SVEUILITE/UNIVERZITET VITEZ TRAVNIK

FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA: I CIKLUS; III GODINA
SMJER: INFORMACIONE TEHNOLOGIJE






EKSPERTNI SISTEMI
SEMINARSKI RAD













Travnik, Juli 2014.
1

SVEUILITE/UNIVERZITET VITEZ TRAVNIK
FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA
STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA: I CIKLUS; III GODINA
SMJER: INFORMACIONE TEHNOLOGIJE






EKSPERTNI SISTEMI
SEMINARSKI RAD


IZJAVA: Ja, Armin Ahmetovi student Sveuilita/Univerziteta Vitez Travnik,
Indeks broj: 0120-11/DIT odgovorno i uz moralnu i akademsku odgovornost
izjavljujem da sam ovaj rad izradio potpuno samostalno uz koritenje citirane
literature i pomo profesora odnosno asistenta.

Potpis studenta: ________________



STUDENT: Ahmetovi Armin
PREDMET: Menadment poslovnih informacionih sistema
PROFESOR: Doc. Dr Negovan Stamenkovi
ASISTENT: Altijana Mameledija, dipl.ing.
2


1. UVOD ...................................................................................................................... 3
1.1 Problem i predmet istraivanja........................................................................... 4
1.2 Svrha i ciljevi istraivanja .................................................................................. 4
1.3 Koritene metode ............................................................................................... 4
1.4 Struktura rada ..................................................................................................... 4
1.5 Hipoteza ............................................................................................................. 4
2. Opte informacije o prirodnoj i vjetakoj inteligenciji ........................................... 5
2.1. Pojam inteligencije ........................................................................................ 5
2.2. Karakteristike inteligencije ............................................................................... 6
2.3. Pojam i definicije vjetake inteligencije .............................................................. 6
2.4. Razvoj i put vjetake inteligencije .................................................................. 7
2.5. Karakteristike vjetake inteligencije ............................................................... 8
2.6. Podjela vjetake inteligencije .......................................................................... 9
2.7. Prikaz rada ekspertnog sistema ......................................................................... 9
3. ARHITEKTURA EKSPERTNIH SISTEMA ........................................................ 12
3.1. Pojam ekspertnih sistema ................................................................................ 12
3.2. Ekspertni sistemi ............................................................................................. 13
3.3. Podruje primjene ekspertnog sistema ............................................................ 14
3.4. Pitanja vezana za razvoj ekspertnih sistema ................................................... 14
3.5. Podjela prema vrsti korisnika .......................................................................... 15
3.6. Optimalnost baze znanja ................................................................................. 15
3.7. Sposobnost prihvatanja novih znanja .............................................................. 16
4. POGLED NA EKSPERTNE SISTEME ........................................................... 16
5. SAVREMENI INTELIGENTNI SISTEMI ....................................................... 18
6. ZAKLJUAK ........................................................................................................ 21
LITERATURA ........................................................................................................... 22

3

1. UVOD

Tema za ovaj seminarski rad nosi naziv Ekspertni sistemi. Osnovni gradivni
element ovih sistema je znanje, a u ovim sistemima znanje ine dvije stvari, a to su
injenice i heuristika ( znanje i osjeaj). injenice predstavljaju iroko distribuirane,
javne I usaglaene informacije koje se kreiraju od strane eksperata u odreenoj
oblasti, a heuristiku ine lina pravila prihvatljivog rasuivanja, a ona dalje
karakteriu odluivanje na istom nivou kao to je sluaj I kod injenica. Kada
gledamo kako se znanje prenosi od strane nekog eksperta do ekspertnog sistema
moemo zakljuiti da to ide u nekoliko koraka, a najvaniji su: prikupljanje znanja I
predstavljanje znanja u bazi znanja. Iz gore navedenog moemo dati definiciju
ekspertnih sistema. Ekspertni sistemi su softicirani raunarski program koji se
koriste ljudskim znanjima u pojedinim ili bolje reeno specifinim oblastima
ekspertize da bi kao takvi mogli da rijee neke teke probleme. Ovi sistemi se
najee predstavljaju kao sistemi sastavljeni iz tri fundumentalna dijela: interfejs,
baze znanja i inferentne maine. Kao razlog za primjenu ovih sistema postavlja se
znanje, iz svih oblasti,poslovnih i drugih djelatnosti, da bi ono postalo dostupno
svima kroz primjenu raunarskih programa. Ovakav sistem nam omoguuje da u
svakom trenutku zakljuivanja nam bude dostupno znanje eksperata iz odreene
oblasti i zahvaljujui dananjoj brzini raunara iz ovakvog sistema i znanja koje su
eksperti prenijeli u ovakav sistem mogue je u vrlo kratkom roku izvui kvalitetne
zakljuke. Razlika izmeu nekih drugih vrsta sistema i ekspertnih sistema nalazi se u
tome to ekspertni sistem ima jednu prednost, a to je da moe zakljuivati,
objanjavati svoje zakljuke, objanjavati akcije koje vri i obezbijediti korisniku
informacije o znanju koje ga zanima, a koje ekspertni sistem posjeduje. Kroz uvod u
ovu temu mogli smo zakljuiti da ovakvi sistemi imaju odreenu prednost ak i nad
ljudima, jer znanje koje jedan ili vie eksperata podijeli sa ovakvim sistemom ostaje
tu trajno i mogue ga je mjenjati po potrebi, a znanje koje posjeduje ovjek se vrlo
lako moe zaboraviti, naravno, mnogo bre ako se rijetko koristi. Jedan ovakav
sistem moe zamjeniti mnogo radnih mjesta u velikim korporacijama, vladama,
zdravstvenim ili kolskim institucijama, jer po svojoj strukturi i nainu na koji bi se
mogao napraviti on moe ili bolje reeno mogao bi planirati plate, trokove, budet
4

gotovo cijele drave, simulirati ratne situacije, prognozirati zdravstveno stanje
pacijenata itd.
1.1 Problem i predmet istraivanja
Problem istraivanja ovog rada je jedan najmonijih raunarskih sistema,
koji u mnogim sluajevima pomae nama ljudima u zakljuivanju, odluivanju,
planiranju, kao i saznavanju i sticanju novih relevantnih znanja i informacija koje
nas interesuju.
1.2 Svrha i ciljevi istraivanja
Svrha istraivanja je pokazati nain na koji funkcionie, od ega se sastoji, ko
je sposoban da izgradi, a ko da koristi ovakave sisteme, te kako oni danas utiu na
razvoj nae planete, pa slobodno moemo rei i ire ( promjene na zvjezdama,
mjesecu i drugim planetama).
1.3 Koritene metode
U ovom radu emo koristiti metode istraivanja putem literature, a najvie
informacija emo saznati iz knjige Ekspertni sistemi koju je napisao prof. dr ing
Jaroslav e. Poliuk i koja u sebi sadri gotovo sve potrebno za ovakav rad, ali i dalje
koristit emo se metodama pretrage putem interneta, najvie Wikipedie jer i ona
sama po sebi predstavlja jedan od najveih ekspertnih sistema koji su javno dostupni
na internetu i tu je naravno Google koji je neka vrsta ekspertnog sistema za pretragu
interneta.
1.4 Struktura rada
Objasniti i prouiti sve karakteristike i mogunosti ekspertnih sistema.
Obraditi pojmove vezane za ove sisteme, te nakon toga obraditi strukturu i
karakteristike i sve njegove kljune segmente. Cjelokupan teorijski dio bit e
pojanjen slikama ovakvih sistema.
1.5 Hipoteza
Glavna hipoteza:
Ekspertni sistemi mogu uveliko pomoi poboljanju nae ivotne sredine i
rjeavanju finansijskih i poslovnih problema.

5

Pomona hipoteza:
Ekspertni sistemi moraju se podrati od strane viih organa vlasti da bi se
postigao potpun efekat na kuanstva i ljudstvo.

2. Opte informacije o prirodnoj i vjetakoj inteligenciji

2.1. Pojam inteligencije
U Aristotel-ovoj (384-322) knjizi Logika je ispitivano da li za neku pretpostavku
moe rei da je istiniza, zato to se odnosi na druge stvari za koje se zna da su
istinite. Ako se zna da su svi ljudi smrtni i da je Sokrat ovjek, moe se
zakljuiti da je Sokrat smrtan. U Rene Dekrat-ovoj (1596-1650) knjizi
Meditacije se razdvaja proces miljenja od fizikog svijeta. ak je i za njegovo
vlastito postojanje traio potvrdu preko miljenja: Cogito ergo sum (Mislim,
dakle postojim). Izraz vjetaka inteligencija se koristi od sredine pedesetih
godina. Za uvoenje ovog izraza smatra se da je najzasluniji John Mac Carty. Prvi
izraz vjetaka inteligencija se uo u ljeto 1956. Godine na sastanku tadanjih pet
vodeih naunika iz oblasti raunarskih nauka. Sastanak je odran na Dartmouth
Collegu., u Hanoveru, Novi Hemir. Ovaj izraz je uveden da bi se to vie naglasile i
to lake objasnile, mogunosti buduih raunara i raunarskih programa.
1

Intelekt je oduvijek bio vezan za ovjeka, jedino ivo bie na naoj planeti koje
posjeduje to svojstvo. Za pojam intelekta u literaturi se mogu nai sljedea
tumaenja: Intelekt je sposobnost shvatanja znaenja, pravilno razumjevanje i
bistrina uma, sposlobnost miljenja, otoumnost, pamet, itd. Jednu od relativno
prihvatljivih definicija pojma inteligencije dao je profesor Christopher Evans u
svojoj uvenoj knjizi Moni mikro (The Mighty Micro) (1979):
Inteligencija je sposobnost sistema da se prilagodi promjenama u svijetu
i to je ta sposobnost vea, odnosno profinjenija snaga prilagoavanja, sistem je
inteligentniji.
2


1
http://studenti.rs/skripte/ekspertni-sistemis/ (19.07.2014)
2
http://www.diplomski-rad.com/images/stories/seminarski-diplomski-rad-11/11191-Psihologija-
Vestacka-inteligencija-SRB-13str.pdf (19.07.2014)
6

U navedenoj definiciji se spominje sistem, to daje dosta iroko znaenje,
mada se u podsvjesti misli na ovjeka. Otuda je potreban napor da se sve to premjesti
i sve te karakteristike pripiu neivoj tvorevini maini. Da bi se ovaj problem
donekle shvatio, potrebno je barem pokuati dati osnovne karakteristike
inteligencije. Ukoliko se karakteristike inteligencije pravilno definiu, utoliko e biti
lake izlaganje osnova vjetake inteligencije.
3

2.2. Karakteristike inteligencije
U ovom djelu rada emo pokuati objasniti nekoliko osnovnih karakteristika
inteligencije, koje su danas opte prihvaene, i to:
Imitacija dijaloga,
Rjeavanje svih varijanti problema,
Rjeavanje netrivijalnih zadataka,
Uenje,
Ekstrapolacija.
Konaan broj karakteristika i njihove definicije jo su daleko od dananjih saznanja i
one treba da budu predmet daljih istraivanja.
PRIMJER: Donoenje odluke o kupovini automobila
Moe se napraviti tabela konkurentnih karakteristika dva ili vie automobila
razliitih proizvoaa u istoj klasi i sa priblino jednakom cijenom. U tabeli e se
nai : potronja, komfor, snaga, servis, veliina putnog i prtljanog prostora, dizajn,
itd. Moe se napraviti bodna lista, gdje svaka karakteristika ima svoju teinsku
vrijednost, ime se dobija sistem jednaina u kojima je uporeivanje karakteristika
poznato kao proces identifikacije. Nakon identifikacije treba dobiti rjeenje, ali
rjeenje, praktino nikada, nije jednoznano i definitivno.
4
Odluka je tada i sama niz
odluka, odnosno proces koji nazivamo jednim imenom ekstrapolacija.
5

2.3. Pojam i definicije vjetake inteligencije
Teorija i praksa vjetake inteligencije su jo u svom pionirkom dobu i vrijeme prvih
otkria tek treba da doe. Potrebno je bilo drugo vremena da se pojam vjetake

3
http://www.diplomski-rad.com/images/stories/seminarski-diplomski-rad-11/11191-Psihologija-
Vestacka-inteligencija-SRB-13str.pdf (19.07.2014)
4
http://www.etf.ucg.ac.me/materijal/1190371410ES.pdf (19.07.2014)
5
http://www.motorna-vozila.com/wp-content/myuploads/2011/01/Vidovi-Saobracaja-i-
Transporta.pdf(19.07.2014)
7

inteligencije probije i odomai. Primjena metoda vjetake inteligencije e,
vjerovatno, igrati znaajnu ulogu u organizacijama budunosti, u prvom redu u cilju
pripremanja odluka u procesu upravljanja. Vjetaka inteligencija je nauno
podruje, koje ima cilj da maine, kao to je raunar, imaju sposobnost inteligentnog
ponaanja. Moe se oekivati, da e organizacije koje ovladaju ovom oblasti,
znaajno poveati svoju produktivnost, odnosno obezbijediti predanost na tritima
budunosti.
U ovom dijelu rada emo pomenuti neke od definicija vjetake inteligencije:
6

1. Vjetaka inteligencija je nauka koja ini da maine obavljaju stvari koje bi
zahtjevale inteligenciju kada bi ih obavljao ovjek. (M. Minsky, 1968.);
2. Vjetaka inteligencija je dio nauke o raunarima usmjeren na stvaranje i
prouavanje raunarskih programa koji ispoljavaju svojstva koja se
identifikuju kao inteligentna u ljudskom ponaanju: znanje, zakljuivanje,
uenje, rjeavanje problema, razumjevanje jezika i dr. (A. Barr, 1983.);
3. Vjetaka inteligencija je disciplina kreiranja maina koje podravaju ljudsko
ponaanje ili inteligenciju; maine koje su senzitivne i misle. (M. Carrico, J.
Girard, J. Jones, 1989.);
4. Vjetaka inteligencija je disciplina koja izuava mehanizme inteligentnog
ponaanja kroz analizu, razvoj i evaluaciju vjetakih tvorevina u koje se
ugrauju ti mehanizmi. (V. Devedi, 2002.).
7

2.4. Razvoj i put vjetake inteligencije
Period
1930 1940 Korjeni Formalna logika, kognitivna psihologija, ideja kompjuterizacije
1945 - 1954 Razvijeni raunari, administrativno ponaanje, kibernetika i
samoorganizirajui sistemi, (Turing, A., Computing Machinery and
Intelligence, Mind 49, 1950.)
1955 1960 Poetci
istraivanja VI.
Narastajui broj raunara, jezik obrade informacija I (IPL-I),
rjeavanje optih problema, psihologija obrade informacija
Godine razvoja i
preusmjeravnja
1961. 1970.
Rjeavanje ljudskih problema
Heuristici
Eliza

6
http://bs.scribd.com/doc/118050232/eKnjiga-VESTACKA-INTELIGENCIJA-2003 (20.07.2014)
7
Ibidem (20.07.2014)
8

Traganje za
rjeavaocima optih
problema
Robotika
ahovski programi
DENDRAL
Godine
specijalizacije i
uspjeha 1971.
1980. Razvoj
sistema zasnovanih
na znanju.
MYCIN
HEARSAY-II
EMYCIN
PROLOG
Godine promjene
1982. 1992.
PROSPECTOR
Japanski projekti pete generacije
Peta generacija raunara
esta generacija programskih jezika
1992. - ....
Dalja istraivanja
Softverski agenti
Otkrivanja znanja u BP, vjetaka inteligencija na internetu

Tabela 1. Znaajni dogaaji u historiji vjetake inteligencije
8

2.5. Karakteristike vjetake inteligencije
Raunari predstavljaju jedinu tvorevinu ljudske ruke koji su u stanju da pretenduju
na mogunost sticanja elemenata i karakteristika inteligencije. Pri tome treba
zanemariti socioloka, kultoroloka, psiholoka i druga razmatranja i sagledavati
tehnike pretpostavke za ostvarenje navedenog cilja.
9
Prema Evansovim
definicijama karakteristike vjetake inteligencije, koje bi raunar morao da ima pa
da, barem rudimentrarno, bude inteligentan, su:
Prijem podataka,
Spremanje podataka,
Brzina obrade podataka,
Efikasnost raunarskih programa,
Promjenjljivost raunarskih programa,

8
http://sh.wikipedia.org/wiki/Umjetna_inteligencija (20.07.2014)
9
http://bs.scribd.com/doc/229627006/Vje%C5%A1ta%C4%8Dka-inteligencija-Seminarski
(20.07.2014)
9

Mogunost uenja,
Ekstrapolicija i rjeavanje netrivijalnih zadataka.
2.6. Podjela vjetake inteligencije
Danas se primjenjuje itav niz razliitih klasifikacija vjetake inteligencije
najznaajnije oblasti vjetake inteligencije su:
Obrada i razumjevanje prirodnih jezika,
Interpretacija i raunarska obrada video oblika,
Robotika,
Sistemi zasnovani na znanju, u prvomredu sistemi za podrku u odluivanju i
ekspertni sistemi,
Softverski agenti,
Otkrivanje znanja u BP,
Vjetaka inteligencija na internetu.
10


2.7. Prikaz rada ekspertnog sistema
Jedan od najstarijih poznatih ekspertnih sistema MYCIN razvijen je jo 1972.
Godine na Univerzitetu Stanford u SAD. Ovaj ekspertni sistem razvijen je na
kompjuteru PDP-11 i sadri preko 500 pravila i relacija, a predvien je kao moan
alat lijenika kod dijagnosticiranja infektivnih bolesti krvi. Na primjeru MYCIN-a se
moe dobro analizirati rad ekspertnog sistema. Da bi se lake pratio dijalog izmeu
korisnika odnosno lijenika, i ekspertnog sistema, odnosno MYCIN-a, koriste se
slijedee skraenice:
KOR: lijenik korisnik,
EKS: ekspertni sistem.
11

Dijalog izmeu korisnika i ekspertnog sistema
Nakon ukljuivanja raunara i pozivanja ekspertnog sistema, javlja se MYCIN i
poinje dijalog.
12

EKS: POZDRAVLJA VAS MYCIN, elite li instrukcije (DA ili NE)?
KOR: DA

10
http://bs.wikipedia.org/wiki/Vje%C5%A1ta%C4%8Dka_inteligencija (14.07.2014)
11
http://maturski.org/INFORMATIKA/EkspertniStrucniSustavi%20.html (14.07.2014)
12
http://physics.kg.ac.rs/fizika/.../Ekspertni%20sistemi.ppt (19.07.2014)
10

EKS: Ekspertni sistem MYCIN je predvien za konsultacije po pitanjima
infektivnih oboljenja. Mislim, da Vi elite dobiti informaciju o lijeenju nekog
pacijenta. Zato u Vam postaviti neka pitanja o pacijentu. Ako niste sasvim
sigurni u Va odgovor, tada moete u zagradama dati koeficijent Vae
sigurnosti (broj od 1 do 10). Broj 10 odgovaa apsulutnoj uvjerenosti.
Ako elite izmjeniti odgovor na neko od prethodnih pitanja, dajte
naredbu MIJENJATI, iza koje mora slijediti broj pitanja na koje elite
izmjeniti odgovor. Ne primjenjujte esto tu naredbu, jer poslije nje sistem
pristupa verifikaciji od samog poetka (makar i ne zadavao korisniku nova
pitanja), to sve produuje vrijeme dobivanja rjeenjea.
Kao moguu relaciju na pitanje sistema Vi moete dati sljedee informacije:
1. NEIZ (NEIZVJESNO) ako ne znate odgovor na pitanje koje Vam je
dao sistem;
2. ? ako elite da Vam sistem da mogui odgovor;
3. ?? ako elite da Vam sistem da SVE mogue odgovore na zadano
pitanje;
4. PR (PRAVILO) AKO ELITE DA Vam sistem pokae pravilo na
osnovu koga je dao odgovor na postavljeno pitanje;
5. ZATO ako elite da Vam sistem detaljnije objasni pravila na osnovu
kojih je doao do odgovora na tekue pitanje;
6. KAKO-N ako elite objanjenje kako je sistem doao do cilja N nakon
pitanja ZATO;
7. U I ako elite prekit konsultacije, da bi sistemu zadali dodatna
pitanja i saznanja.
13

Ako ste u toku konsultacije zaboravili doputene komande ili djelovanje, odaberite
komandu POMO i sistem e Vam odmah pomoi.
Kraj instrukcije.
Prikaz koritenja MYCIN-a
Nakon to je korisnik dobio ovakve i sline upute, moe se prei na praktini dio
koritenja MYCIN-a. U narednom tekstu dan je primjer tog koritenja.
EKS: Ime i prezime pacijenta?
KOR: Armin Ahmetovi
EKS: Pol?
KOR: Muki

13
http://bs.scribd.com/doc/54965707/ekspertni-sistemi (05.07.2014)
11

EKS: Starost (godine)?
KOR: 24
EKS: Da li su dobijene kulture mikroorganizama iz inficiranog mjesta?
KOR: Da
EKS: Kakva je to infekcija?
KOR: Primarna, bakterijama
EKS: Molim datum prvih sistema infekcije (INFEKCIJA-1) (mjesec, dan,
godina)
KOR: Maj, 10, 2008
EKS: Iz kojeg je mjesta dobijena kultura?
KOR: Krv
EKS: Kada je dobijena ova kultura (mjesec, dan, godina)?
KOR: Maj, 14, 2008
EKS: Mikroorganizam identifikovan?
KOR: Ne
EKS: Da li je mikroorganizam u obliku tapia, koke, itd?
KOR: tapi
EKS: Kako se ponaa mikroorganizam?
KOR: Negativno
EKS: Organizam raste anaerobno?
KOR: Da
EKS: PREPORUKA 1. Moja prva prepurka je sljedea:
Da bi rijeili sluajeve 1,2,3,4,5,5: Propisati GENTAMYCIN
Doza: 119mg (1,7 mg/kg) svakih 8 sati intramuskularno ili intravenozno tokom
10 dana.
Komentar: Modifikovati dozu u sluaju nezadovoljavajueg efekta.
Da bi rijeili sluaj 4;
Propisati CLINDAMYICIN
12

Doza: 595 mg (8,5 mg/kg) svakih 6 sati tokom 14 dana.
Nakon ovog MYCIN pita korisnika za daljnje, detaljnije, razmatranje i, eventualno,
nove injenice. Ovaj mali primjer pokazuje nain komunikacije i oblik rada
ekspertnog sistema. Tokom dijaloga se prikupljaju injenice, uzimaju detaljni i
manje detaljni podatci i dolazi do traenog rjeenja.
Nakon ovoga, odmah se postavlja pitanje koliko je ekspertni sistem pouzdan,
odnosno koliko mu se zaista moe vjerovati. Vrena su brojna ispitivanja kvaliteta
ekspertnih sistema, prvo MYCIN-a, a kasnije i drugih, i sva su ispitivanja dala vie
nego izuzetne rezultate.
14

3. ARHITEKTURA EKSPERTNIH SISTEMA
3.1. Pojam ekspertnih sistema
U praksi se esto javlja potreba za nizom specifinih znanja danih u cjelini, brzo
sigurno i povezano. Drugim rijeima, eli se da u problematinim situacijama i kod
donoenja sloenih odluka pomogne dobar strunjak, vrhunski specijalista ili, kako
se drugaije kae, ekspert. Pomo eksperta je dobro dota u sloenim situacijama
bilo koje oblasti ljudskog rada: medicini, pravu, graevinarstvu, industriji,
marketingu, itd.
15

Osnovna svojestva eksperta su da:
Primjeni, na optimalni nain, svoja znanja u rjeavanju problema. Pri tome se
podrazumjeva uzimanje u obzir injenica i predvianje relevantnih
posljedica;
Objasni i obrazloi svoje odluke i prijedloge;
Komunicira sa drugim ekspertima i proiruje svoja znanja, prestruktruira i
reorganizuje shvatanja i znanja;
Formira i naputa odreene zakljuke, to dokazuje da je pronikao u sutinu
odreenih pojmova i naao nove zakonitosti koje meu njima vladaju;
Odreuje najbri nain dolaska do rjeenja i njegove praktine primjene;
U specifinim situacijama intuitivno (heuristiki), na osnovu svojih
dosadanjih iskustava i dogaaja ocjeni gdje se nalazi rjeenje problema.

14
http://bs.scribd.com/doc/54965707/ekspertni-sistemi (13.07.2014)
15
http://studenti.rs/skripte/informacione-tehnologije/ekspertni-sistemi-4/ (15.07.2014)
13

Imati pored sebe eksperta nije ni najmanje jednostavno, eksperata nema previe, nisu
na raspolaganju u svakom trenutku i nisu ni jeftini. Osim toga ni jedan ekspert ne
moe da posjeduje sva znanja.
3.2. Ekspertni sistemi
Dananji stepen razvoja moderne informatike nauke sve vie omoguava da
se stalno moe raspolagati ekspertnim uslugama. Pri tome se misli na ekspertne
sisteme (ES).
16

Pod ES se podrazumjeva takva vrsta programske podrke ili softvera na
raunaru, koja u veoj ili manjoj mjeri zamjenjuje ovjeka eksperta. ES je u stanju
da, na osnovu unesenih podataka i ugraenih logikih algoritama (pravila
zakljuivanja) i tako nastale baze znanja, efikasno pomogne korisniku u rjeavanju
specifine problematike.
U literaturi se moe nai veliki broj slinih definicija pojma ekspertni sistem.
Tako, jedna definicija opisuje ES kao:
Raunarski sistem koji ukljuuje organizovano znanje, koje se tie nekog
specifinog podruja ljudske ekspertize (medicinska dijagnostika, identifikacija
hemijskih jedinjena, finansijsko planiranje, geoloke prospekcije, itd.), u dovoljnom
stepenu da moe da vri ulogu iskusnog i ekonomski racionalnog konsultanta u tom
podruju.
Za ES se moe rei da predstavljaju: Program opte namjene za rjeavanje
problema, koji imitira ljudsku inteligenciju ili Intelektualnu podrku visokog
nivoa, koja slui isto kao i ljudski ekspert.
U sljedeoj definiciji , osim cilja, se objanjava i struktura ekspertnih sistema:
Ekspertni sistemi koriste formalne naine predstavljanja znanja koje ovjek
ekspert posjeduje i metode logikog zakljuivanja, da putem odgovarajuih
raunarskih programa obezbjede ekspertni savjet ili miljenje o problemu za koji je
korisnik zainteresovan.
17


16
http://studenti.rs/skripte/pravo/ekspertni-sistemi-6/ (17.07.2014)
17
http://bs.scribd.com/doc/33517624/Zavr%C5%A1ni-rad-Ekspertni-sistemi-Zlatana-Kurt
(17.07.2014)
14

3.3. Podruje primjene ekspertnog sistema
Ekspertni sistemi imaju za cilj da obezbjede odgovore na problem koji zahtjevaju
rasuivanje, prepoznavanje I poreenje oblika, akviziciju novih koncepata,
zakljuivanje, ukratko, oni daju odgovor na pitanja koja zahtjevaju inteligenciju. ES
se mogu efikasno primjenjivati u podruijima gdje se miljenje o problem svodi na
logiko rasuivanje, a ne na izraunavanje, I gdje svaki korak u rjeavanju problema
ima vei broj alternativnih mogunosti.
18

Kljuni factor za dobre performance ES je kvalitet znanja koje je u njega ugraeno.
Znanje se uva u bazi znanja ES i generalno se razlikuju dva tipa znanja:
Prvi tip znanja je ono znanje koje se zove injenicama danog domena,
odnosno znanje koje je iroko poznato i nalazi se napisano u udbenicima,
asopisima i slino;
Drugi tip znanja je heuristiko znanje, ono znanje koje ovjek ekspert
gradi na osnovu iskustva i koje kombinovano sa prvim tipom znanja ini
ovjeka ekspertom.
Osim znanja, ES zahtjeva i postupak zakljuivanja metod rasuivanja,
koriten da napravi spregu izmeu znanja koje se uva u raunaru i problema
koji postavlja korisnik. On, takoe, zahtjeva nain za predstavljanje znanja u
raunaru, znanja koje ES treba da posjeduje, i to, prije svega, u obliku logikih
struktura kojima raunar moe lako da manipulie, kao i skup odgovarajuih
struktura podataka.
3.4. Pitanja vezana za razvoj ekspertnih sistema

Kod razvoja ES se javlja niz veoma krupnih pitanja, na koje treba dati
odgovor.
19

Prvi problem, koji se susree kod ES, je nain predstavljanja znanja. Kako
predstaviti znanje iz danog domena u obliku pogodnih struktura podataka, tako da se
efikasno moe iskoristiti u rjeavanju problema?

18
http://bs.scribd.com/doc/24617584/Ekspertni-sistemi-seminarski (19.07.2014)
19
http://www.etf.ucg.ac.me/materijal/1190371410ES.pdf (19.07.2014)
15

Drugo, postavlja se pitanje kako koristiti znanje, kako projektovati
mehanizam zakljuivanja da bi se znanje efikasno koristilo u rjeavanju problema?
Tree, postavlja se pitanje akvizicije znanja, to jest, kako izvui znanje iz
glava eksperata i staviti ga u raunar? Dali je mogue automatizovati korak
akvizicije znanja i obezbjediti neposrednu komunikaciju eksperta i raunara i
nesmetan prenos znanja od eksperta ka raunaru? U ovom trenutku, akvizicija znanja
predstavlja kljuno pitanje u razvoju metoda vjetake inteligencije.
3.5. Podjela prema vrsti korisnika

Ekspertni sistemi se razlikuju prema vrsti korisnika. Neki ES, kao to su sistemi
medicinske dijagnostike, ukljuuju znanje grupe eksperata u cilju koritenja od
strane jednog eksperta iz iste grupe. Drugim rijeima, ljekari kreiraju sistem za
ljekare.
20

Postoje tri osnovna tipa koritenja ES:
Prvi nain, gdje korisnik trai odgovore na zadani problem
Drugi nain, gdje je korisnik instruktor koji dodaje znanje u postojei ES,
Trei nain, gdje je korisnik uenik koji ui od ES, na taj nain poveavajui
svoje znanje.
Pri tome se ES razmatra kao dio vjetake inteligencije i koristi sve tehnike
primjenjene u tom podruju nauke.
3.6. Optimalnost baze znanja
Treba napomenuti da ES nije prosta BP ili neka vrsta automatizovanog
prirunika. Osim primjene niza podataka i logikih pravila (na primjer, poznati tip
zakljuaka AKO ... -> TADA), ES takoe koriste:
Dostignua iz podruja tzv. Dijalognih i prirodnih jezikih sistema,
Dostignua raunarske animacije i robotike
Razne naine interpretacije problema i donoenja odluka, itd.


20
http://bs.scribd.com/doc/99236363/Ekspertni-Sistemi-seminarski-Rad-Zivanovic (19.07.2014)
16

Stvorena baza znanja RS mora postii optimum izmeu niza potpuno
kontradiktornih zahtjeva da bi, barem minimalno, zadovoljila korisnika. S
jedne strane broj podataka, injenica i logikih odluka mora biti to je
mogue vei, a nasuprot tome vrijeme dobijanja odreenog rjeenja ili
prijedloga mora biti to je mogue manje. Pri tome je potrebno odabrati
najvjerovatnije rjeenje, ali predloiti i mogue alternative.

3.7. Sposobnost prihvatanja novih znanja
Treba znati da ES nije previen da daje konana i neopoziva rjeenja, ve samo da
pomae u njihom nalaenju. Takoe se podrazumijeva da ES mora biti sposoban da
ui i prihvata nova znanja, shodno sa razvojem poduja u kome je specijalista.
Ponekad ne postoji mogunost davanja konkretnog rjeenja, pa je potrebno koristiti
statistiku i tzv. Heuristiku, odnosno intuitivno znanje.
Pri svemu ovome treba imati u vidu i vrlo teak zahtjev to jednostavnijeg,
breg i lakeg odnosa ovjek raunar, sa maksimalnim izbjegavanjem nedoumica
ili nejasnih zakljuaka. ES, po potrebi, mora da pita korisnika za dodatne podatke.
Ukratko, ES mora posjedovati ako ne sve karakteristike i znanja eksperta, ono barem
dobar dio njih.
21


4. POGLED NA EKSPERTNE SISTEME
Ekspertni sistemi zadiru u vei broj podruja nauke i tehnike, bilo direktno, bilo
preko vjetake inteligencije. Na slici 4.1. su prikazana podruja koja odreuju
ekspertni sistem.


21
http://bs.scribd.com/doc/99236363/Ekspertni-Sistemi-seminarski-Rad-Zivanovic (10.06.2014)
17


Slika 1. Podruja koja odreuju ekspertne sisteme.
Ekspertni sistem je veoma sloen programski paket, koji se sastoji od niza manjih
programskih cjelina ili modula. Dva osnovna dijela su:
Vezni modul ili interfejs,
Jezgro ekspertnog sistema
22

Jezgro ES se sastoji od dva dijela i to:
Baze znanja,
Relacionog modula ili modula za zakljuivanje.

Slika 2. Razvojni tim ekspertnog sistema.

22
http://www.etf.ucg.ac.me//materijal/1361013958PredavanjeII2013.pdf (10.06.2014)
18

Vezni modul spaja eksperta i tehnologa znanja, sa jedne strane, i korisnika sa druge,
sa bazom znanja i relacinim modulom. Iz tog razloga vezni modul se sastoji od dva
manja modua (komunikaciona kanala) i to:
Modula za zahvatanje znanja,
Modula za interpretaciju znanja.
Nakon povezivanja ovih modula u cjelinu, dobija se osnovna struktura ES, koja se
moe prikazati slikom 3.
23


Slika 3. Osnovna arhitektura ekspertnog sistema

5. SAVREMENI INTELIGENTNI SISTEMI

Postoji veliki broj definicija inteligentnih sistema. Nijedna od definicija nije u
potpunosti prihvatljiva. Razlog je u injenici da pojam inteligencije jo uvijek nije u
potpunosti objanjen. Inteligencijom se bavi niz naunih disciplina, u prvom redu
psihologija, filozofija, neurologija i druge (o emu je u ovom radu ve bilo govora),
a u posljednjim decenijama inteligencijom, tanije reeno vjetakorn
inteligencijom, se sve vie bave i raunarske nauke. Raunarske nauke prouavaju
mogucnost da se pomou racunara ostvari opaanje, rasuivanje i ponaanje,
odnosno da se automatizuju inteligentne akcije. Raunarskim programima je
svojstveno simboliko predstavljanje znanja o nekom podruju realnog sistema,
24
odnosno stvaranje uprotene vizije realnog sistema. Raunarski programi

23
http://www.etf.ucg.ac.me//materijal/1361013958PredavanjeII2013.pdf (22.06.2014)
24
http://hr.wikipedia.org/wiki/Informacijski_sustavi (13.06.2014)
19

manipuliu preteno nenumerikim simbolima i to je jedno od osnovnih svojstava tih
programa. Pri tome cesto koriste heuristiku, to im omoguava da rjeavaju
probleme za ije rjeenje ne postoje algoritmi (poznati niz koraka koji vodi rjeenju
problema). Heuristika je skup pravila domisljatog nagaanja, koja usmjeravaju i
ograniavaju podruja traganja za rjeenjem. Grcki glagol heuriskein znai otkriti.
U bazi znanja se nalazi kodirano znanje sistema, predstavljeno pomou jedne ili vie
tehnika za predstavljanje znanja. Tu se na1azi logiki integrisana kolekcija
meusobno povezanih elemenata znanja, koji se koriste u procesu rjeavanja
problema. Radna memorija sadri podatke i injenice unijete spolja u sistem, kao i
one do kojih je sistem dosao tokom rjeavanja problema. Ulaz i izlaz sistema slue
za unoenje neophodnih podataka u radnu memoriju, izvjetavanje o djeliminim i
konanim rjeenjima problema, pokretanje i zaustavljanje procesa rjeavanja
problema, i sI. Proces rjeavanja problema poinje unoenjem u radnu memoriju
podataka za definisanje poetnog stanja sistema, a zavrava se kada sistem doe u
ciljno stanje. Komunikacija moe biti sa korisnikom ili sa drugim sistemima u
okruenju: sistemima za upravljanje bazama podataka (SUBP), senzorima,
relacijama, raznim serverima, i slino, Proces rjeavanja problema se opisuje kao
rasuivanje ili zakljuivanje.
25

Inteligentni sisterni se mogu podjeliti u tri grupe:
autonomni sistemi, koji samostalno planiraju i izvode akcije u realnom
okruenju,
sistemi za podrku, koji uestvuju u pripremi, ali samostalno ne moraju da
djeluju,
savjetodavni sistemi, koji posreduju u prikupljanju informacija, uz pomoc kojih je
uspjenije odluivanje.
Pogodnosti inteligentnih sistema su:
komunikacija sa njima mora biti jednostavna i prirodna,
Ekspertni sistemi (ES) se projektuju i izgrauju po nekoj od vaecih i u
praksi koristenih metodologija.

25
http://www.ffuis.edu.ba/media/faculty/documents/2014/04/16/FF_Radovi_2011_KOMUNIKACIJA
_U_MREAMA_ZNANJA.pdf (14.06.2014)
20

Moguca metodologija razvoja ES sadrzi slijedece korake.
Analiza
identifikacija potencijalne aplikacije,
ocjenjivanje podenosti inenjeringa znanja za datu aplikaciju;

Specifikacija

upoznavanje ta e ekspertni sistem raditi,
rad sa ekspertom, ucenje 0 zadatku u cilju planiranja razvoja sistema;
Razvoj
konceptualni dizajn: spoznaja kako ekspert izvrsava zadatak, razvoj
konceptualnog modela,
implementacioni dizajn: spoznaja kako formalizmi zakljucivanja,
prezentacije i kontrole mogu biti upotrebljeni u implementaciji
konceptualnog modela,
implementacija: slijediti implementacioni dizajn u izgradnji baze znanja,
revaluacija: test sistema u cilju verifikacije da li sistem izvrava zadatke
korektno;
26

Razvoj u primjeni
primjena: instalisanje sistema za rutinsku upotrebu,
odravanje: pronalaenje greaka, auriranje i poboljanje vrijednosti
sistema.





26
http://bs.scribd.com/doc/33517624/29/Op%C5%A1te-o-sticanju-znanja (19.07.2014)
21

6. ZAKLJUAK

Kroz ovaj rad smo proli mnogo toga o inteligentnim ekspertnim sistemima i
nadamo se da smo mnogo toga i nauili to prije ovog rad nismo znali o ovim
sistemima. Kroz rad smo zakljuili da je ovakav sistem spreman u svakom trenutku,
naravno, ako se pravilno napravi, te ako se okupi dovoljan broj informacija i
eksperata oko njega, dati odogovor na svako pitanje iz neke pojedine oblasti koja bi
mogla zanimati korisnika ovakvog sistema. U pogledu ovih sistema mogli smo
zakljuiti, a da nismo prije znali, da smo koristili mnogo inteligentnih ekspertskih
sistema na internetu i nismo razmiljali o kakvim se sistemima radi. Takoe kroz
ovaj rad smo zakljuili da se ovi sistemi oslanjaju na znanje, te da spadaju u sisteme
pomoi kod oluivanja. Ovakve sisteme moemo najuinkovitije iskoristiti u
radnjama u kojima nema odreenog algoritamskog rjeenja. Zakljuili smo takoe da
ovi sistemi imaju neku vrstu prednosti u odnosu na ljude, mnogo due mogu da
pamte informacije, takoe i da te informacije ureujemo po potrebi, dostupni su 24
sata na dan, a i mnogo su jeftiniji od samih eksperata iz neke oblasti. Vidjeli smo da
je najvaniji postupak u razvoju ovakvih sistema prikupljanje znanja koje se naravno
dodaje u ovaj sistem za dalju upotrebu. Kroz ovaj rad doli smo do zakljuka da
vjerovatno ovakvi sistemi u svijetu predviaju i vremensku prognozu, detektuju
probleme na telekomunikacjionim mreama i sl.
Ovakav nain ispitivanja i dobivanja informacija je potpuno prihvatljiv samim time
to nam sistem, ukoliko je pravilno napravljen, sam kae koliki je faktor pouzdanosti
neke informacije, koja se moe kretati od 0 100 pa i ukoliko je informacija
oznaena kao nepouzdana moemo dobiti povratnu informaciju od samog sistema,
zbog ega je dolo do nepouzdanosti informacija, te eventualno novim pitanjima i
odgovorima dobiti mnogo relevantniju informaciju. Zbog toga ovakav sistem moe
da pomogne velikim korporacijama pri zapoljavanju novih radnika, da prognozira
zagaenost zraka u sljedeih mjesec dana ili da nam prognozira izliv rijeke iz korita
koja bi mogla potopiti nae usjeve. Naa radna hipoteza je glasila: Ekspertni sistemi
mogu uveliko pomoi poboljanju nae ivotne sredine i rjeavanju finansijskih i
poslovnih problema. I uspjeno je dokazana kroz ovaj rad.

22

LITERATURA

Knjige:
1.) Jaroslav e. Poliuk, Ekspertni sistemi, ETF Podgorica
2.) Latinovi B., Ekspertni sistemi, Panevropski univerzitet Apeiron Banja Luka,
2006 g.
Tekstovi s interneta:
1. http://studenti.rs/skripte/ekspertni-sistemis
2. http://www.diplomski-rad.com/images/stories/seminarski-diplomski-rad-
11/11191-Psihologija-Vestacka-inteligencija-SRB-13str.pdf
3. http://www.etf.ucg.ac.me/materijal/1190371410ES.pdf
4. http://www.motorna-vozila.com/wp-content/myuploads/2011/01/Vidovi-
Saobracaja-i-Transporta.pdf
5. http://bs.scribd.com/doc/118050232/eKnjiga-VESTACKA-
INTELIGENCIJA-2003
6. http://sh.wikipedia.org/wiki/Umjetna_inteligencija
7. http://bs.scribd.com/doc/229627006/Vje%C5%A1ta%C4%8Dka-
inteligencija-Seminarski
8. http://bs.wikipedia.org/wiki/Vje%C5%A1ta%C4%8Dka_inteligencija
9. http://maturski.org/INFORMATIKA/EkspertniStrucniSustavi%20.html
10. http://physics.kg.ac.rs/fizika/.../Ekspertni%20sistemi.ppt
11. http://bs.scribd.com/doc/54965707/ekspertni-sistemi
12. http://studenti.rs/skripte/informacione-tehnologije/ekspertni-sistemi-4/
13. http://studenti.rs/skripte/pravo/ekspertni-sistemi-6/
14. http://bs.scribd.com/doc/33517624/Zavr%C5%A1ni-rad-Ekspertni-sistemi-
Zlatana-Kurt
15. http://bs.scribd.com/doc/24617584/Ekspertni-sistemi-seminarski
16. http://www.etf.ucg.ac.me/materijal/1190371410ES.pdf
17. http://bs.scribd.com/doc/99236363/Ekspertni-Sistemi-seminarski-Rad-
Zivanovic
18. http://www.etf.ucg.ac.me//materijal/1361013958PredavanjeII2013.pdf
19. http://hr.wikipedia.org/wiki/Informacijski_sustavi
20. http://www.ffuis.edu.ba/media/faculty/documents/2014/04/16/FF_Radovi_20
11_KOMUNIKACIJA_U_MREAMA_ZNANJA.pdf
21. http://bs.scribd.com/doc/33517624/29/Op%C5%A1te-o-sticanju-znanja