MAGNI AURELII CASSIODORI SENATORIS

DE ANIMA
I. QUID AMICI REQUISIUERINT.
Cum iam suscepti operis optato fine gauderem, meue duodecim uo!umini"us
iactatum uietus portus e#ciperet, u"i etsi non !audatus certe !i"eratus
adueneram, amicorum me suaue co!!egium in sa!um rursus cogitationis
e#pressit, postu!ans ut a!iua uae tam in !i"ris sacris uam in saecu!ari"us
a"strusa compereram de animae su"stantia ue! de eius uirtuti"us aperirem, cui
datum est tam ingentium rerum secreta reserare$ addens nimis ineptum esse si
eam per uam p!ura cognoscimus uasi a no"is a!ienam ignorare patiamur,
dum ad omnia sit uti!e nosse ua sapimus% Nu!!a enim peregrina res est de
sensu proprio !oui, uando si"i natura interrogata respondet, nec !onge tendit
ut se inuenire praeua!eat% No"is cum semper est ipsa uam uaerimus$ adest,
tractat, !ouitur, et, si fas est, inter ista nescitur% &roinde nota esse de"et uae
si"i praesto est, uia tunc magis ante se ponitur, cum su"ti!ius de ipsa tractatur%
Nam dum a sapienti"us praeceptum sit ut cognoscamus nosmetipsos,
uemadmodum sustineri potest, si nos 'a"emus incognitos( cupimus enim
nosse p!anetarum cae!o contrarios cursus, signorum consentaneum !apsum%
Sunt enim e# eis a!ia manentia motuue carentia, a!ia uero uae mo"i!i semper
rotatione uertuntur nec u!!is tempori"us conuiescunt% )aec, ut mundani
doctores e#uirere temptauerunt, 'armoniacis de!ectationi"us inaestima"i!i
modu!atione uo!uuntur, uorum tinnitus atue concentus adunatum efficit
du!cisonum me!os% Desideramus etiam compre'endere a!titudinem aet'eris,
mensuram te!!uris, nu"igeras p!uuias, saeuae grandinis proce!!as, tremorem
sta"i!ium terrarum, naturam uagantium uentorum, profunditatem inconstantis
maris, potestates uirentium 'er"arum, uattuor e!ementorum per omne corpus
dissociatas comp!e#iones$ et ferendum est ipsam sese scire non posse cui
superne datum est tanta discutere( non enim a!iuid contentione uaerimus,
sed res profundissimas modestissime nosse desideramus%
Discamus ergo primum uare anima dicatur, deinde ua!is sit eius definitio$
tertio, uae sit eius ua!itas su"stantia!is$ uarto, si formam a!iuam 'a"ere
credenda est$ uinto, uas uirtutes 'a"eat mora!es, uas graeci aretas uocant,
ad decus eius et g!oriam contri"utas$ se#to, uae i!!i sint uirtutes natura!es ad
su"stantiam sci!icet corporis continendam$ septimo, de origine animae
disseratur$ octauo, cum sit per omnia mem"ra diffusa, u"i potius insidere
credenda est$ nono, de corporis ipsius forma et compositione noscamus$
decimo, uas proprietates 'a"eat anima peccatorum per competentia no"is
signa dec!arentur$ undecimo, ua noscantur discretione iustorum, uatenus
uos ocu!is istis uidere non possumus per indicia pro"a"i!ia co!!igamus$
duodecimo, in resurrectione, uam uere sapiens credit, uid de singu!is fieri
sentiatur ma#ime desideramus agnoscere, uatenus fragi!ia corda morta!ium ad
diuinitus promissa desideria concitentur%
)aec no"is, praestante Deo, ordine custodito responde, ut et nos faci!e
possimus im"ui et tu g!oriam de"eas inuenire doctoris%
II. QUID EIS RESPONSUM SIT.
Di#i propositiones 'as non praeceptis regum uae nuper age"antur, sed
profundis et remotis dia!ogis conuenire ui non tam istas aures corporeas sed
interioris 'ominis intentum atue purissimum uaerere pro"antur auditum%
Nec ideo faci!e posse de ipsa dici, uia per eam innumera nouimus e#p!icari%
Ocu!us enim ui usue ad sidera tendit se uidere non praeua!et, et pa!atus
noster, cum diuersa gustu sentiat, cuius ipse sit saporis ignorat% Nares etiam
fragrantium corporum uarios odores attra'unt, sed uid o!eant ipsae non
sentiunt% Cere"rum deniue nostrum !icet sensum mem"ris re!iuis tradat,
ipsum tamen sensum !egitur non 'a"ere%
Deinde ua!ia fatigatus possim disserere ui iam ad !a"oris terminum auida
mente properarem( postremo, tam suaues amici, imponitis iterum cogitare,
uod a cogendo dici a"so!uta cognoscitis ratione constare$ praesertim cum 'aec
res a mu!tis disputata sed paene ine#p!ica"i!is uideatur esse dere!icta% Sed cum
'is ac ta!i"us ingenia i!!orum mu!tis a!!egationi"us superare neuiuerim nec
mi'i concedere meum ue!!e decreuissent, uictus petii ut me sa!tem die"us
a!iuot sustinerent nec praecipitanter uaererent uod p!enum difficu!tati"us
imperarent% *uocirca i!!ud mi'i accidit &rot'ei, ui, uod uo!untate non
e!ige"at pandere, constrictus uincu!is coge"atur a"so!uere% )oc tamen inde
to!era"i!e uisum est, uia de ta!i re urge"ar dicere uae si, Deo fauente,
ueraciter e#primatur, et audientem merito recreat et sensum "ene persuadentis
i!!uminat%
*uapropter, anteuam rem ingrediar e#petitam, oportet prius nominum
simi!itudines, uasi ramos o"uiantes, a"scidere ne semitam disputationis
nostrae uoca"u!orum consonantium si!ua um"rosis imagini"us uideatur
inte#ere%
III. QUARE ANIMA DICATUR.
Anima igitur 'ominis proprie dicitur, non etiam pecudum, uia i!!orum uita in
sanguine noscitur constituta% )aec uero, uoniam immorta!is est, anima recte
appe!!atur, uasi anema, id est, a sanguine !onge discreta, uando et post
mortem corporis perfectam eius constat esse su"stantiam sicut in
su"seuenti"us suo !oco dec!aratur% A!ii uero appe!!atam animam dicunt eo
uod animet su"stantiam corporis sui atue uiuificet% Animus uero dicitur apo
tu animu, id est, a uento, uod ue!ocissima cogitatio eius ad simi!itudinem uenti
motu ce!eri peruagatur% +it autem e# appetitu animae pro desiderii eius
ua!itate commotus% Mens autem dicitur a mene, id est, a !una, uae !icet uaria
uicissitudine commutetur uadam se tamen in id uod fuit perfecta nouitate
restituit$ modo enim tri"u!ationi"us attenuata, uasi pro"atur o"scura, modo
iterum in uigorem natura!em !aetitia commeante reparatur% Spiritus itaue
trip!ici modo dicitur% Appe!!atur enim ueraciter et proprie spiritus nu!!is
indigens, ipse uero a creaturis omni"us indigetur$ inspirans uod uu!t et
dispensans omnia prout uu!t$ comp!ens uniuersa, totus in toto, immo"i!is !oco
et uo!untate aeternus, cunctaue uae summa sunt singu!ariter potens%
,ocamus et spiritum su"stantiam tenuem no"isue inuisi"i!em, creatam,
immorta!em, uantum i!!i uti!iter datum est ua!entem% Tertio, spiritum dicimus
per totum corpus emissum atue receptum per uem uita morta!ium f!atu
necessario continetur, nec a!iuando otium capiens, iugi mo"i!itate reparatur%
Atue ideo sciendum est animum et mentem proprie animam non uocari, sed
uia res istae in anima e#ce!!unt interdum per !icentiam sic dicuntur% Nec pro
anima utiue spiritus distincte ponitur uia 'oc i!!i nomen est commune cum
ceteris, id est, ange!is, potestati"us aeriis, et uaecumue spiritu continentur%
Nec iste spiritus ueraciter potest dici anima ui aeris a!ternatione reso!uitur,
uando cum pecori"us i!!i res ista communis est%
Restat ut segregatim atue significanter anima 'ominis dicatur spirita!is
su"stantia uae nu!!atenus sanguinus effusione consumitur% Nunc de ipsius
animae su"stantia !i"erius disseramus, uando eam a simi!itudine nominum
necessaria separatione discreuimus% *uapropter imprimis praegnantem rerum
definitionem cautissima de!i"eratione formemus ut conseuentia, uae inde
potuerint nasci, fide generis sui faci!!ime uideantur agnosci%
IV. DE DEFINITIONE ANIMAE.
Magistri saecu!arium !itterarum aiunt animam esse su"stantiam simp!icem,
speciem natura!em, distantem a materia corporis sui, organum mem"rorum, et
uirtutem uitae 'a"entem% Anima autem 'ominis est, ut ueracium doctorum
consentit auctoritas, a Deo creata spirita!is propriaue su"stantia, sui corporis
uiuificatri#, rationa"i!is uidem et immorta!is, sed in "onum ma!umue
conuerti"i!is% Editum est uasi parturia!e ouum, u"i uita futurae auis
pennarumue grata uarietas continetur% Nunc aperiatur in partes, uia
'ominum consuetudo est faci!ius discere uae diuisa possunt euidentius
e!ucere%
A Deo fieri ue! factas animas prudentium nu!!us ignorat, uando omne uod
e#istit aut creator est aut creatura% Creatri# igitur nu!!a creata potest esse
su"stantia, uoniam ut ipsa su"sistat indiget Deo, et dare non potest a!teri
su"sistentiam uam tantum ut 'a"eret accepit% Superest ut eam uerissime a
diuinitate conditam esse fateamur uae so!a potest creare morta!ia et
immorta!ia% Euidenter enim !egitur in sa!omone- et reuertetur pu!uis in terram
sicut erat, et spiritus reuertetur ad Deum ui dedit eum$ et a!i"i- omnem f!atum
ego feci% )anc proinde spirita!em su"stantiam pro"a"i!is et a"so!uta ratio
confitetur, uia, dum omnia corpora!ia tri"us nouerimus !ineis contineri,
!ongitudine, !atitudine, profunditate, ni'i! ta!e pro"atur in anima reperiri%
Deinde uod corpori sociata, uamuis ipsius mo!e praegrauetur, opiniones
rerum so!!icita curiositate perpendit, cae!estia profunde cogitat, natura!ia su"ti!i
indagatione uestigat, et de ipso uoue conditore suo ardua nosse desiderat%
*uod si esset corpora!is, cogitationi"us suis spirita!ia nec cerneret utiue nec
uideret% Cesset ergo de eius corpora!itate suspicio, uando et definitionem
corporis a se omni"us modis reddit a!ienam et ta!es causas e#uirit, ad uas
so!us su"!imis spiritus peruenire contendit% )inc est uod et scripturis sanctis
iustissime commonetur omnia mundi istius uisua!ia contemnere$ uoniam ipsa
incorporea est ut merito ad spirita!ia tendat, ui"us se simi!em cognoscit esse
formatam%
&ropria est utiue i!!i su"stantia, uando nu!!us spiritus a!ter carnem suscipit ut
eius passioni"us aut condo!eat aut !aetetur% I!!ud autem uod di#imus sui
corporis uiuificatri#, uia, mo# ut data fuerit, ineffa"i!i condicione di!igit
carcerem suum, amat propter uod !i"era esse non potest% Do!ori"us eius
ue'ementer afficitur, formidat interitum uae non potest mori, et sic est ad
corporis sui casus trepida, ut ipsam magis sustinere credas e#trema, uae non
potest deficere per naturam% Sa!u"errima uoue carnis temperatione
perfruitur, ocu!orum specu!atione depascitur, sonoris de!ectatur auditi"us,
suauissimis iucundatur odori"us, necessaria gustus epu!atione de!enitur, et !icet
'is re"us nu!!atenus ipsa uescatur, su"ductis tamen ta!i"us grauissimo maerore
conficitur$ desiderans non si"i natura!iter accomoda sed adiunctis artu"us
profutura% )inc nonnumuam surripiunt uitia contraria rationi, uando anima
di!ecto corpori indu!gentius remittendo !ocum noscitur prae"ere peccato% ,ita
igitur corporis susceptae animae praesentia est$ mors autem eius pro"atur
a"scessus% Sic diem dicimus !ustrante so!e, ui cum discesserit no# uocatur%
,iuit ergo corpus animae praesidio et e# ipsa pro"atur accipere unde se
praeua!et commouere%
Sed uoniam et 'oc uoue ad uitae genus, de uo !ouimur, noscitur pertinere,
sciendum est, cum se parti"us corporis i!!e uigor ignitus infuderit materiamue
carna!em spiritus uita!is aff!auerit, si uod fortasse uu!nus acceperit, statim
condo!et, uia u"iue su"stantia!iter inserta est% *uod si uirtus eius tantum
ca!orue uegetaret, incisum digitum non poterat condo!ere% Sicut nec so!
pro"atur uicuam sentire, si eius radios secare temptaueris% Tota ergo est in
parti"us suis, nec a!i"i minor, a!i"i maior est, sed a!icu"i intentius, a!icu"i
remissius, u"i tamen uita!i intentione porrigitur% Co!!igit in unum atue copu!at
mem"ra sua$ non sinit def!uere ue! conta"escere, uae uita!i uigore custodit$
a!imenta competentia u"iue dispergit, congruentiam in eis modumue
conseruans%
Mirum praeterea uidetur rem incorpoream mem"ris so!idissimis co!!igatam, et
sic distantes naturas in unam conuenientiam fuisse perductas, ut nec anima se
possit segregare cum ue!it, nec retinere cum iussionem creatoris agnouerit%
C!ausa i!!i sunt uniuersa, cum praecipitur insidere$ aperta redduntur omnia,
cum iu"etur e#ire% Nam si acer"us do!or uu!neris inf!igatur, sine auctoris
imperio non amittitur, sicut nec sine ipsius munere custoditur% )inc est uod
freuenter grauiter uu!neratos uidemus euadere et rursus !eui"us occasioni"us
interire%
Rationem uero 'omini inesse, uis du"itet( uando diuina tractat, 'umana
sapit, arti"us docetur egregiis, discip!inis eruditur e#imiis, et 'inc cetera
anima!ia decenter e#ce!!it, uod eum ratio decora componit% Rationem uero dico
animi pro"a"i!em motum, ui per ea uae conceduntur atue nota sunt ad
a!iuid incognitum ducit, perueniens ad ueritatis arcanum% )aec coniecturis
atue argumentis ad i!!ud properare cupit, uod in rerum natura esse cognoscit%
Ipsa enim uera et pura et certa ratio est dicenda, uae a" omni imagine fa!sitatis
redditur a!iena% Datum est ergo i!!i cogitationes suas uodammodo
appre'endere et per o"seuium !inguae uo!u"i!i motatione disserere%
In corpore posita anima, uam mu!ta uidet$ non a se egrediens, uam diuersa
circumspicit$ u"iue uasi distenditur, et animae fieri discessio non pro"atur%
Mouetur, erigitur, f!uctuari cognoscitur, et in se ipsa, tamuam in magno
currens spatio, peruagatur% )aec non e#it ad causas sed tractati"us suis si"i
repraesentat uod sua cogitatione respiciat$ modo uod ocu!is uidit carna!i"us,
modo uod p'antastica imaginatione concepit% Cogitat p!ane singi!!atim sicut et
!ouitur$ per ordinem sensus ni'i! perficit, cum se diuersitate confundit, uia
diuinitatis est proprium mu!ta disponere et omnia simu! modu!is competenti"us
e#p!icare% Rationis itaue dotata !argitate, uot "ona munere diuinitatis inuenit-
!itterarum formas repperit, diuersarum artium uti!itates discip!inasue protu!it,
ciuitates defensi"i!i muro cin#it, uarii generis amictus eiecit, me!iores fructus
per industriam e#igit terras, transcurrit a".ssos a!ato nauigio, uastos montes in
usum uiantium perforauit, portus ad uti!itatem nauigantium !unari dispositione
conc!usit, ornauit pu!c'errima fa"ricarum dispositione te!!urem% *uis iam de
eius ratione du"itet, uando a" auctore suo i!!uminata facit arte conspici uod
de"eat su" omni ce!e"ritate !audari(
Conuenit nunc de eius immorta!itate disserere% Immorta!es animas auctores
saecu!arium !itterarum mu!tifarie pro"auerunt, dicentes- si omne uod uiuificat
a!iud in semetipso uiuit, anima autem, uoniam uiuificat corpus, in semetipsa
uiuit$ utiue immorta!is est% Dicunt etiam- omnia immorta!ia simp!icia sunt$
anima autem non est 'armonia neue constat e# p!uri"us, sed simp!e# natura
est$ anima igitur immorta!is est% Iterumue proponunt- uicuid a contrarietate
origina!i non corrumpitur immorta!e iugiter perseuerat$ anima enim, uoniam
simp!e# atue pura est, sine du"io immorta!is est% Adiciunt uoue- si omne
rationa!e uod se ipsum mouet, immorta!e est$ anima autem rationa!is se ipsam
mouet$ igitur immorta!is est% Nos autem immorta!es esse animas faci!e ueridicis
!ectioni"us appro"amus$ nam cum ad imaginem et simi!itudinem auctoris sui
!egamus effectas, uis audeat contra sanctam auctoritatem morta!es dicere ut
impudenter potius asseratur eas a creatoris sui simi!itudine discrepare( nam
uemadmodum poterat esse imago aut simi!itudo Dei, si animae 'ominum
mortis termino c!auderentur( i!!e enim ineffa"i!iter semper uiuens, ineffa"i!iter
semper manens, perennitatem ipse custodiens$ ui omnia continet, omnia
disponit, potens est sine du"itatione immorta!is immorta!ia facere et pro suo
modu!o uitae competentiam dare%
Dicit a!iuis- uomodo sum simi!is Deo, cum immorta!ia minime creare
praeua!eam( cui sic per a!iuam comparationem respondendum esse
iudicamus% Numuid pictura uae no"is est simi!is potest imitari uae facimus(
imago enim potest a!iuam 'a"ere simi!itudinem, ceterum 'oc non potest
imp!ere uod ueritas% Nam et 'inc immorta!em de"emus agnoscere, uod
appetit de aeternitate cogitare% Desiderat enim post corporis mortem re!inuere
sui nominis famam, cupit sine fine !audari, et "ona conscientia p!us est de
futuris attonita ne a posteris macu!etur re!ata% )inc est uod inter su"!imiores
constat auctores uia uicuid dignitate rationis erigitur, mortis iniuria non
prematur% Adde uod ueritas a"so!ute profitetur ma!is iuge supp!icium, "onis
perpetua gaudia se daturam, ut non sit fas cum 'aesitatione recipi, uod
dignatur omnipotentis diuinitas po!!iceri% ,erum 'anc immorta!itatem animae
non ta!em de"emus aduertere uae nu!!am recipiat passionem% Est enim
muta"i!itati o"no#ia et maerori"us peruia, sed tamen inter uaeuis taedia ue!
an#ietates continuationis "eneficio perseuerat% Singu!ariter autem immorta!is
Deus est, singu!ariter iustus, singu!ariter potens, singu!ariter "onus, singu!ariter
sanctus% *uoniam !icet ista ue! 'is simi!ia 'omini"us ue! ange!is inesse dicantur,
nu!!a tamen ad eius a!titudinem reuerendae potestatis attingunt% Omnes enim
arduae uirtutes in summitate i!!a p!enissimae atue perfectissimae sunt uae
creaturis uniuersis ipsius !argitate pro suo modu!o conceduntur%
Nunc sciendum est 'aec immorta!is anima uemadmodum degere sentiatur%
,iuit in se post 'uius saecu!i amissionem, non ref!ante spiritu sicut corpus, sed
aeua!i mo"i!itate uae i!!i attri"uta est- pura, su"ti!is, cita, aeterna, uidet,
audit, tangit, ac re!iuis sensi"us efficacius ua!et$ non iam e# parti"us suis 'aec
inte!!egens, sed omnia spirita!iter e# toto cognoscens% A!iouin a"surdum est
putare minus posse !i"eram uam mo!e "rutissimi corporis ingrauatam% Ta!ia
enim inte!!egere posse non du"ium est et ange!os et potestates aerias ue! cetera
uae su"!imi atue immorta!i su"stantia constare noscuntur%
Re!iuum est ut nunc o"no#iam mo"i!itati currenti ordine doceamus% *uis
autem du"itet modo nos esse gaudio su"!euatos, modo maerore deiectos, modo
pietate mites, modo indignatione terri"i!es, nunc ad uirtutes animos erigere,
nunc iterum ad uitia dec!inare( a!ia tenaciter assumimus, a!ia o"!iuione
respuimus$ uod nunc p!acet, post disp!icet% /onorum etiam sermoni"us
aedificamur, ma!orum co!!ocutione destruimur, et uantum proficimus cum
rectis, tantum deteriores nouimus esse cum pessimis% Nam si nos unus rigor,
unum propositum contineret, nec "oni e# ma!is, nec "eati e# impro"is
muta"i!itatis "eneficio redderemur% Sed ut causa uarietatis 'uius euidentius
possit agnosci, recordemur, ut dictum est, prudentiam non esse no"is
immuta"i!em contri"utam$ et ideo sapimus, cum diuina i!!uminatione "ene
gerimus, atue iterum desipimus, cum de!ictis ca!iganti"us o"caecamur%
Affectio enim uae uenit et recedit semper incerta est% So!us omnipotens Deus
est, cui 'oc est esse uod sapere, 'oc est posse uod uiuere, 'oc ue!!e uod
facere, et merito, uando uniuersa uae uere "ona sunt non ad i!!um ueniunt
sed a" ipso procedunt%
*uapropter 'aec animae uam di#imus origo- non inte!!egenda est pars Dei, ut
uidam dementium irre!igiosa uo!untate putauerunt, uia conuerti"i!is est$
neue ange!orum, uia carni socia"i!is est, neue e# aere, neue e# aua, neue
e# terra, neue e# eis uae mutua comp!e#ione iunguntur$ sed simp!e# et
propria uaedam natura et a" a!iis spiriti"us discreta su"stantia, uam !onge
su"ti!iorem aeri et !ucidiorem de"emus aduertere, uando istum uu!gariter
intuemur, i!!am uero condicione carnis aspicere non ua!emus% )anc speciem
natura!is mo"i!itas semper e#agitat ad cogitationes suas comiter e#p!icandas%
)inc est uod per uietem remissi, dum materia no"is fuerit so!itae cogitationis
a"stracta, nec intenti ad cotidianas fuerimus so!!emniter actiones, res uarias,
nunc fa!sis, nunc ueris inspectioni"us, somniamur% &arum est uod sopitis
sensi"us uo!atica imaginatione de!udimur, dum freuenter etiam uigi!antes a
nostra contemp!atione traducimur% Saepe enim cum nos in oratione magna
intentione dirigimus, !udo nescio uo inspiratis su"ito cogitationi"us
amouemur, et ita prouenit ut menti nescio uid aduersum suggeratur uod
dispositum non 'a"emus% Constat ergo animam in 'oc mundo insta"i!i et
uaria"i!i uo!untate conuerti "onarumue rerum esse amissi"i!em ac
recepti"i!em, nec uno semper uo!untatis suae rigore su"sistere, sed etiam contra
dispositum suum mu!tip!ici se conuersione mutare% Nec de i!!is sumus ui
dicunt reco!ere magis animas uam discere usua!es artes et re!iuas discip!inas,
cum et ad interrogata sint paratae, u"i potuerint inte!!ectu perueniente
contingere, et noua sic audiant uasi ni'i! e# eis ante didicissent%
Ecce grauida definitio i!!a iam foeta est, ecce in !ucem 0ni fa!!or1 uae fuerunt
c!ausa proruperunt% Non est uicuam de proposita comp!e#ione dere!ictum,
cuius ta!is est discip!ina ut id uod intendit, ita e#p!icet atue determinet ut
neue minus neue amp!ius a!iuid di#isse uideatur% Nunc ad su"stantia!em
eius ua!itatem so!!icitis sensi"us accedamus, uam interrogationis uestrae
tertium !ocum tenere memoramini%
V. DE QUALITATE ANIMAE.
*ua!itatem itaue su"stantiae 'uius auctores igneam esse di#erunt propterea
uod mo"i!i semper ardore uegetetur et iuncta corpori ca!ore suo mem"ra
uiuificet% Deinde uod cuncta cae!estia f!ammeo referunt uigore constare, non
isto fumeo, consumpti"i!i, et tempora!i, sed e# tranui!!o nutritore atue
immorta!i% )oc neue minuitur neue crescit, sed in susceptae originis dignitate
iugiter perseuerat% *uod ideo finiri neuit, uia nu!!a, ut corpus a!iuod,
e!ementorum diuersitate concretum est% ,num enim atue simp!e# 'a"ere
nescit aduersum et ideo semper manet, uoniam in essentia sua non 'a"et
!item% Sicut immorta!ia cuncta creata dicunt ui"us spirita!is est concessa
su"stantia%
Nos autem !umen esse potius non impro"e di#erimus propter imaginem Dei,
uam inter conditiones rerum, uantum i!!i pro modu!o suo necessarium fuit,
decenter accepisse memoratur% Ipse enim Deus omnipotens so!us 'a"et
immorta!itatem et !umen 'a"itat inaccessi"i!e, uod super omnes c!aritates ue!
admirationes sanitas mentis inte!!egit, sed imago a!iuam 'a"et simi!itudinem$
ceterum 'oc !umen non potest 'a"ere uod ueritas% I!!ud autem, uod ineffa"i!e
ueremur arcanum, uod u"iue totum et inuisi"i!iter praesens est, pater, et
fi!ius, et spiritus sanctus est$ una essentia et indiscreta maiestas, sp!endor super
omnes fu!gores, g!oria super omne praeconium, uod mundissima mens et Deo
dedita potest uidem e# a!iua parte sentire, sed idonee non ua!et e#p!icare%
Nam uemadmodum fas est sufficienter de i!!o dici ui creaturae sensu non
potest compre'endi(
Egrediamur !icet pietate nimia modum animae nostrae et immensa re!igione
supra nosmetipsos a!ta cogitatione si!eamus% Transeamus etiam potestates
cae!estium creaturarum profundeue tractemus ui sit ui tam magna una
iussione, uno momento fecerit$ tamen uicuid miramur, amp!ius est, uicuid
sentimus, e#ce!sius, dum ad i!!am imperspica"i!em maiestatem mens 'umana
non penetrat% ,na ergo ratio potentiae 'uius est uenerari uod inuestiga"i!is
est, non definitiue uaerere ua!is uantusue sit%
)is itaue re"us edocti, !umen a!iuod su"stantia!e animas 'a"ere 'aud
impro"e uidemur aduertere, uando in euange!io !egitur- !umen uod i!!uminat
omnem 'ominem uenientem in 'unc mundum% Deinde uod in cogitatione
positi, nescio uid tenue, uo!u"i!e, c!arum in no"is esse sentimus, uod respicit
sine so!e, uod uidet sine e#traneo !umine% Nam si ipsum in se !ucidum non
esset, rerum tantam conspicientiam non 'a"eret% Tene"rosis ista non data sunt$
omnia caeca torpescunt% Istius enim tam uio!enta sunt !umina ut etiam
intueantur a"sentia% *uae tamen tunc mu!to c!ariores atue immuta"i!es
efficiuntur, cum a Dei gratia "onis acti"us non recedunt% Earum enim
specu!atiua uirtute mu!ta atue ardua uae in arcano naturae recondita sunt
inspici et compre'endi usu ipso certissimum est%
Nunc inspiciamus utrum formas animae 'a"ere credantur uas incorporeas
esse iam di#imus%
VI. FORMAM ANIMAM NON HABERE.
&rius scire conuenit definitione maiorum formae ipsius ueracissimam
comp!e#ionem% +ormam uero dico uae a!iuod spatium !inea !ineisue
conc!udit, et sic faci!e datur inte!!egi, si eam possunt animae suscipere uas
spirita!i certum est uigore su"sistere% Nam cum omnis forma aut in superficie sit
aut in corpore, superficies non nisi in corpore 2 corpus uero so!idum atue
pa!pa"i!e 2 a" 'is autem re"us animam manifeste constet e#ceptam, residuum
est ut formas animae nu!!atenus 'a"ere putandae sint sed infiguratae atue
incorpora!es in sua ua!itate permaneant%
Nec i!!ud moueat uod aposto!us de C'risto Domino dicit- ui cum in forma Dei
esset non rapinam ar"itratus est esse se aeua!em Deo, et cetera$ i"i enim
naturam uu!t inte!!egi% Ceterum incorporeus deus, ui u"iue totus atue
incompre'ensi"i!is est, uam potuit 'a"ere formam( i!!ud autem uod in
euange!io !egitur, post 'uius !ucis occasum a"ra'ae sini"us egentem !a3arum
fuisse susceptum, diuitem uero f!ammis adurenti"us aestuantem guttam
postu!asse unde eius temperaretur incendium, ideo inte!!egitur positum ut
'umani generis rerum ruinosa praesumptio uid formidare de"uisset
agnosceret% Ceterum nec i!!e !ingua !ocutus est uam constat esse corpoream,
nec i!!e digitos 'a"uit unde cadenti"us guttis incendium diuitis temperare
potuisset%
Nam et re!iua in 'unc modum suscipienda sunt uae !ectione simi!i
continentur% &arum est enim uod de creatura ista memorantur ad
consuetudinem 'umani generis instruendam% Ipsum uoue auctorem
impassi"i!em, immuta"i!em, perenniter uno modo manentem, furere !egimus,
dormitare freuenter audiuimus, non uod ta!ia possint Domino conuenire, sed
ut res a!iuae e# 'umana consuetudine faci!ius compendiosiusue noscantur%
Sic animas, no"is informes, formas !egimus freuenter accipere%
So!et etiam a!iuos permouere si anima non 'a"eat uantitatem, dum eam
constet intra corpus 'ominis contineri$ sed si definitionem ueracissimam
uantitatis reuocemus in medium, uae res singu!as "reuiter semper a"so!uit,
faci!e no"is pro"ata ueritas e!ucescit% Sic enim arit'metici eam compendiosa
ueritate descri"unt- omnis uantitas aut de continuatis constat ut ar"or, 'omo,
et mons, aut de disiunctis ut c'orus, popu!us, ue! aceruus, et 'is simi!ia% Sed
cum anima neue de continuatis, neue de disiunctis sit, uia corpus non est,
c!arum est eam uantitatem penitus non 'a"ere, sed u"icumue est, nec
formam recipit nec 'a"ere no"is dicenda est a!iuam uantitatem% Creatori
tamen circumstantias earum et uantitates patere posse credendum est, uia
omnia su" mensura, numero, et pondere creauit, et ipsi so!i sunt nota uere, ui
fecit ea, ui mira potentia ipsas uoue cogitationes nostras uasi res uisi"i!es
intuetur, ui innocentis sanguinem audit c!amantem$ ad postremum, ui nouit
omnia et anteuam fiant%
Tempus est uenire ad uirtutes mora!es uae sunt am"iendae diuitiae et reuera
pretiosus census animarum, uas graeci aretas uocant, ui"us contra
immunditiam corpora!em suam nititur "ona conscientia uindicare puritatem%
VII. DE UIRTITIBUS EIUS MORALIBUS.
&rimum aduersum praua ue! iniua iustitiae munimen o"iectum est cuius, ut
ueteres definire uo!uerunt, ta!is noscitur esse comp!e#io% Iustitia est 'a"itus
animi, pro communi uti!itate seruatus, suam cuiue tri"uens dignitatem% Contra
confusa et incerta prudentia uti!iter ad'i"etur% &rudentia uero est rerum
"onarum et ma!arum uera# scientia% Contra aduersa ue! prospera remedia!is
opponitur fortitudo% +ortitudo autem est considerata pericu!orum susceptio et
!a"orum firma perpessio% Contra de!ectationes igitur i!!icitas et uo!uptates
feruidas moderatri# no"is temperantia suffragatur% Temperantia uippe est
aduersus !i"idinem atue a!ios non rectos impetus animi firma et moderata
dominatio% )is igitur munitioni"us diuina opitu!atione concessis, ue!ut
uadrup!ici t'orace circumdata, in 'oc mundo mortifero sa!us animae
custoditur nec potest a uitiis adiri uae tanta meruit tuitione ua!!ari%
Sed 'oc uirtutum uadripertitum decus trina 0ut ita di#erim1 parte comp!etur%
&rima est contemp!atio uae aciem nostrae mentis e#tendit ad res su"ti!issimas
intuendas% Secunda, iudicia!is uae discretionem "oni ma!iue rationa"i!i
aestimatione pertractat% Tertia, memoria, cum res inspectae atue de!i"eratae in
animi penetra"i!i"us fida commendatione reponuntur ut, uasi in uodam
conceptacu!o, suscipiamus uae freuenti meditatione com"i"imus% ,estiaria
nostra, cum fuerint p!ena, ni'i! capiunt$ 'oc t'esaurarium non grauatur
oneratum sed, cum mu!ta condiderit, sciendi desiderio p!us reuirit% Tetigimus
supradictas partes uasi 'armoniam tricordem- ta!i enim numero de!ectatur
anima$ ipso noscitur gaudere diuinitas%
So!ent commouere a!iui su"ti!issimas uaestiones, dicentes- si diuinitas
perfectas et rationa"i!es animas creat, cur aut posito sensu uiuunt infantes aut
iuuenes inueniuntur e#cordes( sed uis non intendat animas paruu!orum
im"eci!!itate corporis nec officia sensuum nec ministeria posse e#p!icare
mem"rorum( ut si ignem angusto uase conc!udas, a!tum, ut i!!ius moris est,
neuit appetere, uia eum artissimum o"stacu!um constat operire% Tunc enim
unicuiue rei facu!tas sua uidetur suppetere, cum i!!i ni'i! contrarium praeua!et
impedire% Sic stu!tis iuueni"us o"uiat uod aut impari!itate partium aut
crassitudine 'umorum materni uteri uitio suscepto, anima inepta nimis
'a"itatione deprimitur et uim suam e#ercere non praeua!et, inconuenientis
domici!ii sede praepedita$ uod stu!tis accidere 'odieue conspicimus uos
graeci niniones uocant% Nam ut de usua!i uoue dicamus euentu, uam mu!ti
mor"is accidenti"us aut onerato cere"ro aut praecordiorum stupore confusi
acumen so!itae sapientiae perdiderunt% *uanti etiam momentanea !aesione
mutati sunt( nam et ipse ui ce!e"errime sapiens 'a"etur, copioso prandio
refertus, uam faci!e in crapu!am di!apsus o"tunditur, ut uirum i!!um
prudentissime disserentem diffici!e ue! uiuum credas uem se nec mouere posse
conspicias% ,num tamen certissime scio, sapientes nimis fe!icissimos fieri ui
misericordia Domini a ta!i"us aduersitati"us redduntur a!ieni%
+orte sint et a!iae causae uae rationa"i!i animae ad motus proprios e#p!icandos
aduersum ire uideantur% Ceterum animae nec crescunt cum paruu!is nec fatuis
a!iae uaria discretione tri"uuntur, sed sicut immorta!itatem iugiter sumunt, ita
et rationa!es esse genera!iter sentiuntur% &aruu!is enim ratio crescit !onga
meditatione, non anima% Nunc ad re!iua currente ordine transeamus%
VIII. DE UIRTUTIBUS EIUS NATURALIBUS.
,irtutes animae natura!es uinuepertitas ueteres esse uo!uerunt% &rima est in
utraue parte sensi"i!is uae no"is tri"uit inte!!egentiae sensum per uam
omnia incorpora!ia uaria imaginatione sentimus% +acit etiam corpora!es uigere
sensus, id est, uisum, auditum, gustum, odoratum, et tactum uo dura et mo!!ia,
!enia asperaue sentimus% Secunda, imperatiua uae iu"et organis corpora!i"us
motus diuersos uos imp!ere decreuerit, 'oc est, transferri de !oco ad !ocum,
uoces edere, mem"ra curuare% )aec e#emp!i causa posuimus ut in 'is simi!ia
di#isse uideamur% Tertiam, principa!em, cum a" omni actu remoti, in otium
reponimur et, corpora!i"us sensi"us uietis, profundius a!iuid firmiusue
tractamus% )inc est uod aetate maturi me!ius sapere iudicantur uia,
senescenti"us mem"ris et corpora!i"us sensi"us mo!!itis, pro ma#ima parte in
consi!ium transeunt% ,"i dum mens amp!ius occupatur, ro"ustior uirtute
adunationis efficitur, sed iterum desipiunt, cum nimia de"i!itate deponuntur,
uoniam datum est anima"us ad tempus suorum seui corporum necessitates%
*uartam, uita!em, id est, ca!orem animi natura!em, ui no"is propter suum
feruorem moderandum aut auras aet'erias 'auriendo atue reddendo uitam
tri"uit et sa!utem% *uintam, de!ectationem, 'oc est appetitum "oni ma!iue
uem su" iucunditate animus concupiscit%
Ecce iterum uadripertita su"diuisione ad sustentationem corporis
e#p!icandam pars ista refunditur% &rima est attractiua, rapiens de natura!i uod
si"i necessarium sentit% Secunda, detentoria, assumpta retinens donec e# 'is
uti!is decoctio procuretur% Tertia, trans!atiua uae accepta in a!iud conuertit
atue transponit% *uarta, e#pe!!itiua uae, ut natura fiat !i"era, si"i nocitura
depe!!it%
So!uimus, ut datum est, uasi a!ium nodum, inc!inauimus ue!ut se#tum co!!em,
ut, difficu!tatis cacumine dep!anato, inoffense ad re!iua gradiamur% Nunc ad
originem animae uoniam difficu!tati"us p!ena est cautissime ueniamus%
IX. DE ORIGINE ANIMAE.
Legimus in conditione rerum mo# de !imo terrae corpus effectum est, et statim
Dominum insuff!asse factumue esse adam in animam uiuentem% Insuff!auit
enim dictum est ad e#primendam operis dignitatem, ut agnosceretur a!iuid
e#imium uod eius ore pro!atum est% Ceterum 'oc significat insuff!atio eius
uod mandatum et iussio% Nam insuff!are uemadmodum potest ui neue
spiritum reso!uit neue "uccas 'a"et uae constat esse corporea( 'oc nonnu!!i
secuti di#erunt, mo# ut semen 'umanum coagu!atum fuerit in uita!em
su"stantiam, i!ico creatas animas corpori"us dari discretas atue perfectas%
Medendi autem artifices uadragesimo die 'umanum ac morta!e pecus animam
dicunt accipere, cum se in utero matris coeperit commouere% Opinione uoue
fertur a!iuorum uod creator i!!e potentissimus, sicut de corpore nostro semen
carnis educit, ita et de animae ua!itate animam nouam posse generari,
uatenus origina!is i!!ius peccati, uod cat'o!ica confitetur ecc!esia, per
traducem de!icti rea possit ostendi, nisi dono fuerit "aptismatis a"so!uta% Nam
uemadmodum infans ui peccandi non 'a"et uotum, reus de"eat u!!atenus
inueniri, nisi a!iua ratione in ipsa origine animarum cu!pa uideatur esse
transfusa( unde pater augustinus, re!igiosissima du"itatione !audandus, ni'i!
temere dicit esse firmandum, sed in ipsius esse secreto sicut et a!ia mu!ta sunt
uae nosse non potest nostra mediocritas% )oc autem ueraciter fi#eue
credendum est, et Deum animas creare et occu!ta uadam ratione iustissime
i!!is imputare uod primi 'ominis peccato tenentur o"no#iae% Me!ius est enim
in tam occu!tis causis confiteri ignorantiam uam pericu!osam assumere
fortassis audaciam, cum dicat aposto!us- uis enim cognouit sensum Domini aut
uis eius consi!iarius fuit( et iterum- e# parte scimus et e# parte prop'etamus%
Sed uoniam in 'unc !ocum tenor nos disputationis addu#it ut animas reas per
traducem peccati genera!iter esse diceremus, conuenit animam C'risti Domini
in medium deducere ne uis ca!umniosa intentione peruersus simi!i eam putet
condicione constrictam% Audiamus igitur originem eius sanctae mariae semper
uirgini digno praecone fuisse prop'etatam% Ait ange!us- spiritus sanctus
superueniet in te et uirtus a!tissimi o"um"ra"it ti"i% &ropterea uod nascetur e#
te sanctum uoca"itur fi!ius Dei% *uis, rogo, in 'ac maiestate nascendi aut
origina!is peccati credat esse cu!pam aut profanam a!iuam carnis suspicetur
offensam( a"sue peccato sine du"io uenit ui erat omnium peccata so!uturus%
Conceptus m.stico inspiramine, natus e# uirgine, ni'i! de adam tra#it ui ut
ma!um adae uinceretur aduenit% +unis i!!e !ongissimus uo nos !iga"amur
a"ruptus est% Torrens ui nos rapie"at i"i siccatus est% Iura sua mors perdidit,
dum condicio nostra uitam redemptoris accepit% Nam primus 'omo posteris
transmisit e#itium$ ueniens C'ristus Dominus credenti"us contu!it regna
cae!orum% &er istum enim reparat amissum statum ui per i!!um perdiderat
meritum% Natus in g!oria, conuersatus sine macu!a, uid potuit de i!!o tra'ere
uem contraria uenit actione destruere( sanctae origini uita sancta respondit%
*ui sine peccato est genitus, nu!!a est mundi !a"e superatus% Suscepit uerum
'ominem natura, non uitiis% Respuit uod protop!astus de!iuit et assumpsit
'ominem purissimum uem creauit, non peccatum suscipiens, sed carnem
peccati sine a!iua iniuria po!!utionis assumens%
Suauis uidem nimium mi'i facta digressio est, dum suspiciones impro"as
amouere contendo, sed dum ad a!iud tendimus, 'inc dicere mu!ta non
possumus% Restat nunc ut ordinem et propositum perseuentes de sede animae
dicere de"eamus%
X. DE SEDE ANIMAE.
*uidam sedem animae, uamuis sit corpore toto diffusa, in corde esse
uo!uerunt, dicentes uod i"i purissimus sanguis et uita!is spiritus continetur ut
inde etiam cogitationes siue ma!as siue "onas e#ire confirment$ uod animae
uirtutem operari posse non du"ium est% &!urimi autem in capite insidere
manifestant, si fas est cum reuerentia tamen dicere, ad simi!itudinem a!iuam
diuinitatis, uae !icet omnia ineffa"i!i su"stantia sua rep!eat, scriptura tamen
cae!os insidere confirmat% Dignum enim fuit ut arcem peteret uae se nouerat
cae!esti operatione su"!imen et ta!i !oco prae ceteris uersari unde re!iua
mem"ra de"uissent competenti regimine gu"ernari% Nam et ipsa figura capitis
sp'aeroides pu!c'errima est in ua si"i immorta!is atue rationa!is anima
dignam faceret mansionem%
Certe corpora!ia uideamus% Ignis iste morta!is semper tendit ad summum et
uod 'a"et su"ti!issimam naturam ad superiora sine du"itatione festinat% Sunt
et a!iua 'uius credu!itatis indicia% Nam cum medendi peritissimi testam capitis
'umani grauissima percussione confractam in so!iditatem pristinam reuocare
contendunt, mem"ranam ua teneritudo cere"ri communitur, cum a sanguinea
faece detergere cupiunt, freuenter attingunt% *uae statim ut tacta fuerit, in
tantum stuporem 'omo peruenit ut ue! percussus a!i"i grauiter sentire non
possit% Sed mo# iterum ut se manus a cere"ri impressione suspenderit, ad
inte!!ectum consuetudinarium redit, uocem sensumue recipiens, uid de ipso
iam agatur agnoscit% *uod in a!iis uoue mem"ris non pro"atur accidere,
uamuis immanium uu!nerum foueis e#cauentur% Additur etiam uod et sano
corpori ad 'anc rem pertinentia non minima signa proueniunt% Nam cum fuerit
a!iuis nimia indignatione f!ammatus animumue suum aestu cogitationis
accenderit, non f!uctu uiscerum, non pectoris commotione ue#atur, sed statim
capitis do!ore percutitur ut i!!ic uideatur anima fatigationis signa re!iuisse u"i
magna uisa est uirtute contendere% I"i etiam fieri a"so!ute sentimus animae
nostrae uosdam f!uctus, uosdam impetus grandiores, ut ante ocu!os nostros
ueniant uae a"sentia nu!!us ignorat% Tendimus uidem uigorem animi in
diuersas partes mu!tasue regiones et p'antastica imaginatione ad capitis nostri
iudicium perducitur uod per diuersas mundi partes cognoscitur e#uisitum%
Deniue ocu!os nostros defigimus omnino cogitantes, aurium sensus o"struitur,
gustus cessat, nares uacant, !ingua non 'a"et uocem, et mu!tis modis per ta!ia
signa cognoscitur anima in suis uodammodo cu"icu!is occupata% )aec ergo, ut
putatur, in edito constituta uasi pro tri"una!i sedens, appetitorum suorum
noscitur esse moderatri#, "oni ma!iue iude#, am"igua discernens, no#ia
respuens, cum tamen ei gratia diuinitatis infu!serit%
+uit uidem in primo 'omine "eatitudo natura!is, ar"itrii !i"eri potens et
inuio!ata sententia, sed infe!ici transgressione deceptus, dia"o!ica fraude
perdens uod posteris traditurus acceperat, ad nos transmittere non potuit
uod amisit% Inde propagatus interitus, inde 'umani generis nutrita defectio,
inde ignorantia rationi contraria, inde no#iae curae, inde paenitenda consi!ia,
inde o"scurata cognitio, turpe desiderium, iustitiae neg!ectus$ inde mi!!e
criminum !apsus et p!ura no"is cum pecori"us communia uae diuinitas fecerat
esse discreta% &raenuntiat enim, pro do!or, no"is so!is discessio serenitatis
aduentum, futuras tempestates uentorum commotione dinoscimus, uenturam
saecu!is u"ertatem temporum ratione co!!igimus, !aetitiam no"is interdum
ignari animi praesagatione promittimus$ sed uid ta!e ignorare potuisset anima,
si eius fuisset dignitas custodita( depressa est iuste ad ignorantiam uae scire
uo!uit contumaciter uetita% Modo enim signis aut coniecturis sapit a!iua uae
sine !a"ore nosse potuit uniuersa% I!!ud tamen, sancta conuersatione purgata,
diuinitatis au#i!io recepit uod insidiis decipientis perdidit$ i!!uminata uidet a
creatore uae fuscata non potest a semetipsa cognoscere%
Narrata sunt de anima uanta pro"antur esse concessa, sed conuenit ut et de
eius temp!o dicamus, uoniam i!!a imago Dei non patitur ut corpori deformi
coniuncta esse uideatur%
XI. DE POSITIONE CORPORIS.
&rocerum anima! et in effigiem pu!c'errimae specu!ationis erectum ad res
supernas et rationa"i!es intuendas, cuius 'armoniaca dispositio ingentia no"is
sacramenta dec!arat% Imprimis caput nostrum se# ossi"us compaginatum in
simi!itudinem cae!estis sp'aerae rotundae concauitatis formatum est, ut
senarium i!!um perfectissimum numerum sedes nostri cere"ri, in cuius organo
sapimus, contineret%
)inc ocu!i, uasi sacrorum testamentorum pu!c'errima duo uo!umina,
co!!ocantur ad uorum simi!itudinem omnia no"is com"inata descendunt, ut
aures, nares, !a"ra, "racc'ia, !atera, crura, ti"iae, pedes% In 'ac enim m.stica
dua!itate compago totius corporis continetur, et sicut i!!a testamenta ad unum
respiciunt, unum sapiunt, ita 'aec officia in unam se conuenientiam
operationemue coniungunt%
Sed !icet 'aec pari!itas pu!c'errima se distri"utione consociet et a!terutrum si"i
mutuetur ornatum, sunt etiam singu!aria in medio constituta ne in unam
partem praeiudicia!iter uergentia a!teram competenti decore nudarent- nasus,
os, guttur, pectus, um"i!icus, et genita!ium uirga descendens, uae !auda"i!ia et
'onora monstrantur uando in medio !ocata consistunt%
Capiti autem nostro, uod sensus capit uniuersos, recte cerui# uasi uaedam
co!umna supponitur, docens nos re!igionem sanctam in unam fidei consistere
ua!idissimam firmitatem% Lingua uoue, uocis nostrae decentissimum
p!ectrum, data est ad sermonum nostrorum conuenientiam temperandam ut
nos articu!ata uer"a a" anima!ium confusione distinguerent% Nec i!!ud uideatur
incassum uod uni gutturi duae seruiunt digestiones, sci!icet ut omnis
inte!!ectus prudentis animae, uasi ci"us acceptus et rationis ca!ore decoctus,
per gemina testamentorum itinera competenti"us tractati"us e#p!icetur% Et
uoniam neue cornu neue dente neue fuga, sicut a!ia anima!ia, corporis
'umani forma se praeua!et uindicare, ro"ustus i!!i t'ora# "racc'iaue concessa
sunt ut i!!atam iniuriam manu defenderet et o"iectu pectoris uasi uodam
c!ipeo uindicaret%
Genita!ia uero nostra in magnum m.sterium uis du"itet attri"uta( unde,
praestante Deo, 'ominis reparatio fecunda procedit, unde morta!es nesciunt
'a"ere defectum, uando personis pereunti"us genus noscitur posse seruare
continuum% Decorum mem"rum si non fuisset turpi !i"idine sordidatum% *uid
enim i!!o pretiosius esset, si inde 'umanum genus sine cu!pa descenderet( sic
omnia praeconia!ia creata sunt, si peccatis po!!uenti"us non redderentur
o"scena%
)oc autem corpus animatum uinue sensi"us administratur ac regitur, ui,
!icet sint communes cum "e!uis, a no"is tamen rationa"i!i iudicio me!ius
distinguuntur atue comp!entur% &rimus eorum uisus est ui aere i!!uminato
co!ores respicit corpora!es et in eis suas proprietates agnoscit% Aspectus enim
est, ut ueteres definire ma!uerunt, uis animae spirita!is, egrediens per ocu!i
pupi!!am, res non adeo !onginuas attingens, sed ad uas potuerit peruenire
diiudicans, i!!ud uidens ad uod destinatur ut uideat% Nam si de interiori"us
suis ocu!i uiderent, et se ipsos sine du"itatione conspicerent% )oc etiam pater
sensit augustinus% Secundus auditus est ui concauis ac coc!eatis auri"us sonos
accipit, aeris uer"erationes concrepantes, ratione diiudicans uid sit auditum%
Tertius odoratus est ui diuersos odores assumens, uim redo!entium corporum,
uasi uodam inuisi"i!i fumo nari"us suscepto, competenti aspiratione
perpendit% *uartus est gustus uo mu!tarum rerum saporem pa!ati
diiudicatione cognoscimus% *uintus est tactus ui etiam cunctis mem"ris
communiter noscitur attri"utus% E!egantior no"is in mani"us est uae
singu!ariter datae sunt ad mu!tas cogitationes nostras communiter e#p!icandas%
A!tera enim per i!!as euenit firmiorue memoria$ nam uod o"!iuisci possumus
istis scri"enti"us sine !a"ore retinemus% )aec sunt diuersarum artium opifices
et paene totius nostrae operationis effectus% Nam uid prodesset sensum a!iua
facienda concipere, si 'aec !a"oriosa manus non pro"aretur imp!ere( nec i!!ud
ar"itror praetereundum uod pedes nostri manusue denaria digitorum
uantitate formantur ut cursus uitae nostrae atue operatio sacramenta
cae!estis deca!ogi contineret ne praeter !egem Domini aut cogitare a!iuid aut
agere de"eremus%
+acies ipsa uemadmodum prudentiae suae patefacit indicia( in effigiem
nostram e#eunt occu!tae cogitationes et e# 'ac parte cognoscitur ua!is intus
animus uo!untasue uersetur% ,u!tus siuidem noster, ui a uo!untate
nominatur, specu!um uoddam est animae suae et uod su"stantia!iter non
cernitur per eius 'a"itum euidentissime dec!aratur%
*uanta possint de eius mem"ris re!iuis dici( cur triginta duo"us denti"us
gingiuarum nostrarum ordo c!auatus est( uare cerui# nostra septem nodis
spina uiginti tri"us spondu!is co!!igetur( costae uiginti uattuor radiis pro
uiscerum defensione f!ectantur ne teneritudo i!!a interaneorum importuna
faci!!ime !aederetur iniuria% Nerui uam congrua dispersione corpus omne
contineant4 uomodo uenae nutri"i!i sanguine competenter irrigent mem"ra(
uemadmodum ossa nos medu!!ata corro"orent( cur ungui"us nostris
commune sit iugiter crescere cum capi!!is( uam decore, uam uti!iter, carnes
nostras uestiat cutis ut nec 'umor internus turpiter def!uat nec pu!c'ritudo
co!ori su"ducta uenustate dispereat4
Sed cum mem"ra singu!a diuersa corpori prae"ere uideantur officia, a!iudue
no"is su"!ime, a!iud mediocre, a!iud sit in u!timo constitutum, in tantam
comp!e#ionis gratiam conuenerunt ut omnia sint necessaria, omnia pro"entur
accomoda, sicut aposto!us ait, cum ecc!esiam Dei studio caritatis adunaret- non
potest dicere ocu!us manui- non es mi'i necessaria% Aut iterum caput pedi"us-
non desidero operam uestram% Sed mu!to magis uae uidentur mem"ra corporis
infirmiora esse, necessaria sunt, et uae putamus igno"i!iora esse corporis, 'is
'onorem a"undantiorem circumdamus% Deus enim ita temperauit corpus atue
distri"uit ut mem"ra se mutuis adiutoriis indigerent%
Sed 'oc propter nimiam pro!i#itatem in summam dictum a"unde sufficiat,
nu!!um corpora!e anima! in tantam m.steriorum significationem fuisse
formatum% De"uit enim consi!io summo fieri uod uide"atur rationa"i!i animae
coniungi% O summi opificis creatura mira"i!is uae sic 'umani corporis
!ineamenta disposuit ut si primi 'ominis non esset peccatis grauanti"us
onerata, magnis muneri"us non fuisset e#uta% *ua!ia enim meruit tunc !i"era
'a"ere uae nunc tot "ona noscitur retinere damnata( uerum ista caro,
uamuis diuersis uitiis appetatur, mu!tisue uu!neri"us !acerata su"iaceat, ipsa
tamen est uae cae!este psa!terium canit, uae g!oriosos mart.res facit, uae
conditorem suum uisitata promeruit, uae ipsam uoue uita!em crucem sancti
redemptoris accepit$ merito iam spirita!is futura creditur uando et 'ic morta!is
tanto munere perfuncta g!oriatur% Sic enim ista magna uidem natura sed
origina!i de!icto peccatis cotidianis o"no#ia, ieiuniis, e!emosinis, assiduisue
orationi"us diuina se suffragatione componit, sic emundatis sordi"us
peccatorum, !ucidam praeparat mentem ut suum suscipere mereatur auctorem,
fidei temp!um uae se crimini"us non concessit 'ospitio% Credo diuina
miseratione prouisum ut corpus su"deret animae, animam si"i, totumue
sa!utariter ad Deum respiceret creatorem%
&eractis 'is uae dicenda fuerunt, congruum uidetur de animarum signis
indiciisue disserere, uia !icet earum su"stantia una esse uideatur !onge tamen
dispari"us ua!itati"us segregantur% Ac primum dicam uemadmodum
ma!orum 'ominum consuetudo moresue dec!arentur, uatenus uos interius
uidere non possumus, ui"usdam indiciis e#trinsecus appro"emus%
XII. DE COGNOSCENDIS MALIS HOMINIBUS.
Omnes igitur animae sine recta fide teterrimae sunt, ut p'i!osop'orum uae
non creatoris !egem sed 'umanum potius seuuntur errorem, et uamuis
doctores uideantur esse mora!ium et se discip!inarum coti"us nitantur
a"stergere, superstitionis tamen aerugines non dec!inant% *ua!is enim dementia
est i!!um co!ere uo me!ior est et credere praestare posse ui si"i non praeua!et
su"uenire( ni'i! enim cuiuam prodest uitasse no#ias cupiditates, eneruatam
non amasse !u#uriam, deceptricem fugisse fa!!aciam, a!ienum se a terrenis uitiis
effecisse, uia necesse est !a"oret incassum ui remuneratorem "onorum
omnium si"i reddit infensum% Cuius enim praeceptis o"oediet, si !atorem !egis
ignoret( graditur sine uia, respicit sine !umine, cogitat sine sapore, currit ue!oci
gressu nec reperit ad uod peruenire disponit%
)i possunt ad praesens f!orere, sed fructum non pro"antur inferre, uia gratia
eorum non in radice uiguit sed in fo!iorum se tantum ostentatione iactauit% Nam
et i!!i in eadem parte sunt ui, etsi recte credunt, foedis tamen sce!eri"us
po!!uuntur$ uoniam cum se graui"us peccatis conectunt, a creatore disso!uunt%
Tunc immorta!is anima fit mortua tene"ris suis$ incipit amare uod pereat,
incipit odisse uod uiuit, uirtutes odit, uitia semper affectat in !amenta"i!i
o"scuritate fuscata$ rationem mundissimam non 'a"et uia in gurgitem se
peruersitatis immersit$ mo# antiuo 'oste captiua, ad uitia praeceps agitur et
per corporis i!!ece"ras sumit de eius o"no#ietate uictorias% Est enim aegra et
peccati semper an#ia$ ipsa se condemnans uam nu!!us accusat, ut merito mors
uita!is ac uita morta!is ta!i"us prouenisse dicatur% )anc si miserator i!!e
respe#erit ocu!umue mentis corporeis e#cessi"us o"caecatum fuerit i!!uminare
dignatus, ad !i"eratricem paenitudinem tra'it, euadendi donat effectum uae
pereundi primitus uide"atur 'a"uisse desiderium% Tunc fe!icior, cum f!euerit,
tunc ce!sior, cum se prostrauerit$ !acrimis reparat uod gaudendo perdiderat, et
uae ad 'ostem uo!uptati"us inuitata peruenit, ad sa!utarem Dominum
prosperrime contristata festinat%
Sed uamuis eas non sit fas 'omini"us intueri, tamen euidenti"us indiciis suas
ua!itates aperiunt ut et i!!os possimus aduertere de ui"us a!iuid non
pro"amur audisse% Ma!is nu"i!us uu!tus est in ua!i"et gratia corpora!i$ maesti
etiam cum !aetantur, agunt unde pau!o post paeniteant% Deserti impetu
uo!uptatis suae, su"ito in tristitiam redeunt, ocu!i interdum super uam necesse
est commouentur% Iterumue cogitantes infi#i sunt, incerti, uagi, f!uctuantes, ad
omnia trepidi, de cunctorum uo!untate suspensi, curis an#ii, suspicioni"us
inuieti, a!iena de se iudicia so!!icite perscrutantur uia dementer propria
perdiderunt$ uaerendo uitam ca!amitatem infernae mortis incurrunt, et dum
!ucem tempora!em auide cupiunt, tene"ras perpetuae noctis acuirunt%
Re!ationes suas ine#p!icatas saepe dere!inuunt, sa!tu uodam ad a!iud
transferuntur, cum ni'i! agant semper eos aestimes occupatos% +ormido!ose
uiuunt etiam cum nu!!ius insecutione ue#antur% &oena i!!is est conscientia sua et
a se omnia sustinent, cum a" a!iis grauia nu!!a patiantur, eorum et ipse odor
acer"us est, nisi cum suauissimis in'a!ationi"us superstites condiuntur%
Necesse est enim ut odore de!ectetur peregrino ui offenditur proprio%
,eniamus ad sanctae trinitati fide!es animas uae praedicatam retinent
aposto!icam discip!inam et in g!oriosissima uo!untate constantes reuera
simi!itudinem supernae seruare pro"antur imaginis%
XIII. DE COGNOSCENDIS BONIS HOMINIBUS.
Sanctarum igitur animarum et in ista communi uita magna iam uirtus est% Nam
carnem e#pugnatricem 'umani generis per uietem de"e!!ant, uictrices sui sunt
dum studendo conscientiae uiuo corpori mortem de!ectantur inf!igere% ,ae
autem carni uae 'ic superata non fuerit4 nam uae in 'ac conuersatione
uincitur i!!ic sine du"io coronatur%
,ir deniue fi#us, purus, innocuus, omnes !audat, se semper accusat, et cum
p!aceat uniuersis, si"i so!i disp!icet% Nimia enim magnitudo est suam inte!!egere
paruitatem, nec praeua!et 'oc nosse, nisi cum iam coeperint diuina patescere%
)i tantum e#peditius ad superna uo!ant uantum se onerosius in 'umana
conuersatione castigant% Imperant corpori uia famu!antur auctori, et dum se
e#iguos cognoscunt, ad cu!men magnae perfectionis euadunt% Nu!!um !aedere
cupiunt, !aesi semper ignoscunt$ caritatem et i!!is impendunt ui eos sce!erato
odio perseuuntur%
Ta!es animae, Domino praestante, etiam no#iis spiriti"us imperant, et i!!i uos
mundus patitur infestos, a creatura minore superantur% Ad'uc in corpore
positae fortiores sunt ange!is ma!is, ad'uc inditae carni iu"ent potestati"us
aeris$ uorum temptationi"us non cedunt, eis diuina uirtute dominantur% Istae
enim immorta!es proprie sunt dicendae, uas nu!!a paenitudo discruciat nu!!us
maeror aff!igit, uae si"i neueunt reputare uae pro"antur e#istere% Inopia
ditescunt, carceri"us !aetae sunt, et inter 'aec iure secunda i!!is o"oediunt uia
semper "onos seuuntur% Contra persecutores fortiore semper eriguntur
audacia, uando finis !ucis i!!is principium est "onorum, et in aeterna
"eatitudine recipiunt uod in tempora!i conuersatione gesserunt%
Sic sanctorum animae ad'uc in isto saecu!o commorantes, dum !onga sint
'a"itationis contrarietate districtae, tamen "onis ange!is uidentur esse conciues,
etiam e# magna parte consortes% Mo.ses enim per maria terrenum iter aperuit,
auarum domici!ia siccis pedi"us transmeauit, et tam magni f!uctus, uasi
!atere utroue constructi, in speciem rupis peregrina so!iditate riguerunt%
Meruit 'e!ias ne p!ueret, o"tinuit etiam ut se desideratus im"er effunderet, et
unus 'omo "eatis supp!icationi"us egit uod genera!itas, cum suspenderetur,
impetrare non meruit% Istis enim ui se cae!esti conuersatione mundificant
uirtus superna miseratione conceditur uam 'omo propter origina!e uitium
'a"ere non potest cum creatur% &er mundum transeuntes maiestati semper
affi#i sunt, ui"us tam assidue praestantur magna!ia ut paene iure desinant esse
miracu!a% )e!iseus discipu!i sui ocu!os cae!estem mi!itiam non uidentes aperuit,
e#ercitus 'ostium caecitate percussit% Ademerunt nonnu!!i f!ammis incendia,
uita!em ca!orem frigidis cadaueri"us reddiderunt% Leones feroces ad
sepe!iendum corpus conuenire fecerunt et in uicem ratis 'omines !egimus
ue#isse crocodi!!os, !iuorem conuerterunt in duritiam si!icum, !atices iusserunt
manare de siccitate sa#orum, i!!aesis uesti"us prunas accepimus fuisse portatas$
am"u!are c!audum, so!em praeceperunt stare ce!errimum% )umano uer"o facta
est naturae diuersitas, et in tantam gratiam sunt recepti ut et ipsis potuisset
famu!ari uod seruire mundus mira"atur auctori%
*uid iam de imperio uocis dicamus, uando et uestis eorum tacta effectum
sospitatis attri"uit et aposto!ici um"ra corporis pericu!um mortis e#c!usit( sic
a"undantia meritorum et per i!!ud uide"atur sanare uod constat su"stantiam
non 'a"ere% Ta!is anima a"so!ute sentitur, etiam cum eius e#istentia non
uidetur%
)i!aris i!!i semper uu!tus est et uietus, macie ua!idus, pa!!ore decoratus,
!acrimis assiduis !aetus, promissa "ar"a reuerendus, nu!!o cu!tu mundissimus$
sic per iustitiam mentis de re"us contrariis redduntur 'omines pu!c'riores%
Ocu!i !aeti et 'oneste "!andi, sermo ueri!ouus, "onorum pectorum penetra"i!is,
cupiens amorem Dei omni"us suadere uo p!enus est% ,o# ipsa mediocris nec
de"i!is uicino si!entio nec ro"usta c!amore di!atata, asperitate non frangitur,
accedenti"us gaudiis non mouetur$ mori"us uu!tuue unus est% Temp!um
sanctum, domici!ium uirtutum, cuius ora se neueunt immutare dum semper
pro"antur studere constantiae% Gradus uoue ipsius nec tardos conspicit nec
ue!oces, nu!!um propter semetipsum uidet, nu!!i propter a!terum parcit, suasor
recti sine arrogantia docens, cum 'umi!itate !i"er, cum caritate districtus, ut
tam graue sit i!!um deserere uam inuitum est a" ipsa uoue uita discedere%
Amator sa!utiferi secreti u"i nu!!a !i"idine sauciatur, contentione nu!!a
succenditur, super"ia non inf!atur, inuidiam non 'a"et fratrum, nu!!i !ouitur
uod paeniteat, ni! audit a"surdum% Mu!ta tur"a uitiorum sine certamine
uincitur uando so!itudo grata suffragatur% Tunicam postremo suam, uamuis
more cutis una sit, suauissimis imp!et odori"us$ fragrat, uod diuitis indiae
pigmenta transcendat% Agnoscitur in i!!is 'umanum corpus 'a"ere aromata sua,
sci!icet dum nu!!a crapu!atione distentum, nidores non e#udat acerrimos% +aci!e
est aduertere uem superna potentia dignatur inuisere% Nam et ipse uoue
animus noster mo# gaudet ad ta!em et non admonitus inte!!egit uem cae!esti
inspiratione cognoscit%
,erum 'aec in se#u ua!idiore non adeo miranda sunt% *uis autem digne sufficiat
uirginum ac uiduarum ma#imas e#p!icare uirtutes uae sic ad praecepta Dei
sancto amore rapiuntur ut et magnae patientiae se uigore discrucient et ad
mart.rii coronam uicta carnis infirmitate perueniant(
Locuti sumus mu!ta de anima$ di#imus etiam de corpore nostro uae uisa sunt%
Tendamus nunc acies mentis in futuras retri"utiones% Conuenit enim ut
postuam se creatura cognouit, ad creatorem suum pura mente festinet%
XIV. QUID AGANT ANIMAE POST HANC VITAM.
*uaeritis forsitan post 'oc saecu!um animae nostrae uid agant ua!esue
permaneant% Respondemus ut diuersa !ectione co!!egimus% Mors est animae
corporisue facta reso!utio, uitae 'uius a"sentia, carnis desideria ue!
necessitates prorsus ignorans% Nam cum fuerimus 'ac !uce imperio creatoris
e#uti, simu! corporis appetitiones et im"eci!!itates amittimus% Non enim u!terius
!a"ore frangimur, non ci"o reficimur, non ieiunii diuturnitate uassamur, sed in
animae nostrae natura iugiter perseuerantes, ni'i! "oni ma!iue faciemus, sed
usue ad tempus iudicii aut de praeteritorum actuum prauitate maeremus aut
de operationis nostrae pro"itate !aetamur% Tunc autem recipiemus factorum
omnium p!enissimum fructum, uando uoce Domini aut repudiati fuerimus aut
ad regnum perennitatis admissi% )anc igitur mortem in ista uita paene uietus
somnus imitatur uando saecu!i istius desideria am"itumue deponit, et
uicuid 'ic agitur tranui!!us animus sopore mentis ignorat%
XV. DE FUTURO SAECULO.
Nam dum corpora se#us suos die resurrectionis in i!!a ce!eritate ua sunt omnia
creata receperint, uae erit ca!amitas miseris in aeternum cruciari
numuamue deficere( ita enim perpetuae poenae traditur ut infauste semper
e#istere compro"etur- do!or sine fine, poena sine reuie, aff!ictio sine spe,
ma!um incommuta"i!e% Sic enim uarietas uitiosa punitur ut eius damnatio
nu!!atenus immutetur% Miserrimi omnium et perdendo uod di!igunt et iugiter
patiendo uod no!unt- aeuum sine du!ci uita, mors sine remedia"i!i fine, ciuitas
sine !aetitia, patria e#osa, amara domici!ia, coetus tristium, tur"a !ugentium$ et
uod supra omnes confusiones deterius est, i!!os i"i se cum torueri posse
cognoscunt uos decepti numina crediderunt% In ipso tamen supp!icio pro
meritorum ua!itate diuersitas est$ nam et distans "eatitudo "onos continet et
impios dispar poena constringit% Aetas p!ane omni"us una atue perfecta futura
est% Nam uemadmodum i"i erit minor u"i non crescitur, aut uare sene# u"i
non deficitur( muta"i!itates istae ad interitum tendunt, unum est uodcumue
perpetuum est%
E# 'oc igitur uasi uasto f!umine uidam uidetur riuu!us a!tercationis e#ire, si
iugi poenae concedatur aeternitas, dum consumptio ui# su"stantiam permittat
e#istere uam nu!!o se tempore permittit reparare% Sed istud omnino
superf!uum est in causarum perennium ratione cogitare% Nam et ta!is esse
poena potest uae torueat, non imminuat$ et ta!is su"stantia uae sensum
do!oris augeat, non defectum morta!itatis incurrat% Ipsa deniue anima nostra
uantis 'ic cruciati"us afficitur, cum tamen non so!uatur4 montes uoue
nonnu!!i uam nimio torrentur incendio, et tamen inter f!ammas suas sta"i!es
perseuerant4 sa!amandria incendio reficitur et ignis ca!ore reparatur% ,ermicu!i
uidam auis aestuanti"us nutriuntur% Sic istis dat uictum uod a!iis minatur
interitum% *uod si inter 'as morta!es materias ta!ia nos e#emp!a corro"orant,
uid de i!!a aeternitate credendum est u"i morta!em non inuenit uem poena
consumat( erit ergo miseris conf!agratio ine#trica"i!is et aeterna com"ustio%
/onorum autem dona uis du"itet esse perpetua, cum se cognoscunt !aetitiam
percipere et u!terius tristitiam non timere, mereri gaudium uod norunt esse
continuum( i!!ic animus sua prospera non pauescet sed e#u!tationem propriam
semper retinet in aeternum cogitata prosperitas% Aduertunt enim "eatitudinem
suam in summa esse securitate, cum se inte!!egunt iam non posse peccare% Nu!!a
i"i iam uatitur uarietate nostra securitas$ fi#a mens non nutat, non f!uctuat,
non mouetur, et in tanta pacis sta"i!itate defigitur ut ni'i! a!iud praeter i!!am
contemp!ationem ue! uaerere ue! cogitare patiatur% Sic prouenit semper uod
!i"eat uando non erit uod paeniteat% ,aca"imus i"i, si tamen creatoris
munere concedatur, non torpore desidiae reso!uti, sed ad gratiam perfectionis
intenti% Sensus noster comp!e"itur puritate mitissima$ tranui!!um erit omne
uod uo!umus, sine cogitatione sapiemus, sine errore sentiemus% Ma!um iam
nec a" a!io capietur nec e#tra uo!untatem genera"itur%
)a"e"imus 'anc esuriem uae de!ectet, 'a"e"imus 'anc assiduitatem uam
mens fastidire non possit, iugiter amando creatorem semperue eius g!oriam
suauiter contuendo% Non i"i mo!esta taedia praegraua"unt, non uarietas
im"eci!!a confundet, uando ta!ia sunt ui"us afficimur ut nu!!um in eis finem
optare patiamur- uies operosa, opera uieta, animi indefecta unitas% Tunc enim
diuinae sapientiae agnitione comp!emur, nec rerum ueracissimus inte!!ectus
discip!inis onerosis im"uitur sed ine!a"orato mentis !umine dec!aratur% I"i
numerus uantus est notus efficitur, i"i !inearum discretio a"so!ute conspicitur,
i"i conuenientia musicae patet, i"i astrorum motus uisua!i cognitione
certissimus est, i"i ueritas superna uidendo nota est$ Dei sapientiam
contue"imur, ua maiestate singu!a uaeue disponat% I"i uide"imus uam
irrite acat'o!icis !acera"atur ecc!esia% I"i eam conspiciemus in uestitu deaurato
astare a de#tris sponsi et regis sui% I"i cognoscemus uanta fuerit su" so!e
uanitas uanitantium% I"i reuera cernemus uam sa!u"riter mone"amur
Dominum Deum tuum adora"is et i!!i so!i seruies$ cui omnia comparata
ui!issima sunt, ui numuam a!iter fuit, numuam a!iter erit, cum uo esse
nemo nisi fe!iciter potest, sine uo esse nemo nisi infe!iciter ua!et% Sic dum ta!is
agnitio a" anima rationa!i et iam purgata reuo!uitur, inueniri a" ea non potest
uod amp!ius e#petatur%
Opinari uidem possumus spirita!is 'omo uarum causarum de!ectatione
saginetur, sed uis sit i!!e suauitatis modus, sicut !egitur, nec mente potest
inte!!egi nec sermoni"us e#p!icari% +e!ices ui 'a"ent omnia uae uo!unt et
nu!!a aduersitate uatiuntur% I"i enim caro animaue aeterna pace compositae
neueunt inter se sentire contraria, i"i erunt artus ui spirita!i consensu ornent,
non concupiscentia carna!i degenerent, i"i deniue cae!esti so"rietate fu!ge"unt,
non autem mundanis cogitationi"us e"riae po!!uentur% Domici!ia p!ane eorum,
ut putamus, in supernis erunt et terras non appetent uarum usum necessarium
non 'a"e"unt%
*uocirca non erit permi#ta, sicut in 'oc mundo, 'a"itatio, sed seuestratim a"
impiis e!ecti magna !ocorum ua!itate et regione diuidentur% Ciuitas cae!estis,
mansio secura, patria totum continens uod de!ectet$ popu!us sine murmure,
inco!ae uieti, 'omines 'umanarum rerum indigentiam non 'a"entes, u"i
nu!!um auida mo!estat esuries, nu!!um mor"ida aegritudo consumit% Nu!!us
pro"atur !i"eram eru"escere nuditatem nec uemuam grauia frigora
contristant, non aestus an'e!um corpus e#urit, nu!!us reparatores appetit
somnos u"i nemo cognoscitur esse !assatus% Omnia "!anda, omnia suauia,
cuncta tranui!!a, uando et ipse mundus no#iam deponens intemperiem
'a"e"it sa!u"errimam perpetuis saecu!is unitatem%
Erit etiam i!!ic dies continua et serenitas aeterna% So! i"i uidem nu!!a nu"e
fuscatur sed omnia de auctoris gratia p!us !uce"unt% I"i enim "eatis ta!is
sp!endor mentis est et !umen inte!!egentiae ut ipsum, ut dictum est, sicut in
maiestate sua est, mereantur conspicere creatorem% *uocirca !i"ris ueterum
rationa"i!iter commonemur uod pars i!!a emundata atue me!iorata diuino
munere ueraciter specu!etur auctorem, uae eius ni'i!ominus portat imaginem%
Inde deniue uide"imus unde credimus, et e# ea parte i!!ud summum, e#imium,
singu!are contemp!a"imur unde utiue me!iores sumus%
G!o"us iste so!is cum 'ic serenus infu!serit, uemadmodum animi nostri sensa
permu!cet4 !umen uoue terrenum, uanta nos imp!et gratia cum uidetur4
aspecti f!ores gratissima nos iucunditate reficiunt$ terram uiridem, mare
caeru!eum, aeris puritatem, ste!!as micantes e#imiis nunc de!ectationi"us
intuemur% *uod si magnam praestant du!cedinem, cum ad o"tutus nostros
uenerint res creatae, uid i!!a maiestas tunc uisa conferre creditur cui ni'i!
simi!e reperitur(
XVI. DE DEO.
Tunc perfecte cognoscemus uod modo sa!utariter credimus% Nec enim a!iter
animaduertere mere"imur, nisi nunc uae sunt uera fateamur$ 'oc est,
coaeternam, incommuta"i!em, distinctam personis et insepara"i!em trinitatem,
rep!entem omnia simu! su"stantia!i uirtute sua, unum trip!e# trinumue
simp!ica"i!e, pari!itas in omnipotentia, aeua!itas in caritate, unitas in natura%
)aec e#ce!!enter et singu!ariter simu! iudicat iustitia sua, simu! parcit pietate
sua, simu! cooperatur uirtute sua% &otestas incompre'ensi"i!is, "eatitudo
mira"i!is e# ua "eantur uaecumue "eata sunt, uiuificantur uaecumue
uiuentia sunt, continentur uaecumue su"sistunt$ cuncta !i"rans, simu! cuncta
discernens, uae ideo in iudicando non !a"itur uoniam in cognoscendo non
fa!!itur% Cum non appareat, praesens "onis est, et cum nusuam desit, a"sens
ma!is est% Immo"i!is uia u"iue tota est, incessa"i!is uia uo!untates suas
semper operatur% De toto se audit, de toto se uidet non e# a!iua parte,
tamuam de mem"ro respiciens, sed omnia undiue ita ut sunt perscruta"i!i
uirtute cognoscens% Dicitur etiam odorare, gustare, am"u!are, sed 'aec propter
inte!!egentiam nostram 'umana consuetudine facere per'i"etur, dum
inenarra"i!i potentia maiestatis suae !onge a!iter cuncta perficiat%
,irtus sancta, uniuersa creans atue disponens, regnat maiestate propria et
g!oria sempiterna% Incompre'ensi"i!is, inaestima"i!is, et aeterna potentia cae!os
mira"i!i suspensione conso!idat, terras super mare defigit, dat fonti"us cursum,
mari terminum ponit$ serenus coruscat, pius fu!minat, ima summaue
sapientiae suae !ege moderatur, sci!icet uia in gu"ernatione ipsius consistunt
omnia, non in suo posse dere!icta% Irascitur p!acidus, iudicat tranui!!us, et sine
muta"i!itate eius prouenit uod de!inuentium reatus e#ciperet% Rerum
'umanarum ua!de miserator, conuersis statim parcens, peccantes e#pectando
recorrigens, et cum pati ni! possit contrarium, magna to!erantia sustentat
aduersum%
*uantu!um est uod 'ic de i!!a ineffa"i!itate sentimus( i"i p!ene cognoscemus
uam su"iecta sint in conspectu eius g!oriae, uae miramur, cui prae"et
ministerium ange!ica magnitudo, carissimo famu!antur e#ce!si principatus
o"seuio, in numera"i!es potestates fide!iter et constanter o"oediunt uem
semper indiget uaeuis e#ce!!entia summitatis%
*uid iam de eius singu!ari potentia coniciamus, uando nec i!!ud modo
compre'endere sufficimus uod ei parere posse minime du"itamus( tunc
!i"erati inte!!egemus cui dementes resistere tempta"amus$ ad uam magnifica
prouocati, ui"us uide"amur sordi"us occupari4 i!!ud in momento uidere
sufficeret uod nos in aeternum promittit ueritas intueri% I!!ic conuincitur omnis
prauitas uaestionum, i!!ic ma!e credita ueritatis ipsius facie superantur% Sine
fine regnum, sine nocte !u#, sine uitiis corpus, sine morti"us uita% Et cum omnia
dirigantur ad aeternum, so!um i"i morietur e#itium% Magnum est 'is perfrui sed
mu!to me!ius uod inde non pro"atur e#iri% ,incunt uota ui uocantur ad
praemia% Tunc uere cognoscunt uam fe!iciter creati sint ui ad tam magna
peruenerint%
O incompre'ensi"i!is maiestas et pietas, nam inter operas rerum ui"us mundi
am"itus opificis !aude comp!etur ni'i! egregius pro"atur e#istere uam
su"stantiae spirita!es uae creatorem suum pura noscuntur mente cogitare%
Re!iua enim facta sunt ad inte!!egentium de!ectationem$ 'aec autem ad suam
"eatitudinem uae uenerantur auctorem%
Tempus est ut uaestionum uarietate dimissa dictorum copiosissimam
densitatem in ui"usdam manipu!is co!!igamus ut fide!i ca!cu!o numerata
'orreis memoriae compendiosa "reuitate condantur%
XVII. RECAPITULATIO.
&rimo igitur ut retinetis, auditores prudentissimi, proprie dici 'ominis animam
et.mo!ogiae ipsius consonatione docuimus, seuestrantes a" ea uoca"u!a uae
nominum simi!itudine audientes confundere potuerunt$ secundo, definitionem
su"stantiae 'uius cum suis e#positioni"us, ut datum constat, a"so!uimus$ tertio,
de su"stantia!i eius ua!itate decursum est$ uarto, monstrauimus
uemadmodum anima formam 'a"ere non possit$ uinto, uirtutes mora!es
re!atae sunt uae contra uitia 'uius saecu!i ue!ut uaedam arma fortiter
opponuntur$ se#to, de uirtuti"us animae natura!i"us non pauca professa sunt$
septimo, de origine eius uae sunt !ecta narrauimus$ octauo, sedem ipsius
iudiciumue descripsimus$ nono, de corporis nostri positione tractatum est$
decimo, anima infide!is cum suis signis prout concessum uidetur ostensa est$
undecimo !ucidam mentem et p!enam diuinitatis pro captu nostrae possi"i!itatis
attigimus$ duodecimo, de spe futuri saecu!i nonnu!!a, Domino !argiente,
memorata sunt ut uam immorta!em credimus perennes distri"utiones 'a"ere
ni'i!ominus sentiamus% C!ausimus itaue nostrum munuscu!um numero
duodenario, ui cae!os signorum diuersitate decorauit, ui annum menstrua!i
uenustate composuit, ui uentos principa!es terrenae indigentiae prouida
dispositione concessit, ui diei noctisue spatia 'orarum congrua uantitate
diuisit ut merito et animae di!ucidationi 'aec supputatio ad'i"eretur uae
tantarum rerum natura!ium dispositioni"us consecratur%
Restat nunc, sapientissimi uiri ui f!oretis ingenio, ut, mo!e mundi istius
sa!utariter transi!ita, diuinae misericordiae nosmetipsos ue!ociter offeramus per
uam p!enissime i!!uminatur cogitantis o"tutus% Inte!!egamus eum, di!igamus
ipsum, et tunc animas nostras uere cognoscimus, si de i!!ius !argitate sapiamus%
Ipse enim magister potens atue perfectus est ui et uera dicat animae nostrae
et uae di#erit, eam faciat i!!uminata mente conspicere% In sc'o!a siuidem
C'risti cor indoci!e non potest inueniri ui se ei tota mentis integritate
tradiderit, nec ignorare potest uod uaerit nec amittere uod pia
remuneratione susceperit% +it ergo magna, pretiosa, diues anima, cum se e#
proprio pauperem esse cognoscit$ potens, si 'umi!itatem sa!u"errimam non
dec!inet, fe!icissima deniue, si seruet in carne uae in aet'ere super"i ange!i
pro"antur amisisse% Ad te enim, sancte Domine, nemo se erigendo peruenit sed
potius 'umi!iatus ascendit% Cum a!tissimus sis, pro#imior redderis supp!icatione
curuatis% Nostra ti"i 'umi!itas accepta est$ amas uod propter te non uaeris,
desideras uod non indiges% Ipsa est enim uitae nostrae mater, germana
caritatis, aestuantis animae singu!are praesidium, contraria de"e!!atri#ue
super"iae, et sicut i!!a per dia"o!um origo criminum, ita ista per te noscitur fons
esse uirtutum%
)anc tu, Domine C'riste, sic no"i!itare uo!uisti ut eam non so!um praecipere
sed etiam suscipere dignareris% Su"isti uippe in assumpta 'ominis natura
iudicium ui iudicaturus es mundum$ caesus es f!age!!is ui e#a!tas et 'umi!ias
reges$ pertu!isti in faciem odiosos consputus uem insatia"i!iter uidere cupiunt
ange!i$ fe!!e potatus es ui 'umanum genus sic 'a"uisti du!ce ut rerum
Dominus naturam serui dignareris assumere$ patienter coronam spineam
suscepisti ui comp!es or"em terrarum diuerso f!ore praemiorum$ condicionem
su"isti mortis ui uitam creaturis tri"uisti uniuersis$ tantaue fuit in sancta
incarnatione 'umi!itas uanta est in diuinitate incompre'ensi"i!is maiestas%
&er te enim, admirande Domine, poena facta est aeterna reuies, passio
remedia"i!is, mors fide!ium sa!utis introitus% )aec enim perpetue dat uiuere
uae so!e"at e#tinguere, non iniuria uoniam uae uitam omnium suscepit
merito ius peremptionis amisit% Data in dedecore, manet in 'onore, uando res
uae pande"at inferos nunc perducit ad cae!os% ,ere omnipotens ui et ipsas
miserias fecisti potentes, nu!!us regum egenti"us tuis par est, nu!!ae purpurae
piscatorum tuorum reti"us adaeuantur, uando i!!ae in mundanas tempestates
impe!!unt, 'aec ad !itus aeternae securitatis adducunt% &auper de no"is, diues e#
tuo% +actus es socius morta!itatis nostrae ut nos participes redderes aeternitatis
tuae% Super"iam 'umi!itate, acu!eum !eti morte prosternis% Nosti enim "ona
facere per iniuos, conuertens ad adiutorium uod paratum est ad nocendum,
potentius esse diiudicans !aesiones ad uti!itatem conuertere uam causas
ma!orum radicitus amputare% Nam uomodo "eneficiorum tuorum
cognoscerentur signa, si et aduersae partis non monstrarentur indicia(
XVIII. ORATIO.
Tu ergo, Domine iesu C'riste, ui sic pro no"is f!e#us es ut 'omo fieri
dignareris, non in no"is patiaris perire uod decreuisti miseratus assumere%
Meritum nostrum indu!gentia tua est$ dona uod offeram, custodi uod e#igas
ut ue!is coronare uod praestas% ,ince de no"is inuidam potestatem uae sic
decipit ut de!ectet, sic de!ectat ut perimat$ 'ostis du!cis, amicus amarus est%
Nosti enim uam fera!iter !u"ricus anguis i!!a"itur, suamis repenti"us
minutatim corpus omne so!!icitat, et ne eius inte!!egatur aduentus, fi#um non
'a"et impressa uaricatione uestigium% Inuidit, pro do!or, tam magnis popu!is,
cum duo essent, et ad'uc tempora!es perseuitur uos impio am"itu fecit esse
morta!es% Se intercipit uod a!ios decipit, et nu!!o fine corrigi meretur uia de
omnium deceptione damnandus est% *uapropter non possit iniuus ne
conua!escat interitus, dominatum in no"is non e#erceat ui numuam praestiti
sed uirtus tua nos possideat uae creauit% Do!eat perisse uod fecit, dum nos
uiderit perire uos uo!uit%
Domine, uia in no"is non est uod remunereris sed in te semper est uod
!argiaris, eripe me a me et conserua me in te% Impugna uod feci et uindica uod
fecisti% Tunc ero meus, si fuero tuus% ,ia sine errore, ueritas sine am"iguitate,
uita sine fine, dona no#ia odisse et profutura di!igere% In te ponam prospera,
mi'i app!icem semper aduersa, uam ni'i! sim sine te sapiam% *ua!is uero te
cum possim esse cognoscam% Inte!!egam ui sum ut ad i!!ud ua!eam peruenire
uod non sum% Nam sicut praeter te e#istere non coepimus, ita et sine te esse
proficui non ua!emus% Omnia uergunt ni'i!ominus in ruinam uae a maiestatis
tuae pietate fuerint segregata% Te autem amare, sa!uari$ formidare, gaudere$
inuenire, creuisse$ amisisse, perire est% Ti"i deniue no"i!ius est seruire uam
mundi regna capessere, merito, uando e# seruis fi!ii, e# impiis iusti, de captiuis
reddimur a"so!uti% *uapropter contra peccata nostra misericordiae tuae
munimen insurgat uae nominis sui testimonio miseris datur$ ut trina
remunerati condicione sentiamus no"is propitiam trinitatem% &etimus uia
iu"es, pu!samus uia praecipis, et sine fine conferre mauis ui semper
commones ut rogeris%
O a!titudo pietatis, o c!ementiae incompre'ensa profunditas, cum nemo possit
a!iuid accipere si resistis, uim te preci"us nostris pati posse testaris$ merito,
uando a iudice petimus ut ad poena!e iudicium non uocemur et per !egis!atoris
gratiam speramus eripi ne possimus a promu!gata constitutione damnari% Ti"i,
sancte re#, confidenter dicimus dimitte peccata et concede non de"ita% Omnis te
creatura operis tui "onitate co!!audat$ de"emus ti"i uod e#istimus, o"!igamur
etiam uod cotidiano munere continemur% Gaudeamus et 'inc uoue,
g!oriosissime Domine, uod tua "eneficia non irrite postu!amus% Tempera, "one
artife#, organum corporis nostri ut 'armoniae mentis possit aptari, nec sic
ro"oretur ut super"iat, nec sic !anguescat ut deficiat% Tu nosti uae uere
moderata sunt% ,asa tua sic rep!e prosperis ut capacitas non prae"eatur
aduersis% Dominetur ratio, seruiat caro, uoniam a te so!o potest effici ne
fragi!itate corporis possis offendi%
,erum 'aec pro nostro modu!o, non pro rerum ipsarum magnitudine dicta
sufficiant, uando et amp!ius uam e#pete"amur edi#imus et a!ma !umina
ueracium !itterarum "reuiter ta!ia cauteue docuerunt% I!!i enim potuerunt de
'is inoffense dicere ui purificati diuino munere pro"a"i!i se meruerunt
conuersatione tractare%