1) Binarni brojni sistemi

1. Metoda za pretvaranje vrijednosti BB u decimalni, sastoji se u tome

da se iznad pozicionih mjesta BB napiu odgovarajue teinske
vrijednosti. Zatim, se saberu sve one teinske vrijednosti gdje u BB
postoji jedinica.
Primjer. Pretvoriti binarni broj !! u decimalni
"# $ % & #
! !
'akle, !! ( )*
2. Pretvotrba decimalnih br. u binarne.
+apisati odgovarajue teinske vrijednosti . Potom staviti jedinice ispod
onih teinskih vrijednosti ,iji zbir daje odgovarajui decimalni br.
Primjer. Pretvoriti decimalni broj $* u binarni
#% $& "# $ % & #
! ! ! ! !
'akle, $* ( !!!!!
3. Pretvaranje decimalnih br. manji od 1 u binarne.
+ajprije treba napisati teinske vrijednosti bb, desno od zareza a zatim
staviti jedinice ispod onih teinskih vrijednosti, ,iji zbir daje decimalni
broj.

Primjer 3. 'ecimalni broj !,%#) pretvoriti u binarni.
#
-
#
-#
#
-"
#
-&
!.) !.#) !.#) !.!$#)
!
.tuda !,%#) ( !,!
4. Pretvaranje decimalnih brojeva u binarne oduzimanjem.
4.1. Metod oduzimanja teinske vrijednosti
+ajprije se od decimalnog broja koji se pretvara u binarni , oduzme
najvea mogua potencija od broja dva i na odgovarajue binarno
teinsko mjesto postavi jedinica. Zatim se od ostatka decimalnog broja
oduzme slijedea niza potencija od dva. /ko se ona moe oduzeti, postavi
se jedinica na to teinsko mjesto, a ako ne moe stavlja se nula. 0ako se
radi sve dok ostatak od oduzimanja ne bude !.
Primjer. Metodom oduzimanja broj &" pretvoriti u binarni.
#
)
#
&
#
"
#
#
#

#
!
"# $ % & #
&"
-"#
(

-%
("
"
-#
(

-
(!
! !
.tuda &" ( !!.
1li,no , pretvaraju se i brojevi manji od , odnosno razlomci.
Primjer . Broj !,$%*) pretvoriti u binarni.
#
-
#
-#
#
-"
#
-&
!.) !.#) !.#) !.!$#)
!
!,$%*)
-!,)!!
!,%*)
!,%*)
-!,#)!
!,!$#)
!,!$#)
-!,!$#)
!,!!!
4.2. Pretvaranje decimalnih brojeva u binarne djeljenjem i
mnoenjem
'ecimalni broj podjeliti sa # , pa ako postoji ostatak, pie se na krajnje
desno mjesto BB. /ko nema ostatka na to mjesto upisati !.
Zatim dobiveni kvocijent opet podjeliti sa #, a eventualni ostatak pisati na
drugo teinsko mjesto. /ko nema ostatka, na to mjesto upisati ! itd. 1ve
dok kvocijent ne bude !.
Primjer. Broj &" pretvoriti u binarni metodom djeljenja.
&" 2 # ( #ostatak
# 2 # ( !ostatak
! 2 # ( ) !
) 2 # ( #
# 2 # ( !
2 # ( !
1ada ,itamo brojeve odozdo prema gore. .tuda &" ( !!.
'ecimalni brojevi manji od pretvaraju se u bb mnoenjem. Pretrvaranje
se vri tako da se decimalni broj pomnoi sa #, pa ako se kao rezultat
dobije broj vei od , onda se na prvo mjesto desno od zareza u bb stavi
, u suprotnom !. Preostali dio rezultata manji od ponovo se mnoi sa
#, pa ako se kao rezultat dobije cijeli broj , pie se na drugo mjesto itd.
Primjer. Broj !,$#) pretvoriti u bb.
!,$#) 3 # ( ,#)! 3 #
-
!,#)! 3 # ( !,)!! ! 3 #
-#
!,)!! 3 # ( ,!!! 3 #
-"
.tuda !,$#) ( !, !.
Prikaz negativnih brojeva u Binarnom brojnom sistemu
'ecimalno brojanje Binarno brojanje
! !!!!
!!!
# !!!
" !!
& !!!
) !!
$ !!
* !
% !!!
4 !!
! !!
!
# !!
" !
& !
)
Binarno 'ecimalno
!!!! !
!!! 5
!!! 5#
!! " P.Z6067+6
!!! &
!! )
!! $
! *
---------------------------------------------------------
!!! - %
!! - *
!! - $
! - ) +89/067+6
!! - &
! - "
! - #
-
Brojni pravac za &-bitne binarne br.
!!! !! !! : ! ! !!!! !!! !!! :
!
-% -* -$ -# - ! # :.
*
5. abiranje binarnih brojeva
Pravilo za sabiranje bb.
!5!(!
!5(
5!(
5(!
Primjer1.
! !
5 ! ! !
;;;;;;;

Provjera 2 Pretvoriti bb u decimalne pa imamo
$ 8 4 # 1
! ! ( " <decimalno=
5 ! ! ! ( % <decimalno=
;;;;;;;;;;;
( "
Primjer2.
! !
5
;;;;;;;;
! ! !
!. "duzimanje binarnih brojeva
Metod dvojno# kom$lementa
Pri ovoj metodi oduzimanje se svodi na sabiranje. /ko treba broj B
oduzeti od broja / , najprije se broj B pretvori u negativan broj, a zatim
se sabere sa /. 0o pretvaranje broja B u negativan broj zove se dobivanje
dvojnog komplementa. +ajprije se komplementira broj B , tj. jedinice se
pretvore u ! i obratno <ovo se zove jedini,ni komplement= , a zatim se
dobivenom jedini,nom komplementu doda , pa se dobiva dvojni
komplement, odnosno negativan broj.
Primjer. .duzeti broj B ( " ( !! od broja /(%(!!!.
B !! broj koji se oduzima
B !!! jedini,ni komplement broja koji se oduzima
5 dodati da se dobije dvojni komplement
<negativan br.=
;;;;;;
!!
1ada treba negativan broj - B sabrati sa /.
!!! broj /
5 !! broj - B
;;;;;;
!!!
1ada zanemariti vodeu jedinicu, pa dobivamo broj !!!.
Provjera dobre de>inicije metode dvojnog komplementa.

Pozitivni broj pretvoriti u negativni, pa zatim sabrati te brojeve. ?ezultat
mora biti ! , a svaki ostatak, preljev <over>lo@= zanemariti.
Primjer : B B
B !! !!
B !! !!
5 5
;;;;; ;;;;;
-B ! !!
B !! !!
5 <-B=5 ! !!
;;;; ;;;;;
!!!! !!!!
'alje potrebno je vidjeti da li je takav na,in usklaAen sa na,inom
prihvaenim za prikaz pozitivnih i negativnih brojeva. .vdje bi trebalo da
svaki pozitivan broj ima kao svoj par odgovarajui negativni broj i
obrnuto. Bedino broj -% i ! nemaju svoga para. /ko se oni pokuaju
pretvoriti u negativne vrijednosti opet se dobivaju isti brojevi.
Primjer.
'ecimalni broj # -)
Binarni broj !!! !
Bedini,ni kom. ! !!!
5 5
;;;;; ;;;;;
! !!
'akle broju # (!!! odgovara -# ( ! ,
broju - ) odgovara !!.
2) "ktalni brojni sistem
.ktalni brojni sistem zasniva se na broju %, a koriste se znakovi !,,:,*.
.ktalni broj &#" napisati na slijedei na,in
&#" ( &3%
#
5#3 %

5 " 3 %
!
( & 3 $& 5 # 3 % 5 " 3 ( #*)
<decimalno=
%ablica oktalnih brojeva
'ecimalno Binarno .ktalno
! !!!! !
!!!
# !!! #
" !! "
& !!! &
) !! )
$ !! $
* ! *
% !!! !
4 !!
! !! #
! "
# !! &
" ! )
& ! $
) *
Pretvaranje oktalnih brojeva u binarne
Primjer. .ktalni broj *$)&" pretvoriti u binarni <pomocu tablice=
* $ ) & "
! ! !! !
&ije' i bajt
Bedno binarno mjesto ,ini bit binarnog podatka. /ko se vie bitova
zdrue u neki vei binarni broj , to se naziva jedna rije,.
.na ima uvijek odabrani broj bitova, odnosno odreAenu irinu ili duinu.
<%,#,$ bitova ili #&,"$,:=.
/ko se rije, sastoji od vie bitova, ona se moe podijeliti u manje cijeline
koji se nazivaju bajt. Bajt se naj,ee sastoji od % bitova.
<1hematski prikaz=
jedna rije,
jedan bajt jedan bajt
bitovi
Pod podatkom podrazumijevamo neki broj , naj,ee binarni, koji ,ini
zaokruenu cijelinu. 0o moe bit rije,, bajt, bit ili nekoliko rije,i.
(vostruka $reciznost
1a odabranom duinom rije,i se moe u ra,unaru zapisati odgovarajui
bb. +aravno, to je rije, dua, broj je vei. /li koliko god bila rije, duga,
ona ne moe biti dovoljna da zapie svaki broj. Zbog toga se za upisivanje
jednog broja upotrebljavaju dvije rije,i, a to se onda zove zapisivanje sa
dvostrukom preciznou.
+a primjer, uz &-bitnu rije, mogu se zapisati pozitivni brojevi od ! do * i
negativni od - do -%.
0o je ipak premalo za neku obradu podataka. 1li,no sa #-bitnom rije,ju
moe se zapisati #!&% pozitivnih i isto toliko negativnih brojeva.
MeAutim, sa #-bitnom rije,i sa dvostrukom preciznou mogu se zapisati
svi brojevi izmeAu - % "%% $!% i % "%% $!* , jer se umjesto #-bitnog
broja dobiva #&-bitni broj. /ko to nije dovoljno moe se upotrijebiti
trostruka ili neka druga via preciznost.
Zapis broja sa jednostrukom preciznou na #-bitnoj rije,i.
Predznak broja
! -pozitivan , negativan
! 4 % * $ ) & " # ! redni broj bita u rije,i
broj

Zapis broja sa dvostrukom preciznou na dvije #-bitne rije,i.
Predznak broja
! -pozitivan , negativan
! 4 % * $ ) & " # ! redni broj bita u
rije,i !
!
rijec vece tezine rijec manje tezine

broj
)a$isivanje brojeva u $okretnom zarezu
Bez obzira sa kolikom se preciznou zapisuje broj, on se uvijek moe
zapisati samo u odreAenom podru,ju veli,ine. .vdje je potrebno posebno
paziti gdje se nalazi pozicioni zarez. /ko zarez ne mijenja mjesto, takav
na,in zapisivanja brojeva zove se zapis u nepokretnom zarezu <>i3ed
point=. Pri zapisivanju brojeva u pokretnom zarezu <>loating point= svaki
se broj zapisuje u obliku mantise i e3ponenta za odabranu bazu.
83ponent pokazuje koliko se mjesta udesno <negativan e3ponent= ili
ulijevo <pozitivan e3ponent= mora pomaknuti mantisa da bi se dobila od
tako pomaknute mantise prava vrijednost broja.
Primjer. Broj se moe zapisati na slijedee na,ine
mantisa e3ponent
#,$#) ( #,$#) 3 !
!
#,$#) !
( !,#$#) 3 !
#
!,#$#) #
( #$#) 3 !
-"
#$#),! -"
C pokretnom zarezu broj se moe napisati na mnogo raznih na,ina, jer se
moe pomicati bilo koji broj koraka ulijevo ili udesno. /ko se zarez
postavi tako da se nalazi ispred najzna,ajnijeg broja , koji nije nula , tada
se kae da je taj broj normalizovan. Dada se broj u pokretnom zarezu
izraava na normalizovan na,in, mantisa se moe nalaziti u podru,ju
B m a n t i s a

1
1
gdje je B baza brojnog sistama. Prema tome u decimalnom brojnom
sistemu mantisa se nalazi u podru,ju !, i . Dod normalizovanog
biljeenja brojeva u pokretnom zarezu i binarnog brojnog sistema mantisa
se nalazi u podru,ju

0 5 1 . m a n t i s a
?aspoloivi bitovi za biljeenje broja u pokretnom zarezu mogu se
upotrebljavati za mantisu i nezin predznak, kao i e3ponent i njegov
predznak. Predpostavimo da za biljeenje broja u pokretnom zarezu
raspolaemo sa tri #-bitne rije,i. 0ada se broj moe zabiljeiti tako da se
u prvu rije, zapise e3ponent i njegov predznak, a u preostale dvije rije,i
mantisa i njen predznak.
Primjer: biljeenja broja u pokretnom zarezu na dvije #-bitne rije,i
Predznak e3ponenta predznak mantise
pozicioni zarez
! 4 % * $ ) & " # ! redni broj bita u
rije,i !
!
e3ponent mantisa
prva rije, druga rije, trea
/ko se na tri #-bitne rije,i eli zapisati broj #.$#), tada se to radi na
slijedei na,in,
predznak e3ponenta ! !! !!! !!! !! e3ponent ( rije,
predznak mantise ! !! !! !!! # rije,
! !! !!! !!! !!! " rije, <mantisa=
83ponent i mantisa su zapisani binarno. .vdje je e3ponent #
#
( & i
njime treba potencirati bazu #, pa imamo,
5 < 3 #
-
5 3 #
-#
5 3 #
-)
5 3 #
-*
= 3 #
&
( #,$#)
Primjer : +eka je na tri # bitne rije,i zapisano2
predznak e3ponenta ! !! !!! !!! ! e3ponent ( rije,
predznakmantise ! ! !!! !!!
! !! !!! !!! !!!
.drediti koji broj je zapisan.
otuda - < 3 #
-
5 3 #
-"
5 3 #
-&
= 3 #
)
( - ##
Pri ovakom na,inu biljeenja broja, vel,ina broja kree se u granicama

2 2
2 1 2 1
1 1 m m
x
gdje je 3 broj, a m je broj bitova e3ponenta.
/scii Dodovi, pa provjera pariteta u drugom >iles <paritet=.