Soyut kelimeleri veya yabanc kavramlar hafzada uzun sure
tutmann bir yolu da zihinde canlandrmadr. rnegin 'Kana
civa' kelimesini hafzanza kaydetmek iin nce onu bir
kagda yazn, sonra yazdgnz kagda bakp gzunuzu
kapatarak ayn yazy hayalinizde canlandrn. 5 defa bunu
tekrar edin. Sonra gruntuyu yakna getirin, buyutun, parlak,
renkli ve net hale getirin. Simdi onu neon sklaryla
yazlms bir otel tabelas gibi hayal edin. Isklarn birka
defa yanp snmesini seyredin. Tum bu isleri yeteri kadar
kendinizi vererek yaparsanz kesinlikle o kelimeyi
unutmazsnz.
161
162
EN KOLAY RENME YOLU; DNLEMEK
grenmenin en yaygn yolunun okumak oldugunu biliyoruz.
Okumann birok kisi iin zor bir ugras oldugu da bir
gerektir. Eger iyi kullanlrsa okuma kadar etkin olabilecek
ve okumadan daha az enerji harcayarak kullanlabilecek bir
yol olsayd ne yapardnz?
grenmenin en kolay yolu dinlemektir. Ana dilinizi grenirken
ne kadar zorlandnz? Konusmay ilk grendiginiz yllarda ok
zorlandnz m? Gerek sudur ki anadilimizi grenirken en
kolay grenmenin iki temel yolunu bir arada kullanyoruz.
Bunlardan birincisi dinlemek, ikincisi ise modellemektir.
Konusmay grenen bir ocuk evresindekiler ne syluyorsa
aynen modeller. Bunu da dikkatli bir sekilde dinleyerek
yapar. Eger ana dilimizi yabanc diller gibi sonradan
kitaplardan grenseydik muhtemelen daha ok yoruluruk. Neden?
Konusmay grenirken hi zorlanmadnz unku bilgiyi kulak
yoluyla aldnz. Masal dinlerken yorulmamanzn nedeni de
ayndr. Oysa insanlar roman okurken masal dinlemeye gre ok
daha fazla yorulurlar. Yabanc dili o ulkede yasayarak
grenmeye alsmak, kitaptan grenmeye alsmaktan ok daha
ksa surede insanlar sonuca gturur. Tum bunlar grenmek
iin kulaklarn bir alternatif olmadgn, kesfedilmemis bir
potansiyel grenme kanal oldugunu gsterir.
Bu blumde simdiye kadar genellikle muzikle besledigimiz
kulaklarmzdan bilgi toplamak iin nasl yararlanacagmz
arastracagz. Dunyann ilk ve en yaygn interneti {bilgi
ag) olan dedikodu tamamen kulak yoluyla grenmeye dayanr.
Eskiler 'Dilin musterisi kulaktr' derlerdi. Simdi bizler
kulaklarmzn zorlanmadan, ypranmadan, kolay kolay
grenmemizi nasl saglayacagn arastracagz.
Dinlemenin turleri nelerdir? Dinleme turleri ierisinde en
yaygn olan seici dinlemedir. Bu tur dinlemede dinleyici
konusmacnn konusmasnn baz ksmlarn 'can kulagyla'
dinlerken, ilgisini ek-
meyen ksmlarda ise 'yarm kulak' dinler. Dinleyici
konusmacnn sylediklerinin baz ksmlarn aktif dikkat
ile baz ksmlarn ise pasif dikkat ile takip eder. Bir
diger dinleme yolu tam dinlemedir. Bu tur dinleyici her
syleneni takip eder ve notlar alr. Tam dinleyen bir kisi
sylenenleri degerlendirir ve aralarndaki iliskileri grmeye
alsr. Tam dinleyen bir kisinin tersi ilgisiz ve bilgisiz
bir dinleyicidir. Bu tur dinleyiciler konuya ve kisiye ilgi
duymazlar. 'Mecbuiyetten' orada bulunduklan iin dinleme
annda kafalarn iinde tam bir i gurultu yasanr. Bu
gurultu 'kars yayn'da denilen, sylenenlere ters veya
ilgisiz dusuncelerin kafann iinde seslendirilmesinin bir
sonucudur.
Psikologlarn nerdigi bir dinleme sekli de empatik
dinlemedir. Empati kurmak kendimizi karsmzdaki kisinin
yerine koyarak onun penceresinden dunyaya bakmaktr.
Karsmzdaki kisi ile tek ve bir olmak, onun grduklerini,
isittiklerini, hissettiklerini hissetmek demektir. Dinlemenin
en etkin yolu empatik dinlemedir. Bir kimseyi dinlerken
sadece onun ne syledigiyle ilgilenmeyin. Onun sylediklerini
niin syledigini, neden yle bir uslupla syledigini,
sylerken neler hissettigini, anlatrken neler dusundugunu?
v.s. de gzlemlemeye alsn. Bu hem dikkatinizi uyank
tutacaktr hem de konusana kars olumlu bir tavr sahibi
olmanz saglayacaktr.
Baz insanlara dinlemek neden zor gelir? Bunun bir nedeni
kulaklarn bilgi toplama hznn, beynin bilgi isleme ve
dusunme hzna oranla ok gerilerde olmasdr. Beynin bilgi
isleme ve dusunme hz konusma hznn yaklask 3-4 kat
fazladr. Bu nedenden dolay kulaklarmz beynimizi
kesintisiz bir sekilde bilgiyle beslemedigi iin beyin de
aradaki boslukta ilgilenecek daha iyi seyler bulmaktadr.
Unutmayn, beyin boslugu sevmez. Onu siz bir seylere
ilgilendirmeseniz o ilgilenecek bir seyler bulur.
kinci bir neden baz insanlarn ana beyin modelleridir.
zellikle grsel beyinli kisiler beyinlerini surekli
gruntuyle besleme ihtiyac duyduklarndan hareketsiz duran
bir konusmacy uzun sure dinleyemezler. Ayrca grsel
insanlar hzl dusundukleri iin yavas konusanlardan nefret
ederler. Mesut Ylmaz tipi 'kelime aras ay molas' veren
konusmaclar grsel beyinli insanlar ileden kartr.
Toplumdaki en yaygn beyin modeli de grsel tiptir.
Dinlemememizin bir ne-
163
164
165
deni de bu konu uzerine bilinli olarak dusunmemis
olmamzdr. Ayrca ilgi alan dar kisiler, asr hareketli
kisiler, konsantre olma zorlugu yasayan kisiler de dinleme
gulugu yasamaktadr.
Basarl dinlemenin temeli nedir? Basarl bir dinlemenin 5
kritik unsuru vardr. Bunlar BLG, lLGl,*SEVGl, SORU ve
NOT'tur. Birisini dinlerken ya o konu ile ilgili nceden bir
seyler okuyun ya da ilgili dusunceleri kisisel gundeminize
yerlestirin. Konu ile ilgili bir bilgi taban olusturmak
gereklidir ancak yeterli degildir. Buna bir de ilgi taban
ilave etmeniz gerekir. Hangi konu olursa olsun farkl bir
adan baklnca ilgin olabilecegini biliyorsunuz. Bir diger
nemli kavram sevgi ve bunu tamamlayan saygdr. Konusann
bir insan oldugunu, olumlu bir niyet ve amala orada
bulundugunu, size deger verdigini bilerek ona sayg
duymalsnz. Bir konusmacya duyulan saygy gstermenin en
iyi yolu onu dinlemektir. Hem aktif katmda bulunmak hem de
konusmacy ynlendirebilmek iin soru sormak gerekir. Soru
sorarak konusmacy ilgi duydugunuz boyutlara ekebilirsiniz.
Bir diger nemli nokta not almaktr. Not tutarak hem
dikkatinizi uyank tutarsnz, hem de tekrarlarda
harcayacagnz zaman ksaltabilirsiniz.
Basarl bir dinleme nasl gereklestirilebilir? Dinleyerek
grenme performansmz nastl yukseltebiliriz? Basarl bir
sekilde dinlemek iin uyulmas gereken kurallar ve
kullanlabilecek stratejiler GK-SU-NANlK akrostisinde
kodlanmstr. Bu akrostisi aklnzda tutmak iin ilk nce her
harfin devamn ezberlemeniz gerekir. Sonra ise yeryuzundeki
denizlerin sudan yaplms bir el ile gk yuzune 'nanik!
nanik!' yaptgn, suyun bu saklabanlgna kzan gkyuzunun
ise simsekler akp, yagmurlar yagdrdgn kafanzda
canlandrabilirsiniz. Simdi bu maddeleri daha yakndan
inceleyelim.
Basarl bir dinlemenin temeli konusann gzle takip
edilmesidir. Anonim bir ifadeye gre; Gzler ruhun
penceresidir'. Eger perdeleri kapatrsanz hem siz dsary
gremezsiniz hem de dsardakiler si-
Gz iliskisi kur. nde otur. Kopma!
Sorumlulugunu bil. Uygun soru sor. Not tut.
Arastr/Aktif katl. Nerede kullanlr? liskisi kur Kollarm
baglamazi gremez. Perdenin kapatlmas gibi ilginin kapal
olmas da dsar-dan anlaslr. Deneyimli kisiler kendisini
dinliyormus gibi yapan kisinin gzunun iindeki perdeleri ok
kolaylkla grebilirler. Gz beynin ilgilendigi konulan
tespit eder. iyi bir dinleyici rahatsz etmeden konusmacnn
gzlerine bakarak konusmay takip eder. Eger dinleyici
surekli nune bakyorsa yogun bir his yasyor demektir.
Yukaryla dogru bakan kisiler ise beyinlerinde bir gruntu
canlandrmaya alsyor demektir. Bir kisi dinlerken bas
ortada, hafif yana egik, karsya bakan bir pozisyonda durur.
Bu pozisyon beynin konusma merkezinin devrede oldugunu
gsterir. Bu pozisyondaki bir dinleyici ya sylenenleri
anlamaya alsyordur ya da sylenenlere kars cevaplar
hazrlyordun
Dinleme verimini artran bir diger nokta mesafedir. Tembel
grenciler mi en arkada oturur yoksa en arkada oturanlar
tembel mi olur? Her iki sorunun cevab da 'evet'tir. ilgisi
az kisiler ve zguveni yetersiz kisiler en arkalara
otururlar. Bu tur insanlarn saysnn oklugundan dolay
konferanslarn ve seminerlerin snflan hep arkadan ne dogru
dolar. nsanlar neden byle davranyor? Gerek su ki zguveni
yetersiz kisiler 'daima arkalarn saglama alma' korkusuyla
yasarlar ve herhangi bir mekana girdiklerinde srtlan duvara
dnuk bir biimde otururlar. En nlerde oturmak baska
konularda ilgilenmeyi engelledigi gibi mesafe yaknlgndan
dolay konu ve konusmacnn scaklg hissedilebilir.
Egitmenler grencilerin birbirlerinin arkasna oturarak
ndekinin arkasna gizlenmelerini nlemek iin sandalyeleri
yarm ay seklinde dizmelidir. Byle olamyorsa en azndan 'U'
seklinde bir dizilis kullanlmaldr. Bylece her
dinleyicinin nundeki diger dinleyicinin olusturdugu barikat
olmadan derse dogrudan katlmas saglanabilir.
Dinlemede kritik bir noktada "KOPMA NOKTASI'dr. Kopma
noktas bizler iin psikolojik bir kaderdir. Yani insanlar
alglama ya-plarnn geregi olarak dinlerken baz
aralklarla konudan koparlar. Bunun nedeni nedir? Dikkat,
zelligi geregi yogunlasr daglr, tekrar yogunlasr, tekrar
daglr ve bu byle surup gider. Yogunlasma daglmay mecburi
klmaktadr. Coca Colann "Muzigi ok atgn sylerler ve
sann ok acaip oldugunu...' diye baslayan reklamn
basrdan sonuna kadar kesintisiz dinleyebilir misiniz? stun
bir yetenegi-
I1' !
a
Ut
n
166
I
f
i
n
niz yoksa hayr. unku ok hzl ve yogun konusmay anlamak
iin dikkatinizi de olabildigince yogunlastnyorsunuz fakat
konusma uzun oldugu iin 2-3 cumleden sonra dikkatiniz
kopuyor, daglyor. Bu ok yogun dikkatin suresinin 2-3
cumlelik olabileceginin bir gstergesidir. Normal bir
konusmada ise tempo bu kadar yuksek olmadg iin
yogunlasmann derecesi de bu kadar yogun olmamaktadr.
Yogunlasmann daha az olmas daha uzun surmesini aglar.
Krtasiye birtakm istatistikleri bir yana brakrsak
ortalama bir tempoda ve ilgi duyulan, hakknda biraz bilgi
sahibi oldugumuz bir konuda konusan bir kisiyi ancak 5 dakika
boyunca dinleyebiliriz. Ortalama dinleme dikkati 5 dakikada
bir kopar diyebiliriz. Sunu hi unutmayn nemli olan
dinlerken konudan kopup-kopmamanz degil koptugunuzu
anladktan sonra dnup dnmemizdir. Dinlerken belirli kopma
noktalarnn olmas ve o srada baska bir seyler dusunmemiz
dogaldr. nemli olan konudan uzaklastgnz, dikkatinizin
koptugunu bir an nce farketip hemen konusmacya dnebil-
mektir. Beyin konudan uzaklasrken yle hos seyler bulur ki
dinleyici o konulan brakp konusmacnn szlerini dinlemek
istemez. Burada bir i disiplin mucadelesi baslar. Akll, i
disiplin sahibi, kendine sz geirmesini bilen kisiler 'Bu i
konusmay ok seviyorsam, bunu kqnusma bittikten sonra da
yapabilirim'der ve hemen konusmacy dinlemeye baslar.
Konusmaclarn da seslerinin tonu, masaya vurarak veya
ellerini saklatarak kopma noktasndaki kisileri 'gereklere
uyandrmas' gerekir.
Dinlemede nemli bir nokta da her konuda oldugu gibi
sorumlulugun bizde oldugunu bilmektir. Eger dinliyorsanz
kendiniz iin dinliyorsunuz. Ayrca dinleme zurlu bir
toplumda dinleyerek grenmek gerek bir fark yaratmaktr.
Konusmacnn size kendini dinlettirmesini beklemeyin, o ktu
bir konusmac da olsa onun da 'bir kalbi, duygulan ve onuru'
var. Onun enerjisini krmayn. Bazen merhamet duygularnzla,
size bir seyler anlatmak isteyen kisiye acyarak dinleyin!
Kimsenin sizin daha iyi grenmeniz, daha kaliteli bir insan
olmanz iin bir sey yapmak zorunda olmadgn unutmayn.
grenme sorumlulugu size aittir. Bilgiyi 'ske ske'
alabilmenizi saglamak iin bu kitap yazld.
Dinlerken konusmacnn konuyu dagtmasn denetlemek ve
konuyu istedigimiz duzleme ekmek iin elimizdeki silah
nedir? tabii ki soru sormak. Soru sormak sizin grenme
surecine aktif katlmanz saglar. Soru sorarak
grendikleriniz sizin iin ezberlenmis bir bilgi degil hatra
gibidir. Sorarak grenilenler yasanms bilgi saylrlar.
Not tutmak dikkatli dinlemenin pratikteki temel kuraldr.
Anlat-lanlan not etmek birok ynden faydaldr. En nemlisi
dikkat kopmasn buyuk lude ortadan kaldrmasdr. unku
not alan kisi dikkatini iki farkl ise ayn ayn ynelterek onu
kontrol eder ve eglendirir. Tutulan notlar daha sonra
tekrarlamalarda kolaylk saglar. Ayrca not tutmak yazl
grenmeyi sagladg iin hatrlama miktarn arttnr.
Dinlerken pasif kalmamak arastrmac bir mantkla dinlemek de
nemlidir. Buna aktif dinleme de denir. Pasif dinleyici
kendisini misafir gibi olarak grur ve anlatlanlan sadece
dinler. Oysa aktif dinleyici nce konuyla ilgili biraz bilgi
toplar veya eski bilgilerini kafasnda toparlayarak dinlemeye
zihinsel hazrlk yapar. Ayrca konusmacy sadece
kelimeleriyle degil niyeti ve beden diliyle de dinler. Anla-
tlanlarn yorumunu yapar, degerlendirir. Tum bunlar yapms
olmak dikkati surdurmeyi saglar ve grenme verimini arttrr.
Eger su anda belediyenin savas sirenleri alsayd ne
yapardnz? Sirenlerin ardndan hoporlrlerden ne yapmanz
gerektigini anlatan bir konusmay dinlerken konsantrasyon
sorunu yasar mydnz? Elbette hayr. Neden? unku nemli
oldugunu dusundugunuz ve size bir fayda saglayacagna
inandgnz bir bilgiyi 'can kulagyla' dinlersi-^niz. Oysa
gerekte her bilginin bir nemi vardr ve size anlatlan her
bilgi size bir seyler katar. Unutmayn ki beyninizi giren her
bilgi sizde kuuk veya buyuk bir degisiklik yapar. (En son
anlatlan bu bilgi bile simdiden sizde bir miktar degisim
gereklestirmeye baslamstr.) Sizden istenen konusmacy
dinlemeden nce Bu konunun benim iin nemi ne? Bu bilgiler
nerede kullanlr? Ne ise yarar? diye dusunmenizdir. Bilgiler
hayatta veya snavlarda isinize yarayabilir. Bir sorunun
cevaplanmasnda veya bir sorunun zulmesinde isinizi
kolaylastrabilir. Unutmayn. Onun kendisinin bir isine
yarayacagn bilmesi de kisinin grenme istegini arttrr.
Dinlerken, anlatlms olan konular ile o anda anlatlanlan
birlikte
167
VI
I
2.

168
O'
!
!
degerlendirerek neler sylenecegini tahmin etmeye alsmak
iki turlu yararldr. Birincisi dikkati uyank tutar,
ikincisi ise bilgiler arasndaki iliskileri grmemizi saglar.
Okuyarak degil dusunerek bilgileri birbirine baglayabiliriz.
Okuyarak hazr baglantlan da grenebiliriz, ancak bunlar
'ezber baglan' oldugu iin hatrlarken zorlannnz. En kolay
hatrladgmz bilgiler aralarndaki baglantlar bizim
kurdugumuz bilgilerdir. Dinlerken anlatlan bilgi paralarnm
birbirleriyle ve anafikirle olan iliskilerine bilinli olarak
dikkat etmek gerekir. Bir konuyu dinlerken kurdugunuz iliski
kpruleri gelecekte hatrlama kpruleri olarak sizlere hizmet
edecektir.
Bir diger nemli nokta dinlerken kollan baglamamaktr.
Kollarnz bagladgnz anda konusmac ile aranza 'demir
perde' ekmis olursunuz. Kollan kavusturmak konusmac ile
dinleyici arasna girmis bir barikattr. nsanlar niin
kollarn baglar? Bir kisi konusulanlar ilgisini ekmez ise,
can sklrsa veya konusmacnn szlerine kars dusuncelere
sahipse kollarn baglar, ilgin nokta sudur; bir kisi can
skldg iin kollarn baglar ancak sonradan kollarn
bagladg iin cam daha ok sklr. Sizlere nerim sadece
ders dinlerken degil hayatnzn her annda hi kollarnz
baglamamanzdr. Neden cannz skmak iin aba
harcyorsunuz ki?! Acar Baltasn stun Basan adl kitapta
naklettigi bir arastrmaya gre; yaplar bir deneyde,
kollarn daima bagl tutmalar istenen grencilerin grenme
veriminin % 38 orannda dustugu grulmustur. Siz hi
kollarn baglayarak oturan bir siyasi lider grdunuz mu?
Onlar kollarn baskalarn kucaklamaya hazr tutacak sekilde
aarlar, istatistik adamlar ise kollarn ggusleri uzerinde
kenetleyerek kendilerini kafeslerler. Bu kol demirleri
kisinin mutsuzlugunu azaltmadg gibi tersine gulendirir.
Benim seminerlerimindeki u yasaktan birisi de kollan baglama
yasagdr. Eger bir konusmacysanz ve butun dinleyicileriniz
kollarn baglams, arkalarna yaslanms, bacak bacak ustune
atms, 'burnundan soluyarak' sizi dinliyorsa basrz belada
demektir! unku onlar sizi dinlemiyorlar!
Dinleyici konudan veya konusmacdan skldg zaman ya da
konusmacnn szlerine katlmayp, itiraz etmek istediginde
dinlemeyi keser ve kapal devre yayna baslar. Psikolojide
buna i gurultu denir. Burada kritik nokta sudur; beynin
grme veya konusma merkezi ayn anda
169
hem ie hem de dsa dnuk faaliyet yapamaz. Bunun anlam eger
kendi kafanzn iinde atesli bir i konusma yapyorsanz
kafanzn iindeki gurultu yannzdaki arkadasrzn sizi
agrdgnda onu du-yamamanza sebep olur. Baskasn
dinlerken de i konusma yapamazsnz, i konusma yaptgnz
anda baskasn dinleyemezsiniz. Beyin bu iki isi ayn anda
yapamaz. Yaparsanz 'keileri' kanrsnz. Nitekim
sokaklarda yasayan deliler i konusmalarn o kadar yuksek
bir sesle yaparlar ki dsardan bile duyulur!
Basarl dinleme yolundaki ilk engel ilgisizlikti ancak en
buyuk engel igurultudur. Merak veya ilgisi olan bir kisi
dahi i gurultu yuzunden dinleyemeyebiiir. Bir sairimizin
ifadesiyle 'Bir dunyaya kulak kesilen teki dunyalara sagr
kesilir'. Gerekten de konusmacnn sylediklerine katlmayan
bir dinleyici hemen kafasnn iinde kendi dusuncelerini
tekrarlamaya baslar. Bu hareketiyle kendine gre bir kars
yayn yapmaya alsr. Dikkati i dunyasna kulak kesilince
konusmacya da sagr kesilir! Byle bir duygusal kilitlenme
yasayan bir kisiyi ortalama bir ses yuksekligiyle agnrsanz
sizi duymayacaktr. Neden duymuyor? unku o bedenen orada
olmakla beraber ona ait baz seyler orada degil... Sadece
konferans veya derslerde degil tartsma ve ikili konusmalarda
da kars yayn ok yaygndr. 'Beni dinlemiyorsun, beni
anlamyorsun' diyenler kars yayndan sikayet etmektedir.
zellikle ikili tartsmalarda insanlar kars taraf konusurken
kendi verecegi cevab hazrlar (dolaysyla karssndakini
duyamaz) sonrada cevabn verirken sze 'beni dinlemiyorsun
ki' diye baslayarak dusuncesini anlatr. Tabi kars taraf da
genellikle aynsn yapmaktadr!
t gurultuyle basetmenin yolu olgun ve iradeli davranmaktr,
i konusmanz neyi degistirecek? Eger gerekten de ok
gerekliyse onu ders veya konferans bittikten sonra da
yapabilirsiniz. Olgun insanlar yarglamadan nce anlamaya
alsr. Butun zamann insanlar elestirmek iin
harcayanlarn kendilerini gelistirmek ve diger insanlar
sevmek iin ok az zamanlarnn kalacag da bir gerektir.
n
MM
i.
V
HM
N
O
!
n
170
S*
I/I
I
o--
METAFORLA RENME "Metafor Dilin Dus Evrenidir"
Nedir metafor? Bir seyin baska bir seye benzetilerek
anlatlmasdr. Turkede mecaz, tesbih, istiare gibi
anlamlara gelir. Metafo-run unsurlar nelerdir? Bir metaforda
3 boyut vardr. 1) Benzetilen 2) Benzeyen 3) Benzerlik ynu
ya da benzeyen taraf. Mesela insanlar (Benzetilen) ay gibidir
(benzeyen) sadece parlak yuzlerini (benzetme ynu)
gsterirler'. (-Cenap Sahabettin-) Metaforlar nerelerde
kullanlr? Metaforlar edebiyatta, siyasette, sporda, askeri
alanda, sanatta, is dunyasnda yaygn olarak kullanlrlar.
nlu Metaforlar...
Metaforlar geregi ifade etmek iin olusturulsa da ogu kez
geregin yerini alr. nsanlar gerekleri brakr metaforlan
tartsr. Tarihe yn vermis buyuk metaforlar nelerdir? Rus
annn Osmanl iin 'hasta adam' benzetmesi bir metafordur.
Churchill'in komunizmin gelisini 'Ktaya demir bir perde
indi' diye aklamas bir metafordur.
Kendi Metaforunu Kendin Bul...
Daha guzel konusmak, insanlar ikna etmek, motive etmek, daha
iyi grenmek veya kendimizi savunmak iin metafor
gelistirmeyi nasl becerebiliriz? Bunun yolu K..B.B.
formulunu uygulamaktr. Bu formul;
1) KONU; hangi konu hakknda metafora ihtiyacnz var?
2) ZELLK; konunun hangi zelligini n plana karmak,
vurgulamak istiyorsunuz? rnegin buyuk insanlarn kuuk
taraflan oldugunu veya menfaatperestligin insan alalttgn
vurgulamak istiyoruz varsayalm.
3) BENZEYEN; o zellige sahip, o duruma benzeyen neler var?
rnegin insanlarn kuuk taraflarnn olmas heykellerin
yanna yaklastka kuulmesine benzetilebilir. Menfaat ise
uzerinde oturulmas gereken sandalyeye benzetilebilir.
171
4) BENZERLK LSKS; benzeyen benzetilene hangi ynden, ne
kadar benziyor? Benzerlik iliskisi nasl kurulabilir? Bu
admda cumleler tamamlanr; 'Menfaat sandalye gibiir, uzerine
karsanz sizi yuceltir, ancak onu srtnda tasyanlan
kuultur.' (Cenap Sahabettin) 'Buyuk insanlar heykel gibidir.
Uzaktan heybetlidirler ancak yanlarna yaklastka kuulmeye
baslarlar.' (W. Churchill)
Bir universite aday size "Kendimi usturann jiletli ksm
uzerinde yuruyen bir trtl gibi hissediyorum' diyorsa ne
anlatmak istiyordur? Muhtemelen kritik ve tehlikeli bir
durumda oldugunu ima ediyordur.
Metaforlarn zel bir biimi de kisisel hikaye haline
getirilmis fantastik metaforlardr. Bu metaforlarda bilgiler
uydurulan bir hikaye ierisine yerlestirilirler. Sokullunun
fethettigi yerler syle bir fantastik hikaye ile hafzaya
kaydedilebilir; Sokullu Mehmet pasa Bir gun denizin kenannda
sakz igneyerek oturuyordu. Yannda geen bir ak sakall
dede onun bir sey yedigini sanarak 'Ne yersen ye asit yapar
agznda, o asitler dis urutur Falm yoksa yannda' dedi.
Bunu duyan Sokullu sinirlenerek ayaga kalkt ve 'akll
sadrazamlar sakzn adasn tasr yannda' dedi. Agznda
ignedigi sakz denize atnca denizde sakzdan bir ada oldu.
Onun bu yaptgn gren sakall de 'benimle gel' dedi ve
sakzdan adann uzerine ktlar. Dede yemenini kard, iki
eliyle tuttugu yemeni agzyla ufleyerek aday surat motoru
gibi kullanmaya baslad. Onun bu marifetinin altnda kalmak
istemeyen Sokullu gitann denize att ve gitar bir anda
Kbrs adasna dnustu. Gu gsterisi sras kendisine gelen
dede uzerinde Muslum Gurses'in konser verdigi gemileri bir
parmak sklatmasyla batrmaya baslad. Gemiler batarken
konseri dinleyenler kara bahtlarna igne batrarak
kendilerini kana buluyorlard. Uzun seyahatlerinde
birbirlerine ustunluk saglayamayacaklarn anlayan dede ve
Sokullu karaya ktlar, ktklan yerde iki musluk ve
ikisinin arasndan geen bir snr izgisi vard. Sokullunun
bir isaretiyle musluktaki su kurudu. Muslugu atklarnda
'Tunusss' diye ses geliyordu. Dede de ayn hareketi teki
musluk iin yapt. Bu muslugu atklarnda da suyun kesilmis
oldugunu gsteren 'Fasss' sesini duydular. kisi birden ayn
anda stanbul'daki butun musluklarn suyu iin ayn hareketi
yaptlar. Simdi her yaz musluklardan Tss' sesi geliyor!..
Sokullu dnemindeki Sakz Adas, Yemenin Fethi, Kbrs Adas,
nebaht Deniz Savas, Tunus ve Fasn fethi gibi nemli
olaylan aklmza bu sekilde yerlestirebiliriz.
I
O
I
n
172
B1
I
ft
1
Metaforlar grenmede nasl kullanlabilir? Bunun yolu
bilmedigimiz bir seyi bildigimiz bir seye benzetmektir. Bunu
gretmenler yapabilecegi gibi grenciler de yapabilir.
Basarl gretmenler metaforlu rneklerle gretirler.
Metaforla grenme konusunda A. Robbins, iindeki Devi Uyandr
adl kitabnda syle diyor; "grenmenin en basta gelen
{/ollarndan biri, metaforlarla grenmektir. grenme
dedigimiz sure, zihnimizde yeni baglantlar, asisyonlar
kurmak, yeni anlamlar yaratmaktr. Metaforlar da bu ise son
derece uygundur. Bir seyi iyi anlayamadgmz zaman, bir
metafor kullanmak bize, anlayamadgmz seyin, anladgmz
bir baska seye ne kadar ok benzedigini gsterir. Metafor
bize, iliskiyi baglama konusunda yardma olur. Eger Xi
Ygibiyse ve biz de Xi anlyorsak, bir anda Y yi de anlarz.
rnegin biri size elektrigi anlatrken 'ohm' 'amper' 'vat',
'rezistans' gibi kelimeler kullanyorsa, buyuk olaslkla
kafanz karsacaktr, unku siz herhalde bu kelimelerden bir
sey anlamyorsunuzdur, onlara ait referanslara sahip
degilsinizdir, bu nedenle aralarndaki iliskileri de
anlayamazsnz.
Ama ben ise elektrigi anlatrken, onu zaten bildiginiz
tandgnz bir seye benzeterek anlatrsam ne olur? rnegin
size bir boru resmi izsem 'Hi borunun iinden akan su
grdun mu?' desem, hemen evet dersiniz. O zaman ben, 'bu
borudan geen suyu yavaslatabilen bir kapakk olsayd? iste
o kapakga rezistans denir" desem, o zaman rezinstansm ne
ise yaradgn daha iyi anlar mydnz? Tabii anlardnz..."
Siz de herhangi bir konuya metaforla grenebilir misiniz? Bir
egzersiz yapalm. Ekzotermik; sy dsar veren
reaksiyonlar, Endotermik ise sy ieri alan reaksiyonlar
ifade etsin. Bu bilginin metaforu nasl olabilirdi? "Ekzo'yu
Eksoz'a benzetin, eksozun dumann dsarya vermesinden bu
bilgileri karstrmadan aklmzda tutabiliriz. Eger iki bilgi
birbirine karsyorsa kullanlabilecek en iyi yol
metaforlardr. Hemen birbirine karstrdgnz 2-3 bilgiyi
metafora dnusturmeyi deneyin.
Bu kitapta kullanlan metaforlar neler? lk aklnza gelen
hangisi oldu? Sizi enok hangisi etkiledi? Belki bilginin
'Felegin emberin-
173
den geer gibi' hafzann suzgelerinden gemesinin,
universite adaylarnn snav maratonuna benzetilmesi
aklnzda kalmstr. Belki de gzun bilgiyi alma, isleme ve
dsar verme biiminin degirmeninin alsmasna benzetilmesi
aklnzda kalmstr. Okunan yaznn dusunce aksna, turune
ve okuma amacna gre hz ayan yapmak anlamna gelen 'esnek
okuyucu' kavramnn sofrluge benzetilmesi de aklnzda
kalms olabilir.
O'
|
|
n
174
VI
I
I/I
o
I
a
AKROSTS KULLANARAK UNUTMAYI UNUTUN!
Onu ilk defa mahcup asklar kesfetti. Sevgililerine Syle
'matbu' bir siir yazyorlard; 'Seviyorum ama kimi/En tatl
birisini/Nasl anlatsam sana/llk harflerine baksana' lk
harflerine baknca "SEN" diye bir anlam kyordu. Bu
grenmede de ok yaygn olarak kullanlan ve ok da ise
yarayan bir tekniktir. Bu teknige akronim ya da daha populer
adyla akrostis denir. Bu teknigin temeli aklda tutulmas
gereken kelimelerin bas harflerinden mantkl bir kelime
meydana getirmektir. Bu kelime iinde bilgiyi saklayan bir
sifre gibidir.
Mahcup asklar gibi siyasiler de syledikleri aklda kalsn
diye akrostis kullanrlar. rnegin dnemin Basbakan
Necmettin Erbakan belediyeler bayramnda yaptg konusmada
syle diyordu 'Refahl belediyelerin 3 sfatlan, vasflan
var. Bunlar; 1) Hizmet 2) Bereket 3) Basandr. Bunu su Has be
be (HBB) televizyonu var ya iste onunla aklnzda tutun.'
Radikal sol gruslu kisilerin de ok sevdigi ve ocuk-larna
isim olarak koydugu 'MELSA'da bir akrostistir. Melsa; Marks,
Engels, Lenin, Stalin ve Apo'nun ilk harflerinden olusmus bir
isimdir! Refahyol hukumetinin yklp Anasol-D hukumetinin
kuruldugu srada Akit gazetesinde Yasar Kaplan'n yaptg
Radikal bir elestiri hem ierik hem de teknik ynuyle Star
Haber'de analiz edilmisti. Kullanlan teknik Akrostis
teknigiydi. Kaplan, kzdklarn yazsnda syle
tanmlyordu; "DemireL.Ecevit...Ylmaz...Yekta (Gungr
zden)... Ulug-bay (M.E.B.Hikmet) Silahl kuvvetler... Laf
anlatamadklanmz...Anlatp da
dinletemediklerimiz...Reziller..." O tum bunlar alt alta
yazdg iin ilk harfleri yukardan asag dogru okununca
'Deyyuslar' kelimesi kyor. Bu teknik yaplar buyuk
hakaretin getirecegi tazminat davasnda kurtulmak iin
kullanlms olabilir!..
Askeriyede de egitim amal bir ok akrostis vardr.
Bunlardan biri Hurda-Enkaz-Khnenin ilk harflerinden olusan
'HEK'tir. Askerin devini gsteren diger bir akrostis de
'VDAK'tr. (Vazife, Dusman, Arazi, Kamuflaj). Askeri
aralarn bakm iin 'GESTAY' kullanlr. (Gzetle, Elle,
Skstr, Temizle, Ayarla, Yagla)
s dunyasnda da anlaslmas ve hatrlamas kolay oldugundan
akrostis ok yaygn olarak kullanlr. rnegin devlet
dairelerinde '3Y YASASI' vardr. Bunlar yok yann gel, yavas
yavas kelimelerinin ilk harfinden olusur. Bir Japon
sirketinin eleman seme kural SMLE (gulumse) akrostisini
olusturur. Bunlar skil (yetenek) Management Ability (ynetim
yetenegi) internal flexibility (esneklik) Language facility
(yabanc dil bilgisi) ve Endevaour (gayret)dir. Basarl bir
ynetimin '4 M'e ihtiyac oldugu sylenir. Bunlar Man (insan)
Machine (makine) Money (para) ve Management (sevk ve idare).
Bunun gibi halkla iliskilercilerin A.I.DA. formulu vardr.
Turkesi; dikkat ek, ilgi uyandr, fayday sun ve eyleme
geir. Bir kurumu batranlan gsteren formul '3Y'dir. Bunlar;
Yagclk, yeteneksizlik ve yavaslk.
Akrostis baska nerelerde kullanlabilir? Her yerde bu teknik
kullanlabilir. Mesela bir mafya babas en ok nelere ihtiya
duyar? Tabii ki PEPSl'ye! (Para, Eglence, pipo, silah, is)
Sizin ruyalarnz gereklestirmek iin nelere ihtiyacnz
olabilir? Belki bir SlBOP isinizi grebilir. (Szcukler, s,
Bilgi, Organizasyon-ortak, Para)
Akrostis egitim alannda nasl kullanlabilir? Egitim
alannda hem gretmek hem de grenmek asndan akrostis ok
yararl bir tekniktir. rnegin surucu kurslarnda
grencilerin hi unutmamas gereken otomobilin gunluk bakm
kurallan 'HAYRET' diye bir akrostisle anlatlr. Bunlar Hava,
Akaryakt, Yag, Radyatr, Elektrik ve Tedbir-ler'in kontrol
edilmesi gerektigini gsterir. Acar Baltas stun Basan adl
kitabnda en yayn akrostisin ASPAVA oldugunu syler. Bu
'Allah, saadet, para, ask (Afiyet) Versin Amin' kelimesinden
olusur. Baltasn verdigi 3 akrostis rnegi daha vardr.
Bunlar;
1) III. Ahmet'in Lale devrinde yaptg yenilikler; Matbaa,
ttfaye, iek ass (Mi)
2) Bbregin katmanlan; zar, kabuk, z ve yalack (ZARKY)
3) Dikkatin temel ilkeleri; Gevseme, ilgi, duygu, Alskanlk
(GIDA)
Bir akrostis nasl yaratlr? Bir DAKKA ugrasarak! Akrostis
uretmenin akrostisi DAKlKA'dr. Alm 'Dusunce, Anahtar
kelime, Kafiye, liski, Konsept, Ayarlama'dr. Akrostis
olusturabilmek iin ilk
175
I
s*

1761
a
N O'
|
adm o konu ile ilgili bilgilerin, dusuncelerin
toplanmasdr. O dusunceleri, ilkeleri veya bilgileri temsil
edebilecek anahtar kelimelerin bulunmas ikinci admdr.
Kelimelerin ilk harflerinin kafiyeli, mantkl veya ilgin
bir iliski olusturacak sekilde biraraya getirilmesi gerekir.
Bunun iin de konu ile ilgili bir konsepte (baglam, ereve)
ihtiya vardr. lk denemede uyumlu bir sonu elde
edilemeyeceginden yeniden denemek, degistirmek, uyarlamalar,
ayarlamalar yapmak gerekir. Bu son adm en iyiye ulasrcaya
kadar denenen, degistirilen 'yap boz' oyununa benzetilebilir.
rnegin, bir sorunu zmek iin nce neler olup bittigini
gzlemlemek, tespitler yapmak gerekir. Bu tes-bitlerin iyi
degerlendirilmesi, tahlil edilmesi gerekir. Sonraki adm
sorunun adn dogru koymaktr. Soruna kars dogru bir tavr,
tutum benimsemek de nemlidir. Tenkit 'edici degil tesvik
edici bir tutum taknlmaldr.
Dogru tavr gerekli ise de yeterli degildir. O sorunu zmek
iin dogru teknikleri de bilmek, zum formullerini soruna
uygulamak gerekir. Bu dusunceleri nasl akrostise
dnusturebiliriz? ste size sorun zmenin 5T'si: Tespit et,
Tahlil et, Tanmla, Tavrn dogru koy, Teknigini gren.
|
VERML RENME STRATEJLER : RENME KALTES NASIL
ARTIRILIR?
- Anlama kapasitesi nasl artrlr?
- Hzl, kolay ve iyi anlama yollar nelerdir?
Butun ulke bu iddiy konusuyordu. Bazlar 'yle sey olur
mu?' derken, bazlar 'Hocadr, bir bildigi vardr' diyordu.
ok gemeden imparator Timur da bu iddiay duydu. Hemen
iddiann sahibi Nasrettin Hocay agrtt. Ona; 'Hoca esege
bile okumay gretebi-lecegini sylermissin, dogru mudur?'
diye sordu. Nasrettin Hoca da 'Emredin greteyim hunkanm'
diye karslk verdi. Timur pek de inanmadgn gsteren bir
tavrla; 'gret de grelim' dedi. Hoca ise koyuldu. Kitabn
arasna ot ve yaprak koyarak esegine kitap sayfala-nn
evirmeyi gretti. ddiasn kantlamak iin huzura kt.
Esegin sayfalan evirip gemesini gren Timur 'Hoca sen buna
okumak m diyorsun?' diye sorunca, Nasrettin Hoca cevab
yapstrd: 'Eee hunkanm. Okuyan esek olunca, ancak bu kadar
okuyabiliyor?'
Eline aldg kitab '$yle bir kanstnp' brakan kisilere
'Nasrettin Hoca esegi!' diyen bir egitimci tanyorum. Bu
hikaye bize neyin nemini gsteriyor? Baktgnz seyleri
grmemizin, okudugumuz seyleri anlamamzn, anladgmz
seyleri ise sindirmemizin nemini gstermiyor mu?
Bizi gulu yapan yediklerimiz degil sindirdiklerimizdir;
Bizi zengin yapan kazandklarmz degil tasarruflanmzdr;
Bizi bilgili yapan okuduklarmz degil kafamza
yerlestirdiklerimizdir.;
ye bizi nder yapan da baskalarna verdigimiz gutfer
degil onlar kendimizde uygulamamzdtr. (Francis Bacan)
177
n
f
178
n
I
o
I
i
Bu ksmda daha kaliteli bir sekilde grenmek iin neyi nasl
yapmanz gerektigini arastracagz. Daha az zamanda, daha az
abayla daha iyi sonular almann yollarn inceleyecegiz.
Okumadan elde ettigimiz verimi nasl maksimize
edebilecegimizi dusunecegiz. Amacmz daha ksa zamanda, daha
az psikolojik zahmet ile en yuksek ba-sanya ulasmanz
saglayacak teknikleri sizlerle paylasmaktr.
yi bir okuyucunun hayattan almas gereken en nemli
derslerden biri ne olabilir? Bir bilgi imparatorunun
grenmesi gereken en nemli seylerden biri sudur; Bir okuyucu
kitapta anlatlan bilgi ve fikirlerden ok kitapta
anlatlanlarn, kendi beyninde canlandrdg (agrstrdg)
bilgi ve fikirlerden etkilenir. Kitaplar olduklar gibi
degil oldugumuz gibi okuruz. Kitaptaki bilgiler kafamzdaki
fikirlerin gulenerek bizi etkilemesine neden olur.
Hukuk terminolojisiyle anlatrsak; okudugunuz kitap sizin
degismenize neden degil vesile olur. Sizi degistiren kitabn
sizde uyandrdg, size ait dusuncelerdir. ste verimli okuma
alnan bilginin ok sayda dusunceyi uyandrabilmesidir.
grenilen bir bilgi ile ok dusunce uyandrmak agrsm ve
iliski kurma ile mumkundur. agrsm kendiliginden (otomatik
agrsm) olabilecegi gibi, uzerinde dusunulerek bilinli bir
sekilde de olusturabilir. Buna gudumlu agrsm denir. Sonu
olarak greme verimini artrmak iin okudugumuz seyler ile o
anda okuduklanmzn 'aklmzdan geirdigi' dusunceler
arasndaki baglantlara bilinli olarak dikkat etmeliyiz.
grenme verimini artrmann en nemli yolu surekli olarak
neyin grenme verimini artrdg, neyin ise dusurdugune
dikkat etmektir. Bylece kendi stratejilerinizi
gelistirilebilir ve nerilen stratejileri test edebilirsiniz.
Neyin ise yarayp, neyin ise yaramadgn anlamak iin daima
'Kim, neyi nasl yapyor? diye arastrn. Kafa kariyeriniz
yeterliyse 'daha iyi nasl yaplabilir? daha iyi sonu almak
iin ne yapmak gerekir?' diye dusunun. nlulerin ilgili
rportajlarn okuyun, ar-kadaslarnz gzlemleyin,
gretmenlerinizin kisisel tecrubelerini grenin. Hepsinden
nemli olan strateji, kendinizin 'neyi nasl grendiginize'
ve bu yaklasmlarda 'nasl bir sonu olduguna' dikkat
etmeniz-dir. Surekli daha iyi, daha ise yarar, daha kaliteli
yntemleri arayn.
grenme verimi neye gre lulebilir? grenmemizin verim
duzeyini nasl anlayabiliriz? Verimli grenme grenmeden
amalanan seyin gereklestirilmesidir. Buna gre snav gemek
iin greniyorsanz ve snav geebilecek bilgi zenginligine
ulasmssanz grenmeniz istediginiz verimi saglams demektir.
grenme en basit sekilde birim zamanda, birim abayla elde
edilen sonucun ihtiyac giderme duzeyidir diye
tanmlanabilir. Esit miktarda zaman ve aba harcayarak daha
ok seygrenirseniz ve ihtiya duydugunuzda (hitabet, snav,
sunus, konusma, yapma) o bilgileri hatrlayp
kullanabilirseniz daha verimli grenmissiniz demektir.
grenme verimini enok etkileyen sey nedir? grenme veriminiz
dogrudan anlama kapasitenize bagldr. Nasrettin Hocann
eseginin anlama kapasitesi 'sfr' oldugu iin kitaptan
grenemedi. Bir insan ne kadar anlayabilir? Bildigi kadar.
Neden? unku gz kisinin bildigini grur, bilmedigini de
gremez. Mevlana 'Anlattgn karsnda-kiler anlayabilecegi
kadanyla anlar' demisti. nsann anlama kapasitesinin snn
nedir? Kullanlabilecek anlama kapasitesi beyin gucuyle
snrldr. Her insann temelde iki anlama snn (kapasitesi)
vardr. Bunlar;
1) Anlayabileceklerimizin snr (A blgesi)
2) Anladklarmzn snr (B blgesi)
Ana anlama kapasitemiz sahip oldugumuz BL- Gl, TECRBE ve
KLTRN toplamnn snnn
A) Ana AntoTa kapasitesi ifade eder- Bu snrlar ayn zamanda
beyninizin
B) Aktif anlama kapasitesi 'u snrlan'n da gsterir.
Mantk bu snrlarn uzerinde gezinir, tesine geemezken,
sezgi gucu ve zek bu snrlarn tesinde kesifler yapabilir.
Yani insan kendi bilgisinden tesini sezgisiyle
alglayabilir.
Okuduklarnzdan, yasadklarnzdan, konusmalarnzdan,
yediklerinizden, kokladklarnzdan, dusunduklerinizden
grendiginiz her-sey bir araya gelir ve beyninizdeki ANA
BLG ALANI olusur. Ancak baz blgeler 'haritalastrlmams'
olacaktr. Bu bilgiler 'bildiklerimizin' tesindeki bir
alandadr. Birincisi snr gereklerin degil kafamzdaki
haritann snnn gsterir. Oysa biz kendi dunyamzn
snrlarn
179
n
I
N*
0=
!
n
180
I
O'
I
ft
genellikle gerek dunyann snrlan sannz. Ana anlama
kapasitesinin dsndaki bir cumleyi anlayabilir misiniz?
rnegin 'Sulkus tendilis kas gruplarnn acetylcholine
sentezine embiryolojik semptomlar gereksinimi yoktur'
cumlesinden ne anladnz? Tp Egitimi alp zihin haritanz
bu ynde genisletmis olsaydnz siz de bunu anlayabilirdiniz.
Zih-ninizdeki haritann snrlarn degismez olmadgn
bilmek nemlidir. Siz de zihninizdeki haritann snrlarn
genisleterek daha ok seyden anlayabilirsiniz. Dostoyovski'ye
kulak verin 'nsan yeryuzunde olan seyleri grmezlikten,
bilmezlikten gelme hakkna sahip degildir' Dunyada sk sk
degistirildigi halde hi savas kmayan tek snr
zihinlerdeki haritann snrlandr.
Bazen tamam bildiginiz kelime ve dusuncelerden olusan bir
metni okurken de ya anlamayz, ya da baz yerlerini anlanz.
Bunun nedeni nedir? lgi duydugumuz ve hakknda bilgi sahibi
oldugunuz bir metni okurken baz yerlerini tam anlamamssak
veya yaptgmz okumadan istedigimiz verimi alamamssak bunun
temel nedeni dikkat zayflamas ve konsantrasyon
bozuklugudur. Kitabn ilk paragrafn anlayarak okudugunuz
halde sayfann sonuna geldiginde "Ben simdi ne anladm?' diye
sordugunuzda bir sey aklnza gelmiyorsa, burada aktif anlama
kapasitenizin snrlarn grursunuz. Tp hukuk, bilgisayar
sistemleri gibi teknik bir metin olmadg halde yine
anlayamadnz. Bu durum gsteriyor ki insanlarn
'anlayabileceklerinin' snrnn yan sra bir de
'anlayabildiklerinin' snn var. insanlar anlayabilecegi her
seyi anlayamyor. Bu haritann surekli bir blumunu
kullanmaya benzer. Haritann tamam daha buyuktur ama o genis
haritann kuuk bir blumu aktif olarak kullanlmaktadr.
zetle sylersek; anlayabileceklerimizin limitleri
entellektuel kapasitemize, anlayabildiklerimizin limiti ise
psikolojik durumumuza bagldr. Her iki snrn da
genisletilebilecegini bilmek nemlidir.
Anlama kapasitemizi nasl artrabiliriz? 'Anlama' kapasitesi
kuuk snn 'anlayabilme' kapasitesi (A blgesi) ise buyuk
snrdr. Anlama kapasitesini artrmak iin moral (B blgesi)
gu, motivasyon ve konsantrasyonla ilgili ksmlarn okunmas
gerekir. Burada anlayabilme kapasitesi veya ana kavrays
gucunun nasl artrlabilecegi anlatlacaktr. lkokul veya
ortaokulu okumams bir insan, okudugunu anlayabilme
yetenegini nasl gelistirebilir? Bunun en iyi yolu ilk, orta
veya li-
lad
im
lak
se ders kitaplarn alp okumaktr. Bunun dsndaki yntemler
sonu veriyor gibi grunse de bir sure sonra eksiklik kendini
gstermeye baslayacaktr.
Lise veya universite mezunlan ne yapmal? Kavrays gucunu
gelistirmek iin nasl bir strateji takip etmelidir?
(HeralandaBir seylerbilin) Bu durumdaki bir kisi ncelikle
derinlik kazanmak iin bir alanda her seyi grenmeye
alsmaldr. Bir yandan uzmanlk duzeyini yukseltmeye
alsrken, diger yandan kultur genisligini de saglamaldr.
Yani degisik alanlarda bir seyler grenerek genel kulturunu
artrmaldr. Bu stratejiyi Sakp Sabanc sekilde gsterilen
szunde ok iyi zetlemistir. Sabancnn bu szunu
seminerlerimde 'Raptiye Teorisi' diye gretiyorum. Pratikte
ne yapmak gerekir?
1) Mutlaka gunluk bir gazete okuyun. Bir bilimsel rapora
gre; bir lise mezunu, 5 yl boyunca 'kesintisiz' bir sekilde
ciddi bir gazeteyi, (referans gazete) takip ederse, o kisi bu
sure sonunda ortalama bir universite mezununa denk genel
kultur duzeyine ulasyor. Gazeteye verilen para harcama degil
yatrmdr.
2) Mutlaka bir ansiklopedi bitirin. Her alandan bir seyler
grenmenin zihninizdeki haritay zenginlestirmenin en iyi
yolu, bir ansiklopedi okumaktr. Ansiklopedi okumak bilgi ve
kultur yelpazenizi genisletmenin en iyi yollarndan biridir.
3) Felsefe kitaplar okuyun. Dusunce sporlarnn en
iyilerinden biri de felsefe okumaktr. Felsefenin 'insana
cevap vermeye' degil 'insana soru sordurmaya' ynelmis olmas
beynin kavrays evikligini artrr.
4) Dusunmek iin, dusunerek okuyun. Konfuyus 'Okumadan
dusunmek yararsz, dusunmeden okumak gereksizdir'
diyenlerden.
5) Szluk okuyun. Szluk okumak, beyninize daha sonraki
dusuncelerinizin temelini saglam bir sekilde olusturacak bir
'terminolojik taban-tanm taban' olusturacaktr. Szluk
okurken ne kadar da ok 'bildiginizi sandgnz'
farkedeceksiniz! Bir insann neyi ne kadar bildigini anlamas
iin yapmas gereken ilk sey szluk okumaktr.
I
VI
MM
N O
ii1
i
ft
182
(A
I
O
w<

6) Daha ofc okuyun. Ne kadar ok bilirseniz o kadar yuksek

anlama kapasitesine ulasrsnz. Bildiginiz kadar anlarsnz,
anladgnz kadar bilirsiniz. inde yasadgnz toplumun
diger uyelerinin zihin ha-ritalan ile 'ortak paydalar'
olusturmak iin en ok okunan kitaplar siz de okuyun, en ok
dinlenen kasetleri siz de dinleyin, en ok seyredilen
filmleri siz de seyredin. Begenmek, yarglamak iin degil
anlamak iin bunlar takip edin.
Bir konuyu hzl, kolay ve kalc bir sekilde anlamak iin
neler yapmalyz? grendiklerimizi en iyi sekilde anlamak
iin uymanz gereken kurallar nelerdir? Bu sorularn cevaplan
bizi verimli grenmenin temel dogru ve tekniklerine gturur.
Nedir bunlar?
1) grenme sureci butun-para-butun seklindeki bir sra
halinde ilerlemelidir. Bunun anlam ne? Bir konuyu okurken
nce n okuma mahiyetinde, yazy tanma amacyla bir okuma
yapmak gerekir. Buonunla ama yaznn butununu grmek, yazy
tanmak ve yaznn.ana mantgn zmektir. Sonra detayl bir
sekilde tam okuma metoduyla yaz okunmaldr. En sonunda ise
son okuma mahiyetinde, genel bir tekrar amal okumak
gerekir. Hibir seyi karmadan, uzun sure hatrlayacak
sekilde grenmenin yolu budur. Bunu hemen deneyebilirsiniz.
Nasl m? Su anda bu kitabn verimli grenme ilkeleri
blumunu okuyorsunuz, ilk nce butunu grun. Ayrntsna
girmeden italik yazl ilk cumleleri okuyun. Okurken
birbirleriyle iliskisini kurmaya alsn, ikinci adm olarak
tum ilkeleri, tamamen okuyun. Okurken birbirleriyle
iliskilerini ve kendi okumanzda nasl kullanacagnz
dus'unun. Bu adm da bittikten sonra son bir defa baslklara
ve altn izdiginiz ksmlara bir gz atarak konuyu
kafanzda toparlayn. Haydi deneyin!
2) Bilginin 'ok kanall kayt' yaplmas grenmenin verimini
ve kalclgm artrmaktadr. Nedir ok kanall kayt? Birden
ok duyu organ ile alglamaktr. Bir seyi grur, isitir,
koklar, dokunur ve tadarsanz onu her kanaldan alglams
olursunuz. Byle bir bilgi kolay kolay unutulmamaktadr. Bu
durumdan yararlanmak iin pratik olarak ne yapabiliriz? Bir
yol gzumuzle okuyup zetini kardgmz bir konuyu,
kulagmzla da kaydetmek iin o zeti yuksek sesle okumaktr.
zet degil de metnin kendisi okunursa okuma hz konusma
hz-
183
na dusecektir. Bir diger yol konuyu ayn konuyu grenen bir
arkadasra anlatp, sonra da ondan dinlemektir. Okulda
gretmeninizden dinlediginiz (kulak) bir konuyu bir de evde
kitaptan okursunuz (gz) iki kanaldan kaydetmis olursunuz.
Kayt yaparken illa ki gerekten alglamanz gerekmez.
Zihninizde canlandrarak da yasayabilirsiniz. Hatta olmayacak
seyleri fantastik duzeyde canlandrabilirsiniz. rnegin soyut
bir kavram olan 'adalet' kelimesini ilk defa duydugunuzu ve
aklnza yerlestirmek zorunda oldugunuzu varsayalm. ok
kanall kaydetmek iin adaleti 'canl' gibi hayal
edebilirdiniz. Adalet koksay-d kokusu nasl olurdu? Onu
srsaydnz nasl bir tat alrdnz? Onu yere atsaydnz
nasl bir ses kard? Gruntusu neye benzeyebilirdi? Onu
ellerinizde tutsaydnz neler hissederdiniz? Tum bunlara
fantastik cevaplar vererek adaleti dunyanzn bir paras
haline getirebilirsiniz.
3) grenmenin en iyi yollarndan birisi de gretmektir. Her
insan bildiklerinin gretmesi, bilmediklerinin ise grencisi
olmak zorundadr. grenme verimini en ok artran
stratejilerden birisi de 'sanki baskasna gretecekmis gibi'
grenmektir. Bir diger yol okuyup, grendigi konuyu hayali
olarak birine anlatmaktr. rnegin yastga, oyuncak ayya,
koltuga, 'iinizdeki size anlatabilirsiniz. Gerek bir kisiye
gretmek iin anlatmak tekrann ve zenin etkisiyle daha iyi
grenmeyi saglar. gretmeye alsmann bir yaran da neyi
grenip, neyi grenmedigimizi anlamamz saglamasdr.
gretmek grenmenin ustunde bir duzeydir. gretebilecek kadar
grenmek de en iyi grenme duzeyidir. Bir grupla alsmann
en iyi yaran baskalarna gretme frsat vermesidir.
greterek grenme islemini daha eglenceli hale getirmek
istiyorsanz sizi snava ekecek kisinin resmini karika-
turize bir sekilde bir yere izerek, hayali olarak ona
anlatn!
4) grencinin yeni grendigi seyleri kendi ifadeleriyle
tekrarlamas grenmeyi abuklastrr. Dusmann askeri
karargahna en kolay nasl girilir? Dusman askerlerinden
birinin elbisesini giyerek gitmeniz isinizi bayag
kolaylastnr yle degil mi? iste beynimize de kendi
kelimelerimiz daha kolay girip kar. Yabanc kelimeler, ise
tannmak iin kimlik tespitine tabi tutulur. Eger yeni
dusunceleri eski kelimelerinizle beyninize sokmaya
alsrsanz beyninizi kolaylkla kandnrsnz. Unutmayn
kelimeler dusuncelerin ve bilgilerin elbisesidir. Yeni gelen
askerlere eski kyafetleri (resmi kyafetler de denilebilir)
giydirmelisiniz, sivil halleriyle denetimden geme-
MM
et
O
n

n
184
9
VI
S*
O
|
leri uzun bir zaman olacaktr. Bunu pratikte nasl
kullanabilirsiniz? Kitapta okudugunuz tanmlara alternatif
olarak kendi tanmlarnz yapn. Anahtar kelimelerden zet
kanp, kendi kelimelerinizle baskasna anlatn. Okudugunuz
kitabn yanndaki bosluklara kendi kelime, fikir ve
tanmlarnz yazn.
5) Benzer amalara ve motivasyon duzeyine sahip kisilerden
olusan bir 'grenme grubu'yla birlikte alsmak grenme
verimini artracaktr. Grupla alsmak; birlikte arastrma
yapmak, anlamadg yerleri sormak, birbirlerinin
kaynaklarndan yararlanmak, birine gretmek iin
anlatabilmek, birisinden konuyu dinleyebilmek, birlikte daha
ok alsmak iin motive olmak gibi ok buyuk yararlar sunar.
yelerin ayn ama ve duzeye sahip olmas gerekir. alsma
mo-tivasyonlarnn da benzer veya yakn olmas gerekir.
Haftann belirli gunlerinde grupla alsmak da dusunulebilir.
Yetiskinler benzer amal grenme gruplarn ancak
konferanslarda ve derneklerde bulabilirler. 2-3 kisiden
olusan son bir grenme grubu kurmaktan sizi alkoyan ne? Bu
grupta kimler yeralabilir?
6) Bir bilgiyi yazl olarak ifade etmek o bilginin anlaslma
duzeyini artrr. Yaz yazarken beynimiz 'agr agr' ama
'kesin kesin' alsmaktadr. Bir seyi ne kadar bildiginizi
anlamann en iyi yollarndan birisi de yazmaktr. rnegin
sevginin ne demek oldugunu biliyor musunuz? Birok kisi bu
soruya 'elbette'der. O halde 'Sevgi nedir?' cumleyle
tanmlayn lutfen!
(Sevgisiz yasanmaz! Sevgi ok nemlidir! Sevgi olmazsa hayat
olmaz! Sevgi birisini sevmektir! Sevgi hayattaki en nemli
seydir! gibi szler cevap degil) seminerlerde sordugumda
buyuk bir ogunluk sevgi hakknda 3 tane ciddi, bilgi ieren,
tanm degeri olan cumle yaza-mamaktadr. Gerek su ki 'yazl
dusunmek' hem kavrays gucunu ar-
tryor, hem de yazarken beynimizdeki bilgi bosluklarn
yakalamamz saglyor.
7) nemli yerleri ve anafikirleri isaretlemek dikkati kes-
kinlestirerek grenme verimini artrmaktadr, isaretlemekle
kastedilen sey okunan metnin nemli ksmlarnn altnn
izilmesi veya uzerine zel isaretlerin konulmasdr. Altn
izmenin iki nemli yara-n vardr; birincisi tekrar ederken
veya daha sonra yapacagnz gz gezdirmeli okumalarda nemli
ksmlar hemen bulmanz saglar. kincisi ise renkli
kalemlerin kullanlmasyla okuma monotonlugunun yarattg
skclk azalr, ilgin bir diger nokta da beynin renklere
sart-landnlmas veya kendiliginden sartlanmasdr. rnegin
bir grenci nemli grdugu her yerin altn krmzyla
iziyor olabilir. Bu kisinin beyni bir sure sonra krmz
kalemle renge sartlanacaktr. Bu kisi krmz kalemle alt
izilen yerlere dikkatini kendiliginden ynlendirir, hemen o
bilgiyi hafzaya kaydeder, ilgin nokta sudur; byle
durumdaki bir kisi okurken nemli oldugunu grdugu bir yerin
altn bilerek (beynini test etmek iin) altn izmeden
geerse bir sure sonra diger alt izili yerleri hatrladg
halde, nemli oldugunu bilse de altn izmedigi ksmlar
unuttugunu grecektir. Bu durumun birok rnegiyle
karslaslmstr.
8) ideal ders alsma suresi syledir; 45 dakika ders + 5
dakika tekrar +10 dakika dinlenme. Eger 45 dk'dan fazla ders
alsrsanz dikkatiniz zayflar ve motivasyonunuz kaybolur.
alsmann getirdigi monotonluk konsantrasyonu bozar, grenme
istegini azaltr, grenme verimini dusurur. grendiklerimizin
% 80'ini 24 saat ierisinde unuturuz. Bunu nlemenin iki yolu
vardr. Birincisi ok kanall kayt yaparak grenmedir,
ikincisi ise konu bittikten hemen sonra, en ge on dakika
ierisinde bir tekrar yapmaktr. 10 dakikalk mola ise daha
iyi ve daha ok alsmak iin yaplms bir yatnndr.
Okurken u turlu yoruluruz; bunlardan birincisi psikolojik
yorgunluktur. Motivasyon azalmas ve konsantrasyon
bozukluklanyla kendini gsterir. kincisi ise entellektuel
yorgunluk diyebilecegimiz bir yorgunluktur. Beyin uzun sure
ayn konuyla ilgilenmekten sklms ve zayflamstr.
uncusu ise fizyolojik bedensel yorgunluktur. Okurken
gzleriniz yorulur, srtnz agnr, boynunuz hareketsizlikten
tutulabilir. Bir de beyinde, grunmeyen biyolojik bir
faaliyet vardr. Beyin yeni
185
n
N
O'
w
a
186
n v>
I
V)
O
I
i
ft
grenilen bilgileri protein sentezleri yaparak maddeye
dnusturmektedir.
ste bu protein sentezinin istenilen kalitede olabilmesi iin
beyin dinlenme molalarna ihtiya duymaktadr. grenin,
tekrar edin ve dinlenirken eglenmenize bakn.
g) Dershaneciler arasnda yaygn bir kanaate gre grenmede
'oranlar' syledir. Bir konuyu sadece derste dinleyerek onun
% 20'sini grenebilirsiniz. Eger ayn konuyu bir de kitaptan
okursanz % 40'n kavrarsnz. Daha nce okuyup, dinleyerek
grendiginiz konunun bir kez de yazl zetini karrsanz
bilginin % 60'na sahip oldunuz demektir. Eger bu konuyu bir
de baskasna anlatrsanz % 80'ine sahip olursunuz. Buna
ilave olarak sunu da syleyebiliriz. Toplam grendiginiz oran
olan % 80'i % 90'a karmak iin konunun bitiminden hemen
sonra bir tekrar yaparak yglma etkisi yaratabilirsiniz.
10) grenmek iin okumada konunun basrdaki -ilk prag-
raf(lar)- bilgiler 'baslang etkisi' konunun sonundaki
bilgiler ise 'bitis etkisi' dolaysyla unutulmaz,
hatrlanr. Bu neden byledir? lk paragrafta beyin 'a'
oldugu iin bilgiyi hemen yutar. Orta ksmlarda ise beyine
bilgi giris ks fazlalastgndan sadece ilgin olanlar,
digerlerinden buyuk lude farkl olanlar ve tekrar edilenler
aklda kalmaktadr. Son paragraf ise 'finise varma mutlulugu'
ve daha unutma sureleri yeni basladg iin kolay
hatrlanr. Beynimizin bu zelliginden nasl
yararlanabiliriz? Bunun yolu daha ok ara vermektir. Eger ok
ara verirseniz baslang ve bitislerin says da fazla
olacaktr. Bu adan da 45 dk. ders+5 dk. tekrar+10 dk
dinleme formulu idealdir. evrenizdeki az ders alp yuksek
not alanlan incelediginiz takdirde onlarn uzun sure
alsmaktan skldklarn ve sk sk ara verdiklerini
grursunuz. Onlarn basarsz grencilerden fark ise 'sk
sk' kalktklan alsma masalarna 'sk sk'
dnebilmeleridir.
11) Beyni okunacak konuya kars 'uyarmak' grenme verimini
artrmaktadr. Beyin ilgi duydugu ve hakknda bilgi sahibi
oldugu konulan ok iyi anlar. Burada sizden istenen konunun
ilgin yanlan-na dikkat ederek meraknz kendi kendinize
olusturmanzdr. Bunun iin kendinize baz sorular sormanz
gerekir. rnegin bu kanunun il-
gin yan neresi? Bu konuyu sevenler onun neresini seviyor?
En sevdigim sanat bu konuyu ok begenseydi neler
hissederdim? Sevmediginiz derslere kars da bu tur sorular
sorabilirsiniz. Unutmayn ilgin olmayan hibir konu yoktur,
onun ilgin boyutunu yakalayamams insanlar vardr.
2) Okunacak metni 'tanmak' grenme verimini artrr. Beyin
neyi okudugunu, nereye kadar okuyacagn, ne kadar surede
bitire-bilecegini bilmek ister. Tum bunlar anlamas iin de
'araziyi tanmas' gerekir. Bunun iin de metni
derinlemesine, tam okuma metoduyla okumadan nce yuzeysel
olarak 'n okuma' yapmak gerekir. Osmanl ordulan araziyi
tanmak, gidebilecekleri yollan bulmak ve dusman ordularn
hakknda bilgi toplamak iin ordudan bagmsz ve onun nunden
giden aknc birlikleri kullanyordu. Siz de okuyacagnz
yazy tanmak iin aknclar gibi 'Vur-ka!-Bak ka!'
taktigini kullanarak bir n okumaya tabi tutun. Bu n okumada
baslklar, grafikle, zdeyisler, trnak iindeki kelimeler,
italikler, boldlar uzerinde gz gezdirmek gerekir.
13) Sorulara cevap arayacak sekilde okumak okuma verimini
artrr. ok susams bir kisi iin suyun tad gerekte
oldugundan daha guzeldir. Beynine bir soru yerlestirip ona
cevap arayan kisi de en-tellektuel susamslk yasar. Cevab
buldugunda normalden daha ok inanr. Beynin bu zelliginden
nasl yararlanabiliriz? Bunun yolu bilinli bir sekilde,
okuyacagnz metinde gerekten cevabn arayacagnz sorular
hazrlamaktr. Bu kitapta neredeyse cevap kadar sorularn da
yer almasnn bir nedeni de budur.
Kitaptan bilin altnza yerlesen bir sorunun cevabn baska
bir kitapta bulsanz da sizde onu grenmeye ynelik 'ilk
hareketi' bu kitap baslattg iin soru amacna ulasms
demektir. Pratikte bunu uygulamak iin ne yaplabilir? Eger
kitap okuyorsanz nce kitab n okuma ile tanyn. Sonra
kitabn konusuna gre cevabn bulmak istediginiz sorulan bos
bir sayfaya yazn. Gerekten samimi olarak merak ettiginiz
seyleri yazn. Sanki yazara soruyormus gibi yazn. Dusunduke
sorular ogalacaktr. Sorularn 5 ile 10 arasnda olmas
idealdir. Kitab veya makaleyi okurken de zihninizde sorular
sorarak dusunce aksn takip edin. Bu sizde gerek bir
konsantrasyon olustura-
187
V fi*
O'
3 ft
188
n
l/l
9
n
aktr. Eger universite grencisiyseniz gemis yllarn snav
sorularn iyice inceledikten sonra konulan okumaya
baslayabilirsiniz.
14) Anahtar kelime zeti karmak grenme kalitesini artrr.
Anahtar kelimeler bilgi tasycs olan kelimelerdir, anahtar
kelime birok bilgiyi agnstmr. Anahtar kelimeleri
isaretlemekle yetinmeyip onlar kitabn kenanndaki bosluklara
buyuk harfleriyle yazmak en etkin stratejilerden birisidir.
Bu kitaptaki anahtar kelimeler genellikle trnak ierisinde
gsterilmistir. Anahtar kelimeler yogun arpc ve
zetleyicidir. srail ile Araplar arasndaki savaslan anlatan
Anayasa Hukukusu Lipson, savas sonras Filistinli-lsrail
ekismesini syle zetler "srail ile Filistinliler
anlasamamakta anlasmstr" Burada anahtar kelime hangisidir?
Elbette 'anlasamamakta anlasmak' deyimidir. Bu deyim ksa,
yogun ve vurucu bir biimde her seyi anlatmaktadr. Okurken
anahtar kelimeleri bir kart uzerine yazdktan sonra, konunun
bitiminde o 'sifre' kelimelere bakarak yaplar tekrar
olduka iyi sonular vermektedir. Bu yntem tekrann
maratonlugunu da nlemektedir.
15) Konuyu bir butun halinde ve grsel olarak gsteren bir
sema bilginin kalclgn artrr, hatrlamay
kolaylastrr. Bunun iki nedeni vardr; birincisi her seyi
bir butun olarak, 'kusbaks' grmek o bilginin paralan
arasnda ve paralarla butun arasndaki iliskileri grmemizi
saglar. liskileri kurmak ise grenmenin kendisidir. kincisi
ise grsel bir semann beynimize 'bilginin resmi'ni
gndermesidir. Eger Ankara'ya gidip Atakule'yi sadece bir
dakika seyretmis olsaydnz onu nasl anlatrdnz?
ocuklugunuzu yasadgnz evi birisine anlatrken beyninizde
neler oluyor? Gerek su ki; beyin, Atakule veya ocuklugunuzu
geirdiginiz eve ait gruntuleri aynen kaydeder. Birisine
anlatrken de o hayali nce kafanzda canlandnrsnz (i
gruntu) sonra o i gruntuye, akli gzlerinizle bakarak
karsnzdakine anlatrsnz. gzleriniz alstg zaman
ds gzleriniz durur. Bundan dolay hayal kuran kisilerin
gzleri sonsuza netlenir, 'dalar gider.'
Beynin gruntu kaydn ses kaydna gre 20-25 kat daha iyi
hatrladgn biliyoruz. O halde beynimizin bu zelliginden
yararlanmalyz. Bilgiyi resimli hale getirip beynimize
yerlestirmeliyiz. Eger semann fotografn zihninize iyice
yerlestirirsiniz snav annda ocuklu-
gunuzu geirdiginiz evi hatrlar gibi semay 'gzumuzun
nune' getirebilirsiniz. Tek yasal kopya ekme yolu budur!
Kopyalarnz bir film seridi gibi' gzunuzun nunden
geecektir. Bu semalan hazrlamann en iyi yolu beyin
haritalan metodudur. Semay izdikten sonra bakp gzunuzu
kapatn. Sonra aynsn zihninizde grun. Hayal etme
(imajnasyon) gucunuz gelismisse bunu 3-4 tekrarda
basarrsnz. Hatrlamaya alsrken ise nunuze degil
yukarya dogru bakn. izdiginiz semay izgi film gibi
rengarenk, hareketli, buyuk, parlak bir sekilde hayal
etmelisiniz.
16) Bilginin formatn (sistematik) degistirin. Bilginin
verilis biimi ile alms biimi farkl olabilir. Konunun
verilis biimi mufredata, alns biimi ise soru tipine
bagldr. rnegin tarih kitab ve gretmeni Osmanl tarihini
syle bir sistematikle anlatyor olabilir.
A) Klasik sistematik
1) Kurulus dnemi
a) Savaslar
b) Padisahlar
c) Gelir kaynaklan
2) Yukselme dnemi
a) Savaslar
b) Padisahlar
c) Gelir kaynaklan.
B) Alternatif (apraz) sistematik
1) Savaslar
a) Kurulus dnemi
b) Yukselme dnemi
2) Padisahlar
a) Kurulus dnemi
b) Yukselme dnemi
3) Gelir kaynaklan
a) Kurulus dnemi
b) Yukselme dnemi
B skknda anlatlan alternatif (apraz) sistematigi
hazrlamann u nemli faydas vardr. Birincisi ve en
nemlisi bilginin apraz kombinasyonlarnn beyin tarafndan
yaplmasdr. Bilgi paralarnn kendi aralarnda ve ait
olduklar butunle aralarndaki iliskiler daha net grulur. Bu
yeni baglar sarslmaz grenme aglan kurulmasn saglar. kin-
189
190
cisi ise bu alsmann yazl bir tekrar imkan saglamasdr.
Bir uuncu yaran ise genellikle soru tipinin alternatif
sistematige uygun olmasdr. Zor soru neye denir? gretmenin
gretme biimine ters sistematikte sordugu sorulara 'zor
soru' denir. rnegin gretmen konuyu A skkndaki sistematige
gre anlattktan sonra 'Kurulus dnemindeki savaslan,
padisahlar ve gelir kaynaklarn anlatnz' diye bir soru
sorarsa bu konuya alsms biri iin kolay sorudur. Oysa
gretmenler genellikle 'Kurulus dnemi savaslar ile yukselme
dnemi savaslarn karslastrn,/ya da benzerliklerini/ya da
farkllklarn yazn' gibi sorular sorarlar. Eger B
skkndaki gibi alternatif bir sistematige gre zet
karmssanz bu soru sizin iin 'kek soru'dur. Oysa byle
bir sistemle alsmams bir kisi, nce her iki dnemin
savaslarn detaylaryla hatrlayacak sonra bu savaslarn
benzerlik de farkllklarn yorumlamaya alsacaktr. Bunu
snav annda yapmas ise zor bir istir.
17) grenilecek konular paralara blmek ve basamaklardan
adm adm ilerlemek grenme motivasyonunu artrr. Birok
kisi bir isi yaptktan sonra elde ettigi sonucu hemen grmek
ister. Sonu aldgn grmek onu motive eder ve daha buyuk
amalan gereklestirmek iin hrslanr. Ekmegi nasl
yersiniz? Lokmalara blerek... Suyu nasl iersiniz? Yudum
yudum! O halde bilgiyi beyninize 'dilim dilim' gnderin. 45
dakikada bitirebileceginiz ksm belirleyin ve hemen baslayp
sonuca ulasr. Kitap okurken veya alslrken grenilmesi
gereken konulan 'basarlabilir hedefler' haline getirmek iin
konu paralara aynlmaldr. Konulan paralayn ve yutun!
18) Okurken kelimelerin degil dusuncelerin takibim yapmak
anlamay kolaylastrr. Kelimeleri okumann amac dusunceleri
ve fikirleri anlamaktr. O halde kelimeleri okumak ama degil
aratr. Profesyonel bir okuyucu kelimelere taklmadan
yaznn dusunce rgusunu okur. Beceriksiz okurlar ise
kelimelerle bogusur ve kelimelere taklp kalr. Bir
metindeki fikir says kelime saysndan daha azdr.
Fikirleri toplamak iin okumak akll olmann geregidir. Bunu
pratikte nasl yapabiliriz? Bunun yolu 'nemli olan ne? Ne
nemli?' sorularn akldan karmadan okumaktr. Yazann
nerede ne demek istedigine dikkat etmek de bir diger
stratejidir. Fikirleri yakalayabilmek iin ncelikle nemli
olan nemsizden, gerekli olan gereksizden ayrabilecek
kadar o konu hakknda bilgi sahibi olmak gerekir.
ok kitap okuyan veya uzmanlk alanyla ilgili bir kitap
okuyan kisiler bunu ok kolay ve hzl yapabilirler. Eger
konu hakknda yeterli bilginiz yoksa n okuma ile bir n
fikir edinebilirsiniz.
19) grenilen bilginin nerede, hangi sorulara kars, nasl
kullanlacagn bilmek grenme verimini artrr. Okumann
amacn bilen beyin bilgiyi bu amaca gre isler. Eger bir
ders kitab okursanz her nemli bilgiye rastladgnzda onun
nasl bir soruyla sizden istenebilecegini dusunun. Eger ok
guzel bir fkra grenmisseniz, hemen onu kimlere, hangi
durumlarda anlatabileceginizi dusunun. Eger yeni bir teknik
grenmisseniz onu kimlere kars, hangi durumlarda, nasl
kullanabileceginizi dusunun. Eger yeni bir bilgi, rnek,
dusunce grenmisseniz hemen onu kisisel argumanlarnzn
arasna katn. Onu kimlere kars, hangi tur konusmalarda
kullanabileceginizi dusunun. zetlersek bir bilgiyi o
bilginin pratikteki kullanm alanlan ile iliskilendirirseniz,
o durumla karslastgnzda hemen aklnza o bilgi
gelecektir. Gerektigi anda, gereken bilgiyi hatrlamann en
iyi yolu budur.
20) Metnin basr okuduktan sonra ortalarn atlayarak son
ksmlarn incelemek kafada 'konu erevesi' olusturarak
anlamay hzlandrr. Dusunce aksnn nereye varacagn
bilmek, kavraysnz gulendirir. Bunun yolu da konunun
zetinin verildigi veya sonuca baglandg son ksma bir gz
atmaktr.
21) Ana fikri yakalayarak okumak verimi arttrr. Okurken bir
an nce ona fikri yakalamaya alsn. Konunun zu nedir? Bunu
bulmaya alsn. Sonra da ona fikir erevesinde yan
fikirleri de degerlendirerek kanunun rgusunu zumleyin.
Anafikir ile diger fikirler arasndaki iliskilere dikkat
edin.
22) grenirken 5N+1K formulunu kullanmak grenme verimini
artrr. Acemi gazetecilere gretilen iki temel kural vardr;
birincisi 'Kpek insan srrsa haber degildir, ancak insan
kpegi s-rrsa haber olur' kuraldr. kincisi ise
'Haberini kim, konu ne, ne zaman, nerede, nasl, niin
sorularna cevap verecek sekilde yaz' kuraldr. yi bir
okuyucu da bu sorularn cevaplarna rastlarsa onlara dikkat
eder. unku bu sorularn cevab 'bilgi degeri' tasr. Nasl?
191
7 n
(A
O'
W
fl>
n
192
a.
3
a
- Kim? Ne? (kisi kim, konu ne)
- Ne zaman? (sureler, tarihler, rakamlar, tarihsel alglama)
- Nerede? (yerler, mekanlar, cografi alglama, mesafe)
- Nasl? (hangi yoldan, hangi yntemle, hangi asamalardan
geerek)
- Neden-niin? (Sebep ne? Gerekesi ne? Neden olmus.)
- Ne kadar (Miktar. Ne kadar uzun? Ne kadar agr?)
Bu sorularn cevab olabilecek noktalara dikkat etmek grenme
verimini arttrr.
23) Gramer kurallarna ve dil psikolojisine dikkat ederek
okumak okuma verimini arttrr. Tanmlar, rnekler, kurallar
ve istisnalar, anafikirler ve yan fikirlere dikkat ederek
okuma verimi arttrr. Bilgiler arasndaki iliskiler
benzerlikleri veya farkllklan ynunde kurulur. Benzerlikler
'gibi' edat ile kurulur. rnegin 'Hafza egitiminde oldugu
gibi hzl okumada da nemli olan teknikleri bilmek degil
onlar kullanabilecek i disiplini gsterebilmektir'
Farkllklar ve ztlklar ise 'oysa' kelimesiyle ortaya
konur. rnegin 'Karadenizliler scak kanldr, oysa daha
yukarya kp Sibirya'ya giderseniz kanlar sogumaya baslar.'
iyi bir okuyucunun kelimeler bakp dusunce aksn okumas
gerektigini biliyoruz. Gramer kurallan bu dusunce aksna yn
verir. Eger 'ama, fakat, ancak, aksine, bunun tersine' gibi
kelimelerle karslasmssanz bilin ki dusunce aks 'U'
dnusu yapacaktr. Baska bir ifadeyle sylenene ters bir yeni
dusunce gelecektir. 'Aslnda' kelimesi ise kendinden nceki
cumleyi zayflatp, kendinden sonrakini ise gulendiren bir
kelimedir. Aslnda' kelimesini grmusseniz bilinki anlatlan
dogrudan 'daha dogru bir dogru' anlatlmak isteniyor.
gretici kisiler genellikle nem verdikleri ksmlar vucut
dilleri ve ses tonlaryla vurgularlar. Ancak bunu yapmasalar
da, su kelimelerden sonra sylediklerine buyuk nem verirler;
'En nemlisi, buradaki kritik nokta, sonu olarak,
zetlersek, netice itibariyle, ksacas, hayati nokta, dikkat
etmeniz gereken nokta, buradaki ana fikir..., can alc
ksm, unutmayn ki, esas boyut vs. Siz de bu kelimelerden
sonra
sylenenlere ve yazlanlara nem vermelisiniz. Baz kelimeler
ise konunun biraz daha aklanacagn, daha ok bilgi
verilecegini gsterir. Bunlar 'unku, buonunla beraber,
benzer sekilde, ayrca, ayn zamanda, baska bir adan,' gibi
kelimelerdir. nsanlar nem verdikleri konulan konusurken
bilinli veya bilinsiz olarak tekrar tekrar anlatrlar.
Tekrar edilen her bilgiyi yakalamay alskanlk haline
getirmelisiniz. Bu bilgilerin gelecegini 'daha nce
syledigim gibi, tekrar ediyorum, kitapta da anlattgm gibi
kelimelerden anlayabilirsiniz.
24) Empatik olmak okuma verimini artrr. Eger birisinden
bir ders dinliyorsanz kendinizi onun yerine koyun ve
anlattklarn kendi ifadelerinizle siz anlatmaya alsn.
Bir diger yol onun sylediklerine bakarak bir sonraki
syleyeceginin ne olacagn tahmin etmeye alsmaktr. zetle
kendinizi yazann, konusann yerine koyarak olaylan 'birde o
adan' grmeye alsnz.
25) Okurken ne grenilecegini ve niin grenilecegini bilmek
kullanlan grenme ynteminden daha ok grenme verimini
artrr. Bir konuyu grenmeden nce mutlaka su u ortaya
bilinli olarak cevap verin.
- Ne grenecegim?
- Niin grenmeliyim?
- Nasl grenebilirim?
Bu sorular beyninizi psikolojik ve entellektuel ynden
grenmeye hazrlar.
26) Beyni ve bedeni biyolojik alsma yasalarna uygun
kullanmak da grenme verimini artrr. Kisilerin verimli
alsma saatleri farkldr. Bazlar sabah, bazlar aksam
ustu, bazlar gunduz, bazlar ise gece verimli grenir.
Sizin iin en dogru strateji, bugune kadar kullandgnz
verimli alsma saatlerini aga karmak ve ona gre
programlar yapmaktr. Sekerde bulunan glikozun beyne enerji
sagladg bilinmektedir. Beynin glikozu kullanabilmesi iin
oksijene ihtiya oldugundan pencerelerin arada bir alarak
ortamn havalan-dnlmas gerekir. Oturulan sandalye asr
sert veya asr yumusak ol-
193
n
194
V
f
n
mamaldr. Sert sandalye dikkati dagtr, yumusak sandalye
ise uyku getirir. Ders alsmak iin en ideal yerin masa
oldugunu bilmelisiniz. Gunes sgnn ideal sk oldugu da
bir diger gerektir. Ne yediginiz, ne itiginiz, nasl
durdugunuz bile grenme kalitenizi etkilemektedir. nsann
ruhuna ve bedenine ait tum unsurlar birbirlerini etkiler ve
birbirlerinden etkilenir.
BLGY BEYNE KAZIMANIN YOLU : HAFIZA KLPLER
195
Tibet tapnaklarndaki grencilere syle bir soru sorulur;
'Sisenin iine gifrnis bir fil nasl kar?' Birisi bu soruyu
bana ilk sordugunda 'Fil iine girdigi siseyi yutarak dsar
kar' demistim, istenen ve dogru kabul edilen cevap
syledir; 'Fil sisenin iine nasl girdiyse yle kar. Yani
hayal gucu ile girdigine gre yine hayal gucu ile kar.'
Bu ksmda hayal gucumuzu gelistirmeyi ve hayal gucumuzu
kullanarak grenmeyi grenecegiz. Bir bilgiyi uzun sure ve en
az abayla aklda tutmann yolunu grenecegiz. Hayal gucunun
grenme yetenegini gelistirmek iin kullanlmasn ngren bu
ynteme ben HAFIZA KPLER diyorum. Hafza kliplerinin temeli
hafzann ve hayal gucunun zelliklerini kullanarak
grenmektir. Bylece en az aba ile en kaliteli sonu alnms
olur. Bilgiyi beyne islemenin en kolay ve en kalc yolu
budur.
'
grenmenin bilgileri birbirine baglamak demek oldugu
biliyoruz. * Bilgileri birbirlerine baglanann bir yolu
onlarn mantki iliskilerini grerek aralarnda mantki
baglantlar kurmaktr. Mantksal baglar zor kurulur ve abuk
unutulabilir. kinci bir yol bilgilerin sekilleri (biimleri,
suretleri, formlan, ds grunusleri) yoluyla (grsel)
baglantlar kurmaktr. Bu tur baglantlarda diger duyu
merkezlerinden ok ustun olan beynin gruntu merkezi ve hayal
gucu kullanlr. Bu tur baglantlar en kolay ve en kalc
sonulan verir. Ayrca mantkl baglarn aksine skc degil
eglendiricidir. Bu iimizdeki bu potansiyel yetenekten
yararlanmann yolu hafzann 'dogal baglant biimi'nin nasl
oldugunu anlamak ve bilgileri hafzann dogasna uygun bir
biimde kaydetmektir.
Hafzann dogal kaytlan nasldr? Bilgiyi uzun sure
unutmamak iin onu nasl kaydetmeliyiz? ncelikle bilgiyi
grsel hale getirmeli-
O'
I
n
196
8?
I
yiz. O bilgiyi zihin ekranmzda seyretmeliyiz. Bu
gruntulerin hareketli olmas gerekir. nemli bir nokta da
filmlerin siyah beyaz degil renkli olmasdr. Abartl
gruntuler uzun sure aklda kalr. Ayrca kanl-canl
sahneleri de uzun sure unutmayz. Hafza kupleri tekniginin
amac bu zellikleri tasyacak sekilde bilgileri birbirine
baglamaktr. Burada sorun birok kisinin, farknda olmadan
yapsa da, hayal gucunu profesyonelce kullanma becerisine
sahip olmasdr. Bu ksmda hayal gucunuzu tanmanz ve
kontrol etmenizi saglayacak baz uygulamalara yer
verilecektir. Bu tekniklerle hem zihinsel potansiyeliniz
egitilecek, hem de hafzanza bir seyi kaydetmek iin ideal
bir teknigi greneceksiniz.
Hafza kuplerinin temel strajiisi -K.l.B.'dir. Buna gre
kalc bir sekilde grenmek iin bilgiler arasnda agrsm
olusturacak sekilde bilgileri birbirine Karstrmak,
lliskilendirmek ve Baglamak gerekir. Bilgiler arasnda kalc
bir 'agrsm bag' olusturmak iin kliple-rimizde svlan
birbirine kanstrmak gerekir. rnegin kan ve murekkep
bilgilerini hatrlamak iin 'kanl murekkep'in resmini
gzumuzun nune getirmeliyiz, lliskilendirme soyut veya somut
kelimeleri mantki olarak birbirine baglamaya yarar.
Baslangta klipleri zihninizde canlandrmak ok vaktinizi
alabilir ancak bir sure sonra ustalasmca 1 saniyeden bile
ksa surede 3-4 kelimeyi birbirine baglayan bir senaryo
kurabilirsiniz, simdi bu duzeye ulasmak iin egzersizleri
yapmaya baslaynz.
1) En sevdiginiz sanaty zihninizde canlandrn. Onu bir
konser sahnesinde canlandnn. Elindeki mikrofonu patlcan
yapn. Sonra da ayag kaynca yere dussun! Simdi ona
tuttugunuz takmn formasn giydirin. Konserdeki havai fisek
gsterilerini ve neon sklan-n iyice canlandnn. Simdi tum
bu sahneyi siyah-beyaz yapn. Sonra bir siyah-beyaz bir
renkli yapn. Dnusumlu olarak en az bes kez tekrarlayn.
2) En sevdiginiz futbolcuyu zihninizde canlandrn. Onun
yolda giderken buz uzerinde durdugu iin donarak yere
yapsms bir kola sisesine tekme attgn hayal edin. Simdi
de sise dondugu iin ayagnn ters dndugunu hayal edin.
Ayaklarnn biri ne digeri geriye dogru baksn. Onun bu
halini parlak, renkli ve net olarak grmeye alsn.
3) Simdi izgi film kahraman Tom ve Jery'i canlandrn, fare
Jery'nin elinde bir tava olsun. Simdi kedi Tom'u kuultmeye
baslayn, kuultun, kuultun, kuultun, ta ki farenin
kuukparmag kadar kalncaya kadar, simdi fare Jery
kendisinden ok kuuk olan kedinin kafasna tavayla vursun,
kafasna tavayla vurulan kediyi tekrar buyutmeye baslayn.
Simdi her ikisi de buyusunler. Buyutun onlar, buyutun,
buyutun, taa ki dunya her ikisinin ayak bas parmagnn
altndaki bozuk para kadar kalncaya kadar.
4) Simdi hayatnzda en ok korktugunuz bir film sahnesini
zihninizde canlandrn ve filmi bir yerde durdurun. Onu
kartpostal
, haline getirin. Sonra da dunyadan asag dogru uzay
plugune atn gitsin.
Buraya kadar 'snma turlan' yaptk. Bu egzersizlerden
karacagmz ders grsel, renkli, buyuk-abartl, hareketli
ve kanl-canl sahneleri zihnimizde canlandrmann
beyinimizde derin izler braktgdr. Simdi asagdaki ikili
kelimeler arasnda bu zelliklere sahip baglantlar kuran
klipler ekmeye baslaynz.
1) Tilki ve orap 2) Tisrt ve hedef 3) Konserve ve sarhos 4)
Mart ve sepet 5) Topuz ve tencere 6) Uak ve gazete 7) Ali
ve Galatasaray 8) Temel Reis ve balk 9) Kpek ve hindi 10)
Televizyon ve ayna. Hemen kendi kuplerinizi ekin ve
verilenlerle karslastnn...
Syle klipler ekebilirdiniz; 1) Tilki kafasna kadn orab
geirmis kumes soymaya gidiyor (hayalinizde canlandnn) 2)
William Tell elma yerine tisrtunun uzerinde hedef tahtas
olan birine ok atyor 3) Sarhos konserve kapagn disleriyle
amaya kalknca gece vakti tum mahalleliyi uyandmyor 4)
Anneniz sizin bir martnn sepet iinde getirdigini syluyor
ya da Kadky vapurunun uzerinde uan martlar sepetlerindeki
ekmek knntlarn insanlara atyor. 5) Malazgirt savasrda
topuzu olmayanlar sopa taktklan tencereleri kullanarak
dusman korkutuyorlar 6) Uagn kaptan pilotu uus esnasnda
gazete okudugu iin uak dusunce gazeteye haber oluyor ya da
uak dusmeye baslaynca parasut bulamayan yolcular gazeteleri
parasut gibi kullanarak asag atlyorlar 7) Ali Desidero
Galatasaray'n aslann tras ediyor. (Abartarak canlandnnz)
8) Temel Reis universite snavndan nce snav kazanmak iin
Dardanel tonlu spanak yiyor. Ya da Ka-
197
tfl
I
n
198
t/l
I

ft
radenizli Temel ay bardag ierisinde balk avlyor 9)
iftligin kpegi hindinin kendisine elme takmasna
sinirlenince gider sahibini kandrmak iin takvim
yapraklarn kopararak 1 Ocak'a getirir. 10) Bir televizyon,
koltuguna kurulmus aynada ma seyrediyor. Bu ve benzeri
kupleri abartarak komik bir hale getirin ve izgi film gibi
zihninizde canlandrn. Simdi de asagdaki 3'lu kelimeleri
abartl, komik, sama, olaganustu, grsel, kanl canl,
renkli zellikler gsteren kuplerle birbirine baglayn.
1) orba, kefen, sinek 2) Kutu, uzum, semsiye 3) Adalet,
kaburga, heykel 4) Bebek, cellat, ceviz 5) Penguen, nevresim,
sigara 6) Tekerlek, semer, zeybek 7) rumcek, ozan, jeton 8)
Ali Sen, elenk, gemi 9) tu, kitap, parfum 10) Zebra,
semsiye, Eskimo. orbadan kan sinek aniden uunca
koltugunun altndaki kefeni kasga dusebilir. Penguen
kutuplarda aga bulamadg iin nevresimi buza surterek
sigarasn yakacag atesi icad etmeye alsabilir. Geriye
kalanlarla belirtilen zellikleri tasyan kuplerinizi
ektikten sonra 4 kelimeli uygulamalara geebilirsiniz.
1) Yedek, sedye, semer, disket 2) Kaklms, tilmis, sanmsak,
cep telefonu. 3) Saat, kestane, sabun, fotograf 4) Kartvizit,
resim, kokain, kabak 5) Reel, sehpa, Hakan Sukur, kablo 6)
Gelin, ilan, degirmen, cezve 7) An, seftali, Kemal Sunal,
kertenkele 8) Ahtopat, besik, muhasebeci, kiremit... Bu
gruptaki 2 numara iin Kaklmsn tilmisi cep telefonundan
aradgn ve aksam ltilmis'in 'Telefonda agznda sarmsak
kokusu geliyordu' diyerek dvdugunu anlatan bir klip
ekebilirsiniz.
Unutmayn; hafza kliplerininin iki adm vardr. Birinci
admda 'Hupletme' ikinci adm ise 'gumletme' hareketi
yaplr. Bunun anlam nce bilgiyi iyice alglayn sonra da o
bilgiler arasnda patlayc, arpc bir iliski kurun. Hafza
kuplerinde 3 kritik unsur vardr. Birincisi gruntunun
(hayalin) kalitesiyle ilgilidir. Hayaller o an
yaratlabilecegi gibi gemiste yasadgmz olaylar,
seyrettigimiz filmlerdeki sahneler de efekt olarak
kullanabilir. Daha nceden alglanms, gerek gruntuler
derin iz brakr. kinci kritik unsur harekettir. Duragan
sahneler, fotograflar etkili olmaz. Bir film seklinde ve
hareketli sahneleri olan kupler ekmelisiniz. uncu unsur
ise baglant
noktasdr. Bunu saglamann en iyi yolu bir soru sormaktr.
Soru ile olaylar zincirini baslatmak ve hayal gucu ile
abartarak klibi ekmek gerekir. Bunu en iyi az ilerde
anlatacagmz hafza ivilerinde anlayacaksnz.
Simdi srada ierisinde 5 tane nerinin bulundugu bir klibin
ekilmesi var. Bu tur, ierisinde ok ge bulunan kuplerde,
konsept ok nemlidir. Bu bes geyi mantkl bir aks
iersinde ancak abartl, grsel, renkli bir biimde bir
araya getirmeniz gerekir.
1) Kaplumbaga, Coca Cola, samuray, muz, sigorta,
2) istanbul, hipopotam, uaksavar, Sezen Aksu, dolmakalem.
3) Mercedes, kertenkele, peynir, ay, mezar.
4) Szluk, Mumin Sekman, testi, madalya, kup seker.
Bir numaral uygulama syle yaplabilir; Bir ninja kaplumbaga
hayat sigortas primini demeye giderken yerdeki muz kabuguna
basnca yere dusuyor. O srada elindeki kola kutusuna
dusmanlarnn yerlestirdigi bomba patlaynca ninja kaplumbaga
sekizyuzondrbin-besyuzyetmisbesparaya aynlyor... Son
olarak 6'h ve 7'li kuplere geelim.
1) Maradona, deniz otobusu, anayasa, adres, tavla, basket
pota-
s
2) Akrep, makina, baston, delikli nane, heykel,
3) gretmen, eki, Elma, kulak, pastane, beki
1) Matador, kurabiye, Reha Muhtar, elmas, kuvet, komanda,
silgi-
2) Ds fras, tornovida, kravat, orap, rdek, anahtar,
terlik
3) Erbakan, Libya, MGK, Mesut Ylmaz, Sevki Ylmaz,
Genelkurmay, Susurluk!
Hafza kuplerini nerelerde, hangi amalarla
kullanabilirsiniz? bu teknigi saylan 5-6'yi gemeyen ve
aklnzda bir sure tutmak zorunda oldugunuz her sey iin
kullanabilirsiniz. rnegin tarih dersindeki anlasma
maddeleri, Alsveris listeleri, yaplacak gunluk isler
ustesi, zdeyisler, fkra ezberleme, herhangi bir 5-6
maddelik listeyi bu yntemle kolaylkla aklnzda
tutabilirsiniz.
199
9
v
V
9
a
200
I
n a
Hafza kliplerinin 5-6-7 kelimelik listelerde ideal oldugunu
biliyoruz. Bu metot ile 20 kelimelik listeler de
ezberlenebilir ancak bunu yapabilmek iin ciddi bir alsma
yapmak gerekir. Bu listeleri daha kolay hafzaya almann yolu
ilk nce eski Yunanllarn buldugu, daha sonra Tony Buzan
gibilerin sistematize ettigi Hafza ivileri veya Hafza
Mandallar denilen metoddur. Bu metodu kullanarak 10 maddelik
bir listeyi rahatlkla hafzanza kaydedebilir ve uzun sure
hatrlayabilirsiniz.
Bu teknigi kullanabilmek iin ilk nce l'den 10'a kadar butun
rakamlarn sembolik bir benzerini bulmak gerekir. rnegin 1
rakam muma, sokak lambasna, daragacna benzetilebilir.
Hatta baz kisiler Bulent Ecevit'in sapka giymis haline bile
benzetebilmektedir. Her rakam sadece bir seye benzetmeniz
gerekir. 1 rakamn muma benzettiginizi varsayalm. 2 ise
glde yuzen kuguya benzetilebilir. 3. ise havada suzulen bir
martya, 4 Denizdeki bir yelkenliye, 5 alt-u ksmndan
dolay engele, 6 daldaki kiraza, 7 bugday hasadnda
kullanlan trpana (veya uuruma), 8 kum saatine, 9 pipoya,
10 biri sisman, digeri zayf izgi roman kahramanlan Laurel'
ile Hardy'e benzetilebilir. Bunlar tanmayanlar ise ayak ve
futbol topuna benzetebilirler. Rakamlarla benzerleri
arasndaki iliskileri kafanzda iyice canlandrn. rnegin
nce 1 rakamnz hayaledin sonra onu animasyon yapar gibi
yavas yavas muma dnusturun. Her madde iin bunu teker teker
yapn. kiyi yavas yavas kuguya dnusturun. Rakam ile benzeri
arasndaki iliskiyi hibir zaman unutmamanz gerekir.
Rakam ile benzerine, hatrlamanz istenen listeyi baglamanz
gerekir. Bu baglantlan benzerler ile verilen listedekiler
(neri) arasnda yapmanz gerekir. Bu Baglantlarn abartl,
renkli, grsel, sama, olaganustu, komik kanl-canh,
fantastik, hareketli, duygusal zellikler gstermesi
hatrlamay kolaylastnr. Sunu unutmayn; hatr-layamamak
diye bir sorun gerekte yoktur. unku her gun milyarlarca
seyi hatrlyoruz. Ayakkab numaramzdan, telefon numaramza
kadar. Sorun hafzaya kaydetmeyi dogru yapmamamzdr. Etkili
bir kayt yaptktan sonra isteseniz de unutamazsnz. Bunun
iindir ki i-cero 'Sen bana hatrlamay degil unutma
sanatn gret...' diyordu. Simdi asagda verilen listedeki
neriler ile benzerler arasnda yukarda anlattgmz
zelliklere sahip baglantlar kurmaya alsnz.
RAKAM BENZEYEN
NER
1 (Baglanty unutmayn) Mum (Baglant Kurun)
Araba
2................................. Kugu
Deterjan
3................................. Mart______________
Sepet
4................................. Yelkenli
ekirge
5................................. engel
Ahmet
6................................. Kiraz
Grev
7................................. Trpan/veya uurum
Titizlik
8................................. Kumsaati
grenci
9................................. Pipo
Top
10............................... Laurel+Hardy/Ayak+Top
Sigara
nce kendi Baglantlarnz kurun...
neriler ile benzeyenler arasnda syle baglantlar
kurulabilirdi; elektrikler kesik oldugu iin otoyol
kenarlarna konan minare buyuklugunde mumlarn erimesi sonucu
olusan 'mum seli' sularnn, otomobilleri nce surukleyip
gturdugunu, sonra da donup her seyi ylece durdurdugunu
abartll bir sekilde canlandrabilirdiniz. 2 numara iin
avcnn silahna koydugu deterjanla beyaz kuguyu vurdugu ve
kugunun lurken vucudundan kan kann kpurerek tum dunyay
kapladgn hayalinizde canlandrabilirdiniz. 3 numarada
martlar sepetlerindeki ekmek knntlarn ve simit
paralarn yolcu vapurundaki insanlara atarak
eglenebilirler. 4 numarada; bir ekirgenin yelkenlinin
ortasna bagladg bir ip ile su kayag yaptgn
canlndrabilirdiniz. 5 numarada; Ahmet Kaya veya ismi Ahmet
olan bir arkadasrzn Yavuz Sultan Seli-m'e zenerek
burnuna veya kulagna engelli igne taktgn hayal
edebilirdiniz. 6 numarada; kirazn iindeki kurtlarn greve
gitmesi ilgin olabilir. Numarada kuafrunun titiz bir
hanmn salarn trpan ile kesmesini canlandrabilirdiniz.
Ya da titiz bir hanmefendinin uurumdan asag duserken
omuzlarnn uzerindeki tozlan almaya alsmasn
canlandrabilirdiniz. 8 numarada; dev bir kum saati ierisine
1.500.000. grencinin kondugunu ve ust ksmdaki bosluga
karmay basaranla-nn universiteye girdigini
canlandrabilirsiniz. Buna olabildigince abartl, net, ve
buyuk bir biimde canlandrmalsnz, 9 numarada; Temel Reis
Safinaz' top sektirir gibi piposunun uzerinde sektirerek
onunla
201
n
O'
!
!
i
n
202
I
piknige gider. 10 numarada; Hardy Lourel'i kibrit pu gibi
pantolonuna surerek salarn tutusturup sigarasn
yakabilir. Ya da Hami'nin attg sert sut kalenin arkasndaki
foto muhabirinin agzndaki yarmams sigaray yakabilir.
Simdi hafzanz test edin; listede hatrlamanz iin size
verilen nerileri 1 den 10'a kadar yazmaya alsn.
Hatrlamaya alsrken nce rakam, sonra benzerini en son da
benzeyen ile neri arasnda kurdugunuz iliskiyi hatrlamaya
alsn. Mutlaka bu srayla gidin. Simdi bakalm kan
hatrlayabileceksiniz...
1).... 2).... 3).... 4).... 5).... 6).... 7).... 8)....
9).... 10)..
n
TECRBENN GC
Pratikte Kullanlan, Denenmis grenme Stratejileri"
205
BASARILI RENCLER NASIL DERS ALISIYOR?
"snavlar iin grenme"
1- TARAMA: n Okuma (3-5 dk)
- Konunun aks nasl gidiyor?
- Konu ne?
- Hangi sayfaya kadar okunacak, ne kadar surede okunabilir.?
- Konunun ana fikri ne?
- Baslklar soruya evir ve hafzana iyice yerlestir
- Dusun! Konununun ilgin yan neresi?
- En nemli/ana kavramlar neler?
- lk ve son paragralfar, grafikler, italik yazlar neler?
- Snavda nerelerden soru kabilir?
2- YAZININ TAMAMINI OKU: Tam okuma metodu ile-An-lama
agrlkl okuma.
A) Yazda nemli ile nemsizi ayr ve isaretleyin.
I) (Z) Zorunlu (F) Faydal (G) Gereksiz kodlaryla bilgileri
snflayn.
II) (A) Anafikirler ile (Y) Yan fikirleri ayrn.
III) (***) ok nemli (*) nemli isaretlerini
kullanabilirsiniz.
IV) ok nemli ve ana fikri ifade eden cumlenin altn iki
kez nemli yerleri ise bir kez izebilirsiniz.
206
V) (?) Anlaslmad-Arastr, (U) Uyan (!) Dikkat et (T) Tanm
(R) rnek
VI) (K) Kural, genel prensip (t) istisnalar.
VII) (+) Yazarlara ayn fikirdeyim (-) Yazara katlmyorum.
(Degerlendirerek okumak)
B) Anlamadgn kelime ve dusunceleri arastr. Bilgileri tam,
kesin ayrntl ve tutarl bir sekilde grenin.
C) Okurken tanm, anafikir, rnek, benzerlikler ve
farkllklara, kurallara ve istisnalarna dikkat edin.
D) Anahtar kelime zeti karn. (Temel kavram ve tanmlar,
rnekler, benzetmeler, bilmediginiz kelimeler, ok etkileyici
cumle ve deyimler, zdeyisler vs.)
E) Okurken baslangta kardgnz sorulara cevap olan
ksmlara sorunun numarasn yazarak isaret koyun.
3- YAZININ BTN TEKRAR ET (Sure 5-7,5 dk aras) :
Yaznn tumunu okuyup bitirdikten hemen sonra paralar
arasndaki ve paralarla butun arasndaki iliskilere dikkat
et!.
4- KONUYU YAZARAK TEKRARLA - SEMATK ZET IKART :
I) Bilgiyi grsellestirin: Sematik kayt yap.
II) Bilgiyi butun halinde grun
III) Tanmlar, kendi ifadeleriniz ve anahtar kelimeleri
yazn.
5- SESL OLARAK ANLAT :
--- Farkl formatta/aksta/sistematikte olursa daha
faydaldr.
--- Yuksek sesle tekrar edin (Dikkatin toplanmas ve
korunmasn saglar, hatrlama duzeyini arttrr)
--- Anlatrken bir kisiye "gretmek amacyla anlatmak"
gerekir. Papagan gibi tekrar etmeyin.
--- Anlatrken beynin alsma prensiplerine uygun olarak SO-
RU-CEVAP seklinde gidin.
--- (imknnz varsa) Teybe kaydedin, gelecekte tekrar
ederken dinleyin.
--- Tekrar yaparken mutlaka kendi ifadeniz ve rneklerinizi
kullann. 6- (VARSA) GEMS YILLARIN SINAV SORULARINI ZN.
7- YAZININ BTNN SORULARA CEVAP ARAYACAK SEKLDE OKUYUN :
8- SINAV GN NELER YAPILACAK?
A) nce yazdgnz zeti okuyun.
B) Gemis yllarn sorularn veya hazrladgnz sorulan
zmeye alsn.
C) Metnin tumunu hzla gzden geirin.
D) Snavda mutlaka nce bildiginiz sorulardan baslayn ve
bilmediklerinizi en son zmeye alsn.
E) nce soruyu sonra metni okuyun (uzun metinli sorularda)
9- SRE : 45 dakika ders als+5 dk tekrarla+ 10 dk dinlen.
10- UYARI : nemli olan alsma masasnda ne kadar ok sure
harcadgnz degil, bu sure ierisinde ne yaptgnzdr.
Nasl alstgnz ne kadar alstgnzdan daha nemlidir.
11- Bir dersten snava hazrlanyorsanz tum bu admlan
srasyla, her ders iin ayr ayr yapnz. Bu model
universite birincileri uzerinde yaplar 'Snavlara nasl
hazrlanyorlar?' konulu bir arastrmann sonucudur.
207
208
PRATK RENME NOTLARI
- Nasl ders alsmalyz?
Basarl grenme in
Pratik Stratejiler Ders alsmaya baslamak, surdurmek ve
sonulandrmak iin ipular...
- Derse veya konuya ynelik ilginizi olusturmak ve tavrnz
olumlu hale getirmek iin kendinize 'Bu konunun guzel yan
neresi? Hangi ksmlar bana ilgin geliyor? nsanlar bunu
hangi ynden seviyor?' gibi sorular sorun.
- Hangi konuyu, nereye kadar, ne kadar sure ierisinde
bitirebileceginizi nceden belirleyin.
- Konuyu hangi metodla okumanz gerektigine karar verin.
- Konunun sizin iin nemini kesinlestirin; Onu niin
greniyorsunuz? Bunlar bilmek size ne saglayacak? Ne gibi
faydalar olabilir?
- Okulda ders dinlerken kimin syledigiyle degil ne
sylendigimle ilgilenin.
- Dinlerken gzunuzu konusann gzlerinden ayrmayn.
- Bir derste iki defa (tekrar) sylenen her bilgi nemlidir.
- nemli kavram ve anahtar kelimeleri unutmamann yolu
bunlar en az 3 defa buyuk harflerle yazmaktr.
- Snavlarda kabilecek sorular tahmin etmenin en iyi yolu
derste gretmenin vurgulamalarna dikkat etmektir. El, yuz,
gz, beden hareketleri ve ses tonu ile gretmenler nem
verdikleri konulan vurgularlar.
- En iyi not en az kelime ile en fazla bilgiyi aktaran
nottur. Bunu yapmann en iyi yolu da kisisel bir sifreleme
sistemi kurmaktr.
- Okudugunuz kitap sayfalarnn 1/5'i kadar sayfa yaz
yazmamssanz, o kunuyu tam olarak sindirememissiniz
demektir. Yazarak grenmeyi alskanlk haline getirin.
- Dersin aksn 'kesintisiz' bir sekilde takip etmenin en
iyi yollarn-dan birisi de nlerde oturmaktr.
- Bir kitab okurken grenilebilecek en kritik bilgilerden
birisi de 'hangi bilginin nerede oldugunu' bilmektir. Her
kitap iin kendinize gre bir indeks hazrlamanz
'menfaatiniz icab'dr.
- 'Dersi derste grenmek' basarl grenmenin en kolay
yoludur. Tekrar olmadg iin ders nemlidir. Dersi derste
grenmenin yolu, derste dersi dusunmektir.
- Konu zetlerinizi soru,cevapl olarak karn.
- Ana fikri yakalamak iin ilk ve son pragraflara hemen bir
gz gezdirin.
- O gun islenecek konuya dersten nce bir gz atmak beyni o
konuya hazrlar ve dolaysyla grenme verimini arttrr.
- grenmenin monotonlugunu yenmek ve beyninizin sklmasn
engellemek iin 3-4 farkl renkte kalem ile konularn altn
izin, uzerini isaretleyin. Ayrca not aldgnz kagt ve
kalemin rengini de degistirebilirsiniz.
- En verimli alstgnz zamanlan bulun ve o saatlerde
alsn.
- Gece ders alsmay alskanlk haline getiren bir kisinin
hi uyumakszn snava girmesi 'ok sey bilmesini' saglasa da
'bildigini hatrlayabilme' yetenegini zayflatr. Bu
durumdaki bir kisi en az 4-5 saat uyuduktan sonra snavlara
girmelidir.
- Zihninizin alstgnz konudan uzaklasmasn
engelleyemiyorsanz onun uzaklastgn anladgnz anda hemen
konuyla ilgilenin. Hayal kurmaya basladysanz hayalinizi, i
konusmaya baslamssanz konusmanz kesin ve hemen konuya
dnun.
- Beyninizin ve bedenimizin ihtiya duydugu enerjinin
portakalsuyu, C vitamini gibi pozitif enerjiler olmas
idealdir. Uyku sersemligi, gevseklik gibi durumlarda ise ay;
neskafe, kahve gibi 'uyanc' iecekler kullanabilir. Bunlarn
bedenimize pozitif degil negatif enerji yaydgn bilmek
nemlidir.
1 Klasik tipte sorularn geldigi snavlarda butune nem
vererek alsnz. Test tipi sorularn soruldugu snavlarda
ise kritik paralara dikkat ederek alsmalsnz.
209
210
1 Snavlardan nceki son tekrarlan notlardan yapmanz
gerekir. Yeni bir konunun grenilmeye alslmas kafa
karsklgna sebep olacag iin hatal bir davranstr.
1 Bir kisi ne kadar ok soru zerse test yapsndan
yararlanma ve 'tesadufe isabet' yetenegi o kadar fazla olur.
1 gretici kisinin bize verdigi bilginin ierigini onunla
iliskimize bagl olarak alglarz. Byle olmamas gerekse de
birok kisinin grenme anlaysnda iliski ierikten daha
etkilidir. O halde yaplmas gereken gretici kisiyle zel
dialog kurmaya alsmak, ona her frsatta tesekkur etmek ve
en nemlisi onu dinleyerek onda 'anlasldm' duygusu
yaratmaktr.
1 Anlamn bilmediginiz kelimelerin karslgn szlukten
bulmanz gerekir. Birka defa buyuk harflerle o kelimeleri
yazarsanz aklnzda kalacaktr. Daha sonra konusmalarnzda
ve aldgnz notlarda o kelimeleri kullanrsanz artk o
kelimeler dunyanzn bir paras olur.
1 Snavlara sadece bilgilerle degil snavda kullanlacak
kalem, silgi, evraklar gibi malzemeler de hazrlkl gitmek
gerekir.
- grenmede rol oynayan unsurlar birbirinden bagmsz
degildir. Okuma hz, anlama duzeyi, not tutma alskanlg,
hafza gucu, konsantrasyon derecesi, grenme istegi vb.
unsurlar karslkl etkilesim halindedir. Yaplmas gereken
tek bir ynde degil her adan kendimizi gelistirmektir.
1 grendiginiz soyut bir bilgi ile gundelik hayatta hangi
durumlarda karslasabileceginizi dusunmek o bilginin beyne
zel bir sekilde baglanmasn saglar.
1 Girdiginiz snavlarn talimatlarnn yazldg ksmlar
birka kez okuyarak ve nemli ksmlara isaret koyunuz.
1 Hafzaya kaydedilen bilgilerin hepsi ayn kolaylkla
hatrlanama-maktadr. Bir bilgi ne kadar yogun duygusal bir
durumda kaydedilirse o kadar kolay hatrlanr. Kayt annda
ne kadar ok duyu organ kullanlrsa o kadar iyi hatrlanr.
1 Yglms dersleri bitirebileceginize ynelik inancnz
kaybolursa moral gucunuzu toplamak iin o sure ierisinde, o
dersleri bitirebileceginizi gsteren bir zaman planlamas
yapn.
Ders alsma ile ilgili yanls alskanlklar bir liste
halinde yazn. Son-
211
ra da onlardan kurtulmak iin her birine en az bir hafta sure
ayrarak onlarla bilinli bir dikkatle ilgilenin.
- Snavlarda test tipi soru sorulmussa nce yanls
seenekleri 'ayklamak' gerekir. Geriye kalan seeneklerden
ise genellikle ilk akla gelen cevap dogrudur.
- Cevab tam bilinmeyen sorularda genellikle ilk akla gelen
cevap dogrudur.
- Snavda karslaslan zor sorulan isaretleyerek gemek
gerekir. Kalan zaman ierisinde bu sorulara tekrar
dnulebilir.
- gretici kisi ile kurulacak iyi ve yakn iliskiler onun
sylediklerine daha ok ilgi ve dikkat gsterilmesine sebep
olur. Buna 'nezaketen grenmede diyebiliriz.
- Yogun duygusal olaylardan hemen sonra ders alsmaya
kalksmak yararszdr. Yasanan olay ayrlk, tartsma, kavga
gibi olumsuz olabilecegi gibi kavusma, dugun, sampiyonluk
gibi olumlu da olabilir. Yasanan yogun duygularn etkisinden
kurtulmak iin 24 saat ideal bir suredir.
- Eger bazen ders alsmak iin zaman yetmiyorsa bunun nedeni
daha nceleri zamanz amalarna uygun kullanmamanzdr.
- Snav annda ne kadar zamannzn getigine degil ne kadar
zamannzn kaldgna odaklann.
Bir bilginin grenilirken ayn zamanda onun beyinde nasl
hareket edecegini veya nasl bir sure yasayacagn dusunmek
grenmeyi daha ilgin ve verimli hale getirecektir.
- Zamannz hangi faaliyete ne kadar ayrmanz gerektigine
karar verebilmeniz iin yapmanz gereken en dogru sey bir
alsma plan yapmanzdr. alsma planna uymasanz da en
azndan bu plan sayesinde neyi ne kadar hatal yaptgnz
anlayabilirsiniz.
- Uykusuz ve yorgun oldugunuz gunlerde uykusuzluk ve
yorgunlugun derecesi yuksekse uyuyun, dus aln ya da
dinlenin. Konunun nemi yuksekse ve yorgunluk duzeyi dusukse
C vitamini, neskafe veya ay gibi uyancalarla alsmanz
surdurun.
1 grenci verimini ve motivasyonunu artran yaklasmlardan
birisi de grencinin yasadg ilerlemeyi hemen grmesidir.
Bunu yapabilmenin en iyi yolu konu sonundaki sorulan
cevaplamak ya da
212
5N+1K formulune gre sorular kartarak bunlara cevap
vermektir.
Zararl bir alskanlktan kurtulmann yolu o alskanlg
kullanmamaktadr. Kullanlmayan alskanlk krelir. grenme
basarnz en ok etkileyen 3 ktu alskanlgnz tespit
edin ve onlar sndurun.
1 Kullandgnz dogru ve etkin bir stratejiden daha ok
faydalanmann yolu onu daha ok kullanmaktr. Ne kadar ok
tekrarlarsnz olumlu alskanlk o kadar gulenir ve
dolaysyla faydas o oranda artar.
> Kendi dogal grenme hznz belirleyin. Bir gunde ka
sayfa grenebiliyorsunuz? Ya bir saatte? Plan, strateji ve
programlarnz bu gerekler uzerine kurmanz gerekir.
1 Anlamn bilmediginiz soyut veya yabanc kelimeleri
beyninize 'kazmak' istiyorsanz onlar ritmik bir tarzda
syleyin. Bunu bir pop muzik parasnn ara vokollerini yapar
gibi tekrarlayn.
- Okurken anlamay pekistirmenin bir yolu da yazy degil
yazann uslubunu okumaktr. Bunu yapabilmek birikim
gerektirir. Yazann ne surdugunu ana dusunce ne? Bunu nasl
kantlyor? rnekleri ne? Baska hangi rnekler olabilirdi?
Ana dusunceler ile yan dusuncelerin rgusu nasl? Kullandg
anahtar kelimeler neler? Kullandg metaforlar neler? Okurken
neler hissediyorsunuz? O yazarken neler hissetmis olabilir?
Eger bir blumu okuyorken kafanzda anafikir yoksa gereksiz
bir aba ierisindesiniz demektir. Bir metni okurken herhangi
bir yerinde aniden durun ve Benim aklmdaki ana fikir ne?
diye kendinize sorun. Eger bir ana fikir yoksa hemen gz
gezdirmeli okuma ile ana fikri bulun ve ana fikir ile yaznn
aksnda karsnza kan fikirleri,iliskilendirerek okuyun.
Hzl okumaktan ama her zaman, her konuda hzl okumak
degil gerektigi zaman, gerektigi yerde gereken hzda
okuyabilmektir. Zaman durumunuza, okuma amacnza ve
okudugunuz yaznn turune gre hz ayarlamalar yapn.
-grenmenin temelinde aktif okuyucu olmak vardr. Yeni bir
bilgi grendiginizde onun gemiste grendiginiz hangi
bilgilerle iliskili (benzer veya ters) oldugunu bilinli
olarak kesfetmeye alsmalsnz.
- Okurken dogru yerde, dogru zamanda ve dogru sekilde okumak
gerekir. Yanls okuma' alskanlklar edinmemek veya yerlesik
okuma biiminizi bozmamak iin vapur, otobus, koltuk, yatak,
tren gibi yerlerde ciddi seyler okumayn. Gazete ve dergi
gibi magaziner metinler okunabilir. Ayrca uyumadan nceki
uyku rehavetinde kitap okumay uzun sure tekrarlarsnz bir
sure sonra kitab her elinize alsnzda uykunuz gelmeye
baslar. Okurken uygun bir. pozisyonda durmak da nemlidir.
rnegin yatarak okumak uyku hormonlarnn salglanmasn
saglayarak uykulu bir sekilde okumanza sebep olacaktr.
- alsma veya grenme program hazrlarken nce derslerin ne
kadar zaman alacaklarnn ve grencinin hangi derste ne kadar
bilgi sahibi olundugunun aga karlmas gerekir.
Eger okurken abuk yoruluyorsanz bu 'okuma maratonuna'
katlmams olmanzdan dolaydr. Uzun sure okumak verimi
dusurse de okuma kondisyonunu gelistirebilir. Ne kadar ok
okursanz okuma kondisyonunuz o kadar gelisir.
' Okurken gzleriniz ok yoruluyor olabilir. Bu durumda
yaplmas gerekin ilk sey bir doktora grunmektir. Ayrca
'havu takviyesi' ve gzu avu iiyle kapatarak dinlendirme
de kullanlmaldr. 'Saman kagd'da denilen gri-san
kagtlara baslms kitaplarn fazla skta, beyaz ve parlak
kagtlara baslms kitaplarn ise daha az skta okumak
gerekir.
1 Ders alsmak iin hazrladgnz planlara uymuyorsanz
yapmanz gereken sey; daima uyguladgnz alsma biimini
sistemli hale getirmeye alsmaktr. alsmak iin
standartlar olusturun. rnegin su saatlerde alsr, su kadar
dinlenir, su kadar alsrm gibi. Eger davranslarnza
planlarnza uyduramyorsanz, ilk etapta davranslarnza
uygun planlar yapn ve onlara uyun. Planl alsma disiplini
kazannca ideal plana da uyarsnz.
Eger okuduklarnz iyi anlayamadgnz dusunerek sk sk
geri dnusler yapyorsanz bu kuruntunuzun gereksiz ve
geersiz oldugunu kendinize kantlayarak ondan kurtulun. Bunu
yapmann bir yolu; geri dnup tekrar okudugunuzda nceki
okuyusunda anlams oldugunuzu gruyorsanz bir daha 'arkanza
bakmayn'. Bir diger yol okurken tam anlayamadgnz yerlerin
altn zel bir biimde izerek mutlaka geri dnus yapmanz
gerektiginde kolayca bulmanz saglamaktr.
213
214
Duzenli bir uyku verimli grenmenin temelidir. Uykunuza duzen
kazandrmann ve kaliteli bir uyku gereklestirmenin yolu her
gun ayn saatlerde uyumaktr. Beyin uykunun standartlasmasn
ister. deal olan gece uykusudur ancak gece alsmay
sevenler iin snav dnemleriyle snrl olarak gunduz uykusu
da ihtiyac giderebilir. Uykudan az nce gerginlik yaratan
kahve, neskafe, ay gibi uyanclardan uzak durmak gerekir.
Bir konuyu okumadan nce mutlaka ve mutlaka onu gz
gezdirmeli okuma metoduyla bir kez okuyun. Okuyacagnn
yazy tanyn. Araziyi bir butun olarak grmeden yola
karsanz yolculugunuz uurum baslarnda veya aglayan
baslangcnda bitebilir. Okuyacagnz bir makale ise 2-3
dakika, bir kitap ise 15-20 dakika ierisinde onu
tarayabilirsiniz.
Dogru olan her derse 45 dakika ayrmak sartyla, birka dersi
bir arada alsmaktr. Bylece beyne giren bilgide bir
esitlilik saglanms olur. Ancak eski alskanlklarnz
kesintisiz bir sekilde bir konuyu veya dersi alsmay
istemenizi saglyorsa eski alskanlgnz kullanmaya devam
edebilirsiniz. Size nemli bir zarar vermeyen eski
alskanlgnzdan kurtulmak iin harcayacagnz enerjiyi
grenme amalarnz gereklestirmek iin kullann.
Bir gazete haberinin ana fikri ilk cumlededir. Bunu tam
olarak anlamak iin birka gazete haberini incelemek
yeterlidir. lk cumlenin devamnda ise 'Konu ne? Kim? Neden?
Nasl? Nerede? Ne zaman? Sonulan ne? Ne kadar? gibi temel
sorulara cevap verecek sekilde hazrlams haber metinleri
bulunmaktadr.
Beynin uzun sure bir konuyla ilgilenmesi onun sklmasna ve
baska konulara ynelmesine sebep olur. Bu dikkat daglmas
veya konsantrasyon bozuklugunu engellemenin bir yolu uzun
sure degil 45 dk. ders alsmaktr. kinci yolu ise hep ayn
dersi degil birka dersi veya konuyu bir araya getirip
karsk, radyocu deyimiyle miks yapacak bir sekilde
alsmaktr.
YASADIKA RENME
'Hayat Boyu grenme ve Hayat Okuma Klavuzu"
216
BAKMAK VE GRMEK
Adnan Kahveci hzl okuma egitimi alms ve okuma hzyla
kendini gelistirmis bir kisidir. Kahveci; Maliye Bakan
oldugu dnemde kendisine 'Sayn Bakanm...' diye hitap
edildiginde hemen mudahale ederdi. Bakmak ile grmek
arasndaki fark ok iyi bildiginden 'Ben bakan degil
grenim' diyordu. (Bu arada Yldnm Akbulut'a da 'Sayn
Bakanm' denilince l'den 10'a kadar sayarms!)
Sizin grus keskinliginizden ne haber? Baktgnzn ne
kadarn grursunuz? Baktklarnzdan neleri grursunuz? Bu
konudaki temel kural sudur: Gz ancak kisinin bildigi kadarm
grur. Bu kitab okuyup bitirdikten bir yl sonra ayn kitab
tekrar okursanz ayn seyler mi grursunuz? Elbette daha
fazlasn grursunuz. Bir yl ierisinde kitabn iindeki
kelimeler ve dusunceler degismedigine gre degisen nedir?
Degisen sizsiniz. unku siz bir yl iinde 'daha ok'
oldunuz. Siz ogaldka cfaha ok grdunuz. O halde bizler
kitaplarda kendimizi okuyoruz. George Lichtenberg'e gre her
kitap bir aynadr; eger bir esek ona bakarsa, karssnda
elbet bir evliya gremez. Sizce de hakl degil mi?
Grus keskinliginiz nasl?
Bir kimya gretmeni laboratuar masasnn uzerine ktu kokulu
bir sv koydu. evresindeki grencilere dnerek 'Gzlem
gucunuzu kullanmay bilmiyorsunuz. Bakyor ama grmuyorsunuz'
dedi. Ardndan bir parmagn svnn iine sokarak agzna
gturdukten sonra grencilere dnerek 'Siz de aynsn
yapn!' dedi. grenciler istemeyerek de olsa korkarak,
parmaklarn svya batrarak agzlarna gturduler. Hepsinin
yuzunde tiksinme ifadesi olustu. gretmen grencileri tekrar
azarlad. 'Gzlem gucunuzu iyi kullanmyorsunuz. Eger
dikkatli bakms olsaydnz agzma koydugum parmagmn, svya
batrdgm parmak olmadgn grecektiniz.'
217
Siz evrenizi ne kadar bilinli alglyorsunuz? Bu kitabn
mesajn ne lude alglayabiliyorsunuz? ATV'nin logosu
ekrann neresinde? Ya Inter Star ve Kanal 7'ninki? 5.000.000
TL'nin arka yuzunde ne resmi var? Ya bir milyon ve 50.000
lirann arka yuzunde ne resmi var? Okudugunuz ilkokulun
Ataturk ksesinde / veya heykelinde ne yazyordu? 'kinci
Dunya Savas srasnda Hollanda'da evlenen kadnlarn says,
evlenen erkeklerin saysnn iki katyd.' cumlesine okur-
bakar gzuyle bakarsanz nemli bir sey gremezsiniz. Grerek
okuyanlar ise kadnlarn erkeklerle evlendigi bir toplumda
bir dnemde evlenen kadnlarn saysnn erkeklerden fazla
olamayacagn grurler. O halde bakmak ve grmek hem fiziksel
dunya hem de dusunce dunyas iin geerlidir. Fiziksel
dunyay saysnn ikiyi gemeyen gerek gzlerimizle, fizik
dunyann tesinde ve ondan daha buyuk olan dusunce dunyasn
ise 'akli gzlerimiz' ile gruruz. Akli gzlerin grus
mesafesi daha uzaktr. Bir dusunure hayatta grendigi en
nemli seyin ne oldugu soruldugunda 'Gzlerimi kapattgm
zaman daha uzag grebildigimi grendim' diye cevap vermisti.
Bu kitabn bir amac da fiziksel ve akli gzlerinizi
keskinlestirmek, gzlem, sezgi ve kavrays gucunuzu
artrmaktr.
Bir de Baks anza bakn
Gerekten de baktklarmz arasndan HTYA duyduklarmz
ile hakknda LG ve BLG sahibi olduklarmz gruruz.
Hatta ruyamzda bile bu kural geerlidir! A tavuk ruyasnda
kendini dan ambarnda grurmus. Herhangi bir olaya bakmak
iin snrsz sayda perspektif vardr. Ancak insan dogas
geregi genelde hep bir adan bakar. Buyuk bir ogunluk ise
baktg ann ve 'o adan baktg iin yle grdugunu,
baska alardan baksayd baska turlu greceginin' bile
farknda degildir. Baska bir deyisle ogu insan dunyaya
baktg pencereyi -veya gzlugu- alglayabilmis degildir.
Sizin hayata ana baks anz ne? Baks anz nasl
ynetebilirsiniz? iyiyi, guzeli ve dogruyu grebilmek iin
nasl bakmak gerekir? Rahmetli hocam Nuvit Osmay bir
psikoloji profesrunun yaptg deneyi anlatmay ok severdi.
Profesr grencilerinden karncalarn evresindeki hayvanlar
iyi ve ktu diye nasl ayracaklarn dusunerek yazmalarn
istedi.
ste sonu:
A) Aslan, kaplan, ngrakl ylan gibi sefkatli ve iyi huylu
hayvanlar.
B) Pili, rdek ve kaz gibi yrtc hayvanlar.
Bu sonucu gren profesr son szu syluyor: 'Her sey sizin
grusunuze bagldr.'
Bardagn yans dolu mu bos mu?
Mert Ali Basarr'n ifadesiyle 'Erken kalkan krlang yem
bulur, erken kalkan solucan yem olur' yimserlik ve
ktumserlik de 'baks-grus' meselesidir. Bakn zdeyisler bu
fark nasl kesin bir sekilde iziyor.
- Dunya bir ayna gibidir. Nasl bakarsanz yle grursunuz.
Eger gulerseniz srtr, uzulurseniz somurtur. (Anonim)
- Hapishanenin penceresinden bakan iyimser mahkum yldzlar,
ktumser olan ise yerdeki amurlar grur. (Dale Carnegie)
- iyimser yarann uzerinde artk kabuk, ktumser ise kabugun
altnda yine yara grur. (Shakespeare)
- yimser her felakette bir frsat, ktumser her frsatta bir
felaket grur. (B. Franklin)
- Ktumser yalnz tunelin karanlgn grur, iyimser tunelin
sonundaki sg grur. Gereki adam ise hem tunelle birlikte
sg, hem de gelecek treni grur. (J. Harris)
yimserlik ve ktumserlik hakknda sylenenleri syle
zetleyebiliriz: Bu dunyada iyimser olmak iin de, ktumser
olmak iin de yeteri kadar neden mevcuttur. Her duruma
iyimser veya ktumser adan baklabilir. Bu bir seimdir.
Her iki baks as da dogrudur ama sadece iyimsefolan
faydaldr. yimserlik ve ktumserlik basrz hangi yne
evirdiginizle ilgilidir. Oysa gereki baks 'baks
seviyeniz', baska bir ifadeyle boyunuzun yuksekligi ile
ilgilidir. yimser veya ktumser olmak bilgiye fazla ihtiya
duymaz. Oysa gereki bir baks iin bir bilgi tabanna
ihtiya vardr. Bilmediginiz bir konu hakknda gereki
olamazsnz.
219
Mutlu olmak iin neye bakmak gerekir?
Mutlu olmak iin hayata nasl bakmak gerekir? Bu sorunun
cevabn nce Paulo Coelho'nun Simyac kitabnda anlatlan
bir ykude arayalm. 'Bir tuccar mutlulugun gizini grenmesi
iin oglunu insan-larn en bilgesinin yanna yollams.
Delikanl bir lde krk gun yurudukten sonra bilgenin,
tepenin uzerinde bulunan satosuna varms. Bir ermis kisi ile
karslasmay bekleyen bizim kahraman, girdigi salonda hummal
bir manzara ile karslasms. Tuccarlar girip kyor,
insanlar bir ksede sohbet ediyor, bir orkestra tatl ezgiler
alyor ve dunyann drt yanndan gelmis lezzetli
yiyeceklerle dolu bir masa varms. Bilge sra ile bu
insanlarla konusuyormus ve bizim delikanl kendi srasnn
gelmesini iki saat beklemeye mecbur kalms. Sonunda sra
gelmis, delikanl ziyaret sebebini aklams, ama bilge ona
'mutlulugun gizi'ni aklayacak zaman olmadgn sylemis.
Gidip sarayda dolasmasn, iki saat sonra geri gelmesini, ama
dolasrken de eline verdigi kasga koydugu iki damla sv
yag dkmemesini sart kosmus. Delikanl sarayn
merdivenlerini inip karken, gzunu kasktan ayrmyormus.
ki saat sonra bilgenin karssna kms. 'Guzel' demis
bilge; 'Yemek salonundaki Acem hallarn grdun mu?
Kutuphanedeki guzel parsmenleri fark ettin mi? Utanan
delikanl hibir seyi gremedigini, fark etmedigini itiraf
etmeye mecbur kalms. unku bilgenin kendisine verdigi iki
damla yag dkmemeye abalamaktan baska bir seye dikkat
edememis.'
Gerekten de hayatta zengin olmadan nce sahip olmak
istedigimiz seylere, zengin olduktan sonra ise sahip
olduklarnz nasl koruyacagmza o kadar dikkat ediyoruz ki
mutlulugu yakalayacak gzumuz kalmyor. Bir diger durum da
mutlu olmak iin buyuk nedenler aramanzdan dolay kuuk
mutluluklar grememenizdir. Grmek isteyenler iin, yasyor
olmak, kesintisiz bir sekilde 100 adm yuruyebilmek, slak
toprak kokusu, Pepsi'nin 'Genireysin nekst' bebeginin pucuk
atmas, Kemal Sunal'n safa 'Yapanm de mi!' demesi, Reha
Muhtarn tunel kazan mahkumlara 'Tuneli kamak iin mi
kazdnz?' diye sormas da bir eglence ve mutluluk
kaynagdr. Unutmayn her seyin basladg -bittigi,
varoldugu- yok oldugu, buyu-
220
221
dugu-kuuldugu, uzadg ksaldg, uzaklastg-yaknlastg
yer insan beynidir. 'Gzden' uzak olsanz da 'grusten' uzak
olmayabilirsiniz. Gz bakar, beyin grur. Hi kimse akli
gzlerin grus mesafesinin tesine gidemez. Baktklarnzn
iinden grduklerinizi siz seersiniz. Tarihe baktgnzda
'15 Turk devleti batrdk. Ne kadar da beceriksiziz'
geregini ya da '16 Turk devleti kurduk ne kadar da
becerikliyiz' geregini grebilirsiniz. Ya da isterseniz 'Biz
Fatih'in, Kanunu'nin, Yavuz'un torunlanyz' geregini
grursunuz, istemezseniz. 'Biz deli padisah Mustafa ve Deli
ibrahim'in torunlaryz' geregini grursunuz. Manzara ayn
olsa da grulenler ihtiya, ilgi, bilgi ve niyete bagldr,
insanlara bazen 'Hi kimse grmek istemeyen kadar kr olamaz'
kural bazen de 'Grmek isteyen, grmese de inanr' kural
hakim olur.
grenen adam olmann yolu
Basarl bir grenci veya 'grenen adam' olmak isteyen bir
kisi baktg seyler arasndan daha ok grmek iin kendini
zorlamaldr. Bunu yapmak iin su bes kurala uygun yasamanz
gerekir: 1) lgi alannz genisletin. Merak edin, anlamaya
alsn. 2) Bilginizin miktar-n 'kesintisiz' bir sekilde
artnn. Her an, herhangi bir seyden, herhangi bir bilgi
grenin. 3) Bilgi ihtiyacnz kesin bir sekilde belirleyin.
Neleri bilmek istiyorsunuz? Neleri bilmeniz gerekiyor?
Unutmayn en kritik bilgi 'neleri bilmeniz gerektigini'
bilmenizdir. 4) grenme amacnz belirleyin. Anlamak ve
dusunmek iin mi? Bilgiyi kullanp para kazanmak iin mi?
Snavlara hazrlanmak iin mi? Eglenmek iin mi? Niin
okuyorsunuz? Beyniniz grenme amacnza gre bilgileri
alacak, biimlendirecek, depolayacaktr, ihtiyacnz oldugu
andan daha ok bilgiyi als amacnza uygun bir durum knca
beyniniz size bilgiyi kafanzda bir 'ampul' yakarak
verecektir. Snavlar iin grendiginiz bilgileri normal
hayatta hatrlayamamanz ve dolaysyla kullanamamanzn
nedeni beyninizin bu bilgileri alrken 'sadece snavda
kullanlmak uzere' alms olmasdr. Beyin bilgiye amaca gre
'misafir', 'kirac' veya 'aile uyesi' muamelesi yapar. Yani
bilginiz kullanls biimi gibi hatrda kals suresi de amaca
gredir. Sizi 'bakar okur' olmaktan karp 'grerek okur'
olmaktan alkoyan ne?
HEY STATSTK ADAM (!) UNUTMA; EER BR NSAN BRSEY
BASARA-BLYORSA BUNU HERKES RENEBLR!
Onlar dogar, buyur, iftlesir ve lurler! Size 'onlardan'
birinin ykusunu anlataym. O ocuklugunda oyuncak,
genliginde araba, ihtiyarladgnda ise torun sevdasyla
hayata baglanmst. O tum yasam boyunca tum ulkede drt
nemli degisiklige- neden olmustu! Dogdugunda nufus memuru
tozlu raflardan 'aile kutuk defterini' karp yeni doganlar
hanesine bir 'izik' ile isaret koymustu. kinci nemli
degisiklik ise evlenirken oldu. Evlendirme memuru 'anne ad,
baba ad ve ayiek yagnn ad'n sorduktan sonra
belediyenin evli iftler kutugune bir 'izik' ile isaret
koydu. Onun Turkiye uzerinde yaptg uuncu nemli degisiklik
bu defa siyasi oldu. O adna duzenlenmis oy pusulasnda bir
parti uzerine 'muhur' vurarak bir degisiklik gereklestirdi.
Bir fark yaratt! Onun bu dunyadan ayrls da gene
rakamlarda oynamaya sebep oldu. Nufus mudurlugunun tozlu
raflarndaki defter ikinci ve son defa ald. Bu defa memur
luler hanesine bir 'izik atp' isaret koydu. Onun varlg
ile yoklugu sadece bu rakamlar degistirdi. O baska rakamlar
da degistirdi! Devlet istatistik enstitusu iin toplumu
olusturan elementlerden birisiydi o. O 'Dusunuyorum o halde
varm' gibi szlerden hibir sey anlamazd.
Kendi varlgn eglenceli bir yolla kendine kantlar ve mutlu
olurdu. O gider; sehir hatlarnn, deniz otobuslerinin giris
turnikelerine jeton atnca yolcu panelindeki 'yolcu says'
hanesinin bir say daha arttgn, rakamlarn kendisinin
etkisiyle degistigini grur ve mutlu olurdu. O bu dunyada
rakam da olsa bir seyleri degistirebiliyordu! O en ok futbol
izleyicisi, at yans oynaycs ve saysal loto oynaycs
istatistiklerini etkiledi. ocuklarn da kendisi gibi
istatistikleri degistirecek sekilde yetistirdi. O iimizden
biri. O..... o bir STATSTK
222
ADAM... Onun varlg ya da yoklugu insanlarn dusuncelerini
degil sadece istatistiki rakamlar degistiriyor. Onun bu
dunyaya katks istatistiklere konu olan bedeninden ibaret.
Sizin bu dunyada varlgnz yada yoklugunuz neyi degistirir?
statistiklerden baska ne degisir?
Hayatnzda geriye dnup baktgnzda ise yarar ne yaptnz?
ldukten sonra insanlarn sizi hatrlamasn saglayacak ne
yaptnz? Son yolculugunuzda imamn 'Merhumu nasl
bilirdiniz?' sorusuna insanlar ilerinden nasl cevap
verecekler? Alt aylk mrunuz kalsa ne yapardnz? En son ne
zaman hayallerinizi sorguladnz? En son ne zaman kendinize
'Ben kimim? Nereden geldim? Nereye gidiyorum? Hi degismezsem
10 yl sonra nerede olacagm?' diye sordunuz? Bu ksm size
bir tercih yaptrmak iin yazld. Karannz hemen simdi
vermeye ne dersiniz? Varlg ile yoklugu arasndaki tek fark
rakamla-nn degismesi olan bir insan m olmak istiyorsunuz
yoksa varlgyla evresine, insanlga, ulkesine bir katkda
bulunan, dunyay degistirmeye aday bir insan m? Siz
yasamnz boyunca istatistiki rakamlardan baska neyi
degistirdiniz?
statistik adam olmann karst halk dilinde 'buyuk adam'
olmaktr. Buyuk adam olanlarn ortak zelligi bir iz brakmak
iin ugrasmalardr. statistik adamlar ise buyuk adamlarn
izini surerler. Kari Marks 'Ben Marksist degilim' diyerek
hangi snfta yer aldgn gstermistir. Kadir Has iz
brakmak iin okul yptryor, Demirel iz brakmak iin 35
yldr politika yapyor. Nairn Suleymanoglu ayaklar iz
braksn diye kendisinin u kat agrlg kaldrd. Napoleon
tarihilere 'Tarihi ben yaparm siz yazarsnz' dedi. Bir
dusunur ise insanlar ikiye ayrr. Birinci grup tarihi
yapanlar, ikinci grup ise tarihin malzemeleri. Yani
istatistik adamlar ve buyuk adamlar. Nicolas Murray ise
insanlar ue ayrr: 'Dunya u grup insandan olusur. O bir
sey ureten ve olaylar olduran kuuk bir sekin grup, olup
biteni seyreden olduka buyuk bir ikinci grup ve nelerin olup
bittigini bilmeyen muazzam bir kalabalk."
Eger yenildigini sanyorsan, yenilmissindir. Girismeye
cesaretin yoksa girisemezsin. Basarmak ister ama
basaramayacagn sanrsan Hi suphen olmasn; basaramazsn!
223
Harpde muharebeleri kazananlar her zaman daha gululer veya
daha hzl kosanlar degildir. Er veya ge basarms bir kimse,
basaracagn sanan insandr.
(ABD-Anonim)
Buyuk mu dogulur buyuk mu olunur?
nemli bir nokta da nsanlar buyuk mu dogar, sonradan m
buyuk olur? sorusudur. Baska bir ifadeyle insanlar lider mi
dogar, yoksa lider mi olur? nsanlarn baz zel fiziksel
becerilerle donanms olarak dogmas kabul edilebilir. Baz
zelliklerin ise sonradan grenilerek kazanldg da bir
gerektir. O halde insanlarn dogustan getirdikleri
nitelikleri sonradan gelistirerek lider olduklarn
dusunebiliriz. Lider olmak veya istatistik adam olmak bir
kader midir? tslm alimlerine gre Allah (c.c) insann
yasamndaki u seyi nceden belirler. Bunlar nerede ne zaman
dogacag, nerede ne zaman lecegi ve bogazndan geecek lokma
says (nzk)dr. Bu genel kader erevesinin iini insan
kendi iradesiyle setigi davranslaryla doldurur.
Bilenler bilir; hukukta amel (davrans) degil niyet (istek-
ama) yarglanr. Adam lduren iki kisiden biri cann
kurtarmak iin, digeri lenin altnlarn almak iin
ldurebilir. Ayn davrans yaptklan halde niyetleri
(amalan-istekleri) farkl oldugu iin biri beraat eder,
digeri hapis yatar. Niyet akl yoluyla yaplms bir seimdir.
Niyetini akl ile belirleyemeyen kisinin niyeti yok saylr.
Deliler bundan dolay ceza almazlar. Sadece tedbir amacyla
akl hastanesine konulurlar. Baz istatistik adamlar kendi
hatal davranslarndan 'ktu kaderi' sorumlu tutar ve 'kader
kurban' olduklarn iddia eder. Oysa kaderimizin genel
erevesinin iini yaptgmz bilinli seimlerimizle biz
doldururuz. Eger o davranslar biz sememis olsaydk bur
dunyada sorumlu tutulur muyduk? Eger biz hibir irade
kullanmadan, seim yapmadan sadece 'alnmzda yazanlar'
yapyor olsaydk bur dunyada neden yarglanacaktk?
irademizin dsnda gelisen olaylardan veya davranslarmzdan
sorumlu olur muyuz? Elbette hayr. Ben bur dunyada hesabn
vermeye davet edilecegimiz her davransmzn 'kendi
irademizle yaptgmz seimler' olacagna inanyorum. Deliler
224
225
bur dunyada hesap vermeyecekler. unku onlarn
davranslarn yneten iradeleri yok, davranslarn bilinli
olarak semiyorlar. Akll insanlar ise bilinli olarak
verdikleri kararlarn sonunda yaptklar her davranstan
dolay yarglanacaktr. Kendi irademiz dsnda, bizim hibir
etkimiz olmadan meydana gelen olaylardan ise sorumlu degiliz.
O halde bur dunyada yarglanacagnz her davrans yaparken,
kaderinize kendi iradenizle yn verdiginizi dusunebilirsiniz.
nsanlar nasl istatistik adam olurlar? Basarszlg ve
acizligi grenerek! Psikolojide 'grenilmis acizlik -
grenilmis aresizlik' diye bir kavram vardr. Buna
'grenilmis sradanlk' kavramn da ekleyebiliriz. unku her
davrans gibi sradan bir insan olmak da grenilir ve ugrunda
'fazladan bir aba' harcamak gerekir. Durdugunuz yerde
istatistik adam olamazsnz! Belirli bir biimde dusunmeniz,
belirli bir sekilde konusmanz, belirli seyleri daima yapp,
baz seyleri de hi yapmamanz gerekir. rnegin insanlarn
ktu ve 'kalles', hayatn zor ve acmasz, kaderinizin ise
baskalarnn elinde oldugunu inanmanz gerekir. Bu da yetmez,
her an olumsuz seyleri dusunmeniz, ktu anlarnz
beyninizde tekrar tekrar canlandrmanz gerekir. Ancak
maalesef bu da yeterli degildir! Bedeninizi de sradanlga
'uygun' hale getirmelisiniz. Bunun iin daima gzlerinizi
ayaklarnzn nune dikmeniz, agr ve derin nefes almanz,
yavas, zayf ve titrek bir ses tonuyla konusmanz,
omuzlarnz kertmeniz, omurganz srtnz baston
tutacagna benzeyecek sekilde ne dogru egik bir sekilde
kullanmanz gerekir. Byle bir sure beklerseniz kendinizi
ktu hissedebilir, hatta bunalma bile girebilirsiniz!
Sradan biri olmak grenilir mi?
grenilmis acizlik kavramnn dogrulugunu kantlayan
deneylerden birisi de 'Buyuk balk kuuk balg yer mi, yemez
mi?' deneyidir. Arastrmaclar b%uke bir akvaryumu nce cam
bir blme ile ikiye ayrdlar. Blmenin bir tarafna bir
kpekbalg, diger tarafna ise bir 'kuuk balk' koydular.
Kpekbalg kuuk balg grur grmez hemen onu yemek iin
saldrd. Ancak aradaki cam blmeye arpt ve tek kelimeyle
'soke' oldu. kinci defa saldrd, gene cam blmeye arpt,
u, bes, yedi... her defasnda cam blme engeline taklan
kpekbalg bir sure sonra 'havlu att' ve pes etti.
Kpekbalg nceden
uzun sure a braklmst. Hemen kuuk balga saldrmasnn
en nemli nedeni buydu. Yaklask 28 saat sonra kpekbalg
kuuk balg yemek iin hibir aba gstermemeye baslad.
unku o basarsz denemelerle basary degil basarszlg
grenmisti. Kendini a, yorgun, engellenmis, kimsesiz ve aciz
hissediyordu! Byle gelmis byle gider diyordu. Kuuk balg
yiyebilecegine inanmadg iin onu yemek niyetinden
vazgemisti. Onun bu 'a ama gururlu' halini gren bilim
adamlar aradaki cam blmeyi kaldrdlar. Kuuk balk kendi
sahasndan kt buyuk balgn sahasnda dolasmaya baslad.
Hatta buyuk balgn burnunun dibine kadar geldi ancak
kpekbalg kuuk balg yemeyi denemedi. O kuuk balg
yiyemeyecegini grenmisti. Kosullar degismisti Sma
kpekbalgnn inanlar degismemisti. Kpek balgnn
bilgisi degismemisti ancak gerekler degismisti. Snrlayc
inanc kuuk balg yemesini engelledi. Taa ki... Kpekbalg
lunceye kadar. Evet! Kpekbalg alktan ldu ama o
nundeki balg yemedi. Bu gerek bir deney ve gerek bir
sonutur. grenilmis sradanlgn gundelik dildeki ifadesi
'Byle gelmis, byle gider'dir. Deneydeki balk 'istatistik
balk' olmay grendi. Tpk insanlar gibi!
Buyuk adam aday aday
istatistik insanlar arasnda ok sayda 'buyuk adam aday'
vardr. Zaten buyuk adamlar istatistik insanlarn arasndan
karlar. statistik yasayanlarn arasndaki bu kisileri
nasl tanyabiliriz? Onlarn en belirgin farklar nedir?
Elmaslar taslar arasnda olsa da sg yanstmasndan
anlayabilirsiniz. Daha ak bir ifadeyle sizdeki zeky
anlaya-biliyorsa, grebiliyorsa onda islenmesi gereken bir
zeka oldugunu dusunebilirsiniz. kinci yol ise o kisi ile
gelecegi hakknda konusmaktr. Size muhtemelen 'Yapacagm sey
ok buyuk, ama ne yapacagm henuz ben de bilmiyorum!'
diyecektir. Shakespeare'nin Kral Lear" gibi 'yle buyuk isler
yapacagz ki... onlarn neler oldugunu henuz ben de
bilmiyorum... ama dunyann harikalar olacak' da
diyebilirler. Bu iki sz de buyuk isler basarmak isteyip de
neyi nasl yapabilecegini bilmeyen insanlarn dramn
yanstr. Bu insanlar basarl olabilir mi? Bence evet. unku
tutku derecesinde bir istek amacn ksa surede bulunmasn
saglar. Amacn bulunmas ise hrs daha da artrr. Baska bir
ifadeyle hrs olan insan kendine kolaylkla ama bulur,
amac olan insan ise bir sure sonra daha hrsl olmaya
226
baslar. Hrsl bir insan ise ya bir 'yol bulur' ya da yeni
bir 'yol aar'. Eger bir kiside hem ama hem de hrs yoksa o
kisinin u sans kalmstr: alsmak, alsmak ve alsmak.
alsmak iin i disiplini de yoksa o bir 'istatistik adam'
adaydr.
Hayatnzn butununu grun
Konu:
Artlarm
Eksilerim
Sizin geleceginizden ne haber? 10 yl sonra nasl yasyor
olacaksnz? Hayatna etkide bulundugunuz ka kisi olacak?
Buyuk adam m istatistik adam m olacaksnz? Bugunden ve su
andan itibaren geleceginizi sekillendiriyorsunuz. Hem
yaptklarnzla hem de yapmadklarnzla. Bugun yaptklarnz
10 sene sonra sizi nereye gturebilir? Siz nereye gitmek
istiyorsunuz? Gittiginiz yol ile gitmek istediginiz yn
uyumlu mu? Attgnz her adm sizi amacnza yaklastryor
mu, uzaklastryor mu? Yoksa yerinizde mi sayyorsunuz? Yoksa
yerinde saymay bile aklndan geiremeyecek kadar yorgun,
uzgun, bitkin, yalnz ve aresiz misiniz? Hayatnzda neler
oluyor? Neden byle oluyor? Niin baska turlu olmuyor? Bugune
kadar yaptklarnz 'istikbal' vaadediyor mu? Belki
de hibir seyiniz yok ama umutlarnz var. Evet! Umutla
beslenen sismanlamaz! ancak ABD kara kuvvetlerinin su
slogann bilmenizi isterim: 'Umut bir yntem olamaz.'
Umudumuz ynumuzu gsterir ancak yolumuzu aklmzla
bulabiliriz.
Sekilde kendinizi degerlendirmekte ve karar vermekte
kullanabileceginiz 'T' teknigi gsterilmistir. Herhangi bir
beyaz sayfa uzerine yarm sayfay dolduracak buyuk bir T
izin. Sekilde oldugu gibi ust ksmna konuyu yazn.
Kendinizin her ynunu bu yolla degerlendirin. rnegin grenme
biiminiz, konusma biiminiz, hafza gucunuz, kisiliginiz,
davranslarnz, insanlara kars tavrlarnz vs. konu olarak
davranslarnz setiginizi varsayalm. Simdi de
begendiginiz ve begen-
227
mediginiz davranslar artlarn ve eksilerin hanesine yazn.
'nsanlarla scakkanl konusmam bir art davranstr'
diyebilirsiniz. 'Sigara imem, bakmsz olmam, arada bir argo
konusmam ise bir eksi davranstr' diye dusunebilirsiniz.
Listeyi tamamladktan sonra artlarnz nasl daha da
gelistireceginizi planlayn. Bundan nce eksilerinizden nasl
kurtulacagnz da planlayabilirsiniz. Her bir madde uzerine
bir hafta tum dikkatinizi odaklayarak dusunun. Benjamin
Franklin kendini byle gelistirdi. Siz de istatistik tip
olmaktan kurtulma yolunda ilk adm olarak bunu
deneyebilirsiniz. Bu uygulama benim en ok eglenerek yaptgm
alstrmalardan biriydi. ok yararl bir alsma olduguna
kendi tecrubelerimle inanyorum. statistik adam olmaktan
kurtulmann ve 'korunmann' yollan nelerdir? statistik adam
olmaktan kmaya nce bilinli olarak karar vermeniz gerekir.
statistik adam olmay kendi kendimize ve farkndan olmadan
greniriz.
istatistik adam olmaktan iki seyi yaparak korunulabilir.
Birincisi grenmeyi grenmek ve surekli grenmek, ikincisi
ise 'nasl basarl olunabildigini' grenmeyi basarmak. Eger
'buyuk adamlar' snfna gemek istiyorsanz bunu talep
etmeden nce hak etmeniz gerekir. stediklerinizin bedelini
demek zorundasnz. Bu duruma en iyi rneklerden birisi de
Haberci programnn yapmcs Coskun Aral'n hayatdr.
Yeniyuzyl'da yaplar rportajda kendini nasl
yetistirdigini syle anlatyordu: '...sonra sipaya gittim.
Fotograflgn gemisini arastrdm... Lisan dersanesine
devam edip dilimi gelistirdim. Artk olay kmas muhtemel
yerleri tahmin edip, olay oldugunda orada oluyorum. Bunun
iin kahin olmaya gerek yok, haberci olmak yeter. Haber
pesinde kosarken 17 gun boyunca a kaldgm bile oldu. Hamam
bcegi ve ot yiyerek yasadm. A kalmamak iin kendi
pisligini yiyen insanlar grdum. Bir insan bile ldurup
yiyebilirim. Srf fotograftansn diye bir gun sonra serbest
braklacak birinin idam edilmesine tank oldum.' Rportajda
birinci nemli nokta 'Bir insan bile ldurup yiyebilirim'
szudur. Siz bunu yapabilir misiniz? Elbette hayr. O bunu
yapabilmeyi nasl grendi? Daha dogrusu onu bu davrans
yapabilecek hale getiren ne oldu? Daha nceden beynimizi ne
ile besledigimizin nemine dikkat ekmistim. Siz de Coskun
Aral gibi bir fotograf makinesinin camndan 17 yl boyunca
'lum fotograf' eken bir savas muhabiri olsaydnz
muhtemelen siz de onun gibi dusunurdunuz. Unutmayn; in-
228
sanlar bir sey yaparken algladklar seyler ierisinden
seim yaparlar. Beyninize giren her sey 'alglananlar
repertuarna' kaydolunur, ikinci nemli nokta da onun
girisimci gzlugu gibi bir haberci gzlugu tasmasdr. O
herkesin baktg durumlarda ne gibi olaylar kabilecegini
gren bir insandr.
Her insan basary grenebilir mi? NLP'nin temel
varsaymlarn-dan birisi de Eger bir insan bir seyi
basarabiliyorsa bunu herkes grenebilir' seklindedir.
Gerekten de insan beyinleri alsma biimleri ve alsma
miktarlan farkl olabilse de ayn turdendir. Fizik yap
itibariyle her insann beyni birbirine benzer. Fark yaratan
zihinsel yapdr. Bir dusunur 'Bir insann vucudunun % 70'i
suyla kapldr. O halde bir insann ne olacagm belirleyen %
30'luk ksmdr' diyordu. Bence her seyin basladg ve
bittigi, her seyin var oldugu veya yok oldugu, bilindigi veya
bilinmedigi yer insan beynidir. nsan vezir veya rezil eden
% 30'luk ksm degil 1,4 kg agrlgndaki beynidir. Bu
kuucuk beyin kendisinden 20-30 kat daha buyuk olan bunyeyi
ynetiyor. Pireler ve karncalar hl yasyorken dev di-
nazorlarn nesli neden tukendi? unku dinazorlarn bedeni
beyninden daha hzl gelisiyordu. Pirelerin beyinleri de
bedenleri de kuuk oldugu iin hl yasyorlar.
Beyin gucunun gucu
Bir insann bedeni kendi agrlgnn u katn kaldrabilir
mi? Fizik kurallarna gre hayr. Zihin gucu kurallarna gre
evet. O 20 milyon okuyucusu olan unlu Time dergisi tarafndan
'Cep Herkulu' diye tanmland. Kendisi 60 kiloydu ama 180
kiloyu kaldrabiliyordu. Bu kisi dunya rekorlaryla dans eden
haltercimiz Nairn Suleymanoglu'dur. Naim Suleymanoglu bana
bir insann bir seyi bir kez basarrsa hemen ardndan birok
insann onu grenebilecegini gsterdi. Daha nce 'nal
topladgmz' halter yansmalarnda onun gelisinden birka yl
sonra ayn anda 3 dunya sampiyonu kardk. Bunlardan birisi
de 'Mikro Cep Herkulu' diyebilecegimiz Halil Mutlu'dur. Halil
Mutlu 1997 nin Mays aynda dunya sampiyonu olunca Halter
Federasyonu sampiyon halterci iin zel bir gece
duzenlemisti. Gecenin en ilgin olay o gece katlmclar
eglendirsin diye agrlar danszun gecenin sonunda Halil
Mutluya yaptg hareketti. zel televizyon kanallarndan
birinin spor programnda tesadufen rastladgmda bu gruntuye
gzlerim inanamad! Dansz yorgun haliyle 'Ben seni
kaldrrm' diyerek Halil Mutlu'yu kucagna alms
dolastryordu. Aslnda burada saslacak bir sey yoktu. unku
Halil Mutlu her ne kadar 130 kilo kaldrsa da kendisi 50
kiloydu! O gruntu benim iin beyin gucunun gerek bir
ispatyd. Haltercilerin bedenleriyle degil zihinleriyle o
agrlg kaldrdgn o gece anladm. Gerekten de siz 60
kilo olan Nairn Suleymanoglu'nu kaldrabilirsiniz, ancak onun
kaldrdg agrlg degil. unku o kendi agrlgnn u
katn kaldrabiliyor. Beynin bedene nasl 'gu takviyesi'
yaptgn bundan daha iyi ne anlatabilir ki?
Eger siz de basarl olmay grenmek istiyorsanz 'BBTD'yi
grenmeniz gerekir. Bunlar Bilgi, Beceri, Tutum ve
Davranstr. Tnaz Titiz grenmenin amacnn Bilgi, Beceri,
Tutum ve Davrans oldugunu syler. Basarl olmak iin neleri
bilmeniz gerekiyor? Basarl olmak iin hangi becerilere
sahip olmalsnz? Basarya gturen ve basary engelleyen
tutumlar (tavr) hangileridir? Hangi davranslar sonu
alcdr? Hangi davrans ne zaman yapmak gerekir? Eger bir
insan bir seyi basarmssa bunu herkes grenebilir. Bunun iin
de yukardaki sorulara dogru ve yeterli cevaplan bulmas
gerekir. Bir insann neyi nasl basardgn grenmeniz ilk
denemede onun kadar basarl olmanz saglamaz. Kendi
gereginizi yaratmak iin modellemenin tesine geebilmek
gerekir.
nsan esitleri
Dunyada sadece 'istatistik adamlar' ve 'buyuk adamlar' m
vardr? Baz yazarlar geregin byle oldugunu dusunuyor.
Goethe 'Bu dunyada ya rs olursun ya eki' diyor. 'Bir anne'
kitabnda 'Ya tozu dumana katarsn ya da tozu duman
yutarsn' diyor. Anthony Robbins 'Kendi hayatlar ile ilgili
planlar olmayanlar baskalarnn planlarna dahil olurlar'
diyor. Baska bir sk yok mudur? Avrupa ulkelerinde bu uuncu
kumede luler, deliler ve 'ortadirek mensuplar' vardr.
lkemizde ise ortadirek diye bir sosyal kutle kullanlmyor!
Kavramsal olarak 'buyuk adam' ve 'istatistik adam'n
alternatifleri neler olabilir? nsanlar dusunme ve davrans
biimlerine gre ue ayrabiliriz.
1. grup: ok dusunup az yapanlardr. Bunlara Dusunen Adam
diyebiliriz. Genelde bilgileri ok paralan azdr! Beyinlerini
oburca bilgiyle beslerler. Bilgide seici degildirler.
Rodin'in unlu 'Dusunen Adam' heykeli (eli enesinde dusunen
adam!) bu kisileri tem-
229
230
sil eder. Maalesef dunyada sadece ulkemizde dusunen adam
heykeli delilerin anavatan Bakrky Ruh ve Sinir
Hastalklar Hastanesi'nin bahesine dikilmistir. Bu ulkede
yalnz deliler mi dusunur?
2. grup ise az dusunup ok yapanlardr. Bunlara da Pratik
Adam diyebiliriz. Bunlar genelde gu yolda duzeltir. Bazen
hi dusunmeden yaptklar islerden sonra kara kara dusunmek
zorunda kalrlar. Bazen dusunmeden bir seyler yaparlar, bazen
de isi yaparken dusunurler. lkemizde saylarnn olduka
fazla oldugu tahmin ediliyor!
3. grup ise hem dusunen hem de uygulayan insanlardr.
Bunlara Tam Adam diyebiliriz. Bunlar gerektigi kadar, gereken
seyleri dusunur ve gerekli kararlan verdikten sonra hemen
harekete geerler. Genelde bilgileri de, paralan da,
shretleri de vardr. Basarl, varlkl, mutlu ve doyumlu
bir hayat yasadklar dusunulebilir. Siz bu gruplardan
hangisine aitsiniz?
231
BLG AKAR TURK BAKAR!
Adamn biri ocuklar eglensin diye baheye kurulan bir
salncak seti alms. Eve gelmis baheye kurmak uzere kollan
svams. Montaj talimatn okuyor: 'A ubugunu B deliginden
geirin' vs, bir turlu isin iinden kamyor. Her sey yamuk
yamuk... Sokaktan geen bir dilenci de adamcagz
seyrediyormus, 'Yardm edeyim' demis. Bizimki aresiz 'Gel
dene' demis. Dilenci iki dakika iinde salncag harika bir
sekilde kurmus. Salncagn sahibi 'Yahu senin okuman yazman
var m?' diye sormus. 'Yok' demis dilenci. 'Kardesim tahmin
ettim, montaj talimatna hi bakmadn, peki nasl becerdin?'
Dilenci cevap vermis: 'Valla okuyamaynca bir is nasl olur
diye kendin dusunmeye baslyorsun, dusununce anlyorsun?'
Hikayedeki pratik zekal kisi bize ne kadar da benziyor?
Neden Turkiye'deki kitap okuma oran Azerbaycan'n bile
gerisinde? Neden okumuyoruz? Neden dusunmuyoruz? Konfuyus
'grenmeden dusunmek yanltr, dusunmeden grenmek kreltir'
diyordu. Ugur Mumcu 'Bilimsiz fikir olmaz. Bizim her konuda
fikrimiz var ancak ok az konuda bilgiliyiz' diye tekrar
tekrar yazd. iero Roma mparatorulgunun yklsnn
nedenini syle aklamst: 'ok konusuyorduk ve
bilgisizdik.' grenmeden dusunmek nasl yanltr? Bilmeden
konusmak nereye gturur?
Milliyet'in Ekonomi Blumu sefi, Seref Oguz nternet
dergisinde bir makale baslg olarak 'Bilgi Akar Turk Bakar'
cumlesini kullanmst. Aziz Nesin'in zeka testine gre
halkmzn % 6O' aptallk sn-nnn altnda yasyordu. Nesin
bu tahmini yaparken indirim bile yaptgn, asl orann daha
yukseklerde oldugunu sylemisti. Bu tur iddialara kars
Turkiye Zeka Vakf Baskan Emrehan Halc Aksiyon dergisinde
'Zekiyiz ama gstermiyoruz' diye karslk vererek sunlan
syluyordu:'Turk insannn akll olmadg, tembel oldugu
gibi klasik nyarglarn artk genel kabul grur hale
gelmesini siddetle knyorum. Butun bunlarn sistem sorunu
oldugunu iddia ediyorum. Turk insannn birok konuda
bireysel olarak ok keskin ve pratik zekas oldugunu
biliyoruz... Tekrar ediyorum.Turkiye'de insanlarn zeka
potnasiyelinin diger insanlardan eksik olacagna inanmyorum.
stun ynlerimiz oldugunu da biliyorum.'
Hayat felsefesi olarak 'hata' degil' 'are' bulmay ve
'tenkit' etmeyi degil 'tesvik' etmeyi semis bir insan
olarak, Turk insannn zekasn Turk insannn zekasna
havale ediyorum. unku Ali Kusu, Mevlana, Mimar Sinan,
Nasrettin Hoca, Yunus Emre, Hac Bektasi Veli gibi bilge
insanlar da 'Turk insannn % 60 ' aptaldr' diyen Aziz
Nesin'i de bu millet kendi iinden karmstr. Yasar Kemal
de, Orhan Pamuk da, Cemil Meri de, etin Altan da, Hekimoglu
smail de, Zulfu Livaneli de, bu halkn ortaya kardg
'kulturel mnu'dur. Beni ilgilendiren bir insann zekasnn
ve kavrays gucunun nasl gelistirebilecegidir. Bir insan
olarak nasl daha zeki, daha bilgili, daha erdemli
olabiliriz? Ben bu sorunun cevabn aryorum.
Bir yazar 'Biz nce okumay greniriz, sonra da grenmeyi
okuruz' diyordu. Okumay ne kadar iyi grendik? grenmeyi de
ne kadar iyi okuyoruz? Turkiye'de okur-yazar orannn % 80-
90'larda oldugu resmi grevlilerce her yl aklanr. Benim
tespitlerime gre bu % 90'hk kesimin % 9O' OKUR degil BAKAR,
YAZAR degil MZALAR. Gunde makale, an, proje, anektod olarak
veya herhangi bir konuda bir sayfa yaz yazan ka kisi var?
siniz geregi zorunlu yazdgnz fatura, makbuz, sekreter
notu vs. bir yana brakrsanz gunde ka sayfa yaz
yazyorsunuz? Hani siz 'OKUR ve YAZAR'dnz. Su bir gerek ki
yazl yasama alskanlgndan pek nasip almams bir toplumuz.
Yazl dusunmuyouz, yazl konusmuyoruz, yazarak
dinlemiyoruz, yazarak grenmiyoruz, yazarak yasamyoruz. mza
atmak da olmasa ogumuzun eli 'kalem yuzu' grmeyecek.
Okumaktan ne haber? Gazali'nin okudugu kitaplarnn
toplamnn, geceli-gunduzlu, dogumundan itibaren yasadg her
gune blununce gunde tam 13 sayfa okudugu ortaya kmstr.
Siz gunde ka sayfa okuyorsunuz? Gazete, dergi, evrak gibi
'aparatif seyleri bir yana brakrsak beyninizi bilgiyle
besleyecek neler okuyorsunuz? Size kuuk bir test: a) Okur
dusunur musunuz? b) Okur konusur musunuz? c) 'Okur unutur'
musunuz? d) Okur imzalar msnz? e) okur bakar msnz?' f)
Okur yazar msnz?'
[233
Okur yazarlgn 'kagdndan bir diploma' ile kazanlmadgn
anlamak nemlidir. nlu 'beyin antrenru' Tony Buzan
alfebatik okuryazarlk kavramna bir de zihinsel okur
yazarlk anlaysn ilave etmistir. Bu durumda karsmza iki
okur-yazarlk kavram kmaktadr.
1) Alfabetik okur-yazarlk (Okuldaki klasik okumay grenme)
A) Szel okur-yazarlk (Kelimelerle islem yapabilmek. rn;
adn yazabilmek)
B) Saysal okur-yazarlk (Rakamlarla islem yapabilmek. rn;
drt islem)
2) Zihinsel okur-yazarlk (Beynin nasl grendigini grenmek)
A) Beynin fiziksel (fizyolojik) yapsn anlamak. rnegin
beyin hucrelerini tanmak.
B) Beynin zihinsel (ruhsal) yapsn anlamak.
a) hafzann nasl alstgn bilmek,
b) gzunokuyusunu, beynin kavraysn bilmek,
c) yaratclgn, dusunmenin, zekann nasl alstgn
bilmek. Zihinsel okur-yazarlk standartlarna gre 'okur-
yazar' orannn
yeniden tespit edilmesi birok kisinin 'diskalifiye' olmasn
saglayacaktr. Siz okur-yazar msnz? Bakar-imzalar m?
Toplumumuzun zihinsel okur-yazarlk kavramna 'ilgisi buyuk'
ancak 'bilgisi az' durumdadr. grenmeyi grenme kavram
199O'l yllarda kultur dunyamzda savunulmaya basland.
Titiz 'nsan Ne Yerse Odur!' adl kitabnda kitap
okumamamzn tam 168 tane nedenini ortaya koymustur. ste
birka neden: 'Okuma malzemesi birer kr merkezi olarak
tanmlanmamstr... Yazar azlg... Okur azlg... Toplumun
yazma alskanlgnn yetmezligi... Yazmay tesvik eden bir
iklim yaratlmamstr... Yeterli talep olmays...
Kutuphaneler yoluyla bilgiye erisim gutur... (Okuyucunun)
yasam biimi olduka monotondur ve bu yasam biiminin
gerektirdigi bilgiler geleneksel yollarla
karslanabilmektedir... Kitle iletisim aralarnn yeni baks
alarn vermekteki yavaslg... Okumay, zeki olmayanlarn
kullandg bir ama olarak grenlerin yarattg
ekingenlik... Kamuoyunda hayranlk toplayanlarn
okuyanlardan ok; guzellik, zenginlik v.b. nitelikleriyle n
planda oluslarnn yarattg atmosfer... vs.'
Benim gzlemlerime gre az okumamzn temel nedeni 'zor g-
234
235
renen' bir toplum olmamz. grenirken eglenmiyoruz, aksine
ac ekiyoruz. unku hzl, kolay ve kalc grenmenin nasl
gereklestirilebilecegini bilmiyoruz. Okumay grendik ama
grenmeyi yeni greniyoruz. Eger eglenerek grenmeyi
becerebilsek kesinlikle daha ok okuyacagmza inanyorum. Bu
kitabn amac da budur. Sizin grenmeyi grenmenize,
grenmeyi istemenizi ve eglenerek grenmenizi saglamak.
nsanmzn grenme tercihinde kitap fiyatlarnn da etkili
oldugunu biliyorum. Ancak kitaba verilen parann bir harcama
olduguna inanmyorum. Kitaba verilen para harcama degil
yatrmdr. En iyi yatnm da kisinin kendine yaptg
yatrmdr. Bu yatrmn getirisi seilen kitaba ve okura
gre degisecektir.
'Niin kitap okumuyorsun?' sorusuna verilecek en komik cevap
'Bos vaktim yok'tur. Benim de hi bos vaktim yok! Okumak iin
bos zamanlarmn olmamas beni hi uzmuyor. unku ben bos
zamanla-nmda kitap okumam! Kitap okumak bana gre dolu
zamanlarda yaplacak ciddi bir istir. Ben bos zamanmda kitap
okumam, televizyon seyrederim! Arkadaslarmla sohbet ederim!
v.s.
grenme yoluyla kendini gelistirmek adna sylenebilecek en
ileri szu Farabi sylemistir. Ben verimli grenme ve hzl
okuma seminerlerinde 'grenme grenilir', Hayat okulu
kurslanmda ise 'Basa-nl grenilir' diye tekrar tekrar
sylerim. Ancak 870 ylnda Turkistan'n Frb sehrinde
dogmus olan Farabi kisisel gelisim adna sylenebilen en
iddial szu syleyerek 'Peygamberlik grenilebilir'
demistir. Farabi'nin bu dusuncesi 'Dusuncenin Temelleri' adl
kitapta syle anlatlyor: 'Peygamberligin hayal gucune bagl
oldugunu syleyen Farabi'ye gre peygamberlik amelde
(pratikte-davransta), filozofluk ise nazarda (teorikte,
dusuncede) ustun bir mertebedir. Tam keml (tam adam) ise
bilim ve ameli birlestirmek ile mumkundur. Vazifesi makullere
(dogrular) ait hakikatleri cahillere sembollerle anlatmak
olan peygamberligin u sart vardr. 1) Ruhu temiz tutup,
bilgileri kavramak, 2) Birtakm ruhani sekillerden Allah'n
szunu isitmek, 3) Mucize gstermek. Farabi'ye gre
peygamberlik nefse ait bir hassadr ve sonradan
kazanlabilir' Farabi'nin dusuncesinin dogru oldugunu
savunmuyorum. Yasadg dnemde bu kadar u fikirleri
dusunebilmesi ve yazabilmesi sizce de ilgin degil mi?
Farabi yasadg sure ierisinde 100'den fazla kitap
yazmstr. 1b-ni Sina'nn kitaplarnin says da 100'e
yakndr, ibn'ul Arabi ise tam
400 kitap yazmstr. Cumhuriyet dneminde ise en ok kitap
yazan yazar rekoru 150 kitap ile Peyami Sefaya aittir.
Turk, gren, als, guven...
Farabi 870 'li yllarda bunlar dusunurken biz Deeper Blve
(daha derin mavi) ile Gary Kasparov arasndaki mucadeleye
bile gerekli ilgiyi gsteremedik. Dunya Acaba insan beyninin
urunu olan bir bilgisayar insan beynini yenebilecek mi?'
sorusunun cevabn nefesini tutmus beklerken biz her zamanki
gibi 'i islerimizle' ugrasyorduk. 'Kesfedici' Mars'a ayak
bastgnda biz 8 yllk egitim kavgalarndan hibir sey
gremedik. Deeper Blve asla unutmuyor, saniyede 200 milyon
pozisyonu degerlendirebiliyor, herhangi bir negatif insani
duygu yasamyordu. Kasparov ise, unutan, sinirlenen, saniyede
en ok u pozisyonu degerlendiren, beyni bilgisayara oranla
daha yavas islem yapan bir konumdayd. Kasparov'un en nemli
avantaj bilgisayarn mantgn okuyabilmesi ve hatalardan
ders alp, basarlarn tekrarlayacak bir muhakeme gucune
sahip olmasyd. Ma baslad ve bitti. Umanm sonucu
biliyorsunuzdur. Nilufer Kuyas Milliyet'teki kse yazsnda
'Derin, daha derin mavi...' baslkl makalesinde syle
yazmst: 'Bilim, teknoloji ve felsefedeki geriligimizle alay
ederek 'Bir Turk ne var ne yok diye sormus, bilgisayar
bozulmus' turunden fkralara gulme zaman oktan geti. unku
yarn bur gun akll bir bilgisayar kapmz alp bize ne
var ne yok diye sordugunda biz fena halde bozulacagz. Eger
derin mavilerde yok olmak istemiyorsak, gzlerimizi ayak
sporundan biraz kaldrp, zihin sporunda neler olduguna
bakmak zamandr. Yeni ag sadece 'Mavilim' ya da 'Mavi
masmavi' sarklarn syleyerek karslayamayz. '
236
CANINIZ IKINCAYA KADAR RENN!
1980 sonras iinde yasadgmz kulturu karakterine eden tek
kelime 'tuketim'dir. Her seyin satlk oldugu bir ortam
olusuyor. Herkes, her seye, hemen sahip olmak istiyor. 'Var
olmak' ile 'varlkl olmak' arasndaki tercih su anda
varlkl olmaya dnuk. Kafas dolu cebi bos insanlar
azalrken, cebi dolu kafas bos insanlar artyor. Elbette bu
bir genel egilim. shak Alaton gibi hem gunde bir saat
felsefe kitab okuyan, hem de sirketleri trilyonlara ciro
yapan insanlar da mevcut. Bilgi de araba, ev, biskuvi, kola
gibi bir tuketim maddesidir. nsann tukettigi seylerle
olustugunu, gelistigini en iyi inlilerin 'nsan ne yerse
odur' szu ifade eder. Bu szu kitabna isim olarak seen
Tnaz Titiz kitabnda sunlan syluyor, "insan ne yerse odur!"
bir Budist deyisidir Bunu daha genellestirip 'insan
tukettigidir!' diyebiliriz.
nsan saglg ruh saglg ve beden saglg diye ikiye
ayrlr. Beden saglg midemizi neyle doldurdugumuza
bagldr. Ruh saglg ise beynimizi neyle besledigimize
bagldr. Midenin vitamin ve minerallerin dengeli oldugu bir
yiyiecek mnusu ister. Beyniniz ise bilgi ve duygunun dengeli
bir biimde verildigi bir enformatik mnu' ister. Beyninizi
bilgi ve sevgiyle besleyin. Nasl ki iken yenilemeyecek
yiyecekler varsa 'a beyine' okunmayacak kitaplar da vardr.
Zihninizdeki terazinin tartamayacag kitaplar okursanz siz
fikirleri ynetemezsiniz, dusunceleriniz sizi ynetir. Bu da
sizin inanma, inanmama, kabul etme, yarglama, reddetme,
tercih yapma hakknz elinizden alr. Eger 100 woltluk bir
ampule 5000 woltluk enerji yuklerseniz, o ampulu
patlatrsnz. grendiginiz seyler zihninizi istila etmemeli,
sizi daha da gelistirmeli. Sizlere nerim iddial siyasi
kitaplar gen yasta okuyup 'fanatik'lesmemenizdir.
Elbette bu kitaplar da okumalsnz ancak nce zihninizin
kalp-
237
larn gelistirmeli, degerlendirmek iin yeterli bir altyap
olusturmalsnz. Bu konuda benim sloganm su; 'Dusuncelerden
nce dusunmeyi grenin.' Eger 15 yasrzdayken agr siyasi
kitaplar okuyup hele bir de sizden istediklerini yapp
eyleme geerseniz; cesareti bilgisinden tede' bir insan
olarak basrz belada demektir. Beyninize dogru bilgiyi
dogru zamanda vermelisiniz.
Bir ylda zengin olmak isteyeni alt ayda asarlar (spanyol
ataszu)
Siz beyninizi neyle besliyorsunuz? Bir gun boyunca beyninize
giren kelimelerin ne kadarnda bilgi var? Gunde ne kadar TV
seyrediyorsunuz? Ne kadar arkadaslarnzla 'geyik muhabbeti'
yapyorsunuz? Gazetelerin okudugunuz ksmlar size ne
gretiyor? Daha ok bilmek ve anlamak iin neler okuyorsunuz?
Korku filmleri izleyerek beyninize ne gretiyorsunuz? Kim,
kimi nasl kesti veya kim kiminle nerede nasl yakaland
tipinde haberleri izleyerek ve ocuklarnza izleterek
beyninizi neyle beslemis oluyorsunuz? evrenizde
konusmalarnn 'bilgi degeri' olan ka kisi var? Onlarla ne
kadar vakit geiriyorsunuz? Okudugunuz magazin dergilerindeki
konularn 'haber degeri'ne?
nsann gelecekteki durumunu 'beynini besleme biimi'ne
bakarak anlayabilirsiniz. Beynini 'kesintisiz' bir biimde
bilgi ile besleyen bir insan ile, beyninizi 'kesintisiz' bir
sekilde muzikle besleyen insanlarn gelecekteki konumlan ayn
olabilir mi? Beyin besleme sanatnn en kritik noktalarndan
biriside 'amaca gre beyni besleme'dir. Beynimize neyi, nasl
yedirmeliyiz?' sorusunun cevab amalarmzda gizlidir. Eger
bir futbolcu olmak istiyorsanz dev stadyumlarda ok iyi
malara gidip beyninizi gruntu, ses ve hislerle
doldurmalsnz. Motivasyon ve istegin kesinlikle ve
kesinlikle kaynag budur. Bir Mercedes alcs uzerinde
yaplar arastrma o kisinin bu markay tercih etmesinin
nedeninin 20 yl nce izledigi bir reklam filmi oldugunu
ortaya karmstr. Eger universite adayysanz ve hedefiniz
Bogazii universitesinde okumak ise mutlaka gidip o muhtesem
yapy grun. Kantine oturup 'niversiteli olmak ne demek?'
sorusunun cevabn arayn. O binay bir kez gezmeniz en az
bir yl motive olmanz garantiler! Bir diger yol hedefinizi
gereklestirmis kisilerin szleriyle
238
beyninizi beslemektir. Bunu kitaplar okuyarak veya o
kisilerle konusarak yapabilirsiniz. Eger unlu bir standup'
(ayak ustu espri yapan) olmak istiyorsanz Cem Ylmaz, Rustem
Batum, Ylmaz Erdogan gibi kisilerin muhtesem sovlaryla
beyninizi doldurmalsnz. Bu syledigim yeni bir sey
degildir. Birok insan bunu bilinsizce, igudusel olarak
yapar. rnegin Ylmaz Morgul defalarca Zeki Mureni, Ebru
Gundes Ajda Pekkan' Yonca Evcimik, Madonna ve Sezen Aksuyu
dinledigini sylemisti. Beyninizi amalarnza gre beslemek
iin kullanacagnz rejim programnz' hemen yapabilirsiniz.
Amalarnza ulasabilmeniz iin neleri ne kadar bilmeniz
gerekiyor? istediginiz gibi bir insan olabilmeniz iin neleri
grenmeniz gerekir? stediginiz kadar para kazanabilmek iin
neleri, ne kadar biliyor olmanz gerekir?
grenme konusunda kritik bir nokta da sudur: Baskalarnn
stratejileri ile ayaga kalkabilirsiniz ancak sizi yurutecek
olan kendi gelistirdiginiz stratejiler olacaktr.
Montagne'nin ifadesiyle 'Baskalarnn bilgisi kadar bilgin
olsak da, kendi aklmz kadar akll olabiliriz.' Bunlarn
anlam sudur; eger basarl bir 'grenen adam' olmak
istiyorsanz kendi grenme stratejilerinizi kendinizin
gelistirmesi gerekir. Tasma su ile degirmen dnmez. Kendi
stratejisini kendisi gelistirmek isteyen bir kisi ne yapmal?
Bu durumdaki bir kisinin yapmas gereken stratejik dusunme
alskanlgn kazanmaktr. Nasl strateji-k dusunebiliriz?
'Nasl' sorusu ile dusunerek. rnegin nasl daha iyi
grenebilirim? Nasl okuma hzm biraz daha artrabilirim?
Konsantre olma yetenegimi nasl gelistiririm? Nasl grenme
suremi daha verimli kullanabilirim? Nasl hafza gucumu
gelistirebilirim? Notlanm nasl almalym? Nasl
dinlemeliyim? Nasl ezberlemeliyim vs. Ksacas stratejik
dusunme 'neyi-nasl yapanm? diye dusunmektir.
Eger motive olmakla ilgili sorununuz varsa Neyi, niin
yapmalym? diye dusunmelisiniz. Felsefik dusunmek
istiyorsanz iki sey yapmanz gerekir. Birincisi "Bunun
anlam nedir?' diye sormak ikincisi ise irkin bir insanla
evlenmek! Felsefenin 'babas' sokrates 'Kars guzel olan
mutlu olur, irkin olan ise filozof diyor. Eger isadam
olmak, zengin olmak, 'kseyi dnmek' istiyorsanz o zaman
karslastgnz her durum, fikir, kisi veya bilgiye kars Bu
neye yarar? kimin hangi ihtiyacn giderir? Buna kim para
verir? Buonunla kim-
239
ler ilgilenir? ' gibi sorular sormalsnz. Tum bu sorulara
yazl bir biimde cevap verirseniz daha net. kesin ve
dengeli dusunursunuz. Toparlayacak olursak eger bir sey
yapmak istiyor ancak onu nasl yapacagnz bilmiyorsanz
hemen onu nasll bir soruya dnusturup beyninize
yerlestirin. Bir gun, bir yerde, hi beklemediginiz bir anda,
haber vermeden cevap gelecektir.
nsanlar arasndaki beyin kalitesi farknn bir gstergesi de
'gundeme bagllk' ilkesidir. Hibir is yapamayacak tipler
genellikle 'Ne is olsa yaparm' derler. Benzer bir durum
dusunmek iin de geerlidir. Bilgisi 'az' olanlarn fikirleri
'ok' olur. Daha dogrusu her konuda fikirleri olur. Organize,
sistemli dusune kisiler ise hep bir gundeme bagldr.
Toplantda bir gundemleri vardr, kisilerle konusmalarnda
bir gundemleri vardr. Gundem kavram kisisel duzeyde oldugu
gibi ulusal duzeyde de olabilir. TV'lerde ilk haber,
gazetelerde ise mansetler ulusal gundemi yaratr, insan
yasamn grenme perspektifinden incelerseniz insanlarn
belirli dnemlerde belirli konulara yogunlasarak grendigini
gruruz. Belirli dnemlerde belirli konulara kilitlenir,
yatar onunla kalkarz. Kaliteli ve organize dusunen bir beyin
mutlaka byle alsr. statistik adamn ise beyninde gundem
dagnk oldugundan kafa kansktr. Kurslar gundeminizi
belirli konulara kilitler, kitaplar da yle. Gundemimizde
olan ve yogun bir sekilde grendigimiz konulan biz
seebiliriz. Her sey kendiliginden olmak zorunda degildir.
Neye neden odaklanmanz gerektigine, neyi niin gundeminize
almanz gerektigine siz karar verebilirsiniz.
Kritik bir grenme konusu da basardr. Benim sahsi
inanlarma gre en buyuk ve en zekice basar 'nasl basarl
olunabilecegini' grenmeyi basarmaktr. Basan nasl
grenilebilir? Birinci ve en kolay kaynak kitaplardr. Ancak
kitaplar bir sure sonra yetersiz kalr olay-lan okumaya
baslarsnz. Benim bir hobim de basarl kisileri okumaktr.
Onlara neyi, niin, nasl yaptklarn aga karan sorular
sorarm. 'Nasl' ile baslayan sorularla zel tekniklerini
grenirim. NLP'nin temel bir ilkesi de Eger bir insan bir isi
basarabiliyorsa, bunu herkes grenebilir " seklindedir. Benim
ise tecrubelerim ile sahip oldugum bir inan syledir; Eger
bir insan bir is basarmssa orada benim grenmem gereken bir
seyler var demektir! Sunu asla unutmayn; basan iz brakr.
Siz de yapabilirsiniz, siz de basarabi-
240
lirsiniz. unku siz de grenebilirsiniz. grenme insana
yapabilme ve basarabilme zgurlugu verir. Ruyalarnz
herneyse gereklesebilir. Yeterki; grenin, dusunun, konusun,
dinleyin. Eger mucize aryorsanz, veya mucizeye
inanmyorsanz kendinize inceleyin. Mucize sizsiniz! Buyuk
insanlar da bir zamanlar sradan insanlard. Ancak onlar bir
fark yarattlar. Daima neyi nasl yapabileceklerini, onlar
niin yapmak istediklerini dusunduler.
GRSMC RENME
21. yuzyl bilgi ag degil bilgiyi
kullanma ag olacaktr. (Mahmut TEZCAN)
241
Akll olmak ne demektir? Kime 'akll' denir? Nasl daha
akll bir insan olabiliriz? Akl beynin sahip oldugu aymm ve
muhakeme gucudur. Zek akln daha hzl ve daha kesin
alsmasn saglar. Tum bunlar akln akademik tanmdr. Oysa
gundelik hayatta 'pratik akl' kullanlr. Pratik anlamda
akl neyin, nasl yaplacagn bilmektir. Akll kisi neyi
nasl yapacagn bilen kisidir. Neyi, niin nasl yapmas
gerektigini dusunen kisi ise daha bilinli olur. Bilin akln
kalitesi ile ilgilidir. Akl baga benzetilir. Baklar
arasndaki fark ise 'keskinlik'le-rindedir. Nasl daha akll
olabiliriz? Su anda yaptgmz gibi, nasl ile baslayan
sorular sorup cevap arayarak. Eger akll, basarl ve
varlkl olmak istiyorsanz neyi nasl yapacagnz grenmek
zorundasnz. Nasl karar vermeniz gerektigini grenmek
zorundasnz, nasl konusmanz gerektigini grenmek
zorundasnz, parann nereden nasl kazanlabildigini
grenmek zorundasnz, neyi nasl grenebileceginizi grenmek
zorundasnz, sizden daha iyi konumdaki insanlarla nasl
iliski kurabileceginizi grenmek zorundasnz, ksacas
surekli olarak neyi nasl yapabileceginizi grenmek
zorundasnz.
Hayat bazen acmasz grunuyor yle degil mi? Baz insanlar
iz-burger kemirip kola emerek buyurken, baz insanlar
hayatn tozunu dumann yutarak hayatta kalabiliyor. Baz
insanlar nasl Bir gun daha fazla yasanm diye szlanrken,
bazlar sirketlerimi nasl imparatorluk haline getirebilirim
diye dusunuyor. Baz illerde bedava dagtlan ekmek iin
insanlar birbirini ezerken, baz eglence yerlerinde insanlar
sabahlara kadar eglenmek iin tabak krabiliyor.
'Kaklmslk' bazdan iin kader midir? Annesi Karl Marks iin
'Kari sermaye uzerine bu kadar yaz yazacagna, biraz sermaye
edinmis olsayd, ne kadar iyi olurdu' dedi.
242
Rocky 5'de zengin menajer 'talyan aygrnn' paraszlgn
yuzune vurmak iin 'Elini cebine soktugunda bacaklarn
hissetmeyi gerekten istiyor musun?' diye bir soru soruyordu.
Bazlar 'sukret, sabret, umut et' diyor. Bazlar ise 'Umut
fakirin ekmegi, ye Mehmet ye' diyor. Tevfik Fikret ogluna
'nan Haluk ezeli bir sifadr aldanmak' diyor. Hz. sa
'Zenginin Cennete gitmesi, devenin igne deliginden gemesi
kadar zordur' diyor. Hunter (Avc) adl yrtc hayvanlarn
hayatnn anlatldg belgeselde 'Hayatta avclar, avlar ve
avlanma kurallar vardr. Hibir yrtc hayvan yiyeceginden
fazla avlanmaz. Karn doydugu halde avlanmaya devam etmez. Bu
lumcul oyunda avlanma biimi yasam tarzn belirler' diyor.
Tuketebileceginden fazlasn toplayan tek yrtc insanoglu.
nsanlar servet yapmak iin stok yaparlar. Neden? Sahiden her
devrin imparatoru para ve menfaat midir? insanlar her dnemde
konformist (yasam kalitesi iin mucadele eden) miydiler?
Yasam kalitesi arasndaki farklan yaratan nedir? Zengin ile
yoksul, yneten ile ynetilen, 'burjuva ile proleterya',
arasndaki yasam kalitesi fark neden kaynaklanyor?
Ben insanlar arasnda dogustan gelen bir 'dogal esitlik'
olduguna inanyorum. Bu esitlik reel degil potansiyel
esitliktir. ifeanlan esit klan yalnzca gunlerinin 24 saat
olmas ve lum degildir. nsanlar potansiyel anlamda
esitleyen sey beyin gucu ve grenme zgurlugudur. nsanlarn
ana beyin guleri genelde esittir ancak kullanlan, egitilmis
guleri farkldr. Allah, Kuran- Kerimde belirtildigi gibi
her dogan ocugun nzkn verir ancak o ocugun nzkn
bulabilmesi iin egitilmesi gerekir. Hollanda ataszuyle
sylersek 'Tanr fndg verir ama krmaz'.
Beyin gucu ve grenme zgurlugu insan potansiyel anlamda
nasl esitler? Bu esitligin ad NLP de Eger bir insan bir
seyi basarabili-yorsa bunu herkes grenebilir kuraldr.
Butun insanlar grenebilir unku hepsinin beyni ayn maddeden
yaplmstr. Benim kisisel vizyonum su; Ben, bir insann
hibir ucret demeden, kutuphaneden aldg bir bilgiyi,
mahallesinde paraya evirip, kazandg paray bankaya
yatrarak bir servet yaratabilecegine inanyorum. Bunu
iliklerimde hissederek ve tam bir inan ierisinde
syluyorum. Benim misyonum da bunu basarmak isteyen
insanlarn 'ne-
243
yi nasl yapacaklarn' grenebilecekleri teknolojileri
saglamak. Burada bilgi hammaddesini kutuphaneden alp,
isleyip bir urune dnusturdukten sonra satmak gerekir. Bunun
iin de girisimciligi grenmeniz gerekir.
Girisimci kime denir? En genel ifadeyle bir ihtiyac bir
hammaddeden elde ettigi urunle gideren ve bunun karslgnda
para alan kisiye girisimci denir. Girisimci diger insanlarn
baktg seyleri gren adamdr. Bilgi de girisimci iin bir
hammaddedir. Girisimci bu ham maddeyi isleyerek kitap,
seminer, konferans, konser, TV program, gazete, dergi, film,
gibi urunlere dnusturur. Bilginin de mal gibi imalat ve son
kullanma tarihi vardr. Son kullanma tarihi gemis bilgileri
kullanarak fikir uretirseniz size 'dinazor' denir! Bilgi
islenip urune dnusunce ambalaj ve suslemelerin etkisiyle
tannmaz hale gelebilir. Bunu en iyi altn arayclar
bilirler. Altnn topraga karsms olan hammaddesi ile
kuyumcu vitrinindeki islenmis, 'urun' haline gelmis hali,
arasnda hemen hemen hibir benzerlik yoktur. Benim gibi
kisisel gelisim uzmanlarnn isi de altn arayclarnnkine
benzer. Biz kisi, olay ve durumlardan 'bilgi' kararak bunu
isleyip kitap veya seminer olarak sizlere sunuyoruz.
Kaynagmz snrsz!, 6 milyar da alcmz var. Bu kitapla da
hayattan grenme ile ilgili grendiklerimi sunuyorum. Bu
kitab hayatnzn kilometre taslarn kaldrp kafanza
vurmak iin yazdm!
Akl kulahta bir ivi yumruk yemeden ieri girmez. Arnavut
ataszu
Siz de bilgi girisimcisi olabilir misiniz? Elbette. Bunun
iin grenmeniz gereken ilk sey sudur; nemli olan ne kadar
ok bildiginiz degil, bildiklerinizin ne ise yaradgdr.
Sizin bildikleriniz kimin hangi isine yarar? Kimlerin hangi
ihtiyacn, ne*kadar giderir? Her girisimciyi ortalama bir
insandan farkl klan bir sebep vardr. Bejemin Franklin: iyi
dusunceye sahip olmak yetmez, iyi dusunceleri de iyi
kullanmay bilmeli insan dedi bir zamanlar. Girisimci
insanlar bir alanda ok sey bilen ve bu bilgiyi kullanmay
bilen kisidir. Bu tur kisiler neleri bilmesi gerektigini,
neleri ise bilmeyebilecegini iyi bilir. Bilgilerini nasl
kullanacaklarn ok iyi bilirler. Amal grenirler, amal
bilgilenirler. Beyinlerini rastgele degil mnuden setikleri
bilgilerle beslerler. Onlar beyinleri uzerindeki
sorumluluklarnn farkndadr. Snrsz Gu adl kitapta
NLP'nin kurucular Grinder ve Bandler'in bir arastrmasnn
sonulan syle anlatlr. 'En basarl yneticilerin bilginin
zunu hemen kavrama ve bu bilgiyi digerlerine iletebilme
yeteneklerine sahip olduklarn grduler. Onlar, nemli
saydklar fikirleri buyuk bir kesinlikle (netlikle) anahtar
deyim ve kelimelerle birlikte tasyorlard. Ayn zamanda her
seyi bilmek zorunda olmadklarn da biliyorlard. Neleri
bilmek zorunda olduklarn ve neleri bilmeleri gerekmedigini
ok iyi biliyorlar ve bilmeleri gereken konularn uzerinde
yogun olarak duruyorlard' Kritik soru sudur; Nasl bilgi
girisimcisi olunur? Bilgi girisimcisi olmann yollar herkese
aktr. Hibir seye sahip olmayan bir insann ok seye sahip
olmasn saglayacak en kolay, en kesin, en guvenli yol bilgi
girisimciligidir. Bir bilgi girisimcisi grenerek ve bilgiyi
kullanarak dunyay degistirebilir. Toplumun 'bilgi toplumuna'
gidisi bu geregi daha da buyutmektedir. Bir bilgi
girisimcisinin anlamas gereken ilk sey 'ok bilmenin' degil
'ise yarar bir seyler bilmenin' nemli oldugudur. nemli
olann sahip olunan bilginin miktar (oklugu) degil kalitesi
oldugunun anlaslmas gerekir. mrumuzun 25 yln deniz
yosunlarnn yasamn arastrmak iin harcayabilirsiniz. ok
sey bilseniz de bilginizin ise yararllk, guncellik ve
geerlilik degeri dusuktur. O halde;
1. Kural : nemli olan ok sey bilmekten daha ok, ise yarar
bir seyler bilmektir. se yarar bir seyler bilmek de yetmez,
eyleme geip o bilgiyi kullanmak da gerekir.
2. Kural : nemli olan ise yarar bir seyler bilmekten daha
ok bildigi seyi nasl kullanlabilecegini bilmek ve onu
kullanabilmektir.
Tum bu kurallar grenmenin anayasasna bizi geri gturuyor.
Bu anayasann birinci maddesine gre agmzda yasayan bir
insan 'neleri bilmesi gerektigini' bilmek zorundadr. Neleri
bilmemiz, neleri ise bilmememiz' gerektigine bilinli olarak
biz karar verebiliriz. unku snrsz 'bilgi mnusunden'
ihtiyacmz giderecek ve amalarmza ulasmanz saglayacak
yiyecekleri semek zorundayz. Oburluk eder her seyi yemeye
kalkarsanz, beyninizde bir sure sonra hibir ise yaramaz'
dusunceler dolasmaya baslayacaktr. Girisimci adaynn
entellektuel duzeyde yapmas gerekenler zet olarak
bunlardr.
1245
Birok kisinin sorunu, uzman bilgiye sahip olamamak degil
sahip oldugu uzman bilgiyi 'satamamak'dr. zellikle
akademisyenlerdeki 'Akadamik uslup kaygs' bunun en iyi
rnegidir. Onlarn bu kaygs birok bilgi girisimcisi iin
iyi bir frsattr. Bir ekonomi kitabnn girisinde 'Eger arz
ile talebi anlayabilseydi bir maymun bile iktisat
olabilirdi' diye yazdgn Nuvit Osmay anlatmst. Eger para
ve ticarette ilgileniyorsak arz ve talebi anlamak zorundayz.
Ticaret bir urunun belirli zamanda ve yerde, belirli bir
fiyattan, talep edenlere satlmasdr. Arz 'urunu sunmak',
talep 'urunu almak' diye ifade edilebilir.
Eger girisimci olmak is hayatna atlmak istiyorsanz 1.
kural sudur: Bir ihtiyac tespit edin ve onu giderin.
Televizyonlar eglenme ve haberdar olma ihtiyacmz giderir,
muzisyenler eglenme ihtiyacmz giderir, ben sizin grenme
ve bilme ihtiyacnz gideriyorum, futbolcular hayatn
monotonlugundan kurtulma ve heyecan yasama ihtiyacmz
giderirler. Politikaclar yalnzca kendi ihtiyalarn
giderirler! Bir iste alsan her insan bir ihtiyac giderir.
Giderdigi ihtiyacn nemi, siddeti ve ihtiyacn giderilme
derecesi yaplar isin ekonomik degerini ortaya karr.
Siz kimin hangi ihtiyacn ne kadar giderebilirsiniz? Bunu
anlamann bir yolu toplumdaki ihtiya hiyerarsilerini
gzlemektir. ok seyin ekonomik bir deger haline
getirilebilecegini anlamak nemlidir. nsanlarn bindikleri
aralar hareket ederken saga sola bakmalar bile baz
girisimciler tarafndan 'sermaye' olarak degerlendirilmis ve
yol kenarlarnda grdugunuz afis-panolar (billboard) ortaya
kmstr. Bu ilk admda nce ihtiyac tespit edilir sonra o
ihtiyac giderecek bir urun ortaya konur. rnegin insanlarn
hafzalarn gulendirme ihtiyac vardr ve sizde bir urun
ortaya kararak bu problemi zebilirsiniz. Bunun ad bilgi
girisimciligidir. Kritik bir nokta da temel ihtiyalara
ynelmedir. Giderdiginiz ihtiya yeme, ime, uyuma,
cinsellik, guvenlik gibi temel ihtiyalar ise rakibiniz ok
olsa da riskiniz daha dusuktur. nsanlar bos bir beyinle de
yasayabilirler ancak bos bir mideyle fazla yasayamayacaktr.
Girisimcinin 'is fikri'ni bulabilmesi iin kullanabilecegi
ikinci yol talepten urune degil urunden talebe gitmektir.
Eger su anda bir uzmanlk alannz varsa bu yol sizin iin
idealdir. Bu yolu detayl aklamadan nce size basarl
girisimciligin diger kuraln syleyelim.
246
2. kural; n iyi yapacagnz isi belirleyin ve o seyi
bildiginiz veya yapabildiginiz iin size para verecek
birilerini bulun. Size para verecek kisiler bunyesinde
alsabileceginiz bir kurum olabilecegi gibi, hazrladgnz
urunu alacak musteriler de olabilir.
Basarl bir 'bilgi pazarlamas' yapmak ve sahip oldugunuz
uzman bilgiden daha fazla yararlanmak iin ne yapabilirsiniz?
Bunun iin yapmanz gereken elinizdeki urun ile talep
arasnda bag kuran sorularla dusunmektir. Bunu kesin olarak
nasl yapabilirsiniz?
1- Adm : Neye sahip oldugunuzu belirleyin. Neyi ne kadar
biliyorsunuz? 'Neyi ne kadar bildiginizi' ne kadar
biliyorsunuz? Bunu anlamak iin kendinize 'en iyi bildigim
seyler neler?' diye sormalsnz. Sunu asla unutmayn hibir
bilgi yararsz degildir. Baz bilgilere talep ok olabilir
ancak her bilginin giderecegi bir ihtiya vardr. Amerikal
bir veteriner kurbagalar uzerindeki uzmanlgn kullanarak
kurbagalara dans etmeyi gretti ve dans eden kurbagalan
yuksek fiyattan satt. Rdvan futboldaki 'seytani zeka'sini
futbol okulu kurarak pazarlad, Turkiye Jokey kulubu
'Nalbantlk kursu' duzenliyor. Gelecekte birileri PKK kursu!
(Para Kazanma Klavuzu) duzenleyebilecek-tir. Uzmanlk
alannzn snrlan ne?Tam olarak neyi ortalama bir insann 5
kat daha iyi biliyorsunuz? Sahip oldugunuz bilgi, tecrube ve
becerilerin (BTB) ne oldugunu hemen yazl olarak dusunun.
2- Adm; Hedef kitlenizi belirleyin, ilk admda sahip
oldugunuz bilgi kaynagnz/potansiyelinizi aga karmaya
alstk. Bu adm da arz talep edenleri bulmanz gerekir.
Baska bir ifadeyle 'musteri portfyunu' olusturmann sras
geldi. Sahip oldugunuz bilgiler ne ise yarar? Kimin
ihtiyacn giderir? Hangi ihtiyalar giderir? O ihtiyalar
ne kadar giderir? rnegin genler mi yasllar m ilgilenir,
hangi meslek grubuna hitap eder, hangi kisilik zelligine
sahip insan ilgilenir? Tum bunlara yazl olarak cevap
vermelisiniz.
3- Adm : Alternatif kitle ve yollar bulun; Bu bilgileriniz
baska ne ise yarar? Baska kimlerin hangi ihtiyacn ne kadar
giderir? Zamanla ilaveler yaparak hedef kitlerinizi
genisletin. rununuze ara sra dahi olsa ihtiya duyabilecek
her kesimi not edin.
4- Adm; Bilgiyi u-une (mal) dnusturun. Hedef kitleniz
bilgiyi sizden nasl almak ister? Bilgiyi ona hangi formatta
sunmalsnz? Bilgi bir hammaddedir onu amaca gre islemek
gerekir. Buna bilgiyi bi-
247
imlendirme 'format atma' denir. Bilgi elektrik akmna
benzer. Elektrik akm klimada soguk havaya, elektrikli
sobada scak havaya dnusur. Yani ayn akm bazen sogutur
bazen str. Ayn elektrik bir ampulun bunyesine girince ona
hayat verir ve sk olur. Ayn enerji TV de gruntuye,
radyoda, telefonda sese dnusur. Onun gerekte nasl oldugunu
'hammadde halini' anlamak iin elinizle dokunursanz bambaska
bir seyle karslasrsnz. Size hi dosta davranmayacaktr!
Bilgi de elektrik gibidir. Geregi ile grunumleri farkldr.
Bilgi sorunun karslgdr. rnek olarak 'Gkdelenler nasl
insa edilebilir?' sorusunun cevab olan bilgiye sahip
oldugunuzu varsayalm. Bu normal bir insann bilemeyecegi
uzman teknik bilgidir. Baska bir ifadeyle know how; neyin
nasl yaplacagnn bilgisidir. Eger bu bilginin hammaddesine
sahipseniz onun birka turlu urune dnusturebilir ve ondan
birka ynden yararlanabilirsiniz. Bir gkdelen yapp
satabilirsiniz. Bu yolla bilgiyi paraya dnusturmus
olursunuz, insaat firmalan iin dansmanlk yapan bir firma
kurarak kariyere dnusturebilirsiniz. lgin bir TV Program
veya bir tur yarsma biimi hazrlayarak bilginizi
shretinize dnusturebilirsiniz. Bir kitap yazarak o alanda
otoritenizi pekistirebilirsiniz. nsaat muhendisleri odasna
baskan olup politikaya atlabilirsiniz. Muhendislik
fakultelerinin master grencilerine ders vererek saygnlk
kazanabilirsiniz. Gruldugu gibi ayn hammadde neredeyse
snrsz sayda ama iin, neredeyse snrsz sayda urune
dnusturebilir.
5- Adm : Ticari stratejilerinizi belirleyin. Hedef kitleye
bu urunu nerede sunmalym? Sats ve dagtm nasl yaplacak?
Bu urunu ne zaman sunmalym? Hangi mevsim, hangi yl uygun?
Bu urunu ne kadarlk bir bedelle sunmalym? Maliyetlerimi ve
kar marjm nasl belirleyebilirim? runun emsalleri kaa
satlyor? En az ne kadara razym? Bu etapta ticari tecrube
belirleyici olacaktr. Tecrubesizligin etkisiyle
bilgilerinizin 'telef olmamas iin Vehbi Ko'un yaptgn
yapmanz nerilir. Vehbi Ko yeni bir sektre girecegi zaman
ilk is olarak o sektrde alsan en iyi yneticiye en iyi
teklifi vererek onu transfer ediyor, birlikte alsyordu.
6. Adm: Bir faaliyet program hazrlayn ve baslayn! Ciddi
bir fizibilite Basarnn temelidir. Basit bir 'O yapt bende
yapanm' mantg sizi ileri gturmez. Dunyann en aptalca
esitlik anlays
248
"Onun da iki gzu iki kulag var benim de. Benim neyim eksik.
Ben de yaparm' dusuncesidir.Eger gz says ile sonu
alnsayd, esekler de imparator olabilirdi. Basan o iki gzun
arkasndaki beyinde gizlidir. Beyni olmayanlar da beyin
gucunu gremeyecektir, iyi bir hazrlktan sonra buldugunuz
ilk frsatta harekete gein. Bazen frsat bulmay da
beklemeyin! ki ataszunu aklnzdan karmamanz nerilir.
1) Turk borla buyur.
2) G yolda duzelir.
Tum bu islemleri yaparken bir uzmana dansmalsnz. Daha ok
bilgi sansn sahasn daraltr. Ne kadar ok bilirseniz
hayatnz ve islerinizi o kadar iyi kontrol edebilirsiniz.
Bir uzmana dansmann sakncal yanlarn ise Bruce Lansky
yan saka ile syle sralyor. "Bir uzmana basvurdugunuzda su
sorunlarla karslasrsnz.
l)Yerli yerinde duran eski sorun.
2) Uzmann gutlerini anlayabilme sorunu.
3) Uzmann gutlerini uygulayabilme sorunu
4) Bu gutleri uygulamann sonucunda dogan yeni sorunlar.
5) Uzmana kosturmann gunden gune artan parasal sorunu" Saka
bir yana uzmandan yararlanmak da bir uzmanlk isidir.
Uzmannzdan ilk nce bir uzmandan en iyi sekilde nasl
yararlanlabilir? sorusunun cevabn ayrntl bir rapor
olarak isteyebilirsiniz.
Bilgi girisimcisinin dikkat etmesi gereken noktalardan birisi
de bilgisinin kalitesidir. Kalite urunun ihtiyaca uygunluk
derecesidir. Bir urunun (maln) ihtiyaca uygunlugunu
belirleyen seyler fiyat, ds grunus (ambalaj), ise
yararllk gibi iyi seylerdir, 'kaliteli ve ucuz' diye bir
sey olamaz unku fiyat kalitenin tamamlaycs degil
unsurudur. Bilginin kalitesi ise onun guncelligi, geerliligi
ve ise yararllk (tatmin) duzeyi ile ilgilidir.
Bildiginiz gibi kelimeler ve gerekler farkldr. Bu fark
harita ile arazi arasndaki fark gibidir. Geerlilik ve
etkinlik haritann blge geregine uygunlugunu ifade eder.
Baska bir ifadeyle bilginin gereklere uygun olmasn ifade
eder. Bu nemlidir, unku hem bilgiler hem
249
de gerekler degisir (baz gerekler degismeyebilir de). Eger
elinizdeki haritann arazi ile alakas yoksa yolumuzu
sasrrsanz ve haritann geerli olmadgn dusunursunuz.
Guncellik ise yeni gereklerin ilave edilmesi ile ilgilidir.
Baska bir ifadeyle Buyuksehir Belediyesinin sehir plann
gsteren haritaya yeni gecekondudan da ilave etmesidir. Bir
diger kalite unsuru basandaki en kritik unsurdur. Bu da
urunun ihtiyac giderme derecesidir. Gelistirdiginiz yeni
sinek savar gerekten de sivrisineklerden korunmay
saglyorsa ihtiyac gideriyor demektir. htiyac ne kadar iyi
giderirse insanlar o kadar ok talepte bulunacaktr.
Eger hibir uzman bilginiz yoksa ne yapmalsnz? O zaman
birinci admda kendinize 'Neleri bilmek istiyorum?' diye
sormanz gerekir. Bunun iin kullanacagnz en iyi yol
grenerek basan modelidir. Bu model bu kitapta yetiskinler
iin grenme blumunde aklanmstr. Bilgi girisimciligini
mesleginizde ilerlemek iin de kullanabilirsiniz. Bu size
profesyonel bir baks saglayacaktr. Mesleginiz ne? Neyi
biliyor veya yapabiliyorsunuz? Onu daha iyi nasl
yapabilirsiniz? Onu kime satabilirsiniz? Bu bilgi ve ya
becerinize baska kimler para veya kariyer verir? Onu nasl
ortaya koymalsnz? Onu nasl bir urune/urunlere
dnusturebilirsiniz? ki anahtar sorunun oldugunu unutmayn;
bunlardan birincisi (Hedef kitle) Baska kimler? ikincisi ise
(urun esidi) Baska neler?..
NSANLAR ALGILAYABLDKLER ARASINDAN EN YSN SEERLER
Dusmek nunu grmemektendir. (Tevfik FKRET)
Herhangi bir durumda kullandgnz ilk yol nedir? insanlarn
genellikle herhangi bir durumda kullandg ilk yol daha nce
kullanms olduklar yoldur. Bu en iyi yol bildigin yoldur
diye ifade edilir. Bir sokak kpegi grurseniz ne yapmanz
gerektigini dusunurseniz aklnza gelecek ilk cevap daha nce
ne yaptgnzdr. ocuklugunuzdan beri anneniz, babanz,
kardesleriniz, arkadaslarnz ve kahramanlarnzn neyi nasl
yaptgn, hangi durumda nasl davrandgn nce gzlemler
sonra da benzer durumlarla karslasrca o yollardan en
iyisini kullanrsnz. Eger anneniz ADS hastas birini
grunce o hastaneden katgn anlatmssa, siz de byle
birini grunce muhtemelen ayn davrans yaparsnz. unku
bildiginiz en iyi korunma yolu budur. Oysa siz tp
fakultesinde egitim alms veya ADS hakkndaki bilgilendirci
bir toplantya katlms olsaydnz ADS hastalgnn kan
yoluyla bulastgn, dolaysyla byle birinin yannda
durmann sakncasnn olmadgn anlardnz. Bu bilgi daha
iyi bir yol bulmanz saglayacaktr.
Egitim ve grenmenin amac nedir? Kisiye daha ok bilgi ve
dolaysyla hayatta kullanlabilecek daha ok yollar
kazandrmak. Biz Hayat Okulu seminerlerimizde karar verirken,
ama belirlerken, streslerinizden kurtulurken, birileriyle
konusurken, dusunurken kullanabileceginiz yeni yollar
gretiyoruz. Unutmayn ki ne kadar ok yolunuz olursa, en
iyisini semek iin o kadar sansnz olur. ok yol sahibi
olmann yolu ok bilmekten geer. syerinizden veya
okulunuzdan evinize gitmek iin kullanabileceginiz ka yol
vardr? Mumkun olan birok yol olmasna ragmen siz hep ayn
yolu kullanyorsu-
1251
nuz degil mi? Eger ev ile okul arasnda daha ksa ve daha
kolay ulasm olan bir yol bulsaydnz ne yapardnz? Akll
bir insansanz onu kullanrdnz. Ev ile okul veya isyeri
arasndaki en uygun yolu nasl bulabilirsiniz? teki yollan
da deneyerek. Yasadgnz sehre ilk geldiginizde bazen iki
nokta arasnda en ksa ve en uygun yolu degil de ilk
grendiginiz yolu kullandnz yle degil mi? ste hayatmzn
birok alannda bu byledir. Duygusal durumumuzdan insanlara
davrans biimimize, para kazanma biimimizden, ders alsma
biimimize, dusunme biimimizden konusma biimimize kadar
birok konuda genellikle ocuklugumuzda grendigimiz, eski,
snrlayc, klasik ve genellikle tek seenekli yollan
kullannz.
grenmek iin daha iyi yollar bulsaydnz (bilseydiniz)
kullanmaz mydnz? Elbette kullanrdnz. Zaten bu kitab da
bunun iin aldnz. Konusmak iin daha uygun yollar
bulsaydnz kullanmaz mydnz? nsanlarda daha iyi
geinmenin uygun yollarn bilseydiniz kullanmaz mydnz?
Daha ok para kazanmann su anki isinizden daha uygun bir
yolunu bulsaydnz kullanmaz mydnz? Elbette konuyla ilgili
tum beklenti ve ihtiyalarnz karslamak sartyla yeni ve
daha iyi olan yolu kullanrdnz, Sunu asla unutmayn;
herhangi bir durumda karar verirken bir seim yaparz. Her
seim bir uazgeimi zorunlu klar. Seim yaparken
seeneklerimize bakarz. ste tam bu noktada enok seenege
sahip olan en avantajl kisi demektir. unku seenegi bol
olan, o seeneklerden en iyisini seecektir. Tek seenegi
olan hep ayn seenegi kullanacak hep ayn sonucu alacak, hep
ayn hayat yasayacaktr. Size bagran bir insana kars ne
yaparsnz? Byle bir durumda kalsanz beyniniz ilk nce ne
yapmanz gerektigine karar verecektir. Bildiginiz tek yol
gemiste hep kullandgnz (tecrube), davrans tarz
(seenek) olan ayn sekilde bagrarak karslk vermek ise tek
seenege mahkumsunuz demektir. Byle bir durumda kullanmaktan
hoslanacagnz 12 yol (davrans biimi) daha biliyor
olsaydnz neler olurdu? O zaman daha etkin, daha akll
olurdunuz.
grenme yollarnda da benzer bir tkanklk vardr. Birok
kisi bir ka tane yol grenmistir ve hep bunlar kullanarak
sonuca ulasmaya alsmaktadr. Oysa hayatta her zaman daha
iyi bir yol vardr. Eger hep annenizin margarinini
kullanyorsanz daha iyi margarinlerden
252
haberiniz olmadg iindir. Bu kitap sizi grenme konusunda
yeni bilgi, anlays, strateji ve yollarla donatmak iin
yazld. Ama mumkun oldugunca daha ok yol bilmektir.
Seeneginizin ok olmas seimimizin kalitesini artrr.
unku insanlar herhangi bir durumda sahip olduklan en iyi
seenegi seer ve kullanlrlar.
Bir insann sorun zme becerisi dagarcgmdaki
sorun zme metodlar kadardr.
Tnaz Titiz
Eger bir insan bir durumda daima ayn davranssal seenegi
kullanyor ise bu onun bildigi en iyi yol oldugu iindir.
Eger bir bebek istedigini elde etmek iin her defasnda
aglyor ise bu onun bildigi en iyi yol; dolaysyla sahip
oldugu en iyi strateji oldugu iindir. Sundan emin olun ki
eger o bebek aglamak dsnda istedigini elde etmesini
saglayacak daha iyi bir yol biliyor olsayd, aglamay keser
onu denerdi. Nitekim bebeklerin yaslan buyuduke
istediklerini elde etmek iin yeni yollar grenirler ve
'stediklerini elde etmenin tek yolu aglamaktr' stratejisini
brakrlar. unku ondan daha iyi yollar bulmuslardr. Nedir
bu yollar? Baz ocuklar bir sey isterken sevimliliklerini
kullanmay grenmistir. Baz ocuklar ise 'belirli
kisilerden' istenirse hep alndgn grenmistir. Bazlar
ise yeni yollar grenemez ve 20 yasrdayken bile 'ana
kuzusu' gibi davranarak aglamakla, szlamakla (bebeklik
dnemlerine ise yarams olan ilk ve tek stratejileriy-le)
istediklerini elde etmeye alsrlar.
nsanlar niin srarla Bogaz Kprusunden atlayarak intihar
etmek istiyor? unku bur dunyaya populer bir sekilde
gitmenin daha iyi bir yolunu bilmiyorlar! Eskiden intihar
etmek isteyenler ailelerine 'manal ve duyarl' bir mektup
yazar, altna da 'masum kznz Ayse' gibi bir imza atar,
hemen kendini asabilecegi kuytu bir yer arard. Simdi ise
insanlar intihar etmek iin meydanlara, atlara, kprulere
kyor! Eskiden lurken unlu olmann ve son szunu
'Adriyatikten in seddine, tum Turk-tslam alemine' duyurmann
yolu kp apartman atsndan atlamakt. Biraz kalabalk
toplansn, foto muhabirle-r, kameramanlar da gelsin diye
beklerken itfaye minderlerini getirip yerlestiriyordu.
ntihar edenin bu durumda motivasyonu azalyor,
'Basarabilecek miyim? lebilecek miyim?' diye kayglan
artyordu. Bazlarnn aklndan 'Ya yasarsam? ya lmezsem?'
gibi sorular geince moralleri knlyor, bunalma
giriyorlard! Son bir cesarette atlayan-
253
lar da betona aklmak yerine mindere aklyordu! Bu
dezavantajlar ve basarszlklar intihar edenleri daha iyi
yollar aramaya yneltti. Ksa zamanda daha iyi bir yol
bulundu! Kpruden atlarken kolaylkla 'yakn ekim' rportaj
yapabiliyor, hayata ve sevdiklerinize son defa 'u numaral
manal baksnzla' bakabiliyordunuz. tfaiye de denize
branda ve minder yerlestirip sizi 'basarl bir atlaystan!'
engelleyemi-yordu. Bu kadar avantajl bir yolu intihar etmek
istiyenlerden bazla-n kullanmyorsa; ya populer olmak
istemiyorlardr ya da dunyadan haberleri yoktur! Kpruden
atlamaktan daha ok avantaj olan yeni bir yol bulununcaya
kadar insanlar kpruden atlamaya devam edecek. Bu yolun
kullanmn azaltmann yolu onun faydasn azaltmaktr.
rnegin kamera ile foto ekimi yasaklanr, hatta haber yapma
yasaklanabilirse 'talep' biraz azalacaktr. Bir de denize can
kurtanc bir mobil minder konulursa insanlar yeni bir yol
arayacaktr. Bu defada lmek iin degil eglenmek iin
atlayanlar ogalabilir!
Uluslar ve devletler de bildikleri ierisinden en iyiyi
seerek ona gre davranrlar. Saddam Huseyin gibi ilkel
kafallar hala buyuk bir devlet olmann yolunu baskalarnn
topraklarn isgal etmek oldugunu sanrlar. Bildikleri en iyi
ve 'tek' yol bu oldugu iinde bol bol or-dularna yatrm
yaparlar. Oysa Japonlar buyuk bir devlet olmann daha iyi,
daha etkin, daha zekice yollarn buldular. Onlar teknolojik
guleriyle dunyay ynetiyorlar, isvireliler de Saddam'dan
daha iyi baz yollar bulduklan iin Irakl 'lardan daha iyi
kosullarda yasyorlar. Afrikallar zengin ve buyuk bir ulke
olmak iin bildikleri en iyi yolu kullanyorlar; daima
savasyorlar! Avrupallarda zengin ve buyuk olmak istiyorlar
ve bunun iin daha iyi bir yol biliyorlar; insana yatnm
yapyorlar ve ticarete nem veriyorlar.
Bir Hindu tarmla yasadg iin, bildigi en iyi geimini
saglama yolunda amacna ulasmasn saglayan kuze tapar! Bir
ABD'li iin ise kuzun yerini bilgisayar alr. Afrikal
evinin yolunu grenirken, Japon internette 'srf yaparak yeni
yollar arar. Anadoluda yasayan ortalama bir insan varlgn
surdurmek iin bildigi en iyi yolu kullanr; ocuk yapar!
Oysa bu ulkede iz brakmak iin, varlgn lumunden sonra da
surdurmek iin daha baska yollar da kullananlar vardr.
rnegin yazarlar kitap yazarak, ressamlar resim yaparak,
Sezen Aksu sark yazarak, Kadir Has okul yaptrarak varlgn
devam ettirmenin 'ekstra ve daha
254
zekice' yollarn kullanyorlar. Tam bunlar bize neyi
gsteriyor? nsanlar bildikleri /oldan en iyisini seerler.
Eksik, mantksz, aptalca yollan kullanan kisiler daha iyi
yollan bilmedikleri veya kullandklarnda ayn kalitede sonu
alamayacaklarna inandklar iin kullanmazlar.
nsanlar alglayabildikleri ierisinden en iyisini seerler
Kural NLP'nin temel varsaymlarndan biridir. Bu ilkeye
inanp hayatma uyguladktan sonra ne kadarda az seenege
sahip oldugumu kesfettim. Herhangi bir durumda yaplabilecek
snrsz sayda davrans biimi oldugu halde ben de herkes
gibi hep ayn seenekleri kullanyordum. Neden yeni
yaklasmlar kullanmayaym? Neden yeni stratejilerle daha
gulu hale gelmeyeyim? diye dusunmeye basladm. O dnemden
sonra inanlmaz derecede, ok strateji grendim. Herhangi bir
durumda yapabilecegim en az u davrans biimim vardr. Hangi
tarzn kullanlacagn amacma gre seerim.
Bu ilkenin gundelik dilde karslg 'bilin seviyesi'dir. ok
bilen daha bilinli olacaktr. Afrikalnn savasmas bir
bilin sorunudur. Daha iyi bir yol bilselerdi savasmazlard.
Bu ilkeye inanmann ve onu hayatnza uygulamann size
saglayacag en buyuk avantaj sizi 'mukemmellik avcs'
yapmasdr. Daima yaptgnz seyi daha iyi yapmann yollarn
konusur, arastrr, dusunur, grenirsiniz. Japonlar gulu ve
yenilmez, yapan onlarn kulturundeki Kaizen anlaysdr. Bu
anlays 'surekli ve sonu gelmez' iyilestirmeler yapmak
anlamna gelir. Hep daha iyi olmaya, hep daha iyisini
yapmaya, daha ise yarar, daha faydal bir yol bulmaya
alsmak gerektigini ifade eder. Turk kulturunde buna benzer
bir anlays 'g yolda duzelir' anlaysdr. Bir ise
elinizdeki imkanlarla baslayn, sonra imknnz arttka
isinizi duzeltin demektir.
nsanlarn herzaman bildiklerine gre karar verdiklerini
dusunmek baz durumlarda 'acmaszca bir yarglama' olabilir.
Gerekten de insanlar baz seyleri bilse de yeterli ekonomik
veya bedensel kaynaklara sahip olmadg iin onu
yapamayabilir. Bir mahkumun bildigi en iyi eglenme yolu no
karnavalna katlmak olsa da, hapishanede 'tavlaya talim'
etmek zorundadr. Bir grencinin bildigi en iyi eglenme yolu
'internette srf yapmak olabilir ancak bilgisayar olmadg
iin bildigi degil sahip olabildigi en iyi eglenme yolu olan
atariyle oynayabilir. Beden asags felli bir kisinin
bildigi en iyi spor yapma biimi Joqqing olsa da satran,
brile idare etmek zorundadr. Yapabildigi en iyi yol ile
yapabildigimiz en iyi yol baz durumlarda farkl asabiliyor.
Yapabildiklerimiz kaynaklarmz ve kapasitemizle ilgili bir
konudur ve artrlabilir, ogaltlabilir, gelistirilebilir.
Bunu yapmak iin de gene bildiginiz en iyi yolu
kullanrsnz. Kendini gelistirmenin ve sahip oldugu
kaynaklan kullanmann snrsz sayda yolu vardr. Siz bu
yollardan bildiginiz en iyi yolu seersiniz.
nsanlarn para kazanmak iin kullandklar yollar da
'bildikleri iinden yaplar seimlerle' ortaya kmstr.
Eger Turkiye'nin en iyi hukuk fakultesi olan Ankara Hukuktan
mezun olursanz, bildiginiz en iyi isi yaparsnz; gider
etkin grenme teknikleri semineri aarsnz! (Bu sanrm
sadece bana ait bir istisna. O kadar zor bir okuldan 4 ylda
mezun olmak iin, o kadar ok grenme stratejisi grenmis ve
gelistirmistim ki bunlar baskalarna gretmezsem lurdum!)
Bir kisi eger hukuk fakultesi mezunu ise genellikle bildigi
en iyi isi yapacak, avukat, hakim veya savc olacaktr. Bir
insaat isisi sahip oldugu bilgi ve beceri duzeyiyle para
kazanabilecegi en iyi yolu kullanyor olabilir, insanlar
sahip olduklan paralan ogaltmak iin de bildikleri yollar
arasndan en iyisini seerler. Baz kisilerin bildigi tek yol
ev almaktr. Baz kisiler banka faizi veya dvize paralarn
yatnrlar. Daha iyi yollar bilen bazlar borsada oynar,
VDMK'e yatnr, hazine bonosu-devlet tahvili alr. Daha iyi
bir yol bilenler yatrm yapar, ya-tnm ortaklg kurar.
Hibir yol bilmeyen saysal loto, milli piyango ve at yanslan
ile sansn deneyecektir. Elbette bu tercihlerde sahip olunan
parann miktar da nemlidir, ancak ayn miktarda paraya
sahip kisiler bildikleri en iyi getiriyi saglayacak yola
paralarn yatracaktr. Tabii bu tercihte dini inanlar,
risk alma-almama gibi diger faktrlerde etkili olacaktr.
Burada kritik nokta ayn dini inanca, ayn risk anlaysna
sahip kisiler arasnda da seimin farkl olabilecegini ve bu
fark bilgi farknn yarattgn bilmektir.
Ne kadar -ok bilgi tuketirsek o kadar 'ok' oluruz.
Beyninizi bilgiyle besleyin, o bir sure sonra midenizi
besleyecektir! Seminerler ve kitaplar, egitim hayatmz
beynimizi bilgi ile beslememizi saglayan aralardr. 'Manevi
alk' ancak daha ok bilgi ile giderilir, insanlar niin
sigara ier? Can skntsn atmann veya 'erkek gibi'
grunmenin (Sigara imekle erkek olunmaz, erkek gibi
grunulur) daha iyi bir yolunu bilmedikleri iin. Sigara
onlara can skntsn yenme, ve olgun
255
grunme gibi baz faydalan sagladg iin insanlar sigara
ierler. Sigara imek size eglenme veya kendini olgun
hissetme gibi 'gizli kazanlar' saglamasayd onu imezdiniz.
NLP de buna Her davransn olumlu bir amac vardr denir.
Bunun anlam eger bir seyi tekrar tekrar yapyorsak ondan bir
duygusal menfaatimiz oldugu iindir. Bu menfaati kendimiz
biliyorsak ak bilmiyorsak gizli kazancmz vardr. Eger
sigara ien kisilere, sigara imekten elde ettikleri fayday
ve hatta daha fazlasn onlara saglayan yeni bir yol
gretirseniz sigaray brakacaklardr. Onlarn bildikleri en
iyi 'can skntsn yenme yolu' sigara imek oldugu iin
sigaraya sanhyorlar. Neden baz insanlar kahvelerden kmaz?
unku onun dunya ile iletisim kurmak ve eglenmek iin bildigi
en iyi, en kolay, en ekonomik yol budur. Ksacas o kendisine
bildigi yollar ierisinden en uygununu semistir. Bazlar
iin bu 'en uygun yol' internettir, bazlar iin medyadr,
bazlar iin kitap yazmaktr.
Hayatta karslastgnz problemlerden ne haber? Problemlerle
karslasmanzn nedeni nedir? Problemlerin kaynag, nedeni
nedir? NLP'de problem, tek seenege mahkum olmaktr. Eger bir
amaca ulasmak iin sadece bir yol biliyorsanz ve o yol da bu
defa ise yaramamssa probleminiz var demektir. Simdiye kadar
hep patronlarnz 'pohpohlamssanz' ve bu hep ise yaradg
iin daima kullanmssanz, bu teknigin ok iyi ve 'tek iyi'
olduguna inanms olabilirsiniz. Oysa bu teknik yeni
patronunuza kars ise yaramadg gibi, patronunuzun 'Bana yag
surme' diye sizi azarlamasna sebep olmussa hayatnzda
nemli bir sorununuz oldugunu dusunmeye baslarsnz.
Haklsnz! Sizin sorununuz tek seenege mahkum olmak. Siz
'ktu kader' degil 'tek seenek' kurbansnz. Eger 'patrona
kars davranslar' repertuarnz biraz zengin olsayd, hemen
yeni bir yaklasm denerdiniz, o da ise yaramazsa baska bir
yaklasm deneyerek sonuca ulasabilirdiniz.
Her amaca 'bir sekilde' ulaslabilecegini bilmek nemlidir.
unku her hangi bir durumda mumkun olaslk says
snrszdr. Kyde yasyorsanz ve birisi babanz ldurmusse
ne yaparsnz? Bildiginiz en iyi yolu kullanrsnz. Bu yol
genellikle en yaygn, en klasik, 'babadan grenilmis' yoldur.
Geleneksel olarak gider babanz vuran vurursunuz! kinci ve
daha agdas bir yol onu hukuka teslim etmektir. Eger
1257
kurnazca bir yol ararsanz 'kiralk katil muessesesi'
hizmetinizde! Kararda baska baz unsurlar da etkili olmakla
beraber, temelde bildikleriniz ierisinden en iyisi olduguna
inandgnz yolu seersiniz. En iyisi olduguna inandgnz
yol size en ok faydaAazan getirecek olan yoldur. Babasn
varan vurarak kan davasn surduren kisi ailesinin onurunu
korumak, kisisel itibarn saglamak gibi faydalan sagladg
iin bu yolu semistir. Ona bu faydalan 'kan dusmann'
ldurmeden de saglayacak daha iyi, daha uygun bir yol biliyor
olsayd ne yapard? Muhtemelen onu kullanrd
Ben 'bol seenek' anlaysna ok nem verdigim iin ilk
kitabma, her insana u seenek gsteren bir isim setim.
Muhtemelen en uzun kitap isimlerinden biri oldu! ilk
kitabmn ad 'Ya bir yol bul, ya bir yol a ya da yoldan
ekil!' seklindedir. Bu benim hayat felsefem. ok yararl
oldugu iin size de neririm. Bu felsefeyi hayatnza
uygulamak istiyorsanz basrz skstgnda asagdaki
sorulan kendinize sorun.
- Bu durumda yaplmas gereken nedir?
- Bu durumda yaplabilecek olanlar nelerdir?
- Okudugum kitaplar byle durumlarda ne yapmam neriyor?
- Ben bu durumda neler yapmak istiyorum? Baska neler
yapabilirim?
- Bu is en iyi sekilde nasl yapabilirim? Bu isi ideal
biimde nasl yapabilirim?
- Bu durumda daha iyi yollar bulmak iin, kime dansabilirim?
- Benim yerimde x (kahramannz, rol modeliniz, rnek
aldgnz kisi) olsayd ne yapard?
Bunlar gibi sorular daha ok seenege ulasmanz dolaysyla
daha etkin ve gulu olmanz saglayacaktr. Sartre
'Elinizdeki tek alet bir eki ise, her seyi ivi olarak
grmeye baslarsnz' diyordu. gretmeniniz surekli sizi
'szlu yapanm' diye tehdit ediyorsa, bu onun o snfta
otorite kurmak iin daha iyi bir yol bilmemesinden dolaydr.
Baz grencileriniz surekli snfta 'saklabanlk' yapyorsa,
dikkat ekmek ve ilgi grmek iin daha iyi bir yola sahip
olmadgna inandgndandr. evrenizdeki insanlar daima Kemal
Sunal esprileri yapyorsa daha iyi espri yapmay bilmedigi
iindir. Bir milletvekili kendisine olumsuz bir elestiri
yapldgnda yumrugunu skp saldmya gei-
258
yorsa, karslk vermenin daha zekice bir yolunu bilmedigi
veya o an bulamadg iindir. Eger bir arkadasrz hatasn
yuzune sylediginiz anda oturup aglyorsa, bu onun bildigi en
uygun yol oldugu iindir. Ona birilerini krmadan, kendisini
de uzmeden karslk vermenin zel bir yolunu gretirseniz ve
o yolu kullanca aglamakla elde ettiginden daha fazla fayda
(kazan) saglarsa artk sizin grettiginiz yeni yolu
kullanacaktr.
Dikkat ederseniz insanlar daha iyi bir yeni yol grenince
genellikle onu hemen kullanmazlar. Bazlar alskanlklanyla
nisanl, lume nikahldr! 'Derisinden' vazgeer
alskanlgndan (daima kullandg yol) vazgeemez. Neyse ki
buyuk ogunluk yenilige, degisime aktr. Onlar yeni
yntemin ise yarayacagna, eskisinden daha iyi olduguna ve
hali hazrda kullandklan ynteme gre ayn kazanlardan daha
ok kazan saglayacagna inanmak isterler.
Tum bunlara inanmann en kolay yolu yeni yntemi test
etmektir. Test edin ve yeni yolun ise yarayp yaramayacagn
grun. Ancak burada bir sorun vardr: Baz teknikler ilk
denemede istenilen sonucu vermeyebilir veya istenilen sekilde
uygulanmams olabilir. Bunlar da dikkate alarak yeni
yntemleri, yeni yollar, yeni felsefeleri bir sure
yasamalyz. simize yaramasa da onlar bilmis, grenmis,
tanms oluruz. Kullanmasanz bile grenin. Bazen hi
ummadgnz bir anda, ok zel bir durumda o yola ihtiyacnz
olacaktr. Birok teknigi kullanmasam bile en azndan
biliyorum. O teknigi kullanan bir kisi veya o teknigin ise
yarayacag bir durum ortaya knca hemen kullanyorum.
Baskalar onlar grenmek iin ugrasyorken, ben bir fark
yaratyorum. Repertuannz zenginlestirin!
Bazen bulunan yollar isteklerinize tam olarak uygun
olmayabilir. Byle durumlarda 'yeni yollar aramak'
istersiniz. Bunu yapabilmenin yolu da stratejik dusunmedir.
Stratejik dusunme 'Neyi nasl yapabilirim?' diye dusunmektir.
Bu kitap da bir stratejik dusunme urunudur. Stratejik
dusunmenin ustadlan Japonlardr. Onlar batllarn neyi nasl
yaptgn zduler ve aynsn, hatta daha iyisini kendileri
yaptlar.
O halde baskalarnn stratejilelirini zmenin yolu onlara
'Nasl yapyorsun, nasl basardn?' gibi sorular sormaktr.
Verilen cevaplan genel ifadeler ise onuda netlestirmek
gerekir. rnegin bir kisiye niversiteyi nasl kazandnz?'
diye sordugunuzda 'ok degil akll
259
alsarak' diyecektir. Bu size ne yapmanz gerektigini tam
olarak gretmiyor. O halde 'daha ok bilgi' iin syle
sorular sorabilirsiniz; 'Akll alsmak tam, kesin ve net
olarak ne demek? Ben bu kavram nasl anlamalym? Bir insan
akll alsp alsmadgn nasl anlayabilir? ok degil
akll alsan bir insann ortalama bir gunu nasl geer?
Akll alsan szel dersleri nasl hafzasna yerlestirir?
Matematik ve fizik formullerini unutmasn engellemek iin
neler yapar.?' Karsnzdaki de neyi nasl yaptgna bilinli
olarak dikkat etmemis olabilir. Bundan dolay da sizin bu
zekice sorularnz karssnda 'soke' olabilir.
Konusma da bir davrans oldugu iin insanlar nemli bir
ortamda dusunceleri iinden en iyi bildiklerini seer
konusurlar. Genelde en emin olduklar seyleri sylerler. Ama
hata yapmamak, 'sosyeteye' rezil olmamaktr. Dil psikolojisi
bakmndan seenek ile ilgili kelime 'ya...ya'dr. Bu
'ya....ya' kalb iki sekilde kullanlabilir. sterseniz bunu
'seenek kapatarak' kararl bir biimde konusmak iin
kullanabilirsiniz. Bunun en iyi rnegini guneydogu sorunu ile
ilgili bir konusmasnda iller kullanmstr. nlu 'Ya bitecek
ya bitecek' szunu syledi. Bu ikinci olaslg kapatmak,
'ikinci, skkn yoklugu' duygusu yaratr. Buna da kararllk
deriz.
kinci kullanma biimi ise 'seenek amak'dr. Bunun en iyi
rnegini Ataturk'un 'Ya istiklal ya lum' szunde
bulabiliriz. Her iki lider de szleriyle olaslklarla
oynams oluyorlar. Nopoleon'da 'Liderler umutla ugrasr'
diyor. Liderler umutlarla, olabilirliklerle, ihtimallerle
yani sizin seeneklerinizle oynar. Liderler iin umut bir
aratr.
nsanlar unlu olmak iin de bildikleri en iyi yolu
kullanrlar. Geleneksel yol 'bohay yapp, buyuk sehire
artiz olmaya' gitmektir. Bu tipler genelde uuncu snf
gazionalarda sarkc olurlar. Onlar 'ktu yola dusmus'
kisiler degil 'iyi yollar bulamams' kisilerdir. 'Artiz
olmann' daha iyi bir yolunu bilselerdi onu kullanrlard.
Bazlar unlu olmak iin 'ok zel' yollar bulmuslardr.
rnegin Mehmet Ali Agca Papaya suikast yaparak
ansiklopedilere ve dunya yakn tarih kitaplarna gemistir.
Baz kisiler de medya kuruluslarnn binalarna saldrarak
benzer bir strateji kullanmstr. Medyatik Turkiye'de unlu
olmak iin en son strateji toplumsal-siyasal bir olayn
kahraman olduktan sonra Ankaray sarsacak' aklamalar
yapmaktr. rnegin SK
260
skandalinin Nurdan Erbug'u Seluk Parsada'nn esi, Fadime-
Emine Ersoy ifti, Seluk Parsadan, Kumkap cinayetinin
sang Zeynep Uludag; Susurluk kamyonunun sofru Hasan Gke,
onlarn hepsi birka gunde shret oldular. Simdi de 'unlu
kalmak' iin hayatlarn yazyorlar! Malumunuz ununuze yeni
un katmazsanz olan da kaybedersiniz. Halkn hafzas
zayftr. plukte p toplayan ocuklar da artk her
kameraman grduklerinde 'Abu bir turku gram m?' diye
soruyorlar. Onlarda kendi kosullarnda shrete giden en iyi
yolun bu oldugunu biliyorlar.
Savaslarda da insanlar bildikleri en iyi yolu kullanr. Eski
devletlerde halkn 'milli birlik,biriik ve beraberligi'
bozulunca hemen kuuk bir komsu devlete savas alrd.
Savastan yararlanarak i isyanlar, ve ayaklanmalar buyumeden
bastnlr, bylece milli birlik ve beraberligin devam
saglanrd. Onlarn bildigi en iyi yol buydu. Simdi bu yol
ise yaramyor; unku savaslar ok pahal, ok uzun suruyor ve
uluslararas guler yuzunden savasr galibi olmuyor.
nsanlar ayn ihtiyac giderecek daha iyi bir yolu uzun sure
aradlar. Su anda ABD medya ve iletisimin gucu ile kanal
birligini koruyabiliyor, anlasmazlklar 'konusarak'
zebiliyor. Bu konusma ortamn sagladg iin de demokratik
ynetim biimini uyguluyor. Bat ulkelerinin genel tercihi de
bu yndedir. ran birlik ve beraberligini dini kurallar n
plana kararak saglamaya alsyor. Ermenistan ve srail
milliyetiliklerini n planda tutarak birliklerini
koruyorlar.
Yunanistan ise eski krallarn 'dusmana savas ama'
stratejisinin bir versiyonu kullanyor. Daima 'ds gu'
olarak niteledigi Turkiyeyi suluyor. rnegin yneticilerin
ihmalinden yanan ormanlan 'Turkiye yakt' diyerek fkeyi
Turkiyeye kanalize ediyor. Bizim yneticilerimiz de
ogunlukla nlem almadklar iin yanan ormanlar 'PKK yakt'
diyerek topu taca atmaktadr. Turkiye de milliyetiligin
ibirli-gi saglamakta yetersiz kaldg, tepki olusturdugu
noktalarda daima 'ds guler' cusunu kullanmaktadr. Burada
hatamz sudur; biz ds gulerin uzerimizde oyun oynadgna
inandka, kendi iimize kapanyoruz ve son derece duygusal
tavrlar almaya baslyoruz. Dunyada her ulke bir digeri
uzerinde oyun oynar. Devlet devletin kurdudur. Bizim
uzerimizde oyunlar oynanmas da gayet dogal. ABD'liler
Japonlar'a kars ne kadar oyun oynuyor? Bildikleri kadar! Ne
yapabiliyorlar? Hibir sey. unku Japonlar bizim gibi 'tek
yol' kul-
261
lanmyor. Biz hep iimize kapanyoruz ve bunu hep yapyoruz!
zal'n Turkiye'ye en buyuk katks ne oldu? zal ds
gulerin oyun-larna kars kullanlabilecek ikinci bir yol
gsterdi. Eger biz de gelismis bir ekonomiye, gulu bir
sermayeye sahip olursak biz de 'oyuna gelmeyiz' dedi. Niye
Afrikallar oyuna geliyor? Japonlar niye gelmiyor? unku
Afrikal sadece savasmay biliyor ancak Japonun bu durumlarda
kullandg daha ok seenegi var. unku Japonlar daha esnek
ve daha ok sey biliyor.
Dunyada herzaman devletler devletlere, sirketler, insanlar
sirketlere insanlara oyun oynayacak, tuzaklar kuracaktr.
Akll olmak bu tuzaklardan kurtulmann mumkun olan en fazla
yolunu bulmaktr. Ds guler uzerimize tuzlu su dkunce
kasrmaya baslyorsak baz ya-ralanmz oldugu iindir.
zetleyecek olursak bu ulkede birilerinin kalkp 'Ds
gulerin oyunu szu i gulerin bir oyunudur! Ds gulere
kars iimize kapanarak mucadele edemeyiz. Daha farkl ve
daha iyi, yeni bir yol bulmalyz?' demesi gerekiyor. ABD
daima gelistirdigi en son model silahtan bir alt modelini
satar. Neden? unku bir ordunun girdigi bir savasta sahip
oldugu en iyi silah kullanacagn biliyor. Bir insan da
girdigi bir sosyal atsmada hemen silaha sanlyorsa bildigi
en iyi yol odur? Hemen kufre sanhyorsa bildigi ve inandg en
iyi sonu alc yol o oldugu iindir. Sosyal stratejileri
bilmeyenler kaba kuvvet kullanrlar. Bunlar hem ulkeler hem
de kisiler iin geerlidir. Turk gren! als! Guven!
grendiklerinizi kendi beceri ve kaynaklarnzla
birlestirerek 'yapabileceginizin en iyisini' yaparsnz.
Elbette yeteri kadar kaynak, zaman, enerji ve abuk
harcarsanz 'yaplabilecek en iyi seyi'de yapabilirsiniz.
grendiginiz kisiden de daha iyi yapabilirsiniz. Tabii maddi
ve manevi bedelini derseniz. Ben bu ilkeyi hayatmda syle
uyguluyorum; bir insann bir sey basardgn grdugum zaman
hemen onun 'neyi nasl yaptgn' inceliyorum. Elbette bu
inceleme de kullandgm 'uten ok' yolum, yntemim var. Ben
eger bir insan birse-yi basarmssa burada benim grenmem
gereken bir seyler var demektir diye inanyorum.
Baz insanlar Sevki Ylmazn konusmasn lgnca alkslar,
baz-lan ise siddete kars kar, ben ise onun neyi nasl
yaptgn, nasl bu kadar coskulu konusabildigini, insanlar
nasl ikna ettigini grenmeye alsrm. Benim hayata kars
genel tavrm 'yarglayc' degil 'g-
262
renici'dvc. Ayrca ben yarglamak iin de grenmem, bilmek
iin, anlamak iin, kendim de kullanabilmek iin, repertuanm
zenginlestirmek iin grenirim. Hibir bilgi, hibir teknik
onu kullanan insandan ve o insann kullans amacndan sorumlu
degildir. Siz de Seluk Par-sadan'n ikna stratejilerini
grenebilirsiniz. grendiginiz bu stratejileri kendinize
degil sokak ocuklarna yardm dernegine hizmet etmek iin
kullanabilirsiniz. Sevki Ylmaz'n 'atesli ve atesleyici'
konusmasnn srlarn grenebilirsiniz. grendikten sonra
isterseniz bu tekniklerle insanlar Ataturku olmaya
isterseniz TEMA vakfna uye olma-lan iin ikna edersiniz.
Bir teknigi bilmek zeka ve bilgi duzeyinizle ilgilidir oysa o
teknigi kullans amacnz sizin ahlak duzeyiniz, inanlarnz
ve amalarnzla ilgilidir. Bu konuda benim inancm 'se
yarayan her bilgi degerlidir.' seklindedir. Hayatta her seyi
sevdiginizden grenemezsiniz. Bir yl kadar nce televizyon
izlemeye kars kan bir tarikatn, mensuplan-na 'Lagm akan
bir borudan, sut aksa ier misiniz? imezsiniz' degil mi. O
halde hibir televizyon kanaln seyretmeyin!' dedigini
grendim. Bir mecaz ile gerekler en ok bu kadar
saptrlabilirdi. Kendilerini tebrik ederim! Bu kisilerin
staretjisi ne? Taraftarlarnn ne kadar az bilirse o kadar
kolay 'utulecegini' biliyorlar. Az bilen ok ve abuk inanr.
nsanlarn teki yollar grenmesini engelleyerek tek yolun
kendi gsterdikleri yol olduguna inanmasn istiyorlar. Onlar
da biliyor ki insan bildikleri arasndan en iyiyi seer. Tek
bir-sey biliyorsa hep onu semek zorunda kalacaktr. Mustafa
Gungr'un ifadesiyle sylersek 'Seeneginizi baskas
tanmlyorsa zgur degilsin demektir' Sizin seeneklerinizi
kim belirliyor? Amacnz ulasmak iin kullanabileceginiz u
yeni yol bulmaya ne dersiniz? Unutmayn seeneginiz kadar
gulu olursunuz, seeneginiz kadar etkin kararlar
alabilirsiniz. Deha 'alternatifiyle' dusunmektir. Bir seenek
avcs olun! Daha iyi bir yol arayn! Ya bir yol bulun, ya
bir yol an ya da yoldan ekilin! Yoksa sizi asfalttan
jiletle kazrlar! Her durum iin su anda kullandgnz
davranslara en az bir alternatif davrans gelistirin. En az
iki yolunuz olsun.
GZ KSNN BLDN GRR
1263
Nasl bakan degil gren oluruz? Bu konuda da ilk is olarak
temel bilinlenme sorumuzu soralm; neyi niin, gruyorsunuz?
Bu ksmda neleri grdugumuzu, ne kadar grdugumuzu ve nasl
grdugumuzu anlamaya alsacagz. Grmek istediklerimizi ve
grmemiz gerekenleri grebilecek sekilde beynimizi egitmeyi
grenecegiz.
Alglama safhasnda gz bakar, gren beyindir. Beyni olmayan
ise sadece bakar. Hollandallar bu durumu su veciz sz ile
zetlemistir; 'kuzun dunyas gzunun grdugu yer kadardr?'
Herhangi bir olaya baklabilecek snrsz sayda baks as
veya perspektif vardr. Baz dusunurler geregi sonsuz
yuzeyli elmasa benzetirler. Geregi alglamann sonsuz sayda
boyutunun oldugunu ve bizim bu boyutlardan bir veya ikisine
taklp kaldgmz bilmek nemlidir. nsanlar genelde bir
olay bir adan yorumladlar m tutarl olarak hep o adan
yorumlamaya devam ederler. Bu durum birilerinin kp
'Kafamz dusuncelerimiz rahatlkla yn degistirebilsin diye
yuvarlak olarak yaratlmstr. Hepimiz degisebiliriz.
Olaylara daha farkl alardan bakabilir, daha zengin ve
dengeli bir perspektif sahibi olabiliriz' diyene kadar devam
eder.
Yukardaki sekil dunyay alglamamz bir butun olarak
gstermektedir. A noktas merkezi yani bizi ifade eder.
Merkezde karakter, kimlik, egitim, yas, fizik yap vs. rol
oynar. Merkezden kenar izgilerle birlesen kaln (bold)
izgiler ise baks amz ifade eder. Bu iki kaln izginin
iindeki blge 'baklan' alandr. Baks as ve baklan alan
daha genis veya daha dar olabilir. Baklan alann iinden bir
ksm alan ise 'grulen' alandr. Sekilde kesik (_______)
izgilerle gsterilen alan grulen alan, y ile gsterilen a
ise grme asdr. Grme as daraltlabilecegi gibi, baks
asn asmayacak sekilde ge-
264
265
nisletilebilir de. Kisinin ilgi ve bilgi alan genisledike
grme as ve grme alan genisler. Baks as genelde
belirli kalplara, standartlara bagldr ancak grus alan
degiskendir.
Sosyal olaylara veya fiziksel nesnelere bakarken, de bu kural
geerlidir. Fiziksel olaylara bakarken birok insan benzer
sekilde bakar benzer seyler grur. Oysa sosyal olaylarda
snrsz sayda perspektif vardr. Ayn perspektiften
bakanlar da farkl seyler grebilir. unku gz bakar, gren
beyindir ve beyinlerin kavrays derinlikleri farkldr. Bir
kavanoz kapagna baktgnzda siz hibir sey
gremeyebilirsiniz ancak bir fotograf 'alc gzlerle'
bakarak o kapagn inanlmaz bir resmini ekebilir. Benzer
durumlar sosyal olaylar iin de geerlidir. Seluk Parsadan
vak'asna sosyal demokrat perspektiften bakan iki kisi ayn
seyi grmeyebilir.
Sekildeki x baks asnn (ana perspektif) anlam nedir? Bu
baks as sizin hayata alan pencerenizdir. O pencerinin
camlan vardr. Bazlar camlardan dsar bakar, bazlar
bugulanms camlarna bakar. O camlara dikkatlice bakarsanz,
ayna kadar net olmasa da, kendinizi grursunuz. Baks anz
sizin kimliginizdir. Arada bir camlan gz yaslan ile silmek,
tozlarn almak gerekir. Baz kisilerin baks alan oturmus,
kroniklesmis, asr saglamlasmstr. 'PVC pencere' sahibi bu
kisiler, istedikleri anda ds dunyadan ieri gelen butun
mesajlara dunyalarn kapatabilecekleri gibi, baks alarn
degistirmeyi veya genisletmeyi de dusunmezler.
Sekilde de grdugunuz gibi, alglanamayan alan her zaman
alglanan boyuttan daha buyuktur. Bunun anlam herhangi bir
konuyu 'yanls' veya en azndan 'eksik' bilme ihtimalimiz
dogru bilme ihtimalimizden daha fazladr. Bunun anlam ne?
Hata yapmak dogal bir davranstr. zum ne? ki yol var;
birincisi baks asn ve dolaysyla baks alann
genisletmek; ki en dogru yol budur. kincisi ise yeni bir
baks asna gemektir. kinci yolu basarabilmeniz iin
mantalite degisikligi gerekir ve bu ok zor bir seydir. ilk
yol ise 'daha ok olmamz' ve daha ok alglamamz, geregi
daha ok bilmemiz, dunyadan daha ok haber-bilgi almamz iin
baks amz biraz daha genisletmemizi ngrur. Elbette
sadece baks asn genisletmek yetmez, ilgi ve bilgi
alann da genisleterek grus amz ve grus alanmz da
buyutebiliriz.
Sekildeki A merkezi perspektifi ifade eder. Baks asnn
dogu, bat, kuzey veya guney ynune dogru olmasn merkezi
perspektif (mantk yaps, mantalite, paradigma) belirler. B
perspektifi ise baklan alanlar gsterir. Baklan alan ile
bilin degil bilinalt ilgilenir. Bilinalt bilinten
farkl olarak hi degerlendirmeden, yorumlamadan,
snflamadan kendisine gelen her seyi iinde depolar. Bu
kansm beyin gucunun kaynagdr. Bilindigi gibi bilinalt
bilinten daha guludur ve onu 'derinden' etkiler. Buradan
anlamanz gereken sudur; baktgnz her sey beynimizde bir iz
brakr. Baktklarnzn iinden grduklerinizle bilinalt
degil bilin ilgilenir.
Bilincin, 'bilinli olarak' algladg 'grulenler,'
baklanlara gre beyinde daha gulu izlenim brakrlar. O
halde algladgmz (alg esiklerini asan) her sey beyinde
bir iz brakr, bir yere kaydedilir. Fark baklan bilgilerin
zayf, grulen bilgilerin ise gulu birsekilde beyine ka-
znmasdr. Grulmeyen perspektif ise algnn bir tur arka
bahesidir Alglanamayan bu genis alan beyinde bir iz
brakmadan yasammza teget geer. Alglayamadgmz alann
algladgmza gre daha buyuk olduguna dikkat etmek gerekir.
Alglanamayan alan ierisinde birok alt perspektif vardr.
Ayn sekilde baklan ve grulen alana bakmak iin de bir suru
alt perspektif vardr. Alglanan alan, algladgmz konuya
gre azalr veya ogalabilir ancak, hibir zaman
alglanamayan alandan daha buyuk olamaz. Bunun bir anlam
sudur; bir konu hakknda bildiklerimiz hibir zaman
bilmediklerimizden daha ok olamaz. Bu konu mesleginiz, bir
arkadasrz, tuttugunuz futbol takm, yediginiz bir yemek,
oy verdiginiz parti, savundugunuz siyasi ideoloji, bir beceri
veya bir sanat dal olabilir. Herhangi bir kisi, olay veya
duruma bakarken hibir zaman grdukleriniz grmediklerinizden
daha ok olamaz. Alglama ds kalan, grulemeyen alan
snrszdr.
Sizce biz insanlar geregi ne kadar dogru bilebiliriz?
Bildigimize inandgmz gereklerin kesinligi nedir? nsann
geregi tam olarak alglamasn engelleyen 'alg
snrlayclar' nelerdir? nsanlarn geregi tam olarak
alglamasn engelleyen ilk sey duyu organlarnn saysdr.
Baska bir ifadeyle; 15 duyu organmz olsayd neler olurdu?
Muhtemelen o zaman dunya, su an bildigimizden 'daha ok'
olurdu. Varlk felsefesinin temel ilkelerinden birine gre
var olmak alglanms olmaktr. Baska bir ifadeyle
alglanmayan seyler yoktur. Dunyann su anki haliyle var olan
ancak bizim onlar alglayabilecek duyu organmz olmadg
iin 'var olmadgn sandgnz' birok gerek olduguna
eminim... Onlar ben de sizin gibi alglayamyorum ancak
alglayamadgm alglayabiliyorum, Ve varlklarn
hissediyorum. Bir gerek biz onu grenince 'bizim iin' var,
olur ancak gerekte o daha nce var olmustur. Yerin ekim
kuvveti, suyun kaldrma kuvveti biz onlarn varlgn
grenmeden nce de yasamlarn devam ettiriyorlard.
Gelecekte kesfedilebilecekleri ve gemiste kesfedilenleri
dusunurseniz evrenin snrsz bilinmezleri karssnda sasrp
kalrsnz.
Eger iki tane duyu organmz olsayd dunya nasl olurdu?
Muhtemelen 'daha az' olurdu. Bu konuda biyologlarn kene
rnegi ok ilgintir. Sgrlarn kann emerek 'geimini
saglayan' kenenin iki tane duyu organ vardr. Bunlar bizimki
kadar gelismis olmasalar da dokunma (ten-hissetme) ve tat
almadr. Keneler dokunma duyulan sayesinde bir tasr m,
yoksa sgnn m uzerinde olduklarn anlarlar. kinci duyu
organlar olan tat alma sayesinde Coca Cola ile eksi sgr
kan arasndaki fark anlayabilirler. Oysa kenelerin isitme
duyulan yoktur. Onlarn dunyasnda ses yoktur. Onlar
uzerlerinde dolastklar hayvann kardg gaz ile
Tarkan'nn sarklan arasndaki fark ayramazlar.
Birbirleriyle konusmazlar, dedikodulan hi yoktur,
evrelerindeki hayvanlarn bagnsmalarndan ve otoyol
gurultusunden hi rahatsz olmazlar.
Keneler hibir zaman Metalica ve 'Small ibo'
dinleyemeyecekler. Kenelerin grme duyulan da yoktur. Bunun
anlam bir kene iin uzerinde bulundugu sgnn sahibinin yuzu
ile Hulya Avsar'n yuzu arasnda bir fark yoktur. Keneler ma
seyretmez, sinemaya gitmez, Ferrari bir araba istemez, TV
izlemez, karssna dunyann en buyuk gkdelenini dikseniz onu
gremez. unku ona grme duyusu verilmemistir. Onun iin
dunya gruntu boyutunda "yok 'tur. Hibir zaman Mercedes
marka arabanzla bir keneye hava atamazsnz. unku sizi ve
arabnz gremeyecek, sesinizi duyamayacaktr, ilahi
kudretin 'kr keseriyle' yontulmus olan kenenin
talihsizlikleri buonunla da bitmiyor. unku kenenin burnu ve
dolaysyla koku alma duyusu da yoktur. Onun iin hayvan
gubresinin kokusu ile sparta gulunun kokusu farkszdr. Aksi
takdirde o hayat ekilir miydi sanyorsunuz! Ke-
neler kolonya, parfum gibi seyler kullanmazlar, Ayse teyzenin
'mis gibi Ace kokan' gmleklerinin de kokusundan
etkilenmezler. Onlar iin dunyada koku diye bir sey yoktur.
unku onlara kokuya kars duyarl, kokuyu alglayabilecek bir
organ verilmemistir. Aslnda kenelerin koku alamamaktan
sikayeti olduklan sylenemez! evredeki hayvan seslerinden
dolay kulaklarnn duymamas da idealdir! Eger gzleri
grseydi kene o hayata katlanmaz, kene olmaktan kard!
nsan bedeni gibi daha verimli araziler bulur buralara
saldnrd! Sakas bir yana kene iin iki duyu organ anatomik
kaderdir. Kaplumbagann srtndaki kabuk veya bizim bes duyu
organna sahip olmamz da 'anatomik kaderdir. Ne kadar genis
adan bakarsanz bakn ensenizi grememeniz de anatomik
kaderinizdir. Kene rnegini inceledikten sonra siz de benim
gibi 'Bes duyu organna da sukur' demissiniz-dir herhalde.
Bazlar srar etmeye devam ediyor; 'Keske daha ok duyu
organm olsayd.' Baz ruhular 'Altnc kanaln' ruhsal bir
egitim ile alabildigini iddia ediyor. Sansnz denemeden
nce tum hayatnz, istikbalinizi ve banka hesap numaranz
bir gzden geirirseniz iyiliginize olur!
grenmeyi grenme seminerlerimde elimdeki mektup zarfn
masann uzerine koyar 'Beni dikkatle izleyin' derim. Sonra
masann bir basra koydugum zarf hzla masann sonuna kadar
kaydnr brakrm. Sonra sorarm 'Ne grdunuz?' Gelen
cevaplar genelde syledir; 'Elinizde mektup zarf vard',
'Zarf masann bir basrdan teki basra getirdiniz? 'Zarf
hzlca soldan saga dogru hareket ettirdiniz' vs. cevaplar
bittikten sonra 'Gz kisinin bildigi kadann grur', der ve
syle konusurum 'Siz normal bir insan gzuyle baktgnz iin
sadece bir zarfn bir yerden baska bir yere kaydrlmasn
grdunuz. Peki olaya bir fizik profesru baksayd neler
grurdu? O kagdn ilk bulundugu yer ile son bulundugu yer
arasndaki cografi farkta 'mesafe' kavramn grurdu, bu yer
degisikligi srasnda geen zamanda 'sure' kavramn grurdu.
Kagdn masaya surtunerek kaydrlmasnda 'surtunme
katsaysn' grurdu. Zarfn ilk ve son nokta arasndaki
hareketinden'hz' kavramna ulasrd. lk ks hzndan
'deplasman' kavramn dusunurdu? Zarfn ilk bulundugu noktada
durmamasndan 'hareket' kavramn kesfederdi. Hz
degisikliklerinden 'ivme' kavramn alglardf derim. Bu
267
268
rnek neyi gsteriyor? Birincisi; kisi bildigini gruyor.
kincisi ise isi eger o kavram biliyorsa gruyor.
Terminolojiye hakim olmann, tanmlara dikkat etmenin nemi
iste bu noktadr. Bildigimiz kelime ve kavramlar ds
olaylar okumak iin kullanrz. Baz insanlarn hibir-sey
gremedigi kisi, kitap veya olaylarda ok sey bilen insan ok
sey grur. unku gz beynin bildigini arar, bulur, seer ve
grur. Ksacas ds dunyamzn oklugu ve zenginligi i
dunyamzn genisligine bagldr.
NLP'de temel ilkelerden birisi de Harita blgenin kendisi
degildir' kuraldr. Bu kural bakmak ve grmek baglamnda su
anlama gelir; haritasna sahip olmadgnz,
haritalastramadgmz arazi sizin iin yoktur. Gerekler
arazidir ve bizler zihnimizde kelime ve kavramlar kullanarak
bilgilerimize gre, bilgilerimiz kadar bir harita yaparz.
Ayn olay veya durumu her insan farkl sekilde
haritalastnr. Ayn yne, ayn seye baksalar da insanlar
farkl seyler grurler. Bundan dolay da harita blgenin
kendisi degildir. Haritanz ne kadar zenginlestirirseniz
dunyay o kadar daha ok alglarsnz. Haritann degismez
snrlar yoktur ve en nemlisi kimsenin haritas en dogru
harita degildir, kimsenin haritas bir digerinin haritasndan
daha dogru degildir. Bazlarnn haritas daha etkin, ise
yarar olabilir ancak hibir harita bir digerinden daha dogru
degildir.
Geregi buldum deme. Bir geregi buldum de
(Latin Ataszu)
1) NE GRYOR, NEY GRMYORUZ?
Ayn seye, ayn adan bakan iki kisi nasl farkl seyler
grebiliyor? Cevap basit; gz bakar gren beyindir ve beyin
oldugu gibi grur. Baktklarmz iinden neleri, niin
gruruz? Beynin grdugu seyler beynin 'ilgili ve bilgili'
oldugu konulardr. lgiler ihtiya, istek ve kisiligin
yansmasdr. Bilgi ise halihazrda beyinde var olan,
grenilmis bilgilerdir. Dikkatin seicilik zelligi sayesinde
gelen enformasyondan kisinin ilgi duydugu ve hakknda bilgi
sahibi oldugu konularn dsndakiler elenir, suzgelenir. Tum
bu islemleri dikkatin merkezinde bulunan Girift Aktivasyon
merkezi yapar.
Gz kisinin ihtiyacn giderecek seyleri ncelikle grur.
Eger karnmz a ise baktgnz sokakta daima lokanta
tabelalarn grursunuz. Reklam sirketinde alsyorsanz
reklam veren sirketleri gzunuz
269
daha ok grur. Berberseniz insanlarn salarn, terziyseniz
elbiseler-deki skukleri, ayakkabcysanz eskimis
ayakkablar grursunuz. nsanlar adres verirken veya tarif
ederken bile grdukleri seylere gre konusurlar. rnegin
isadamlar adres verirken bankalara gre anlatr, dindar
insanlar ise cami ve turbelere gre adres verirler. Sismanlar
yemek yenilecek yerlere gre, entellektueller kultur-sanat
merkezlerine gre, istatistik tipler alsveris merkezlerine
gre adres tarifi yapmak egilimindedirler.
nsanlar sadece istediklerini degil istemediklerini de
ogunlukla grurler. Bu konuda ilgin bir olay 1997 bute
grusmeleri srasnda yasanmstr. Refahl milletvekillerinin
srarl bir biimde 'Ben grdum, gece yansndan sonra baz
televizyonlarda musluman rf ve adetlerine yaksmayacak,
pornografik duzeyde ak yaynlar yaplyor. Bu konuda
tedbirler alnsn' seklinde konusmalarndan sonra, komisyonun
oturumunu yneten DYP milletvekili 'Hayret bir sey. Bana niye
rast gelmiyor da hep siz Refahllara denk geliyor bu
programlar. Bir turlu anlamyorum dogrusu' demisti.
Eger otoyolda bir kamyon bir otobuse arpsayd ve birok lu-
yaral olsayd evredeki ilk degisiklik ne olurdu? Millet
olarak merakmzdan dolay hemen 'lu ve kan' seyretmek
istiyen insanlar yardm eden insanlarn arkasnda durarak
olan biteni seyretmeye baslard. Bu insanlar ayn kazaya
baksalar da grdukleri farkl olacaktr. unku onlarn ilgi
ve bilgileri farkl. Bu fark alglamada bir farkllk
yaratacaktr. rnegin bir ilkokul ocugu insanlarn ektigi
aclara ve vucutlarndan akan kana odaklanabilir. Bir hrsz
lu ve yarallarn cuzdanlarnn nerede oldugunu grecektir.
Bir doktor hangi hastann ne tur tbbi mudahaleye ihtiyac
oldugunu grur. Bu avukat sulunun ne kadar ceza
alabilecegini ve mustakbel muvekkilerini grur! Polis iin
'rutin' bir is sz konusudur ve hibir sey grmez!.. Trafik
polisleri istisna da olsa kimin ne kadar kusurlu oldugunu
grebilir! Oradan geen bir Tp Fakultesi profesru luleri
'kadavra' olarak grebilir ve sevinebilir.
Psikolog yaral kisilerin ve onlara yardm edenlerin tavr,
davrans ve 'halet-i ruhiyelerini grur. Araba tamircisi
arabadaki ziyat ve tamir masraflarn grur. mam mustakbel
musterilerini grur. Filozof 'hayatn anlam'n grur. Yazar
bir sonraki romannn konusunu g-
270
rebilir. Kamyon vt otobus sofrleri ayn kazaya baknca
'istikballerini' grurler. Yuksek sosyete mensubu bir kisi
bakarsa hibir sey gremez ve sofrune dnerek 'Ne
bakyorsun. Acele et. Partiye ge kalyorum'der. Elbette
buraya kadar aktardgmz rnekler istisnalar bol birer
genellemeydi.
Baklanlar ile grulenler arasndaki farkllg sadece
kavramlar ve meslekler yaratmaz. Bilgi turunden baska kisilik
zelligi de ayn manzaraya bakan insanlar arasnda 'grus
ayrlklar'na sebep olur. rnegin ayn kazaya bakan birisi
eger umursamaz, duyarsz, ve hovarda bir insan ise 'Olur
byle vakalar, Turk Polisi yakalar' diyerek geip gidecektir.
Oysa merhametli, duyarl bir insan yarallarn ektigi aclan
kendi bedeninde hissedecektir.
Grus aynlg yasa gre de degisecektir. ocuklar, yaral
ocuklar, ihtiyarlar yaral ihtiyarlar ncelikle
grecektir. Kadnlar da kadnlar ncelikle farkedecektir. Bu
durum kitab farkl yasta okudugumuzda farkl seyler
anlamamz veya onu her okuyann farkl seyler grenmesi kadar
dogaldr.
Kazaya bakan her insan kendini grmektedir. Ayn sekilde
hayata bakarken de kendimizi grur, kendi inan, bilgi ve
dogrularmz teyid edecek (onaylayacak) adan bakarz.
evremizdeki insanla-n da genellikle olduklar gibi degil
oldugumuz gibi gruruz. nsann baks asnn paradigmasna
(mentalite) bagl oldugunu anlamak gerekir. Bu byledir;
unku insan i dunyasnda tutarllk ister. Buna homeostasis
(dengeleme) de denir. Beyin kendi ruhsal ve bedeni saglgn
korumak iin olaylan tutarl bir biimde alglar. Tutarl
olmak hep ayn adan bakmak anlamna gelebilir.
nsanlar karakter ve duygusal durumlarna gre grurler.
Moralinizin bozuk oldugu gunlerde her seyin olumsuz tarafn
grmuyor musunuz? Benzer bir durum siyasal perspektiflerde de
geerlidir. Bir dnem sol ve sag perspektifi vard, ancak
gunumuzun populer ayrm laik ve anti laik perspektiftir.
Demokrasi kavramza anti laik perspektiften bakan bir kisi
kolay kolay Ataturke laik perspektiften bakamaz. Ataturke
laik perspektiften (baks as) bakan bir kisi de '8 yllk
kesintisiz egitim' konusuna kolay kolay anti laik bir
perspektiften bakp ona sempatiyle bakmayacaktr.
Paradigmamz kendisini hakl karacak sekilde olaylara
bakmaya bizi zorlar. Olaylar genellikle
271
gerekleri grenmek iin degil kendi dogrularmz
gulendirmek iin izleriz. Ksacas bir kisi olay veya duruma
paradigmamza uygun bir adan bakar, kendimizde olan,
bildiklerimizi yanstan seyleri gruruz.
2) NE KADAR GRYORUZ?
Bir kitab iki kez okuyanlar bilirler. kinci okuyusta insan
ayn kitapta yeni seyler grur, daha ok sey grenir. Kitap
ve kelimeler degismedigine gre degisen nedir? Degisen
sizsiniz. Arada geen sure zarfnda yeni seyler grendiginiz
iin kitapta da yeni seyler grdunuz. Ne kadar gruyoruz
sorusunun kesin cevab; 'bildigimiz ve grmek istedigimiz
kadar'dr. Gerekten de hi kimse bildiginden fazlasn
gremez ancak bildiklerinin iinden de grmek istedigi kadar
grur.
Her insann tasdg iki temel snr vardr. Bu snrlar
olaylar ok boyutlu, bir sekilde grmeyi engeller. Bu iki
snrlayc engel iin 'entelektuel kader' diyebiliriz. unku
bu iki snr her insanda vardr. Bu snrlar dikey snrlar
ve yatay snrlar olmak uzere ikiye ayrlr. Sekilde yatay
snrlar paralel-kaln () izgilerle, dikey snrlar ise
ince (-) izgilerle gsterilmistir.
A) Yatay snrlar : kisinin sahip oldugu bilgi A. y^ ^Sl 11
miktarnn olusturdugu snrlardr. Bilgi, tec-TT"
w 2 riibe, kultur, benzeri birikimlerin kisiye ka-
zandrdg kavrays snrlandr. Ziya pasa'idraki meali bu
kuuk akla gerekmez, zira bu terazi bu skleti (agrlk)
ekmez' derken zihnimizdeki dikey snrlan ifade ediyordu.
Yatay snrlarn entellektuel anlamda ad 'derinlik' veya
'kavrays gucu'dur. Kavrays ve derinligi yetersiz kisilere
halk dilinde 'apsz' da denir. Yatay snrlarnzn size
verdigi mesaj 'Ne kadar ok bilirseniz, o kadar ok
grursunuz' seklindedir. Eger mikrobun ne oldugunu
bilmeseydiniz onu gremez, nlem alamazdnz. Eger ofsayt,
penalt, faul fibi seylerin ne oldugunu bilmeseydiniz futbol
malarna bakardnz ancak gremeziniz. Temel egitim ve
yuksek grenimin amac hayata olup bitenleri grmenizi
saglayacak bilgi, kavram ve dusunceleri beyninize
yerlestirmektir.
272
Egitilmemis bir beyin bos levhaya benzetilir. niversite
egitimi ve temel egitimde zihninize gerekler degil haritalar
yerlestirilir. Hayatta kaybolmamanz, 'yolunuzu bulmanz'
iin. Harita blgenin kendisi olmadg iin de universite de
verilen bilgiler 'hayattan kopuk', 'soyut', gereksiz' gibi
sulamalara maruz kalr. Ben de zamannda byle dusunmekle
beraber sonradan haksz oldugumu anladm. unku haritaya
sahip olmadan araziye kanlarn nasl da 'kurda-kusa' yem
olduklarn grdum. Bir grenciyseniz kuuk balklarn yeri
olan akvaryumda (universite) bir sure yasamanz gerekiyor
demektir. Eger cehaletinizi cesaretinizle takviye ederek
akvaryumdan okyanusa kaarsanz basrz belada demektir.
unku hayatn kurallar tarafsz, kesin ve savunma hakk
vermeyen cinstendir. Bu kurallarn en nemlilerinden biri de
'Buyuk balklar, kuuk balklar yer' kuraldr.
B) Dikey snrlar .- Bu snrlar baks derinligimizin degil
baks amzn getirdigi snrlardr. Sekilde dikey
izgilerle ifade edilmistir. Sekil'deki dikey snrlan ifade
eden dikey izgiler de oklar ynunde hareket ettirilerek
daraltlabilir veya genisletilebilir. 1 numaral oklar
ynunde izgi hareket ettirilirse yatay snrllk artar, 2
numaral oklar ynunde hareket ettirilirse yatay snrlar
genisler. Eger 3 numaral oklar ynunde dikey izgiler
hareket ettirilirse dikey snrlar artar; 'perspektif
daralmas' yasanr, oysa 4 numaral oklar ynundeki hareket
dikey perspektifi genisletir.
Dikey snrlarn toplumdaki yaygn ad 'at gzlugu
takmak'tr. Atlara taklan gzlukler, atn yan taraflardaki
herhangi bir tehlikeden urkmesini engellemek iin taklr.
Bylece at evresine bakamadg iin hep nune dikkat eder.
Sembolik bir at gzlugu nasl olabilir? Eger iki kitab alr,
birbirine ve sakaklarnza paralel olarak sekilde gz
hizanzda tutarsanz sag ve sol grus alannzn daraldgn
grursunuz. Ayn seyi ellerinizi, parmaklarnz birlestirip
duz bir hale getirdikten sonra, gz hizanzda-avu ii
birbirine bakacak sekilde tutarak- da yapabilirsiniz. Baks
anzn darlg veya genisligi de bizi byle snrlar.
Yatay snrlarnz da parmaklarnz birlestirip,
ellerinizden birini kasrzn uzerine, birini de burnunuzun
altna koyarak sembolik olarak alglayabilirsiniz. Bylece
ust ve alt grus alannz da snrladnz.
273
ki snr bir araya gelince dunyaya 'kseli' bir kareden
baktgnz belki dikkatinizi ekmistir. Dogal baksmz
ksesizdir. Dusunce dunyasnda 'kseli dusunceleri var' demek
nyarglar var demektir. ste dikey snrlanmzn temelinde
bu nyarglarmz vardr. Biz bunlara 'dik yarglar'da
diyebiliriz. nyarglarmz olay 'grmek istedigimiz gibi ve
grmek istedigimiz kadar' grmemize neden olur. n yarglar
binann giris katndaki guvenlik grevlisi gibidir. sine
geleni ieri alr, isine gelmeyeni almaz. Onun emirlerinizi
dinledigini bilmek nemlidir. Sunu aklnzdan karmayn;
yatay snrlarnz bilginizin miktarna bagldr ancak dikey
snrlarnz nyarglarnz ve menfaatlerinize bagldr.
Bunun tipik rnegi polis ile gstericiler arasndaki
atsmalardr. Birinci ihtimal olarak sol gruslu
gstericiler ile polis arasnda atsma ktgn varsayalm.
Olay televizyonda izleyen kisi eger sag gruslu ise polisin
hakl, gstericilerin sulu oldugunu gsteren emareleri
(belirtiler) grecektir. Ayn olay, ayn kanaldan izleyen
sol gruslu bir kisi ise polisin sulu, gstericilerin hakl
olduguna isaret eden noktalan grecektir. kinci bir olaslk
ise dindar kisiler ile polis arasndaki atsmadr. 8 yllk
kesintisiz egitim kars gsterileri bu turden sayalm.
Gstericilerin polisle atsmasn TV'den ileyen sol gruslu
bir insan muhtemelen birok noktada polisi hakl bulacktr.
Ayn gsteriyi, ayn kanaldan izleyen dindar bir kisi ise
Polisin haksz, gstericilerin hakl oldugu noktalan
grecektir.
Bunlarn anlam nedir? Tum bu rnekler gsteriyor ki
mentalitemiz baks amz ve grus alanmz belirtiyor,
ynlendiriyor. Bunun nedeni de i tutarllktr. Beyin kendi
inan, dusunce ve dogrularn koruyacak ve gulendirecek
sekilde olaylar alglamaya egilimlidir. TV haberlerini
izlerken bile ncelikle kendi grusumuzu tasyan kanallar
tercih ederiz. Bunda gizli bir menfaatimiz (ikincil kazan)
vardr. Beynimizi kendi inanlanmz teyit edecek bilgilerle
beslenerek i butunlugumuzu koruruz. Aksi takdirde her ay bir
ideoloji degistiren, bir fikri digerine uymayan, daima i
atsmalar yasayan bir kisi olurdunuz. nyarglar insan
beyninin dusunce ruzgarlarna kars gelistirdigi psikolojik
bir rtudur.
3) NASIL GRYORUZ?
Baktgmz genis bir alan ierisinde grdugumuz ksmn
snrl bir
274
alan oldugunu biliyoruz. Baktklarmz ierisinde neleri ne
kadar grdugumuzu de biliyoruz. Simdi ise neleri nasl
grdugumuzu ve grmemiz gerekenleri nasl grebilecegimizi
tartsacagz.
Beynimiz bedenimizi ve dusuncelerimizi ynetir, peki
beynimizi ne ynetir? Beynin iinde bulunan ve beynin
faaliyetlerini yneten bir 'i beyin' veya beyin ynetim
merkezi olabilir mi? Evet byle bir merkez vardr. Merkezi
sinir sistemi (veya sinir santral sistemi) bunyesinde bulunan
bu merkeze NLP'de Girift Aktivasyon Merkezi (GAM) denir. GAM
dikkatimizi yneten, zihinsel odagmz belirleyen, beynin
yaptg islemlerin duzenli bir sekilde yaplmasn saglayan,
baklanlar iinden grulenleri seen, ihtiyalar ilgileri ve
beyin programlarn yneten bir merkezdir. Son dnemin unlu
'derin devlet' kavramndan hareketle bu merkeze 'derin
beyin'de diyebiliriz. GAM'lar kilitlendikleri hedeflerle
ilgili her seyi mknats gibi ekerler. Ama belirlemenin
nemi de buradadr.
GAM amala ilgili, amaca ulastracak kisi, fikir, teknik,
dusunce uslup, kaynak ve yollan arar, tarar, seer, eler,
bulur. rnegin is adamlar genellikle 'para' pesindedir,
imamlar 'sevap' pesinde kosar, filozoflar 'anlam-mana'
pesinde kosar, entellektueller 'bilgi' pesinde kosar,
politikaclar oy' pesinden kosar. Buradan hareketle kisilerin
meslekleriyle ve temel amalaryla ilgili her seyi
GAM'larnn ncelikle grecegini syleyebiliriz. Eger tekstil
sektrunde alsyorsanz gazete ilanlarndan tekstil ile
ilgili olanlar ncelikle grursunuz. Ayn mitingi izleyen u
yasrdaki ocuk ellerini saklatan, bagran insanlar
grurken, koruma polisleri kalabalgn iindeki 'supeli
sahs'lar grur. Randevumuz olan arkadasmz kalabalk bir
sokak ierisinde ncelikle gruruz.
Beynimizin bu zelligini kendi lehimize olacak sekilde nasl
kullanabiliriz? Beynimizin ne aramas gerektigine bilinli
olarak karar vererek. Ne aradgn bilmeyenin buldugunu da
anlamayacagn biliyoruz. Kalabalk bir mitingde,
tanmadgnz birisini bulabilir misiniz? O halde kitap
okurken o kitaptan ne aradgmz nce belirlemeniz gerekir.
Buna okuma amacn belirlemek de diyebiliriz. Kitaptan ne
alabileceginizi anlayabilmeniz iin kitapta ne oldugunu
bilmeniz gerekir. Bunun iin de 'iindekiler' ksmna bakarak
kapsam, iindekilerden bir konuyu seip okuyarak da yazan
'uslubunun derinligini' anlayabi-
275
liriz. Bundan sonra yapmamz gereken sey neyi bilmemiz
gerektigine ve neyi grenmek istedigimize karar vermektir.
Gazetecinin beyni haber, polisin beyni sulu, filozofun beyni
anlam, girisimci kisinin beyni 'is fikri', esnafn beyni
'musteri' yazann beyni dusunce arar. Baska bir ifadeyle
gazetecilerin GAM merkezleri haber aramaya programlanmstr
ve beyin aradgn bulur. Yazann beyni dusunce uretmeye
programlanmstr ve aradgn bulur. Reklamc beyni slogan
bulmaya, kalecinin beyni topa programldr. Grduklerimizi de
bildiklerimize gre yorumlanz. E. de Bono'nun Etil ve otul
hayvanlarn alglama paternlerini ortaya koyan bir rnegi
vardr. Buna gre genis savanlarda (otlak) otlayan hayvanlar
evreden bir 'hsrt' duyduklan anda iki farkl tepki
gsterir. Etil hayvanlar orada bir av oldugunu dusunerek
sesin geldigi yne dogru giderler. Oysa otul hayvanlar iin
ayn ses 'tehlike' demektir. Otul hayvanlar hemen sesin
geldigi yerin tersi ynune dogru kaarlar. kisi de sesi
isitmenin tesinde duyarlar. Ancak farkl anlamlar verdikleri
iin biri kaar digeri saldnr.
Beyin aradgn bulur ilkesini beynimizden daha ok
yararlanmak iin kullanmann en iyi yolu 'Soruya evir, GAM'a
yerlestir' stratejisidir. Ben bunu hayatmda daima kullannm.
Eger bir problem zmek istiyorsanz istediginiz seyi bir
soruya evirin ve beyninize iyice yerlestirin. O cevab
kendiliginden, hi beklemediginiz bir anda bulacaktr.
rnegin bir arkadasnzn ismini hatrlayamamssanz
beyninize bask yapmayn. Bask stres yaratr ve o da
hafzay kilitler. Beyninize arkadasnzn ismini bulmasn
syleyin ve bekleyin. Siz baska seylerle ilgilenseniz dahi
bilinalt arar, bulur ve istediginiz cevab getirir. Belki
bir saat, belki on dakika, belki de bir gun sonra mutlaka
cevap gelecektir. Kendinizden ne istiyorsanz isteyin bu
stratejiyi kullann. Bunu 'iinizdeki devi kullanma klavuzu'
ksmndaki formulle beraber kullanrsanz daha etkili
olacaktr. Ne istediginizi kesinlestirmeyi ve soru haline
getirmeyi unutmayn.
Eger reklam slogan istiyorsanz 'Coca cola iin fark
getirecek, orjinal ve arpc bir reklam slogan istiyorum'
diyebilirsiniz. Bunu daha da detayl sorularla aarsanz,
daha ksa surede cevap gelecektir. Beceri kazanmak iinde bu
yol ok iyidir. rnegin hatal kararlar veriyorsanz G-
Aktivasyon Merkezinize 'Hatal karar vermeyi engel-
276
lemenin yollan nelerdir? Nasl daha hzl, dogru ve guvenli
kararlar verebilirim?' diye bir soru yerlestirin. Sorularla
dusunun Beynin dogal alsma biimi budur. Beyin soru sorar
cevap bulur, cevaptan yeni bir soru kanr ve o soruya cevap
aramaya baslar. Bu byle surer gider. Dusuncenin ynunu
sorulan soru belirler. flas etmis bir kisi 'Allahm neydi
gunahm!' diye sorarsa beyni ona 'gunahlanm' bulur. Eger
'Tekrar ayn konuma gelmek ka ylm alr?' diye sorarsa
beyni bu defa pozitif cevaplar bulacaktr.
Benim beynimde yaptgm is ile ilgili standart baz sorular
vardr. Bunlar; insanlarn basarl olmasn saglayan
unsurlar nelerdir? Okuma hz nasl daha fazla artnlr?
Anlama duzeyini nasl daha ok artrabiliriz? Hafza nasl
egitilebilir? Nasl gulendirilebilir? grenmenin basandaki
rolu nedir? Nasl daha basarl bir biimde grenebiliriz?
Snav kaygsyla basakabilme yollan neler olabilir?
Unutmay nasl daha fazla engelleyebiliriz? grenme ve ders
alsma istegi nasl kskrtlr? Beyni grenmeye hazr hale
getirmek iin neler yapmalyz? grenme annda neler yaparsak
ac ekmeyiz, kendimizi iyi hissederiz? Zor konulan kolay
grenmenin yollan nelerdir? Nasl eglenerek grenebiliriz?
Ruyalarmz gereklestirmek iin grenmenin gucunu nasl
kullanabiliriz? Dunyay 'daha ok ve daha derinden'
anlayabilmek iin kavraysmz nasl gelistirebiliriz? Neler
yaparsak Turkiyede bir 'grenme iklimi' olusturabiliriz?
Sirketlerimizde grenen organizasyon felsefesi nasl
yerlestirilebilir? Turk, gren, als, guven felsefesini tum
topluma yaymak iin ne yapmak gerekir? v.b. Ve benzeri
sorular. Siz de bu kitaptan ne aradgnz bilmek ve
beyninize gstermek istiyorsanz bu sorulan iki kez okuyun.
unku bu kitap bu sorularn cevabdr. Beyninizi bu sorularn
cevabn aramaya programlayn. Bunun iin her bir sorunun
uzerinde dusunmeniz, on-lan tekrarlamanz ve nemini grmeniz
gerekir.
Bakmak ile grmek oyunu sadece bireysel duzeyde degil
kitlesel duzeyde de oynanr. Bireysel duzeydeki duyu
organlarnn rolunu toplumsal duzeyde medya ustlenir. Radyo,
TV, gazete ve dergiler toplumun duyu organdr. Bakmak ile
grmek oyunu en kesin sekliyle Refahyol hukumeti dneminde
oynand. Bu dnemde medya kendi hukumetini, hukumet ise kendi
medyasn kurmaya alsyordu. Erbakan medyann laik ksmn
kuultucu ve ayrc bir ifade
ile 'bir ksm medya' diye niteledi. Kamu bankalarnn zel
kanallara reklam vermesini yasaklad, iller basn
kredilerini halka sikayet etti. Laiklik kayglarnn uzerine
bir de bu tavrlar eklenince, medya, iller ve Erbakan
kelimenin tam anlamyla 'yemeye' karar verdi. Medya her
ynden saldmya geti illerin CIA ajan oldugu iddiasna bile
ciddi bir gundem yapt. Show TV arpc gruntuleri tekrar
tekrar vererek ve tempolu bir sekilde haber sunarak toplumun
alt kesimlerinin beynini ynlendirdi. ATV bilinmeyenleri
ortaya karmaya alsarak Erbakan Kaddafi iliskilerine
yuklendi. Kanal D ise Ugur Dundann karizmas ve
guvenirligiyle Sevki Ylmaz, Hasan Huseyin Ceylan ve
Abdulkadir Ates'i 'yedi'. Hukumet uyeleri basn toplant-
larnda saatlerce icraatlarn anlatyorlard ancak
muhabirler toplant bittikten sonra sorduklar sorulan haber
yapyorlard.
atsmann kilit noktas burasyd, hukumetin gstermek
istedigi seyler ile, medyann halkn grmesini istedigi
seyler farklyd. Gsteren medya oldugu iin ma medya
kazand. Medyann tum bu ypratma abalarnn Refah tabann
hi etkilememesi ilgintir. unku o kitle, laik medyay
izliyor ancak grmuyordu. Bunun tersi de dogrudur. Laik kitle
de slami yayn organlarna bakar ancak grmez. Bunun nedeni
paradigmann, baks asn ve 'grulenler1! denetlemesi,
semesi, elemesidir. Paradigma genellikle kendini hakl
karacak haberleri arar, bulur, grur, i butunlugun ve
zihinsel tutarllgn geregidir bu.
Bakmak ile grmek arasndaki iliskiler isitmek ile duymak
arasnda da vardr. Baz seyleri isitiriz ancak
'duymazlktan' geliriz. Tpk baz seyleri 'grmezlikten'
geldigimiz gibi. 'Hi kimse grmek istemeyen kadar kr,
duymak istemeyen kadar sagr olamaz' diye eski bir sz
vardr. Birisini dinlerken de bildigimizi duyar, isimize
gelmeyenleri, mantgmza ters dusenleri 'yarm kulak'
dinleriz.
Bir seminere katlmann en nemli faydas sizce nedir?
Birogunuz 'seminerde grendiklerimiz'der ancak bence bu
byle degildir. Seminerlerin bize katks hafzamza
doldurdugu bilgilerden ok Girif Aktivasyon Merkezimize
verdigi egitimdir. grenme ile ilgili seminerlere katlan bir
kisi seminerden sonra gazete ve dergilerdeki grenme ile
ilgili makaleleri, grenme ile ilgili konferanslan ve diger
grenme seminerlerini grmeye baslar. Baska bir ifadeyle
artk g-
277
278
renme ile ilgili her sey 'gzune arpmaya' baslar, iste asl
egitim budur. Seminerin asl faydas budur. Seminer size
grenme konusunda kendinizi egitmenizi saglayacak bir anlays
kazandrmstr. Elbette iinizde olmayan dsnzda
aramazsnz.
Genleri egitmenin amac onlar kendi kendilerini egitmeye
hazrlamaktr. (ABD)
Tnaz Titiz bakmak ile grmek arasndaki iliskiyi 'nsan ne
yerse odur!' adl kitabnda syle anlatyor."Denilebilir ki
herkesin kullandg 'gzluk', olaylarn belli bir derinligine
kadar islenebilen bir 'baks derinligi'saglar. Bylece,
rnegin karnna bak sapl yerde yatan bir kisiye bakan iki
gzden birisi yerde yatan kisinin hareketsizliginin nedeni
olarak baklanmas, digeri ise kan kaybn grebilir.
Aslnda her iki 'grus'de dogrudur. Kisi kan kaybndan
baylms, kan kaybna da baklanma neden olmustur.
Bu tartsmaya iki kisi daha katlp, birisi olayn nedeni
olarak kalp zayflamasn, digeri ise bir kamu ihalesinde
kan anlasmazlk oldugunu ileri surse, bunlar da 'dogru'yu
syluyor olacaklardr. Bu drt kisinin ayn olayn drt ayr
derinlikteki gruntusunu grduklerini syleyebiliriz.
Gze en yakn neden kalp zayflamas, onun altndaki neden
kan kayb, uuncu katmandaki neden baklanma, drduncu
derinlikteki neden de ihale anlasmazlgdr ve bunlar
birbirlerinin ardsk sonulardr. Her bir olgu bir
ncekinin sonucu, kendinden sonra gelenin ise nedenidir. Yani
ayn bir olgu, hem neden, hem de sonutur."
Siz benim bu dunyada enok neden korktugumu biliyor musunuz?
Ben kurt, kus, bcek cinsi seylerden korkmam, karanlktan,
yalnzlktan, Temel Reis'in spanakl pazularndan, kaderin
tuzaklarn-dan, trafik canavarndan, ek senet mafyasndan da
korkmadgma veya kormayacagma da inanyorum. Ben sadece
'o'ndan korkuyorum? O kim mi? Evet ben Allah'tan sonra en ok
'hayatnda bir tek kitap okumus ve o tek kitab on defa
okumus' kisilerden korkanm. unku byle kisilere kim ne
sylerse o ezberledikleri kitaptan alndgn sylerler. Tum
dunyay o 'kitaba uydurarak' alglarlar. Normal bir insann
yazdg, ortalama bir kitab bile beyinlerine kafes gibi
geirirler. Okuduklar yazann kitabn yazmasndan asrlar
nce yasams du-
279
sunurlerin bile o kitaptan 'fikir aldgn' iddia
edebilirler! Eger hayatnzda sadece bir kitab okumussanz
ve onu defalarca okumussanz basrz belada demektir! unku
hayata her baksmzda o kitab grursunuz.
NLP'nin temel ilkelerinden birisi de nsan bildigi yollar
(algladktan) arasndan en iyisini seer seklindedir. Bunun
anlam eger bir sey-leri yanls, eksik veya ktu yapyorsak
daha iyi yapmay bilmedigimiz iindir. Bu ilkeyi 'insanlar
grdukleri arasndan en iyisini seerler' diye
anlayabilirsiniz. Daha iyi bir yol bulmann yolu, daha ok
yol bulmaktr. Ne kadar ok bilirseniz o kadar ok 'iyi
seme'sansnz olacaktr. Bu ilkenin sizden istedigi baks
anz genis tutmanz, daha ok sey grmeniz, bylelikle
daha iyi seimler yapabilmenizdir. Ne kadar ok sey
grurseniz o kadar ok sey bilirsiniz. Kendinizi
snrlamayn, yeni perspektifleri, daha nce bilmediginiz
seyleri grenin, sizden farkl kisilerle vakit geirin, bir
sure farkl yayn organla-nn takip edin, farkl seyler
okuyun, farkl seyler konusun, farkl seyler dusunun, farkl
seyler yasayn. Farkl hisler yasadgnz greceksiniz. Daha
zengin, daha canh, daha genis, daha dengeli bir perspektif
gelistirin.
Bir genelleme olarak 'ne kadar ok grurseniz o kadar ok
yaparsnz' diyebiliriz. Grulenler mnunuzu genisletirseniz
deneyim repertuar da otomatik olarak genisleyecektir.
Yasamak, yasadgnz yl kadar degil denediginiz perspektif
kadardr diyebiliriz. Bu durumda kimlik yasma rakip olarak
'perspektif yas' ortaya kacaktr. Ne kadar sey grurseniz
zihnimizdeki harita o kadar ok genisleyecektir. Genellikle
trtllar gibi hep ayn seyleri dusunerek, hep ayn seyleri
yaparak, hep ayn seyleri hissederek yasanz. Oysa bu 'eksik'
bir yasamdr. Bu kadar zengin bir mnu numuzde dururken her
gun do-mates-ekmek yemenin anlam ne? Siz de basrz
kaldnn, yeni seyler yapn. Yeni bir ufka bakn, yeni bir yol
arayn, yeni bir yne bakn, yeni bir gunun dogusunu izleyin.
Yenilenin, yenileyin, hibir sey yapamayacak durumdaysanz
kalkn ve yuruyun. Kafanzdaki snrla-n dagtn, duvarlan
ykn, vakit yeni bir seyler yapma vaktidir.
Baks asn ve grus alann en ok daraltan sey nedir?
Hosg-rursuzluk ve bagnazlk. Baks anz genisletmek iin
diger kisilerin baks asna saygl, yeni seyler grenmeye
egilimli ve farkllklara kars hosgrulu bir kisi olmanz
gerekir. Baks anzn dikey snrlan kesinlikle ve
kesinlikle iki sey olmadan genislemez. Bunlar hosgru ve
esnekliktir. Hosgrulu ve esnek bir insan baska insanlarn
baks asna kars sevgi ve sayg duyar. O baks asn
deneyerek daha zengin bir i dunya olusturabilecegini bilir.
Bagnaz ve kat bir insan ise 'tek dogru' adamdr. zafiyet
(grecelilik) diye bir seye inanmaz. evresindekilerle 'Benim
dogrum seninkini dver' mucadelesi yapar. Dogrusunun 'en
dogru' oldugunu, ugurunda 'gzunu bile krpmadan' cann
verecegini syler. Bu kisilerden dolay 'Dunyada fikirlerini
degistirmeyenler ue ayrlr; aptallar, luler ve deliler'
diye bir sz ortaya kmstr. Gzunu kapatan gunesi degil
kendi i dunyasn karartr. Her seimin bir bedeli vardr ve
denir. Tek dogruya saplanp teki dogrulara kars kr
gzlerle bakan kisiler de bu tercihlerinin bedelini mutsuz ve
basarsz bir hayat ile derler. Dunyay kendi bildikleri
kadar snrlar. Kendi kuuk dunyalarnda 'ks ks' yasarlar.
RENEREK BASARI MODEL t RENEREK BASARMAK, BASARDIKA
RENMEK
Gunesin dogdugu her ufukta
umuda giden bir yol bulunur.
Hakk BULUT
niversitenin son yllarnda en buyuk hayallerim; bir kitap
yazmak, Turkiye apndaki bir gazetede kse yazan olmak,
kendi isimin patronu olmak ve insanlara kendi ruyalarn
gereklestirecek sosyal basan teknolojilerini greten
seminerler duzenlemekti. Tum bu hedeflerime ulastm. Su anda
kendi isimin patronuyum, bir profesrun aylk geliri kadar,
para kazanyorum. Bu kitap ile ikinci kitabm yazyorum. Su
anda u buyuk gazeteden birinde kendime ait bir ksede
makalelerimi yazyorum. Tum bu hayallerimi ne kadar surede
gereklestirdim? Sadece 1 yl ierisinde! Bu basar hznn
srr nedir? Ben her seyi ok hzl greniyorum. ok hzl
basaryorum; unku 'nasl basarl olunabildigini' grenmeyi
basarms bir insanm. Bunlar kendi reklamm yapmak iin
degil, sizi dogru stratejilere ynlendirmek iin yazyorum.
Dogru strateji nedir? grenerek basa-nn, basarrken grenin,
grendike basarn, basardka grenin.
nlu yazar Mark Twain 'Egitimin yapamayacag hibir sey
yoktur. Hibir sey onun ulasamayacag yerde degildir' diyor.
Hibir-sey sizin yapamayacagnz kadar buyuk degil. Uzak diye
bir yer yok. Zor iste degil dusuncelerinizde vardr. nann
yaparsnz, isteyin alrsnz, kosun yetisirsiniz. Yapmanz
gereken sey kendinize inann ve guvenin, amalarnza
ulasrcaya kadar sabredin, amacn gerekles-tiremenin
verdigi gerginligi yasayn. Bir sey yapn! Bir sey sevin!
Bir-sey bekleyin! Bu dunyada siz de varsnz. yi ki de
varsnz...
Simdiye kadar anlatlanlarn size vermek istedigi temel mesaj
sudur; eger hayata 'sfrdan' baslamssanz yukselmek,
istediginiz yerlere gelmek, dunyay degistirmek iin sahip
oldugunuz en iyi ve tek yol grenmedir. Siz hayat
amalarnza kilitlenin; matematik, fizik,
282
kimya, Turke ile oynamayn. Onlar sizin amalarnza
ulasmanz saglayacak aralardr. Bir an nce yolu asarak
hedefe ulasr. Onlar kaldrm tas gibi grun. Onlar
olmazsa hedefe gturen yollar 'patika yollar' olurdu.
Gzunuzu ufuktan ayrmayn. Sevmediginiz dersler birer
engeldir onlar buyuk hedefleriniz varsa hemen asarsnz.
Eger aileniz varlkl degilse, 'ensesi kaln' aile
dostlarnz yoksa, gundelik ihtiyalarnz ve ders ara
gereklerini alacak paranz da yoksa siz 'mucadele iinde,
mucadele iin' yetisen bir hedef adamsnz demektir. Sizin
kullanacagnz en uygun, en zekice yol egitim ve grenmedir.
Eger sermayeniz yok, servetiniz yok, evreniz yok, tecrubeniz
yok, bilginiz yok ise bir tek sansnz var demektir; grenin!
Hayatnzn degismesi, daha iyi olmas, daha basarl olmanz
gerekiyor degil mi? O halde size klasik bir soru; bunu siz
yapmazsanz kim yapacak, bugun degilse ne zaman?
'Ya bir yol bul, ya bir yol a, ya da yoldan ekil' adl
kitabmda hayatta neyi nasl yapacagn bilmeyen biri iin 7
admlk temel basan admlan' belirlemistim. O kitap bu 7
adm nasl kullanacagnz, profesyonelce 'isini sansa
brakmadan' nasl basarl olabileceginizi anlatyor.
Basarl olmak iin kullanmanz gereken 7 adm hangileri?
1. Adm: Nasl basarl olundugunu, nasl basarl
olabileceginizi grenin.
2. Adm: Kendinizi tanyn ve sahip oldugunuz potansiyeli
belirleyin (Nasl?)
3. Adm: Temel hayat amalarnz belirleyin. (Nasl?)
4. Adm: Amacnza ulasmanz saglayacak stratejiler
gelistirip, planlama yapn (Nasl?)
5. Harekete gein. Bir seyler yapmaya, bir yerlerden
baslayn. (Nasl?)
6. Adm: Sonu alncaya kadar isleri ekip-evirin, ynetin.
(Nasl?)
7. Adm: Sonu aln ve sonularnz degerlendirin. (Nasl?)
Tum bu naslarn cevaplarn ilk kitabm da bulabilirsiniz.
Bu ksmda grenmenin gucunu kullanarak nasl basarl
olunabilecegini aklayacagm. Sizlere aklayacagm 7
admlk formulu universitedeyken 'kendim iin'
gelistirmistim. Ben kullandm ise yarad siz de kullann ve
yararlann. Benim eski ajandamdaki 'grenerek basan modeli'
baslkl not aynen syleydi;'JVe yapmak, neyi basarmak is-
1283
tiyorum? Bunu basarabilmem iin neleri bilmem gerekiyor? Bu
bilmem gerekenleri nereden ve nasl grenebilirim? Bunlar ne
zaman grenebilirim? Bunlar grenmek iin 7 nedenim ne? Bu
teknigi uygulamak iin 7 nedenim ne?
Bu 'yedi neden' benim kisisel bir zihin alskanlgmdr. Bir
seyi yapmak iin kendi kendime yedi mantkl neden
bulabiliyorsam hemen o isi yaparm. Bu bir i disiplin
strejimdir. Kendi buldugum nedenlerin beni ok kolay ikna
ettigini, kendime ok 'mantkl' geldigini kesfettigimden
beri bu stratejiyi kullanyorum.
Buraya kadar anlatlanlar grenerek basan modelini buyuk
lude ortaya kard. $imdi admlan teker teker inceleyelim.
(HEMEN UYGULAYIN)
1- Adm: Temel hayat amalarnz belirleyin.
Hayatta neyi, niin, nasl yapmak istiyorsunuz? Tam, kesin ve
net olarak ne yapmak, kim olmak, nereye varmak istiyorsunuz?
Hayat amalarn belirleme ksmndaki cevaplarnz bunun
iin de kullanabilirsiniz.
2- Adm: Amalarnza ulasabilmek iin sahip olmanz gereken
bilgi ve becerileri belirleyin.
Amalarnz gereklestirebilmek iin neleri bilmeniz
gerekiyor? Eger hakim olmak istiyorsanz hukuk grenimi
grmeniz, doktor olmak istiyorsanz tp bilgileriyle
donanmanz, general olmak istiyorsanz askeri okula
kaydolmanz, -DKD kurslarnn seminer ynetmeni olmak
istiyorsanz 150 saatlik bir egitmenlik egitimi almanz
gerekir. Bilgi gibi beceri de nemlidir. Politikac olmak
istiyorsanz guzel konusmay, satc olmak istiyorsanz ikna
etmeyi, psikolog olmak istiyorsanz iletisim becerilerini
grenmeniz ve kendinizi gelistirmeniz gerekir. Hangi bilgi ve
becerilere sahip olursanz amalarnz iin 'uygun' bir hale
gelirsiniz? Hemen yazl olarak cevaplaynz.
3. Adm: ihtiyacnz olan bilginin kaynagn bulun.
htiyacnz olan bilgiyi nereden grenebilirsiniz? O
bilgilere sahip kisiler ve yerler neresi? niversitede mi
okumanz gerekiyor? Kursa m gitmelisiniz? Yoksa birka kitap
okumak yeterli mi? Belki de bir kutuphane isinizi grur. Bunu
kolaylkla yapabilmeniz iin hangi bilginin nerede oldugunu
biliyor olmanz gerekir. Bundan sonra nereden neyi
grenebileceginize ve neyi nereden greneceginize dik-
284
kat etmeniz nerilir. Eger hostes olmak istiyorsanz
hosteslik kursu duzenleyen sirketlere, avukat olmak
istiyorsanz universitelere, kitap yazmak istiyorsanz
kutuphanelere, seminer ynetmeni olmak istiyorsanz bize
basvurmanz gerekir. Sizin ihtiyacnz olan bilgi nerede
sakl? O kasann anahtar kimde? Yazl olarak cevap verin
lutfen.
4) htiya duydugunuz bilgiyi en kolay, en etkin biimde
nasl grenebileceginizi grenin.
O bilgiyi en iyi sekilde nasl grenebilirsiniz? Kaynak olan
sey bir kitap ise okumanz, video kaseti ise seyretmeniz, bir
insan ise onunla iletisim kurmanz ve onu dinlemeniz,
uygulamal teyp kaseti ise uygulamanz gerekir. Eger boks
greniyorsanz gzlerinizdeki morluklara razsnz demektir.
Onu en iyi sekilde nasl grenebilirsiniz? Hukuk veya tp
fakultesini kazanms olabilirsiniz. Bu dersleri en iyi
sekilde nasl grenebilirsiniz? nemli olan kendi
stratejilerinizi gelistir-menizdir. Hatal olmamak sartyla
en iyi strateji, kisinin kendi gelistirdigi stratejidir,
insanlar uzmanlarn nerilerini genellikle baslan belaya
girince yaparlar. Oysa kendi stratejilerini hep kullanrlar.
5) Faaliyetlerinizi planlayn ve takvime baglayn.
Dusuncelerinizi nasl gereklestireceksiniz? Tum bu
istediklerinizi ne zaman gereklestireceksiniz? Nasl
gereklestireceksiniz? Atacagnz kesin admlan bulun ve
onlar takvime baglayn. Bylece en azndan kendinize
verdiginiz szu tutup tutmadgnz anlarsnz. rnegin uus
hostesi olmak istediginizi, bunu Deulcom firmasndan kurs
alarak yapabileceginizi, seminerleri takip ederek verilen
devleri en iyi sekilde yaparak en iyi sekilde hostesligi
grenebileceginizi kararlastrdnz varsayalm. Simdi srada
'eylem plan' yapma asamas var. Kursun ucretini nasl
karslayacaksnz? Daha ekonomik kurs yapan baska yerler var
m? Kursun basladg ve devam edecegi gunler isguderinizle
atsyor mu? Konuyu patronunuza ne zaman, nasl
anlatmalsnz? v.s. Eger universiteyi kazanmak istiyorsanz
siz de neyi hangi srayla yapacagnz gsteren bir 'alsma
program' yapmak zorundasnz, sonra ne mi yapacaksnz?
Tabii ki uymayacaksnz! Bu tavrnzn bedelini de
hayatnzda daha ok zorluklarla karslasarak deyeceksiniz.
6) Yeterli neden bulun.
O bilgileri gerekten istiyor musunuz? Onlar niin
grenmelisi-
285
niz? greneceksiniz de ne olacak? Size neler kazandracak?
istediklerinizin bedelini demeye hazr msnz? Niin bu
amac gereklestirmek istiyorsanz? Kendinize birinci admda
setiginiz ama iin o amacn 'niin gereklestirmek
istediginizi size anlatan' yedi neden bulun. rnegin
hosteslik 'ocukluk ruyam' 'Geliri iyi', 'O kyafetler iinde
kendimi guzel hissediyorum', 'Daima uakta olmak bana
nemlilik hissi veriyor' 'Uarken kendimi zgur hissediyorum'
vs. gibi nedenler bulmalsnz. Ayn durum universite
adaylar iin de geerli. Samimi olarak kendinize itiraf
edin. Niin hukuku olmak istiyorsunuz? Niin bilgisayar
muhendisi olmak istiyorsunuz? Niin tp- olmak
istiyorsunuz?
7- Adm: Harekete gein, sonu alncaya kadar yeni yollar
deneyin, isleri kontrol edip, ekip-evirin?
Sadece planlayarak basarya ulasamazsnz. Biliyorsunuz, ki
oturdugu yerde basarya ulasan tek yaratk tavuklardr!
Kalkn ve yuruyun! Bir seyler yapmak iin, biryerlerden
baslayn. Engeller mutlaka olacaktr ylmayn, pes etmeyin,
sabredin, direnin. Hostes olmak iin muracaat ettiginizde bir
yllk kontenjanlarn dolu oldugunu duyabilirsiniz, ya da
sizin boyunuzun yetersiz olduguna syleyebilirler, aileniz
izin vermeyebilir, patronunuz isten karmakla tehdit
edebilir, istediginiz paray toparlayamayabilirsiniz. Eger
universite adayysanz planlamakla veya baslamakla her sey
bitmez. Birka gun sonra hevesiniz gemeye baslar. ste o an,
kaderinizin biimlendigi andr. Eger srarc olmazsanz,
kararl olmazsanz butun emeklerinizi bosa harcarsnz.
Belki istediginiz kitaplar alacak paranz olmayacak,
uzaklardan arkadaslarnz misafir olarak gelecek, belki
sevgiliniz sizden kendisine daha ok zaman ayrmanz
isteyecek. Siz tum bu taleplere ragmen hedefe yurumek
zorundasnz. Basarl olmak iin hep ac ekmek zorunda
myz? Elbette hayr. Ancak basan, nasl basarl olunacagn
greninceye kadar bizden fedakarlk ister. Basan fedakarlk
ister ama bu fedakarlk geicidir. Birka basandan sonra
basarmak artk sizin iin bir tercih olmaktan kar yasam
biimine dnusur. O zaman basarl olmak iin harcadgnz
abay hissetmezsiniz. Bunun anlam basarl olmak iin
fazladan bir aba harcama geregi duymazsnz.
Yeni baslayanlar iin basarnn da basarszlk gibi ac
verdigi dog-
286
rudur. Ancak basarnn ektirdigi ac sonunda zevk olan bir
acdr. Byle bir acya katlanmak kolaydr: Oysa basarsz
sonu alnca daha buyuk bir ac ekeriz. Hangi ac daha az?
Hangisi daha katlanlabilir? Elbette basarnn bizden
istedigi fedakarlgn ektirdigi ac daha azdr. Kararnz
verin; ya 'bilgi imparatorlar' arasna katln ya da mrunuz
boyunca surungenler gibi yasayn. Hayatnz gerekten
degistirmeye, yapabileceginizin en iyisini yapmaya,
olabileceginizin en iyisi olmaya kendinize sz verin. Kalkn
ve yuruyun... A-yaga kalkacak gucunuz yok mu? O zaman
bulutsuzluk zlemine kulak verin; 'Ne olursa olsun, yasamaya
mecbursun.' Evet, yasamak grevimiz.
Beraberce bir kitabn daha sonuna geldik. Bu okuma
maratonunda bana eslik ettiginiz ve fikirlerimi sizinle
paylasmama izin verdiginiz iin sizlere tesekkur ederim.
Hayatnzdan zekay ve merhameti eksik etmeyeceginize inanmak
isterim. Siz ok zelsiniz... yi ki varsnz... HosakalnL
LETSM KURMAK N;
TRK USUL BAS,
www. kigem.com P.K. 122 Acbadem / STANBUL
Mumin Sekman ile konusuyor anlatyor. Projenin zu, sosy
balarn rgutlenmesinde odaklasr "Basan, grenilebilir,"
diyor M altnda kurmay dusundugu demi Sekman'n kafasndaki
plana gre lisim ve mesleki basan konularnd gun bir alsma
yurutecek. Bunu nekler kendi topraklarmzn urun
Somutlastnrsak, Mumin Seki rin, zellikle de Kadir Has, Kema
sanlarn "basan stratejilerini" ine simcilere, birer
"olabilirlik modeli kuracag dernegin alsmalarn b lemeyi
dusunuyor.
Mumin Sekman bana bunlar ki D&R MUSIC-BOOK STOH tgmz
sohbet aklma geldi: Yn kuleri en ok satanlar arasndayc
hamburger imparatorlugunu dilli da Edjin M. Rcingold ile Mits
me aldklar Bir Japon Mucize rita'nn basan ykuleri...
Ama iste, hep yabanc yapl
kuleri hi yoktu; bir-iki ok zel t
Mumin Sekman da, "Ya B:
Basarl grenmek in Stratejiler grenerek Basarmak in
Stratejiler
Bu kitap "bilgi, grenme, basar" ugeninde bir insann neyi,
nasl yapmas gerektigini anlatr. Ana dusunce "Basarl bir
biimde grenebilir, iyi grenerek de daha ok basarl
olabiliriz" seklindedir.
Birinci blumde grenmenin nasl grenilebilecegini, ikinci
blumde insann nasl grendigini, uuncu blumde; ruhsal
durumun nasl grenmeye musait hale getirilebilecegini,
drduncu blumde basarl grenme iin kullanlabilecek
teknik oe stratejileri, besinci blum denenmis, pratik
grenme stratejilerini, altnc blumde ise okul hayatn
bitirip hayat okulunda okuyanlarn, yasadka grenmelerini
(hayat boyu grenme) saglayacak stratejilere yer verilmistir.
Bu kitabn temel tezi sudur; basarl bir grenme %50 moral
guce, %50 ise teknik bilgiye bagldr. Baska bir ifadeyle
basarl bir grenme %50 uygun duygusal duruma, %50 ise nasl
basarl bir sekilde grenilecegini bilmeye bagldr.
Bu kitap okula devam eden grencilere Neyi, Nasl
grenebileceklerini gstermek, okul hayatn bitirmis, hayat
okulunda okuyan grencilere ise Neyi, Niin, Nasl
grenmeleri gerektigini anlatmak iin yazld.
's/S-
ALFA
ALFA Basm Yaym Dagtm San. ve Tic. Ltd. Sti. atalesme
Sok. 52/B Cagaloglu - stanbul Tel : +90 (212) 511 53 03
+90 (212) 513 87 51 Fax : +90 (212) 519 33 00 e-
mail:alfabas@doruk.com.tr
ISBN 975-31 *-107-7 NEZH
9 789753 l 61 077