DOKUZ EYLL NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

AKARSU HAVZALARINDA STRATEJK
YNETM PLANLARININ OLUTURULMASI:
GEDZ HAVZASI RNE











M.Suha AYGN








ubat, 2007
ZMR


AKARSU HAVZALARINDA STRATEJK
YNETM PLANLARININ OLUTURULMASI:
GEDZ HAVZASI RNE




Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits
Yksek Lisans Tezi
naat Mhendislii Blm, Hidrolik Hidroloji ve Su Kaynaklar








M.Suha AYGN





ubat, 2007
ZMR

ii
YKSEK LSANS TEZ SINAV SONU FORMU

MUSTAFA SUHA AYGN, tarafndan YRD.DO.DR. OKAN FISTIKOLU
ynetiminde hazrlanan AKARSU HAVZALARINDA STRATEJK YNETM
PLANLARININ OLUTURULMASI: GEDZ HAVZASI RNE balkl tez
tarafmzdan okunmu, kapsam ve nitelii asndan bir Yksek Lisans tezi olarak
kabul edilmitir.


Yrd. Do. Dr. Okan FISTIKOLU
Ynetici
______ _____________





Prof. Dr. Nilgn HARMANCIOLU Prof. Dr. Adem ZER
Jri yesi Jri yesi
__________________ ________ ______ _____________









Prof.Dr. Cahit Helvac
Mdr
Fen Bilimleri Enstits
____________________________

iii
TEEKKR

Bu almamn tamamlanmasnda byk emekleri bulunan sabr ve
yardmseverlii ile Yrd.Do.Dr. Okan FISTIKOLUna, yksek lisans renimim
konusunda beni tevik eden deerli hocam Prof.Dr. Nilgn Harmancoluna,
Hidrolik-Hidroloji ve Su kaynaklar blmnde bulunan ve bana bu meslei ve
blm sevdiren ok deerli hocalarma ve arkadalarma, almam srasnda bana
destek olan tm arkadalarma ve byklerime, almam boyunca ok byk
yardmlarn grdm Elin zkaya ve Bekir M. zkayaya ve aileme teekkr bir
bor bilirim.

Mustafa Suha AYGN





















iv
AKARSU HAVZALARINDA STRATEJK YNETM PLANLARININ
OLUTURULMASI: GEDZ HAVZASI RNE

Z

Su ynetimi tm dnyada olduu gibi Trkiyede de tm ynleriyle zlebilmi
bir konu deildir. Su ynetimiyle ilgili ulusal ve uluslararas lekte birok alma
yaplmakta ve sudan en iyi ekilde yararlanma yollar aranmaktadr. nk su artk
iktisatlarn daha nceden tanmlad gibi serbest mal olmaktan km tkenebilir
ve ticari deeri olan bir varlk olarak grlmeye balanm ve ekonomik bir mal
olarak tanmlanmaya balamtr.

Stratejik ynetim yaklam son yllarda hzla artan bir ekilde ilgi grmeye
balamtr. Gerek zel sektr gerekse kamu kesimi ynetim anlaylarn bu
yaklama gre yeniden ele almaktadrlar. Geleneksel olarak su kaynaklarnn
ynetiminde uzun dnemli ve statik planlamalar yaplmaktadr. Ancak dnya ve
evresel koullar hzla deimektedir. Gnmzde ise su kaynaklarnn ynetiminde
sonuca odakl, uzun dnemde nihai hedeflere ulamay salayacak srdrlebilir
stratejilerin gelitirilmesini gerektiren dinamik bir sre olan stratejik ynetim
yaklam uygun ynetim modeli olarak ne kmaktadr.

Bu almada su kaynaklarnn ynetilmesinde uygun bir yaklam olarak grlen
stratejik planlama ve ynetim yaklam tantlm, su kaynaklarnda uygulanabilirlii
aratrlm ve Gediz Havzas zerine bir rnek uygulama yaplmtr. rnek
uygulama sonucunda Gediz havzasnda ait paydalar, havza vizyonu, havzada
yaanan sorunlar, havza misyonu, itici gler, havza zerine eitli senaryolar
belirlenmi, SWOT analizi yaplm ve temel strateji belirlenmitir. Gediz
Havzas Su Kalitesi Koruma ve yiletirme Stratejisi, Gediz Havas Su Talep
Ynetimi Stratejisi, Gediz Havzas Entegre Planlama ve Ynetim Stratejisi olarak
zetlenen stratejilerin havzada yaanan temel sorunlarn zmnde etkin bir rol
oynayaca dnlmektedir.

Anahtar Szckler: Su kaynaklar ynetimi, stratejik planlama ve ynetim,
SWOT analizi, Gediz Havzas

v
DEVELOPMENT OF STRATEGIC MANAGEMENT PLANS IN RIVER
BASINS: GEDIZ RIVER BASIN CASE

ABSTRACT

Water resources management is still crucial issue in the world and in Turkey.
There are many studies about water management at local and international scale.
Formerly, economists recognized the water as normal good that everybody can reach
and its unlimited. Recently, water is considered as economic good which is scarce
and commercially valuable.

There is a great emphasis on strategic management approach both in private and
public sector. Conventionally, water resources have been planned in a static manner
for long term periods. But the world and the environment changes rapidly. Strategic
management approach as a dynamic process is focused on outcomes, ensure long
term objectives and sustainability can be applied on water resources management.

In this study, strategic management concept which concerned to be a convenient
approach for water resources management is introduced and strategic management
process is applied to Gediz River Basin as a case study. The steps of Strategic
Collaborative Model such as identification of stakeholders, vision and mission
statement general issues, drivers and scenarios are introduced for the Gediz River
Basin. Three basic strategies generated after the SWOT analysis. It is concluded that
the proposed strategies; Gediz River Basin Water Quality Control and Improvement
Strategy, Gediz River Basin Water Demand Management Strategy and Gediz River
Basin Integrated Planning and Management Strategy, will be effective in the solution
of the major issues in the Gediz River Basin.

Keywords: Water resources management, strategic planning and management,
SWOT analysis, Gediz River Basin

vi
NDEKLER
Sayfa
TEZ SONU FORMU....................................................................................... ii
TEEKKR...................................................................................................... iii
Z ..................................................................................................................... iv
ABSTRACT........................................................................................................v

BLM BR GR......................................................................................1

1.1 Giri..........................................................................................................1
1.2 Ama ve Kapsam......................................................................................2

BLM K SU YNETM .......................................................................3

2.1 Giri..........................................................................................................3
2.2 Gelimi lkelerde Su Ynetimi..............................................................6
2.2.1 Fransada Su Ynetimi .....................................................................6
2.2.2 ngilterede Su Ynetimi ................................................................11
2.3 Avrupa Birliinde Su Ynetimi ............................................................13
2.4 Trkiyede Su Ynetimi .........................................................................15
2.4.1 ller Bankas....................................................................................16
2.4.2 DS..................................................................................................18
2.4.3 Ky Hizmetleri Genel Mdrl..................................................19
2.4.4 evre ve Orman Bakanl .............................................................20
2.4.5 Trkiyede Su Ynetiminde Yeni Yaklamlar ..............................22

BLM STRATEJK YNETM......................................................26

3.1 Genel Olarak Stratejik Ynetim.............................................................26
3.1.1 Giri ................................................................................................26
3.1.2 Stratejik Ynetim Sreci ................................................................30
3.1.2.1 Terim ve Kavramlar................................................................30

vii
3.1.2.2 Stratejik Bilin ........................................................................32
3.1.2.3 Stratejistlerin Seilmesi ..........................................................33
3.1.2.4 Stratejik Analiz .......................................................................33
3.1.3 SWOT Analizi ................................................................................34
3.1.4 Misyon, Vizyon ve Amalar...........................................................34
3.1.5 Strateji Oluturma...........................................................................34
3.1.6 Stratejik Uygulama.........................................................................35
3.1.7 Stratejik Kontrol .............................................................................35
3.1.8 Stratejik Planlama ve Ynetimin zellikleri..................................36
3.2 Stratejik Ynetimin Su Kaynaklarndaki nemi ve htiyac..................38
3.2.1 Su Ynetiminde Genel Sorunlar.....................................................38
3.2.1.1 Su Temini ve Salk................................................................38
3.2.1.2 Tarmsal Su Kullanm............................................................39
3.2.1.3 Endstriyel Su Kullanm........................................................40
3.2.1.4 Su Kaynaklarnn Deerlendirilmesi ve Kalitenin zlenmesi .40
3.2.1.5 Kurumsal ve Hukuksal Sorunlar.............................................41
3.2.1.6 Dier Su Ynetim Sorunlar ...................................................41
3.2.2 Su Kaynaklarnda Stratejik Ynetim htiyac.................................42
3.3 Akarsu Havzalarnn Stratejik Planlamas..............................................45
3.3.1 Gelimekte Olan lkelerde Ynetim Eilimleri ............................47
3.3.2 Sosyal (Toplumsal) Eilimler.........................................................47
3.4 Stratejik birlii Modeli ........................................................................50
3.4.1 Stratejik birlii Modeli Tanm ....................................................50
3.4.2 Stratejik birlii Planlamasnn Uygulanmas ...............................55
3.4.2.1 Vizyon.....................................................................................57
3.4.2.2 Sorunlar...................................................................................59
3.4.2.3 Ama (Misyon) .......................................................................59
3.4.2.4 tici Gler ..............................................................................60
3.4.2.5 Senaryolar ...............................................................................62
3.4.2.6 SWOT Analizi ........................................................................62
3.4.2.7 Stratejilerin Tanmlanmas ve Detaylandrlmas ...................63
3.4.2.8 zleme ve Etki Deerlendirme ................................................65

viii
3.5 Stratejik Ynetimin Deien artlar Altnda Uygulanmas ...................66
3.5.1 Ulusal ve Blgesel lekler ...........................................................66
3.5.2 Liderlik ...........................................................................................67
3.5.3 Deien Politik/Brokratik Sistem artlar ....................................67
3.5.4 Deien Sosyo-Ekonomik ve evresel artlar...............................68
3.5.5 Merkezi ve Yerel Ynetim artlar ................................................68
3.6 Sonu......................................................................................................69

BLM DRT GEDZ HAVZASI RNE..........................................71

4.1 Gediz Havzasna Genel Bak...............................................................71
4.1.1 Sosyal, Corafi ve Hidrolojik zellikler........................................71
4.1.2 Havzann Su Kaynaklarnn Genel Durumu...................................79
4.2 Paydalar ................................................................................................82
4.3 Vizyon ....................................................................................................84
4.4 Sorunlar ..................................................................................................85
4.5 Misyon....................................................................................................92
4.6 tici Gler..............................................................................................93
4.7 Senaryolar...............................................................................................94
4.8 SWOT Analizi........................................................................................97
4.9 Stratejilerin Belirlenmesi........................................................................99
4.10 Uygulama ve Srekli zleme ..............................................................103

BLM BE SONU................................................................................105

KAYNAKLAR ..............................................................................................108


1
1
BLM BR
GR

1.1 Giri

Gnmzden 7000 yl nce insanlar yerleik hayata getiinde su ile ilgili
sorunlarla yz yze gelmiler, bir yandan taknlardan korunmak dier yandan
sulama yapmak ve yaamlarn srdrebilmek iin yeterli miktarda suya ihtiya
duymulardr. Tarihsel sre ierisinde insanlarn yaam alanlar olarak akarsu
kenarlarn, sulak alanlar setikleri dikkate alndnda suyun nemi daha da iyi
anlalmaktadr. Su, yaam iin alternatifi olmayan bir varlk olduundan, toplumlar
ok eski alardan beri paylamak, daha iyi yararlanmak, zararlarndan korunmak ve
yakn zamanlarda niteliini korumak amacyla kurallar oluturmaya alm,
hukuksal yapy oluturmak iin youn abalar sarfetmilerdir (Trkman ve dier.,
2001).

Bilim, en geni tanm ile olaylar anlama, nedenlerini bulma ve olaylar tahmin ve
kontrol etme ile ilgili sistematik ve nesnel faaliyetler olarak adlandrlabilir. Buradan
hareketle bir doa olay ya da sosyal olayn nedenini anlamak ve sebep sonu ilikisi
kurarak aklamak bilimsel almann ana amac olarak saylabilir. Bilimsel
almalarn anlamaya alt olaylar temelde Fen ve Doa Bilimleri ile Sosyal
Bilimler olarak iki gruba ayrlmaktadr. Fen ve doa bilimleri ile sosyal bilimleri
ayran en nemli fark, sosyal bilimlerin konusu olan insan unsurunun serbest
dnme ve hareket etme zelliine sahip olmasdr. Fen ve doa bilimlerinde ise
aklanmaya allan olaylar evrensel olarak tanml kanunlar ve esaslar
erevesinde ele alnmaktadr. Sosyal bilimlerde tanmlanan kurallar, kanunlar ve
ilkeler insan unsurundan etkilenebilmektedir (Koel, 2005).

Su, fen ve doa bilimleri asndan baz kanunlar yasalar ilkeler dorultusunda
tanmlanabilmektedir. Ancak su kullanclarnn insanlar olduu dnldnde
sosyal bilimlerin de alma alanna girmektedir. nsan unsuru sz konusu olduunda
fen ve doa bilimlerinde olduu kadar kesin kanunlardan ve yasalardan sz etmek
2
2
imknszdr. Su ynetimiyle ilgili zorluk da burada balamaktadr. Su kaynaklar
yalnzca fen bilimlerinin bak asyla ynetilemeyecei gibi yalnzca sosyal
bilimlerin bak asyla da ynetilemez. kisini bir araya getirebilecek bir yaklam
olan stratejik ynetim yaklam bu noktada ortaya kmaktadr.

1.2 Ama ve Kapsam

Su kaynaklaryla ilgili yaplacak almalar uzun dnemli planlamay
gerektirmektedir. Gnmzde Trkiyede ve dier birok lkede su kaynaklar
gelitirme planlar 50 yl 100 yl gibi dnemleri kapsayacak ekilde yaplmaktadr.
Ancak gnmz dnyas duraan deildir ve hzla deimektedir. Dolaysyla hzl
deien artlar altnda yaplan uzun dnemli planlamalarn yeniden gzden
geirilmesi, gerekiyorsa revize edilmeleri zorunludur. Stratejik ynetim yaklam
hzl deien artlarda belirlenen nihai amaca ulamak iin gerekli deiiklikleri
yapan ok ynl dinamik bir yaklam olmas dolaysyla su kaynaklar ynetimi iin
uygun bir yaklam olarak ne kmaktadr.

Bu almada su kaynaklar ynetimi iin yeni bir yaklam olarak grlen
stratejik ynetim yaklamnn temel prensipleri irdelenmitir. Su kaynaklarnn
geleceini tehlikeye atmadan srdrlebilirlik felsefesi ve bir vizyon dorultusunda
uzun dnemde nihai amalara odakl bir stratejik su ynetiminin nasl oluturulmas
gerektii, stratejik planlama ve ynetimin bileenlerinin belirlenmesi bu tezin
amacn oluturmaktadr.

Sunulan tezde, genel olarak su ynetimiyle ilgili bilgiler 2. blmde, stratejik
ynetim yaklamnn tanm, su kaynaklar ynetimine uyarlanmas ise 3. Blmde
verilmektedir. Blm 4te ise stratejik ynetim yaklamnn Gediz Havzasna
uyarlanmasna ilikin rnek bir alma yaplmtr. Bu alma kapsamnda Gediz
havzas zerine daha nceden yaplm ve halen devam etmekte olan IWMI;
SMART, OPTIMA ve NOSTRUM gibi projelerde elde edilen bilgilerden
faydalanlmtr.


3
BLM K
SU YNETM

2.1 Giri

Tarih boyunca su ynetimi toplumlarn yaamlarnda nemli bir yer tutmutur.
Baz tarihiler devletlerin ortaya kn suya bal olarak aklamaya almlardr.
Bu tarihiler erken devletlerin, hidrolik ve hidrolojik teoriler reterek suyu ynetme
ve kontrol altna alma tekniklerini gelitirdikleri ve bu yolla topluluklar bir arada
tutarak ortaya ktklarn savunmaktadrlar. Sz konusu kuramlar bilim dnyasnda
tartmaya ak olsa da devletlerin tarih boyunca suyu denetlemeye ve ynetmeye
altklarn, suyun kontrol edilmesinin tarih boyunca devlet rgtlenmesinin nemli
bir unsuru olduunu grmekteyiz (nar, 2006)

Su, insanlarn hayatnda olduka nemli bir yer tutmasna ramen, toplumda
suyun ynetimiyle ilgili ok fazla farkndalk bulunmamaktadr. Fransada 2003
ylnda Saytay tarafndan yaplan denetlemede tketiciler tarafndan su faturalarnn
ieriinin tam olarak bilinmedii, belediyelerin ve su kullanclarnn su hizmetleri
konusunda yeterli bilgiye sahip olmad gibi tespitler bu konudaki ilgi eksikliini
ortaya koymaktadr. (Kayr, 2006).

Gnmze kadar suyla ilgili almalar ounlukla suyun hidrolik ve hidrolojik
zellikleri zerine younlamtr. Bununla birlikte su ynetimi yaps oluturulurken
bu teknik zellikler yeterince dikkate alnmadan sosyal ve idari bilimler asndan bir
yaplanmaya gidilmitir. rnein lkelerin idari mekanizmalar yaplandrlrken su
havzalarnn fiziksel snrlar dikkate alnmamtr. Sosyal ve idari bilimlerin alma
alanna giren iletme ynetimi ile mhendislik bilimlerin alma alanna giren su
kaynaklar bu iki disiplinin bir arada deerlendirilmemesi birok ynetsel sorunlarn
ortaya kmasna neden olmutur. Bu sorunlar gnmzde dahi su kaynaklar
ynetiminin temel sorunlarn oluturmaktadr. lkemizde ve dnyada su ile ilgili
geleneksel bir yapnn oluturulamamasnn nedeni ite bu farkl disiplinleri bir
platformda birletiren bir alma zemininin hazrlanmam olmasndan


4
kaynaklanmaktadr. Bu nedenle gnmzde pek ok ulusal ve uluslararas kurulular
su ynetimiyle ilgili birok alma yapmaktadr ve suyun en etkili ekilde
ynetilmesi iin abalar sergilemektedir.

Su ynetimi sudan yararlanmadaki nceliklere gre ekillenmektedir. Su ile ilgili
almalar tarih boyunca sudan yararlanma, taknlardan korunma ve tarm odakl
olmutur. Ancak dnyadaki hzl sanayileme ve geliim sonucu evre konusunda
duyarlln artmasyla su kaynaklaryla ilgili bak as deiiklik gstermeye
balamtr. Sudan yararlanlmayla birlikte koruma ve gelitirme kaygs da n plana
kmtr. Su-toprak-hava gibi doal kaynaklarn birbirleriyle etkileim iinde
olduklar ve bunlarn sz konusu evre btnl dikkate alnarak btnleik
(entegre) biimde ynetilmeleri gerektii gr nem kazanmtr. Sz edilen
evresel sorunlar, evre ve kalknma olgularnn bir arada deerlendirilmesi
zorunluluunu ortaya karm; evresel tahribat yaratmadan ekonomik gelimeyi
hedef alan srdrlebilir kalknma yaklam tanmlanmtr (Harmancolu ve
dier., 2006). Srdrlebilir kalknmann salanabilmesi iin de yine tm doal
kaynaklarn ve bunlarn etkileimlerinin birlikte deerlendirilmesi zorunluluu ortaya
kmaktadr (Tyson, 1995).

Yukarda deinilen bu zorunluluk gnmzde su kaynaklaryla ilgili altyap
planlama anlayndan, genel ynetim anlayna doru bir gei eiliminin
yaanmasna neden olmutur. Bu konuda su kaynaklar ynetimiyle ilgili gelitirilen
nemli bir yaklam btnleik (entegre) havza ynetimi yaklamdr. Btnleik
(entegre) havza ynetimi yaklamyla birlikte yneticilerde ve karar vericilerde, su
kaynaklarnn bulunduu havzann btnyle deerlendirilmesi eilimi artmtr.
Bununla da yetinilmemi, konu yalnzca blgesel ya da lkesel temelde ele
alnmayp kresel lekli bir ynetim sistemi gelitirilmeye allmtr. Bu konuda
Birlemi Milletler ve Dnya Bankas gibi uluslararas kurulular eitli almalar
ve toplantlar yapmlardr ve yapmaya devam etmektedirler.

Btnleik havza ynetimi yaklam ounlukla teknik zellikleri barndran bir
ynetim yaklam olarak alglanmaktadr. Bununla birlikte ynetsel anlamda sosyal


5
baz bileenler de dikkate alnmaldr. Burada teknik ynetim kavramlar dnda baz
kavramlar ne kmaktadr. Su, iletme bilimciler tarafndan farkl baklarla
deerlendirilebilmektedir. Modern anlamda iktisat biliminin ortaya kt
dnemlerde liberal iktisatlarca serbest mal olarak tanmlanan ve ticari deeri
bulunmad nerilen suya ynelik varsaymlar gnmzde deimeye balamtr
(nar, 2006). Gnmzde kapitalizmin gelimesiyle birlikte su artk ticari bir mal
olarak grlmeye balanmtr. 1992de Dublinde toplanan Uluslararas Su ve evre
Konferansnda suyun ekonomik deeri, kadnlar, yoksulluk, atmalarn zm,
doal afetler ve farkndalk zerinde durulmu ve su ile ilgili drt temel ilke
belirlenmitir. Bunlardan en nemlisi suyun ekonomik bir mal olarak grlmesidir.
Ayrca suyun snrl ve zarar grebilir bir kaynak olduu, ynetilmesinde katlmc
bir yaklamn salanmas gerekliliine ve kadnlarn rolne vurgu yaplmtr
(zbilen, 2006; Winpenny, 2003). Buna benzer gelimeler ve dnyadaki
kreselleme eilimiyle birlikte su ynetiminde farkl yaklamlar ortaya kmaya
balamtr. nceleri daha ok devletin grev ve sorumluluk alannda bulunan su
ynetimi artk ticari iletmelerin de ilgi alanna girmitir.

Su ynetiminde gnmzde uygulanan baz rnek yaklamlar da bulunmaktadr.
Bu yaklamlar sadece teknik yaklamlar olmayp ynetsel taraf ar basan
yaklamlardr. Piyasac ve ticari yaklam, kamu ynetimi yaklam, yerelci
yaklam, toplum/insan haklar yaklam olarak sralanabilen bu yaklamlar suyun
iletme bilimi asndan ynetilmesine ynelik farkl yaklamlardr (Langford,
2005). Piyasac ve ticari yaklam suyu ekonomik bir mal olarak grmekte ve ticari
olarak karllk ve talep odakl ynetim temeline dayanmaktadr. Kamu ynetimi
yaklamna gre ise su kamunun mal olarak arz odakl ynetilmelidir. Yerelci
yaklam ise suyun merkezi hkmetler tarafndan deil yerel ynetimler tarafndan
iletilmesine nem vermektedir. Bu yaklama gre yerel ynetimlerle birlikte sivil
toplum kurulular da ynetimde etkin rol oynamaktadr. Toplum/insan haklar
yaklamna gre ise su insan haklar ve sosyal haklar bakmndan ele alnmakta,
temiz ve kullanlabilir ime suyuna ulama toplumsal bir hak olarak grlmektedir.
Bu konuda bir sivil toplum kuruluunun hazrlad rapora gre Dnya Salk


6
rgtnn belirledii yaam iin gerekli gnlk 40 litre su insanlara bedava
verilmelidir gr esas alnmaktadr (Kayr, 2006).
Grld gibi su ynetimiyle ilgili mhendislik temelli ve iletme temelli farkl
yaklamlar bulunmaktadr. Bundan dolay uygun ve etkili bir su ynetimi sistemi
iin iletme bilimiyle mhendislik bilimleri bir arada deerlendirilmeli ve tam
btnleik bir yaklam salanmaldr. Tam btnleik bir yaklam ise stratejik ve
kt bir varlk olan suyun stratejik ynetim yaklamyla ynetilmesini zorunlu
klmaktadr.

2.2 Gelimi lkelerde Su Ynetimi

2.2.1 Fransada Su Ynetimi

Fransada su yzyllardr devletin stratejik bir g arac olmu, Fransa dnya su
ynetiminde etkin bir rol stlenmitir (Kayr, 2006). Tarihi gemiine bakldnda
birok aamadan geen su ynetimi Avrupa Birliinin olumas sonucu farkllklar
gstermeye balam, lkeleri Birlik kurallarna gre hareket etmeye ve yasal
dzenlemeler yapmaya zorlamtr. Bundan dolay, her alanda reform hareketleri
balam ve su ile ilgili yasal dzenlemeler tm Avrupa Birlii lkelerinde olduu
gibi Fransada da son yllarda hz kazanmaya balamtr. ekil 2.1de Fransada su
ynetiminin ba aktr olan Srdrlebilir Kalknma ve Ekoloji Bakanlnn rgt
emas grlmektedir. Fransada su ynetimi son derece karmak ve brokratik bir
yapya sahiptir ve drt dzeyde gereklemektedir.

Avrupa Birlii dzeyinde tm Avrupa Birlii yesi lkelerde uygulanan genel
ve teknik zellikte ortak hedeflerin oluturulmas,

Ulusal dzeyde deniz ar yerler dhil olmak zere, su konusunda ulusal
sorunlarn dikkate alnarak, sorumluluklarn rgtlenmesi konusunda siyasal
ilkelerin tanm ve bunlarn uygulama biimleri ve ulusal nceliklerin belirlenmesi,



7




ekil 2.1 Fransada su ynetimiyle ilgili kurumsal yap (Kayr, 2006)

letiim
Su Bilgi Sistemi Misyonu
CORPEN Sekreteryas
Sera Etkisi Bakanlklararas Kurul
zel Kalem
Su Politikas Reformu Kurul
Sorumlusu

Srdrlebilir Kalknma ve Ekoloji
Bakan
Fransz evre Enstits
evre Genel
Mtfettilii
AB ve Uluslar aras ler
Misyonu
Su Basknlar ngr Destek ve
Hidrometeoroloji Merkez Birimi



Su Mdrl
Mdr ve
Md. Yardmclar


Mali ve Genel ler Su
Hukuku Alt Md.
Su Hukuku Brosu
Genel ler ve Bakanlklara.
Egdm Brosu
letim Denetimi ve Mali
ler Brosu
Balklk ve ereve Direktifi,
Teritoryal Alt Mdrl
Su Polisi ve Ademi Merkezi
Hizmetler Brosu
Su Ajanslar Brosu
Planlama ve ereve DirektifBrosu
Su letimi ve Sulak Alanlar Alt
Mdrl
Sulak Alanlar ve Ekoloji Brosu
Tarm ve Su Kaynaklarn Koruma
Brosu
Balklk Brosu
Sanayi ve Evsel Kirlilikle
Mcadele Brosu
Deniz Brosu
Nehir letimi ve Su Baskn
nlemleri Brosu
Su Ajans
Kirletme Bedeli
Su ekme Bedeli
%10= alma masraflar
Su Kaynann Geliimi
Kirlilikle Mcadele
Su Kullanclar
Kentler
Sanayi Kurulular
Kyler
Kurullar ve Misyonlar
Genel Sekreterlik
(Bakanln Ademi
Merkezileme ve Modernleme
iin Yksek Devlet Memuru)


8
Havza dzeyinde, yasal dzenlemelerle Su yiletirme ve letim Ana emas
ile bunun i detayn oluturan alt Su yiletirme ve letim emalarna dayal
olarak uygulamaya ynelik hedeflerin belirlenmesi,

Yerel dzeyde ise teknik ve parasal olanaklarn belirlenmesi, yerel nceliklerin
uyumlatrlmas, yatrm ve iletim eylem planlarnn hazrlanmas biimindedir.

Su ynetimi, Fransada devlet kurumlar, yerel ynetimler ve kullanclar olmak
zere, blgesel dzenleyiciler, evsel kullanclar, sanayiciler, iftiler, datmclar,
balklar, sulak retim yapanlar, koruma birlikleri gibi tm kesimleri birletiren
ortaklk ynetimi biimindedir. Ancak su hizmetleri kamusal idari grev anlay
ile deil de iletim kavramyla dile getirilen iletme mant ile ele
alnmaktadr. 3 Ocak 1992 tarihli yasa ile su ortak miras olarak kabul
edilmi ve suyun ekonomik bir kaynak olarak deerlendirilmesi ifadesi yasaya
yerletirilmitir (Kayr, 2006).

Fransada ulusal seviyede su ynetiminin esas aktr Srdrlebilir Kalknma
ve Ekoloji Bakanldr. Bununla birlikte su konusuyla ilgili Balklk st
Kurulu, Deniz ve Su Yollar gibi Devlet Denetleme Kurumlar, Ulusal Su Kurulu,
evreden Sorumlu Bakanlk ve Bakanlklararas Su Misyonu gibi eitli birok
kurum ve kurulu vardr. Srdrlebilir Kalknma ve Ekoloji Bakanlnn
grevleri arasnda, devletin su konusundaki politikalarn oluturmak, genel
bildirimleri yapmak, tanmlar getirmek ve rgtlenme saylabilir. Bu grevleri
yerine getirirken salk, tarm ve sanayi bakanlklaryla ortak almalar
yapmaktadr. Bakanln su ile ilgili temel grevleri ise; su mirasnn korunmas,
akarsu sistemleri ve sulak alanlarn ve sularn iletimi, korunmas ve su
bilgilerinin retilmesi, sulak alanlar, tatl su balkl ve su konusunda devletin
koyduu nlemlerin egdm ve planlanmas, ayrca sel basknlar, kirlilikle
mcadele, tatl su balklna ynelik hizmetlerin grlmesi ve Su Polisinin
rgtlenmesi olarak saylabilir. Ayrca su kaynaklarnn iletimi ile ilgili
ynetmelik metinlerinin hazrlanmasnda hkmete gr bildirme grevi olan ve
Srdrlebilir Kalknma ve Ekoloji Bakanlna bal olan Bakanlklararas Su


9
Misyonu bulunmaktadr. Benzer ekilde su ile ilgili kamusal kurum ve kurulular
bir araya getiren birimler aras su misyonu, sulak alanlarn korunmas,
bilgilendirme, izleme ve aratrma ile grevli Balklk st Kurulu ve Denetleme
Kurumlar bulunmaktadr (Kayr, 2006).

Fransann ulusal seviyede su ynetimindeki dier aktrler ise Su Mdrl, Su
Ajanslar, Havza Kurullar, Ulusal Su Kurulu, Denetleme Kurumlar ve Su Polisidir.

Bakanla bal Su Mdrl merkezi ynetimin su ile ilgili birimidir. Su
Ajanslar 6 su havzasnda kurulmu kamusal kurulular olup yerel ynetimlere,
sanayiye ve iftilere, su kirlilii ile mcadele ve su kaynaklarnn iletimi
konusunda teknik ve parasal destek salamaktadr Ajanslarn finansal
kaynaklarn ve aralarn kirleten-kullanan der zihniyetine dayanan, su
kullanm ve atk su fatura bedelleri oluturmaktadr. Ayrca su politikalarnn
oluumunda danmanlk yapmak, su ajanslarnn programlarn onaylamak,
ynetim kurulunun kararlar hakknda gr bildirmek, fiyatlar ve oranlarn
incelemek, ilerin ve planlamalarn yaplmasn takip etmekle grevli havza
kurullar bulunmaktadr. Yerel Su Kurullar ise su alt havzalar ve yerel lekte,
blge ve il danma kurullar ve halk meclislerinin grlerine bal olarak
hazrlanan alt Su yiletirme ve letim emalarn hazrlamakla grevlidir.

Bunlarla birlikte ulusal su politikasnn ynlendirilmesi ve zellikle ynetmelik
ve yasa metinlerinin hazrlanmasnda etkin olan, bakanln bir parlamenterin
yapt Ulusal Su Kurulu bulunmaktadr.

Atk su ve artm ve kamu salnn gvence altna alnmas konusunda Su
Polisi grev yapmaktadr. Vali evre yasasnn kendisine verdii yetkileri
kullanan bir su polisidir (Kayr, 2006).

Fransada yerel dzeyde su ynetimi belediyeler ve belediye birlikleri tarafndan
yaplmaktadr. Su birlikleri tek ynetimli ve ok ynetimli olabilmektedirler. Tek


10
ynetimli birlikler su datm ve artma konularnda ok ynetimli birlikler ise su
artma, evsel atklarn toplanmas ve imhas konularnda uzmanlamtr.

Yerel ynetimler su hizmetlerini uzmanlam zel irkete yetki devri ile
yaptrabilecekleri gibi kendileri de yapabilmektedirler. Yetki devri uzun sreli
szlemeler eklinde ime suyu datm yetkilerini zel sektre devretmek olarak
tanmlanabilir. Bununla birlikte kira szlemesi, imtiyaz szlemesi, akarsu
szlemesi gibi yntemlerle su hizmetleri grlebilmektedir. Bunlardan ayr olarak
karma iletim sistemi de uygulanabilmektedir.

Avrupa Birlii ile uyum almalar dorultusunda Fransa, 2000 ylnda
benimsenen Su ereve Direktifine gre yasal dzenlemeler yapmaktadr. Bu
uyum srecinde Koordinatr Valilikler grevlendirilmitir. Fransada su
ynetiminin iki temel arac bulunmaktadr. Birincisi uzun vadeli planlamay
salayan Su yiletirme ve letim Ana emas, ikincisi ise ksa vadeli ve yerel
dzeyde uygulamaya ynelik alt Su yiletirme ve letim emalar planlarnn
yzyllardr kullanld grlmektedir. Havza Kurulu 6 ylda bir, ilgili kurum ve
kurullara danarak Su yiletirme ve letim Ana emasn hazrlar. Havza
Koordinatr Valisinin onayn alarak halkn grne sunar. Su yiletirme ve
letim Ana emas yerel ynetimler tarafndan oluturulmu olan temel
programlar dikkate alr, sularn nitel ve nicel hedefleri, bunlara ulamak zere
gerekletirilen dzenlemeleri tanmlar. Hidrografik birimlere karlk gelen alt
havza evrelerinin snrlarn izer. Hedefleri ve kurallar belirler.

Su yiletirme ve letim emalar ise su alt havzalar ve yerel lekte, blge ve
il danma kurullar ve halk meclislerinin grlerine bal olarak hazrlanan bir
planlama belgesidir. evreye zarar vermeden herkesin su ihtiyacn karlanmas
grevini yrtr. emann hazrlanmas ve gzden geirilmesi yerel su kurulunun
grevidir. Otoritelerin su konusunda ald kararlar ve tanmlad snrlarn
uygulanabilirlii bu emaya uygun ve muhasebelendirilebilir olmak zorundadr ve
zel iletmeler de bu zorunluluk iindedir (Kayr, 2006).



11
2.2.2 ngilterede Su Ynetimi

Birleik Krallkta su ynetimi ve bu konudaki deneyim, her ne kadar Orta aa
kadar gtrlmekte olsa da, sanayi devrimine paralel olarak, ilk su toplama
sisteminin 19. yzyln banda atk boaltm amal gelitirilmesiyle balatlabilir
(Takn, 2006a).

Fransada olduu gibi ngilterede de Avrupa Birlii srecinde dier alanlarda
olduu gibi su alannda da eitli deiiklikler yaanmtr. Baz yasal dzenlemeler
yaplmtr. Gemite belediyelerin grev ve sorumluluunda olan su ynetimi 1973
ylndaki Su Yasasyla havza baznda bir ynetim anlay benimsenmi ve daha
sonra 1989 ylnda su ve atk su hizmetlerinin sorumluluu zel sektre
devredilmitir.

zelletirme sonrasnda evre Bakanl su ynetim politikasnn
sorumluluuna ve AB Direktifleri zerine pazarlk yetkisine sahip kurum
olmutur.

evre Bakanlnn su ynetimine ilikin temel grevleri arasnda; kurul
eklinde tekil edilen evre ve ekonomik dzenleyici ajanslarn ynetimlerini
atamak, lisans verilen irketlerin atanmasn salamak, su ynetimine ilikin
politikalar gelitirmek ve yasa teklifleri hazrlamak, uluslararas ibirlii ve AB
nezdinde evresel standartlara ynelik mzakereleri gerekletirmek saylabilir.

1989 yasas sonrasnda oluturulan ortamda, su ynetim sisteminin nemli bir
paras olan dzenleme ve denetim mekanizmasnda iki yeni unsur belirleyici
olmutur. Bunlar, evresel boyutta evre Ajans ve ekonomik dzenleme
asndan Su Hizmetleri Ofisidir.

evre Ajans, su otoritelerinin zelletirilmesi sonrasnda bu otoriteler ile
evre Bakanl arasndaki ilikinin deien yapsna bal olarak gndeme
gelmi dzenleyici bir kurumdur. 1989 yasas ile su otoritelerinin dzenleyici


12
yetkileri (su kaynaklarnn tespiti, su kalitesinin izlenme ve standartlarn
uygulama denetimi gibi), ncelikle, yeni oluturulan Ulusal Nehir Kuruluna
devredilmitir Ulusal Nehir Kurulu daha sonra evre Ajansna balanmtr
(Takn, 2006a).

evre Ajansnn bugnk yasal erevesini 1995 tarihli evre Yasas
izmektedir. Su ereve Direktifi Uygulamalarnda lkedeki yetkili otorite
konumundaki evre Ajansnn bugn iin temel grevi su havzalarn ve su
kaynaklarn tm boyutlaryla korumak ve dzenlemektir.

Nehir havzas temelinde blgesel olarak rgtlenmi bulunan Ajans, gerek
otoritelerden gerekse Ulusal Nehir Kurulundan ald yetkiler ve sonrasnda
yaplan dzenlemeler sayesinde, havza baznda entegre bir ynetim kapasitesine
sahip konumdadr. Yerel evre Eylem Planlar hazrlamaktan, kaynak tahsisi,
kalite izleme ve standartlar uygulatmaya kadar birok grevi stlenmi bulunan
Ajans, bir havzada su ekimi ya da su havzasna boaltm faaliyetlerine de onay
vermek, tarife belirleyebilmek ve onayn ihlali durumlarnda yaptrm uygulamak
gibi yetkilerle donatlmtr. Ajans idari adan herhangi bir bakanla bal
deildir ancak ynetim kurulu ilgili bakanlklar tarafndan atanmaktadr.

Kamu ynetimi disiplinindeki ismiyle bir dier bamsz dzenleyici kurulu
niteliinde olan Su Hizmetleri Ofisi, sektrdeki evre ve ime suyuna ilikin
dzenlemeler ile ekonomik dzenleme yetkisinin ayrtrlmas sonucunda
domutur.

Su Hizmetleri Ofisinin grevi temel olarak, srdrlebilir su arznn
salanmas olarak zetlenebilir. Temel olarak ngilterede talep odakl bir su
ynetim sistemi uygulanmaktadr. Su ve atk su hizmetlerinin mlkiyeti ve
finansman zel sektre devredilmitir (Takn, 2006a).



13
2.3 Avrupa Birliinde Su Ynetimi

Avrupa lkelerinin byk lde dhil olduu, su kaynaklar ynetimine ilikin
eitli uluslararas anlamalar ve nlemlerin balangc 1950li yllara dayanmaktadr
(zdin, 2006). Bununla birlikte daha nceki yllarda da Avrupa lkelerinde su
kaynaklaryla ilgili eitli anlamalar yaplmtr.

1960l yllardan itibaren, Avrupada su kaynaklarnn korunmas zerine,
zellikle evrebilim (ekoloji) alanndaki bilimsel gelimelere paralel olarak, eitli
tartmalar balamtr. Zamanla su kaynaklaryla ilgili konular uluslararas, ulusal ve
yerel dzeylerde politik karar verme srelerinin de nemli bir konusu haline
gelmitir (zdin, 2006). 1970li yllarda dnyada evresel duyarllk artmaya
balamtr. Artk doal kaynaklardan snrszca yararlanma yerine srdrlebilirlik
temelinde yararlanlma yoluna gidilmeye balanmtr. Dnyada hzl gelien
ekonomik evre kresellemeyi beraberinde getirmi ve bu da dnyann sahip olduu
doal kaynaklar tehdit etmeye balamtr. Ozon tabakasnn delinmesi, su
kaynaklarnn kirlenmesi, kresel snma gibi sorunlar artk dnya kamuoyunu
megul eder hale gelmitir. Dnyada yaanan gelimeler lkelerin evre konusunda
birlikte alma eilimini dourmu ve uluslararas rgtler 70li yllardan itibaren
byk paneller, forumlar, konferanslar dzenleyerek evreyle ilgili nemli kararlar
almlardr. Bu kararlar yaptrm gc olmayan kararlar olarak alnmaya balanm
ancak toplumsal duyarlln artmasyla birlikte ve dnyadaki yaanan gelimelerle
yasal dayana da oluturan birok dzenlemenin temeli olmutur.

Bugn Avrupa Birliinin evre konusunda en nemli belgesi olan Su ereve
Direktifi bu adan bakldnda 1972 Stockholm toplantsyla balayan uluslararas
evre duyarllnn bir sonucu olduu sylenebilir. 1972 ylnda Birlemi Milletler
tarafndan Stockholmde dzenlenen nsan ve evresi Konferans evre konusunun
ele alnd uluslararas ilk byk toplantdr. 1977 ylnda dzenlenen B.M. Su
Konferans, su kaynaklar konusundaki sorunlara k tutmu ve B.M. Genel
Kurulunda, 80li yllar Uluslararas me Suyu htiyac ve Salk On Yl olarak
ilan edilmitir (Trkiye evre Vakf [TV], 1993). 1987 tarihli Avrupa Tek Senedi,


14
1992 tarihli Maastricht ve 1999 tarihli Amsterdam Anlamalar Avrupa
Topluluunun evre politikalarnn dayand birincil hukuk belgeleri niteliindedir.

evre ve kalknma sorunlarnn kresel bazda deerlendirilmesi en geni
kapsamda ilk kez, 1992 ylnda Rio de Jenerioda toplanan Birlemi Milletler evre
ve Kalknma Dnya Zirve Konferansnda (UNCED) ele alnm; varlan sonular
GNDEM 21 ad altnda bir deklarasyonla aklanmtr. Srdrlebilir kalknma
felsefesinin kabul edildii bu toplantda, GNDEM 21in yan sra Biyolojik
eitlilik ve klim Deiiklii szlemeleri de toplantya katlan ok sayda lke
tarafndan imzalanmtr (Harmancolu ve dier., 2006). Avrupa Birlii GNDEM
21i onaylam ve 19992000 dnemi iin ABnin evre ile ilgili politika ve eylem
program olan Srdrlebilirlie Doru GNDEM 21e paralel olarak
gelitirilmitir.

AB mevzuatnn genel geliimi de, bilimsel gelimeler kadar su politikas
zerinde etkili olmutur. 2000li yllara kadar, AB su politikasnn daha ok ime
suyu, balklk, yzme gibi kullanmlar iin su kalitesinin korunmas ve baz temel
kirleticilerin kontrol zerine odakland sylenebilir. Su ereve Direktifiyle
birlikte gnmzdeki su politikas, su kalitesinin korunmasn temiz su kaynaklarnn
ve arznn ynetimi ve btnlemeyi amalamaktadr (zdin, 2006).

Avrupa Birlii Konseyinin 07 Mays 1990 tarihli Ynetmelii ile zamanl,
hedefli, ilgili ve gvenilir evresel bilgi salamak amacyla Avrupa evre Ajans
kurulmutur. Trkiyenin de ye olduu Avrupa evre Ajans veri tabanlar ve
konuya dayal raporlar hazrlamak, btnleik (entegre) evresel irdeleme almalar
yapmak, periyodik raporlama ve raporlama sistemlerine destek salamak, servis ve
ebeke altyapsn oluturmak amacyla almalar yrtmek ve bu amaca hizmet
edecek bir idari yapy tekil etmek iin almalar yapmaktadr. Avrupa Birliinin
evre ile ilgili hedeflerine bal bir ekilde hareket eden finansman kurumu ise
Avrupa Yatrm Bankasdr. Banka Avrupa Birliinin hedefleri dorultusunda
yatrm projelerine kredi salamaktadr.



15
2.4 Trkiyede Su Ynetimi

Dier lkelerde olduu gibi Trkiyede de su kaynaklar ynetiminde birok
disiplin etkili olmaktadr. Bu eitlilik karmak bir ynetim yaps oluturmakta ve
bu yap da ynetim srecinde eitli zorluklara yol amaktadr. ekil 2.2de
Trkiyedeki su kaynaklarn dorudan ya da dolayl olarak ilgilendiren kurumsal
yap gsterilmektedir. rgt emasnda bulunan her bir kurumun kendi iinde ayr
bir yaplanma ekli de olduu unutulmamaldr.


ekil 2.2 Trkiyede su ile ilgili kurumsal yap

Su ynetimiyle ilgili kurumsal yap incelendiinde, su kaynaklarnn gelitirilmesi
ve ynetilmesiyle sorumlu kurulular olan DS, ller Bankas, Ky Hizmetleri,
Belediyeler gibi kurulular n plana karken, su ynetimiyle dolayl yoldan ilgilenen
BABAKANLIK
DEVLET PLANLAMA TEKLATI
SALIK
BAKANLII
BAYINDIRLIK
VE SKN
BAKANLII
TARIM VE
KY LER
BAKANLII
ENERJ VE
TAB
KAYNAKLAR
BAKANLII
EVRE
BAKANLII
LER
BAKANLII
GENEL
SALIK
HZMETLER

Hijyenik kontrol
LLER
BANKASI


Su Temini ve
Kanalizasyon
TARIMSAL
GELTRME

Su rnleri
Balkln
Korunmas
DEVLET SU
LER


Su Kaynaklar
Gelitirilmesi
ELEKTRK
LER ETT
DARES

Planlama ve kesin
projelendirme
T.E.A..

Hidroel.
Santral
iletme,
bakm
L SALIK
TEKLATI BLGE
MDRLKLER
BLGE
MDRLKLER
L TARIM
MDRLKLER
BELEDYELER
KENTLER
N<100 000
KY HTYAR
HEYETLER
KYLER
N<100 000
BLGE
MDRLKLER
BELEDYELER
KENTLER
N>100 000
KULLANICI
BRLKLER
TEA MD.
ZEL FRMA.
YD. PROJE.
BELEDYELER
SANAY
FTLER
LLER
L ZEL
DARELE
R
KY
HZMETLER

Ky Yollar,
Su Temini,
Elektrik, Erozyon


16
Salk Bakanl, DPT gibi kurumlar da emada yer almaktadr. Her bir kurum farkl
bakanlklara bal olarak farkl konularda faaliyet gstermektedir. Ancak zaman
zaman benzer grevlerin farkl kurumlar tarafndan yapld da grlmektedir. Bu
durum da karmakl artrmaktadr. ekil 2.2de verilen kurumsal yap
incelendiinde kurumlar aras iletiimin yukardan aaya ileyen dikey kanallarla
saland gze arpmaktadr. zellikle farkl bakanlklara bal yerel ve blgesel
birimlerin hzl ve etkin bir iletiim iinde olabilmeleri iin yatay iletiim
kanallarnn mevcudiyeti ve ilerlii gerekmektedir. Mevcut yapda byle bir yatay
iletiimin olmamas, kurumsal karmaann temel sorunlarndan birisini
oluturmaktadr.

Trkiyede su kaynaklarnn gelitirilmesi faaliyetleri Cumhuriyetin ilk
yllarndan itibaren yaplmaktadr. Cumhuriyet dneminin ime suyu konusunu
dzenleyen ilk yasas 1926 tarihli ve 831 sayl Sular Hakknda Kanundur. Kanunla
belediye snrlar ierisinde ime suyu salama ve sularn temizlii grevi
belediyelere verilmitir. Bununla birlikte yatrmlarn planlamas ve finansman
merkezi hkmet tarafndan yaplmtr. Belediyelerin kendi yatrmlarn
yapabilmeleri amacyla 1933 ylnda Belediyeler Bankas kurulmu ve bankadan
salanan krediler yoluyla ime suyu yatrmlarn kendileri yapmaya balamlardr.
1935 ylnda nfusu onbini aan belediyelerin ime suyu hizmetlerini ileri
Bakanl tarafndan yaptrlabilmesi amacyla Belediyeler mar Heyeti kurulmutur.
Sonraki yllarda su ynetiminde yeni gelimeler yaanmtr ve su ynetiminde sz
sahibi olan nemli aktrlerden ller Bankas kurulmutur.

2.4.1 ller Bankas

1945 ylnda Belediyeler Bankas ve Belediyeler mar Heyeti birletirilerek
belediyelerin yan sra il zel idareleri ve kyleri de kapsayacak ekilde 4759 sayl
yasa ile ller Bankas kurulmutur. ller Bankasna nfusuna baklmakszn tm
belediyelere su ve kanalizasyon gibi altyap hizmetlerinin projelendirilmesi,
finansman, gelitirilmesi ve inas konularnda yetki tannmtr.



17
ller Bankas, ksaca yerel ynetim olarak tanmlayabileceimiz il zel idareleri,
belediyeler ve bu idarelere bal kurulular ile mahalli idare birliklerinin, mahalli
mterek nitelikteki hizmetleri ve yatrm faaliyetleri ile ilgili konularda grev
yapmak, alt ve styap projelerine finansman salamak, danmanlk hizmeti vermek,
her trl ihtiyalarna uygun proje gelitirmek ve kredi temin etmek amac ile
Bayndrlk ve skn Bakanlnn ilgili kuruluu olarak grev yapan bir kurumdur
(ller Bankas [B], 2007).

ller Bankasnn grevleri belediyeler, belediye birlikleri ve il zel idarelerinin
kamu kullanm nitelii tayan her trl kentsel alt ve st yap hizmetleriyle (harita,
imar plan, park, ocuk bahesi, meydan gibi peyzaj plan, jeolojik ett, belediye
binas, hal binas, souk hava deposu, terminal binas gibi her trl st yap, ime
suyu, kanalizasyon, artma, kat atk, deniz dearj vb.) ilgili ett, plan ve proje
hazrlamak, bu konularda danmanlk ve kontrollk hizmetleri vermek ve sz
konusu yatrmlarn gereklemesi iin kredi salamaktr. ller Bankas bir finansman
kuruluu olarak Kurulu Kanununa, Bankalar Kanununa, ller Bankas Bankaclk
lemleri Ynetmeliine ve dier ilgili mevzuat hkmlerine gre mevduat
bankacl dnda dier tm bankaclk ilemlerini yrtmektedir.

Bankann Kurulu Kanununda bilno ve net kazancn datlmas dzenlenmi
olup, net kazantan geriye kalan %55lik miktar, ky gelirlerini artrarak bunlarn
kalknmalarna yardm etmek iin kylere datlmaktadr.

ller Bankas 2006 stratejik plannda (B, 2007) yerel ynetimlerin her trl kredi
ihtiyacn karlayabilecek, yurtii ve yurt d mavirlik ihalelerine katlan uzman
bir mavirlik kuruluu olma hedefini belirlemitir. Bununla birlikte banka yeni
alma alanlarna da girmitir. Kentsel dnm projeleri, evre koruma hizmetleri,
otomasyon hizmeti ve belediyeler veri bankas gibi konularda yeni almalar
yrtlmekte ve bankann verdii hizmetlerin yerel ihtiyalara uygun, eksiksiz,
kaliteli ve zamanl olmas bakmndan ada teknolojilerden yararlanmaya
almaktadr.



18
ller Bankas gemite olduu gibi bugn de su kaynaklar zerinde nemli bir
payda konumundadr. ller bankas haricinde su kaynaklar ynetiminde sz konusu
olan birok kurum daha bulunmaktadr. Bunlardan en nemlisi DS Genel
Mdrldr.

2.4.2 DS

DS Genel Mdrl 1953 ylnda 6200 sayl kanunla, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl bnyesinde kurulmutur. Devlet Su leri Genel Mdrl
(DS), lkemizde tm su kaynaklarnn planlanmas, ynetimi, gelitirilmesi ve
iletilmesinden sorumlu, en yetkili kurulutur. DS, yerst ve yeralt sularnn tek ve
ok amal kullanm, toprak erozyonunun ve takn zararlarnn nlenmesi ile
grevli klnmtr. Bu nedenle DS, barajlarn, hidroelektrik santrallerin, ime-
kullanma suyu temini ve sulama ebekelerinin planlanmas, projelendirilmesi, ina
edilmesi ve iletilmesinden sorumludur.

DS'nin toprak ve su kaynaklarn gelitirme ynndeki amac birbiriyle ilikili
geni bir alandaki faaliyetleri kapsamaktadr. Bunlarn balcalar tarm iin sulama
suyu temini, hidroelektrik enerji retimi, byk ehirler iin ime ve endstri suyu
salama, su kalitesini iyiletirme, takn kontrol, arazi slah, nehir dzenleme ve
kontrol, rekreasyon, su ile ilgili yaplarn dizayn ve yap malzemeleri zerine
aratrmalar yapmak olarak saylabilir (Devlet Su leri [DS], 2007).

DS ayn zamanda su kaynaklarnn gelitirilmesi iin proje, master plan ve
fizibilite raporlar hazrlamaktadr. Bu itibarla; akm ve meteoroloji, toprak
snflamas, tarmsal ekonomi, erozyon, haritalama, jeolojik koullar gibi eitli
konularda gerekli ana veriler, yaplan havza ettleriyle DS tarafndan
toplanmaktadr (DS, 2007). DS'ye 6200 sayl kurulu kanunu ile verilmi olan
sorumluluklar aadaki gibi zetlenebilir:

Nehir akm lmleri, toprak snflamas, zirai ekonomi, jeolojik ettler, su
kalitesi analizleri ve su yaplarnn modellemesi gibi temel aratrma ve
ettleri yapmak.


19
Su havzalarnn gelitirilmesi amacyla; ett, planlama ve projelendirme
almalarn yrtmek.
Havzalardaki su kaynaklarna ilikin projelere ekonomik ve teknik zmler
bulmak amacyla, fizibilite ve master plan raporlar hazrlamak.
Baraj ve hidroelektrik enerji santralleri ina etmek.
Sulama ve drenaj tesisleri ina etmek.
DS tarafndan ina edilmi olan tm yaplar iletmek veya gerek veya tzel
kiilere devretmek.
Taknlara kar koruma yaplar ina etmek.
Yeralt suyunun kullanm, korunmas, ett ve aratrlmas iin tm
almalar yapmak
Tesislerin iletme ve idaresi iin gerekli bina ve yaplar kurmak veya
kurdurtmak.
Yukardaki ilerin gerekletirilmesi amacyla emlak ve arazileri kamulatrma
ve/veya geici olarak kullanmak.
Malzeme, alet, yedek para, makine ve daimi donanm iletmek, kiralamak ve
temin etmek.
Bataklklar slah etmek.
Nehirleri slah etmek.

DSnin grev alanlarna bakldnda, lkemizde su konusunda en geni grev ve
sorumlulua sahip kurulu olarak n plana kt grlmektedir.

2.4.3 Ky Hizmetleri Genel Mdrl

Ky Hizmetleri Genel Mdrl 1985 ylnda kurulmutur. Kurumun, ky ve
bal yerleim birimlerinin yol, su, elektrik, kanalizasyon tesislerinin inaat, bakm,
onarm, gelitirme ve iletme hizmetlerini dzenlemek zere gerekli tedbirleri
almak, bakm onarm, iletme ve gelitirme hizmetlerine ait esaslar tespit etmek ve
yrtmek, ky ve bal yerleme birimlerine, askeri garnizonlara salkl, yeterli
ime suyu ve kullanma suyu tesislerini yapmak, gelitirmek ve yapmna destek
olmak, sondaj kuyular amak, bu maksatla umuma ait sular ile kanunlarla kye ve


20
kylye devir ve tahsis edilmi veya kyn veya kylerin eskiden beri intifanda
bulunmu olan sular; kylerin ve bal yerleme birimlerinin, askeri garnizonlarn
ihtiyacna gre tevzi etmek, ksmen veya tamamen baka kye, kylere, bal
yerleme birimlerine, askeri garnizonlara tahsis etmek ve tahsis eklini deitirmek,
devlete ikmal edilmi sulama tesislerinden alnan veya her ne suretle olursa olsun
tarm alanlarnda bulunan suyun tarmda kullanlmas ile ilgili arazi tesviyesi, tarla
ba kanallar, tarla ii sulama ve drenaj tesisleri gibi tarm sulamas hizmetlerini ve
bu konularda gerekli dier ileri yapmak, sulama suyu ihtiyac saniyede 500 litreye
kadar olan sularn tesislerini kurmak ve iletilmelerini salamak, ayn mahiyette
evvelce yaplm tesisleri ikmal, slah ve tevzi etmek ve iletilmelerini salamak,
kk akarsular ile gne, rzgar ve dier enerji kaynaklar ve tesislerinden
faydalanlarak kylerin elektriklendirilmesi iin tesisler yapmak, yaptrmak gibi
grevleri bulunmaktadr (KHGM, 2007).

Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn 2005 ylnda kapatlmasyla bu saylan
grevler l zel darelerine, Bayndrlk ve skn Bakanlna, stanbul ve
Kocaelinde ise Bykehir belediyelerine devredilmitir. Daha nce Ky Hizmetleri
Genel Mdrlnn sorumlu olduu grevler l zel dareleri bnyesinde kurulan
Kye Ynelik Hizmetler Birimleri araclyla yrtlmektedir.

2.4.4 evre ve Orman Bakanl

Trkiyede su ynetiminde sz sahibi olan bir dier kurulu ise evre ve Orman
Bakanldr. evre ve Orman Bakanl 4856 Sayl Yasa 2003 tarihinde evre ve
Orman Bakanlklarnn birletirilmesi suretiyle kurulmu bir bakanlktr. Bakanln
temel ve su ynetimiyle ilgili grevleri u ekilde saylabilir:

evrenin korunmas, kirliliinin nlenmesi ve iyiletirilmesi iin prensip ve
politikalar tespit etmek, programlar hazrlamak; bu erevede, aratrmalar ve
projeler yapmak, yaptrmak, bunlarn uygulama esaslarn tespit etmek,
uygulanmasn salayacak tedbirleri almak.


21
lke artlarna uygun olan evre standartlarn Trk Standartlar Enstits ile
birlikte belirlemek, uygulamak ve uygulanmasn salamak.
Atk ve yaktlar ile ekolojik dengeyi bozan, havada, suda ve toprakta kalc
zellik gsteren kirleticilerin evreye zarar vermeyecek ekilde bertaraf
edilmesi iin denetimler yapmak; lke genelinde tm uygulayc kurum ve
kurulularn bu konudaki taleplerini deerlendirerek sonulandrmak; lkenin
atk ynetimi politikasn belirlemek ve bu konuda gerekli tedbirleri almak;
tehlikeli hallerde veya gerekli durumlarda faaliyetlerin durdurulmas ile ilgili
usul ve esaslar ynetmelikle belirlemek.
evrenin korunmas ve kirliliinin nlenmesi iin evre standartlar ve
ekolojik kriterler esas olmak zere her trl analizi, lm ve kontrolleri
gerekletirmek amacyla laboratuar kurmak, kurdurmak ve denetimlerini
yapmak veya mevcut kamu kurum ve kurulularnn laboratuarlarndan
yararlanmak.
Srdrlebilir kalknma ilkesi erevesinde, evreye olumsuz etki
yapabilecek her trl pln, program ve projenin, fayda ve maliyetleriyle
evresel olgularn ortak bir ereve iinde deerlendirilmesini
gerekletirecek evresel etki deerlendirmesi ve stratejik evresel
deerlendirme almasnn yaplmasn salamak, bu almalar denetlemek
ve izlemek.
Dengeli ve srekli kalknma amacna uygun olarak ekonomik kararlarla
ekolojik kararlarn bir arada dnlmesine imkn veren rasyonel doal
kaynak kullanmn salamak zere, kalknma plnlar ve blge plnlar temel
alnarak evre dzeni plnlarn hazrlamak veya hazrlatmak, onaylamak,
uygulanmasn salamak.
evreye olumsuz etkileri olan her trl faaliyeti lke btnnde izlemek ve
denetlemek.
evre uygulamalarna etkinlik kazandrmak iin bata mahalli idareler olmak
zere, srekli bir eitim program uygulamak, bu amala yaplan eitim
faaliyetlerini izlemek, desteklemek, ynlendirmek, evre bilincini gelitirmek
ve evre problemleri konusunda kamuoyu aratrmalar yapmak.
Erozyonu nleyici her trl tedbiri almak.


22
Aalandrma yapmak, devaml ve geici fidanlklar kurmak, zel
aalandrma yapmak ve fidanlk tesis etmek isteyen gerek ve tzel kiileri
desteklemek.
Mill parklar, tabiat parklar, tabiat antlar, tabiat koruma alanlar ve orman
ii mesire yerleri ile biyolojik eitliliin, av ve yaban hayat alanlarnn
tespiti, ynetimi, korunmas, gelitirilmesi, iletilmesi ve ilettirilmesini
salamak (evre ve Orman Bakanl, 2007).

2.4.5 Trkiyede Su Ynetiminde Yeni Yaklamlar

Dnyada su ynetimiyle ilgili yaanan gelimeler Trkiyede de yakndan takip
edilmektedir. Tm dnyada olduu gibi Trkiyede de su ynetimi karmak bir
konudur. Su ynetiminin nasl olmas gerektii konusunda uluslararas lekte birok
almalar, toplantlar dzenlenmitir. Birok disiplini ilgilendirdiinden dolay su
ynetimi konusunda kesin ve tek bir neride bulunmak da olduka zordur. ngiltere
ve Fransa rneinde grld gibi su ynetimiyle ilgili birok lkede farkl
yaklamlar bulunmaktadr. Su ve evreyle ilgili dnyada yaanan ortak kayglar
dolaysyla baz kavramlar ne kmaktadr. Bunlar;

Suyun kstl ve deerli bir kaynak olarak grlmesi
Havza baznda btnleik (entegre) ynetim gereklilii
Srdrlebilirlik
olarak saylabilir.

Bu ortak dnceler dorultusunda hzla tkenen doal kaynaklar iin ortak baz
grler domutur. Trkiyede bu gelimeler dorultusunda su ynetim
politikalarnda yeni dzenlemeler yapmaktadr.

1990l yllarda Kalknma Planlar ve lkemizin ABye yelik sreci ile de ilikili
olarak hazrlanm nemli almalardan bir tanesi, 29 Nisan 1997 tarihinde Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanlnn koordinatrlnde yaplan bir toplant sonrasnda
DS Genel Mdrlnn grevlendirilmesi erevesinde balamtr. Bu


23
toplantda, DS Genel Mdrlnn sorumluluunda ime suyu amal baraj
yatrmlarnn geri dnnn salanmas, tarmsal alt yap hizmetlerinin
gerekletirilmesinde faydalananlarn her aamada katlmnn salanmas ve ereve
bir su yasasnn hazrlanmasn ieren almann balatlmas kararlatrlmtr
(Takn, 2006b). Yaplan alma farkl lkelerin su mevzuatlar incelenerek ve
Avrupa Birlii Su ereve Direktifi de dikkate alnarak srdrlmektedir.

Son dnemde, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas dorultusundaki
giriime elik eden nemli almalar;

evre ve Orman Bakanl iin hazrlanan Yksek Maliyetli evresel
Yatrm Planlama Projesi (ENVEST Aratrmas)
Su ereve Direktifinin Trkiyede uygulanmas in Katlm ncesi
Program Projesi (MATRA)
Dileri Bakanl iin 2004 ylnda hazrlanm olan ve Su ereve
Direktifinin hayata geirilmesi iin gerekli yasal ve idari deiiklikleri
aratran kurumlar aras iki alma ve,
evre ve Orman Bakanl iin Ocak 2005 tarihinde hazrlanan Trk Su
Sektrnn AB Su Direktiflerine Uyumu in Yeniden Yaplandrlmas
isimli aratrma projesi
eklinde sralamak mmkndr (Takn, 2006b).

ENVEST projesinde Avrupa Birlii katlm srecinde Trkiyenin evresel
kirlilie ilikin su kalitesi, atk su ve dier atklarn ynetimi, hava kalitesi artlarnn
iyiletirilmesi iin gerekli altyapnn belirlenmesi ve nceliklere gre yatrmlarn
ynlendirilmesi konusunda almalar yaplmtr. Projeye gre Trkiyenin AB
evresel direktiflerini karlayabilmesi iin 6570 milyar Euro yatrm yapmas
gerektii tahmin edilmektedir (COWI, 2007).
MATRA Katlm ncesi Program, Hollanda tarafndan yrtlen bir programdr
ve kamu ynetimi reformu, eitim adalet, iileri, salk ve sosyal politika
alanlarnda Hollanda Dileri Bakanl tarafndan proje destei verilmektedir.
Program belirli ierikte projelerin oluturulmasn kapsamaktadr. Bu balamda


24
projeler, devlet yapsn ve rekabeti gelitirmeye ynelik deiiklikler iin ayrntl
tavsiye dokmanlar da dahil olmak zere taslak plan, sre ve stratejiler hakknda
tavsiye ve yardm sunulmas, alma toplantlar, seminerler ve ulusal konferanslar
yaplmas, SWOT analizleri yaplmas, eitim ihtiyalarnn karlanmas,
Hollandann ilgili kurulularna alma ziyaretleri yaplmas, yaygnlatrma
faaliyetler, pilot faaliyetler vb etkinlikleri kapsamaktadr. Trkiyede MATRA
almas olarak bilinen alma ise 2001 tarihli Topluluk Su ereve Direktifinin
Trkiyede Uygulanma Projesi dir. Sz konusu projede, Trkiyedeki mevcut su
ynetimiyle ilgili yapya ilikin, koordinasyon eksiklii, hukuki eksiklikle
uygulamaya ilikin iblmndeki eksiklikler, finans ve kurumsal kapasite
eksiklikleri, etkili izleme ve katlm eksiklikleri ile blgesel planlama eksikliinin
varl tespit edilmitir (Takn, 2006b).

ENVEST ve MATRA projeleri dnda Dileri Bakanl, Devlet Planlama
Tekilat ve Avrupa Birlii Genel Sekreterliinin bir araya gelerek oluturduklar
alma gruplarnda su ynetimiyle ilgili yeni almalar yaplmtr. almalarn
sonucunda, mevcut su mevzuatmzda ilgili kurumlarn grev, yetki ve
sorumluluklarnda var olan akma ve rtmeler ifade edilmekte; hizmet veren
kurulularn grev sorumluluklarnn net olarak ayrtrlmas ve yeni grev
dalmnn AB yaplar ve Su ereve Direktifi bata olmak zere mktesebata gre
belirlenmesine vurgu yaplmaktadr.

almalara gre;

- Kapsaml bir su yasasnn hazrlanmas ve yeni yasa kapsamnda ilgili
kurulularn yetki ve sorumluluklarnn belirlenmesi ve dier kurulularla
yetki atmasnn giderilmesi,
- Ulusal su kaynaklar politikasnn oluturulmas ve btnleik (entegre) su
ynetimi iin nitelik ve nicelik ynetimlerinin ayn birimde toplanmas,
- Su ynetimi politikasnn hazrlanmasnda ve uygulanmasnda devletin
denetim ve koordinasyon rolnn glendirilmesi,
- Akarsu havzalarnda btnleik (entegre) su ynetimi uygulanmas,


25
- Blge dzeyinde su ynetimlerinin kullanclar, zel sektr, belediyeler ve
ilgili kamu temsilcilerinden oluturulmas,
- Yeterli finansmann salanmas konusunda zel sektrn de katlmnn
salanmas,

gerekmektedir.

Yukarda zetlenen ereve ile uyumlu olarak, il dzeyinde su mdrlkleri,
blge leinde havza ynetimleri, ulusal dzeyde ise bakanlklar aras temsile
dayal ulusal su komisyonu oluturularak yeni bir yaplanmaya gidilmesi nerilmitir
(Takn, 2006b).

Trkiyede Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren su kaynaklarnn gelitirilmesiyle
ilgili nemli almalar yaplm zellikle DSnin kurulmasyla birlikte nemli bir
tecrbe ve altyap oluturulmutur. Ancak zaman ierisinde eitli yasal
dzenlemeler, yeni kurulan kurumlar ve dnyadaki gelimeler dorultusunda su
konusunda yaanan karmaann hala daha gnmzn temel sorunlarndan birisini
oluturduu grlmektedir. Dnyada evresel kaynaklarn hzla tkenmesi
dolaysyla bu konudaki duyarllk artm ve yukarda da deinilen eilimler
dorultusunda su stratejik bir varlk olarak grlmeye balanmtr. Stratejik bir
varlk olan suya sadece sahip olmann yeterli olmad; her sektrn ihtiya duyduu
suyun stratejik ynetim ilkeleri erevesinde ynetilmesinin gnmz dnyasnda bir
zorunluluk haline geldii grlmektedir.




26
BLM
STRATEJK YNETM

3.1 Genel Olarak Stratejik Ynetim

3.1.1 Giri

Tarihi incelediimizde insanlarn belirli amalarn gerekletirmek zere biraraya
gelerek ibirlii yapt ortamlarda ynetim unsuru hep var olmutur. Genel olarak
ynetim bir rgtn amalarn gerekletirmek iin sahip olduu kaynaklarn etkili
ve verimli kullanma sreci olarak tanmlanabilir. Bir iletme, kaynaklarn etkili ve
verimli bir ekilde kullanmyorsa, sonulara ulamyorsa ve planlama, organize etme,
yrtme ve kontrol gibi ynetim ilevini gz ard ediyorsa, bu durumda baarl bir
ynetim srecinin varlndan sz edilemez (lgen ve Mirze, 2004). Modern
dnyada yalnzca etkili ve verimli olmak yeterli kstaslar deildir. Bu durumda
rgtn uzun dnemde yaamn devam ettirebilmek srdrlebilir bir rekabet
stnl salamak ve ortalama zerinde bir fayda elde etmek amacyla eldeki
kaynaklarn etkili ve verimli olarak kullanlmas olarak tanmlayabileceimiz
stratejik ynetim kavram nem kazanmaktadr.

Etkililik sonulara ulamadaki baar olarak tanmlanabilir. Ancak sonulara
ulamak iin kullanlan kaynak harcanan emek gz nne alndnda verimlilik
kavram da beraberinde nem kazanmaktadr. En az kaynak kullanarak en az
maliyetle ve en emniyetli ekilde sonulara varmak verimlilik olarak tanmlanabilir.
Verimlilik iletmeler iin vazgeilemez kavramlardan birisidir. Verimlilii lmede
kaynak temelli yaklam, ama temelli yaklam ve isel sre temelli yaklamlar
ele alnabilir. rgtler iin verimlilii lmede en kolay yol amalara ulamadaki
baardr. Ancak baz durumlarda amalar tam olarak llebilir olmayabilir.
zellikle kar amac gtmeyen rgtlerde bu durum meydana kmaktadr. Bu
durumda kaynaklarn nasl kullanld esasna dayal kaynak temelli yaklamdan
yararlanarak verimlilik llebilmektedir. Baz durumlarda ise rgtn isel
srelerindeki baars da verimlilii deerlendirmek iin bir lt olabilmektedir.


27
Takm ruhu rgt kltr alanlarn rgte bamllklar rgtler iin nemli
veriler olabilmektedir. Bu durumda isel sre yaklamyla rgt verimlilii
deerlendirilebilmektedir.

Stratejik ynetim iletme veya rgtn amalarn gerekletirmek zere retim
kaynaklarn etkili ve verimli kullanma sreci olarak tanmlanabilir. Ancak stratejik
ynetim ksa sreli deil iletme ya da rgte uzun vadede yaamn
srdrebilmesini mmkn klacak, ona rekabet stnl ve ortalamann stnde kar
salayacak bir sretir. Uzun dnem kavram birok konu iin deiiklik gsterebilir.
Biliim teknolojilerinde uzun dnem en fazla 3 4 yl olarak belirlenirken petrol ya
da elektrik retimi gibi sektrlerde ise 30 40 yllk dnemler uzun dnem olarak
belirlenebilir.

Stratejik ynetim bir sretir ve bu sre hibir zaman bitmez (lgen ve Mirze,
2004). nk hzla deien evresel koullar rgtler iin her an yeni tehditler ve
frsatlar oluturabilmektedir. Bu tehdit ve frsatlara uygun davranlarda
bulunabilmek rgtn zayf ya da gl ynlerine baldr. Stratejik ynetim sreci
tm bu noktalar da dikkate alarak uygun davran gelitirme ve amalara ulama
sreci olarak grlebilir.

Stratejik Planlama ve Ynetim (SPY) yaklam, gnmzn hzl deien artlar
karsnda planlama ve ynetim konusunda karar vericilere yardmc olmaktadr
(Economic and Social Commission for Asia and The Pacific [ESCAP], 2004).
Yaklam birok deiiklikler gsterse de stratejik planlama ve ynetim faaliyetleri
genel olarak u ekilde tanmlanabilir;

Kaynaklar, genelde bir vizyon (ngr) dorultusunda tespit edilmi, ak ve
gereki bir misyonu (ama/hedef) gerekletirmeye odaklanmaldr. Amalar
gerekletirmek zere somut zaman dilimleri belirlenmelidir. Dilek listeleri,
geni kapsaml, gereki olmayan ve yalnzca baarma hrsna dayal
programlar misyon tanmna girmemelidir.



28
Misyon (ama), brokratik ereve ierisinde nceden hazrlanm amalar
yerine kilit payda gruplar tarafndan birlikte tanmlanan sorunlar temelinde
oluturulmaldr.

Tanmlanan misyonun baarlmasna ynelik uygulamalar iin plan yapmak
gerekmektedir. Yaplan planlar ayet uygulanma imkn bulunamazsa
deersizdirler ve yalnzca plan yapmak yeterli bir eylem deildir.

Stratejik sre masraflar asndan da nem kazanmaktadr. nsan ve finans
gibi ne kadar kaynak harcand ve buna karlk ne kadar g elde edildii
nemlidir. Gerekte bir sorunun kaynann belirlenip sorunu zmeye
almak sorunun belirtilerini/bulgularn yok etmeye almaktan daha
etkilidir. rnein, felaketlere hazrlkl olmak nemli olmasna ramen,
insanlar neden takn alanlarnda yaarlar, taknlar azaltlabilir mi veya
engellenebilir mi gibi sorular sorarak sorunun oluma nedenlerini aratran
stratejik bir yaklam gelitirilmek daha etkilidir.

SPY liderliin ve kurum kalitesinin nemini tanmlamaktadr. Ksa dnemde
kurumsal gc artracak ve zayf kurumsal sistemlerden uzak kalmay
salayacak stratejiler izlenmelidir. Uzun dnemde ise baz zayf kurumlar belki
stratejik roller almak zere glenecek, bazlar ise ya tamamen elenecek ya da
yenilenmek zorunda kalacaktr.

SPY, itici g analizi ve senaryo belirlenmesi gibi teknikler araclyla
nceden tahmin konusunun nemine vurgu yapmaktadr. nk SPY
yaklamna gre dnya hzl bir ekilde deimektedir. SPY yaklam,
gelecekte olabilecekleri nceden sylemeye almann boa bir ura
olduunu vurgulamaktadr. Ancak gelecekte oluabilecek deiimlerin aral
ve olas olaylar belirli bir anlamllk dzeyinde nceden tahmin edilebilir ve
buna ynelik nlemler alnabilir.



29
SPY, misyonun (amalarn) gerekletirilmesinde sorumluluk sahibi olan
kurumlarn ve bu kurumlardan dorudan etkilenen dier sistemlerin
oluturduu sel evre ile bu isel evre dnda kalan tm evrenin
oluturduu Dsal evreyi birbirinden ayr olarak deerlendirmektedir.

SPY, dnyay ve kamusal politik alan birbirleriyle ibirlii iinde olan deil,
aralarnda anlamazlk ve elikili ilikilerin olduu bir alan olarak kabul
etmektedir. Buna gre SPY iin ibirlii, sistemin tm paralarnn karlkl i
grmesi olarak tanmlanabilir.

Tarihi gemiine bakldnda, Stratejik Planlama ve Ynetim (SPY) temelde
askeri alanda kullanlmas amacyla gelitirilmitir. Ani deien ve son derece nemli
olan artlar ele alabilme kabiliyeti olarak tanmlanmaktadr (ESCAP, 2004).
Yaklam zellikle 2. Dnya Sava sonras souk sava dneminde nem
kazanmtr. Gnlk zm planlar olarak tanmlanan taktikler baarl olsalar bile,
eer bir strateji balamnda ele alnmamsa sosyal ve toplumsal konularda snrl bir
baar salamaktadrlar. zel sektr kurulular 1970 lerde stratejik planlama
tekniklerini benimsemeye balamlardr. 1973 deki petrol krizi srasnda Shell
firmas stratejik ynetim yaklam sayesinde nemli bir pazar pay salamtr
(Tekinay, 2001). Bu baardan sonra stratejik planlama ve ynetim yaklam tm
dnyada rgtler tarafndan geni bir ilgi grmtr. Stratejik planlama ve ynetim
tekniini kamu kesimine aktarmak kolay olmamtr, nk birok kamu kesimi
kurumunun farkl, ok sayda ve bazen de kesin olarak llemeyen amalar vardr.
Dier yandan zel sektr alannda ise birok kurumun kar, pazar pay gibi ak, net
ve yaln amalar bulunmaktadr. Ayrca kamu kesiminde isel evreyi tanmlamak
olduka zordur. Bu tr zorluklara ramen tm dnyada hzla yaylarak uygulama
alan bulan SPY yaklamnn kamu kesiminde de uygulanabilmesi iin byk bir
eilim vardr. SPY yaklam, danmanlk firmalarnn da katklaryla olduka geni
bir alanda uygulanmaya balamtr. 1980lerde stratejik ynetim yaklam, doal
kaynaklar, evresel planlama ve ynetim ve ehircilik alannda alan kamu
planlamaclarnn ve yneticilerinin dikkatini ekmitir.



30
SPY sreci, performans artrmak iin stratejik planlama srecini savunan
brokrasi ve politika alanndaki st dzey yneticilerin liderliinde uygulama alanna
girebilmektedir. Yasal dayanann olmas SPY srecinin uygulamasnda kolaylk
salamaktadr. rnein Amerikada bu konuda Government Performance and
Results Act adnda bir kanun bulunmaktadr (Government Performance Results Act
of 1993). lkemizde ise 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununda
stratejik planlamayla ilgili hkmler tanmlanm ve kanun 2005 yl bandan
itibaren yrrle girmitir (Kamuda Stratejik Ynetim). Kanunla kamu idarelerine
stratejik planlama almalar yapma ykmll getirilmi ve bunun erevesi
oluturulmutur. 5108 sayl kanunla stratejik plan hazrlamakla ykml olacak
kamu idarelerinin ve stratejik planlama srecine ilikin takvimin tespitine, stratejik
planlarn kalknma plan ve programlarla ilikilendirilmesine ynelik usul ve
esaslarn belirlenmesine Devlet Planlama Tekilat Mstearl yetkili klnmtr
(Devlet Planlama Tekilat, 2006).

3.1.2 Stratejik Ynetim Sreci

3.1.2.1 Terim ve Kavramlar

Stratejik ynetim sreci birok admdan olumaktadr. Sre boyunca birok
terim ve kavram kullanlmaktadr. Bu kavramlar planlama, amalar, plan, strateji,
taktik ve politika, misyon ve vizyon olarak saylabilir.

Planlama amalarn tespiti ve bu amalara eriebilmek iin gerekli yol ve
aralarn belirlenmesi olarak tanmlanabilir.

Amalar belirlediimiz ve varmak istediimiz sonulardr.

Plan ise planlama sreci ierisinde amalara varmak iin belirlenmi kararlar
topluluudur. Plan kavram genel olarak strateji, politika, yntem ve program gibi
kavramlar da kapsamna alr. Planlar belirlilik ya da belirsizlik koullarnda


31
yaplabilir ve iinde yaanlan evre de gz nne alnarak olas evre deiiklikleri
incelenerek sonulara ulaabilecek yollar belirlenir.

Strateji de bir plandr. nk stratejide esas olan arzulanan ve istenilen sonulara
ulamaktr. Ancak strateji plandan daha dinamiktir ve ulalmak istenilen sonular
etkileyebilecek evresel faktrleri de dikkate alr. Dolaysyla strateji evresel
faktrleri de inceleyerek, amalara varmak iin belirlenmi, nihai sonuca odakl,
uzun dnemli, dinamik kararlar topluluudur.

Taktikler de benzer ekilde stratejiler gibi bir plan tr olup stratejilerin
uygulanmas srecinde karlalan rekabete ve deien artlara uygun olarak yaplan
dinamik ve daha ksa dnemleri kapsayan, genellikle nihai sonuca odakl olmayan,
ama olas rakiplerin ve tehditlerin davranlarn ve durumlarn dikkate alan faaliyet
ve kararlardr.

Politikay ise iletme ve rgtlerde arzulanan amalara ulalabilmesi iin
belirlenen stratejilerin uygulanmas srecinde verilmesi gereken kararlara ve
yaplmas gereken faaliyetlere yol gsteren bir dnce tarz, rehber, bir pusula
olarak tanmlayabiliriz.

Misyonu varolu nedeni olarak ksaca tanmlayabiliriz. Stratejiler hazrlanrken ve
farkl alternatifler arasndan seim yaplrken misyon stratejistlere ve karar vericilere
k tutacaktr.

Vizyon ise gelecekte olmas arzu edilen durumun ifadesi olarak tanmlanabilir.
Vizyon genelde gelecekle ilgili olup belirli zaman sresini kapsar. Gl bir vizyon,
insanlar bir arada tutup gelecee ynlendirerek motive eder ve bir rehber grevi
grr (lgen ve Mirze, 2004).

Stratejik ynetimin bu noktada ilevi ise gl bir vizyonun salayaca birliktelik
ierisinde bir araya gelinerek gelecee ynelik almalar yaplabilmesine olanak
salamasdr.


32
Stratejik ynetim belirli geliim evrelerinden sonra bugnk halini almtr.
Bunlar srasyla Uzun Dnemli Planlama, Kurumsal Planlama, Stratejik Planlama ve
Stratejik Ynetim olarak tanmlanabilir. Uzun dnemli planlama istatistik
teknikleriyle olaylarn gelecee ynelik tahminlerinin yaplmas esasna
dayanmaktayken daha sonra rakiplerin dnceleri ve faaliyetleri, olas tutumlar
veya tepkilerinin de dikkate alnd daha dinamik bir analiz sistemi benimsenmitir.
Stratejik planlama ise ynetimin drt ana ilevinden (planlama, rgtlenme,
ynlendirme ve denetleme) planlamaya stratejik bir boyut katm ve gelecei
ekillendirmeye alm ancak ynetimin dier ilevlerini gz ard etmitir.

Stratejik ynetim ise stratejik planlamann ele almad iletme ii ve dier
unsurlar da ilgi alanna dhil ederek iletmenin ynetim tarz, yaps, kltr,
davransal unsurlar, uygulama ve kontrol ilevleri stratejik ynetimin kapsam iine
girmitir. ekil 3.1de Stratejik Ynetim Sreci ematik olarak gsterilmektedir.


ekil 3.1 Stratejik ynetim sreci

3.1.2.2 Stratejik Bilin

Stratejik ynetim sreci stratejik bilinle balar. Stratejik bilin kurumlarn ve
rakiplerinin srekli olarak eitli stratejiler rettii ve uyguladn, bu stratejilerin
nasl daha etkili olarak gelitirilebileceini, deiim iin evresel frsatlardan nasl
yararlanlabileceini ve tehditlerden nasl korunulabileceini anlayabilme
anlamndadr.


Stratejik
Bilin


Stratejistler


Analiz

Veri ve Bilgi
Toplama

Stratejilerin
Belirlenmesi

Stratejik
Karar
(Seim)

Uygulama
Faaliyetleri

Stratejik
Kontrol
Uzun Dnemde
Nihai Sonu
Yaam Devam
Ettirebilme
Srdrlebilir
Rekabet
stnl
Ortalamann
zerinde Yarar


33
3.1.2.3 Stratejistlerin Seilmesi

zleyen sre, sorumlu yneticilerin ve stratejistlerin seilmesidir. Stratejistler,
stratejik ynetim sreci ile ilgili almalar balatan ve bu srecin her safhasnda yer
alan, stratejik faaliyetlerden sorumlu grevlilerdir. Stratejik ynetim srecinin
evrelerinde, st, orta veya alt ynetim dzeylerinde almalar yapan kiiler ynetici
olsun ya da olmasn stratejist olarak adlandrlmaktadrlar. Ancak stratejilerin
hazrlanmasnda ve uygulanmasndan her i biriminin yneticisi birinci derecede
sorumludur.

3.1.2.4 Stratejik Analiz

Stratejistler almalarna bilgi toplayarak ve bu bilgileri belli bir yntem
dhilinde deerlendirmekle balar. Toplanan ve kullanma hazr hale getirilen bilgiler
altnda iinde bulunulan st sistemin (d evre) ve alt sistemlerin (i evre)
analizi yaplr.

Su kaynaklarnda bilgi, ynetim ve karar verme srecini etkileyecek en nemli
etkendir. Bilgi olmadan herhangi bir strateji belirlenemez. Bilginin yeterli olmas
gerektii gibi ayn zamanda doru ve gvenilir olmas da zorunludur.

Stratejik analiz srecinde iletmenin evresi genel evre, uzak evre, sektr
evresi, yakn evre ve iletme ii evre olarak ayrca snflandrlabilir. Genel evre
iletme faaliyetlerine dolayl olarak etki eden politik, yasal, ekonomik, sosyokltrel,
demografik, teknolojik ve uluslararas faktrler olabilecei gibi iklim, corafya,
topografya, ehirleme, tarmsal su kullanm gibi teknik zellikleri de ierebilir. D
evre analizi sonucunda evrede bulunan frsatlar ve tehditler ortaya kar.
letmenin i evresi, onu oluturan paralarn (alt sistemler) oluturduu ortamdr ve
iletmenin genel ynetim, finansman, retim ve eitli kaynaklarnn oluturduu bir
btn olarak etkinliine ve verimliliine tesir etmektedir. evre analizi sonucunda
iletmenin stnlkleri ve zayflklar ortaya kmaktadr.



34
3.1.3 SWOT Analizi

SWOT analizi i ve d evre analizi sonucunda ortaya kan Frsat/stnlk ve
Tehdit/Zayflk unsurlarn bir araya getiren bir tablo hazrlanarak
gerekletirilmektedir. SWOT sz ingilizcedeki Strengths, Weaknesses,
Opportunities ve Threats kelimelerinin ba harflerinden ortaya kmaktadr.
letmenin Gl ynlerini (S), Zayf ynlerini (W) tespit eden ayrca iletme
dndaki Frsatlar (O) ve Tehditleri (T) de tanmlayan bir yaklam olan SWOT
analizi stratejik ynetim srecinde nemli bir rol oynamaktadr.

Bu analiz ile evrede iletmeye yarar salayacak frsatlar ve zarar verebilecek
tehditlerle iletmenin stnlkleri ve zayflklar bir arada grlebilmektedir.
Dolaysyla bu analiz stratejilerin belirlenmesinde yardmc olacak bilgileri temin
eden temel bir unsurdur.

3.1.4 Misyon, Vizyon ve Amalar

Misyon, vizyon ve amalarn belirlenme sreci stratejik ynlendirme sreci olarak
tanmlanmaktadr. Misyon ve vizyon tanmlandktan sonra gelecekle ilgili stratejilere
yol gsterecek, bunlarn llmesinde ve deerlendirilmesinde yardmc olacak bir
takm ama ve hedeflerin de belirlenmesi gerekir. Ama ve hedefler kesin ve
llebilir zellikte olup, genelde vizyonun belirli bir zaman srecinde nicelik olarak
belirtilmi eklidir.

3.1.5 Strateji Oluturma

Analiz srecinden ve amalar belirlendikten sonra gerekli alternatif stratejiler
tanmlanr ve evre faktrleri altnda stratejik alternatiflerden uygun olan
seilir. Bu aama stratejik ynetimin en nemli aamasdr.

evre analizi sonucunda oluturulan durum belirleme matrisleri ile d evredeki
frsat ve tehditler ve i evredeki stnlkler ve zayflklar belirlendikten sonra bu


35
bilgiler nda uygun stratejilerin belirlenmesi gerekmektedir. Genel olarak stratejik
seim srecinde iletmelerin olanaklar ile gerekletirilebilecek, ayn zamanda
evresel frsat ve tehditleri karlayabilecek alternatif stratejilerin belirlenmesi,
alternatif stratejilerin seilmesinde kullanlacak kriterlerin belirlenmesi ve en uygun
stratejik seimin yaplmas bu aamadaki en nemli admlardr.

Gnmzde planlama ve ynetim konusunda ngr ve nceden tahmin strateji
oluturmada son derece nemi bir yer tutmaktadr. Gelien dnyada su kaynaklarnn
ynetimi alannda ve dier alanlardaki hzl deiimler, iyi bir planlama ve ynetim
iin nceden tahmin kabiliyetini gerekli klmaktadr. Her nekadar gelecei nceden
syleyebilmek imknszsa da, deiimlere kar tepki verebilmek iin meydana
gelebilecek durum ve artlarn tanmn yapmak zere nceden tahmin ve ngrye
gereksinim duyulmaktadr (ESCAP, 2004).

3.1.6 Stratejik Uygulama

Stratejik seim karar verildikten sonra, amalar salayabilecek uygun
stratejilerin uygulanmas sreci balar. Seilen stratejiye uygun iletme yaps, kurum
kltr, lider ve yneticilerle ilgili almalar yaplr. Burada nemli bir nokta da
stratejilerin gereklemesidir.

Stratejiler planlanan deil uygulanan faaliyetlerdir. Bu nedenle uygulama safhas
olduka zor ve sorun yaratabilen bir sretir.

3.1.7 Stratejik Kontrol

Tm bu sre srasnda srekli kontroller yaplr ve yaplan faaliyetlerin yararl ve
verimli olup olmad denetlenir. Bu arada sre srasnda evre deiiklikleri ve
iletme ii deiiklikler srekli olarak izlenir ve gerekli dzenleme ve deiiklikler
yaplr. Ksaca stratejik ynetim faaliyetleri hibir zaman bitmez (lgen ve Mirze,
2004).



36
3.1.8 Stratejik Planlama ve Ynetimin zellikleri

Standart stratejik planlama modeli (ekil 3.2) son zamanlarda kullanlmasnda
arta neden olan birok nitelik tamaktadr. Bunlar maddeler halinde u ekilde
sralayabiliriz:

1) Stratejik Planlama ve Ynetim (SPY) yaklam hedefleri tahmin etmez ancak
paydalarn grleri alnarak belirlenmi bir ama ifadesi dorultusunda alr.

2) SPY yaklamnda stratejileri uygulama asndan isel rgt evresi ok
nemli bir yer tutmaktadr. Kararl, gl ve yetenekli bir uygulama (icra)
kurumunun olmamas durumunda iyi bir plann, stratejinin ya da aracn bir deeri
yoktur. Bununla beraber rgtler insanlardan olumaktadr ve rgtteki liderlik veya
proje yneticilii, giriimlerin baars iin nemli rol oynamaktadr.

3) SPY d evrenin hzl bir ekilde deitiini ve bunun tahmin edilemeyeceini
kabul eder. Ancak d evreyle ilgili olas deiim aralklar tanmlanabilir. Bu olas
deiim aralnn ierisinde senaryolara kar gelitirilen stratejiler test
edilebilmektedir.

4) SPY yaklamna gre d evre giderek artan bir ekilde nem kazanmaktadr.
D evre byk barajlar, endstri tesisleri kentsel dnm projeleri gibi evreyi ve
corafi alan etkileyen byk lekli fiziki projeler, teknoloji, liberalleen kresel
ticaret, finans ve alma sistemleri gibi faktrleri iermektedir. Ayrca rgtlerin ve
insanlarn bu stratejilerde ve sonularnda paylar olduunu alglamalarna yol aan
bilginin hzla yayld ortam da dsal evrenin bir paras olarak tanmlanabilir.

5) Kurumlar aras balantlar stratejinin belirlenmesinde ve uygulanmasnda
giderek daha nemli bir rol oynamaktadr. G, gnmzde kurumlardan ebekelere
doru kaymaktadr. Bazen bir stratejiyi uygulamann en iyi yolu, bir ebekeye (aa)
yetki vererek onu glendirmek olabilir. Dsal evrenin neminin tanmlanmasyla
birlikte SPY dolayl olarak da ebeke ann nemini de tanmlam olmaktadr.


37
6) SPY, dnyay anlamazla (atma) eilimli bir alan olarak ele almaktadr.
Paydalar ve ilgili gruplar ayn deerleri tamadklar gibi farkl amalar, hedefler ve
beklentiler ierisinde bulunabilmektedirler. Bundan dolay stratejiler deiik payda
gruplarnn beklentilerini karlayacak ekilde belirlenmelidir. Payda gruplarnn
srece katlm, genelde oybirliini salayamamaktadr, ancak tahmin edilen araln,
deien deerlerin, pozisyonlarn ve kayglarn daha ak ve anlalr hale gelmesine
yardmc olmaktadr. Stratejik planlama yaklam birbirinden farkl ilgi alanlarnn
beklentilerini karlamak iin stratejiler belirlemeye yardmc olmaktadr.
Stratejilerin belirlenmesi ve baarlmas genelde karlkl grmeler ve
arabuluculuk faaliyetleri sonucunda gereklemektedir.


ekil 3.2 Standart stratejik planlama modeli (ESCAP, 2004)
1) Misyon

2) tici Gler
a. Dsal
b. sel

3) Sorunlar

4) SWOT
c. sel
i. Gl
Ynler
ii. Zayf
Ynler
d. Dsal
i. Tehditler
ii. Frsatlar

5) Stratejiler Senaryolar
TEST

6) Stratejilerin Gzden
Geirilmesi

7) Eylem: Uygulayclar

Veri Setleri
G
E
R

L
D

M
S

R
E
K
L

Z
L
E
M
E

V
E

E
T
K

D
E

E
R
L
E
N
D

R
M
E

Senaryolar


38
3.2 Stratejik Ynetimin Su Kaynaklarndaki nemi ve htiyac

3.2.1 Su Ynetiminde Yaanan Genel Sorunlar

Trkiye gibi gelimekte olan pek ok lkede su kaynaklaryla ilgili baz ortak
sorunlar yaanmaktadr. En byk ve acil sorunlardan birisi yoksulluu azaltma ve
dengeli ve adli ekonomik gelime konusunda yaanan sorunlardr. Bununla balantl
olarak lkelerin yaad en byk sorun su kaynaklarnn verimsiz kullanlmasdr.

Verimsiz sulama tekniklerinin kullanlmas tarm alanlarnn da
verimsizlemesine, erozyona ve toprak seviyesinde azalmaya yol amaktadr. Akarsu
yataklarna veya ak alanlara atk dearjlar, kentlerin ihtiyac olan temiz ve
gvenilir su ihtiyacn karlamaya engel olmaktadr. Endstriyel atklar dorudan
akarsu yataklarna dearj edilmekte ve bu da su kaynaklarnn kirlenmesine sebep
olmaktadr. Birok baraj, sulama kanal, boru hatt gibi yaplar ekonomik mrlerini
doldurmulardr ve yenilenmeleri iin olduka byk yatrmlar yaplmas
gerekmektedir. Su kullanmlarna bal olarak ortaya kan ve yukarda deinilen bu
sorunlar ve zm alternatifleri aada balklar halinde irdelenmektedir.

3.2.1.1 Su Temini ve Salk

Kentsel yaam iin ihtiya duyulan suya ulama, yaam kalitesi iin nemli bir
gstergedir. Su yetersizlii ya da su temini konusundaki eksiklikler sosyoekonomik
gelimeleri de olumsuz etkilemektedir.

Su yaplarnn eksikliklerinin giderilmesiyle kullanlabilecek su miktarlar
artrlabilir. Bu konuda alnacak nemli tedbirlerden birisi alt yap eksikliklerini
gidermektir. Su ebekelerindeki kayplar azaltmakla nemli lde su tasarrufu
yaplabilmektedir. Fiyatlandrma politikas da su tasarrufu konusunda nemli rol
oynamaktadr. Atk su bedelini de ieren su kullanm cretiyle kentsel ve endstriyel
su kullanclarn verimli ve tasarruflu olma konusunda tevik edebilmek
mmkndr.


39
3.2.1.2 Tarmsal Su Kullanm

ou blgelerde uygulanan yanl sulama teknikleri sonucu tarm arazileri
verimsizlemekte daha az rn elde edilir hale gelmektedir. Verimli sulama
tekniklerini kullanma veya gereksiz su israfnn nlenmesi konusundaki almalarda
eksiklikler grlmektedir. Sulama iin uygun alanlarn ve bu alanlarn ihtiyac olan
su miktarnn belirlenmesi ve israf edilen su miktarnn azaltlarak suyun verimli
kullanlmas sonucu daha geni arazilerde daha etkili ve verimli sulama yaplabilmesi
ans doacaktr. Yetersiz planlama ve tasarm, tarmsal sulama ve drenaj
hizmetlerindeki eksiklik sulama konusunda gncel sorunlar olarak ortaya
kmaktadr. Benzer ekilde sulamayla ilgili olan tesislerin bakm, iletme ve
yrtme faaliyetlerinde zayflklar da bu sorunlarn daha da iddetlenmesine neden
olmaktadr (ESCAP, 2004).

Verimsiz sulamann hkim olduu lkelerde acil sorun olarak tarmsal ynetim
ihtiyac grlebilir. Bu ihtiyacn giderilmesi iin uzman kadrolarn yetitirilmesi ve
eitim gerekmektedir. Bununla birlikte iftilerle sulamadan sorumlu birlikler
arasnda sorumluluklar ve i blm ak bir ekilde tanmlanmaldr. Sulama ve
ya koullar altnda yaplacak olan su ve toprak ynetimi aratrmalar arasnda
gl bir ibirlii a kurulmaldr. Tarmsal sulamalardan doan atk sularn
azaltlmas iin gereki fiyatlandrma politikalar izlenmelidir. Bu tr uygulamalar
sonucunda tarm rnlerinin miktarnda art gzlenecek, su kullanm azalacak,
sistemin ilerlii salanacak, tuzluluk ve su kesintisi gibi sorunlar azalacak gelirlerde
art gzlenecek ve yatrm gereksinimleri azalacaktr.

Ayrca birok lkede tarmsal arazilerde sulama suyu atklarn azaltmak iin
fiyatlandrma mekanizmalar dnlmemitir. lkeler yalnzca tarmsal kullanma
suyunun parasn toplamaktadrlar. Eer uygun bir ekilde uygulanrsa fiyatlandrma
politikalar, su sistemlerinin en uygun biimde gelitirilmesini salamak zere
kaynaklarn israfn nlemektedir. Bu gibi lkelerde su fiyatlandrma politikalarn
uygulamakta en byk engel, tarmsal kullanmdaki gerek su tketim miktarnn
hesaplanmas sorunudur. Baz durumlarda iftiler su temininde talep ettikleri


40
miktarda suyu alamamakta, bakm ve iletme hizmetleri istedikleri gibi
olmamaktadr. Bundan dolay byle bir hizmet iin cret demekte gnlsz
olabilmektedirler.

Erozyon akarsu havzalarnda yaanan ciddi bir sorundur. Erozyon veya insan
kaynakl etkilerle oraklaan ve plaklaan su havzalarnda yksek takn pikleri
grlmekte ve kurak sezonlarda ok dk aklar gzlenmektedir. Erozyon, yksek
sediment birikimi gibi sebeplerle haznelerdeki birikim artmaktadr. Bu tr etkileri
azaltmak iin havzalar aalandrlmal ve bitkisel rt korunarak iyiletirilmelidir.
Aalarn kesilmesi, ormanszlama, su kesintileri ve tuzluluk havzalarda srekli
kontrol edilmelidir.

3.2.1.3 Endstriyel Su Kullanm

Su kirlilii yasalarnn sert bir ekilde uyguland, endstri tesislerinin youn
olduu gelimi lkelerde su tasarruf tedbirlerinin uygulanmasndan dolay
endstriyel su talebi ounlukla sabit seviyede olmakta hatta baz durumlarda
azalmaktadr (ESCAP, 2004). Gelimekte olan lkelerde ise endstri suyu talebi ve
atksu miktar hzla artmaktadr. Gelime srecinde endstriyel rn bana olduka
fazla miktarda su kullanmna ihtiya duyulmaktadr. retilen birim rn bana talep
edilen su miktar artmakta ve retimde suyun verimsiz kullanlmas sorunu ortaya
kmaktadr. letmeler ayn rn retmek iin farkl miktarlarda su ihtiyac
bildirmektedirler. Bu nedenle, endstri rnlerinin birim bana su ihtiyacnn tespiti
konusunda almalar yaplabilecei gibi pazar (talep) esasl enstrmanlar da
kullanclara sunulabilir.

3.2.1.4 Su Kaynaklarnn Deerlendirilmesi ve Kalitenin zlenmesi

Su kaynaklar ynetimini gelitirmek iin suyun kalitesi ve miktar hakknda geni
bilgiye gereksinim vardr. Birok lkede su kaynaklar, yeralt suyu ve su kalitesi
hakkndaki bilgiler olduka yetersizdir. Bunun iin dzenli ve sistematik bir biimde
hidrolojik, hidrometeorolojik ve hidrojeolojik veri toplanmas gerekmektedir.


41
Gvenilir veri toplama, analiz etme ve yayma iin daha nce kurulmu olan gzlem
alar gelitirilmelidir. Veri toplama, ileme ve izleme konularnda ciddi ibirlikleri
ve egdm ihtiyac bulunmaktadr. Birbirinden bamsz halde veri toplayan
kurumlar bir araya gelerek uyumlu bir ekilde ilgili verileri toplamaldr.

3.2.1.5 Kurumsal ve Hukuksal Sorunlar

Su kaynaklarnn etkili bir ekilde ynetilmesinde karlalan sorunlardan birisi
de kurumsal karmaadr. Su kaynaklarndan yararlanan birok kamu, zel, yar resmi
kurum ve kurulu bulunmaktadr. Tarm, salk, kentsel geliim, sanayi ile grevli
devlet kurulular su kaynaklaryla ilgili almalar yapmakta ve sorumluluklar
tamaktadrlar. Bununla birlikte zerk baz kurulular da suyun kullanlmasyla ilgili
sorumlu olabilmektedir. Baz blgelerde bu zerk kurulular kentlere su temini
konusunda sorumlu olabilmektedir. Yeraltsular yeralt madeni olarak kabul edilip
ilgili kuruma bal olabilecei gibi baz durumlarda zerk tarmsal birliklerce de
kullanlabilmektedir. Baz lkelerde havza yneticileri tm hidrolojik havzay btn
kaynaklaryla birlikte ynetmektedirler. Ayrca baz zel, endstriyel ve tarmsal
kullanclar yeralt ve yerst sularn herhangi bir dzenlemeye tabi olmakszn
pompalayarak kullanmaktadrlar. Bu kontrolsz su kullanmlar hidrolojik evrimde
dzensizliklere yol amakta, temel ihtiyalarn giderilmesine engel olmakta birok
blgede su miktarnda azalmaya neden olmakta, tuzlanmaya ve su ekim
maliyetlerinde arta neden olmaktadr. Kentsel ve tarmsal su kullanmnda kurumlar
arasnda, merkezi ve yerel ynetimler arasnda, kamu ve zel sektr arasnda
sorumluluklar tanmlayan net i blmleri olmadndan su kullanmyla ilgili milli
gelime hedeflerine ulamak iin gerekli aba artmaktadr.

3.2.1.6 Dier Su Ynetim Sorunlar

Gelimekte olan pek ok lkenin su konusunda hazrlanm, bazen yerel lee
kadar inebilen master planlar bulunmaktadr. Planlama konusunda birok almalar
yaplm olmasna ramen planlarn iletilmesi ve ynetilmesinde sorunlar


42
yaanmaktadr. Srdrlebilir kalknmann salanabilmesi iin planlamann yannda
su ynetiminin de gelitirilmesi gerekmektedir.

Geleneksel olarak su kaynaklar ynetimi, su kullanmnda verimlilii artrc ve
su talebini etkileyen koullara yeterli dikkati gstermeyen arz merkezli bir
yaklamla ilemektedir. Son zamanlarda gzlenen eilim ise su kaynaklarnn
korunmas iin ibirliine gidilmesi eilimidir. Milli ekonomik ve sosyal gelime
hedefleri erevesinde, sonlu ve d etkilere ak bir kaynak olmas dolaysyla suyun
bir btn olarak ynetilmesi gereklilii ortaya kmaktadr.

Sonu olarak gelimekte olan lkelerin su kaynaklarnn btnleik (entegre)
ynetimiyle ilgili politikalar ve metodolojileri belirlemeleri gerekmektedir. Bu
program yaplrken su kaynaklar geni kapsaml bir ekosistemin paras olarak
dnlmeli, ana grev olarak su tahsisi ele alnmaldr. Tahsisat yaplrken evresel
etkilere duyarl olarak uygun ekonomik kaynaklar belirlenmeli ve verimlilik
salanmaldr. Mevcut ve gelecekteki su taleplerini dikkate alan haka ve makul bir
tahsisat olmasna dikkat edilmelidir.

3.2.2 Su Kaynaklarnda Stratejik Ynetim htiyac

Yeryznde en ok rastlanlan molekler madde olan su, dnya yzeyinin
yaklak drtte n kaplamaktadr. Kresel olarak tkenmeyen doal kaynaklar
grubu iinde saylmasna karn yerel olarak su tkenebilir bir kaynaktr.
Kutuplardaki buzullar dikkate alnmazsa dnyadaki su potansiyelinin yalnzca
yaklak binde yedisi tatl ve kullanlabilir sudur.

Su, gelecek 50 ylda lkelerin geliimini etkileyecek en nemli doal kaynak
olarak kabul edilmektedir (ESCAP, 2004). Tarm, endstri, ehirleme ve insanlarn
yaam refah iin su kritik bir girdidir. Birok lkede ve blgede suya kstl
miktarlarda ulalabilmektedir. Genel olarak su kullanm son yzylda 6 kat artmtr
(Shiklomanov, 2000a) Nfus artna gre deerlendirildiinde bu art nfus
artndan ok daha fazladr. Bununla birlikte suya olan talep, su miktarndan fazla


43
olmaktadr (Shiklomanov, 2000b). Suyun gvenlii, yaamlar suya bal insanlar
iin nemli bir sorun oluturmaktadr. Endstrileme ve plansz kentleme suya olan
talebi artrmaya devam edecek ve kstl suyun ynetiminde bir bask oluturmaya
devam edecektir. Su datm, kullanm ve ynetimi birok lkede, birok blgede,
farkl sosyal gruplar arasnda (krsal ve kentsel alanda, endstrilemi blgelerde
veya turist merkezli blgelerde, su zengini ve su fakiri lkeler arasnda)
anlamazlklarn kayna olmaktadr. Nfusun, kentlemenin ve endstrilemenin
artyla beraber su kullanm da artmakta ve bu da anlamazlklarda arta neden
olmaktadr.

Su ynetimiyle ilgili lkelerin farkl yaklamlar bulunmaktadr. ounlukla
lkeler arz temelli bir su ynetimi politikas uygulamaktadrlar. Talep ynetimi
gelimekte olan lkelerde geni anlamda uygulanan bir yntem deildir. Talep
ynetimi yoluyla suyun daha ok deil daha verimli kullanm iin gereki alternatif
lmlere ihtiya duyulmaktadr. ayet kullanma suyu ve atk su bedelleri uygun bir
ekilde belirlenip toplanmazsa endstriyel, evsel ve tarmsal su kullanclarnn suyu
tasarruf etmeleri iin bir neden kalmamaktadr. Sbvansiyonlar ve atk su standartlar
uygulamalar sayesinde atk su miktarnda ve kirlilikte azalmalar grlebilmektedir.
Ayrca endstri tesisleri artmadan geirilmi kullanlm suyu ilemlerinde
kullanmas iin uygun teknolojiler kullanmalar iin tevik edilebilirler. Tm bu
nlemler sayesinde sudan daha etkili yararlanma imkn doacaktr. Bu sayede
kirlilik azaltlacak ve ulalabilir su miktar artrlm olacaktr.

Bir taraftan gelien dnyann koullarna paralel olarak kstl suyun eitli
amalar iin kullanlmasna ynelik talepler artarken dier taraftan dnya kamuoyu
su ile ilgili sorunlara daha duyarl davranmaya balamtr. Bu almalar, gnlk
hayatta kullanlan su ile ilgili sorunlardan uluslararas anlamalar ve dzenlemelere
kadar geni bir yelpazede srdrlmektedir. Trkiye ulusal ve uluslararas bu
almalara katlmakta ve deiik lekteki su sorunlarna zm araylarnda
nemli rol oynamaktadr. Sz edilen sorunlar, evre ve kalknma olgularnn bir
arada deerlendirilmesi zorunluluunu ortaya kartm; evresel tahribat yaratmadan
ekonomik gelimeyi hedef alan srdrlebilir kalknma yaklam tanmlanmtr.


44
Srdrlebilir kalknmann salanabilmesi iin tm doal kaynaklarn ve bunlarn
etkileimlerinin birlikte deerlendirilmesi gerekmektedir (Tyson, 1995).

Su kaynaklarnda srdrlebilir kalknmann salanarak kaynaklarn en verimli ve
en etkili biimde kullanlmas da su sahibi rgtler/iletmeler iin temel hedef ve
esas amatr. Bu sayede su kaynaklarndan elde edilecek krllk artrlm
olmaktadr. Bu krllk mutlaka parasal anlamda olmayabilir. Su kaynaklarnn
kirliliinin azaltlmas, taknlardan korunma, miktarnn artrlmas bir kr olarak
grlebilir.

Su kaynaklarnn ynetimindeki karmaklk da dikkate alnacak olursa suyla ilgili
payda gruplar, geleneksel planlama ve ynetim ekilleri dnda srdrlebilir
kalknma felsefesi balamnda yeni ve gelien artlara gre uyum salayabilecek,
sosyoekonomik ve evresel problemleri dikkate alan, hzl tepkiler verebilecek
planlama mekanizmalarna ihtiya duyduklarn belirtmektedirler. Stratejik ynetim,
daha nce de belirtildii gibi dinamik bir sretir ve bu ihtiyac karlayabilecek
uygun bir yaklam olarak ne kmaktadr.

Son yllarda zerine sava senaryolar dahi retilen su giderek daha kritik ve
stratejik bir kaynak olarak grlmektedir. Su gibi stratejik neme sahip ve deerli bir
varln ynetilmesi de stratejik olmaldr.

Stratejik ynetim somut verilere dayal analitik bir analiz, karar ve uygulama
srecidir (lgen ve Mirze, 2004). Bu zelliiyle de mhendislik yaklamlaryla
benzeim gsterir. Stratejik ynetim, rgt iin uzun vadede yaamn
srdrebilmesini mmkn klacak, ona rekabet stnl ve ortalamann stnde kar
salayacak bir sre olarak tanmlanmt. Uzun dnem kavram belirlenirken birok
mhendislik problemlerinde farkl yaklamlar farkl sreler belirlenmekte buna gre
analizler yaplmaktadr. Bir dolusavak yaps blgede grlebilecek maksimum
takn debisine gre tasarlanrken bir sulama kanal iin farkl zaman lekleri
kullanlmaktadr. Burada iletme asndan uzun dnem belirlenmesi nem


45
kazanmaktadr. Mhendislik analizler ve tasarlamalar iin kullanlacak olan sreler
ile su sahibi rgtler iin kullanlacak sreler ayn olmayabilir.

Su sahibi iletme iin uzun dnemi belirlemede etki eden faktr, tahmin
yaplabilecek azami sredir. Bununla birlikte uzun dnem arzulanan nihai sonuca
odaklanm bir sreyi kapsamaktadr. Arzulanan nihai sonuca odaklanm sreyi
genellikle misyon, vizyon ve ana amalar belirler. Bu rgt iin ayr rgtn alt
kademeleri iin ayr olabilir.

Sonu olarak, su kaynaklarnn srdrlebilirlii ve uzun dnemde yaamnn
devam edebilmesine ynelik bilgi toplama, analiz, seim, karar ve uygulama
faaliyetlerini dzenleyen stratejik ynetim yaklamnn gereklilii ulusal, sektrel ve
rgtsel seviyede Tablo 3.1 de zetlenmektedir.

3.3 Akarsu Havzalarnn Stratejik Planlamas

Su kaynaklarnn stratejik planlamas ve ynetimi iin ulusal seviyeden, bamsz
kurulular seviyesine kadar birok lekte alma yaplabilir. Buradan hareketle
stratejik planlama ve ynetim yaklamnn en kapsaml alan ulusal su kaynaklar
ynetimi ve planlamas olmaktadr. Bu aama, lkenin sahip olduu su kaynaklarn,
devletin ynetimindeki kurulu veya kurulular vastasyla ynetilmesi iin stratejik
planlamalarn yaplmas olarak tanmlanabilir. kinci olarak ise sektrel seviyede
planlama ve ynetim gelmektedir. rnein lkedeki imesuyu temini veya tarm
sektr planlama seviyesi olarak grlebilir.

Stratejik planlana ve ynetim yaklamnn uygulanabilecei nc aama ise
rgt planlamas ve ynetimi olmaktadr. Bu aama bir kentsel su idaresi veya
sulama birlii iin planlama seviyesi olarak grlebilir.

Son olarak da, blgesel seviyede planlama ve ynetim aamas saylabilir. rnein
akarsu havzalar kapsamnda yada blgesel nitelikte yaplan planlamalar bu seviyede
ele alnmaktadr.


46
Tablo 3.1 Su kaynaklarnda stratejik planlama ve ynetimin gereklilii

Ulusal Seviyede:
a) rgtlere, su sektrne ynelik ve btn olarak kalknma ve gelime iin bir
ereve ve direktifler oluturmak.
b) kurulular, sektrler ve paydalar arasnda egdm salamak, kolaylatrmak.
c) uygulamay gelitirmek iin para salama, llebilir izleme ve kaynaklarn
harekete geirilmesini salamak.
d) bugn ve gelecek arasnda kpr oluturmak, sorunlar tanmlamak, mevcut
zayflklarn stesinden gelmek, belirsizliklere tepki gstermek ve esneklii
artrmak.
e) ynetim asndan suyu sektrler ve blgeler arasnda paylamak ve hedeflere
belirli bir zaman dilimi iinde ulamak.
Sektrel Seviyede:
a) farkl kurumlar, paydalar ve farkl sektrlerin gndemini (rnein ormanclk,
evre, araziler, madenler, koruma blgeleri) dikkate almak ve onlarn katlmlarn
tevik etmek.
b) ngrlen bir zaman dilimi ierisinde beklenen getirileri elde etmek.
c) ortak amalar ve paylalan vizyonu tanmlamak.
d) kstl kaynaklardan yararlanarak hzl kalknmay salamak.
e) kstl btelerin datmnda ltleri (kriterleri) belirlemek.
f) beklenen somut getirilerin salanmasnda rehberlik etmek.
g) ksa ve uzun dnemli etkinlikleri (aktiviteleri) ayarlamak (koordine etmek).
h) yasal ereveyi gelitirmek, yasalar aras uzlamay salamak.
i) performans denetlemek.
j) srdrlebilir kullanm iin su kaynaklarn korumak.
k) farkl deme gcndeki farkl hedef gruplarnn ihtiyalarn belirlemek.
rgtsel Seviyede:
a) etkili bir hareket plan hazrlamak
b) ak ve net hedefler tanmlamak
c) amalar gerekletirmek zere ortaklklar oluturmak
d) baar (hedef) gstergelerini belirlemek
e) isel evreyi glendirmek.


47
3.3.1 Gelimekte Olan lkelerde Ynetim Eilimleri

Gelimekte olan lkelerde su kaynaklar ynetimini de byk lde etkileyen iki
nemli ynetim eilimi gze arpmaktadr. Birinci eilim yerinden ynetim
eilimidir. rnein mali, idari ve politik gler giderek artan oranda yerel
ynetimlere devredilmektedir. Bunun sonucu olarak su kaynaklarnn planlamas ve
ynetimiyle ilgili devlet kurulular almalarn, izleme faaliyetlerinde art,
yardmc araclk, ekolojik ve fiziki sistemlerin belirlenmesi, kurumsal kapasite
artrm, deiimi kolaylatrma ve standartlarn uygulanmasna doru ynlendirmek
zorunda kalacaklardr. Yerel ynetimlere daha fazla g ve kaynak devredilmesiyle
akarsu havzas ynetiminde SPY daha ok nem kazanmaktadr. Buradan hareketle
yalnzca ulusal seviyede uygulanmas SPYnin potansiyelinin bir ksmnn
kaybolmasna yol aacaktr (ESCAP, 2004).

Bir dier eilim ise sonu (performans) tabanl btelemedir. Sonu tabanl
bteleme sisteminde yerel makamlar aslnda bte tahsisat kurumlaryla anlamalar
yapmaktadrlar. Performans hedeflerinin belirlenmesi bu hedeflerin gereklememesi
durumunda eitli cezalarn uygulanmas ve baz durumlarda kurumun tamamen
kapatlmas dahi sz konusu olabilmektedir. Bu ynetim modelinde kstl
kaynaklarn ynetilmesinde ve belirlenen hedeflere ulamada SPY kilit bir rol
oynamaktadr. Sonu tabanl btelemede performans izleme faaliyetleri nem
kazanmaktadr. zleme faaliyetlerine nem verilmesi, amalara ulamadaki
performans en iyi ekilde len gl gstergelerin belirlenmesinin nem kazanmas
anlamna gelmektedir.

3.3.2 Sosyal (Toplumsal) Eilimler

Son yllarda planlamaclarn ve yneticilerin alma alannda nemli deiiklikler
yaanmtr. Gelimekte olan lkelerde iki toplumsal eilim stratejik planlama
alannda da baz yeni gelimelere yol amtr. Bu toplumsal eilimler yerinden
ynetim, hesap verilebilirlik (sorumluluk) ve effaflk asndan da baz ynetimsel
deiiklikleri de beraberinde getirmitir. Bu eilimler;


48
1) Kamu sektrnn karar alma mekanizmalarnda sivil toplumun ve zel
sektrn etkisinin artmasna ynelik talepler artmaktadr. Bu talep olumlu
karlanmakta ve sivil toplum ve zel sektrn karar mekanizmasna katlmas kabul
grmektedir. rnein kamu kaynaklarnn dalm, kamu hizmetlerinin datm
ekli, doal kaynaklarn ynetimi gibi konularda sivil ve zel sektrn birlikte
hareket ederek kaynaklarn ynetiminde ve karar vermede etkin rol oynama eilimi
domutur.

2) Kamu kesimi adna effaflk, hesap verilebilirlik (sorumluluk) ve harcamalarn
verimlilii iin artan oranda bir talep gzlenmektedir. Kamu adna grevli
kurumlarn taahht ettikleri ekilde, tasarruflu ve verimli olarak kaynaklarn
datmn yapmalar beklenmektedir.

Birinci tanmlanan eilim Stratejik birlii Planlamas modelinin, ikinci eilim
ise Stratejik levsel modelinin gelitirilmesini salamtr (ESCAP, 2004). Bu iki
stratejik model geleneksel kamu sektr stratejik planlama yaklamndan tretilmi
modellerdir. ekil 3.3de bu iki modelin farkl uygulama seviyeleri gsterilmektedir.

ekil 3.3 Stratejik ibirlii planlamas ve ynetimi modeli ile stratejik ilevsel planlama ve ynetim
modelinin alma alanlar (ESCAP, 2004).
Ulusal lekte Su Ynetimi

Akarsu Havzas leinde Su Ynetimi
Yerel Ynetimler Sulama Birlikleri



Dier Kurumlar
Grev Tanm
Sulama Su Temini Su Kirlilii Kontrol
Grev Tanm
MAKRO
POLTKA
SEVYES
SEKTREL
SEVYE
(Kurum A)
KURUMSAL
SEVYE
Egdm Egdm
S
T
R
A
T
E
J

R
L

P
L
A
N
L
A
M
A

V
E

Y

N
E
T

S
T
R
A
T
E
J

L
E
V
S
E
L

P
L
A
N
L
A
M
A

V
E

Y

N
E
T

M



49
Stratejik ibirlii modeli daha byk apta bir planlama ve ynetim modeli olup
blgesel ve ulusal lekte uygulanan bir yaklamdr. Stratejik ilevsel model ise
herhangi bir kurumun kendine ait stratejik ynetim planlarnn oluturulmas ile ilgili
ereveyi izmektedir.

Trkiyedeki su ile ilgili kurumsal yap incelendiinde (ekil 2.2) su ile ilgili
kurumlarn banda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna bal olan Devlet Su
leri (DS) gelmektedir. DSnin rgt yaps incelendiinde merkez tekilatna
bal baz birimler ve lkenin eitli blgelerine dalm 25 adet de blge
mdrl bulunmaktadr. Her bir blge mdrlne bal eitli illerde ube
mdrlkleri bulunmaktadr. Stratejik ibirlii modeli ekil 2.2de de grlen en
yukarda Babakanlk kurumuna bal DS, valilikler, belediyeler, sulama birlikleri
vs gibi tm su rgtlenmesini kapsamaktadr. Stratejik ilevsel model yaklam ise
bu kurumlarn her birinin ayr ayr stratejik planlamas ve ynetimine odaklanmtr.
Bahsedilen ibirlii modeli milli politikalar asndan ve sektrel ve blgesel
seviyede daha uygunken, ilevsel model de bamsz kurum leinde daha uygun
olmaktadr.

Stratejik birlii Modeli ve Stratejik levsel Model alternatif yaklamlar
deillerdir. Bu iki model farkl leklerde ilemektedir ve i ie gemitirler. birlii
modeli, mevcut bulunan ya da yeni kurulacak olan kurumlara yeni ve deiik roller
tanmlamaktadr. birlii modelinde, rnein snr aan sularn idaresiyle grevli
bamsz kurumlar birbirleriyle ilikilendirecek bir yaklamla yeni stratejiler
gelitirmeye allmaktadr. Ayrca ibirlii modeli geni bir bak asyla su
kaynaklarn etkileyen dsal (evresel) faktrleri daha iyi aklamakta ve
yorumlamaktadr. birlii planlamasna gre stratejiler, kurumlar arasnda birlikte
alma artlarn salamaya odaklanmaktadr (ESCAP, 2004).

ie gemi bu yaklam su kaynaklar planlamas ve ynetiminde ok
nemlidir. Birok lkede su ile ilgili ok sayda kurum, kurulu ve aktr
bulunmaktadr. ebeke dinamikleri ve deien isel ve dsal evre koullar bu
kurumlarn rollerinin de deimesine yol aacaktr. ebeke ierisinde baarl bir


50
kurumun daha fazla sz ve sorumluluk sahibi olmas benzer ekilde baarsz
kurumlarn da daha az g ve etki sahibi olmas doaldr. Dsal evredeki
deiimler ebeke iinde baz kurumlar daha nemli hale getirecek baz kurumlara
olan ihtiyac da ortadan kaldrabilecektir. Bu durumda baz kurumlar daha nemli
hale gelmekte veya baz yeni kurumlara ihtiya duyulmakta, bazlar ise devre d
braklabilmektedir. Bu zelliiyle Stratejik Planlama ve Ynetim devam eden bir
sre olarak birok kurum arasnda ibirliine dayal olarak srekli ilemektedir.

3.4 Stratejik birlii Modeli

3.4.1 Stratejik birlii Modeli Tanm

ekil 3.4de uygulama srecinde izlenmesi gereken yol ematik olarak gsterilen
Stratejik birlii Planlamas modeli temelde geliimsel bilginin ve yetenein toplum
ierisinde eitli kurumlar arasnda daldn kabul etmektedir (ESCAP, 2004).
Bundan dolay bir kurum planlamay tek bana yapmamaldr. birlii planlamas
(ibirlikleri, ikameler, atmalara arabuluculuk gibi) bir faaliyet plan erevesinde
hareket ederek temel karlar koruyan ve gelitiren bir yaklam olarak ortaya
kmaktadr. Temel kar gruplar bir faaliyet plannda anlamaya vardklarnda
politik ve brokratik sre bu plan uygulamak ve gelitirmek iin yasal
dzenlemeleri yapmak ve gerekli nlemleri almak zere hzlca devreye girmektedir.

birlii planlamas, birok politik amacn bir arada ortaya kt karmak
sistemlerin planlamasnda daha ok uygulama alan bulmaktadr. Birok su kayna
sistemi bu zellii gstermektedir. birlii oluturulmas iin idare (hkmet)
dndaki payda gruplar ve su ile ilgili kurumlar bir arada hareket etmelidirler.
Herhangi bir kurumun ya da grubun gcne, yetkisine ve basknlna baklmadan su
kaynaklar ynetimi kapsaml ve geni bir bak asyla deerlendirilmelidir.

birlii yaklam sayesinde halkn toplumsal sorunlara katlm salanabilmekte,
toplum liderlerinin bu konuda sorumluluk almalar salanmaktadr (Innes ve Booher,
2004). Stratejik ibirlii modeli, bilginin (know-how) toplumda geni bir alana


51
daldn kabul etmektedir. Su kaynaklar ynetimi gibi teknik zelliklerin hkim
olduu bir konuda, devlet dairelerinin, niversitelerin, sivil toplum rgtlerinin,
mhendislik firmalar gibi zel sektr temsilcilerinin, kullanclarn ve yerel
ynetimlerin ayr ayr sahip olduu birok bilgi birikimi bulunmaktadr. Dolaysyla
ibirlii modeli tm bu kurulular ve bilgi birikimini bir araya getirerek ortak bir
bilgi taban oluturmaya almaktadr.


ekil 3.4 Stratejik ibirlii modeli uygulama ak emas (ESCAP, 2004)
Veri Setleri
1) Vizyon

2) Sorunlar

3) Misyon

4) tici Gler
Dsal
sel

5) SWOT
sel
Gl Ynler
Zayf Ynler
Dsal
Tehditler
Frsatlar



6) Stratejiler Senaryolar
TEST

7) Stratejilerin Gzden
Geirilmesi

8) Yasal Dzenlemeler

9) Uygulama
G
E
R

L
D

M
S

R
E
K
L

Z
L
E
M
E

V
E

E
T
K

D
E

E
R
L
E
N
D

R
M
E

ETL KURUMLAR
Senaryolar


52
Ayrca ibirlii modeli idarenin (devletin) ynetim asndan tekel olmad
grn benimsemektedir (ESCAP, 2004). Blgesel planlama gibi almalar
devletin tekelinde olmak zorunda deildir. rnein Amerikada bulunan ve
dnyadaki teknoloji merkezi olarak kabul edilen Silikon Vadisinde blgesel
planlama, yerel hkmeti de ieren sivil bir ibirlii grubu tarafndan yaplmaktadr.
Benzer ekilde zmir Teknoloji Gelitirme Blgesi zmir Valilii, drt niversite,
sanayi ve ticaret odalar, ticaret borsas, sanayi kurulular ve vakflarn oluturduu
kurucu bir heyetin nderliinde zmir Yksek Teknoloji Enstits yerleke alannda
kurulmutur.

Stratejik birlii Planlamas birok kurumu kapsamaktadr. Bundan farkl olarak
Stratejik levsel Planlama yaklam ise tek bir kurum zerinde odaklanmaktadr.
Birok payda grubunun bir araya geldii stratejik ibirlii yaklam sayesinde,
ynetim seviyesinde bilgi birikimi artmakta ve arabuluculuk kavram nem
kazanmaktadr. Gruplar sorunlar daha kolay zmekte ve kanun yapmakla grevli
kurumlara ihtiya duyduklar yasal dzenleme tekliflerini gtrebilmektedirler (Innes
ve Booher, 1999).

Stratejik ibirlii planlamas modelinin, Blm 3.1.8de deinilen standart
stratejik planlama modelinden ayrld baz noktalar ve su kaynaklar ynetimine
salayaca faydalar yle tanmlanabilir.

1) Stratejik ibirlii planlamas modeli byk toplumsal sorunlarn zmnde
uygulama alan bulmaktadr. Bu zelliiyle model tek bir kurumun amacnn yerine
getirilmesine ynelik deil, toplumu ilgilendiren bir sorun veya sorunlar
topluluunun zmne ynelik almaktadr. Burada sz konusu olan sorun, sosyal
ve ekonomik beklentilerin karlanmasndaki eksiklik veya hatadr. Sorunun gl
sosyal deerlere gre deiiklik gsterebilmektedir. Baz durumlarda sre, kurumlar
arasnda anlamazlklar gidermeye alan geleneksel resmi devlet ilerinin bir
sonucu olarak ortaya kmaktadr. rnein kentsel ve krsal alanlar arasnda su
tahsisi ile ilgili tartmalar ya da snr aan sular dolaysyla lkeler arasndaki


53
anlamazlklar bu tr sorunlar ortaya karmaktadr ve bu tr bir ibirlii srecini
balatmaktadr. Baz durumlarda sorunun tanmnda da zorluklar yaanabilmektedir.

Kurumlar aras egdm eksikliinden dolay da stratejik ibirlii modeline
ihtiya duyulabilmektedir. Payda gruplar ve ilgili kurumlar arasnda su kaynaklar
ynetimine ynelik tanmlanm ve kabul grm bir vizyon ve buna bal olarak
misyon ve stratejik uygulama kararlar alnm olsa da kurumlar aras egdm
eksikliinden dolay uygulamada baarszlklar yaanmaktadr. Bu durumda etkin
bir uygulama iin stratejik ibirlii modeli benimsenerek egdm
salanabilmektedir.

Stratejik ibirlii planlamas, gelecei ynlendirmede su kaynaklarnn kilit rol
oynad kabul edilen bir lkeye vizyon oluturmas srecinde ve farkl bak alar
gelitirmesi asndan yararl olabilmektedir. Gelimekte olan lkeler iin su nemli
bir kaynaktr. Dolaysyla su kaynaklar ynetimiyle ilgili kurumlarn baar
performanslarn artrabilmeleri iin ynetim anlaynda deiime ihtiya
duyulmaktadr.

2) Stratejik ibirlii planlamas sreci genellikle zayf tanmlanm bir sorunun
ortaya kmasyla balamaktadr. Sre, birok kurumu, paydalar ve kar
gruplarn bir araya getirerek hzl bir ekilde ilemektedir. Bu haliyle standart
stratejik planlama modelinden veya stratejik ilevsel modelden daha geni kapsaml
bir stratejik planlama modeli olarak tanmlanabilir. Daha geni kapsaml olan bu
stratejik planlama sreci sorunlar ulusal veya blgesel seviyede ele almakta ve
birok kurumun karlkl ilikilendirilmesi olarak da tanmlanabilmektedir (Priscoli,
2001).

3) Birok kar grubunun geni bir yelpazede deien farkl beklentileri vardr.
Stratejik ibirlii modeli bu beklentiler dorultusunda paydalara hassas ve doru
bilgi sunmaya almaktadr. Bilgi temelli yaklam isel ve dsal itici gleri ve
gelecekte sorunlarn oluabilecei olas alanlar tanmlayan senaryolar
kapsamaktadr.


54
SWOT analizi iin isel evreyi tanmlamak gtr nk su kaynaklarnda etkili
olan birok kurum bulunmaktadr. Karmak sorunlarn zm iin kurumlar
arasnda uyum ve egdm olmas gerekmektedir. Birok blgede su kaynaklar gibi
karmak sistemlerinin gelitirilmesinde birok sorunla karlalmaktadr.
Karlalan sorunlarda kilit kurumlarn ve aktrlerin arasnda egdm ve stratejik
geribildirim eksikliinin etkisi olduka fazladr. Bundan dolay isel evre analizinin
(SWOT) yaplabilmesi iin, ilgili kurumlarn sahip olduu kaynaklarn bir dkm
(envanteri) karlmaldr. Sorunlarn tanmlanmasna ve zmne yardmc olmas
asndan ilgili tm kurumlarn sahip olduklar kaynaklar ve kabiliyetler bilinmelidir.
Ardndan bu potansiyele gre, kurumsal kaynaklarn gl (S) ve zayf (W) ynleri
analiz edilmelidir.

Stratejik ilevsel model yaklamnda bir tek kurum ele alnarak derinlemesine
analiz yaplmasna karn stratejik ibirlii modelinde birok kurumun oluturduu
geni bir yelpazede analiz yaplmaktadr. Dolaysyla stratejik ibirlii modelinde
gl ve zayf ynlerin analizi dier modele gre daha yzeysel olacaktr.

Su kaynaklarnn planlamas ynetilmesi alannda stratejik ibirlii modeli
yaklam iin senaryolar retmek zordur. nk gelecekle ilgili bilgi sahibi olmak
bugn veya gemile ilgili bilgi edinmekten daha zordur. Farkl kar gruplar
gelecei farkl ekilde alglamakta ve tanmlamaktadrlar. Dolaysyla gelitirilen
senaryolarda farkl olmaktadr. Sz konusu elien senaryolar iin profesyonel
arabulucular gerekebilmektedir.

4) Bir strateji zerinde anlamaya varldktan sonra bu stratejinin yasal ereveye
dayanmas gerekmektedir. Dolaysyla yasal ya da politik dzenlemeler yapmak
gerekmektedir. Stratejik ilevsel modelde genelde kurumlar yasal olarak
oluturulmutur. Eer kart gruplar bir uzlamaya varmlarsa ve stratejiler
belirlenmise bu genelde iin kolay tarafn oluturmaktadr. Bu aamadan sonra
stratejilerin uygulamaya geebilmesi iin uygun artlarn ve ortamn oluturulmas
gerekmektedir. Kurumsal anlamda deiimler gerekebilecei gibi bireylerinde
ynetim anlaylarnda deiiklik kanlmazdr.



55
Uzlalan stratejinin uygulanmas sonucunda var olan bir kuruma yeni yetkiler
verebilir. Baz durumlarda yeni bir kurum kurulmas gerekebilir ancak kurumlarn
oalmas verimsizlii de beraberinde getirebilmektedir. Dolaysyla yeni kurumlar
yalnzca benzeri olmamas durumunda kurulmaldr. Bir stratejinin uygulanmas
genel olarak ebeke ierisinde kurumlara yeni ve deiik yetkiler verebilmektedir. Bu
genelde sivil toplum kurulularnn etkinliinin artrlmas eklinde ortaya
kmaktadr. ebeke temelli yaklamn nem kazanmasyla birlikte ebeke ii
egdm de ncelik kazanmaktadr.

5) Birok payda ve kar gruplarn ieren stratejik ibirlii yaklamnda
geribildirim sreci ve izleme faaliyetleri olduka nemli bir konudur. Belirlenen
stratejilerin nceden tanml performans kriterleri baznda izlenmesi, sonularn tm
paydalara duyurulmas ya da zaman iinde deiim gsteren sosyal, ekonomik ve
politik evresel artlarn gerektirdii revizyonlarn salkl bir ekilde yaplabilmesi
bu geribildirim ve izleme faaliyetleri sayesinde olmaktadr.

3.4.2 Stratejik birlii Planlamasnn Uygulanmas

Su kaynaklarnn kalknmada nemli rol oynad lkelerde bir sorunun olumas
ya da bir vizyon deiiklii durumunda stratejik ibirlii planlamas uygun bir
ynetim modeli olarak uygulamaya konulabilir (ESCAP, 2004). Burada zor olan
ksm esas kar gruplarn ve paydalar bir araya getirmektir. Su kaynaklar
planlamasnda esas kar gruplar; teknik kurumlar, iftiler, hayvan besicileri, halk
gruplar, yerel ynetimler v.b. olarak tanmlanabilir. Eer sre blgesel sorunlar da
ieriyorsa bu durumda milli politikalar ve beklentiler de devreye girmektedir ve
sorun milli bir boyut kazanmaktadr. Bununla birlikte baz ilgi (kar) gruplar da
sorunu uluslararas lekte ele alp tanmlayabilir.

Snr aan sularn tahsisi konusu gnmzde halen lkeler arasnda sorun
oluturmaya devam etmektedir. Ulusal ve blgesel lekte sreci iletmek zere
hkmet kurulular, sivil toplum rgtleri, paydalar ve kar gruplarna ihtiya


56
vardr. Uluslararas boyutta ise stratejik ibirlii planlama modelini balatacak bir
lkeleraras yapya ihtiya duyulabilir.

birlii sreci oluturulduktan sonra srecin iletilmesi iin fona ihtiya
duyulmaktadr. Stratejik ibirlii sreci iin eer yeterli motivasyon oluturulmusa
ve payda gruplar tarafndan kabul grmesi durumunda gnll ba yoluyla fon
salanabilmektedir. tici glerin analizi, SWOT analizi ve senaryo analizinde
fonlara ihtiya duyulmaktadr.

Su kaynaklar ynetimi sreci temelde teknik bilgi birikimini gerektirmektedir.
Dolaysyla ihtiya duyulacak teknik ileri gerekletirmek iin Teknik alma
Grubu oluturulmaldr. Su kaynaklaryla ilgili mmkn olduunca geni tabanl bir
payda grubu da bu teknik alma grubuyla ilikilendirilmelidir. nemli kar
gruplar, genel payda gruplarnn birer paras olarak tanmlanmal ancak yelik
says 20 kii ile snrlanmaldr. Kalabalk gruplar iinde uzlama iin grmeler
yapmak zor olacandan ibirlii srecinin almas zordur. Bundan dolay kk
gruplar oluturulmaldr.

tici gler, SWOT ve senaryo analizi gibi teknik analizlerden elde edilen
sonularn aklanmasnda ve sorunlarn tespitinde kalabalk gruplar halinde
almak daha yararl olabilmektedir. Farkl gruplarn temsilcileri kendi gruplar ve
teknik alma gruplar arasnda bilgi akn salamaktadr. Bylece yaplan
almalarn toplumda geni bir tabana yaylmas salanmaktadr (Priscoli, 2001).

Bir strateji zerinde uzlama salandnda ibirlii gruplar, beraber tek bir grup
gibi almaldrlar. birliinin ebekelemi birok kurumu iermesi, stratejinin
yasallatrlmasn salayacak frsatlar ve stratejinin uygulanabilirliini artracaktr.

Bir ibirlii grubunun kendisini ayakta tutabilmesi ideal durumdur. Stratejik
planlamann sonular, stratejinin belirlenmesinde deil uygulamada ortaya
kmaktadr. Aktif kalabilmek iin ibirlii grubu stratejiyi izlemeli ve geribildirim
salamaldr.



57
3.4.2.1 Vizyon

Vizyon, gelecekte olmas arzu edilen bir durumun ifadesidir. Genellikle 20 yllk
bir zaman dilimini kapsar. rnein su kaynaklar planlamasnda vizyon 2025 ylna
kadar tm lkelerde srdrlebilir su kullanmn salamak olarak belirlenebilir.
Vizyon tespitinde genelde gereklemesi zor hedefler belirlenmekte, belirsiz ifadeler
kullanlmaktadr. Vizyonun gereki olmas stratejik planlama srecine rehberlik
etmesi asndan nemlidir. Bununla birlikte eer doru ve iyi tanmlanrsa vizyon,
payda gruplarn bir araya getirerek stratejilerin belirlenmesi ve uygulanmasna
ayrca buna bal olarak da grev (ama) tanmnn yaplmasna yardmc olmaktadr.

Su kaynaklar ynetimi asndan gereki ve kullanl bir vizyon tanm yapmak
iin ncelikle milli kalknma hedefleri dikkate alnmaldr. Genel sosyal, ekonomik
ve evresel boyutlar dnlerek belirlenmi ulusal kalknma hedeflerinden bamsz
olarak tanmlanan su kaynaklar ynetimi vizyonu gerekilikten uzaktr ve
uygulamaya geme olana dktr.

Su kaynaklar vizyonu oluturulurken kilit payda gruplar bir araya toplanmaldr.
ncelikli ihtiya duyulan veri btn payda gruplar arasndan toplanmaldr.
rnein bugnk ve gelecekteki su ihtiyac, ekonomik beklentiler, onaylanm veya
taslak halindeki uluslararas su anlamalar gibi bileenler dnlerek bir vizyon
oluturulmaldr. Btn payda gruplarnn bir izgide toplamaya almann da
olumsuz ynleri olabilecei unutulmamaldr. Vizyon ok genel bir ifade olduu iin
tm payda gruplarnn beklentilerini karlamakta yetersiz kalabilir. Su
kaynaklaryla ilgili tm payda gruplarnn farkl beklentileri olduundan dolay
tamamn kapsayacak bir zm bulmak mmkn grnmemektedir. Tmyle
zerinde anlamaya varlm bir ifade de gereki olmaktan uzaktr. Ancak karlkl
ibirlii sayesinde belirli ncelikler zerinde anlamaya varlarak ortak bir uzla
yaratlabilir.

Vizyon ak, anlalr, belirli bir zaman dilimine vurgu yapan ve 4 paragraftan az
olmaldr. Baz durumlarda grafiklerden yararlanmak vizyon tanm iin faydal


58
olabilir. Vizyon tespiti zerinde paydalar tarafndan bir uzla salanp ak bir
ekilde tanmlandktan sonra, bu vizyonun toplumsal tabana yaylp benimsenmesi
salanmaldr. Aada baz lkelerin ulusal su vizyonlarna ilikin rnekler
verilmitir (ESCAP, 2004).

Malezya

Malezya gelimi lke stats alma yolunda ilerlerken vizyon 2020 kapsamnda,
tm su kullanclar iin yeterli miktarda ve kalitede suyu salamak iin su
kaynaklarn koruyup, ynetecektir. Vizyona gre doal evre de nemli bir su
kullancs olarak tanmlanmaktadr.

Filipinler

2025 yl itibariyle Filipinlerdeki su kaynaklar etkili bir ekilde kullanlacak,
dengeli ve adil bir ekilde datlacak, su kaynakl afet artlar altnda dahi
srdrlebilir ekilde ynetilecektir.

Tayland

2025 yl itibariyle Tayland, etkili bir su ynetimi sayesinde tm kullanclar iin
iyi kalitede yeterli miktarda suya sahip olacaktr. Tm payda gruplarnn
katlmyla su kaynaklarndan adil ve srdrlebilir ekilde yararlanmay
salayacak rgtsel ve yasal sistem sayesinde insanlarn yaam kalitesi
artacaktr.

Viet Nam

Vietnam Su Vizyonu yaam iin, evre iin, ve su iin daha iyi bir gelecek
salamak zere su kaynaklarnn btnleik (entegre) ve srdrlebilir
kullanlmas, su kaynakl afetlerin/zararlarn azaltlmas ve nlenmesi olarak
tanmlanmaktadr.


59
3.4.2.2 Sorunlar

Su kaynaklar ynetiminde ibirlii temelli bir ynetim stratejisi belirlemek iin
sorunlarn tespiti kritik bir nem tamaktadr. Bununla beraber lkenin sahip olduu
kaynaklar balamnda beklentiler de tanmlanmaldr. Stratejik ibirlii modeli
yaklamnda bahsedilen sorun, su kaynaklaryla ilgili beklentilerin
karlanmasndaki eksiklik olarak tanmlanabilir.

Sorun tanmlanmas iin payda gruplarnn temsilcilerinin bir alma grubunda
bir araya gelmeleri gerekmektedir. Bu gruptaki temsilcilerin, gruplar tam olarak
temsil ettiklerinden emin olunmaldr. Bununla birlikte sorun tanmlamasnda
kullanlmak zere deiik trde bilgilere ihtiya vardr. Genel bir tarama yaplmal
ve nceden rapor edilmi su ile ilgili sorunlar aratrlmal, bu sorunlar hakknda
ayet varsa yaplm resmi referandum/oylama sonular bulunmal, politik
tartmalar aratrlmaldr. Su kaynaklaryla ve ynetimiyle ilgili sorunlarn
tartld internet sitelerinden de faydalanlabilir veya lkede yaanan sorunlarla
ilgili lke iinden ya da uluslararas evreden uzman grleri de alnabilir.

Sorun ifadesinin belirlenmesinde sorunlarn gruplandrlmas nemlidir. Sorun
tanm mmkn olduunca ksa olmal ve 10dan fazla byk ulusal sorun ifadesi
yaplmamaldr. lke leinin haricinde blgesel anlamda daha detayl ve farkl
sorun tanmlamalar yaplabilir.

3.4.2.3 Ama (Misyon)

Misyon tanm Stratejik birlii Planlamasnda kritik bir rol oynamaktadr.
Misyon tanm vizyon ve sorun tanmn yapan gruplardan daha kk bir grup
tarafndan yaplmaldr. Bununla beraber misyon tanmnn gereki olabilmesi iin
daha teknik bilgiye ihtiya vardr. Misyon tanm, su ynetimiyle grevli olan devlet
dairesi yetkilileri, niversitelere bal uzmanlar ve gnll rgtleri de ierecek
kk gruplar tarafndan yaplmaldr.



60
Misyon ifadesi bir paragraftan fazla olmamaldr. Daha ksa olmas toplumun
geneline yaylmas ve benimsenmesi konusunda kolaylk salayacak ve bylece
insanlarn lkenin ulusal su misyonu erevesinde hareket etmesi salanacaktr.

Misyon tanm stratejik planlama yaklam asndan lkeler ve ilgili kurumlar
iin olduka nemlidir. yi belirlenmi bir misyon stratejik ynetim yaklamnn
uygulanmasnda ve hedeflere ulamada baar salamaktadr. Ancak burada nemli
olan amalarn (misyonun) baarlmas iin kurumlarn veya insanlarn oluturduu
bir grubun grevlendirilmesidir.

3.4.2.4 tici Gler

Etkili su ynetimi iin gerekli olan itici gleri tanmlamak teknik bir itir. Bunun
iin bir Teknik alma Grubu oluturulmaldr. Bu grup 10 kiiden az olacak ekilde
kk bir grup olmaldr ve tarmsal sulama, su temini, atksu artma, su kirlilii gibi
su sektrnn farkl alanlarnda planlama ve ngr gibi konularnda uzmanlam
kiilerden olumaldr. Grubun daha kk olabilmesi iin uzmanlar bir veya birden
fazla konuda deneyim sahibi olmaldrlar. Teknik grup belirli aralklarla misyon
tanmn yapan temel payda gruplar ile iletiim kurmaldr.

tici glerin tanmlanmasnda isel ve dsal evrenin tanm nem
kazanmaktadr. Stratejik planlamann kamu sektrnde uygulanmasnda genelde
sorun olan bu i-d evre analizi; su kaynaklar gibi disiplinleraras almay
gerektiren geni bir alanda daha da zor olmaktadr.

Temel olarak isel evre, bir lkede su kaynaklarnn planlamas ve
ynetilmesinden sorumlu tm kurumlardan ve biyolojik sistemlerden (su havzalar
v.b.), fiziksel sistemlerden (su datm ebekeleri v.b.) ve insan sistemlerinden
(sulama birlikleri v.b.) olumaktadr. Dsal evre ise bu isel evrenin dnda kalan
ve isel evreye etkisi olan uluslararas gleri de ieren herey olarak
tanmlanabilir. Su kaynaklarnda tanm yaplabilecek itici gleri u ekilde
sralayabiliriz:


61
a) evrimsel gler: rnein yllk ak evrimi, takn evrimi.
b) Eilimler: rnein kresel snma, ormanszlama, nfus art.
c) Rasgele ama tahmin edilebilir olaylar: rnein depremler, nehir aklar.
d) Uluslararas gelimeler: rnein nemli bir anlamann imzalanmas, bir
lkenin Ramsar szlemesini onaylamas.
e) Beklenmedik olaylar, srprizler: rnein snr aan sular iin memba lkesine
danmadan yaplan barajlar, hkmet darbeleri, terrist saldrlar.

tici gleri tanmlamak iin medyadan, profesyonel ve akademik yaynlardan,
sigorta irketlerinden, gemi dnem verilerinden yararlanlabilir. Bu bilgilere sahip
olmak yalnzca birinci admdr. Kullanl bir itici g analizi yapmak iin bu itici
glerden hangisinin su kaynaklarnn zerinde etkisi daha gl olduu belirlenmeli
ve bu glerin zaman ierisinde nasl deiiklikler gsterecei bilinmelidir.
Sorunlarn tanm, analizi ve itici glerin analizi bir arada deerlendirerek isel ve
dsal gler (en fazla 12 er adet olmak zere) belirlenmeli ve bu bilgilere
dayanarak senaryolar retilmelidir. Baarl oluturulmu senaryolar etkili bir strateji
belirlenmesi iin gereklidir. Tablo 3.2 Malezya su sektr iin yaplan itici g
analizi sonular grlmektedir.

Tablo 3.2 Malezya su sektrnde itici gler (ESCAP, 2004)
Demografik Gler:
a) Nfus
b) Kentleme
c) G
Ekonomik Gler
a) Kreselleme
b) Ekonomik gstergelerdeki deimeler
c) Sanayileme
Sosyal Gler
a) Yaam biimleri
b) Kltrel zellikler
c) Yoksulluk
Teknolojik Gler
a) Su kullanm teknolojileri
b) Su datmnda verimlilik
c) Yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelitirilmesi
d) Su kirliliinin yok edilmesi
evresel Gler
a) Su kaynaklarnn ar
tketilmesi
b) Su kaynaklarndaki kirlilik
c) Sucul ekosistemlerin bozulmas
d) klimsel deiimler
Ynetimsel Gler
a) Kurumsal iyiletirmeler
b) Yasal dzenlemelerde iyiletirme
c) Payda katlm
d) Talep ynetimi
e) Yerinden ynetim


62
3.4.2.5 Senaryolar

Gelecei nceden bilmek mmkn deildir ancak gelecekte olumas muhtemel
araln bilinmesi su kaynaklarnn stratejik planlamas asndan nemlidir. Ayrca
SWOT analizinin uygulanabilmesi iin senaryolar gereklidir.

Su kaynaklarnn stratejik planlanmasnda senaryolar isel evreyi etkileyecek
ulusal ve uluslararas gelimelere odaklanmaktadr. rnein politik siyasi
dncelerin su fiyatlandrlmas zerinde zellikle de tarmsal sulama fiyatlar
zerinde etkisi byktr. rnein krsal kesimin oylaryla seilen bir hkmet
iftilerin su haklarnn tanmlanmas konusunda baskn olurken kentsel semenin
oylaryla seilmi bir hkmet pazar merkezli bir yaklamla su temini iin
masraflara gre fiyat ayarlamak isteyebilir. Senaryolar gelecekle ilgili hikyelerdir.
Gvenilir senaryolar oluturmak byk beceri gerektirir (ESCAP, 2004).

tici g analizini yapan takm senaryolar da gelitirmelidir. Misyon
tanmlamasn yapan ve daha geni katlmla olumu payda gruplarn ile senaryo
gelitiren gruplar dzenli aralklarla birbirleriyle grmelidirler.

yi bir senaryo, uzmanlar ve karar vericiler iin akla yatkn ve makul, isel olarak
tutarl ve allan konuyla ilgili olmaldr. Ayrca senaryolar yenilikleri,
deiiklikleri ve srprizleri de dikkate almal, katlmclarn dnce yaplaryla
ilikili olmal ve her ynyle yeni olmamaldr.

3.4.2.6 SWOT Analizi

Bilgi alt yapsn oluturmak zere ama (misyon), itici gler ve senaryo
analizleri ve tanmlamalar yapldktan sonra stratejilerin belirlenmesi iin SWOT
analizi yaplmas gerekmektedir.

SWOT analizi SW (Gl ve Zayf yanlar) ve OT (Frsatlar ve Tehditler) olmak
zere iki alt paraya blnebilir. SW analizi zellikle isel evreye ve kurumlara


63
odaklanmtr. Kaynaklarn yeterli olmas durumunda teknikleri uygulayabilecek
rgtsel analizciler grevlendirilerek hzl bir ekilde rgt i evresinde gl (S) ve
zayf (W) ynlerin tanmlamas yaplabilmektedir. SW analizi yaplrken belirlenen
gl ve zayf ynler nesnel zellikler deildir. Baz koullarda gl olan ynler
baka koullar altnda zayflk olabilmektedir. rnein politik artlarn pazar tabanl
olarak deimesi durumunda, su kirlilii konusunda dzenleyici ve ynetici bir su
kurumu iin daha nce gl yn olan yasal ve gvenlik ilevleri bir zayflk olmakta
benzer ekilde daha nce zayflk olan ekonomideki uzmanlk bir gl yn
olmaktadr. SW analizinde nemli olan retilen senaryolar dorultusunda gelecekte
deien koullar altnda hangi kurumlarn etkinliklerine devam edecei hangilerinin
etkilerini yitireceinin belirlenmesidir. Bununla birlikte frsatlar ve tehditlerin (OT)
analizi analizcilere gelecei tanmlamada yardmc olmaktadr. Bundan dolay SW
analizi OT analizinden sonra yaplrsa daha iyi sonular elde edilebilir.

OT analizi dsal evrenin deerlendirilmesi zerine odaklanmtr. Bu analiz
Teknik alma Grubu tarafndan yaplabilir. tici gler analizi OT analizi iin veri
taban oluturacaktr. Bununla beraber ilave bilgiye de ihtiya duyulmaktadr. Yeni
olas tehditler ve frsatlar da tanmlanmaldr. Geni bir payda grubu bilgi toplamak
iin faydal olabilir.

rnein, kresel snma kurakl artrmas asndan bir tehdit olarak grlebilir.
lkeler arasnda yaplan ticari anlamalar tarm yaplan toprak miktarnda deiiklik
yaratabilir, nehir tamacl konusunda su seviyelerinin deiimleriyle ilgili
dzenlemeler yaplabilir. Bu tr almalar yneticiler iin deiik frsatlar
oluturabilir. Stratejinin belirlenmesinde temel vurgu, frsatlar maksimize etmek ve
tehditleri minimize etmek zerine yaplmaktadr.

3.4.2.7 Stratejilerin Tanmlanmas ve Detaylandrlmas

SWOT analizi sonunda elde edilen bilgiler nda bir sonraki adm uygun
stratejilerin belirlenmesi olacaktr. Stratejik birlii Planlamas farkl kurumlarn
sahip olduu rollerin tanmlanmas ve ebeke dinamiklerinin gleri zerinde


64
odaklanmaktadr. Kurumlar deer yaratmak iin nasl daha etkili bir ekilde
birbirleriyle iliki iinde olabilir, hizmet salanmasnda aksakln yaanmamasn
salamak, ibirliini artrmak iin neler yaplabilir gibi konularda aratrmalar
yaplmaktadr.

Stratejiler belirlenirken elde bulunan mevcut kaynaklar gz nne alnmaldr.
Finansal, teknik ve insan kaynaklarnn uygunluk derecesine gre stratejiler
belirlenebilmektedir. phesiz ki kaynaklar deikendir. Bununla beraber strateji
belirlemeden nce nemli kaynaklar elverililiine (elde edilebilirliine) gre
sralamak nerilen stratejilerin daha gereki olmasn salayacaktr.

Strateji tanmlanmas bir proje ya da programla ilgili istek/talep listesi oluturmak
anlamnda deildir. Strateji, 10dan fazla hamleyi amayacak ekilde uygulama gc
yksek olan bir alma erevesini tayin etmektedir. Bu hamleler tanmlandktan
sonra uygun kurumsal sorumluluklar da tayin edilebilir. Strateji tanmlamas
frsatlarn maksimize edilmesi ve tehditlerin minimize edilmesini gerektirir.

Stratejilerin detaylandrlmas ise teknik olarak veya paydalardan gelen
geribildirim yoluyla yaplabilmektedir. Teknik bileen fayda-masraf analizi,
ekonomik analiz, finansal uygulanabilirlik deerlendirmesi, evresel ve sosyal etki
deerlendirmesi gibi yntemleri ierir. Geribildirim ise stratejinin geni alanda tm
paydalara yaylmas ve uygulanmasyla onlardan gelecek tepkileri iermektedir. Bu
almalarla tm gruplar tatmin edecek bir zm veya yntem bulmak mmkn
deildir. Baz gruplar beklentilerinde ve deerlerinde deiiklikler yapmadka bu
mmkn deildir. Ancak taslak stratejileri nceden geni payda gruplarna tantmak
baz mantksal tutarszlklar tanmlamas asndan, uygulanmas mmkn olmayan
admlar belirleme asndan nemlidir. Strateji, kabul edilebilir ve makul olmaldr.
Bununla birlikte geribildirimler stratejik hamlelere ince ayar yapma imkn
salayacaktr.

Strateji belirlendikten ve resmi makamlar tarafndan da kabul edildikten sonra
stratejileri uygulamak zere ilgili kurumlarn yetkilerini dzenleyecek yasalara


65
ihtiya duyulacaktr. Baz durumlarda ise yeni kurumlarn oluturulmas
gerekebilmektedir. Ancak yeni kurumlar oluturmak brokrasiyi artracandan; en
son bavurulacak are olmaldr. Bununla birlikte rolleri kesin ve ak bir ekilde
tanmlanmayan veya belirlenen stratejiyle uyumlu olmayan kurumlar kapatlmak
durumunda kalnabilir. Strateji, kurumlarn rollerini net bir ekilde tanmlamaktadr.
Bu aslnda kurumun amacn/misyonunu da tanmlamaktadr fakat yasal uygulama
grevdeki hkmete bal olmaktadr.

Kurumlara emretmek ve yetki vermek, kurumlararas ibirliini salamaktan ve
ebekelere yetki vermekten daha kolaydr. Stratejik birlii Planlamas srecinin
uygulanmasnda karlalan en byk sorun da budur. birlii modeli, kararlarn
sorgulanmad emir komuta zincirinden ok, ortak beklenti ve taleplerin
karlanabilmesi iin ortak karar alnmasnn nem kazand bir sretir.

3.4.2.8 zleme ve Etki Deerlendirme

Stratejik birlii Planlamasnda nemli noktalardan biri de izleme ve etki
deerlendirme sistemlerinin ayrntlarnn belirlenmesidir. Temelde izleme faaliyeti
kurumlarn kendi bnyelerinde yaplmaktadr ancak kalite kontrol daha st seviye
kurumlar tarafndan yaplmaldr. Devlet Planlama Tekilat, Maliye Bakanl gibi
kurumlar kontrol ilevini yerine getirebilirler. ayet kurumlar aras stratejik ibirlii
gerekiyorsa bunun izleme faaliyeti de daha st seviyede bir kurum tarafndan
yaplmaldr.

zleme, strateji iin sralanmas gereken gstergelerin belirlenmesini ifade
etmektedir. Bu, byk aba ve kaynak gerektiren ve kolay olmayan bir uratr
(Smeets ve Weterings, 1999).

Stratejik planlama birok nedenden dolay ynetim kurumlarnn sorumluluunda
bir arta yol amaktadr. ncelikle her kurum gelecek iin aslnda bir vaat ya da
umutlandrc bir ifade olan misyon (ama) ifadesinin tanmn yapmaktadr. Bundan
dolay birok geleneksel brokrat stratejik ynetim kavramna scak bakmamaktadr.


66
Misyon (ama) tanm kurumlarnn amalarn ortaya koymaktadr ve alan
memurlarnn sorumluluunu ve hesap verilebilirliini dzenlemektedir. kinci
olarak stratejik planlama, byk deiimlere yol aabilecek kstl sayda gl
etkinlikler zerine odaklanmaktadr.

Kurumlarn ak ve net performans beklentilerinin olmas ve kaynaklarn kstl
miktarda etkinlie odaklanmas, parazitleri (noise) azaltmakta, harcamalar ve
getiriler arasndaki ilikiler gibi birtakm sonular izlemede kolaylk salamaktadr.

3.5 Stratejik Ynetimin Deien artlar Altnda Uygulanmas

Su kaynaklarnda stratejik planlama ve uygulama yaklam farkl artlar altnda
uygulanacak ekilde deiiklikler gsterebilmektedir. Bu farkl artlar u ekilde
sralanabilir:

3.5.1 Ulusal ve Blgesel lekler

Gnmzde akarsu havzalar, su toplanma havzalar, tarmsal-ekolojik blgeler
gibi alanlar ieren su kaynaklar ynetiminde alansal temelli yaklamlara doru
gl bir ynelim bulunmaktadr. Buradan hareketle alan temelli stratejik planlama
nem kazanmaktadr. Eer bamsz tek bir kurum sz konusuysa stratejik ilevsel
model, ayet birok aktr bulunuyorsa stratejik ibirlii modeli daha uygun
olmaktadr. Ancak birok ulusal temelli kurulu bulunuyorsa bu kurumlar
bulunduklar alandaki grevleri bakmndan stratejik ilevsel model vastasyla ayr
ayr deerlendirilmelidir. Buradan hareketle yerel bazda ve ulusal bazda kurumlar
tarafndan yaplacak stratejik planlamalar birbiriyle tutarl olmaldr.

Ulusal kurulularn misyon ve stratejilerinde alansal lekleri belirlemeleri
nemlidir. rnein bir ok lkede su kaynaklarnn artlar olduka farkl zellikler
gsterdiinden, ulusal kurulularn izleme faaliyetleri alansal olarak ayrlmaldr.
Alansal ayrlma, resmi su veya doal kaynak planlama blgeleriyle ilikili olmaldr.



67
3.5.2 Liderlik

Stratejik planlamada liderlik daima nemli bir rol oynamtr. rnein Malezya da
liderlik ok nemlidir. Japonya daha brokratik temellidir ancak liderlik yine de
nemini devam ettirmektedir.

Baz durumlarda liderlik zellikleri olmadan da yasal yetkiler sayesinde srecin
ilemesinde rol sahibi olunabilmektedir. Sivil toplum ya da zel sektr, stratejik
planlamalarn yaplmasnda rol alabilir. rnein baz lkelerde sivil toplumun
giriimleriyle su havzalarnn korunmasyla grevli yetkililer, sorumlular
oluturulmutur (ESCAP, 2004).

Belirli bir vizyona gre tanmlanm misyon dorultusunda alan bir ok
kurumun birlikteliinin salanmas iin gl bir liderlik olduka nemli bir rol
oynayabilir.

Baz lkelerde misyonun yerine getirilmesinde gnll kurulular nemli bir rol
oynayabilmektedirler. Bununla birlikte gnll kurulularn birbirinden ayr hareket
etmesi ve sektrdeki kurulularn farkl yntemler izlemesi durumunda tutarllk ve
uygulama alannda sorunlar yaanmaktadr. Sonu olarak zellikle ulusal dzeyde
sivil toplum iin bir misyonu savunmak olduka zordur.

3.5.3 Deien Politik/Brokratik Sistem artlar

Birok lkede politik ve brokratik zellikler farkllklar gstermektedir. rnein
yatay ibirlii gerektiren Stratejik birlii modelinin dikey hiyerarinin egemen
olduu politik ve brokratik sistemde uygulanmas zor olacaktr. Benzer ekilde
planlama srecinde paydalarn katlmnn snrl olduu, gnll kurulularn etkin
olmad toplumlarda ibirlii modelinin uygulanmas zor olacaktr. Dolaysyla
stratejik planlama yaklamlarnn politik ve brokratik farkllklar kapsayacak
ekilde deitirilmesi gerekecektir.



68
3.5.4 Deien Sosyo-Ekonomik ve evresel artlar

Gelimilik seviyesi, benimsenen stratejik yaklamn uygulanabilirlik derecesini
etkileyebilmektedir. ok fakir lkelerde suyla ilgili acil sorunlardan dolay stratejik
planlama ve ynetim yaklamnn uygulanmas anlaml olmayacaktr. Bir gn
sonras iin ehre yeterli miktarda suyu salamakta zorlanan bir blge iin uzun
dnemli stratejik planlama yaklam uygun deildir. Ayn zamanda teknik, finansal
ve insan kaynaklar da elverili olmayabilir. Bu durumda itici g analizini yapmak
zorlaacaktr. Bu gibi durumlarda stratejik planlama yaklamna, belirli baz su
sektrlerinden, belirli yerel blgelerden ve hatta bamsz kurululardan balayarak,
asimetrik bir giri uygun olabilir.

Baz blgelerde uzun dnemli su ktl gibi ciddi evresel sorunlardan dolay
stratejik planlama yaklamna ihtiya duyulmasna ramen hemen hemen btn
dikkat ksa dnem zerine younlamaktadr. Baz durumlarda ise sorunun tanmn
ve en uygun politikalarn belirlenmesi iin uluslararas kurululardan veya
uzmanlardan yardm alnmas stratejik yaklamn uygulanabilirlii iin gerekli
olabilmektedir (ESCAP, 2004).

3.5.5 Merkezi ve Yerel Ynetim artlar

Baz lkeler mali, politik ve ynetimsel adan yerinden ynetim ilkelerini
uygulamaktayken baz lkeler ise merkezi karar alma mekanizmalar kullanmaktadr.
Yerinden ynetim artlarnda stratejik planlamaya giri asndan durum daha da
karmak hale gelmektedir nk yerel anlamda su kaynaklaryla ilgili yetki sahibi
birok kurum bulunmaktadr. Bu durum Stratejik birlii Modelini yerel anlamda
daha da nemli klmaktadr. Yerinden ynetim yaklam (ynetimin gcnn
topluma yaknlamas, effafln artmas, harcamalarn ve gelir toplanmasnn
yakndan takip edilmesi yoluyla) ynetimi gelitirmek iin tasarlanmasna ramen,
su kaynaklarnn yerel bazl ynetimi ounlukla verimsiz, dk kapasitede
olmaktadr, hatta baz durumlarda yolsuzluklara neden olmaktadr.



69
3.6 Sonu

Su kaynaklarndan yararlanlmada lkedeki ekonomik durumun etkisi byktr.
Gelimi lkeler su kaynaklarndan en iyi ekilde yararlanmak zere projeler
gelitirmektedirler. Bu projelerin uygulanmasyla kt olan su kaynaklarndan en
verimli ve etkili ekilde yararlanmay amalamaktadrlar. Ancak gelimekte olan
lkelerde ekonomik durum gerei yaplan planlamalarn tam anlamyla uygulamaya
geirilmesi zaman almaktadr. lkemizde 1980li yllarda yapmna balanan
Gneydou Anadolu Projesi uzun yllardr devam etmektedir. Buna benzer sorunlar
gelimekte olan lkelerde ve Trkiyede ska yaanmaktadr. Bu tr sorunlarn
zmnde stratejik bir yaklam gelitirmek byk yarar salayacaktr.

Gelimekte olan lkelerde birok payda grubunu, kar gruplarn ve kurumlar
ieren su kaynaklar sektr olduka karmak bir yap oluturmaktadr. Su
kaynaklarndan yararlanmak zere tarmsal, endstriyel ve kentsel kullanclardan
birok farkl talep bulunmaktadr. Stratejik Planlama yaklam ve teknikleri su
kaynaklar planlamas ve ynetiminde performans artrarak bu talepleri karlamada
kolaylk salamaktadr. SPY sreci sivil toplumsal hareketleri zendirmesi
bakmndan da nem kazanmaktadr. Sivil toplum kurulular, suyla ilgili payda
gruplar ve yerel ynetimlerin katlmyla su kaynaklarnn ynetimi ve geliiminde
daha hzl yol alnmas salanabilmektedir. Bu bileenlerin tamamnn bir arada
olmas stratejik ynetim srecinin etkili ve tam ilemesi asndan nemlidir.

Su kaynaklar geni ve ok ynl sistemlerden olutuundan dolay su
kaynaklarn daha geni bir erevede iyi anlamak, planlamak ve ynetmek iin
stratejik planlamaya ibirlii temelli bir yaklam gelitirilmesi gerekmitir. Su
kaynaklar sistemlerine bir btn olarak baklacak olursa stratejik planlama, sorunlar
temelinde tanmlanan bir Vizyonla balamaldr. ebeke temelli ve su kaynaklar ile
ilikili kurumlar arasnda ibirliklerini zendirecek zm yollar aratrlmaldr.
Kamu kesimi dndaki kurumlarn da dhil edilmesi ynetimin tabana yaylmas ve
sonularnn etkililii asndan nemlidir.



70
Farkl kurulular yasal olarak yetkilendirildikten ve misyonlar ak bir ekilde
ifade edildikten sonra, kurumlar arasnda gl ibirlikleri oluturulmaldr. Bu
aamadan sonra tek bir kurum leinde uygulanabilecek en uygun yntem olan
hesap verilebilirlik sreci nem kazanmaktadr.

Stratejiler uygulanmadka bir deer tamazlar. Kurumlar vaat ettikleri
misyonlarn yerine getirmede sorumluluk sahibi olmaldrlar. Birok brokrat ve
politikac byle bir durumdan rahatsz olabilmektedir. Yalnzca girdilerin
denetlenmesi stratejilerin gerekletirilmesi iin yeterli deildir. rnein yasalarn
izin verdii harcamalarn kontrol edilmesi yalnz bana yeterli deildir. Yaplan
harcamalarn misyona ulamada ne derecede katkda bulunduu stratejik planlama ve
ynetim sreciye izlenebilmektedir.








71
BLM DRT
GEDZ HAVZASI RNE

4.1 Gediz Havzasna Genel Bak

4.1.1 Sosyal, Corafi ve Hidrolojik zellikler

Trkiye 26 ana akarsu havzasna ayrlmtr. Ege Blgesinde bulunan 5 numaral
Gediz Havzas, 1 722 000 ha drenaj alanna sahiptir ve bu alan Trkiye yz
lmnn %2.2 sini oluturmaktadr.

2000 nfus saymna gre yaklak 2,000,000 kiinin yaad havza, corafi
bakmdan 38
0
04-39
0
13 kuzey enlemleri ile 26
0
42-29
0
45 dou boylamlar
arasnda yer almaktadr (ekil 4.1).



ekil 4.1 Gediz havzas

Gediz Havzasnda zmir, Manisa, Ktahya ve Uak illerine ait 20 ile yer
almaktadr. Manisa ve Uak kent merkezleri de havza snrlar iinde bulunmaktadr.
Havzada yer alan iller ve ilelere ait idari snrlar ekil 4.2de, bu yerleim
birimlerine ait nfus bilgileri ise Tablo 4.1de verilmektedir.


72
Tablo 4.1 Gediz havzasnda bulunan yerleim birimleri ve nfuslar (Barbaros, 2001; DE, 2007)
LLER LELER NFUS (1990) NFUS (2000)
ZMR Foa 25222 36107
ZMR Kemalpaa 56075 73114
ZMR Menemen 76043 114457
MANSA Merkez 221694 278555
MANSA Ahmetli 19554 18852
MANSA Akhisar 152397 152582
MANSA Alaehir 91362 93760
MANSA Demirci 60184 59314
MANSA Glmarmara 16729 17831
MANSA Grdes 38853 38110
MANSA Kprba 15847 10851
MANSA Kula 48132 52986
MANSA Salihli 132735 149151
MANSA Sargl 34682 35621
MANSA Saruhanl 73888 68134
MANSA Selendi 25415 26061
MANSA Turgutlu 100697 121020
MANSA Soma 76641 89038
MANSA Krkaac 45608 48303
KTAHYA Gediz 66675 77483
UAK Merkez 145505 179458
UAK Eme 39658 38869


ekil 4.2 Gediz havzasnda bulunan yerleim birimleri


73
Havzann 667 207 ha tarm topra potansiyelinin 623 403 ha sulanabilir
niteliktedir. Havzada bitkisel retim, arlkl olarak pamuk, ba, tahl, sebze ve
meyve, zeytin, ttn ve kavun zerinde younlamtr. Hlihazrda sulanan alan
havza baznda yaklak 110 000 ha civarndadr. Bunun dnda havzada tekstil
sanayi, tuz retimi ve dericilik gibi endstriyel faaliyetler de yrtlmektedir. Gediz
Havzas ile ilgili genel demografik bilgiler ve havzada yer alan su yaplarna ilikin
genel bilgiler Tablo 4.2de zetlenmektedir.

Tablo 4.2 Gediz havzas ile ilgili genel bilgiler (OPTIMA,2006; IWMI, 2000).

Havza Bilgileri Tanmlama
Havza snrlar iinde kalan
yerleimler
Foa, Kemalpaa, Akhisar, Alaehir, Demirci, Gediz, Manisa,
Menemen, Salihli, Turgutlu, Grdes, Kula, Saruhanl, Selendi,
Ahmetli, Glmarmara, Kprba; ayrca zmir, demi, Simav,
Sargl, Eme ve Uakn bir blm
Yerleim
Enlem: N 3804 - 3913
Boylam: E 2642 - 2945
Havza alan 17,600 km
2

Min.-max. Ykseklik 0 m 2,108 m
Ormanlk alan 20,400 ha
Tarmsal alan Toplam alann % 7,64 sulanmaktadr (110 000 ha)
Doal alanlar 8000 ha (zmir Ku Cenneti)
Ya ykseklii 700 mm/yl
Takn ve kuraklk durumu 1989-1994 yllarnda ciddi kuraklk yaanmtr.
Pompaj miktar 9 mm/yl
Yllk su btesi
Temin: 61 mm/yl (52 mm/yl yerst 9 mm/yl yer alt
kaynaklarndan temin edilmektedir.)
Ana hazneler ve su yaplar
Emiralem balamas
Marmara balamas
Ahmetli balamas
Demirkpr baraj
Adala balamas
Afsar balamas
Afar baraj
Buldan balamas
Buldan baraj



74
Tablo 4.2 (Devam) Gediz havzas ile ilgili genel bilgiler (OPTIMA,2006; IWMI, 2000).

Sektrel su kullanm
Tarm: % 78,6
Endstri: % 6
evresel, sulak alan: % 0,4
Kentsel: % 14,9
Toplam nfus 1,700,000
Kentsel/Krsal nfus
yzdeleri
Krsal: % 43,3
Kentsel: % 56,7
Kentsel nfus ylda %2 artmakta; krsal nfus ylda %0,7
orannda azalmaktadr.
Nfus art oran
% 1,5 (gerekte kentsel nfus % 2 artarken, krsal nfus % 0,7
azalmaktadr)
Doum/lm oranlar
lm oran: % 0,114 / yl
Doum oran: % 0,9/yl
G oran % 0,4 / yl
Alansal nfus dalm 2000 km
2
ye 112 kii
Temel faaliyetler
Tarm (pamuk, zm, msr/buday)
Endstri(tekstil fabrikalar, dokumaclk, tuz retimi ve dericilik)
Gelir dalm
Tarmsal gelir dalm:
Tahl: 31 milyon euro /yl
Meyve: 399 milyon euro/yl
Sebze: 139 milyon euro/ yl
Endstriyel rnler: 256 milyon euro/yl
Yalk bitkiler: 1 milyon euro/yl
Bakliyat: 4 milyon euro/yl
Kk bitkileri: 12 milyon euro/yl

Gediz Havzas tipik bir Akdeniz havzas hidrolojisine sahiptir. Kasm ve nisan
aylar aras yalar grlmekte ve en yksek aklar da ubat veya Mart aylarnda
grlmektedir. Havzada yllk ya ykseklii 450 mm ile 800 mm arasnda
deiebilmekle birlikte ortalama 600 mm olarak gereklemektedir. Yan yaklak
%80i k aylarnda dmektedir. Havzann akarsu sisteminde genellikle yan dereler
yaz aylarnda kurumakta sadece ana ve yan kollarda ak gzlemlenmektedir.
zmirin hemen kuzeyinden Ege denizine dklen Gediz Nehri 275 km uzunluunda
olup Bat Anadoluda 17220 km
2
lik bir ya alanndan beslenmektedir. Gediz
havzasn besleyen akarsular ekil 4.3de gsterilmektedir.


75

ekil 4.3: Gediz havzasn besleyen akarsular

Havza 1989 ile 1994 yllar arasnda ciddi bir kuraklk yaamtr. Kuraklk ncesi
havza genelinde kullanlabilir su miktar yaklak 1,900 milyon m
3
/yl olarak tahmin
edilmekteyken 1990 sonrasnda kullanlabilir yzeysel su miktar 940 milyon m
3
/yl
seviyesine kadar gerilemitir (OPTIMA, 2006). Gnmzde, ortalama olarak tm
havzadaki kullanlabilir su miktar 61 mm/yl (52 mm/yl yzeysel, 9 mm/yl yeralt
suyu olmak zere) mertebesinde iken, toplam su talebi 50 mm/yla ulamaktadr.
te yandan, su kirlilii de nemli bir kst olarak deerlendirildiinde, Gediz
havzasnda yeni tahsisler iin yeterli suyun kalmadn sylemek mmkndr
(SUMER, 2006).

DS tarafndan eitli almalara dayal olarak hazrlanan, 1997 statistik
Yllnda Gediz Nehri ve ana kollarndan oluan akarsu anda toplam 2.0 km
3
/yl
(63.4 m
3
/sn) yerst su potansiyeli bulunduu belirtilmitir (DS, 1998). Havzada
mevcut istasyonlarda llm akm deerlerinin incelenmesi suretiyle, Gediz
havzasnn su potansiyeli 1.9 km
3
/yl (60.6 m
3
/sn) olarak belirlenmitir (Baran, ve
dier., 1999). Gediz Havzas yeralt su potansiyeli ise DSnin eitli blgelerde
yrtt hidrojeolojik almalar nda 260 10
6
m
3
/yl olarak tespit edilmitir
(DS, 1998). Bununla birlikte havzada gvenli olarak ekilebilir yllk yeralt su
miktar 160 milyon m
3
/yl olarak tahmin edilmektedir. Ancak gnmzde havzada
bu gvenli potansiyelden daha fazla ekim yaplmakta ve sonu olarak yeralt su


76
seviyesi pekok blgede daha da derinlere dmektedir. Yeralt suyundan daha ok
sulama birlikleri ve zel yatrmclar yararlanmaktadr.

Havzadaki kullanlan suyun yaklak %25i yer alt suyundan salanmaktadr.
ekilen yeralt sularnn yaklak %16s tarmsal sulama amal kalan ise kentsel ve
endstriyel alanda kullanlmaktadr (Svendsen ve dier., 2000).

Su ktlna ramen, Gediz havzasnda su kaynaklarnn ynetimi konusunda
olumlu gelimeler gze arpmaktadr. ncelikle, 19891994 yllarndaki kurakln
neden olduu su ktlna kar gsterilen genel tepki ok ciddi olmutur. rnein,
iftiler pirin yerine kuraklktan daha az etkilenen ve daha az sulama gerektiren
zm ve meyveleri yetitirmeyi tercih etmilerdir. zmn yksek ekonomik deeri
nedeniyle de, bu kararn isabetli ve daha kazanl olduu grlmtr (SUMER,
2006). Bu tr deiiklikleri dolaysyla havzada su kullanm su potansiyeli ve
tarmsal ekonomik gelimeler altnda zamanla deiiklikler gstermektedir.
Havzada farkl su kullanm sektrlerine ilikin tahmini talep bilgileri Tablo 4.3de
zetlenmektedir (OPTIMA, 2006).

Havzann genelinde su kullanmna bakldnda tarmsal sulama, kentsel su
kullanm, endstriyel su kullanm, hidroelektrik santrallerin ihtiyac olan su
kullanm ve evresel koruma amal su kullanm grlmektedir. Gediz havzasnda
suya daha ok tarmsal sulama iin talep duyulmakta, hidroelektrik enerji retimi
daha geri planda kalmaktadr. Su talebinin yaklak %80i tarmsal sulama amaldr
(OPTIMA, 2006).

Havzada su kullanclar arasnda nemli yer tutan sanayi blgeleri de
bulunmaktadr. Bunlar Manisa ve Kemalpaa sanayi blgeleridir ve atk sularn
Gediz nehrine boaltmaktadrlar. Bunlarn dnda daha kk lekli Menemen
yaknlarnda daha ok deri imalathanelerinin bulunduu bir blge de bulunmaktadr.
Bu blge yeralt suyundan yararlanmakta ve kullanlm suyu Menemen sol sahil
sulama ebekesine vermektedirler.



77
Tablo 4.3 Havzadaki tahmini su talebi (OPTIMA, 2006)

Tahmini Tketim
Su Kullanm Milyon
m
3
Oran
(%)
Notlar
Yzeysel Su
Byk lekli Sulama

Kk lekli Sulama
Hidroelektrik
Sulak alan korumas

550
60
50
0
4

%62
%7
%6
-
-

Demirkpr ve Gl Marmara
Alaehir

Herhangi bir ncelii yok
htiya daha fazla
Yeralt Suyu
Pompaj Sulama Gruplar
zel Sulamaclar
Havza iinde kentsel kullanm
zmire transfer
Sanayi

30
5
26
108
50

%3
%1
%2
%12
%6



Yzeysel Sulama Dndakiler

%18 ekim geri kalan geri dn
zmire transfer DS tarafndan
dn akmlarna gre tahmin
edilmitir
Toplam
Yllk
Yaz (4 Ay)
833
760
%100

Tarmsal kullanmda byk ve kk lekli yzeysel sulama projeleri olduu
gibi yeralt suyundan da youn olarak yararlanlmaktadr. Kentsel su kullanmnda
ise Gediz havzas kendi snrlarndaki belediyelere su salad gibi havza dnda
olan zmir ehrine de ime suyu salamaktadr. Seramik, deri, gda iletmeleri ve
metal endstrisinin bulunduu havzada iletmeler DSden izin alarak yeralt
suyundan faydalanmaktadrlar. Ancak bu kullanmn ne kadar olduu konusunda
kesin bir bilgi bulunmamaktadr.

Gediz havzas ayn zamanda 20'den fazla tr iin nemli Ku Alan (KA)
kriterlerini salamasyla Trkiye'deki en nemli sulak alanlardan birisi olan Gediz
Deltasn da iine almaktadr. Gediz Deltas Ramsar alan olarak koruma altna
alnmtr. Delta da bir su kullancs olarak grlmektedir.



78
Havzada ikisi ina halinde toplam 5 baraj 1 doal depolama alan ayrca byk ve
kk lekli birok sulama ebekesi bulunmaktadr. Havzadaki en byk baraj
1,022 milyon m
3
depolama kapasitesiyle Demikpr barajdr. Demirkpr baraj
yannda havzada ina halinde olan Grdes ve Yiitler ile, mevcut Buldan ve Afar
barajlar yer almaktadr. Gl Marmara ise 321.36 milyon m
3
le

doal bir depolama
alan olarak hizmet vermektedir.

Havzada bulunan mleki, Adala, Marmara, Emiralem, Ahmetli ve Buldan
balamalar DS tarafndan iletilmektedir. Ayrca yine havzada bulunan Akpnar,
Alaehir, Sargl, Adala I ve II, Gkkaya, Ahmetli, Maltepe, Menemen, Trkeli ve
Emiralem sulama sistemleri ise sulama birlikleri tarafndan iletilmektedir (Kanber,
2004). Havzada bulunan byk sulama blgeleri ve rn desenleri Tablo 4.4de
gsterilmektedir.

Tablo 4.4 Gediz havzasnda yer alan byk sulama sistemleri ve rn desenleri

Sulama
Blgesi
Alan (ha)
Min-max
Pamuk
(%)
Msr
(%)
zm
(%)
Sebze
(%)
Meyve
(%)
Tahl (%)
Adala
Sol
5100-7000 0 30 63 5 - 2
Adala
Sa
5500-6600 25 30 40 3 - 2
Ahmetli
Sol
13000-16100 5 18 63 5 9 -
Ahmetli 12500-17000 17 25 54 4 - -
Menemen
Sol
13000-14200 56 25 3 5 2 9
Menemen
Sa
4900-5800 30 26 7 18 4 15
Sargl 890-1100 - - 100 - - -
Alaehir 6800-8400 - - 100 - - -

Bunlar haricinde Gl Marmaray beslemek amacyla mleki balamas da
iletme halindedir. Bu sulama sistemlerinin aktif hacimleri ve rezervuarlar tablo
4.5de gsterilmektedir.



79
Tablo 4.5 Gediz havzasnda yer alan sulama sistemleri ve ilgili su hazneleri

Sulama Ad Reglatr Rezervuar Aktif Hacim
Menemen Sulamas Emiralem Reglatr Demirkpr Baraj 1020 10
6
m
3

Manisa + Turgutlu +
Saruhanl Sulamalar
Ahmetli Reglatr Demirkpr Baraj 1020 10
6
m
3

Adala Sulamas Adala Reglatr Demirkpr Baraj 1020 10
6
m
3

Alaehir+Sargl
Sulamalar
Afar ve Buldan Baraj 85.6+49=
134.6 10
6
m
3

Toplam 1150 10
6
m
3


Yukarda deinilen bu sulama sistemlerinin ematik gsterimi ekil 4.4de
verilmektedir.










ekil 4.4 Gediz havzasndaki sulama sistemlerinin ematik gsterimi

4.1.2 Havzann Su Kaynaklarnn Genel Durumu

Gediz havzas son yllarda grlen kuraklk, kentsel ve endstriyel su
ihtiyacndaki art dolaysyla su talebini karlama konusunda zorlanmaktadr.
Havza gemite su talebini karlayacak su kaynana sahipken, gnmzde artan
talep ve suyun ar kullanlmas dolaysyla talep ancak karlanmakta geriye yeni
tahsisler iin su kalmamaktadr. Havzada meydana gelen bu deiimlere karn
havzada sz sahibi kurumlar nlem almakta ve gelimeleri takip etmekte skntlar
yaamaktadrlar (NOSTRUM, 2005).
Demirkpr
Brj
Adala
Sulamas
Buldan
Brj
Afar
Brj
Alaehir
Sulamas
Sargl
Sulamas
Ahmetli
Sulamas
Emiralem
Sulamas
YAS
GEDZ


80
Kuraklk ncesinde havzada mevcut kurulu bulunan su datm sistemi genel
olarak iyi iledii grlmektedir. Ancak u an iin suya ynelik rekabet ciddi
boyutlarda olmasa da yakn bir gelecekte sektrler arasnda su talebi konusunda
youn bir rekabet yaanmas beklenmektedir. Zira bugnk durumda havzada
yaanan en byk sorunlardan birisi kirlilik dieri ise su ktl olarak grlmektedir.
Kuraklk dnemi sonrasnda akmlarda azalmalar grlm su kalitesinde bozulma
dolaysyla tarmsal kullanclar suyun sulama iin uygun olmadndan ikyet
etmeye balamlardr. Bundan dolay ileride sektrlere gre yeni su tahsisleri
durumunda su kullanclar arasnda ciddi rekabet yaanmas beklenmektedir.

Tarmsal sulamaclar, sanayiciler ve kentsel ihtiya sahiplerinin yannda doal
sistemler de su kullancs olarak saylmaldrlar. Gediz havzasnda bulunan ve
nemli bir doal yaam alan olan Gediz Deltas da doal bir su kullancsdr.
Trkiyenin nemli ku cennetlerinden birini barndran Gediz Deltas da doal
yaamn srdrlebilmesi iin suya ihtiya duymaktadr. Deltada bulunan sulak
alanlarn kurutulmasyla ve hatta yerleime almasyla deltadaki bitki ve canl
trlerinin yaam tehlikeye girmitir.

Gediz havzasnn su kaynaklaryla ilgili olarak ulusal ve uluslar aras lekte
birok almalar yaplmtr ve halen daha yaplmaya devam edilmektedir.
niversiteler, devlet kurumlar, belediyeler ve eitli paydalarn da katlmyla
yaplan almalar neticesinde havza hakknda nemli bir bilgi birikimi salanm,
havzada bulunan bir ok paydan grleri, yaadklar sorunlar ve temel ihtiyalar
belirlenmitir. Bu projelerden bazlar IWMI, SMART, NOSTRUM, ve OPTIMA
projeleridir (IWMI,2000; SMART, 2005; NOSTRUM, 2005; OPTIMA, 2006).

IWMI projesine Ky Hizmetleri Genel Mdrl ve Uluslararas Su Ynetimi
Enstits (IWMI-Sri Lanka) ibirliiyle 1997 ylnda balanm, 1999 ylnda
tamamlanmtr. Projede sulama ynetimi ve havza ynetimi almalar olmak zere
iki grup oluturularak allmtr. Sulama ynetimi almalarnda; havza sulama
performanslar deerlendirmesi, su datm ve kullanmna ilikin esaslarn
belirlenmesi, Gediz Havzasnda su ynetimi organizasyonlarnn yaps ve


81
srdrlebilirliinin analizi, ifti kararlarn etkileyen faktrlerin deerlendirmesi
konular, Havza ynetimi almalarnda ise; havza toprak kaynaklarna ilikin
veriler ve deerlendirilmesi, su ynetimine ilikin veriler ve deerlendirilmesi, havza
ve su ynetim modelinin gelitirilmesi ve modellerin entegrasyonu aratrlmtr.
zellikle sulama sistemlerinin, 1994-95 ylndan sonra DS den, Sulama Birliklerine
devir edilmesi ile, devir ncesi ve sonrasna ilikin farkllklarn karlatrlmas
ynnden proje nemli bir alma nitelii tamaktadr (IWMI, 2000).

Bir dier proje ise Dokuz Eyll niversitesi Su Kaynaklar Ynetimi Aratrma
ve Uygulama Merkezi (SUMER) tarafndan yrtlen Sustainable Management of
Scarce Resources in Coastal Zone Ky Blgelerinde Kt Kaynaklarn
Srdrlebilir Ynetimi (SMART) projesidir. Proje kapsamnda Gediz Havzasnda
su kaynaklarnn srdrlebilir ynetimi ve kullanm irdelenmektedir. Projede ky
blgelerinin geliim planlarna esas oluturacak btnleik (entegre) karar destek
sistemlerinin gelitirilmesi, evresel ve sosyoekonomik modellerle ynetim
politikalarnn srdrlebilirlik kriterleri asndan snanmas, eitli su kaynaklar
ynetim senaryolarnn gelitirilmesi ve sonularnn irdelenmesi ve ayrca mevcut
ynetim anlaylarnn AB kriterleriyle karlatrlmasn amalanmtr (SMART,
2005).

Gediz Havzasna ynelik yaplan almalardan bir dieri olan ve yine SUMER
tarafndan gerekletirilen OPTIMA projesinin amac ise Gediz havzasnn su
kaynaklarnn optimum ynetimi iin bilimsel, uygulanabilir ve yeniliki
yaklamlarla ortaya konmu ynetim kararlarn gelitirmek ve bu kararlar
hidrolojik ve sosyo-ekonomik modellerle test etmek, olarak belirlenmitir. Bu ama
dorultusunda Avrupa Birlii Su ereve Direktifine dayal olarak suyun etkili ve
verimli kullanm ve anlamazlklarn zm iin blgesel ve yerel tm paydalarn
egdm ierisinde birlikte almalar ngrlmtr. Proje kapsamnda paydalarn
geni katlmlaryla ortak toplantlar dzenlenmi ve havzayla ilgili sorunlar tespit
edilmi, eitli ynetim senaryolar iin kriterler, snrartlar ve teknolojiler tarif
edilmitir (OPTIMA, 2006).


82
4.2 Paydalar

Gediz Havzasnda su ynetimiyle ilgili gerek ulusal anlamda gerekse yerel
anlamda birok payda bulunmaktadr. NOSTRUM ve OPTIMA raporlarnda bu
payda gruplaryla ilgili kapsaml almalar yaplm ve ulusal ve yerel paydalar
tablo 4.6da gsterilmitir. Tabloda ilgili kurumlarn Gediz havzasndaki grev ve
fonksiyonlar belirtilmitir. i dolu noktalar tam yetkiyi dolu olmayanlar ise snrl
yetkiyi ifade etmektedir.

Tablo 4.6ya gre teknik kurumlar olarak Devlet Su leri (DS), ller Bankas
Genel Mdrl, Elektrik leri Ett daresi, 5286 sayl kanunla kapatlan ancak
grevlerini l zel darelerine bal olarak yrten Ky Hizmetleri Genel
Mdrl, Su ve Kanalizasyon letmeleri, Orman Bakanl n plana kmaktadr.
evre Bakanl, Salk Bakanl, Tarm ve Kyileri Bakanl da izleme ve
denetleme kurumlar olarak tabloda yerini almaktadr. Yerel ynetimler ise
Bykehir belediyeleri, il ile belediyeleri, kyleri ve sulama birliklerini
kapsamaktadr. Sivil toplum rgtleri de son yllarda birok konuda olduu gibi su
ve evreyle ilgili konularda faaliyetlerde bulunan Doal Hayat Koruma Dernei
(DHKD), evre ve Kltr Deerlerini Koruma ve Tantma Vakf (EKL), Trkiye
evre Vakf (TV), Trkiye Erozyonla Mcadele Aalandrma ve Doal Varlklar
Koruma Vakf (TEMA), Gediz Havzas Erozyonla Mcadele Aalandrma evre ve
Kalknma Vakf (GEMA) olarak saylabilir.

Bunlarla birlikte Devlet Planlama Tekilat, Valilikler, Maliye Bakanl, ileri
Bakanl, Devlet Meteoroloji leri de havzann paydalar olarak dikkate
alnmaldr. evre ve Orman Bakanl havzada su kalitesini izleme faaliyetleri
yerine getiriken ceza gerektiren durumlar tespit etmesi durumunda cezay valilikler
kesmekte, Maliye Bakanl da tahsilt ksmyla ilgilenmektedir. Dolaysyla bu
kurumlar da havza sisteminin paydalar arasnda yer almaktadr.

83
Tablo 4.6 Gediz havzasnda bulunan ulusal ve yerel paydalar (OPTIMA, 2006)
PAYDALAR
YZEYSEL SU YERALTI SUYU ATIK SU
SULAMA
DNLER
K

T

P
A
Y
D
A

L
A
R

P
l
a
n
l
a
m
a


(
h
a
v
z
a

b
a
z

n
d
a
)

S
u

T
a
h
s
i
s
i

T
e
s
i
s

Y
a
p

S
u

D
a

T
e
s
i
s
l
e
r
i
n

B
a
k

K
a
l
i
t
e

z
l
e
m
e

K
a
l
i
t
e
y
i

S
a

l
a
m
a

T
a

n

K
o
r
u
m
a

e
v
r
e
s
e
l

K
o
r
u
m
a

P
l
a
n
l
a
m
a

(
H
a
v
z
a

B
a
z

n
d
a
)

S
u

T
a
h
s
i
s
i

T
e
s
i
s

Y
a
p

e
k
i
m
/

S
u

D
a

T
e
s
i
s
l
e
r
i
n

B
a
k

K
a
l
i
t
e

z
l
e
m
e

K
a
l
i
t
e
y
i

S
a

l
a
m
a

P
l
a
n
l
a
m
a

(
H
a
v
z
a

B
a
z

n
d
a
)

T
e
s
i
s

Y
a
p

T
e
s
i
s
l
e
r
i
n

l
e
t
i
l
m
e
s
i

T
e
s
i
s
l
e
r
i
n

B
a
k

K
a
l
i
t
e

z
l
e
m
e

K
a
l
i
t
e

i

i
n

Y
a
p
t

m

G

T
e
s
i
s

Y
a
p

T
e
s
i
s
l
e
r
i
n

B
a
k

K
a
l
i
t
e

z
l
e
m
e

K
a
l
i
t
e

i

i
n

Y
a
p
t

m

G

DS
Sulama Birlikleri
Dier Sulamaclar
evre Bakanl
Yerel Ynetimler
Sanayi
ller (ileri
Bakanl)

STK
ller Bankas

8
3

84

4.3 Vizyon

Gediz havzas zerine yaplan almalarda ortak olarak tanmlanan en nemli
sorunlar kirlilik, su ktldr (OPTIMA, 2006). Bir havza ynetim modeli
oluturulmak istenildii zaman ynetimin vizyonu ve misyonu mutlaka ncelikli
sorunlar ierecek ekilde tespit edilmelidir. rnein Gediz havzas iin
tanmlanacak vizyon ifadesinin kirlilik su ktl ve eitim sorunlarn iermesi
gerekmektedir. Ancak burada lek nemlidir. Stratejik ynetimin su kaynaklarnn
planlanmas ve ynetilmesi alannda iki farkl ekilde kullanm alan bulduu daha
nce belirtilmitir. Bunlardan birincisi olan Stratejik birlii Modeli daha byk
lekte bir ynetimi kapsarken Stratejik levsel Model ise kurumlarn bamsz
olarak kendileri iin oluturduklar bir ynetim modeli olmaktadr. Dolaysyla
akarsu havzasnn tamam dnldnde bu rnekte Stratejik birlii Modeli
kullanlmas uygun olacaktr. Buradan hareketle vizyon tanm yaplrken kurumlar
st bir bak asyla tm havzay ele alacak ekilde deerlendirme yaplmaldr.

eitli lkelerin su kaynaklarnn ynetimiyle ilgili yukarda rnei verilen
vizyonlar genelde ortak noktalara deinmektedir. Bunlar srdrlebilir su kaynaklar
ynetimi, evrenin ve kaynaklarn korunmas, yeterli miktarda ve kalitede suya
ulama istei, su kaynakl afetlerden korunma olarak saylabilir. Su kaynaklar
ynetiminde ortak kayglar tm dnyada ayndr. Su vazgeilemez zellikte ve
yaam iin gerekli bir varlk olduundan suyun korunmas, suya ulama ve en iyi
ekilde yararlanma istei ortaktr. Buna bal olarak Gediz Havzas su ynetimi iin
bir vizyon oluturmak gerekirse bu ortak beklentileri ierecek ekilde ve sorunlarn
zmne yardmc olacak ekilde bir ifade tanmlanmaldr. Bu bilgiler altnda
Gediz havzas iin aada verilen ifade bir vizyon rnei olarak dikkate alnabilir;

Gediz Havzasnn vizyonu, Cumhuriyetin kuruluunun 100. yl olan 2023 ylna
kadar, havzadaki tm yeralt ve yer st su potansiyeli belirlenmi olarak, bu
potansiyeli evreye zarar vermeden ve gelecek kuaklarn ihtiyalarn da gznne
alarak bilinli, etkili ve verimli ekilde kullanmaktr.



85
4.4 Sorunlar

Stratejik planlama ve ynetim (SPY) srecinin en nemli unsurlarndan birisi
sorunlarn tanmlanmas aamasdr. Doru ve tm paydalarn gr birlii iinde
tanmlanm sorunlar vizyon, misyonun belirlenmesinde, SWOT analizinde,
senaryolarn ve stratejilerin belirlenmesinde yol gsterici bir rol oynamaktadr.

Bu amala Gediz havzasnda sorunlarn tanmlanmasnda, Dokuz Eyll
niversitesi, Su Kaynaklar Merkezi (SUMER) tarafndan yrtlen ve halen devam
etmekte olan uluslararas ortakl OPTIMA projesi kapsamnda havzadaki payda
gruplarnn 1920 Nisan 2006 ylnda bir araya getirildii ve havzann sorunlarnn
tartld altay sonularndan yararlanlmtr (OPTIMA, 2006). Geni bir
katlmn saland bu altayda katlan paydalar gruplarnn kurum baznda listesi
aada verilmektedir.

Hkmet Temsilcileri
oPlanlama, zleme ve Ynetim alannda DS, EE ve Tarm Bakanl,
oAratrma alannda Tarmsal Hidroloji Aratrma ve Eitim Merkezi
(THAEM), evre Bakanl,
ozleme alannda zmir evre l Mdrl, Manisa evre l Mdrl,
Devlet Meteoroloji leri

Belediye Temsilcileri
oZSU- zmir Bykehir Belediye Bakanl
opnar Belediyesi

Sivil Toplum Kurulular
ozmir Ku Cenneti Koruma ve Gelitirme Birlii
oGEMA
oEge Orman Vakf




86
Sulama Birlikleri
oGediz Sulama Birlii
oSalihli Sol Sahil Sulama Birlii

niversiteler
oDokuz Eyll niversitesi
oSUMER
oEge niversitesi Ziraat Fakltesi

Sanayiciler
oEge Blgesi Sanayi Odas

Gediz havzasyla ilgili sorunlarn belirlenmesine ynelik toplantya katlan payda
kurum ve kurulu temsilcilerinin, havzadaki grev ve ilgi alanlar Tablo 4.7de
verilmektedir.

Tablo 4.7 Toplantya katlan paydalar ve havzadaki grevleri ya da ilgileri

Paydalar/ Kullanclar Grevleri / lgileri
1 DS
Su Temini
Su Datm
Su Kalitesi zleme
Su Korunumu (kstl)
Grev blgesinde geliim ve planlama
2 Sulama Birlikleri Su Datm (kstl)
3 Dier Sulamaclar Su Datm (kstl)
4 evre Bakanl
Su Kalitesi (izleme ve kalite standartlarn belirleme)
Blgesel Kirlilik Kontrol
5 Yerel Ynetimler Grev blgesinde geliim ve planlama
6 Sanayi Su Kullancs
7 Valilikler (ileri Bakanl)
Su Kalitesi (Kalite standartlarnn uygulanmas ve
yaptrm)
8 Sivil Toplum Kurulular Kamu Bilinlendirilmesi
9 ller Bankas Su Datm (Finansal)



87
Farkl kurumlardan toplam 39 kiinin katld, bu payda toplantsnda Gediz
Havzasyla ilgili sorunlar karlkl olarak tartlm ve her bir kurum temsilcisinin
katlmyla oluturulan heterojen gruplarn; kendi ilerinde oybirlii esasna gre
belirlenen, havza sorunlarn ncelik srasnda belirlemeleri istenmitir. Anket
sonularna gre Gediz havzasnda fiziksel durum, su ynetimi, su ihtiyac ve su
temini ana balklar altnda belirlenen sorunlar ve paydalarn sorunlar iin
belirledikleri nem sralar Tablo 4.8de verilmektedir (OPTIMA, 2006). Tablodan
da grlecei zere havzada en nemli iki sorun su kirlilii ve artan su talebi
karsnda ortaya kan su ktl sorunu olarak zetlenebilir.

Havzadaki su kirlilii giderek artmaktadr. Kirlilik sebepleri olarak da kentsel ve
endstriyel kullanmdan dnen atk sular ve tarmsal sulama suyu dnleri
grlmektedir.

Havzada en nemli su kullancs tarmsal su kullanclardr. Tarmsal
faaliyetlerde kullanlan gbrelerin, bcek ve sinek ldrclerin yamur sular veya
sulama sularyla derelere ya da dorudan baraj gllerine akmas durumunda ciddi
kimyasal kirlenmelere neden olduunu bilinmektedir (Kurtar, 1995). Gediz
havzasndaki yzeysel suyun %60 ve yeralt suyunun %30u Trkiye Su Kalitesi
Snflandrmasna gre IV. Derece kalitededir (SMART, 2005; OPTIMA, 2006).

Yeralt suyu ounlukla kentsel ve endstriyel kullanm iin ekilmektedir.
Kentsel ve endstriyel kullanmdan dnen sularn byk ksm da olduka kirlenmi
bir ekilde yzeysel aka katlmaktadr. Su kirliliinin kontrol ve azaltlmas
konusunda yasal dzenlemelerin eksiklii nemli bir sorun olarak grlmektedir.
Birok dearj noktasna artma tesislerinin kurulmasna ihtiya duyulmaktadr. Bu
tesislerin yapm, iletme ve bakm masraflar konusunda net bir dzenleme
bulunmamaktadr. Halkn ve su kullanclarnn su kirlilii konusunda duyarllklar
ve farkndalklar azdr. Havzadaki su kalitesinin izlemesindeki yetersizlikler de
nemli bir sorun olarak tanmlanmaktadr.





88
Tablo 4.8 Gediz havzasnda yaanan sorunlar ve nem sralar (OPTIMA, 2006)

KONU BALII SORUNLAR
NEM
SIRASI
FZKSEL DURUM
Havza kirlenmesi 1
Yeralt suyu miktar, kalitesi 2
Su ktl 3
Kuraklk 4
Taknlar 5
Ky blgesi ile etkileimi 6
SU YNETM
Eitim ve bilinlendirme 1
Kurumsal Ykmllkler 2
Aktif Katlm 3
Eski teknolojiler, bakm 4
Tekno-ekonomik engeller 5
Su kalitesi standartlar, yatrm 6
Su haklar ve anlamazlklarn zm 7
zel sektr katlm 8
Kamuoyunun bilgiye eriim haklar 9
Eitim ve retimde eitlik 10
cretlendirme konusundaki eksiklikler 11
ok yksek cretler; su kullanmn kstlayc cretler 12
lgili kurumlarda kadnlarn rol 13
ok dk cretler; su kullanmna etkisi dk 14
SU HTYACI
Yzeysel su ihtiyac 1
Yeralt suyu ihtiyac 2
Tarmsal kaynakl yzeysel su kirlilii 3
Sulama teknolojileri (sulama verimi) 4
Yeralt suyunun ar ekimi 5
Tarmsal kaynakl yeralt suyu kirlilii 6
Yeralt suyu kirlilii (atk dearj) 7
Evsel atk sular 8
Endstriler tarafndan yeralt suyu kirlilii 10
Yzeysel sularn ar kullanm 9



89
Tablo 4.8 (Devam) Gediz havzasnda yaanan sorunlar ve nem sralar (OPTIMA, 2006)

Kontrolsz kat atk bertaraf 11
Su tasarrufu teknolojileri (evsel) 12
Endstriler tarafndan yzeysel su kullanm 13
Endstriyel geliimin etkileri 14
Yeralt suyu kirlilii (evsel) 15
Taknlar 16
Su tasarrufu teknolojileri (su kalitesi) 17
Endstriler tarafndan yeralt suyu ekimi 18
evresel amal su tahsisi 19
Nfus artnn etkileri 20
Tarmsal byme ve alan art 21
Endstriler tarafndan yzeysel su kullanm 22
Turizm sektr iin yzeysel su ihtiyac 23
Turizm kaynakl yzeysel su kirlilii 24
Su tasarrufu teknolojileri (turizm) 25
Turizm kaynakl yeralt suyu kirlilii 26
Sektrel byme nedeniyle artan ihtiyalar 27
Turizm sektr iin yeralt suyu ihtiyac 28
SU TEMN
Yzeysel su kalitesi 1
Yeralt suyu kalitesi 2
Tarmsal su kullanmn kstlayc durumlar 3
Su ekimi, biriktirme hazneleri, su toplama teknolojileri 4
Yzeysel su ktl nedeniyle oluan ihtilaflar 5
Yeralt suyunun kstl nedeniyle oluan ihtilaflar 6
Evsel su kullanmn kstlayc durumlar 7
Kanalizasyon ve artma tesisleri 8
Datm kayplar (kanallar, borular) 9
Endstriyel su kullanmn kstlayc durumlar 10
Alternatif su kaynaklar 11
Rekreasyon amal su kullanm kstlayc durumlar 12
Doal afetlerden korunmaya ynelik altyap 13
Altyaplarn biyolojik eitlilik zerindeki etkileri 14
Komu havzalardan su transferine gereksinim 15



90
Su kaynaklarnn gerek kirlilik gerekse de ar kullanm sonucu havzada tahsis
edilecek su miktar giderek azalmaktadr. Yeraltsuyunun ar ekiminden dolay
doal akiferler zarar grmekte ve yeraltsu seviyesi gnden gne dmektedir.
Havzada su talebi yllk 49.6 mm iken salanan su miktar ise 61 mm olmaktadr. Su
talebinde yllk %2 art gzlenmektedir ve bu durumda datlacak su miktar
giderek azalmaktadr. Sulama ve su iletim ebekelerindeki nemli oranlardaki su
kayplar ar tketimin en nemli nedenlerindendir. Ayrca su kullanclar ve halkn
suyun ar tketilmesi ve sonularnn kendileri zerindeki etkileri konusunda yeterli
dzeyde bilgi sahibi olmadklar grlmektedir. Ayrca havza genelinde zellikle
yeraltsuyunda, gvenle kullanlabilir su miktarlar ve su ekimleri konusunda
gvenilir ve salkl bilgilerin olmamas nemli bir sorun olarak ortaya kmaktadr.

Btn akarsu havzalarnda olduu gibi Gediz Havzasnda da yaanan bir dier
sorun ise yasal karmaklk ve dolaysyla ynetim sorunudur. Su havzalarnn
korunmasna ynelik olarak deiik yasalar karlm, her yasada deiik bir kuruma
grevler verilmitir. Cumhuriyetin kuruluundan beri, ime sularn korumaya
ynelik olarak toplam 45 adet yasa karlmtr. (Erten, 1999). Kurumlar arasnda
yetki ve sorumluluklarn kullanm asndan belirsizlikler yaanmaktadr. rnein su
kalitesinin izlenmesi ve denetlenmesi konusunda evre Bakanl ve DS olmak
zere iki ayr kurum yetkilidir ancak bu kurumlarn ceza kesme yetkileri yoktur.
Cezay kesmekle valilikler tahsilt iinse Maliye Bakanl grevlendirilmitir. Su
miktarnn izlenmesi konusunda ise EE ve DS olmak zere yine iki ayr kurulu
grevlidir. Bu durum kurumlar aras egdm ihtiyacn dourmakta ve eitli
zorluklara yol amaktadr. Havzalar ok geni alanlar kapsamakta, korunmas
gereken alanlar ounlukla belediyelerin ve hatta il snrlarnn dna kmaktadr.
Bu durumda valiliklerin ya da belediyelerin kendi snrlar dndaki arazileri kontrol
etme olana bulunmamaktadr. Belediye bakanlar ya da kurumlardaki grevliler
havzay korumak iin istekli olsalar dahi Ertene (1999) gre bugnk rgtlenme
yapsyla bunu baarmak olanakszdr.

Yzeysel ve yeralt suyunun fiyatlandrlmasyla ilgili uygulanan kesin bir
dzenleme yoktur. ayet tarmsal kullanclar devlet tarafndan yaplan sulama


91
ebekesini kullanrlarsa bakm ve iletme masraflar kadar bir miktar demek
durumundadrlar. Endstriyel ve evsel su kullanmnda iin ise belediyeler su
fiyatlarn kendileri belirlemektedirler.

Havzada yaanan bir dier sorun ise nfusun hzl bir ekilde artmasdr. Bunun
balca nedeni gtr. Nfus yllk %1.5 orannda artmaktadr. Nfusun artmasyla
birlikte hzl ve arpk kentleme sorunlar da yaanmaktadr.

Havzada arazi kullanm eilimi de deimektedir. Kentsel alanlar yllk %2
orannda artarken endstriyel alanlar ise %10 orannda artmaktadr. Kentsel nfus
%2 orannda artmakta, krsal nfus ise %0.7 orannda azalmaktadr.

Gediz havzasnda yaanan dier bir sorun ise hava kirliliidir. Hava kirlilii,
zellikle endstriyel blgelerdeki gaz emisyonlar ile aklanabilr. Hava kirliliinin
su havzalar zerine de olumsuz etkileri vardr. Hava kirlilii yala birlikte asit
yamuruna dnmekte ve zellikle de bitkiler zerinde olumsuz etkiler yapmaktadr
(Erten, 1999).

Ayrca havzada madencilik faaliyetleri de yaplmaktadr. rnein Uak ve Manisa
illerinde altn, asbest, cva, demir, bakr, kurun, inko, uranyum gibi birok
madenler, tula, kiremit ve imento fabrikalarna hammadde salayan maden
ocaklar, mermer, kum oca gibi iletmeler bulunmaktadr (MTA, 2007a,b). Bu tr
madencilik faaliyetlerinin havzann corafi ve ekolojik dengesi zerinde olumsuz
birok etkisi bulunmaktadr.

Havzada su teminiyle ilgili yatrmlar byk lde tamamlanmtr. Devam eden
iki adet baraj projesi de tamamland zaman havzada su temini asndan baka
byk bir yatrm grlmemektedir.

Yukarda saylan tm sorunlar zetlemek gerekirse, Gediz havzasnda yer alan
paydalar havzada 2 temel ynetim politikasnn eksiklii zerinde durmulardr.
Bunlar;


92
1. Su Kirlilii Ynetimi
Yasal Dzenlemeler
Denetim ve Yaptrm
Artma Tesisleri (yeni tesislerin yapm, iletimi ve finansman)
Su kirlilii konusunda eitim ve bilinlendirme
Su kalitesinin daha youn izlenmesi
2. Su Talep Ynetimi
Sulamada ve ime suyunda kayplarn azaltlmas
Tketim (sulama ve ime suyu) bilinci konusunda eitim ve
bilinlendirme
Yeni sulama teknolojileri
Su taleplerinin izlenmesi
olarak saylabilir.

4.5 Misyon

Blm 3.1.2.1de, ksaca var olu nedeni olarak tanmlanan misyon ifadesi,
ncelikle havzada yaanan sorunlar iermelidir. Misyon belirlenirken teknik bilgiye
ihtiya duyulmaktadr. Bugne dein yaplan almalar Gediz havzasna ilikin
teknik bilgi alt yapsn, misyon tanmlamaya yetecek dzeye getirmitir. Yaplan bu
almalarda havza karakteristikleri, su potansiyeli, ekonomik ve sosyal durumu ve
havzada yaanan sorunlar gibi bir ok konuda olduka geni bir bilgi taban
oluturulmutur. Bu bilgiler altnda Gediz havzas iin aada verilen ifade bir
misyon rnei olarak dikkate alnabilir;

Gediz havzasnda zengin tarm alanlar, nemli doa koruma alanlar, byk
ehirler ve gelimi endstriler bulunmaktadr. Gediz Havzasnn misyonu, havzada
bata tarmsal su kullanclar olmak zere tm su kullanclarna istenilen kalite ve
miktarda suyu, gelecek nesillerin de su ihtiyacn dnerek, gvenle salamaktr. Bu
dorultuda havzada su tahsisi, eitli kullanc talepleri erevesinde, evresel
olduu kadar kurumsal, yasal, sosyal ve ekonomik kstlar altnda optimum ekilde
gerekletirilecektir.


93
Bu misyon dorultusunda eitli hedefler tespit edilmitir.

1. Hedef: u an havza genelinde 4. snf olan sulama suyu kalitesini 1. snfa
karmak.

2. Hedef: Kullanclarn su taleplerininin en az %90n zamann %90nda temin
etmek.

3.Hedef: Havzann doal evresinin korunmas ve Gediz Deltasnn dnyann
nemli ku gzlem alanlarndan birisi olmasn salamak.

4.Hedef: Havza halknn eitim yoluyla su kaynaklaryla ilgili sorunlara olan
ilgisini/farkndaln arttrmak ve havzann su kaynaklar ynetimine aktif
katlmn salamak.

4.6 tici Gler

Stratejik birlii Planlamas modeline gre Blm 3.4.2.4de nemi belirtilen
itici glerin belirlenmesinde havzayla ilgili bugne kadar yaplm IWMI, SMART,
OPTIMA gibi eitli projeler ve aratrmalar sonucunda elde edinilen bilgilerden
faydalanlabilir. Gediz havzas zerine yaplan almalar sonucunda elde edilen
bilgiler deerlendirildiinde havza zerinde etkili itici gler u ekilde sralanabilir;

Demografik Gler: Nfus art, hzl ve plansz ehirleme ve g.
Ekonomik Gler: Sanayileme, ekonomik gstergelerdeki deiimler, tarmla
ilgili uluslararas anlamalar (pancar ekimi vs.).
Sosyal Gler: Eitim, krsal yaam biimi.
Teknolojik Gler: Sulama teknikleri, su datm ebekelerinin verimlilii,
kirliliin yok edilmesi iin gerekli almalar, yenilenebilir enerji kaynaklarnn
gelitirilmesi.


94
evresel Gler: Su kaynaklarnn ar tketilmesi ve kirlilik, sucul
ekosistemlerin bozulmas, kresel snmann etkileri, olas kuraklklar, ormanlarn
azalmas ve erozyon.
Uluslararas Gler: Gediz Deltasnn Ramsar alan ilan edilmesi, zelletirme
eilimiyle birlikte uluslararas irketlerin su kaynaklarna olan ilgisi.

4.7 Senaryolar

Gediz havzas ile ilgili yaplan almalar neticesinde elde edilen ve yukardaki
blmlerde deinilen havzann sorunlarna ve ncelik sralarna dikkat edildiinde
havzada su ktl ve kalitesinin en nemli sorunlar olarak ortaya kt
grlmektedir. Su temin tesisleri asndan geliimini tamamlamak zere olan Gediz
havzasnda su kalitesi ve kantitesi sorunlarnn su ynetiminde yaanan sorunlardan
kaynakland grlmektedir.

SMART projesi kapsamnda rn deseni deiimi sulama sistemlerinin deiimi
ve hazne kapasitelerinin gelitirilmesi alarndan eitli senaryolar retilmitir
(SMART, 2005). Bu deiikliklerin suyun arz ynl ve talep ynl ynetilmesi
durumunda su talebine olan etkileri incelenmitir. Yaplan almalar sonucunda
rn desenindeki deiimlerin ya da arz ynl ynetim eklinin havzadaki sorunlarn
zmnde ve ihtiyalarn karlanmas konusunda ok etkili olmad grlmtr
(Kanber, 2004; SMART, 2005; OPTIMA, 2006).

Havza zerinde yaplan OPTIMA, SMART gibi projelerde havzadaki etkin su
kullanan sektrn tarm sektr olduu havzadaki suyun byk bir ksmnn tarmsal
kullanclar tarafndan tketildii bu nedenle tarmsal su ihtiyacn azaltan
senaryolarn su ktl konusunda daha olumlu sonular verecei tespit edilmitir
(SMART, 2005; OPTIMA, 2006). Havzadaki su kirliliinin en byk kaynaklar
sanayi tesisleri ve kentsel kullanmdan dnen kirli ve artlmam sular olduu
vurgulanmaktadr. Kirlilik konusu OPTIMA projesinde ele alnm ve bu konuda,
artma tesislerinin yeterince olmad, mevcut tesislerin etkili biimde iletilemedii
ve bunlarn yannda havzada su kalitesi izleme faaliyetlerinin yetersiz dzeylerde


95
kald tespit edilmitir (OPTIMA, 2006). Bu tespitler altnda Gediz havzas iin
yukarda deinilen unsurlarn birlikte gz nne alnd muhtemel senaryolar
aada sralanmaktadr.

a) Tm sektrlerin su talebinin karlanabilmesi.
Havzada en nemli sorun olarak su ktl grlmektedir (OPTIMA, 2006).
Farkl sektrlerden talep edilen suyun gelecekte de tm sektrlerin
ihtiyalarnn karlanmas ngrlmektedir. Dolaysyla havzadaki en nemli
beklenti tm sektrlerin su talebinin karlanabilmesidir.

b) Arz edilen suyun kalitesinin tm sektrlerin beklentilerini karlamas.
Havza iin tanmlanan en nemli sorunlardan bir dieri de kirliliktir. Havzada
en byk su kullancsnn tarmsal kullanclar olduu dnldnde
gelecekte kirlilik sorununun azaltlmas en byk beklenti olmaktadr.

c) Arz edilen suyun tm sektrler tarafndan verimli kullanlmas.
Havza geneline bakldnda ina halinde birka tesis dnda yatrm
yaplabilecek baka tesis yatrm grlmemektedir. Bu durumda mevcut
sistemin verimli kullanlmas gereklilii domaktadr.

d) Havzadaki su ynetiminin etkili, srdrlebilir ve btnleik (entegre)
olmas.
Su kaynaklarnn ynetimi ve planlamasnda yer alan ok sayda aktr
bulunmaktadr. Aktrlerin okluu, yasal zemindeki eksikler ve mevcut
dzenlemelerdeki boluklarn bulunmas, ynetimde nemli sorunlara yol
amaktadr. Etkili ve btnleik (entegre) bir ynetim sisteminin
oluturulmas havzada srdrlebilir kalknmann da baarlabilmesi anlamna
gelecektir.

e) Su ynetiminin paydalarn katlmc ekilde yer almas.
Tablo 4.7de de grld gibi OPTIMA projesi kapsamnda gerekletirilen
ve Gediz havzasnn sorunlarnn tartld altaya katlan birok payda


96
bulunmaktadr. Ancak etkinlik anlamnda bakldnda byk bir
ounluunun havza ynetiminde sz sahibi olmad grlmektedir.
Paydalarn ynetime katlmalar etkili ve entegre su ynetimi asndan
olduka nem arz etmektedir.

f) Gl karar destek sistemlerinin havza ynetiminde rol almas.
Havza hakknda gnmze kadar yaplan almalarda pek ok konuda nemli
bir bilgi birikimi oluturulmutur. Ancak sz konusu birikim farkl kurumlarda
ve farkl formatlarda dank halde bulunmaktadr. Dolaysyla havzada ilgili
bilgiye eriimi salayacak dzenli bir veritaban bulunmamaktadr. Bunula
birikte havzada su kalitesinin izlenmesi ve yeraltsuyu kullanm konusunda
nemli bir veri eksiklii yaanmaktadr. Konum ve sklk asndan yetersiz
lm faaliyetlerinin yrtld bu alanlarda yaanan skntlar, gl bir
karar destek sisteminin oluturulmasna imkan vermemektedir.

g) Su kalitesinin ve tarmsal gelirin artrlmas iin ekolojik tarm
faaliyetlerinin yaygnlatrlmas.
Gnmzde ekolojik tarma nemli bir ynelim yaanmaktadr. evre ve
salk bilincinin artmasyla daha da nem kazanan ekolojik tarm pahal bir
sistem olmasna karn su kaynaklarnn ve insan salnn gvenlii ve
gelecei asndan nem kazanmaktadr. Gediz havzasnda tarm en nemli
faaliyet olarak dnldnde ekolojik tarm tekniklerinin havzada daha ok
uygulanabilmesinin imkanlar artrlmaldr. Bu sayede sulama geri
dnlerindeki su kalitesinde iyileme salanabilecek, ekolojik rnlerin
gerek i gerekse d piyasada pazarlanmas suretiyle tarmsal gelirde byk
artlar elde edilecektir.

h) Havzadaki su kullanmndan dolay ekolojik dengenin bozulmamas.
Havzada bulunan Gediz Deltas ve dier ekolojik yaam su kullanmndan
dolay etkilenmektedir. Gemite yaplan kurutmalarda daralan sulak
alanlardaki yaam, su kalitesinin ve miktarnn da azalmasyla giderek daha
byk tehlikeye girmitir. Havzada su kullanmnn bilinli bir ekilde


97
ynetilmesi ve geri dnlerin etkili bir biimde artlmas sonucu doal bir su
kullancs olan ekolojik ortamn kalitesi ve dengesi korunacaktr.

i) Havzadaki demografik yapnn havzann doal kaynaklarn olumsuz
ynde etkilememesi.
Havzada g ve hzl nfus art grlmektedir. Nfusun artmasndan dolay
doal kaynaklardan daha ok yararlanma ihtiyac doacaktr. Havzaya olan
gn ve hzl nfus artnn doal kaynaklar etkilememesi iin gerekli
nlemlerin alnmas zorunludur.

j) Havzada baskn bulunan tarmsal su kullanm yannda evreyle dost
endstrilerin gelimesi.
Havzada en byk su kullancs tarmsal su kullanclardr. Tarm yannda
havzadaki gelir dzeyini ve refah artrabilecek endstrilerin kurulmas gerekli
grlmektedir. Suya ihtiyac az olan, evresel kirlilik yaratmayan ve katma
deeri yksek olan rnlerin havzada retilebilmesi iin mevcut imkanlar
detayl bir ekilde aratrlmaldr.

k) Havzann toprak kaynaklarnn korunmas ve gelitirilmesi.
Havzada erozyon nemli bir sorundur (Aygn, 2000). Havzada ana faaliyet
olan tarm iin gerekli toprak kaynaklarnn yok olmas durumunda havza
genelinde nemli sorunlar yaanaca aktr. Bu nedenle, havza toprak
kaynaklarnn korunmas ve gelitirilmesine ynelik tedbirlerin alnmas bir
zorunluluk olmaktadr.

Yukarda belirlenen senaryolar havzann SWOT analizi iin nemli bir kaynak
oluturmaktadr. Bu senaryolar ayn zamanda muhtemel stratejilerin de temelini
oluturmaktadr.

4.8 SWOT Analizi

Blm 3.4.2.6da belirtildii gibi stratejik ibirlii planlamasnn nemli
admlarndan birisi de SWOT analizidir (Tablo 4.9).


98
Tablo 4.9 Gediz havzas SWOT analizi

Gl Ynler (S)
Havza kaynaklarndan yararlanmak zere
yaplmas gereken su temin tesis yatrmlarnn
byk ksmnn tamamlanm olmas
niversite, kamu kurumlar, sivil toplum
rgtleri ve yerel ynetimlerin de katlmyla
ulusal ve uluslar aras bir ok projeye konu olan
havza ile ilgili geni bir bilgi veri taban
Eitimli ve gen nfus
zm, pamuk, meyve sebze gibi eitli tarm
rnlerinin yetime imkn
Sulama yaplabilir geni tarm alanlarnn varl
Gelimi sanayi blgeleri ve giriimcilik
Havzada bulunan sulak alanlar
Zayf Ynler (W)
Havzada su ynetimiyle ilgili birok kurumun
bulunmas ve egdm eksiklii
Su ynetimiyle ilgili hukuki ve yasal altyap
yetersizlii
Su kalitesinin kt olmas ve su kalitesi
ynetimini salayacak yeterli verinin
bulunmamas
Eski ve verimsiz sulama tekniklerinin
uygulanmas
evre koruma bilincinin zayf olmas
Su fiyatlandrma sistemi
Tamamlanm tesislerin bakm, onarm ve iletme
ihtiyac
Sznt, kaak ve dier sebeplerden dolay oluan
su kayplar
Frsatlar (O)
Havzadaki paydalarn sorunlarn zmne
ynelik istei
niversiteler, aratrma kurumlar, uluslar aras
kurumlar, kamu kurumlar ve paydalarn
yeniliki faaliyetlere olan destei
Su ynetimi zerine yaplan aratrmalar ve
tartmalar
Tarmsal rnlerin daha iyi tantlmas ve
pazarlanmas iin gerekli imknlarn yaratlmas,
Avrupa Birlii gibi uluslararas standartlarda
tarm rn reterek ihracat imknlarnn
artrlmas
TAR gibi tarmsal birlikler oluturularak
katma deeri yksek tarm rnlerinin retilmesi
ve ekolojik tarm imkanlar
Yapm devam eden altyap ve tesis
yatrmlarnn tamamlanarak havzadan
maksimum ekilde yararlanma imknlarnn
yaratlmas
Jeotermal enerji kaynaklarndan tarmda
yararlanlmas
Tehditler (T)
Havzaya dardan g ve ayrca havza iinde
yetimi eleman potansiyelinin gelir yetersizlii
nedeniyle krsaldan kente g etmesi. Hzl
nfus art
Su kaynaklarnn ar tketilmesi
Erozyon
klim deiiklii
Su zelletirmeleri
Plansz kentleme ve bilinsiz arazi kullanm
dolaysyla sulak alanlarn bozulmas, daralmas
Yine bilinsiz arazi kullanm nedeniyle tarm
arazilerinin bozulmas
Havza genelinde ve zellikle sanayi kesiminde
artma sistemlerinin bulunmamas, artmann
gereklilii konusunda bilincin bulunmamas
Kat atk yok etme ynteminin %95 orannda
plklere ve nehirlere boaltma eklinde
yaplmas (Erten, 1999)
Hava kirlilii
Madencilik faaliyetleri


99
SWOT analizi havza i ve d evresinin tanmlanmasna yardmc olmaktadr.
Bilgi alt yapsn oluturmak zere ama (misyon), itici gler ve senaryo analizleri
ve tanmlamalar yapldktan sonra stratejilerin belirlenmesi iin SWOT analizi
yaplmas gerekmektedir Analiz iki aamada yaplabilir. evreyi tanmlayan gl
(S) ve zayf (W) yanlar ilk aamada, d evreye ait bilgileri ieren frsatlar (O) ve
tehditler (T) ise ikinci aamada incelenebilir.

Gediz havzas ile ilgili yaplan IWMI, SMART, OPTIMA gibi projelerde havzaya
ilikin ok sayda teknik, sosyal ve ekonomik bilgi birikimi salanmtr. Havza ile
ilgili frsat ve tehditleri tanmlamakta bu bilgi birikiminden yararlanlmtr. Blm
4.4de deinilen havzann sorunlar mevcut projelerde elde edilen bilgiler ve havza
iin belirlenmi senaryolarn altnda Gediz havzasnn SWOT analizi tablo
4.9da verilmektedir. Bu analizde belirlenen zellikler farkl havzalarda farkl
deerlendirilebilir. rnein bir havza iin frsat olarak grlen bir balk dier bir
havza iin tehdit olabilmektedir.

4.9 Stratejilerin Belirlenmesi

Gediz havzas iin gerekletirilen SWOT analizi sonunda elde edilen bilgiler
nda bir sonraki adm uygun stratejilerin belirlenmesi olacaktr. Gediz havzas
iin stratejiler belirlenirken ok adml karmak bir alma erevesi yerine
havzann frsatlarn maksimize eden, tehditlerini minimize eden, tm paydalar
tarafndan desteklenen, 10dan fazla hamleyi amayacak ekilde uygulama gc
yksek olan bir alma erevesinin tayin edilmesi amalanmtr. Bu hamleler tayin
edildikten sonra havzayla ilgili kurulularn kurumsal grev ve sorumluluklar daha
da belirgin tayin edilebilecektir.

Bu erevede Gediz havzasnn itici gleri, paydalar tarafndan zerinde gr
birliine varlan sorunlar ve nedenleri, havza iin belirlenen senaryolar ve havzann
SWOT analizi sonular havzada birbirine paralel 3 temel planlama ve ynetim
stratejisinin oluturulmas gerektiini iaret etmektedir. Bu stratejiler ve ilgili
hamleleri aada maddeler halinde sunulmaktadr.


100
1) Gediz Havzas Su Kalitesi Koruma ve yiletirme Stratejisi
Yzeysel ve yeralt su kirlilii hem alan hem zaman znrlnde
imdikinden ok daha youn izlenmelidir. Suyu kirleten der
prensibi ile tm kullanclarn dearjlar standartlara uygunluk
asndan denetim altna alnmal ve istisnasz tm su
kullanclarndan kirlettikleri oranda rasyonel yntemlerle belirlenmi
atk su bedeli toplanmaldr. Toplanan bu bedellerle havza baznda
oluturulacak fonlar sayesinde artma tesislerinin finansman
desteklenmelidir.

Havzada tarmsal, kentsel ve endstriyel amalarla kullanlan sular
kirlenerek havza su sistemine geri dnmektedir. Yzeysel ve yeralt
su kaynaklarnn kalitelerinin korunabilmesi iin, atksularn
artlmadan hidrolojik evrime katlmas mutlaka engellenmelidir. Bu
amala ncelikle endstriyel, ardndan srasyla kentsel ve tarmsal
kullanlm sular geri kazanm amacyla teknolojik ve mali olarak
yaplabilir en st kademede artlarak havza su sistemine geri
kazandrlmaldr.

Havzada erozyon byk bir kaynak kaybna neden olmaktadr. Bunun
sonucu olan sedimantasyon da biriktirme haznelerinde, su datm
sistemlerinde kapasite kaybna, dolays ile byk maddi zararlara yol
amaktadr. Bu tamamen engellenemese de eitli yukarhavza
koruma nlemleriyle azaltlmaya allmaldr. Bunun iin gerekli
nlemler alnmal ve gerek yukar havzalar gerek akarsu yamalarnn
florasnn korunmas ve gelitirilmesi salanmaldr.

Su kalitesinin korunmas ve gelitirilmesinde havza su kullanclarnn
ve sivil toplum kurulularnn aktif ve bilinli katlmnn
salanabilmesi iin gerek yasal gerek kurumsal mevzuata dahil
olmalar salanmal, eitim kurumlarnn programlarnda yaplan
dzenlemeler ve eitli yayn aralar ile halka aktarlan dzenli


101
bilgiler sayesinde, tm kullanclar su kullanmlar ve kalitesi
konusunda bilgilendirilmelidir.

2) Gediz Havas Su Talep Ynetimi Stratejisi
Tarm sektrnn Gediz havzas toplam su kullanmnda %80lik bir
paya sahip olduu dnldnde tarmsal su talebinin gelimi
talep tahmin yntemleriyle (uzaktan alglama, tarla ii on-line lm
sistemleri, ziraii modeller, vs.) belirlenmesi ve ifti ve sulama
birlikleri baznda gerekleen taleplerin bu tahminler dorutusunda
planlanmas ve havza genelinde toprak kaynaklar, su kalitesi ve
kantitesini gzeten adil bir rn planlamas yaplmas gerekmektedir.

Gediz havzasnda tarm sektr hem ok byk bir su kullancs, hem
de su kirleticisidir. Dolays ile havzaya ve rn desenine uygun, su
tasarrufu salayan yeni sulama teknik ve teknolojleri desteklenmeli ve
tarm sektr bu konuda eitilmelidir. Bu teknik ve teknolojik
dnm srasnda mevcut sulama sistemleri gzden geirilerek
kayplar azaltc tedbirler alnmal, tarla baznda su tketimleri
izlenerek irrasyonel su kullanmlar engellenmelidir. Belirlenen
tketimler blgesel olarak rn ve alan baznda yllk raporlarla ilan
edilmelidir.

Havzada kirlenme tehlikesinin yansra ar kullanma ile taban suyu
srekli dmektedir. Bu amala her trl YAS kullanmlar sayalarla
srekli izlenmeli ve rasyonel yntemlerle belirlenmi kotalarla
(cretlendirme yada hacimsel kstlama) kullanmlar
snrlandrlmaldr.

Tarmsal sulamada olduu gibi kentsel ve endstriyel su kullanmlar
mutlaka srekli ve youn biimde izlenmeli yerleim blgelerinin
datm sistemlerindeki kayp ve kaaklar yerleim yeri baznda
bireysel, havza baznda da blgesel olarak izlenmelidir. Yerleim


102
birimlerinin nfuslara gre, endstrilerin de retim srelerine gre su
tketimleri mutlaka izlenmeli ve bu tketimler yllk raporlar halinde
ilan edilmelidir.

Havzada su tketimi konusunda eitim programlar ve eitli yayn
aralar ile halk su tasarrufu konusunda bilinlendirilmeli, halka
aktarlan dzenli bilgiler sayesinde tm kullanclarn, havzada arz
edilebilir yllk su hacimlerini ve buna karlk sektrlere, blgelere ve
yerleim yerlerine gre su tketimlerini ayrntl biimde
grebilmeleri salanmaldr.

3) Gediz Havzas Entegre Planlama ve Ynetim Stratejisi
Gediz havzasnn meterolojik verileri, yzeysel ve yeraltsuyuna
ilikin hidrometrik verileri, havzann toprak kaynaklar, bitki rts,
yerleimler, endstriler, su temin ve datm sistemleri, sulama
alanlar, su kullanmlar vs gibi pekok alansal ve noktasal verisi bir
veri bankasnda bir araya getirilerek havza bilgi sistemi
oluturulmaldr. Corafi Bilgi Sistemi tabanl bu sistem ilgili
kurulularca saha almalaryla ve UA teknikleriyle srekli
gncellenmelidir. Ayrca bu sistem, internet zerinden tm
kullanclarn eriimine ak olmal dzenli raporlamalarla tm
kurumlar, sivil toplum kurulularn ve halk bilgilendirebilecek
ekilde tasarlanmaldr.

Havzada yeniden yaplanan merkezi kurulularn, yerel ynetimlerin
sivil toplum kurulularnn ve kullanclarn temsil edildii;
uzmanlardan oluan multi-disipliner yapda havza ynetim kurulu
tekil edilmelidir. Bu kurul, ilgili kurulular bnyesinde "alma
gruplar"nn oluturulmas; alma gruplar tarafndan bilgi toplama
ve izleme aktivitelerinin programlanmas; verilerin planlama ve
ynetim srelerinde kullanlmasn gerekli hale getirecek nlemlerin
alnmas; kurumlar aras koordinasyonun salanmas grevini yerine


103
getirmelidir. Kurulular bnyesindeki alma gruplar da yasa ile
belirlenmi olan kendi yetki ve sorumluluklar dahilinde havzadaki
gelimeleri planlayarak, master planlarn hazrlanmasna ynelik
planlar hazrlamal ve bu planlar havza ynetim kuruluna sunmaldr.
Havza ynetim kurulu da bu planlar aktrarak havza master plann
oluturmaldr. Bu planda, havzann su potansiyeli gzetilerek su
kalitesi ve talebindeki trendler dorultusunda sektrel bazda su tahsis
ncelikleri; gerekiyorsa, yeniden tahsis esaslar mutlaka
belirlenmelidir.

Gediz havzas iin yukarda verilen ve birbirine paralel olarak srdrlmesi
gereken 3 temel stratejinin, havza ynetiminde sz sahibi kurulularca benimsenmesi
son derece byk nem tamaktadr. Bu kurulularn startejiler iindeki grev
sorumluluklar son derece kesin ve net olarak tanmlanmaldr. Bu tanmlama ise
eitli yasal ve idari dzenlemeleri beraberinde getirmektedir. Bu dzenlemeler ise
ulusal planlama (Devlet Planlama Tekilat, DPT) ve parlamento (Trkiye Byk
Millet Meclisi, TBMM) seviyesinde bir destei zorunlu klmaktadr. Bu nedenle;
Devlet Planlama Tekilatnda su sektrne ilikin ihtisasn glendirilmesi ve
TBMMde stratejilerin uygulanmasnn nn aacak olan Su Kanununun
yasalamas gerekmektedir.

4.10 Uygulama ve Srekli zleme

Stratejilerin oluturulmas aamasndan sonra stratejik uygulama aamas
gelmektedir. Daha nce de belirtildii gibi stratejik ynetim uygulamaya ynelik bir
yaklamdr. Uygulanmayan stratejilerin hi bir deeri yoktur. Bununla birlikte sre
ilemeye balad zaman srekli izleme ve deerlendirme mekanizmas da ilemeye
balamaktadr.

Gediz havzas iin belirlenen stratejilerin uygulanmasnda ve sonularnn
izlenmesinde iki tr izleme faaliyeti tanmlanabilir. Birincisi, havzann mevcut
durumundaki deiimin izlenmesidir. Bu tr izleme faaliyetlerinde kullanlan


104
gstergeler durum gstergeleri olarak adlandrlmaktadr. kincisi ise, stratejilerde
yer alan eylemlerin sonularnn izlenmesidir. Burada kullanlan gstergeler ise
performans gstergeleri olarak adlandrlmaktadr. Performans gstergeleri,
performanstaki baary ya da baarszl gsteren iaretlerdir ve ne zaman baarl
olduumuzu nasl bileceiz? sorusunu yantlamaya almaktadr.

Gstergeler, bilgiyi len ve yalnlatran bir bakma evresel dinamiklerin ve
rgtsel performansn karar vericiler ve halk tarafndan anlalmasn kolaylatran
llerdir. Ayrca gstergeler deiimin gcn ve ynn deerlendirmeye olanak
salarlar. Gediz havzasnda su kalitesi indeksleri, arz/talep oranlar, kii bana su
tketimleri, tarmsal rn bana su tketimleri gibi durum gstergelerinin
belirlenebilmesi iin DPSIR analizinden yararlanlabilir (Smeets, ve Weterings,
1999). Su kayp/kaaklarndaki azalma, ekonomik kt bana su tketimi, su temin
masraflarndaki azalma, alma gruplar toplant says ve katlan says gibi
performans gstergeleri ise stratejilerde yer alan admlarn girdilerinin ktlara veya
sonulara dntrld faaliyetlerin baarsna odaklanm gstergeler olarak
tanmlanabilir (Saleth ve Dinar, 1999).

Bal bana bir aratrma konusu olan durum gstergelerinin ve performans
gstergelerin Gediz Havzas iin belirlenmesi paydalarn ortak katlmlaryla
gerekletirilmelidir. Ayrca bu gstergelerin havza baznda izlenmesi ve etki
deerlendirmeleri ise stratejik uygulamalarn gerekletirilmesini gerektiinden bu
konular sunulan tez kapsamnda irdelenmemilerdir.









105
BLM BE
SONU

Su ynetimi tm dnyada olduu gibi Trkiyede de tm ynleriyle zlebilmi
bir konu deildir. Su ynetimiyle ilgili ulusal ve uluslararas lekte birok alma
yaplmakta ve sudan en iyi ekilde yararlanma yollar aranmaktadr. nk su artk
iktisatlarn daha nceden tanmlad gibi serbest mal olmaktan km tkenebilir
ve ticari deeri olan bir varlk olarak grlmeye balanm ve ekonomik bir mal
olarak tanmlanmaya balamtr. Suyun kstl olmas hayat iin vazgeilemez
nemde olmas dolaysyla su ynetimi zerinde lkelerin daha da ok durmalar
gerekliliini dourmutur. Avrupa birlii lkeleri ve dier gelimi lkelerde olduu
gibi Trkiyede de su ynetimiyle ilgili birok kurum kurulu (payda)
bulunmaktadr. Blm 2.4 ve 4.2de belirtildii zere su ynetimiyle ilgili
paydalarn okluu ve aralarndaki iletiimin yetersizlii, gerekli yasal
dzenlemelerin tamamlanmam olmas gibi birok sorundan dolay su ynetiminde
skntlar yaanmaktadr. Kurumlar aras bilgi ak kanallarnn zayfl egdm
eksikliini ortaya karmaktadr. Eskiden mevcut olan ve yeni kurulan farkl
kurumlarn ayn grev alanlarndan sorumlu olmalar, net ve kesin grev
tanmlamalarnn olmamas gibi sorunlar dolaysyla su ynetiminde anlamazlklar
ve kurumsal karmaa domaktadr.

Stratejik ynetim yaklam son yllarda hzla artan bir ekilde ilgi grmeye
balamtr. 1970lerde petrol krizi sonras olumlu sonular grlen stratejik
ynetim yaklam daha sonra giderek dier iletmelere yaylmtr. Gerek zel
sektr gerekse kamu kesimi ynetim anlaylarn bu yaklama gre yeniden ele
almaktadrlar. lkemizde bu konuyla ilgili 5018 sayl bir yasa karlm ve kamu
kurumlarnn stratejik planlamalaryla ilgili sorumluluk Devlet Planlama Tekilatna
verilmitir. Stratejik ynetim sreci dinamik bir sretir. Sonuca odakl, uzun
dnemde nihai hedeflere ulamay salayacak srdrlebilir stratejilerin
gelitirilmesini gerektiren bir ynetim yaklamdr. Bu haliyle su kaynaklarnn
ynetiminde mevcut yaanan sorunlarn zmnde stratejik ynetim yaklam en
uygun ynetim modeli olarak ne kmaktadr. nk su ynetimi uzun dnemli


106
planlamalar iermektedir. Su ile ilgili konular gnlk sorunlar olarak nmze
kmamaktadr. Bugn verilen bir kararn, ya da yaplan bir yatrmn sonular
yzyllar boyu etkisini srdrebilecek nitelikte olabilir. Srdrlebilirlik gnmzde
su kaynaklaryla ilgili en nemli kavramlardan birisidir. Ayrca su ynetimi birok
payda ilgilendirdii, srekli izlemenin ve kontroln gerekli olduu bir alan olduu
iin dinamik bir sretir. Bu ynyle de su ynetiminin stratejik bir bak asyla ele
alnmas, statik bir planlama yaklamna gre daha uygun olmaktadr.

Dnyada yaanan hzl ve kontrolsz ekonomik gelimeler sonucu doal
kaynaklar byk tehlike altna girmitir. Bir yandan gelien ekonomi doal
kaynaklardan daha ok yararlanmay gerektirmi dier yandan da kaynaklarn
tkenmesi riski ortaya kmtr. Buradan hareketle srdrlebilirlik kavram ne
km ve doal kaynaklarn srdrlebilir ekilde ynetilmesi iin zm araylar
balamtr. Bu amala Birlemi Milletler gibi uluslararas pekok kurulu
nclnde ok sayda almalar yaplm ve halen yaplmaya devam edilmektedir.
Stratejik ynetim kavram da bu yndeki almalarn bir rn olarak grlebilir.
Ticari iletmeler tarafndan sklkla uygulanan kken itibariyle askeri bir terim olan
stratejik ynetim kritik kaynaklarn kritik artlarda ynetilmesine olanak salayan bir
ynetim eklidir. Gelimi lkeler, su kaynaklarnn deerlendirilmesi ve ynetilmesi
sorunlarn byk oranda tamamlam olmalarna ramen yine de baz ynetimsel
sorunlar yaamaktadrlar. Gelimekte olan lkeler ise hem su kaynaklarndan
yararlanma hem de su kaynaklarnn gelitirilmesi ve ynetilmesi konularnda birok
sorunla baa kmak durumundadrlar. Dolaysyla stratejik ynetim yaklam
gelimi lkelerden daha ok gelimekte olan lkelerde uygulanmasna ihtiya
duyulan bir ynetim ekli olarak ortaya kmaktadr.

Gelimekte olan lkelerin su kaynaklarnda yaanan ve hemen hemen her yerde
benzerlikler gsteren kirlilik, su ktl, ynetim eksiklii, su tahsisi ve g gibi
sorunlar ve bu sorunlarn zmnde etkili bir yol olan stratejik ynetim yaklam
uygun bir yaklam olarak grlmektedir (Dawei ve Jingsheng, 2001; Quazi, 2001;
Khalifa ve Essaouabi, 2003; Ngana ve dier., 2004; Pryazhinskaya, 2004; Carvalho
ve Magrini, 2006; Mugabi ve dier., 2006).


107

Sunulan bu tez kapsamnda rnek olarak seilen Gediz Havzasnda da Trkiyede
yaanan genel su sorunlar yaanmaktadr. Havzada detaylar blm 4.2de belirtilen
ve havzann su kaynaklar sistemini etkileyen ya da bu sistemden etkilenen pekok
payda bulunmaktadr. Ancak bu paydalardan birou su ynetiminde etkin bir
biimde yetkili ve sorumlu deildirler. Stratejik ynetim katlmc bir yaklam
olduundan paydalarn bir araya gelerek ortak zmler retmesine olanak
salamaktadr. Stratejik ynetim srecinde SWOT analizi sayesinde havzann sahip
olduu gl ynler, zayf ynler tanmlanmakta bununla birlikte ynetimde etkili
olabilecek frsatlar ve tehditler belirlenmektedir. Havzayla ilgili bu ayrntl bilgiler
yneticiler iin stratejilerin belirlenmesine k tutacak ve havzada su ynetiminin en
etkili ekilde srdrlmesini salayacaktr. Gediz havzas zerine yaplan almalar
sonucunda havzadaki suyla ilgili en byk sorunun su kirlilii ve su ktl olduu
grlmektedir. Bu sorunlarn zmne ynelik olarak detaylar ve eylem admlar
blm 4.9da verilen;

1) Gediz Havzas Su Kalitesi Koruma ve yiletirme
2) Gediz Havas Su Talep Ynetimi
3) Gediz Havzas Entegre Planlama ve Ynetim

stratejileri gelitirilmitir.

lkemizde yaanan en byk sorunlardan bir tanesi de planlamalarn hayata
geirilmesi yani uygulamadr. Uygulanmayan planlarn hibir deeri yoktur. Stratejik
ynetim uygulamaya ynelik bir yaklam olmas dolaysyla su kaynaklarnda nemi
byktr. Zira su ynetimi sz konusu olduunda kaybedilecek zaman yoktur.








108
KAYNAKLAR

Aygn, M. S. (2000). Yukar Gediz Havzasnda Erozyon Risk Dalmnn Corafi
Bilgi Sistemi (CBS) Destekli CORINE Yntemiyle Belirlenmesi. zmir: Dokuz
Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Mhendislii Blm, Hidroloji
ve Su Yaplar Diploma Projesi.

Baran, T., Durnaba ., zi ., Gl A. (1999). Ege Blgesinin Yerst Su
Potansiyeli. zmir Su Kongresi Bildiriler Kitab, iinde (5773). zmir: TMMOB.

Barbaros, F. (2001). Water Quality Management By Hydro-Institutional Mapping
Approach. zmir: A Thesis Submitted to the Graduate School of Natural and
Applied Sciences of Dokuz Eyll University In Partial Fulfillment of the
Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in Environment
Engineering, Environmental Technology Program.

Carvalho, R.C.D., ve Magrini, A. (2006). Conflicts over Water Resource
Management in Brazil: A Case Study of Inter-Basin Transfers. Water Resources
Management, 20, 193213.

COWI. (2007). Environmental Heavy-Cost Investment Planning in Turkey.
18.01.2007, http://www.cowiprojects.com/envest/index.htm.

evre ve Orman Bakanl. (2007). Bakanln Grevleri. 19.01.2007,
http://www.cevreorman.gov.tr/gorevler.htm .

nar, T. (2006). Su Ynetimi ve Finansmannda Strateji, Model ve Aktrler. T.
nar ve H. K. zdin, (Ed.), (2006). Su Ynetimi: Kresel Politika ve
Uygulamalara Eletiri iinde (4393). Ankara: Memleket Yaynlar.

Dawei, H., ve Jingsheng, C. (2001). Issues, perspectives and need for integrated
watershed management in China. Environmental Conservation, 28 (4), 368377.


109
Devlet statistik Enstits (DE). (2007). 2000 Genel Nfus Saym Kesin Sonular.
http://www.die.gov.tr/nufus_sayimi/2000Nufus_Kesin.htm. 07.02.2007

Devlet Planlama Tekilat. (2006). Kamu dareleri in Stratejik Planlama Klavuzu.
http://www.sp.gov.tr/documents/Sp-Kilavuz2.pdf

Devlet Su leri Genel Mdrl (DS). (1998). 1997 Harital statistik Blteni.
Ankara: DS Teknoloji Dairesi Bakanl Basm ve Foto-Film ube Mdrl.

Devlet Su leri Genel Mdrl (DS). (2007). DSnin Grevleri. 19.01.2007,
http://www.dsi.gov.tr/kurumsal/gorev.htm .

Economic and Social Commission for Asia and the Pacific. (2004). Guidelines on
Strategic Planning and Management of Water Resources. New York: United
Nations.

Erten, M. (1999). Nasl Bir Yerel Ynetim?. stanbul: Anahtar Kitaplar Yaynevi

Government Performance Results Act of 1993, (b.t). 08.12.2006,
http://www.whitehouse.gov/omb/mgmt-gpra/gplaw2m.html .

Harmancolu, N., Fstkolu, O., zkul, S., Onuluel, G., Gl, A., etinkaya, C. P.
(2006). Su Kaynaklar Ynetimi. . zi, F. Trkman, T. Baran, Y. zdemir, Y.
Dalkl, (Ed.), (2006) Su Yaplar, Cilt 1, Su Kaynaklarnn Gelitirilmesi iinde
(6.16.20). zmir: SUMER.

Innes, J. E. ve Booher, D. E. (1999). Metropolitan Development as a Complex
System: A New Approach to Sustainability. Economic Development Quarterly,
13(2), 141156.

Innes, J. E. ve Booher, D. E. (2004). Reframing Public Participation: Strategies for
the 21st Century. Planning Theory & Practice, 5 ( 4), 419436


110
IWMI. (2000). Institutional Support Systems Project The Turkey Activity. Final
Report. International Water Management Institute: Colombo, Sri Lanka.
http://www.iwmi.cgiar.org/ .

ller Bankas Genel Mdrl (B). (2007). ller Bankas Stratejik Plan.
19.01.2007, http://www.ilbank.gov.tr/ .

Kamuda Stratejik Ynetim, (b.t). 20.12.2006,
www.sp.gov.tr/documents/5018_2006.doc.

Kanber, D. (2004). Gediz Havzasndaki Sulama Suyu Talebinin Gelecee Ynelik
rdelenmesi. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi naat
Mhendislii Blm Hidroloji ve Su Yaplar Diploma Projesi.

Kayr, G. . (2006). Fransa Su Ynetimine Genel Bak. T. nar ve H. K. zdin,
(Ed.), (2006). Su Ynetimi: Kresel Politika ve Uygulamalara Eletiri iinde
(95120). Ankara: Memleket Yaynlar.

Khalifa, N. ve Essaouabi, D. (2003). PublicPrivate Partnership: Which Strategy for
the Drinking Water and Sanitation Sector in Morocco?. Water Resources
Development, 19 (2), 131138.

Koel, T. (2005). letme Yneticilii (10. Bask). stanbul:Arkan.

Ky Hizmetleri Genel Mdrl (KHGM). (2007). KHGMnin Tarihesi.
19.01.2007, http://www.khgm.gov.tr/ .

Kurtar, B. (1995). stanbulun Su Sorunu ve Havzalardaki evresel Durum, stanbul
Su Kongresi Bildiriler Kitab iinde (103109). stanbul: naat Mhendisleri
Odas.



111
Langford, M. (2005). The United Nations Concept of Water as a Human Right: A
New Paradigm for Old Problems?. Water Resources Development, 21 (2), 273
282.

Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl (MTA), (2007a). Uak li Maden ve
Enerji Yataklar. 18.01.2007, http://www.mta.gov.tr/madenler/Usak.DOC .

Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl (MTA), (2007b). Manisa li Maden ve
Enerji Yataklar. 18.01.2007, http://www.mta.gov.tr/madenler/Manisa.DOC.

Mugabi, J., Kayaga, S. ve Njiru C. (2006). Strategic planning for water utilities in
developing countries. Utilities Policy, (Article in press), 1-8.

Ngana, J.O. , Mwalyosi, R.B.B., Yanda, P. ve Madulu, N.F. (2004). Strategic
development plan for integrated water resources management in Lake Manyara
sub-basin, North-Eastern Tanzania. Physics and Chemistry of the Earth, 29
(2004), 12191224.

NOSTRUM. (2005). Experiences of decision making processes for water
management. National Report Part II. Turkey Gediz River Basin. Network on
Governance. Science and Technology for Sustainable Water Resource
Management in the Mediterranean The role of Dss tools. : European
Commission, FP6, Specific measures in support of international co-operation.

OPTIMA. (2006). D08.1 Gediz River: Problem Analysis. Optimisation for
Sustainable Water Resources Management. DEU SUMER.
http://www.ess.co.at/OPTIMA/ .

zbilen V. M. (2006). 2. Dnya Su Forumunda Kabul Edilen Su le lgili
Taahhtlerin Uygulanma Biimleri ve Deerlendirilmesi. TMMOB Su
Politikalar Kongresi Bildiriler Kitab iinde (105114). Ankara: naat
Mhendisleri Odas.


112
zdin, H. K. (2006). Avrupa Birliinde Su Politikalar. T. nar ve H. K. zdin,
(Ed.), (2006). Su Ynetimi: Kresel Politika ve Uygulamalara Eletiri iinde
(145178). Ankara: Memleket Yaynlar.

Priscoli, J. D. (2001). Participation, River Basin organizations and Flood
Management, Bangkok: United Nations, ESCAP

Pryazhinskaya, V. G., Khranovich, I. L., ve Yaroshevskii, D. M. (2004).
Methodology for Substantiation of Water Resources Management Strategies.
Water Resources, 31 (6), 698706.

Quazi, R. M. (2001). Strategic Water Resources Planning: A Case Study of
Bangladesh. Water Resources Management 15 (2001), 165186.

Saleth, R. M. ve Dinar, A. (1995). Evaluating Water Institutions and Water Sector
Performance. Washington, USA: World Bank Technical Paper No:447

Shiklomanov, I. A. (2000a) World Water Resources: Modern Assessment and
Outlook for the 21st Century. IHP/UNESCO, Paris, France.

Shiklomanov, I. A. (2000b) Assessment of Water Resources and Water Availability
in the World. UNESCO, Paris, France.

SMART. (2005). Gediz River Basin (Turkey) Case Study Final Report. Sustainable
Management of Scarce Resources in the Coastal Zone. DEU SUMER
http://www.ess.co.at/SMART/ .

Smeets, E. ve Weterings, R. (1999) Environmental Indicators: Typology and
Overview, Copenhagen: European Environment Agency, (Technical Report 25).

SUMER. (2006). Gediz Havzasnn zmir Bykehir Belediyesi Snrlar inde
Kalan Blmnde Kirlilik Etd Projesi Final Raporu. DEU SUMER: zmir.


113
Svendsen, M., Murray-Rust, D.H., Harmancioglu, N. ve Alpaslan, N.(2000).
Governing Closing Basins: The Case of the Gediz River in Turkey. Case Study
.Prepared for the International Workshop on Integrated Water Management in
Water Stressed River Basins in Developing Countries Loskop Dam, South Africa.

Takn, T. (2006a). Birleik Krallkta Su Ynetimi ve zelletirme Sreci. T. nar
ve H. K. zdin, (Ed.), (2006). Su Ynetimi: Kresel Politika ve Uygulamalara
Eletiri iinde (121144). Ankara: Memleket Yaynlar.

Takn, T. (2006b). Su Ynetiminde Neoliberal <<Reform>> Giriimleri. T. nar
ve H. K. zdin, (Ed.), (2006). Su Ynetimi: Kresel Politika ve Uygulamalara
Eletiri iinde (253286). Ankara: Memleket Yaynlar.

Tekinay, A. N. (01.11.2001). ngrlmeyen Nasl Ynetilir?. Capital Aylk ve
Ekonomi Dergisi. 12.12.2006,
http://www.capital.com.tr/haber.aspx?HBR_KOD=2267 .

Trkiye evre Vakf. (1993). UNEPin Yirmi Ylda Elde Ettii Sonular (Say 2).
UNEP Trkiye Komitesi Blteni.

Trkman, F., Baran, T. ve Dalkl, Y. (2001). Su kaynaklarnn korunmasnda
hukukun ilevi. III. Ulusal Hidroloji Kongresi, Bildiriler Kitab iinde (163
168). zmir: Dokuz Eyll niversitesi.

Tyson, J. M. (1995). Quo Vadis Sustainability? Water Science and Technology, 32
(56), 15.

lgen, H. ve Mirze, S. K. (2004). letmelerde Stratejik Ynetim (2. Bask). stanbul:
Literatr Yaynlar No: 113.

Winpenny, J. (2003). Financing Water For All, Report of the World Panel on
Financing Water Infrastructure. 18.12.2006,
http://www.financingwaterforall.org/fileadmin/wwc/Library/Publications_and_re
ports/CamdessusReport.pdf .