Fakultet Za Poslovne Studije

Podgorica




Finalni rad
Meunarodne finansije Crne Gore





Profesor: Student:
Radislav Jovovi Almedina Kajoevi 22/11



Podgorica, maj 2014.

2

Sadraj


Uvod ....................................................................................................................................... 3
Opis ekonomske situacije u zemlji ...................................................................................... 4
Makroekonomski pokazatelji i trendovi ............................................................................ 6
Platni bilans Crne Gore ....................................................................................................... 9
Budetski prihodi i rashodi ................................................................................................ 10
Zakljuak ............................................................................................................................. 10
Literatura ............................................................................................................................ 11













3

Uvod
Crna Gora se nalazi u jugoistonoj Evropi na Balkanskom poluostrvu. Teritorija Crne Gore
zauzima priblino 13.812 km
2
. Granii se sa Hrvatskom na zapadu, Bosnom i
Hercegovinom na sjeveru, Srbijom na istoku, Albanijom na jugu, a od Italije je
radvojena Jadranskim morem. Duina obale je 293,5 km.

Prve slovenske migracije na teritoriju dananje Crne Gore su se odvile u 5. vijeku, a prvi
vei talas Slovena stie u prvoj polovini 6. vijeka. Na prostoru dananje Crne Gore, razvila
se u ranom srednjem vijeku kneevina Duklja.
Crna Gora je definisana kao graanska, demokratska, ekoloka i drava socijalne pravde,
zasnovana na vladavini prava. Vaei ustav Crne Gore je donet 22. oktobra 2007.
Prema konanim rezultatima popisa stanovnitva iz 2011. u Republici Crnoj Gori ivi
620.029 stanovnika. U poreenju sa prethodnim popisom stanovnitva iz 2003. godine u
Crnoj Gori danas ivi 116 stanovnika manje.
Prije posrnua, crnogorska ekonomija je prola kroz period takozvanog investicionog buma,
kada je bila u svjetskom vrhu po nivou stranih investicija po glavi stanovnika. Talas je, od
sticanja nezavisnosti 2006, trajao do jeseni 2008, kada je svjetska ekonomska kriza ogolila
teke strukturne probleme crnogorske ekonomije i od kada vlada sua stranih investicija u
Crnoj Gori.










4

Opis ekonomske situacije u zemlji
Sadanjost ekonomskog, a samim tim i poreskog stanja Crne Gore, sadraj i struktura
njihovih procesa i odnosa, odreeni su istorijskim, ekonomskim i politikim uslovima iz
kojih su i nastali. Ti uslovi i uticaji koji su dali razliita obiljeja i odlike poreskim
sistemima nijesu bili osloboeni ni svog povratnog uticaja. Iako znaajan, on nije ni u
jednom sistemu imao snage da bi samostalno mogao promijeniti ukupne drutveno-
ekonomske odnose, jer odnosi u proizvodnji, u krajnjoj instanci, opredjeljuju znaaj i
karakter javnih prihoda i rashoda. Samim tim i istorijski razvoj ekonomskog sistema i
politike usko je povezan sa razvojem drave i njenih funkcija.
Fokusirajui se na strukturni razvoj ekonomije Crne Gore, primijeujemo da obuhvata vie
elemenata:
1. vrste i struktura pojedinih prihoda u okviru ukupnih prihoda, i
2. raspored tih prihoda po korisnicima.
U strukturi ekonomije i poreskog sistema posebno je vano utvrditi u kojoj mjeri su u
prihodima i rashodima sadrani intrumenti koji omoguavaju optimalno voenje ukupne
ekonomske politike.
Ekonomska efikasnost je u mnogo emu povezana sa fleksibilnou poreskog sistema.
Sagledavajui ove okolnosti kao i znaaj ekonomskih i poreskih sistema, moe sa shvatiti
sva teina i odgovornost kreacije ova dva sistema kako u Crnoj Gori, tako i u svim
dravama svijeta.
U Crnoj Gori je izvreno nekoliko poreskih reformi, koje su dovele do veih ili manjih
poboljanja strukture ekonomije nae drave, ali su u nekim sluajevima i doveli do veih
posledica za ekonomiju i stanovnitvo. Oni se mogu podijeliti u tri grupe:
1. neekonomski (politiki) spoljni faktori,
2. dugoroni ekonomski, i
3. kratkoroni ekonomski.
Od neekonomskih faktora ije posledice imaju znatne ekonomske implikacije izdvajaju se
sve promjene u politikoj strukturi drave. Na primjer, poslije raspada Jugoslavije su
uvedene sankcije koje su znatno uticale na uvoz i izvoz Crne Gore. Znaile su skoro
potpunu izolaciju od svijeta i imale su ogromne posledice iji se negativni efekti
procjenjuju na vie od milijardu dolara. Meutim, posledice su skoro i neprocjenljive sa
stanovita zaustavljanja ekonomskog razvoja i pomjeranja sistema vrijednosti u svim
oblastima ivota.
5

Dugorono ekonomski faktori su u sutini razvojno-strukturnog karaktera i odnose se ne
samo na instalisane industrijske kapacitete ija proizvodnja je bila okrenuta u najveem
dijelu potrebama ostalih republika, ve i naslijeena, a trinim uslovima neprimjerena
zakonska regulativa. Djelovanje ovih faktora, u uslovima zatvorene privrede, imalo je za
posledicu stalnu nestabilnost, koju nije bilo mogue otkloniti parcijalnim mjerama.
Smanjenje proizvodnje, a samim tim i drutvenog proizvoda, i danas utiu na ekonomiju
Crne Gore. Kao rezultat imaju poveanje nezaposlenosti sa jedne, kao i poveanje broja
korisnika socijalne zatite po raznim osnovama, sa druge strane. Broj zaposlenih u Crnoj
Gori je smanjen sa oko 160000 (sa poetka devedesetih godina) na 112000 do 1998. godine,
a i dalje nastavlja da opada. Meutim, stvarna nezaposlenost je daleko vea, imajui u vidu
realni status mnogih preduzea koja se godinama nalaze u procesu steaja ili je u njima
proizvodnja ve godinama obustavljena.
Procjenjuje se da broj radnika koji ostvaruju redovna mjesena primanja ne prelazi 75000,
od ega je skoro polovina zaposlena u dravnim institucijama, kao i privrednim
aktivnostima izvan proizvodnog sektora. Ova situacija je uslovila povean broj lica koja
strae posao i od kraja devedesetih godina do sada, na Zavodu za zapoljavanje se nalazi
preko 72000 lica. U ovom periodu je takoe povean i broj penzionera, inei tako jo
nepovoljnijim odnos prema broju nezaposlenih, koji je jedan on najnepovoljnijih u Evropi.
Ipak, stvarno stanje u ovom sektoru nije mogue realno sagledati na osnovu zvaninih
podataka, jer veliki broj zaposlenih u privatnom sektoru, da bi izbjegli plaanje poreskih
dabina, nije evidentiran, pa je samim tim i broj nezaposlenih manji nego to pokazuju
zvanini podaci. Nerealno prikazivanje doprinosa i primjena sadanje metodologije u
sagledavanju ekonomskih efekata nije uporedivo sa metodologijom zemalja trine
orjentacije. Posledica ovih odnosa je neodgovarajua osnova koja se uzima kao
pretpostavka u kreiranju ekonomske politike, ili prikaza ekonomskih ostvarenja, a to moe
dovesti do netanih zakljuaka ili pogrenog planiranja.
Drutveni proizvod koji predstavlja razliku izmeu ostvarenog ukupnog proizvoda i
materijalnih trokova, kroz brojne krize prolog vijeka, u Crnoj Gori je znatno opadao,
dolazei ak i do zone izrazitog siromatva. Ipak, pred kraj prolog vijeka, drutveni
proizvod je zabiljeio rast iz godine u godinu.
U novijem periodu dolazi do promjene strukture drutvenog proizvoda koja se odnosi na
izmijenjeno uee nosilaca svojine, kao i promjenu uea pojedinih djelatnosti. Te
promjene dolaze do izraaja usled procesa privatizacije koji naglo zahvata dravna
preduzea. Ovaj proces je praen poveanem procenta privatne svojine, kao i dominacijom
mjeovite svojine.
6

Makroekonomski pokazatelji i trendovi
Makroekonomija je grana ekonomije koja se bavi cjelokupnom privredom nekog podruja,
prouavajui meusobne odnose ukupne proizvodnje, prihoda, zaposlenosti, cijena i drugih
varijabli.
Osnovna makroekonomska pitanja su:
- Zato dolazi do pada zaposlenosti i proizvodnje i kako se moe smanjiti nezaposlenost?
- Koji su izvori inflacije cijena i kako je drati pod kontrolom?
- Kako se moe poveati stopa privrednog rasta?
etiri glavna makroekonomska cilja:
- privredni rast
- stabilnost cijena
- puna zaposlenost
- pozitivni spoljno-trgovinski bilans
Bruto domai proizvod predstavlja zbir proizvedenih dobara i usluga u odreenom
vremenskom periodu (obino u toku jedne godine) u jednoj nacionalnoj ekonomiji.
Bruto domai proizvod predstavlja zbir potronje stanovnitva, investicija, potronje drave
i razlike izmeu izvoza i uvoza, ili izraeno formulom:
BDP = C + I + G + (X-M)
BDP se moe posmatrati sa naturalnog i vrijednosnog aspekta. Naturalno izraen
predstavlja skup kvalitativno razliitih proizvoda i usluga. Meutim, tada se javlja problem
kod izraunavanja, jer razliiti proizvodi se izraavaju razliitim jedinicama mjere
7

(kilogrami, litri i sl.). Zato se izraunavanje vri preko cijena proizvoda i usluga, jer to ini
zajedniku karakteristiku svih proizvoda i usluga, a to je da imaju odreenu vrijednost.
Tabela 1. BDP Crne Gore
Klasifikacija djelatnosti Bruto vrijednost
proizvodnje
Intermedijalna potronja Bruto dodata vrijednost
2011 2012 2011 2012 2011 2012
A Poljoprivred
a, umarstvo
i ribarstvo
424 997 394 423 168 271 162 411 256 726 232 012
B Vaenje
rude i
kamena
69 729 65 900 34 004 32 309 35 725 33 591
C Preraivaka
industrija
558 502 503 049 395 967 367 587 162 535 135 462
D Snabdijevanj
e
elektrinom
energijom
178 827 194 210 113 403 104 502 65 424 89 708

E Snabdijevanj
e vodom
90 272 91 617 23 042 22 755 67 230 68 862
F Graevinarst
vo
548 109 516 829 390 028 371 637 158 081 145 192
G Trgovina na
veliko i
trgovina na
malo i
popravka
motornih
vozila i
motocikala
771 102 747 482 379 416 361 149 391 686 386 333
H Saobraaj i
skladitenje
316 847 309 858 165 967 179 571 150 880 130 287
I Usluge
pruanja
smjetaja i
ishrane
358 697 387 439 151 521 176 928 207 176 210 511

J Informisanje
i
komunikacij
e
298 835 292 656 133 878 138 068 164 957 154 588

K Finansijske
djelatnosti i
djelatnosti
osiguranja
196 551 192 900 64 713 63 819 131 838 129 081
8


L Poslovanje
nekretninam
a
281 281 294 311 61 406 68 038 219 875 226 273

M Strune,
naune i
tehnike
djelatnosti
227 888 232 145 139 713 142 287 88 175 89 858
N Administrati
vne i
pomone
uslune
djelatnosti
87 671 102 728 60 916 73 376 26 755 29 352
O Dravna
uprava i
odbrana i
obavezno
socijalno
osiguranje
404 940 381 523 148 010 135 217 256 930 246 306
P Obrazovanje 153 519 156 046 14 247 13 192 139 272 142 854
Q Zdravstvo i
socijalna
zatita
192 942 195 573 70 983 71 196 121 959 124 377
R Umjetnike,
zabavne i
rekreativne
djelatnosti
93 281 105 717 53 474 66 883 39 807 38 834
S+T Ostale
uslune
djelatnosti;
Djelatnosti
domainstva
kao
poslodavca
41 373 41 783 21 736 19 650 19 637 22 133
U Djelatnosti
eksteritorijal
nih
organizacija
i tijela


Ukupno 5 295 363 5 206 189 2 590 695 2 570 575 2 704 668 2 635 614

Porezi na proizvode minus subvencije
na proizvode
529 392 513 243
BRUTO DOMAI PROIZVOD
(tekue cijene)
3 234 060 3 148 857


9

Spoljna trgovina
Statistika spoljne trgovine predstavlja bitan izvor podataka za nacionalne raune, bilans
plaanja i kratkorone ekonomske analize. Ona je veoma znaajna za praenje
konkurentnosti zemlje u cilju uspjenog voenja ekonomskih politika, pripremi trgovinskih
pregovora i monitoringa, kao i pripremu trgovinskih sporazuma. Na osnovu nje se utvruje:
opta ekonomska politika, razvoj trgovinske politike, analize trita za izvoznike i uvoznike,
s ciljem da se definie njihova komercijalna strategija, utvrivanje materijalnih bilansa za
strateke proizvode, s ciljem da se kontrolie trite u oblasti poljoprivrede i energije itd.
Spoljnotrgovinska razmjena Crne Gore, zasniva se u najveoj mjeri, sa zemljama lanicama
EU i zemljama Zapadnog Balkana. Uee ove grupe zemlja je u poslednjih pet godina
preko 95%.
Na strani izvoza, uee ove dvije grupe, kretalo se u poslednjih pet godina od 98.2% do
94%. A na strani uvoza od 81% do 76.7%.
Platni bilans Crne Gore
Tabela 2: Platni bilans Crne Gore 2009-12 ( u % BDP)

2009 2010 2011 2012
Rast BDP -5.7 2.5 3.8 0.5
Uvoz -54.3 -52.3 -54.7 -54.4
Izvoz 9.9 11.5 14.6 14.8
Trgovinski bilans -44.3 -40.8 -40.1 -39.6
Usluge, neto 11.7 13.2 16.3 16.3
Tekui bilans -29.6 -24.6 -19.4 -19.7
Strane direktne investicije 35.8 17.8 11.9 11.4
Greke, propusti 11.9 12.7 10.8 10.8


10

Budetski prihodi i rashodi
Stvarni dravni prihodi i rashodi su znaajno odstupili od budeta odobrenih u 2010., 2011.
i 2012. godini. U 2011. i 2012. godini, bilo je potrebno izvriti rebalans budeta koje je
odobrila Skuptina, to je uglavnom bio rezultat pada prihoda. Najvee odstupanje u
rashodima u svakoj navedenoj godini je bilo kod optih javnih poslova, koji ukljuuju niz
razliitih aktivnosti i koji su premaili svoj budet u prosjeku za 50% svake godine, a na
raun ekonomskih poslova, zatite ivotne sredine, sporta, kulture i religije. Ovo je glavni
razlog odstupanja u ukupnim rashodima i njihovoj strukturi. Dio probijanja budeta kod
optih javnih poslova moe se pripisati i nebudetiranim plaanjem garancija za pozajmice
preduzea u 2011. i 2012. godini. Kapitalni budet je generalno troen u iznosu ispod
odobrenog, pri emu su rezanja dijelom odgovor na fiskalnu disciplinu. Rezultati ostalih
ekonomskih kategorija su blizu budeta.


Zakljuak
Ekonomsko stanje Crne Gore varira iz godine u godinu. Uz neka poboljanja, dolaze i
mnoge prepreke. Fiskalni sistem u Crnoj Gori je imao stabilizativnu funkciju. Razlozi za to
se nalaze u koncepciji i funkcionisanju naeg ukupnog drutveno-ekonomskog sistema
zasnovanog na nepotpunom, neadekvanom i redukovanom uvaavanju i razvoju trine
privrede, karaktera svojine i drutveno-ekonomskog poloaja privrednih subjekata. U
takvom ambijentu ispoljene suslabosni finansijskog sistema, koje se prvenstveno ogledaju u
njegovoj nestabilnosti i fragmatizanosti. Takoe, fiskalni sistem nije bio razgranien od
monetarnog, to je esto predstavljalo izvor nestabilnosti i uzrok neadekvatne meusobne
koordinacije i neefikasnosti fiskalne i monetarne prilike.
Izgradnja trine privrede iziskivala je temeljnu i cjelovitu reform postojeeg finansijskog
sistema. Mada se naa zemlja bitno razlikuje od ekonomski razvijenih zemalja Evrope, po
stepenu razvijenosti, uspostavljenoj privrednoj strukturi, tradiciji i nizu drugih faktora,
cjelovita reforma u pravcu izgradnje trine privrede neminovno je bila prekretnica
poboljanja stanja ekonomije Crne Gore.
Ekonomsko stanje u Crnoj Gori moda nije idealno. Gledajui na veliku dravnu
zaduenost, mali procenat zaposlenosti i redovnih primanja, kao in a ubrzani process
privatizacije, Crna Gora je jedna od zemalja pri kraju liste ekonomske razvijenosti u Evropi.
Ali, ne ide sve na gore, uz mnogobrojne reforme i trud, situacija Crne Gore se iz godine u
godinu poboljava.

11

Literatura

Finansije i finansijsko pravo, Aleksi D., Podgorica 1994;
Meunarodni finansijski sistemi; Milan T. Perovi, Podgorica 2003;
Javne finansije u Crnoj Gori, Vasilije J. Mili, Podgorica 1998;
Fiskalna ekonomija Crne Gore; Dr Predrag Goranovi, Podgorica 2000;
PEFA Crna Gora 2013;
MONSTAT (http://www.monstat.org/cg/);
Wikipedia (http://wikipedia.org/wiki/Crna_Gora)