GIAN FRANCESCO POGGIO BRACCIOLINI

FACETIAE
Ne Aemuli Carpant Facetiarum Opus, Propter Eloquentiae Tenuitatem.
Multos futuros esse arbitror qui has nostras confabulationes tu! ut res le"es et "iro #ra"i in$i#nas
re%rehen$ant tu! in eis ornatiore! $icen$i !o$u! et !a&ore! eloquentia! requirant' (uibus e#o
si res%on$ea! le#isse !e nostros Ma&ores %ru$entissi!os ac $octissi!os "iros facetiis &ocis et
fabulis $electatos non re%rehensione! se$ lau$e! !eruisse satis !ihi factu! a$ illoru!
e)isti!atione! %utabo' Na! qui$ !ihi tur%e esse %ute! hac in re quan$oqui$e! in ceteris nequeo
illoru! i!itatione! sequi et hoc i$e! te!%us quo$ reliqui in circulis et coetu ho!inu!
confabulan$o conterunt in scriben$i cura consu!ere %raeserti! cu! neque labor inhonestus sit et
le#entes aliqua &ucun$itate %ossit afficere* +onestu! est eni! ac fer!e necessariu! certe quo$
sa%ientes lau$arunt !ente! nostra! "ariis co#itationibus ac !olestiis o%%ressa! recreari
quan$oque a continuis curis et ea! aliquo &ocan$i #enere a$ hilaritate! re!issione!que con"erti'
Eloquentia! "ero in rebus infi!is "el in his in quibus a$ "erbu! "el facetiae e)%ri!en$ae sunt "el
alioru! $icta referen$a quaerere ho!inis ni!iu! curiosi esse "i$etur' Sunt eni! quae$a! quae
ornatius nequeant $escribi cu! ita recensen$a sint que!a$!o$u! %rotulerunt ea hi qui in
confabulationibus con&iciuntur'
E)isti!abunt aliqui forsan hanc !ea! e)cusatione! ab in#enii cul%a esse %rofecta! quibus e#o
quoque assentior' Mo$o i%si ea$e! ornatius %olitiusque $escribant quo$ ut faciant e)hortor quo
lin#ua Latina etia! le"ioribus in rebus hac nostra aetate fiat o%ulentior' Pro$erit eni! a$
eloquentiae $octrina! ea scriben$i e)ercitatio' E#o qui$e! e)%eriri "olui an !ulta quae Latine $ici
$ifficulter e)isti!antur non absur$e scribi %osse "i$erentur in quibus cu! nullus ornatus nulla
a!%litu$o ser!onis a$hiberi queat satis erit in#enio nostro si non inconcinne o!nino "i$ebuntur a
!e referri'
,eru! facessant ab istaru! Confabulationu! lectione -sic eni! eas a%%ellari "olo. qui ni!is ri#i$i
censores aut acres e)isti!atores reru! e)istunt' A facetis eni! et hu!anis -sicut Lucilius a
Consentinis et Tarentinis. le#i cu%io' (uo$ si rusticiores erunt non recuso quin sentiant quo$
"olunt !o$o scri%tore! ne cul%ent qui a$ le"atione! ani!i haec et a$ in#enii e)ercitiu! scri%sit'
1. Fabula Prima Cujusdam Cajetani Pauperis Naucleri
Ca&etani qui %lebei sunt ut %luri!u! na"i#io "ictu! quaerunt' Nauclerus e) eis a$!o$u! %au%er
cu! a$ "aria loca lucri causa relicta $o!i u)ore &u"encula et tenui su%ellectile na"i#asset %ost
quintu! fer!e annu! re$iit' E na"i e "esti#io a$ "isen$a! u)ore! -quae interi! "iri re$itu!
$es%erans cu! alio con"enerat. $o!u! %roficiscitur' In#ressus cu! ea! !a&ori e) %arte
instaurata! in !eliusque aucta! "i$isset a$!iratus u)ore! quaesi"it quo !o$o $o!uncula antea
infor!is esset %er%olita' Res%on$it stati! !ulier sibi in ea re e&us qui o!nibus fert o%e! /ei
#ratia! affuisse0 1 2Bene$icatur2 inquit "ir 2/eus %ro tanto hoc beneficio er#a nos suo32 ,i$ens
insu%er cubile lectu!que ornatiore! reliqua!que su%ellectile! !un$a! ultra qua! ferret u)oris
con$icio cu! %ercontatus esset un$e illa quoque %ro"enissent et /ei in$ul#entia! illa sibi
sub!inistrasse asse"era"it0 #ratias iteru! "ir /eo e#it qui ta! liberalis in se fuisset' Eo$e! !o$o
et aliis quibus$a! quae no"a $o!i et insueta "i$ebantur cons%ectis cu! lar#ioris /ei
!unificentia! affuisse $iceret "irque i%se ta! %rofusa! er#a se /ei #ratia! a$!iraretur
su%er"enit scitulus %uer triennio !a&or blan$iens -ut !os est %ueroru!. !atri' Cons%icanti hunc
!arito sciscitantique quisna! %uer esset suu! etia! u)or res%on$it' Stu%enti quaerentique "iro
un$e se absente %uer %ro"enisset /ei quoque in eo acquiren$o sibi astitisse #ratia! !ulier
affir!a"it' Tunc "ir in$i#natus $i"ina! #ratia! etia! in %rocrean$is filiis sibi a$eo e)uberasse0
2Multas &a!2 inquit 2#ratias /eo habeo a#oque qui tot co#itationes susce%it $e rebus !eis'2 ,isu!
est ho!ini /eu! ni!iu! curiosu! fuisse qui etia! $e co!%aran$is se absente liberis co#itarit'
2. De edico !ui Dementes Et "nsanos Curabat
Plures colloquebantur $e su%er"acua cura ne $ica! stultitia eoru! qui canes aut acci%itres a$
aucu%iu! alunt' Tu! Paulus Florentinus0 2Recte hos2 inquit 2risit stultus Me$iolanensis'2 Cu!
narrari fabula! %oscere!us0 2Fuit2 inquit 2oli! ci"is Me$iolani $e!entiu! et insanoru! Me$icus
qui a$ se $elatos intra certu! te!%us sanan$os susci%iebat' Erat aute! curatio hu&us!o$i0 habebat
$o!i area! et in ea lacuna! aquae foeti$ae atque obscenae in qua! nu$os a$ %alu! li#abat eos
qui insani a$$ucebantur0 aliquos usque a$ #enua quos$a! in#uine tenus nonnullos %rofun$ius %ro
insaniae !o$o ac eos ta!$iu aqua atque ine$ia !acerabat quoa$ "i$erentur sani' Allatus est inter
ceteros qui$a! que! usque a$ fe!ur in aqua! %osuit qui %ost quin$eci! $ies coe%it resi%iscere
ac curatore! ro#are ut e) aqua re$uceretur' Ille ho!ine! e)e!it a cruciatu ea ta!en con$icione
ne area! e#re$eretur' Cui cu! $iebus aliquot %aruisset ut uni"ersa! $o!u! %era!bularet ite! ut
e)teriore! &anua! non e#re$eretur %er!isit4 reliquis sociis qui %lures erant in aqua relictis' Paruit
$ili#enter Me$ici !an$atis'
2Stans "ero aliquan$o su%er ostiu! neque eni! e#re$i au$ebat ti!ore lacunae a$"eniente!
Equestre! &u"ene! cu! acci%itre et $uobus canibus e) his qui sa#aces $icuntur a$ se "oca"it rei
!otus no"itate neque eni! quae ante in insania "i$erat tenebat !e!oria' Cu! accessisset &u"enis0
2+eus tu2 inquit ille 2ausculta oro !e %aucis ac si libet res%on$e0 hoc quo "eheris qui$ est et
qua!obre! illu$ tenes*2 2Equus est2 inquit 2et aucu%ii #ratia'2 Tu! $eince%s0 2,ero hoc quo$ !anu
#estas qui$ "ocatur et in qua re illo uteris*2 2Acci%iter2 res%on$it 2et aucu%io a%tus querque$ularu!
et %er$icu!'2 Tu! alter0 2+i qui te co!itantur qui sunt a#e et qui$ %rosunt tibi*2 2Canes2 ait 2et
aucu%io acco!!o$ati a$ in"esti#an$as a"es'2 2+ae aute! a"es quaru! ca%ien$aru! causa tot res
%aras cu&us %retii sunt si in unu! conferas totius anni ca%tura!*2 Paru! qui$ nescio cu!
res%on$isset et quo$ se) aureos non e)ce$eret sub$it ho!o0 2(uaena! est equi canu!que et
acci%itris i!%ensa*2 2(uinqua#inta aureoru!2 affir!a"it' Tu! a$!iratus stultitia! Equestris
&u"enis0 2+o ho2 inquit 2abi hinc ocius oro atque a$eo a"ola antequa! Me$icus $o!u! re$eat'
Na! si hic te co!%ererit "eluti insanissi!u! o!niu! qui "i"ant in lacuna! sua! con&iciet
curan$u! cu! ceteris !ente ca%tis atque ultra o!nes usque a$ !entu! in aqua! su!!a!
collocabit'2 Osten$it aucu%ii %orro stu$iu! su!!a! esse a!entia! nisi aliquan$o et ab o%ulentis
et e)ercitii #ratia fiat'
#. $onacii %uasci !ui Tam Tarde E &ecto 'ur(ebat
Bonacius a$olescens facetus e) fa!ilia Guascoru! $u! esse!us Constantiae a$!o$u! tar$e
sur#ebat e lecto' Cu! socii ea! tar$itate! cul%arent qui$ne ta!$iu in lecto a#eret
%ercunctarentur subri$ens res%on$it0 2Liti#antes $isce%tantesque ausculto' A$sunt eni! !ane !ihi
e "esti#io cu! e)%er#iscor $uae habitu !uliebri Sollicitu$o "i$elicet et Pi#ritia4 quaru! altera
sur#ere hortatur et aliquo$ o%eris a#ere neque $ie! in lecto terere4 altera %riore! incre%ans
quiescen$u! asserit et %ro%ter fri#oris "i! in calore lecti %er!anen$u! in$ul#en$u!que cor%oris
quieti neque se!%er laboribus "acan$u!' Prior insu%er rationes suas tuetur' Ita ut cu! $iutius
$is%utent atque altercentur e#o tanqua! aequus &u$e) nulla! in %arte! $eclinans au$io
$is%utantes e)s%ectans quoa$ sint sententia concor$es' +oc fit ut sur#a! tar$ius e)s%ectantes litis
fine!'2
). De *udaeo Nonnullorum 'uasu C+ristiano Facto
5u$aeu! cu! !ulti hortarentur a$ Christi fi$e! ae#re ille bona sua $i!ittebat' Sua$ebant
co!%lures ut ea $aret %au%eribus quonia! secun$u! E"an#elica! sententia! quae esset
"erissi!a centu%lu! esset acce%turus' Persuasus tan$e! a$ fi$e! con"ersus est $istributis inter
%au%eres e#enos et !en$icos bonis' In$e %er !ense! fere hos%itio e)ce%tus est honorifice a
$i"ersis Christianis4 cu! ei o!nes blan$irentur et lau$arent factu!' Ille ta!en qui %recario
"i"eret e)s%ectabat in $ies centu%li %ro!issione!0 et cu! !ultos satietas ciban$i ho!inis ce%isset
&a!que rarus in"itator re%eriretur coe%it ho!o a$!o$u! e#ere ita ut ei necesse esset $i"ertere a$
hos%itale quo$$a! in quo !orbo corre%tus a$ e)tre!u! "itae $e"enit cu! san#uis %er %osteriora
efflueret' /es%erans itaque salute! et si!ul %ollicitationis $iffisus centu%li e) an)ietate qua$a!
aere! quaerens e#ressus est lectu! a$ secessu! "entris in %ratulu! %ro%inquu!0 ubi cu!
constitisset quaesitis %ost e#estione! a$ ter#en$u! anu! herbis in"enit in"olutu! linteu!
refertu! %retiosis la%i$ibus' (uare $itior factus a$hibitis Me$icis con"aluit atque $o!o e!%ta et
%ossessionibus "i)it %ost!o$u! in su!!a reru! o%ulentia' Cu! er#o $iceretur ab o!nibus 2Ecce
nonne "eru! %rae$i)i!us tibi /eu! centu%lu! re$$ituru!*2 2Re$$i$it2 inquit ille 2se$ ta!en %rius
ut usque a$ interitu! cacare! san#uine! %er!isit'2 /ictu! contra eos qui tar$i in beneficio $an$o
et re$$en$o e)istunt'
,. De -omine "nsulso !ui E.istima/it Duos Cunnos "n 0.ore
+o!o e nostris rusticanus et hau$ !ultu! %ru$ens certe in coitu !ulieru! ru$is su!%ta u)ore
cu! illa aliquan$o in lecto renes "ersus "iru! "ol"ens nates in e&us #re!io %osuisset erecto telo
u)ore! casu co#no"it' A$!iratusque %ost!o$u! et ro#ans !uliere! an $uos cunnos haberet cu!
illa annuisset0 2+o ho2 inquit 2!ihi unus satis est alter "ero su%erfluus'2 Tu! calli$a u)or quae a
Sacer$ote %arochiano $ili#ebatur0 2Possu!us2 inquit 2e) hoc elee!os6na! facere4 $e!us eu!
Ecclesiae et Sacer$oti nostro cui haec res erit #ratissi!a et tibi nihil oberit cu! unus sufficiat tibi'2
Assentit "ir u)ori et in #ratia! sacer$otis et ut se onere su%erfluo le"aret' I#itur eo "ocato a$
cena! causaque e)%osita cu! su!%to cibo lectu! unu! tres in#re$erentur ita ut !ulier !e$ia
esset "ir anteriori %arte %osteriori alter e) $ono uteretur Sacer$os fa!elicus concu%itique cibi
a"i$us %rior a##re$itur acie! sibi co!!issa!0 qua in re u)or quoque sub!ur!urans stre%itu!
que!$a! e$ebat' Tunc "ir ti!ens ne %artes suas a##re$eretur0 2Ser"a2 inquit 2a!ice inter nos
con"enta et tua %ortione utere !ea! intacta! relinquens'2 +uic Sacer$os0 2/et !ihi #ratia! /eus2
inquit 2na! tua %ar"i facio ut bonis tantu! Ecclesiae uti %ossi!'2 +is "erbis acquiescens stultus
ille quo$ Ecclesiae concesserat libere uti iussit'
1. De 2idua Accensa &ibidine Cum Paupere
+6%ocritaru! #enus %essi!u! est o!niu! qui "i"ant' Cu! $e his se!el in coetu !e %raesente
ser!o e)ortus esset $icereturque o!nia h6%ocritis abun$are qui cu! $i#nitatu! atque bonoru!
a!bitione ar$eant ta!en si!ulan$o ac $issi!ulan$o a#unt ut non s%onte se$ in"iti ac su%erioru!
%raece%to honores assequi "i$eantur0 tu! qui$a! e) astantibus $i)it eos si!iles Paulo cui$a!
Beato qui habitabat Pisis unus e) eis qui "ul#o A%ostoli "ocantur quoru! est consuetu$o se$ere a$
ostiu! nihil %etentes' Cu! ut nobis e)%oneret quis is fuisset ro#are!us0 2Paulus2 inquit 2qui
%ro%ter "itae sancti!onia! Beatus "ul#o co#no!inabatur se$it aliquan$o cu&us$a! "i$uae a$
ostiu! quae sibi cibu! %raebebat in elee!os6na!' Illa cons%icata sae%ius "iru! -erat eni!
for!osus. e)arsit in Paulu! ciboque $ato ro#a"it ut %ostri$ie re$iret se curatura! ut bene
%ran$eret' Cu! frequens $o!u! !ulieris accessisset illa tan$e! ro#a"it ho!ine! ut intus
acce$eret a$ su!en$u! cibu!4 annuit hic et cu! o%i%are "entre! cibo %otuque farsisset !ulier
libi$inis i!%atiens "iru! a!%lectitur osculaturque asserens non in$e abituru! %riusqua! se
co#noscat' Ille reluctanti si!ilis ac $etestans !ulieris fer"ente! cu%i$itate! cu! illa obscenius
instaret tan$e! ce$ens "i$uae i!%ortunitati0 2Posteaqua!2 inquit 2tantu! !alu! %atrare cu%is
testor /eu! o%us tuu! erit0 e#o %rocul absu! a cul%a' Tu i%sa2 inquit 2ca%e hanc !ale$icta!
carne!2 -ia! eni! "ir#a erecta erat. 2et i%sa!et utere ut lubet0 e#o eni! ea! !ini!e tan#a!'2 Ita
in"itus !uliere! sube#it licet %ro%ter abstinentia! non tan#eret carne! sua! totu! %eccatu!
tribuens !ulieri'2
3. De Equestri Palliato
Iba! se!el a$ Pontificis Palatiu!' Transibat qui$a! e nostris %alliatus equester et forsan
i!%licitus curis hunc quis%ia! cu! $etecto ca%ite re"eretur non ani!a$"ertit E%isco%us' At ille
su%erbia aut arro#antia factu! e)isti!ans0 2+ic2 inquit 2asini sui !e$ietate! nequaqua! reliquit
$o!i se$ totu! secu! $efert'2 Si#nificans eu! asinu! qui se re"erentibus non res%on$eret'
4. Dictum 5uc+ari
Pera!bulantes aliqua! urbe! "ir facetissi!us o!niu! qui "i"erent 7ucharus e#oque %er"eni!us
a$ locu! ubi celebrabantur nu%tiae' Postri$ie qua! s%onsa $o!u! "enerat steti!us %aululu!
ani!i rela)an$i #ratia res%icientes una %sallentes "iros ac !ulieres' Tu! subri$ens 7ucharus0 2Isti2
inquit 2!atri!oniu! consu!!arunt e#o &a! %atri!oniu! consu!%si'2 Facete in se i%su! $i)it
qui "en$itis %aternis bonis %atri!oniu! o!ne co!e$en$o lu$en$oque consu!%serat'
6. De Praetore
(ui$a! iturus Florentia! Praetor qua $ie urbe! introi"it habuit $e !ore in !a&ori te!%lo cora!
%rioribus ci"itatis ser!one! lon#u! sane et !olestu!4 na! or$iri in sua! co!!en$atione! coe%it
se fuisse Ro!ae senatore! ubi quicqui$ ab se ite!que a reliquis in sua! lau$e! honore!que
$ictu! factu!"e e)stiterat %roli)o ser!one e)%lica"it' E)itu! $eince%s e) 8rbe co!itatu!que
recensuit0 %ri!o $ie Sutriu! contulisse se $i)it et quae ibi a se acta erant sin#ulati!' Tu! $ieti!
quo in loco hos%itio"e fuisset ac quicqui$ ab eo #estu! quaque $e re esset narra"it' Plures horae
&a! hac in narratione transierant et non$u! %er"enerat Senas' Cu! o!nibus ser!onis o$iosi
lon#itu$o infensa esset neque finis fieret $icen$i "i$ebatur aute! ille uni"ersu! $ie! in his
fabulis consu!%turus et cu! no) &a! a%%ro%inquaret tunc unus e) astantibus &ocabun$us a$ aure!
Praetoris acce$ens0 2/o!ine2 inquit 2hora &a! tar$a est festinetis iter o%ortet' Na! nisi ho$ie
Florentia! intra"eritis cu! ho$iernus $ies sit "obis constitutus a$ "enien$u! officiu! hoc
a!ittetis'2 +oc intellecto stultus ho!o ac loqua) tan$e! retulit se Florentia! "enisse'
17. De uliere !uae 2irum De8rauda/it
Petrus contribulis !eus oli! !ihi narra"it fabula! ri$iculosa! et "ersutia $i#na! !uliebri' Is re!
habebat cu! fe!ina nu%ta a#ricolae hau$ !ultu! %ru$enti et is foris in a#ro sae%ius ob %ecunia!
$ebita! %ernoctabat' Cu! aliquan$o a!icus intrasset a$ !uliere! "ir ins%eratus re$iit in
cre%usculo0 tu! illa subito collocato subtus lectu! a$ultero in !aritu! "ersa #ra"iter illu!
incre%a"it quo$ re$isset asserens "elle eu! $e#ere in carceribus0 2Mo$o2 inquit 2Praetoris
satellites a$ te ca%ien$u! uni"ersa! $o!u! %erscrutati sunt ut te abri%erent a$ carcere!0 cu!
$icere! te foris $or!ire solitu! abierunt co!!inantes se %aulo %ost re"ersuros'2 (uaerebat ho!o
%erterritus abeun$i !o$u!0 se$ &a! %ortae o%%i$i clausae erant' Tu! !ulier0 2(ui$ a#is infeli)* Si
ca%eris actu! est'2 Cu! ille u)oris consiliu! tre!ens quaereret illa a$ $olu! %ro!%ta0 2Ascen$e2
inquit 2a$ hoc colu!bariu!0 eris ibi hac nocte e#o ostiu! e)tra occlu$a! et re!o"ebo scalas ne
quis te ibi esse sus%icari queat'2 Ille u)oris %aruit consilio' Ea obserato ostio ut "iro facultas
e#re$ien$i non esset a!otis scalis ho!ine! e) er#astulo e$u)it qui si!ulans lictores Praetoris
iteru! a$"enisse !a#na e)citata turba !uliere quoque %ro "iro loquente in#ente! latenti ti!ore!
incussit' Se$ato tan$e! tu!ultu a!bo in lectu! %rofecti ea nocte ,eneri o%era! $e$erunt4 "ir
$elituit inter stercora et colu!bos'
11. De 'acerdote !ui "(norabat 'olemnitatem Palmarum
Aellu! o%%i$u! est in nostris A%ennini !ontibus a$!o$u! rusticanu!' In eo habitabat Sacer$os
ru$ior atque in$octior incolis' +uic cu! i#nota essent te!%ora annique "arietates nequaqua!
in$i)it (ua$ra#esi!a! %o%ulo' ,enit hic a$ Terra! No"a! a$ !ercatu! sabbato ante
sole!nitate! Pal!aru!' Cons%ectis sacer$otibus oli"aru! ra!os ac %al!ulas in $ie! sequente!
%arantibus a$!iratus qui$na! i$ sibi "ellet co#no"it tunc erratu! suu! et (ua$ra#esi!a! nulla
obser"atione suoru! transisse' Re"ersus in o%%i$u! et i%se ra!os %al!asque in %osteru! $ie!
%ara"it qui a$"ocata %lebecula0 2+o$ie2 inquit 2est $ies quo ra!i oli"aru! %al!aru!que $ari e)
consuetu$ine $ebent0 octa"a $ie Pascha erit4 hac tantu! heb$o!a$a a#en$a est %aenitentia neque
lon#ius habe!us hoc anno &e&uniu! cu&us rei causa! hanc co#noscite0 Carnis%ri"iu! hoc anno fuit
lentu! ac tar$u! quo$ %ro%ter fri#ora et $ifficultate! itineru! hos !ontes nequi"it su%erare4
i$eoque (ua$ra#esi!a a$eo tar$o ac fesso #ra$u accessit ut &a! nil a!%lius qua! heb$o!a$a!
una! secu! ferat reliquis in "ia relictis' +oc er#o !o$ico te!%ore quo "obiscu! !ansura est
confite!ini et %aenitentia! a#ite o!nes'2
12. De 9usticis Nuntiis "nterro(atis An 2ellent Cruci8i.um 2i/um An ortuum Ab Opi8ice
Emere
E) hoc qui$e! o%%i$o !issi sunt qui$a! Aretiu! a$ e!en$u! li#neu! Crucifi)u! qui in ecclesia
eoru! %oneretur' /e$ucti a$ hu&us!o$i o%ifice! que!$a! cu! ru$es et "eluti sti%ites essent
o%ife) risus !ateria! au$itis ho!inibus quaerens "i"u!ne an !ortuu! Crucifi)u! "ellent
%ostula"it' Illi su!%to %aulo te!%oris a$ consultan$u! secreto collocuti $e!u! res%on$erunt se
"i"u! !alle0 na! si eo !o$o suo %o%ulo non %laceret se illu! e "esti#io occisuros'
1#. Dictum Coci "llustrissimo Duci ediolanensi -abitum
/u) Me$iolani senior Prince%s in o!nibus rebus ele#antiae sin#ularis habebat cocu! e#re#iu!
que! usque a$ Gallos a$ %er$iscen$a obsonia !iserat' Bello quo$ in#ens cu! Florentinis /u)
habuit cu! ei aliquan$o non satis %ros%er nuntius a$"enisset a$!o$u! turba"it /ucis !ente!'
Oblatis %ost!o$u! a$ !ensa! e%ulis sa%ores nescio quos cu! /u) i!%robasset e%ulas insu%er
ut non rite con$itas esset as%ernatus accitu! cocu! "eluti i#naru! artis as%ere incre%a"it' Tu!
ille ut erat liberior in eloquen$o0 2Si Florentini2 inquit 2tibi #ustu! atque a%%etitu! auferunt quae
!ea est cul%a* Cibi eni! !ei sa%i$i sunt et su!!a arte co!%ositi0 se$ te ni!iu! concalefaciunt
et a%%etitu! auferunt Florentini'2 Risit ille ut erat hu!anissi!us coci faceta! in res%on$en$o
libertate!'
1). Ejusdem Coci Dictum Ad Praedictum "llustrem Principem
I$e! cocus bello insu%er "i#ente &ocatus a$ !ensa! /ucis cu! "i$eret eu! an)iu! atque
afflictu! curis0 2Non !iru! esse2 inquit 2illu! torqueri0 na! $uo i!%ossibilia /u) conatur0 unu!
ne habeat confinia0 alteru! ut %in#ue! re$$at Franciscu! Barba"ara! ho!ine! o%ulentu!
su!!aque cu%i$itate fla#rante!'2 +oc $icto %erstrin#ens et $o!inan$i a%%etitu! /ucis
i!!o$eratu! et Francisci i!!ensa! o%u! atque a!bitionis cu%i$itate!'
1,. Petitio Ejusdem Coci Ad Praedictum Principem
Is i%se cu! !ulti %eterent "aria beneficii loco su!!o%ere in cena /uce! ro#a"it ut se asinu!
faceret' Miratus /u) qui$ sibi ea %ostulatio "ellet cur se asinu! qua! ho!ine! !allet0 2Atqui
o!nes "i$eo2 inquit ille 2quos in subli!e e)tulisti quibus honores et !a#istratus $e$isti su%erbia
et fastu elatos atque insolentes e"asisse asinos' Itaque e#o quoque asinus a te fieri cu%io'2
11. De *annoto 2icecomite
Antonius Luscus "ir facetissi!us ac $octissi!us cu! ei notus qui$a! litteras a%u$ Pontifice!
e)%e$ien$as obtulisset atque i%se in certo loco corri#ere atque e!en$are &ussisset4 ille aute!
%ostri$ie litteras eas$e! retulisset "eluti e!en$atas ins%ectis litteris0 2Tu !e2 inquit 25annotu!
,iceco!ite! forsitan %utasti'2 Cu! quaerere!us qui$na! hoc $ictu! sibi "ellet0 25annotus2 ait
2oli! Praetor fuit noster ,incentinus ho!o bonus se$ cor%ore et in#enio crasso' Is sae%ius
a$"ocato secretario !an$a"it scribi e%istola! a$ /uce! Me$iolani seniore! cu&us %articula!
qua!$a! i%se $ictitabat quae s%ectabat a$ caeri!onias "erboru!4 reliqua co!!ittebat secretario
qui afferebat e%istola! %ost!o$u! scri%ta!' Ea! 5annotus le#en$a! su!ens stati!que e%istola!
"eluti incon$ita! atque ine%ta! incre%ans0 2Non bene est2 aiebat4 2%er#e atque e!en$a'2 Secretarius
qui %atroni sui stultitia! no"it et !ores %aulo %ost re"ertens et ea!$e! e%istola! nihilo
i!!utata! ferens et corre)isse se et rescri%sisse $icebat' (ua! cu! ille tanqua! lecturus in
!anus su!eret ins%ecta %aululu! e%istola0 2Nunc bene se habet2 inquit 2"a$e et obsi#na atque a$
/uce! $estina'2 +oc in o!nibus suis facere consue"it'2
13. De 'utore !uodam 2icecomitis Per 2iam Comparationis
Co!!iserat oli! Martinus Pontife) Antonio Lusco litteras quas$a! conficien$as quas cu!
%ost!o$u! le#isset &ussit Pontife) illas le#en$as quoque $eferri a$ que!$a! a!icu! nostru! in
quo %luri!u! confi$ebat' Ille aute! cu! %aulo esset in cena concalefactus a "ino litteras %enitus
i!%roba"it et aliu! in !o$u! co!%oni &ussit' Tunc Antonius Bartholo!eo $e Bar$is qui a$erat0
2Facia!2 inquit 2in litteris !eis quo$ oli! sutor in farsitio quo$ a%%ellant 5oannis Galeatii
,iceco!itis e#it0 cras antequa! e$at "el bibat re$ibo et litterae bene erunt'2 /ein$e %ercontanti
qui$na! hoc esset Bartholo!eo0 25oannes Galeatius ,iceco!es2 inquit Antonius 2%ater senioris
/ucis Me$iolani erat "ir !a#nus %in#uis et cor%ulentus' Is cu! sae%ius !ulto cibo et %otu
"entre! farsisset %ost cena! cu! iret cubitu! "ocari a$ se sutore! suu! &ubebat que! acriter
re$ar#uens aiebat fecisse illu! sibi farsitiu! ni!is arctu! !an$abatque a!%liari ne sibi esset
!olestu!0 2Factu! erit2 aiebat sutor 2ut &ubes0 cras o%ti!e erit'2 /ein$e acce%ta! "este!
%ro&iciebat a$ %ertica! nihil i!!utans' Cu! $icerent ceteri0 2Cur non a!%lias "este! hanc quae
ni!iu! "entre! /o!ini ur#et*2 hic0 2Cras2 inquit 2cu! /o!inus %ost $i#estione! surre)erit ac
ierit cacatu! "estis erit a!%lissi!a'2 Mane %ortabat farsitiu! quo ille in$uto0 2Nunc bene est2
$icebat 2nullo in loco !e offen$it'2 Eo$e! !o$o Antonius e%istola! sua! $i#esto "ino %lacitura!
$i)it'
14. !uerimonia 'polii Causa Ad Facinum Canem Facta
A%u$ Facinu! Cane! qui fuit "ir cru$elis ac $u) %raeci%uus in hac nostri te!%oris !ilitia
querebatur qui$a! se s%oliatu! chla!6$e in "ia a quo$a! suo !ilite' +unc intuens Facinus
"estitu! tunica bona quaesi"it an illa! cu! s%oliaretur #estasset' Cu! ille annueret0 2Abi2 inquit0
2hic que! $icis te s%oliasse nequaqua! est e) !eis !ilitibus' Na! nullus !eus unqua! tibi ta!
bona! tunica! reliquisset'2
16. E.+ortatio Cardinalis Ad Armi(eros Ponti8icis
Car$inalis +is%aniensis bello quo$ eo auctore #estu! est in Piceno a$"ersus Pontificis hostes cu!
aliquan$o a$ acie! "entu! esset in qua "incere "el "inci eos qui Pontifice! sequebantur necesse
erat hortabatur !ilites a$ %u#na! %luribus "erbis asserens qui in illo %roelio ceci$issent cu! /eo
et An#elis %ransuros4 %eccatoru! eni! o!niu! "enia! %ro%osita! occu!bentibus affir!abat quo
!orti se alacrius offerrent' +is e)hortationibus usus e)ce$ebat %u#na' Tu! unus e) astantibus
!ilitibus0 2Cur tu2 inquit 2non et a$ hoc %ran$iu! una nobiscu! acce$is*2 At ille0 2Te!%us %ran$ii
non$u! est !ihi quonia! non$u! esurio'2
27. Patriarc+ae 9esponsio
Patriarcha +ierosol6!itanus qui tota! Cancellaria! A%ostolica! re#ebat con"ocatis aliquan$o
certa! ob causa! $iscutien$a! a$"ocatis nonnullos nescio qui$e! "erbis acriter casti#a"it' +uic
cu! unus %rae ceteris Tho!as Biracus liberius res%on$isset "ersus in eu! Patriarcha inquit0
2Malu! ca%ut habes'2 At ille ut erat ho!o %ro!%tus a$ lacessen$u! ac %erfacetus0 2Recte2 inquit
2ac "ere loqueris0 nihil eni! "erius %otest $ici' Na! si bonu! ca%ut habere! satis !eliori loco res
nostrae essent neque hac o%us esset contro"ersia'2 2Te i#itur cul%as*2 ait Patriarcha' Tu! ille0 2Non
!e2 inquit 2se$ ca%ut re%rehen$o'2 Facete in i%su! qui a$"ocatis o!nibus %raeerat Patriarcha!
lusit qui $uro %aulu! ca%ite e)isti!abatur'
21. De 0rbano Ponti8ice 'e.to
Alter 8rbanu! oli! su!!u! Pontifice! Se)tu! le"iter %erstrin)it' Na! cu! ille nescio qui$
acrius a Pontifice conten$eret0 2Malo ca%ite es2 inquit 8rbanus' Tu! ille0 2+oc i$e!2 inquit 2et $e te
"ul#i $icunt ho!ines Pater Sancte'2
22. De 'acerdote !ui, &oco Ornatus, Capones Episcopo Portat
E%isco%us Aretinus An#elus no!ine que! no"i!us aliquan$o con"oca"it a$ S6no$u! sacer$otes
suos %raeci%iens ut qui aliqua in $i#nitate essent cu! ca%%is et cottis -sunt eni! hae "estes
sacer$otales. a$ S6no$u! %roficiscerentur' (ui$a! Presb6ter cui haec "esti!enta $eerant !aestus
$o!i erat i#norans un$ena! ea sibi %araret' +unc co#itabun$u! "ultu $e!isso cons%icata ancilla
qua! $o!i nutriebat cu! quaesisset !aeroris causa! $i)it sibi cu! ca%%is et cottis secun$u!
E%isco%i e$ictu! eun$u! a$ S6no$u! esse0 2Atqui2 inquit 2o bone "ir non recte "i! !an$ati
hu&us co#no"isti0 non eni! ca%%as et cottas se$ ca%ones coctos E%isco%us %ostulat qui tibi sunt
$eferen$i'2 A%%rehen$it Sacer$os !uliebre consiliu! et secu! ca%ones coctos $eferens o%ti!e ab
E%isco%o fuit susce%tus qui %er risu! retulit hunc sacer$ote! solu! rectius qua! ceteros e$icti
sententia! co#no"isse'
2#. De Amico !ui Ae(re Ferebat ultos 'ibi Prae8erri Doctrina Et Probitate "n8eriores
In Curia Ro!ana ut %luri!u! Fortuna $o!inatur cu! %erraro locus sit "el in#enio "el "irtuti4 se$
a!bitione et o%%ortunitate %arantur o!nia ut $e nu!!is silea! qui ubique terraru! i!%erare
"i$entur' A!icus qui$a! qui ae#re ferebat %raeferri sibi !ultos $octrina et %robitate inferiores
querebatur a%u$ An#elotu! Car$inale! Sancti Marci nulla! haberi suae "irtutis ratione! seque
%ost%oni his qui nulla in re sibi %ares essent' Sua insu%er stu$ia co!!e!ora"it et in $iscen$o
labores' Tu! %ro!%tus a$ lacessen$u! Curiae "itia Car$inalis0 2+ic scientia et $octrina2 inquit
2nihil %rosunt' Se$ %er#e et aliquo$ te!%us a$ $e$iscen$u! et a$$iscen$u! "itia "aca si "is
Pontifici acce%tus esse'2
2). De uliere P+renetica
Mulier e) !eo !unici%io cu! "i$eretur %hrenetica $ucebatur a "iro et #enere %ro)i!is a$
fe!ina! fati$ica! qua!$a! cu&us o%e "el o%ere curaretur' Cu! %er Arnu! flu"iu! transituri
!uliere! su%ra $orsu! ho!inis "ali$ioris i!%osuissent coe%it illa e "esti#io nates !o"ere si!ilis
coeunti ac !a#na "oce cla!itans0 2E#o2 inquit sae%ius "erba iterans 2"elle! futui32 quibus "ocibus
causa! e)%ressit !orbi' (ui ferebat fe!ina! a$eo est in risu! effusus ut una cu! ea in aqua!
ca$eret' Tu! ri$entes o!nes cu! insaniae !e$ela! co#no"issent non esse o%us incantationibus
asserunt se$ coitu a$ sanitate! restituen$a!' Et in "iru! "ersi0 2Tu2 inquiunt 2o%ti!us u)oris
curator eris'2 Re$euntibus i#itur illis cu! "ir u)ore! co#no"isset !ens %ristina re$iit' +aec o%ti!a
a$ !ulieru! insania! est !e$ela'
2,. De uliere 'upra Padum Astante
Ferebantur na"icula Ferraria! una cu! certis curialibus $uae !ulieres e) his quae ser"iunt
in$i#entibus' Tu! !ulier quae$a! su%ra Pa$u! astans fe!inas cons%icata0 2O stulti2 inquit 2an
%utabatis !eretrices "obis Ferrariae $efuturas cu! certe %lures in"eniuntur hic qua! ,enetiis
%robae !ulieres*2
21. De Abbate 'eptimi
Abbas Se%ti!i ho!o cor%ulentus et %in#uis "es%eri Florentia! %roficiscens interro#a"it rusticu!
ob"iu! an %orta! se in#re$i e)isti!aret' Intelle)it Abbas an %utaret se %er"enturu! in urbe!
antequa! clau$erentur %ortae' Ille "ero in %in#ue$ine! &ocatus0 2Atqui2 inquit 2currus faeni ne$u!
tu %orta! introiret'2
23. Ci/is Constantiae 'oror %ra/ida Facta
Nobilis E%isco%us e) Britanniis a$ osten$en$a! qua! tunc !ulti requirebant Concilii
Constantiensis libertate! in !a#no Praelatoru! con"entu hoc attulit testi!oniu!' Fuisse ait
Constantiae ci"e! cu&us soror innu%ta #ra"i$a facta erat' Cu! fratri tu!or "entris innotuisset
acce%to #la$io qui$ i$ esset aut un$e i$ %ro$isset quaesi"it %ercussori si!ilis' Tu! &u"enis
e)territa i$ esse Concilii o%us seque e) Concilio %rae#nante!' +oc intellecto frater Concilii !etu
ac re"erentia sorore! i!%unita! reliquit' Cu! ceteri aliaru! reru! libertate! quaererent ille
%raetulit licentia! futuen$i'
24. 'i(ismundi "mperatoris Dictum
Si#is!un$us quoque I!%erator cui$a! cora! eo querenti Constantiae libertate! non esse0 2Atqui2
inquit 2nisi hic su!!a esset libertas tu ta! libere !ini!e loquereris'2 Libere eni! loqui !a#nae
libertatis si#nu!'
26. Dictum 'acerdotis &aurentii 9omani
(ua $ie An#elotus Ro!anus factus est a Pontifice Eu#enio Car$inalis qui$a! Laurentius sacer$os
urbanus $o!u! re$iit hilaris a%%lau$ens totusque in risu! ac laetitia! effusus' Cu! ro#arent
"icini qui$na! sibi obti#isset no"i quo$ ta! laetus et alacris esset0 2Bene2 inquit 2est4 !a#na in
s%e su! %osteaqua! $e!entes et insani Car$inales fieri coe%erunt %ro%e $ie! cu! An#elotus
a!entior !e sit Car$inale! !e quoque esse futuru!'2
#7. Con8abulatio Nicolai Ana(nini
In hanc fer!e sententia! Nicolaus Ana#ninus &ocatus est in Pontifice! Eu#eniu! que! $icebat
%luri!u! stultis et insi%ientibus fa"ere' Na! cu! esse!us co!%lures "ariis $e rebus ut fit in
%alatio confabulantes qui$a! iniquitate! Fortunae !a)i!e accusabant querebanturque ea! rebus
suis a$!o$u! a$"ersa!' Tu! Nicolaus "ir $octissi!us se$ in#enio inconstanti et %rocaci lin#ua0
2Nullus est o!niu! qui "i"ant2 inquit 2cui !a#is qua! !ihi Fortuna fuerit ini!ica' Na! cu! hoc
te!%ore sit Stultitiae re#nu! in $ie! o!nes fere a!entes et insanos tu! An#elotu! quoque
no"i!us inter eos a$ a!%las $i#nitates atque officia e)tolli' E#o solus relictus su! e) o!niu!
$e!entiu! nu!ero cui nihil conce$itur0 hoc !ihi solius acci$it !ali#nitate Fortunae'2
#1. De Prodi(io
Monstra hoc anno %lura $i"ersis in locis natura e$i$it' In a#ro Sena#aliensi in Piceno bos
que!$a! ser%ente! %e%erit !irae !a#nitu$inis' Ca%ite erat #rossiori qua! sit "ituli collo lon#o
a$ !ensura! ulnae cor%ore cani si!ilis terete et lon#iore' +unc e$itu! cu! bos con"ersa
res%e)isset !a#noque !u#itu e$ito e)territa aufu#ere "ellet erectus ser%ens subito %osterioribus
cruribus cau$a circu!$atis a$ ubera os a$!o"it ta!$iu su#ens quoa$ lac inerat uberibus0 $ein$e
bo"e relicta a$ sil"as "icinas aufu#it' 8bera %ost!o$u! et ea cruriu! %ars qua! ser%ens cau$a
teti#erat "elut a$usta ni#raque $iutius %er!anserunt' +oc %astores -na! in ar!ento bos erat. se
"i$isse affir!arunt bo"e! quoque "itulu! %ostea %e%erisse4 i$que e) litteris Ferraria! nuntiatu!'
#2. Dictum a(istri -u(onis 'enensis
,ir insi#nis +u#o Senensis Me$icoru! nostri te!%oris %rince%s !ihi quoque retulit natu!
Ferrariae cattu! bici%ite! seque i$ cons%e)isse'
##. Aliud De onstro
In a#ro quoque Pa$uano !ense 5unii constat natu! esse "itulu! $uobus ca%itibus unico cor%ore
%osterioribus anterioribusque cruribus $u%licatis ita ta!en ut essent con&uncta' +oc !onstru!
qui$a! a$ quaestu! circu!ferebant !ultique i$ "i$isse affir!abant'
#). Aliud De onstro
Aliu$ insu%er constat allata! esse Ferraria! i!a#ine! !arini !onstri nu%er in litore /al!atico
in"enti' Cor%ore erat hu!ano u!bilico tenus $eince%s %iscis ita ut inferior %ars quae in %isce!
$esinebat esset bifurcata' Barba erat %rofusa $uobus tanqua! cornibus su%er auriculas
e!inentibus #rossioribus !a!!is ore lato !anibus quattuor tantu! $i#itos habentibus a !anibus
usque a$ ascella! atque a$ i!u! "entre! alae %isciu! %roten$ebantur quibus natabat' Ca%tu!
hoc %acto ferebant' Erant co!%lures fe!inae &u)ta litus la"antes lineos %annos' A$ una! earu!
acce$ens %iscis ut aiunt cibi causa !uliere! !anibus a%%rehen$ens a$ se trahere conatus est0 illa
reluctans -erat eni! aqua !o$ica. !a#no cla!ore au)iliu! ceteraru! i!%lora"it' Accurrentibus
quinque nu!ero !onstru! -neque eni! in aqua! re#re$i %oterat. fustibus ac la%i$ibus %eri!unt0
quo$ in litus abstractu! hau$ %ar"u! terrore! as%icientibus %raebuit' Erat cor%oris !a#nitu$o
%aulo lon#ior a!%liorque for!a ho!inis' +anc li#nea! a$ nos Ferraria! usque $elata! cons%e)i'
Cibi #ratia !uliere! co!%rehensa! ar#u!ento fuere %ueri nonnulli qui cu! $i"ersis te!%oribus
a$ litus la"an$i causa accessissent nusqua! %ostea co!%erti sunt quos %ost!o$u! ab eo !onstro
necatos ca%tosque cre$i$erunt'
#,. Pulc+ra Facetia -istrionis Ad $oni8acium Papam
Bonifacius Pontife) Nonus natione fuit Nea%olitanus e) fa!ilia To!acelloru!' A%%ellantur aute!
"ul#ari ser!one to!acelli cibus factus e) &ecore suillo a$!o$u! contrito atque in !o$u! %ili
in"oluto interiore %in#ue$ine %orci' Contulit Bonifacius se Perusiu! secun$o sui Pontifacatus anno'
A$erant aute! secu! fratres et affines e) ea $o!o %er!ulti qui a$ eu! ut fit conflu)erant
bonoru! ac lucri cu%i$itate' In#resso Bonifacio urbe! sequebatur turba %ri!oru! inter quos
fratres erant et ceteri e) ea fa!ilia' (ui$a! cu%i$iores noscen$oru! ho!inu! quaerebant quina!
essent qui sequerentur' /icebat unus ite! alter0 2+ic est An$reas To!acellus24 $ein$e0 2+ic 5oannes
To!acellus2 tu! %lures $ein$e To!acellos no!inati! recensen$o' Tu! qui$a! facetus0 2+ohe3
%er!a#nu! ne!%e fuit &ecur istu$2 inquit 2e) quo tot To!acelli %ro$ierunt et ta! in#entes'2
#1. De 'acerdote !ui Caniculum 'epeli/it
Erat sacer$os rusticanus in Tuscia a$!o$u! o%ulentus' +ic caniculu! sibi caru! cu! !ortuus
esset se%eli"it in coe!eterio' Sensit hoc E%isco%us et in e&us %ecunia! ani!u! inten$ens
sacer$ote! "eluti !a)i!i cri!inis reu! a$ se %unien$u! "ocat' Sacer$os qui ani!u! E%isco%i
satis no"erat quinqua#inta aureos secu! $eferens a$ E%isco%u! $e"enit' (ui se%ultura! canis
#ra"iter accusans &ussit a$ carceres sacer$ote! $uci' +ic "ir sa#a)0 2O Pater2 inquit 2si nosceres
qua %ru$entia caniculus fuit non !irareris si se%ultura! inter ho!ines !eruit4 fuit eni! %lus qua!
in#enio hu!ano tu! in "ita tu! %raeci%ue in !orte' 2(ui$na! hoc est*2 ait E%isco%us'
2Testa!entu!2 inquit sacer$os 2in fine "itae con$ens sciensque e#estate! tua! tibi quinqua#inta
aureos e) testa!ento reliquit quos !ecu! tuli'2 Tu! E%isco%us et testa!entu! et se%ultura!
co!%robans acce%ta %ecunia sacer$ote! absol"it'
#3. De T:ranno !ui -omini Pecunioso Causas "njustas "njecit
+o!o a$!o$u! %ecuniosus erat in Piceno in o%%i$o Cin#ulo' Au$i"it hoc T6rannus loci atque a$
eri%ien$os nu!!os ani!u! a$&iciens quaesi"it occasione! cri!inis qua illi %ecunias auferret4
"ocato a$ se "iro $i)it illu! cri!ine laesae !a&estatis reu! teneri' Cu! nihil contra e&us statu! aut
$i#nitate! a se factu! conten$eret %erstabat T6rannus asserens illu! ca%ite esse !ultan$u!'
+o!o inscius qui$na! tan$e! e#isset cu! %ostularet0 2+ostes2 inquit 2!eos ac rebelles qui
contra !e cons%irarunt $o!i abscon$itos tenuisti'2 Sensit tan$e! ille nu!!is insi$ias %arari'
Malens i#itur "itae qua! %ecuniis %arcere0 2,eru! est2 inquit 2quo$ ais !i /o!ine4 se$ $estina
!ecu! satellites tuos0 e#o hostes illos ac rebelles tibi stati! co!%rehensos $abo'2 Missos itaque
lictores $o!u! a$ arcula! in qua %ecunia erat secu! $u)it eaque a%erta0 2Ca%ite hos2 inquit 2e
"esti#io' +i sunt eni! non solu! /o!ini se$ !ei quoque hostes acerri!i ac rebelles'2 (uibus
relatis a$ T6rannu! ho!o %oena! o!ne! e"asit'
#4. De 9eli(ioso !ui 'ermonem 'uccinctissimum -abuit
O%%i$u! est in !ontibus nostris in quo !ulti e) "ariis locis a$ $ie! festu! con"enerant' Erat
eni! celebritas S' Ste%hani' Reli#iosus qui$a! habiturus erat $e !ore ser!one! a$ %o%ulu!' Cu!
hora esset $iei tar$a sacer$otes aute! esurirent "ererenturque lon#itu$ine! ser!onis ascen$enti
su##estu! Reli#ioso unus et ite! alter ut %aucis loqueretur in aure! hortati sunt' Ille se e)orari
facile %assus ac %raelocutus quae$a! %rout consue"erat0 2Fratres !ei2 inquit 2anno %raeterito cu!
hoc in loco "obis astantibus "erba facere! $e sanctitate "itae et !iraculis hu&us Sancti nostri nihil
%raeter!isi eoru! quae $e illo "el au$i"i "el in Sacris Libris scri%ta re%eriuntur quae o!nia "os
cre$o !e!oria tenere' Post!o$u! "ero eu! nihil no"i fecisse intelle)i si#no er#o crucis facto
$icite Confiteor et reliqua quae sequuntur'2 Et ita abiit'
#6. Facetissimum Consilium inacii Ad 9usticum
Rusticus cu! castanea! arbore! a$ e)cutien$os fructus ascen$isset $eci$ens e) ea costa! effre#it
%ectoris' +unc a$ consolan$u! accessit Minacius qui$a! ho!o %erfacetus qui inter loquen$u!
$aturu! se illi nor!a! $i)it qua ser"ata nunqua! e) arbore ca$eret0 2,elle! hoc antea2 inquit
ae#er 2consuluisses atta!en in futuru! %oteris %ro$esse'2 Tu! Minacius0 2Fac se!%er ne sis
celerior in $escensu qua! in ascensu0 se$ ea qua ascen$is tar$itate $escen$as' +oc %acto nunqua!
%raeci%ite! te a#es'2
)7. Ejusdem inacii &usoris 9esponsio
I$e! Minacius cu! aliquan$o nu!!ulos et "estes insu%er a$ ta)illos lusisset -e#enus eni! erat.
flens a$ ostiu! tabernae cu&us%ia! se$ebat' ,i$ens !aerente! flente!que a!icus0 2(ui$na! est
tibi*2 inquit' 2Nihil2 Minacius ait' 2Curna! er#o si nihil habes %loras*2 2+oc solu! quo$ nihil
habeo2 inquit' A$!iratus ille0 2(uare er#o si nihil habes %loras*2 ait' 2Ob hanc i%sa! causa!2
res%on$it 2quonia! nihil est !ihi'2 Alter nihil causae esse cur %loraret intelli#ebat4 alter nihil sibi
reliquu! su%eresse a lu$o %lorabat'
)1. De Paupere onoculo !ui Frumentum Empturus Erat
Te!%ore quo Florentiae su!!a aliquan$o erat annonae caritas accessit %au%er luscus a$ foru!
quae$a! se)taria fru!enti ut $icebat e!%turus' Ro#a"it hunc in foro %ercontante! %retiu!
qui$a! alter su%er"eniens quanti se)tariu! fru!enti "en$eretur0 2+o!inis oculo2 inquit 2constat2
$esi#nans his "erbis annonae caritate!' +oc au$iens scitulus qui a$erat %uer0 2Cur tu er#o2 ait 2ta!
#ran$e! sacculu! %ortasti cu! non a!%lius qua! unu! se)tariu! %ossis e!ere*2
)2. 2ir !ui ulieri Dum Ae(rota Esset 2eniam Postula/it
Consolabatur u)ore! "ir quae a$"ersa "aletu$ine $ie! suu! obibat !e!orans o!nia bona !ariti
officia sibi in "ita %raestitisse "enia! %ostulans si qui$ unqua! a$"ersus ea! inique e#isset4
neque inter cetera se ait o!isisse unqua! quin $ebitu! toro %raeberet eo e)ce%to te!%ore quo
illa non recte "aleret ne coitu fati#aretur' Tu! !ulier licet !orbo #ra"is0 2+oc2 inquit 2%er fi$e!
nunqua! %arca! neque re!itta! tibi0 nullo eni! te!%ore a$eo in"ali$a atque infir!a e)stiti quin
co!!o$e %osse! resu%ina &acere'2 /an$a est i#itur "iris o%era ne hoc "eniae #enus ab u)oribus
i!%lorent cu! rite ne#ari %ossit'
)#. De Adolescentula !uae 2irum De Par/o Priapo Accusa/it
A$olescens nobilis et for!a insi#nis $u)it u)ore! filia! Nerii $e Paciis Equitis Florentini inter
ceteros suae aetatis e#re#ii ac %raestantis "iri' Post aliquot $ies ut !oris est a$olescentula a$
%atre! re"ertitur non alacris aut &ocun$a ut ceterae assolent se$ !aesta ac "ultu lan#ui$o
intuens terra!' A$"ocata! in cubiculo clanculu! ro#at !ater0 2Nunqui$ res sint satis sal"ae*2 28t
"ultis2 flens &u"encula res%on$it' 2Non eni! !e "iro $es%onsastis2 ait 2se$ ei cui "irilia $esunt0
nihil eni! aut %aru! habet e&us %artis %ro%ter qua! fiunt !atri!onia'2 /olens a$!o$u! fortuna!
filiae !ater re! cu! "iro co!!unicat' /ein$e re ut fit inter consan#uineos !ulieresque quae a$
con"i"iu! a$erant "ul#ata !aestitia $oloreque o!nis i!%letur $o!us cu! non nu%ta! se$
suffocata! a$olescentula! e#re#ia! for!a $icerent' Su%er"enit %ost!o$u! "ir cu&us #ratia
con"i"iu! %arabatur et cu! o!nes "ultu !aerenti atque afflicto cons%iceret !iratus rei no"itate!
qui$na! no"i acci$isset ro#abat' Nullus erat qui causa! $oloris au$eret fateri0 unus tan$e! liberior
ait $i)isse %uella! !ancu! esse illu! in "irili se)u' Tu! &u"enis alacer0 2Nequaqua!2 inquit 2erit
haec causa quae aut "os conturbet aut con"i"iu! $is%er$at' Cito hoc %ur#abitur cri!en'2 Cu! in
!ensa o!nes se$erent "iri %ariter ac !ulieres su!%tis &a! fere cibis sur#ens a$olescens0 2Patres2
inquit 2sentio !e cul%ari in ea re cu&us "os testes esse an "era sit "olo'2 /ein$e e$ucto for!ae
e#re#iae Pria%o -"estibus eni! curtis tunc utebatur. ac su%ra !ensa! %osito o!nes a$ rei
no"itate! !a#nitu$ine!que con"ertit et an cul%an$us aut re&icien$us esset quaesi"it' Ma&or
!ulieru! %ars ut "iris suis talis co%ia inesset o%tabant' ,iri %er!ulti se ab illo tali su%ellectili
su%erari sentiebant qui o!nes in a$olescentula! con"ersi #ra"iter illius stultitia! incre%abant'
Tu! illa0 2(ui$ ob&ur#atis* aut qui$ !e re%rehen$itis*2 inquit' 2Asellus noster que! ruri nu%er
cons%e)i bestia est et a$eo2 -e)tenso brachio. 2oblon#u! !e!bru! habet0 hic "ir !eus qui ho!o
est non habet e&us !e$ietate!'2 Cre$i$it si!%le) %uella ho!inibus lon#ius qua! bestiis e&us!o$i
!e!bru! inesse $ebere'
)). De Praedicatore !ui Potius Decem 2ir(ines !uam Nuptam 0nam Eli(ebat
Prae$icabat Tibure Frater %aru! consi$eratus a$ %o%ulu! a##ra"ans !ultis "erbis ac $etestans
a$ulteriu! $i)itque inter cetera a$eo esse #ra"e %eccatu! ut !allet $ece! "ir#ines co#noscere
qua! unica! !uliere! nu%ta!' +oc et !ulti qui a$erant ele#issent'
),. De Paulo !ui "(norantibus Nonnullis &u.uriam Commo/it
Alter Paulus no!ine -que! i%se no"i. cu! Seciae urbe Ca!%aniae in qua$a! contione lu)uria!
$etestaretur nonnullos a$eo lasci"os atque inte!%erantes $icebat ut a$ elicien$a! !a&ore! e)
coitu "olu%tate! natibus u)oris %ul"inu! sub&icerent' +oc $icto a$eo nonnullos -qui i$ i#norabant.
co!!o"it ut %aulo %ost i$ "eru! esse e)%erirentur'
)1. De Con8essore
Mulier a$olescens quae i$ !ihi %ost!o$u! retulit %rofecta est aliquan$o a$ confiten$u! %eccata
sua %rout fit te!%ore (ua$ra#esi!ae' Cu! inter loquen$u! se "iro non ser"asse fi$e! $iceret
stati! Confessor qui frater erat libi$ine incensus %rotento %allio Pria%u! erectu! in !anu
a$olescentulae %osuit sua$ens ut sui !isereretur' Illa rubore %erfusa abiens !atri quae hau$ %rocul
erat ro#anti qui$na! sibi tantus rubor sibi "ellet narra"it Confessoris suasione!'
)3. 9esponsio ulieris Faceta
Interro#ata se!el a "iro !ulier quaena! causa esset cur cu! in coitu "olu%tatis ita %artice%s esset
fe!ina sicut et "ir ta!en ho!ines citius %eterent sequerenturque !ulieres qua! illae "iros* Tu!
illa0 2Su!!a cu! ratione hoc institutu! est2 inquit 2ut %otius nos requira!ur a "iris' Constat eni!
%aratas ac %ro!%tas nos a$ concubitu! se!%er esse "os aute! non0 frustra i#itur "iri %eterentur a
nobis cu! essent i!%arati'2 Scita facetaque res%onsio'
)4. De endico Fratre, !ui Tempore $elli $ernardo Pacem Nomina/it
Bello quo$ %ri!u! Florentini cu! /uce Me$iolani %osteriore habuerunt sancitu! est ca%itale
esse si quis $e a#en$a %ace "erba fecisset' Bernar$us Manecti ci"is facetissi!us erat in foro
"eteri nescio qui$ e!%turus' Accessit a$ eu! frater qui$a! e) his !en$icis circu!foraneis qui in
tri"iis astantes aliqui$ sibi a transeuntibus $ari in necessarios usus %etunt ac qui%%ia! %etiturus
%ri!is "erbis0 2Pa) tibi2 inquit' Tu! Bernar$us0 2(ui$ tu %ace! no!inasti* An nescis ca%itale esse
si quis $e %ace loquatur* Abeo2 inquit 2ne quis !e cul%ae affine! %utet'2 +oc $icto rece$ens a
nebulonis illius !olestia se e)e!it'
)6. Fabula Francisci P+ilelp+i
Erat ser!o inter socios quae %oena esset statuen$a in u)ores i!%u$icas' Bonifacius Salutatus ea!
qua Bononiensis a!icus suus !inatus est se u)ore! sua! affecturu! e)isti!abat' Sciscitantibus
nobis %oena!0 2Bononiensis2 inquit 2"ir hau$ !a#no e)isti!an$us habuit u)ore! satis liberale!
et !ihi quan$oque obsequente!' Cu! accessisse! $o!u! aliquan$o noctu foris stans au$i"i eos
acriter colliti#antes0 incre%abat eni! "ir u)ore! accusans i!%u$icitia! e&us' Illa ut !oris est
taliu! ne#an$o se tuebatur' Tu! "ir inter cla!an$u!0 25oanna 5oanna2 ait 2e#o te neque
"erberabo neque %ercutia! se$ in tantu! refutua! quoa$ %lena! $o!u! filiis re$$a! atque ita
sola! te cu! natis relinqua! %ost!o$u! et abibo'2 Risi!us o!nes #enus su%%licii a$eo
e)quisitu! quo stultus ille ulturu! se u)oris fla#itia %uta"it'
,7. Cardinalis $urdi(alensis De -istrione
Gre#orius 9II antequa! Pontife) crearetur in Concla"i et %ostea quoque %luri!a se facturu!
%ollicitus est %ro schis!ate quo$ tunc in Ecclesia "i#ebat atque a$eo aliquibus $iebus in eo quo$
%ro!iserat %er!ansit ut etia! Pontificatui se cessuru! si o%us esset s%on$eret' Post!o$u! "ero
$ulce$ine $uctus $i#nitatis &ura!enta et %ro!issiones o!nes irritas fecit nihil ser"ans eoru! quae
antea %ollicebatur' +oc ae#re ferens Car$inalis Bur$i#alensis "ir #ra"is et consilii sin#ularis
!ecu! $e hisce rebus aliquan$o loquens0 2+ic2 inquit 2nobis effecit quo$ histrio qui$a!
Bononiensibus se asserens "olaturu!'2 Cu! reserari !ihi fabula! ro#are!0 2+istrio fuit nu%er
Bononiae2 ait 2qui %ro%osito %ala! e$icto se "olaturu! e) turri qua$a! quae est "ersus %onte! S'
Ra%haelis !illiari a!%lius e)tra urbe! %rae$i)it' Con#re#ato a$ $ie! constitutu! o!ni fer!e
Bononiensi %o%ulo sole et fa!e usque a$ occasu! solis ho!ines lu$en$o !acera"it' Pen$ebant
o!nes ani!i sus%ensi a$ as%ectu! turris "olatu! ho!inis e)s%ectantes' Cu! ille interi! in turris
cacu!ine osten$eretur alasque quateret "olaturo si!ilis seque $eorsu! %ro&ecturu! fin#eret erat
!a#na a$ haec si#na %o%uli accla!atio %atulo ore turri! as%icientis' Tu! histrio %ost solis tan$e!
occasu! ne nihil actu! "i$eretur "ersis a$ eos renibus culu! %o%ulo ostenta"it' Ita illusi o!nes
ine$ia et tae$io confecti in urbe! noctu re$ierunt' Eo$e! !o$o Noster2 inquit 2qui %ost tot
ostentationes tan$e! nobis %osteriora osten$en$o satisfecit'2
,1. 9esponsio 9edolp+i Ad $ernabo/em
Re$ol%hi Ca!erinensis $ictu! %ru$ens refertur' Obsi$ebatur ci"itas Bononiensis a Bernabo"e e)
fa!ilia ,iceco!itu! /o!ini Me$iolani' Erat aute! a$ custo$ia! ci"itatis $u) %ositus a Pontifice
Re$ol%hus "ir bello et %ace e#re#ius qui se intra !oenia continebat ob ci"itatis tutela!' Le"i
se!el %er e)cursores co!!isso %roelio a quo Re$ol%hus aberat ca%tus eques a$ Bernabo"e!
$uctus est' Interro#abat ille inter cetera cur non e#re$eretur a$ bellu! Re$ol%hus* Eques cu!
una! ac altera! causa! attulisset tan$e! $i!issus re$iit in ci"itate!' Tu! Re$ol%hus sciscitans
qui$ in castris hostiu! a#eretur et quae "erba Bernabo"is a$ eu! fuissent cu! intelle)isset
res%onsione! equitis e#ressu! suu! "arie e)cusante!0 2Non bene2 inquit 2neque %ru$enter
res%on$isti' ,a$e $ic Bernabo"i0 2Re$ol%hus ait se i$eo urbe! non e#re$i ne tu in#re$i queas'2 2
,2. Alia 9esponsio Faceta 9edolp+i
I$e! bello quo$ Florentini cu! Gre#orio $eci!o Pontifice #esserunt $i"ersas %artes secutus nunc
uni nunc alteri haerebat' Interro#atus a quo$a! cur a$eo nutans ita sae%e se co!!utaret0
2(uonia!2 inquit 2in eo$e! latere $iutius &acere non %ossu!'2
,#. De Eodem !uomodo A Florentinis Pro Proditore Depictus Est
Florentinis %ost!o$u! %ro$itionis habitus reus %ublicis in locis urbis ut %ro$itor $e%ictus fuit'
Cu! "ero hau$ !ulto %ost sentiret !itti Oratores a$ se Florentinos $e %ace acturos qua $ie a$ se
"enturi erant thala!u! in#ressus clausis fenestris i#ne accenso -erat aute! !ensis Au#usti. sese
%elliceis "estibus coo%eriri in lecto &ussit' ,ocatis $ein$e Oratoribus quaerentibus quona! !orbo
laboraret0 Fri#ore res%on$it quo$ ta!$iu in eoru! !uris etia! nocte a$ aere! $iscoo%ertus
stetisset' +oc $icto illoru! lusit %ictura! quae %ostea e) %acto $eleta est'
,). De !uodam !ui 9edolp+um 'a(ittando 2ulnera/it
,iri nonnulli Ca!erinenses e)tra urbe! e)ercitii causa sa#ittan$o te!%us terebant' Cu! quis%ia!
sa#itta! incautius e!isisset astante! %rocul Re$ol%hu! le"iter "ulnera"it' Ca%to illo cu! "ariae
$e %oena inferen$a sententiae $icerentur et ut quisque acerri!e sentiret ita se !a)i!e Princi%i
#ratificaturu! %utaret unus censuit !anu! illi esse a!%utan$u! ne a!%lius arcu uteretur'
Re$ol%hus liberu! ho!ine! $i!itti &ussit $icens illa! futura! fuisse utile! sententia! si i$ ante
acce%tu! "ulnus consiliu! $e$isset' Plena %ru$entiae et hu!anitatis res%onsio'
,,. Fabula ancini
Mancinus "ir rusticus o%%i$anus !eus fru!ento a$ Fi#i#nu! Castru! asellis "ehen$o
e)ercebatur quos ille co!%luries a$ "ectura! su!ebat' Cu! ille se!el a !ercato re$iens fessus e
"ia ascen$isset asinu! que!$a! %raestantiore! co!%utatis in "ia asinis qui %raeibant $o!o
a%%ro%inquans eoque quo "ehebatur !ini!e annu!erato "isu! est ei unu! $eesse' Turbatus i#itur
ac reliquis asinis u)ori quos restitueret co!!en$atis confesti! eo$e! asino quo ferebatur a$
!ercatu! se%te! !illibus %assuu! retroce$it quaerensque a sin#ulis ob"iis an asinu! que!%ia!
a!issu! re%erissent' Cu! o!nes ne#arent $o!u! noctu !aerens et $olens &actura! asini re$iit'
Tan$e! etia! ab u)ore a$!onitus cu! $escen$isset illu! que! tanto stu$io et $olore asinu!
quaesierat esse co#no"it'
,1. De "llo !ui Aratrum 'uper -umerum Porta/it
Alter Pierus no!ine a$!o$u! incultus cu! usque a$ !eri$ie! arasset fessis bobus et i%se
labore fati#atus re$iturus in o%%i$u! aratru! su%er asellu! alli#at $ein$e asellu! %rae!issis
bobus ascen$it' (ui cu! ni!io onere #ra"atus sub %on$ere $eficeret sentit tan$e! Pierus asellu!
ire non %osse' Tu! $escen$ens atque aratru! su%er hu!eru! %onens rursus asellu! ascen$it
inquiens0 2Nunc recte a!bulare %otes non eni! tu se$ e#o aratru! fero'2
,3. 9esponsio Ele(ans Dantis, Poetae Florentini
/antes Alli#erius %oeta noster Florentinus aliqua!$iu sustentatus est ,eronae o%ibus Canis "eteris
Princi%is $e la Scala a$!o$u! liberalis' Erat aute! et alter %enes Cane! Florentinus i#nobilis
in$octus i!%ru$ens nulli rei %raeterqua! a$ &ocu! risu!que a%tus cu&us ine%tiae ne $ica!
facetiae Cane! %er%ulerant a$ se $itan$u!' Cu! illu! "eluti belua! insulsa! /antes "ir
$octissi!us sa%iens ac !o$estus ut aequu! erat conte!neret0 2(ui$ est2 inquit ille 2quo$ tu cu!
habearis sa%iens ac $octissi!us ta!en %au%er es et e#enus e#o aute! stultus et i#narus $i"itiis
%raesto*2 Tu! /antes0 2(uan$o e#o re%eria! $o!inu!2 inquit 2!ei si!ile! et !eis !oribus
confor!e! sicuti tu tuis et i%se si!iliter !e $itabat'2 Gra"is sa%iensque res%onsio3 Se!%er eni!
$o!ini eoru! consuetu$ine qui sibi sunt si!iles $electantur'
,4. Ejusdem Poetae Faceta 9esponsio
+uic i%si inter seniore! aliquan$o &uniore!que Canes %ran$enti cu! !inistri utriusque $e$ita
o%era ante %e$es /antis a$ eu! lacessen$u! ossa occulte sub&ecissent re!ota !ensa "ersi
o!nes in solu! /ante! !irabantur cur ante i%su! solu!!o$o ossa cons%icerentur' Tu! ille ut
erat a$ res%on$en$u! %ro!%tus0 2Mini!e2 inquit 2!iru! si Canes ossa sua co!e$erunt0 e#o aute!
non su! Canis'2
,6. De uliere Obstinata !uae 2irum Pediculosum 2oca/it
Colloquebantur aliquan$o $e %ertinacia !ulieru! quae ita quan$oque %erstant ani!o in$urato ut
se !ori !alint qua! ce$ere e) sententia' Tu! unus0 2Mulier quae$a! e nostris2 inquit 2a$!o$u!
"iro contraria se!%er "erbis e&us ob&ur#an$o refra#abatur %erstans in eo quo$ coe%erat ita ut
su%erior esse "ellet' +abita se!el cu! "iro #ra"i altercatione !aritu! %e$iculosu! "oca"it' Ille ut
"erbu! i$ retractaret u)ore! "erberibus conten$ebat %u#nis cae$ens ac calcibus' (uo !a#is
cae$ebatur eo %lus illa %e$iculosu! a%%ellabat' ,ir tan$e! "erberan$o lassus ut u)oris
%ertinacia! su%eraret %er fune! in aquae %uteu! $e!isit suffocaturu! se $icens nisi "erbis
e&us!o$i abstineret' Instantius %erse"erabat etia! in aqua !entu! usque constituta "erbu! illu$
continuans' Tu! "ir ne a!%lius loqui %osset in %uteu! $e!ersit tentans si ea! !ortis %ericulo a
"erboru! %ertinacia %osset a"ertere' At illa loquen$i facultate a$e!%ta etia! $u! suffocaretur
quo$ loqui nequibat $i#itis e)%ri!ebat4 na! !anibus su%er ca%ut erectis atque un#ulis utriusque
%ollicis con&unctis salte! quo$ %otuit #estu "iro %e$iculos ob&iciebat' 8n#uibus eni! eoru!
$i#itoru! %e$iculi a fe!inis occi$i consue"erunt'2
17. De Eo !ui 0.orem "n Flumine Peremptam !uaerebat
Alter u)ore! quae in flu!ine %erierat quaerens a$"ersus aqua! %roficiscebatur' Tu! qui$a!
a$!iratus cu! $eorsu! secun$u! aquae cursu! illa! quaeri a$!oneret0 2Nequaqua! hoc !o$o
re%erietur2 inquit' 2Ita eni! $u! "i)it $ifficilis ac !orosa fuit reliquoru!que !oribus contraria ut
nunqua! nisi contrario et a$"erso flu!ine etia! %ost !orte! a!bulasset'2
11. De 9ustico !ui Nobilem 'e Fieri !uaerebat
Petebat a /uce Aurelianensi subrusticus !oribus et "ita incultus qui$a! qui ei ser"iebat ut se
nobile! faceret' I$ fit a%u$ Gallos e!%tis %ossessionibus e) quibus solis ruri "ita! nobiles $ucant'
Tu! /u) qui natura! ho!inis callebat0 2/i"ite!2 inquit 2te facilli!e %osse! facere4 nobile!
nunqua! %osse!'2
12. De %uil+elmo !ui -abebat Priapeam 'upellectilem Formosam
Erat in o%%i$o nostro Terrae No"ae "ir no!ine Guilhel!us faber li#narius Pria%ea su%ellectile
satis co%iosus' /i"ul#a"erat hoc u)or inter "icinas' Ea !ortua $u)it alia! u)ore! &u"encula!
si!%lice! Antonia! no!ine quae $es%onsata %raesenserat e) "icinis in#ens "iri telu!' (ua er#o
nocte %ri!o cu! "iro concubuit tre!ebun$a nolebat haerere "iro neque coitu! %ati' Sensit "ir
tan$e! qui$ ti!eret a$olescentula consolatusque illa! "eru! esse quo$ au$ierat ait se$ $uas se
!entulas habere %ar"a! ac !a&ore! qua!$a!' 2Ne te er#o offen$a!2 ait 2utar hac nocte %ar"a
quae tibi !ini!e nocebit4 %ostea !a&ori si tibi "i$ebitur'2 Consentiens %uella obsecuta est "iro
absque cla!ore aut nocu!ento aliquo' Post !ense! "ero facta liberior atque au$entior cu! noctu
"iro suo blan$iretur0 2Mi "ir2 inquit 2si libet !a&ore &a! illo socio utaris'2 Risit "ir cu! se!iasellus
in ea re "i$eretur bonu! u)oris a%%etitu!0 hoc %ostea narrante! au$i"i in alioru! coetu'
1#. 9esponsio 0nius ulieris Pisanae
Sa!bacharia !ulier Pisana fuit %ro!%ta a$ res%on$en$u!' Acce$ens histrio qui$a! a$ illu$en$u!
ei0 2Prae%utiu!2 inquit 2asini "os salutat'2 Tu! illa e "esti#io0 2Ohe32 inquit 2sane unus e) suis
nuntiis "i$eris'2 (uo facete $icto abiit'
1). Dictum atronae !uae 2estes Adulterae Ad Fenestras Conspe.it
Mulier a$ultera e)%an$erat !ane a$ fenestras "arii #eneris "esti!enta ab a$ultero $ata' Matrona
ante $o!u! transiens cons%ectis tot "estibus0 2Sicut aranea telas ita haec2 inquit 2"estes suas culo
effecit %u$en$oru! artificiu! o!nibus ostentans'2
1,. onitio Cujusdam
Ro#abat qui$a! contribule! !eu! "iru! facetu! te!%ore "in$e!iae ut sibi "asa quae$a!
"inaria !utuo conce$eret' Tu! ille inquit0 2/o u)ori e)%ensas %er uni"ersu! annu! ut ea in
Carnis%ri"io uti %ossi!'2 Monuit hoc $icto non esse %ostulan$as ab aliis eas res quaru! usus esset
eis necessarius'
11. Dictum Perusini Ad 0.orem
Perusini habentur "iri faceti ac %erurbani' Ro#a"it !aritu! u)or Petrucia no!ine a$ $ie! festu!
%ostri$ie %rofectura ut sibi calceos no"os e!eret' Annuit "ir e&us et si!ul &ussit antequa! $o!o
abiret !ane #allina! in %ran$iu! coqui' 8)or cu! cibu! %arasset ostiu! e#ressa cons%ectoque
si!ul que! su!!e a$a!abat &u"ene $o!u! re#re$itur $ato si#no ut se intus cu! "ir abesset
sequeretur4 et ne lon#ior !ora esset ascensis scalis se a$ terra! %rostra"it ita ut e) ostio %osset
cons%ici' Su%eri!%osito aute! &u"ene clunes e&us cruribus ac %e$ibus a!%le)a concu%ito o%eri
inten$ebat' ,ir interi! e)isti!ans u)ore! a$ festi"itate! &a! %rofecta! et si!ul tar$ius
re$itura! sociu! ro#a"it a$ %ran$iu! $icens u)ore! %ran$io esse fallen$a!' Cu! $o!u!
%er#erent "ir %rius in#re$itur "isaque a%u$ scalas u)ore su%ra &u"ene! %e$es co!!o"ente0 2Ohe3
Petrucia2 inquit 2%er culu! asini32 ut !os est illis &uran$i. 2si hoc !o$o a!bula"eris nunqua! istos
calceos consu!es'2
13. Per8acetum Dictum Cujusdam Adolescentis
(uerebatur rusticana !ulier anserulos suos non se bene habere fascinatos "erbis cu&us$a! "icinae
quae cu! illos collau$asset nequaqua! %ostea a$$i$isset0 /eus eos bene$icat %rout "ul#o $ici
solet' +aec cu! a$olescens au$isset0 2Nunc causa! "i$eo2 inquit 2cur !ihi !entula ae#rius se
habuit his $iebus a$!o$u! $ebilitata' Na! cu! ea! quis%ia! lau$asset nequaqua! a$$i$it
e&us!o$i bene$ictione! quo factu! est ut fascinata! %ute! cu! %ost!o$u! nunqua! ere)it
ca%ut' Bene$ic er#o ea! te ro#o2 ait 2quo %riores recu%eret "ires'2
14. De 2iro 'tolido !ui 'imulantem 2ocem Credidit 'e "psum Esse
Pater cu&us$a! a!ici nostri co#noscebat !uliere! "iro insulso ac balbutienti nu%ta!' Se!el cu!
noctu a$ ea! acce$eret cre$ens "iru! abesse ostiu! %ala! %ulsa"it si!ulans "iri "oce! ac sibi
a%eriri ostiu! %etiit' ,ir aute! stoli$us $o!i e)istens au$ita illius "oce0 25oanna a%eri 5oanna
intro$uc illu!2 inquit0 2na! "i$etur i$e! qui e#o esse'2
16. De 9ustico !ui Anserem 2enalem De8erebat
Rusticu! a$olescente! qui Florentiae ansere! $eferebat "enale! cons%icata !ulier quae sibi
faceta "i$ebatur ri$en$i ho!inis #ratia ro#a"it quanti ansere! faceret' At ille0 2(uo$ facilli!e2
inquit 2%ersol"as'2 2(ui$ est*2 inquit !ulier' 28nico2 ait ille 2coitu'2 25ocaris2 res%on$it !ulier 2se$
$o!u! in#re$ere et $e %retio con"enie!us'2 In#ressus $o!u! cu! %erstaret in sententia !ulier
%retio annuit' ,eru! cu! su%eriores %artes e#isset %etito ansere rusticus se ne#at $aturu!4 non
eni! se !uliere! suba#itasse se$ se ab ea co!%ressu! $i)it' I#itur re$inte#rata %u#na !unere
sessoris fun#itur a$olescens' Iteru! e) con"entu !ulier cu! ansere! %ostulasset renuit a$olescens
%ari ratione se cu! illa esse asserens4 non eni! se %retiu! acce%isse se$ re%ulisse in&uria! illata!4
na! se %rius a !uliere subactu!' Cu! lon#ior %ro#re$eretur contentio su%er"eniens "ir sciscitatur
quaena! haec sit contro"ersia0 2Cu%ieba!2 inquit u)or 2tibi cena! o%i%ara! %arare nisi hic
!ale$ictus i!%e$iret0 con"enerat eni! !ecu! in "i#inti soli$is4 nunc %ostqua! introiit $o!u!
!utata est sententia $uos a!%lius requirit'2 2Eia2 inquit "ir 2ta! %ar"a res i!%e$it cena! nostra!3
Acci%e2 inquit 2quo$libet'2 Ita rusticus %retiu! abstulit et concubitu! u)oris'
37. De A/aro !ui 0rinam De(usta/it
Curialis unus e nostris notae a"aritiae sae%e !ensa! fa!iliae acce$ebat $u! co!e$eret
$e#ustans "inu! an satis aquatu! esset0 si!ulabat aute! se i$ a#ere ut bono "ino uterentur' +oc
cu! ani!a$"ertissent nonnulli tan$e! co!!unicato consilio recente! quan$oque urina! %ro "ino
in !ensa su%%osuere qua hora "enturu! ho!ine! sus%icabantur' Accessit ille !ore suo et cu!
urina! bibisset nauseans ac se!ieructans !a#no cla!ore abscessit !inatus !ulta illis qui haec
conati essent' Illi "ero risu cena! finierunt' +oc e&us rei !achinator !ihi %ost!o$u! retulit !ulto
cu! risu'
31. De !uodam Pastore 'imulatim Con8itente
Pastor o"iu! e) ea Re#ni Nea%olitani ora quae oli! latrociniis o%era! $abat se!el Confessore!
a$iit sua %eccata $icturus' Cu! a$ sacer$otis #enua %rocubuisset0 2Parce !ihi2 inquit ille lacri!ans
2Pater !i quonia! #ra"iter $eliqui'2 Cu! &uberet $icere qui$ esset atque ille sae%ius i$ "erbu!
iterasset tanqua! qui nefariu! a$!isisset scelus tan$e! hortatu sacer$otis ait se cu! caseu!
faceret &e&unii te!%ore e) %ressura lactis #uttas quas$a! quas non s%uisset in os $esiliisse' Tu!
sacer$os qui !ores illius %atriae nostrae subri$ens cu! $i)isset #ra"iter illu! $eliquisse qui
(ua$ra#esi!a! non ser"asset quaesi"it nu!qui$ aliis obno)ius esset %eccatis' Abnuente %astore
ro#a"it nu! cu! aliis %astoribus que!qua! %ere#rinu! ut !os est illius re#ionis transeunte!
s%oliasset aut %ere!isset0 2Sae%ius2 inquit 2utraque in re cu! reliquis su! "ersatus4 se$ istu$2 ait
2a%u$ nos est ita consuetu! ut nulla conscientia fiat'2 Cu! utru!que #ra"e facinus Confessor
asse"eraret ille ut re! le"e! latrocinia et ho!inu! cae$e! quae a%u$ eos usu %robarentur
e)isti!ans solius lactis "enia! %etebat' Res %essi!a consuetu$o %eccan$i quae etia! illa errata
le"ia re$$it quae sunt #ra"issi!a'
32. De &usore Propter &usum "n Carcerem Truso
Est in o%%i$o Terrae No"ae certa constituta %oena his qui luserunt a$ talos' (ui$a! notus !eus in
lu$o $e%rehensus contracta %oena in carcere! trusus fuit' Cu! %eteretur ab eo cur ibi reclusus
esset0 2+ic noster Praetor2 inquit 2quia quo$ !eu! erat lusi !e in carcere! %osuit' (ui$na! hic
a#eret si lusisse! suu!*2
3#. De Patre Filium Ebrium 9edar(uente
Pater cu! filii ebrietate! sae%ius nequicqua! re$ar#uisset cons%ecto se!el in "ia ebrio erectis
"eren$is tur%iter &acente %ueris quoque %er!ultis qui circu!stabant ri$entibus atque illu$entibus
filiu! a$ ta! "erecun$u! s%ectaculu! "oca"it e)isti!ans hoc e)e!%lo ab ebrietate $eterreri eu!
%osse' Ille aute! "iso ebrio0 2Ro#o %ater2 inquit 2ubi est i$ "inu! quo iste ebrius factus est ut e#o
etia! e&us "ini $ulce$ine! $e#uste!*2 non ebrii tur%itu$ine absterritus se$ "ini cu%i$itate
co!!otus'
3). De Adolescente Perusino
+is%ina! quoque Perusinu! a$olescente! nobile! atque a$!o$u! $issolutu! cu! o%%robrio
ceteris e) ea fa!ilia esset a$ se "oca"it se!el Si!on Caeculus co#natus e&us sene) !a#nae
auctoritatis atque a$!o$u! %ru$ens0 et cu! rationibus !ultis a$olescente! a$ !eliore! "ita!
hortatus esset $etestans "itia "irtutes "ero collau$ans %ostqua! tan$e! %erora"it0 2Si!on2 inquit
ille 2co!%osite atque ornate a$!o$u! sicuti "iru! eloquente! $ecet fecisti "erba0 "eru! centies
&a! %ulchriores orationes in hanc sententia! au$i"i et ta!en nihil eoru! quae $icebantur unqua!
facere "olui'2 Nihil a!%lius su%erior e)e!%lo qua! hic "erbis %rofuit'
3,. De Duce Ande(a/ensi !ui Pretiosam 'upellectilem 9edolp+o Ostendit
Erat ser!o aliquan$o in coetu $octoru! "iroru! re%rehen$entiu! inane! eoru! cura! qui
!ultu! stu$ii o%eraeque in quaeren$is e!en$isque %retiosis la%i$ibus %onunt' +ic qui$a!0 2Recte2
inquit 2Re$ol%hus e) Ca!erino /ucis An$e#a"ensis cu! a$ Re#nu! Nea%olitanu!
%roficisceretur stultitia! !onstra"it' Cu! eni! Re$ol%hus a$ eu! "isen$u! in castra "enisset
osten$it ei /u) %retiosa! a$!o$u! su%ellectile! interque cetera !ar#aritas sa%hiros
carbunculos et ceteros la%i$es !a#no qui in %retio habentur' +is cons%ectis quaesi"it Re$ol%hus
quanto la%i$es illi e)isti!arentur et qui$ utilitatis afferrent' Ma#nu! qui$ aesti!ari /u) res%on$it
se$ nihil afferre lucri' Tu! Re$ol%hus 2Osten$a! tibi2 inquit 2$uos la%i$es $ece! florenoru! qui
!ihi annuati! $ucentos re$$unt2 ac $ein$e cu! /uce! haec a$!irante! a$ !olen$inu! quo$
i%se construi fecerat $u)isset $uos !olares la%i$es ei osten$it $icens illos esse qui suoru!
%retiosoru! utilitate! "irtute!que su%erarent'
31. De Eodem 9edolp+o
+ic i%se cui$a! Ca!erinensi qui "isen$i causa orbe! %era#rare cu%iebat &ussit usque Macerata!
o%%i$u! %roficisci' (uo$ ille cu! effecisset0 2Orbe!2 inquit 2terraru! uni"ersu! cons%e)isti2
nihil esse aliu$ asserens !un$u! hunc qua! colles con"alles !ontes %lanitie! culta atque
inculta loca ne!ora et sil"as quae o!nia eo loci s%atio continentur'
33. Facetissimum Dictum Cujusdam Perusini
Erat Perusino cui$a! $oliu! "ini sa%i$i et boni a$!o$u! %ar"u!' A$ eu! %ro "ino cu! qui$a!
%ueru! cu! "ase !a&usculo $estinasset su!%to in !anibus "ase atque a$ nares a$!oto0 2Ohe32
inquit 2"as istu$ a$!o$u! foetet' Nunqua! in hoc "inu! !eu! infun$a!0 "a$e atque a$ eu! qui
te !isit istu$ re%orta'2
34. Contentio Duarum eretricum De Tela &inea
/uae Ro!anae !ulieres quas no"i $i"ersa aetate et for!a i"erunt $o!u! Curialis cu&us$a! e
nostris "olu%tatis ac %rae!ii causa' Is cu! %ulchriore! bis co#no"isset altera! se!el ta!en
atti#it4 tu! ne se s%reta! %utaret tu! ut iteru! re$iret cu! socia' Abeuntibus tela! linea! $ono
$e$it non $iscernens quanta esset futura cuique %ortio' In $i"isione clancula contentio orta est inter
fe!inas altera $uas %artes secun$u! o%us e)actu! altera !e$ietate! secun$u! %ersonas
%ostulante' /i"ersae utrinque "ariaeque rationes afferebantur cu! una !a&ore! se labore!
%er%essa! esse reliqua %are! fuisse conten$eret' E) "erbis a$ "erbera $e"enerunt ac un#uiu!
ca%illoru!que certa!en' Pri!o "icini in$e etia! !ariti concurrunt $issi$ii causa! i#norantes
utraque sibi "erboru! contu!elia! illata! asserente' ,iris suae cu&usque u)oris causa! tuentibus
!ulieru! %u#na a$ "iros $escen$it0 "ectibus ac la%i$ibus acta res est $onec concurrentiu!
inter"entus %roeliu! $ire!it' ,iri $issensionis causa! i#norantes ini!icitia! ser"ant reclusi in
ca"eis !ore Ro!ano' Pannus est a%u$ que!$a! ob re! in$iscussa! non$u! $i"isus se$ occulte
a !ulieribus $e $i"i$en$o a#itur' (uaeritur a $octoribus qui$ sit &uris'
36. De %allo Et 2ulpe
Esuriens quon$a! ,ul%es a$ $eci%ien$as #allinas quae Gallo $uce arbore! e)celsiore! quo sibi
a$itus non erat ascen$erant a$ Gallu! blan$e accessit que! co!iter cu! salutasset0 2(ui$ in
e)celso a#is*2 inquit' 2Nu!qui$ non au$isti no"a haec recentia ta! salutaria nobis*2 2Nequaqua!2
Gallus cu! res%on$isset 2atque %raenuntia2 1 2+uc accessi2 ait 2a$ co!!unican$u! tecu!
alacritate!' Ani!aliu! o!niu! conciliu! celebratu! est in quo %ace! %er%etua! o!niu!
ani!antiu! inter se fir!arunt ita ut o!ni sublato ti!ore nulli ab altero insi$iae aut in&uriae fieri
a!%lius queant se$ %ace et concor$ia o!nes fruantur' Licet abire unicuique "el soli quo "elit
secure' /escen$ite i#itur et hunc festu! a#a!us $ie!'2 A#nita ,ul%is fallacia Gallus0 2Bonu!2
inquit 2affers nuntiu! et !ihi #ratu!2 et si!ul collu! altius %roten$ens %ros%ecturoque lon#ius et
a$!iranti si!ilis in %e$es se ere)it' 2Tu qui$na! as%icis*2 ,ul%es cu! $i)isset 1 2/uos2 inquit
2!a#no cursu ore %atulo a$"entantes canes'2 Tu! tre!ebun$a ,ul%es0 2,alete2 inquit 2!ihi fu#a
e)%e$it antequa! illi a$"eniant2 et si!ul coe%it abire' +ic Gallus0 2(uona! fu#is aut qui$ ti!es*2
ait 2siqui$e! %ace constituta nihil est ti!en$u!'2 2/ubito2 inquit ,ul%es 2an canes isti au$ierunt
$ecretu! %acis'2 +oc %acto $olo illusus est $olus'
47. Facetum Dictum
,ir in $icen$o liberior cu! qui$ au$acius loquens in %alatio Pontificis #estu &ocoque $issolutiori
uteretur0 2(ui$ ais*2 inquit socius qui$a! 2stultus qui$e! $iceris'2 Tu! ille0 2+oc2 inquit 2%er!a#ni
lucri loco %onere!' Non eni! alio %acto %ossu! carus esse his qui nunc re#nant cu! stultoru! hoc
te!%us e)istat atque hi soli %otiantur reru!'2
41. Disceptatio "nter Florentinum Et 2enetum
,enetis foe$us erat cu! /uce Me$iolani a$ $ecenniu!' Interi! %ri!o inter Florentinos /uce!que
orto bello cu! Florentinoru! res $eteriori loco "i$erentur ,eneti /uce! hau$ quicqua! hostile
ti!ente! a$orti ru%to foe$ere Bri)ia! occu%arunt0 "eriti ne si /u) su%erior esset o!nis belli
!oles in se "erteretur' Florentino ,enetoque %ost!o$u! $e hac re $isce%tantibus cu! ,enetus
$iceret0 2Nobis libertate! $ebetis0 na! nostra o%era liberi estis'2 2+oc nequaqua! "eru! est2 inquit
a$ retun$en$a! illius %etulantia! Florentinus0 2non eni! nos liberos esse fecistis se$ nos "os
re$$i$i!us %ro$itores'2
42. Comparatio Antonii &usci
Ciriacus Anconitanus ho!o "erbosus et ni!iu! loqua) $e%lorabat aliquan$o astantibus nobis
casu! atque e"ersione! I!%erii Ro!ani inque ea re "ehe!entius an#i "i$ebatur' Tu! Antonius
Luscus "ir $octissi!us qui in coetu a$erat ri$ens ho!inis stulta! cura!0 2+ic %ersi!ilis est2
inquit 2"iro Me$iolanensi qui $ie festo cu! au$isset unu! e #re#e cantoru! -qui #esta herou! a$
%lebe! $ecantant. recitante! !orte! Rolan$i qui se%tin#entis &a! fer!e annis in %roelio occubuit
coe%it acriter flere atque in$e cu! u)or $o!u! re"ersu! !aestu! ac #e!ente! "i$isset
ro#assetque qui$na! acci$isset no"i0 2+eu3 !ea u)or2 inquit 2$efunctus su!32 2Mi "ir2 u)or ait
2qui$ tibi a$"ersi e"enit* Solare atque a$ cena! "eni'2 At ille cu! in #e!itu %erse"eraret neque
cibu! "ellet su!ere tan$e! instantius !aeroris causa! %ercontanti !ulieri0 2An nescis2 res%on$it
2quae no"a ho$ie au$i"i*2 2(uaena! "ir*2 u)or inquit' 2Mortuus est Rolan$us qui solus tuebatur
Christianos32 Solata est !ulier insulsa! !aestitia! "iri et "i) tan$e! a$ cena! %otuit illu!
%er$ucere'2
4#. De Cantore !ui Praedi.it 'e ;ortem -ectoris; 9ecitaturum
Sub&un)it alter si!ilis fabella! stultitiae0 2(ui$a!2 inquit 2"icinus !eus ho!o si!%le) au$iebat
que!%ia! e) e&us!o$i cantoribus qui in fine ser!onis a$ illicien$a! au$ientiu! %lebe! %rae$i)it
se %ostri$ie 2Morte! +ectoris2 recitaturu!' +ic noster antequa! cantor abiret %retio re$e!it ne
ta! cito +ectore! "iru! bello utile! interficeret' Ille 2Morte!2 %ostero $ie $istulit' Alter "ero
sae%ius %retiu! $e$it sequentibus $iebus %ro "itae $ilatione' Et cu! %ecuniae $efuissent tan$e!
!orte! e&us !ulto fletu ac $olore narrari au$i"it'2
4). De uliere !uae 'e 2iro 'emimortuam Ostendit
Sar$a o%%i$u! est in !ontibus nostris situ!' In eo cu! "ir si!%le) u)ore! cu! altero coeunte!
$e%rehen$isset illa stati! se se!i!ortua! si!ula"it %rosternens se a$ terra! si!ilis $efunctae'
Acce$ens "ir %ro%ius ac !ortua! cre$ens coe%it illacri!ans brachia u)oris fricare' Tu! illa
suba%ertis oculis tanqua! a$ se %aululu! re"ersa cu! %etisset "ir qui$na! acci$isset se ni!io
ti!ore %ercussa! $i)it et cu! ea! consolari stultus coe%isset ac si qui$ "ellet %etere &ussisset0
2,olo2 inquit illa 2&ures te nihil "i$isse'2 Stati! cu! i$ &urasset !ulieri "aletu$o restituta est'
4,. Faceta *ocatio ilitis Florentini
Rossus $e Riciis Eques Florentinus !a#ni "ir ani!i ac se"erus u)ore! habuit Tel$a! no!ine
"etula! et !ini!e for!osa!' +ic coe%it in ancilla! qua! $o!i habebat oculos con&icere et cu!
illa! sae%ius !olestasset illa a$ %atrona! re! $etulit' Suasit ut assentiretur ac certo in loco
subobscuro hora! Rosso assi#naret in que! %ro ancilla se Tel$a cla! contulit' Acce$ens a$ locu!
Rossus ac !uliere! %ro ancilla $iutius tractans tan$e! $e!issa !entula nihil a#ere %otuit' Tu!
e)cla!ans u)or0 2Eia2 inquit 2Eques !er$ose si hic ancilla e)titisset recte cu! ea re! habere
%otuisses'2 Tu! Miles0 2Oh3 Tel$a !i %er /eu!32 inquit 2hic !eus socius %ru$entior a$!o$u! est
qua! e#o' Na! %ostqua! te %ro ancilla i#narus atti#i stati! ille !ala! carne! te esse co#no"it ac
%ro%terea retroce$ens !e restituit'2
41. De ilite !ui 0.orem -abebat &iti(iosam
+abebat Florentinus Eques a$!o$u! nobilis u)ore! liti#iosa! ac %er"ersa! quae quoti$ie a$
Reli#iosu! Confessore! "el ut aiunt /e"otu! suu! querelas "iri et "itia $eferebat' +ic Equite!
re%rehen$ebat ob&ur#abatque' Aliquan$o "erbis a$!onitus u)oris et ut %ace! inter eos %oneret
ro#a"it "iru! a$ confessione! %eccatoru!' (ua facta non $ubitabat con"entura! inter eos
concor$ia!' Paruit Eques et cu! Reli#iosus eu! sua %eccata e)%licare &ussisset0 2Nequaqua! est
o%us2 inquit 2quicqui$ eni! unqua! co!!isi et !ulto %lura etia! ab u)ore sae%ius tibi recitata
e)titerunt'2
43. De Temerario !ui Asinos Curabat
Fuit nu%er Florentiae ho!o confi$ens ac te!erarius nulli arti $e$itus' Is cu! le#isset a%u$
Me$icu! que!$a! no!en et "irtute! certaru! %illularu! quae a$ "arios !orbos conferre
$icebantur e)isti!a"it ho!o ri$iculus se iis solis %illulis $e facili Me$icu! e"asuru!' Confecto
earu! !a#no nu!ero urbe! e#ressus coe%it "a#ari %er o%%i$a et "illas Me$icinae arte!
%rofessus' A$ o!ne! aute! ae#ritu$ine! has %illulas acco!!o$abat earu!que cura aliqui casu
"aletu$ine! recu%erarunt' Cu! hu&us fa!a %ercre"isset stulti a%u$ stultos unus qui asinu! suu!
a!iserat ro#a"it ho!ine! nu!qui$ re!e$iu! a$ reci%ien$u! asinu! haberet' Assensit ille et ei
se) %illulas $e#lutien$as $e$it' (uibus su!%tis abiens %ostero $ie cu! asinu! quaereret ac
co#entibus %illulis $e "ia $iscessisset la)an$i "entris #ratia in arun$inetu! forte $i"ertit4 ibi
re%erto asino %ascente Me$ici scientia! et %illulas a$ caelu! lau$ibus e)tulit' A$ hunc
%ost!o$u! "eluti alteru! Aescula%iu! !a#nus fiebat rusticoru! concursus qui au$ierant Me$ici
!e$elas etia! a$ reci%ien$os asinos acco!!o$atas'
44. Comparatio Petri De E(+is
In se$itione qua$a! ci"itatis Florentiae qua ci"es %ro statu reru! inter se certabant cu! qui$a!
alterius factionis ab a$"ersariis !a#no tu!ultu occi$eretur unus e) his qui lon#e aberant #la$ios
e)sertos cons%iciens atque ho!ines concursantes %ercontatus est a circu!stantibus qui$na! ibi
a#eretur' Tu! unus no!ine Petrus $e E#his0 2Illic2 inquit 2!a#istratus ci"itatis atque officia
$i"i$untur'2 2Nolo2 inquit ille 2res quae ta! caro constant2 atque e "esti#io recessit'
46. De edico
Cu! cenarent !ecu! contribuli nonnulli ho!ines a$ facetias %ro!%ti !ulta ri$en$a inter
cenan$u! $icebantur inter quae unus subri$ens0 2Cechinus2 inquit 2Me$icus Aretinus accersitus a$
curan$u! qua!$a! for!osa! a$olescentula! quae %sallen$o contorserat #enu4 in co!%onen$o
cu! et tibia! fe!inae et co)a! %eralba! ac !olle! aliqua!$iu tractasset erecta est !entula
!a&ore! in !o$u! ita ut subli#aculo contineri nequiret' Tu! sus%irans cu! assurre)isset atque
illa qui$ %ro ea cura sibi $ari "ellet quaesisset nihil sibi $eberi res%on$it' (uaesita causa0 2Pares
eni! in o%ere2 inquit 2su!us4 e#o eni! tibi !e!bru! contortu! $ire)i tu ite! !ihi aliu$ ere)isti'2
67. *ocatio Cujusdam 2eneti !ui Equum 'uum Non Co(no/erat
Loquentibus nonnullis $octis "iris $e insulsitate stultitiaque !ultoru! narra"it Antonius Luscus
"ir facetissi!us cu! oli! ab Ro!a ,incentia! %roficisceretur a$$i$isse se in sua! societate!
,enetu! que!$a! qui %erraro ut "i$ebatur equitasset' (ui cu! Senis $i"ertisset a$ hos%itiu! in
quo et alii %er!ulti cu! equis erant !aneque a$ iter se quisque %araret solus ,enetus se$ebat a$
fores otiosus atque ocreatus' A$!iratus Luscus ho!inis ne#le#entia! ac tar$itate! qui cu! ceteri
fer!e in equis essent i%se solus quiesceret a$!onuit si secu! %roficisci "ellet equu! ascen$eret
causa!que !orae %ercontabatur' Tu! ille0 2Atqui2 inquit 2tecu! ire cu%io0 se$ equu! !eu!
!ini!e inter alios reco#nosco' I#itur e)s%ecto quoa$ reliqui equitarint ut qui equus solus in stabulo
re!anserit scia! esse !eu!'2 Co#nito ho!inis stu%ore Antonius %aulu! co!!oratus est quoa$
stultus ac sti%es ille unicu! relictu! equu! ca%eret %ro suo'
61. Dictum Caroli $ononiensis
Mos est loquen$i cu! que!%ia! %rae nobis conte!nere "olu!us ut $ica!us0 E#o te centies in $ie
o%%i#neratu! relinquere! a%u$ cau%onula! taberna!' Ra:ello Bononiensi "iro %ro!%to a$
res%on$en$u! qui$a! inter &ur#an$u! hoc i$e! in coetu ho!inu! ob&ecit e)tollens %ru$entia!
sua! Ra:ellu! "ero $es%iciens' Tu! Ra:ellus0 2+oc tibi2 inquit 2facilli!e conce$o0 cito eni! res
!a#ni %retii et bonae $are %i#nori %ossunt' At "ero tu ita nequa! "ilis et ab&ectae con$itionis es
ut si quis te %er o!nes fori tabernas et cau%onas circu!ferret ne!o te nec %ro aereo qui$e!
nu!!o "ellet acci%ere'2 +oc $icto et circu!stantibus risu! !o"it et $icacitate! ho!inis
$icacitate co!%ressit'
62. De Faeneratore 'ene 9elinquente Faenus Timore Perdendi Parta
+ortabatur faeneratore! &a! sene! a!icus ut $esisteret a faenore et ani!ae suae saluti consulens
et cor%oris quieti %luribusque sua$ebat "erbis ut se ab ea !olestia si!ul et infa!ia "itae "in$icaret'
Tu! ille0 28t sua$es2 inquit 2hanc arte! $esina!' Na! no!ina !ea ita &a! !ale res%on$ent ut
necesse sit "el in"ito hoc e)ercitiu! relinqui02 non conscientia %eccati se$ ti!ore a!itten$i %arta se
faenus relicturu! %rofessus'
6#. De eretrice 'ene endicante
/u! hoc in corona recitaretur 2Si!ilis hic fuit2 contribulis !eus ait 2%er"etulae2 -et no!en retulit.
2!eretrici quae &a! aetate confecta sti%e! in elee!os6na %etens0 2Benefacite2 aiebat 2ei quae
%eccatu! reliquit et arte! !eretricia!'2 Incre%ata ab ho!ine noto quo$ !en$icaret0 2(ui$ "is
a#a!*2 inquit 2ne!o !e a!%lius requirit'2 2Necessitate er#o non "oluntate2 ait ille 2%eccatu!
relinquis cu! %eccan$i nulla a$sit facultas'2
6). De Doctore Et "mperito
Cu! Secretarii essent aliquan$o cu! Pontifice Martino et ser!o $e facetiis inci$isset retulit ille
fuisse /octore! Bononiense! qui cu! a Le#ato qui$ instantius %eteret fatuus ac $e!ens
a%%ellatus est' +oc au$ito0 2(uan$o2 inquit 2!e $e!ente! esse co#no"isti*2 A$ haec Le#atus cu!
i$ te!%oris $i)isset0 2Non recte2 inquit alter 2arbitraris0 tunc eni! fatuus fui cu! te i#naru! le#u!
/octore! &uris ci"ilis feci'2 Erat eni! /octor Le#atus et %aru! $octus0 hoc $icto i#norantia!
Le#ati osten$it'
6,. Dictum Episcopi Electensis
Alter E%isco%us scilicet Electensis Ro!ani cu&us%ia! $ictu! retulit' Cu! Car$inali Nea%olitano
ho!ini stoli$o atque in$octo re$eunti a Pontifice Ro!anus ci"is ob"iasset Car$inalis "ero quia
!os suus erat continuo ri$eret %eti"it a socio qua!na! ob causa! Car$inale! %utaret ri$ere' (ui
cu! i$ se nescire res%on$isset0 2Atqui2 inquit 2stultitia! Pontificis ri$et qui se a$eo i!!erito
Car$inale! fecit'2
61. Facetum Dictum Cujusdam Abbatis
Sub$i$it et alius $uo facete ab Oratoribus -hi $uo Abbates Or$inis S' Bene$icti erant. Concilii
Constantiensis $icta' (ui cu! a$ Petru! $e Luna antea a%u$ +is%anos et Gallos Pontifice!
no!ine Concilii "enissent atque is illis cons%ectis $uos cor"os se a$ire $i)isset !ini!e !iru!
"i$eri $ebere alter res%on$it si cor"i a$ e&ectu! ca$a"er acce$erent0 e)%robrans ei quo$ a Concilio
$a!natus %ro ca$a"ere haberetur'
63. Dictum Facetum
I$e! in altercatione qua! su%er &ure Pontificatus cu! i%so habebant cu! Petrus $i)isset0 2+ic est
Arca Noe2 $esi#nans a%u$ se &us esse A%ostolicae Se$is0 2In Arca Noe2 inquit 2beluae fuerunt
%er!ultae'2
64. irabilia Per &ibrarium Dicta
Librarius !eus 5oannes no!ine qui nu%er e) ea re#ione qua! "ocant Britannia! re$ierat retulit
!ihi in cena a$ octo I$us Octobris %aenulti!o Martini anno quae$a! !iracula quae se "i$isse
asserebat ho!o $octus et !ini!e !en$a)' Pri!u! est san#uine! inter Li#eri! Bituri#as et
Pictones %luisse e)que ea %lu"ia san#uine %erfusos la%i$es "i$eri' +oc quonia! acci$isse sae%ius
historiae %ro$i$erunt !inus !iran$u! "i$etur' (uo$ sequitur nequaqua! cre$i$isse! nisi
asse"erantis &us&uran$u! accessisset' In festo Petri et Pauli A%ostoloru! quo$ est in !ense 5unii
ait quos$a! !essores in %atria sua cu! %ri$ie nescio qui$ faeni in a#ro reliquissent conte!%to $ie
ne faenu! a!itteretur re$iisse a$ !eten$u! quo$ unica hora effici %otuisset' Se$ /ei &u$icio
!essores $iutius "a#atos esse %er a#ru! !etentes neque aliu$ quicqua! $ie noctuque a#entes
absque cibo et so!no4 neque "ero %luribus $iebus aut illos a#ru! e)ire aut alios a$ illos ut
sciscitarentur qui$na! i$ sibi "ellet acce$ere %otuisse cu! !ulti circu!starent fatuos illos
e)isti!antes' ,i$isse se illos !etentes librarius asseruit4 qui$ "ero illis %ostea acci$erit nescire se
$i)it'
66. irabile *udicium E. Contemptu 'anctorum
Sic alter e) Senatoribus !eis Rolletus no!ine %atria Rotho!a#ensis se hau$ $issi!ile !iraculu!
"i$isse e) conte!%tu Sanctoru! /ei affir!a"it' Esse ait &u)ta castellu! ci"itatis %arochia!
qua!$a! $icata! Beato Gothar$o4 cu&us sole!nis cu! a$esset $ies %arochiani o!nes in#ens $e
!ore festu! cu! %rocessione et %o!%a a#ebant' A$olescentula "ero alterius %arochiae cu! illos
$eri$eret no!enque Sancti s%erneret et eoru! caeri!onias se in e&us conte!%tu! filaturu! $i)it
ac $eince%s colu! su!%sit et fusu!' +aec aute! subito cu! !anibus et $i#itis !a#no cu! $olore
haesissent ita ut a"elli nequirent a$olescentula "ero !uta esse facta nutu -na! "oce non %oterat.
$olore! et causa! si#nificabat et tan$e! accurrente ho!inu! !ultitu$ine $ucta! a$ altare Sancti
que! conte!%serat atque ibi "oto susce%to et restituta! "oce! et colu! fusu!que e !anibus
ceci$isse' +aec in sua %arochia acci$isse $i)it ita in$ubie ut !ihi incre$ulo aliqua! fi$e! facere
"i$eretur'
177. Facetissimum De 'ene !uodam !ui Porta/it Asinum 'uper 'e
/icebatur inter Secretarios Pontificis eos qui a$ "ul#i o%inione! "i"erent !iserri!a %re!i
ser"itute cu! nequaqua! %ossibile esset cu! $i"ersa sentirent %lacere o!nibus $i"ersis $i"ersa
%robantibus' Tu! qui$a! a$ ea! sententia! fabula! retulit qua! nu%er in Ale!annia scri%ta!
%icta!que "i$isset'
Sene! ait fuisse qui cu! a$olescentulo filio %raece$ente absque onere asello que! "en$iturus
erat a$ !ercatu! %roficiscebatur' Praetereuntibus "ia! qui$a! in a#ris o%eras facientes sene!
cul%arunt quo$ asellu! nihil ferente! neque %ater neque filius ascen$isset se$ "acuu! onere
sineret cu! alter senectute alter aetate tenera "ehiculo e#eret' Tu! sene) a$olescente! asino
i!%osuit i%se %e$ibus iter faciens' +oc alii cons%icientes incre%arunt stultitia! senis quo$
a$olescente qui "ali$ior esset su%er asinu! %osito i%se aetate confectus %e$es asellu! sequeretur'
I!!utato consilio atque a$olescente $e%osito i%se asinu! ascen$it' Paulu! "ero %ro#ressus
au$i"it alios se cul%antes quo$ %ar"ulu! filiu! nulla ratione aetatis habita tanqua! ser"u! %ost
se traheret i%se asello qui %ater erat insi$ens' +is "erbis %er!otus filiu! asello secu!
su%eri!%osuit' +oc %acto iter sequens interro#atus in$e ab aliis an suus esset asellus cu!
annuisset casti#atus est "erbis quo$ e&us tanqua! alieni nulla! cura! haberet !ini!e a%ti a$
tantu! onus cu! satis unus a$ feren$u! esse $ebuisset' +ic ho!o %erturbatus tot "ariis sententiis
cu! neque "acuo asello neque a!bobus neque altero su%eri!%ositis absque calu!nia %ro#re$i
%osset tan$e! asellu! %e$ibus &unctis li#a"it atque baculo sus%ensu! suo filiique collo
su%er%ositu! a$ !ercatu! $eferre coe%it' O!nibus %ro%ter no"itate! s%ectaculi a$ risu! effusis
ac stultitia! a!boru! !a)i!e "ero %atris incre%antibus in$i#natus ille su%ra ri%a! flu!inis
consistens li#atu! asinu! in flu!en $e&ecit atque ita a!isso asino $o!u! re$iit' Ita bonus "ir
$u! o!nibus %arere cu%it ne!ini satisfaciens asellu! %er$i$it'
171. -ominis a.ima "mperitia
Recitabantur aliquan$o litterae cora! %rioribus Florentinis narrantes quae$a! $e ho!ine non satis
Rei%ublicae acce%to' Cu! "ero no!en illius sae%ius referri in litteris necesse fuisset acci$it ut
no!ini illi a$$eretur %raefatu! ut $ica! Paulu!' Tu! unus e) astantibus litteraru! ru$is
e)isti!ans "erbu! illu$ honorificu! esse et !a#na! aliqua! lau$e! in %raefati no!ine contineri
ac si sa%ientissi!u! aut %ru$entissi!u! scri%sisset stati! "ociferari coe%it re! in$i#na! esse ut
ho!o i!%robus hostis %atriae %raefatus a%%ellaretur'
172. Alia -ominis "mperitia
Si!ilis huic contribulis !eus Mattheo:ius no!ine ho!o rusticus risu! !ultis co!!o"it' Na! $ie
festo in con"i"io sacer$otu! cui %rae%aran$o i%se nonnullique alii %raefuerant cu! %ost cibu!
#ratiae sacer$otibus -%lures eni! e) lon#inquo con"enerant. a#en$ae essent hic cui ne#otiu!
$e!an$atu! erat a$!o$u! sene) "erba faciens0 2Patres !ei si qui$ $efuit "obis2 inquit
2i#noscite4 non feci!us quo$ $ebui!us se$ %ro !o$o facultatis nostrae tracta"i!us "os secun$u!
,estra! I#norantia!'2 Puta"it ho!o ru$is qui aliquo$ "erbu! resonans quaerebat se i$ %ro su!!a
lau$e $i)isse ac si Pru$entia! aut Sa%ientia! $i)isset'
17#. De !uodam 'ene $arbato
,ir $octissi!us atque hu!anissi!us o!niu! Antonius Luscus retulit nobis inter loquen$u! %ost
con"i"iu! re! ri$en$a!' Est co!!unis loquen$i !o$us cu! quis "entris cre%itu! e$i$it ut
circu!stantes0 A$ barba! e&us qui nihil cuiqua! $ebet $icant' Sene) qui$a! ,incentiae barba
a$!o$u! %roli)a "ocatus a cre$itore in &u$iciu! cora! Praesi$e ci"itatis -is 8#ulottus Biancar$us
fuit "ir $octus atque se"erus. cu! !ultis "erbis &actabun$us cla!itaret se nullius ulla in re
$ebitore! esse re%etens sae%ius nihil cuiqua! se $ebere0 2Facesse hinc ocius2 8#ulottus ait 2atque
hanc tua! foeti$a! barba! quae nos !alo o$ore conturbat a!o"e'2 Cu! ille stu%i$us
qua!obre! foeteret a$eo #ra"iter %ostulasset0 2Referta est2 inquit 8#ulottus 2o!nibus bo!bis
quae unqua! ab ho!inibus e$itae sunt cu! a$ barba! e&us qui nullu! habet $ebitu! re&iciantur'2
+oc $icto %erfacete elusit ho!inis &actantia! ri$entibus qui a$erant o!nibus'
17). Comparatio !uaedam Caroli $ononiensis De !uodam Notario
Cu! cenare!us in %alatio Pontificis nonnulli inter quos et Secretarii erant orto ser!one $e eoru!
i#norantia quoru! $octrina o!nis ac scientia %en$et e) scri%tis for!ulis neque earu! causas
afferunt se$ tantu! $icunt sic scri%tu! su%eriores st6lo reliquisse4 Carolus Bononiensis "ir
a$!o$u! festi"us 2+i si!illi!i sunt2 inquit 2Notarii cu&us$a!2 -et no!en retulit. 2conci"is !ei4 a$
que! cu! $uo accessissent contractus "en$itionis inter eos conficien$i #ratia atque ille su!%to
cala!o scribere inci%iens quaesisset eoru! no!ina et alter 5oannes Phili%%us alter sibi no!en
esse $i)issent res%on$it e "esti#io Notarius i$ instru!entu! -ita eni! a%%ellatur. confici inter se
non %osse' (uaerentibus illis causa!0 2Nisi2 inquit 2"en$itor Conra$us e!%tor "ero Titius "ocetur2
-haec eni! sola no!ina in for!ulis suis $i$icerat. 2ro#ari aut &ure consistere hic contractus nequit'2
Cu! "ero se no!ina !utare non %osse $icerent ille in sententia %erstaret quonia! ita for!ulae
suae continerent ho!ines !issos fecit cu! non au$erent no!ina i!!utare' Abierunt illi a$ aliu!
relicto ho!ine insulso qui se cri!en falsi subire e)isti!a"it si scri%ta in for!ulis suis no!ina
co!!utasset'2
17,. De Doctore Florentino Ad 9e(inam Destinato !ui Concubitum Postula/it
Inci$it etia! ser!o inter &ocan$u! $e stultitia nonnulloru! qui Oratores !ittuntur a$ Princi%es'
Cu!que aliqui no!inati essent ri$ens Antonius Luscus0 2Nu!qui$na!2 ait 2au$istis te!eritate!
Florentini2 -!e intuens. 2que! Po%ulus Florentinus a$ 5oanna! Re#ina! quon$a! Nea%olitana!
$estina"it* Franciscus is no!ine fuit /octor le#u! licet a$!o$u! in$octus' (ui cu! Re#inae
!an$ata quae$a! e)%osuisset %ostri$ieque a$ ea! re"erti &ussus au$isset interi! Re#ina! hau$
as%ernari "iros %raeserti! for!a cons%icuos a$ Re#ina! re$iit !ultisque ultro citroque $ictis
tan$e! se cu! ea secretiora quae$a! loqui "elle $i)it' Tu! Re#ina cu! ho!ine! in re!otius
concla"e a$"ocasset e)isti!ans aliqui$ esse occultius quo$ co!!unican$u! cu! %luribus non
esset stultus ille qui sibi $e %ro%ria for!a %luri!u! %ersuaserat Re#ina! concubitus %ostula"it'
Tu! illa nihilo i!!utata "ultu! ho!inis ins%iciens0 2Nu!qui$2 ait 2hoc tibi Florentini in
!an$atis quoque $e$ere*2 Tacente! atque erubescente! Oratore! ut hu&us rei !an$atu! afferret
$icens abire ab se absque in$i#natione &ussit'
171. De -omine !ui Diabolum "n "ma(ine ulieris Co(no/it
,ir $octissi!us Cincius Ro!anus !ihi sae%ius retulit re! hau$ conte!nen$a! qua! "icinus suus
!ini!e insulsus ho!o sibi acci$isse narrabat' Ea est hu&us !o$i' Surre)erat is aliquan$o a$ lunae
s%len$ore! e)isti!ans circa $iluculu! esse cu! no) esset inte!%esta ut %roficisceretur a$
"inea! sua! %rout est !os Ro!anis "ineas $ili#enter colere' E#ressus %orta Ostiensi -e)itu! eni!
a custo$ibus ut ea a%eriretur ro#arat. !uliere! cons%e)it se %raece$ente!' E)isti!ans "ero
aliqua! esse quae $e"otionis #ratia S' Paulu! "isitaret cu! e)arsisset in libi$ine #ra$u!
%ro%era"it ut ea! consequeretur et quonia! sola esset i$ facilius se assequi %utabat' Cu! a$ ea!
a%%ro%inquasset a$ se!ita! e recta "ia $i"ertit' +ic ho!o celerius a!bula"it "eritus ne !ulieris
occasione! oblata! a!itteret' Pro#ressus %aululu! in $i"erticulu! !uliere! co!%rehen$it
tacente! a$ terra! stra"it co#no"itque' (uo facto illa subito e"anuit relicto foetore sul%hureo'
+o!o in terra herbi$a se esse sentiens %aulu! absterritus surre)it $o!u!que re$iit' /ae!onis
ea! illusione! fuisse o!nes arbitrabantur'
173. Alia Fabula Per An(elottum Dicta
A$erat An#elottus E%isco%us Ana#ninus cu! haec Cincius recitasset et altera! huic si!ile!
fabella! $i)it0 2Affinis2 inquit 2!eus2 -no!ine eu! a%%ellans. 2cu! noctu urbe $eserta
%era!bularet ob"ia! !uliere! qua! e)isti!abat et qui$e! s%eciosa! for!a ut "i$ebatur
co#no"it' Tu! illa a$ eu! terren$u! in ho!inis tur%issi!i for!a! "ersa0 2Et qui$ e#isti*2 inquit
2equi$e! te insulse $ece%i'2 Tu! ille0 28t lubet2 intre%i$us inquit 2et e#o tibi culu! !acula"i'2
174. De Ad/ocato !ui Ficus Et Persica Ab 0no &iti(ante Acceperat
+u!anissi!us ac facetissi!us "ir Antonius Luscus cul%antibus nobis in#ratitu$ine! eoru! qui a$
fati#an$os ho!ines sunt %ro!%ti a$ %ro!eren$u! re!issi0 2,incentius2 inquit 2!eus qui
A$"ocatus erat ho!ini %rae$i"iti se$ a"aro cu! !ultoties illi in causis affuisset neque quicqua!
tulisset %rae!ii tan$e! $ifficiliori in causa qua sibi a$esse a$ eu! $efen$en$u! ro#arat $ie a$
tuen$a! causa! %raescri%to -eo aute! $ie cliens ficus et %ersica A$"ocato !iserat. a$ Tribunal
accessit' A$"ersariis !ulta contra illu! $icentibus se!%er clauso ore tacuit neque "erbu! ullu!
qua!"is lacessentibus illis unqua! %rotulit' A$!irantibus sin#ulis cu! cliens qui$na! illu$
silentiu! sibi "ellet %ercontaretur0 2Persica2 inquit 2et ficus quas !isisti ita os !eu! con#elarunt ut
nequea! "erbu! %roferre'2
176. De edico "n 2isitatione "n8irmorum 2ersuto
Me$icus in$octus se$ "ersutus cu! infir!os a$hibito $isci%ulo "isitaret tan#ens -ut !oris est.
%ulsu! si que! #ra"iore! solito sensisset cul%a! in ae#rotu! conferebat asserens eu! ficus aut
%o!u! aut qui$ aliu$ a se %rohibitu! co!e$isse' (uo$ cu! sae%issi!e faterentur ae#ri "ir
$i"inus "i$ebatur qui ita errores !orbo laborantiu! ani!a$"erteret' +oc a$!iratus %ersae%e
$isci%ulus ro#a"it Me$icu! quona! !o$o %ulsu "el tactu an alia qua$a! altiori $isci%lina
%erci%eret* Tu! ille %ro e&us in se obser"antia hoc arcanu! reseraturu! %ollicitus0 2Cu! %er"enio
in cubiculu! ae#roti2 ait 2circu!s%icio in %ri!is $ili#enter si qui$ reliquiaru! aut fructus
cu&us%ia! aut alterius rei in %a"i!ento su%ersit4 "eluti si castaneae aut ficus cortice! "el nucis
testa! aut %o!oru! frusta aut aliu$ qui%%ia! "i$eri! con&ector infir!u! tale qui$ e) his
co!e$isse et sic ae#rotu! incontinentia in !orbis #ra"ioribus incuso ut "i$ear %rocul a cul%a si
res $eterius se habuerint'2
+au$ !ulto %ost $isci%ulus et i%se quoque cura !e$en$i susce%ta sae%ius eo$e! !alo ae#ros
cul%abat asserens e$en$i for!ula! ab se $ata! e)cessisse et aliqui$ e$isse %rout e) reliquiis
con&ectura assequi %oterat' Se!el a$ rusticanu! ino%e! ho!ine! accessit cui cu! "aletu$ine!
%ristina! se e "esti#io restituturu! %ro!isisset si nor!a! sua! ser"aret $ata nescio qua %ortione
abscessit %ostri$ie re"ersurus' Cu! re$iisset #ra"iori !orbo ae#er afflictabatur' +ic ho!o stultus
ac ru$is causa! nesciens cu! huc atque illuc $efle)isset oculos nullasque e&us!o$i reliquias
"i$isset aestuans ani!o tan$e! sub lectulo aselli clitella! cons%e)it' Tu! cla!are coe%it e
"esti#io tan$e! se %erci%ere cur $eterius se haberet ae#er4 !a#nu! e)cessu! esse ab eo factu!
quo !irabatur illu! !ini!e !ortuu! esse4 asinu! qui%%e ae#ru! co!e$isse asserebat e)isti!ans
sella! $ecocti asini "elut os carnis reliquias "i$eri' In stultitia sua $e%rehensus ho!o ri$iculus
!ultos a$ risu! e)cita"it'
117. De Duobus "n 9e Pecuniaria &iti(antibus
O%%i$u! est Bononiensiu! no!ine Me$icina' Eo !issus est Potestas -ut aiunt. ho!o ru$is atque
i!%ru$ens4 a$ que! cu! $uo liti#antes $e re %ecuniaria accessissent ac %rior qui cre$itore! se
$icebat sibi %ecunia! certis e) causis $eberi $i)isset "ersus in $ebitore! Potestas4 2Male habes2
ait 2cu! non huic $ebitu! re$$is'2 Cu! ne#aret alter quicqua! $ebere cu! &a! illi satisfactu!
esset cre$itore! stati! incre%a"it qui %eteret quo$ non $eberetur' Illo rursus causa! sua! tuente
ac $ebiti ratione! afferente $ebitore! acrius iteru! incre%a"it qui re! ta! !anifesta! ne#aret' At
is aliis rationibus in !e$iu! $e$uctis cu! solutus esset $ebito Potestas quoque cre$itore!
ob&ur#a"it qui %eteret re! soluta!' Ita cu! sae%ius se a$ utriusque "erba "ertisset "ir ri$iculus0
28traque %ars2 inquit 2est "ictri) et "icta4 quo licet abeatis'2 Ita con"entu! re in$iscussa %er!isit'
+oc recitatu! est inter socios cu! qui$a! nobis notus sae%ius in ea$e! re sententia! !utaret'
111. De edico "ndocto !ui 0rinae %ratia "ndica/it ulierem Coitu "ndi(ere
Ae#rotabat a%u$ nos !ulier qua! no"i 5oanna no!ine' Acce$ens scitulus et in$octus Me$icus ut
!orbu! curaret urina! -cu&us ser"an$ae cura a$olescenti filiae innu%tae $e!an$ata erat ut !oris
est. %ostula"it' +aec aute! oblita sua! %ro ae#rae urina Me$ico osten$it' Stati! !uliere!
in$i#ere coitu Me$icus affir!a"it' Cu! i$ "iro nuntiatu! e)titisset curato in cena o%i%ara
sto!acho cu! u)ore concubuit' Illa cu! hoc sibi e) $ebilitate !olestissi!u! esset -i#nara eni!
Me$ici consilii erat. cla!aretque sae%ius ob rei no"itate! 2(ui$ a#is !i "ir* Me qui$e! occi$is2
1 2Tace2 "ir inquit 2haec o%ti!a est e) Me$ici sententia a$ te curan$a! !e$ela4 na! isto qui$a!
%acto liberaberis et restituetur "aletu$o'2 Neque eu! fefellit o%inio' Na! cu! quater ea!
suba#itasset %ostero $ie o!nis febris abscessit' Ita Me$ici $ece%tio causa! %raebuit sanitatis'
112. De 2iro !ui 0.orem Ae(rotam Co(no/it, Et Postea Con/aluit
Re! si!ile! in o%%i$o ,alentiae qui$a! acci$isse contribuli suo inter &ocan$u! recita"it' Ait
a$olescentula! nu%ta! Notario a$!o$u! &u"eni quae non !ulto %ostqua! a$ "iru! ierat #ra"i
!orbo ae#rotare coe%it a$eo ut o!nes !oritura! e)isti!arent0 na! et Me$ici sanitate!
$es%era"erant et !ulier a$olescentula a!issa loquela clausis oculis intercluso s%iritu !ortua
"i$ebatur' /olebat "ir ta! cito eri%i u)ore! sibi qua! raro co#no"erat et ea! ut aequu! erat
su!!e a!abat' /ecre"it er#o cu! u)ore antequa! ea e)%iraret coire' Se!otis o!nibus -cu!
nescio qui$ se acturu! secreto $i)isset. u)ore! co#no"it' Illa e "esti#io tanqua! "ir no"a! "ita!
in cor%us e&us in$i$isset coe%it s%iritu! $ucere atque oculis suba%ertis %ost %aululu! loqui et
sub!issa "oce "iru! a%%ellare' (ui cu! laetus ro#asset nu!qui$ "ellet %otu! %eti"it quo atque
$eince%s cibo $ato con"aluit' Cu&us causa! %raestiterat !atri!onii usus' E)e!%lo i#itur ar#uitur
!orbis !ulieru! ea! re! %luri!u! conferre'
11#. De -omine Non &itterato !ui Di(nitatem !uamdam Arc+ipresb:teratus Ab
Arc+iepiscopo ediolanensi Postula/it
(uereba!ur aliquan$o $e con$icione te!%oru! ne $ica! ho!inu! qui in Ecclesia Princi%atu!
tenent4 na! %osthabitis $octis ac %ru$entibus "iris in$octi et nullius %retii ho!ines e)tolluntur'
Tu! Antonius Luscus0 2Non est2 inquit 2!a#is Pontificu! qua! ceteroru! Princi%u! cul%a a%u$
quos fatuos et ri$iculos ho!ines in $eliciis haberi $octrina "ero e)cellentes re&ici "i$e!us' Erat
oli!2 ait 2a%u$ %riscu! illu! Cane! Princi%e! ,eronense! %er&ucun$us ho!o no!ine Nobilis
ru$is atque in$octus se$ facetiaru! #ratia acce%tissi!us Cani et ob ea! re! ab eo -erat eni!
clericus. %luribus ecclesiis $onatus' +ic cu! Oratores "iri e)cellentes a$ Archie%isco%u!
Me$iolanense! antiquiore! illu! qui ci"itati i!%erabat a Princi%e !itterentur se in eoru!
societate! contulit' E)%ositis !an$atis Oratores cu! re"erti "ellent Nobilisque ut erat ho!o
confabulator risu! Archie%isco%o !o"isset %otestate! fecit si qui$ ab se "ellet %etere'
Archi%resb6teratu! que!$a! !a#nae $i#nitatis sibi $ari Nobilis %ostula"it' Tu! ri$ens
Archie%isco%us ho!inis stultitia!0 2,i$e qui$ %etis2 inquit' 2Ma&or est haec res qua! "ires tuae
ferre %ossint0 ho!o eni! es inscius litteraru! et a%%ri!e in$octus'2 Atqui stati! et confi$enter
res%on$it Nobilis0 2More qui$e! %atrio i$ facio' Na! ,eronae nulla litteratis "iris se$ in$octis et
insciis beneficia conferunt'2 Risi!us facete ho!inis $ictu! qui quo$ ,eronae stulte fiebat et alibi
fieri $ebere arbitrabatur'
11). De eretrice Conquerente De Tonsoris ale8icio
Ma#istratus est Florentiae que! Officiales honestatis "ocant0 horu! %raeci%ua cura est in &ure
!eretricibus $icen$o curan$oque ut in o!ni ci"itate absque !olestia esse %ossint' Accessit a$ eos
se!el !eretri) questa in&uria! $a!nu!que a tonsore illatu! qui in balneu! accersitus ab ea ut
%artes inferiores ra$eret rasorio ita cunni %arte! inci$it ut %luribus $iebus ho!ines a$!ittere
nequi"isset e) quo $a!ni infecti illu! accusabat a!issi lucri restitutione! %etens'
(uaeritur quae sit futura sententia*
11,. De 9eli(ioso Cui 2idua Con8itebatur
Au$iebat Reli#iosus e) his qui "i"ere in Obser"antia $icuntur "i$ua! for!osa! Florentiae %eccata
sua confitente!' Cu! !ulier inter loquen$u! "iro haereret et facie! sua! ut secretius loqueretur
%ro%ius a$!o"eret anhelitus aute! &u"enilis "iru! concalefecisset coe%it tan$e! qui &acebat ca%ut
eri#ere a$eo ut %aulo ho!ine! torqueret' Cu! ille !olestia carnis oscitans et se contorquens
cu%eret !uliere! abire illa "ero sibi %aenitentia! in&un#i %eteret0 2Paenitentia!2 inquit ille
2in$i$isti tu !ihi'2
111. De 2iro !ui 'uae 0.ori ortuum 'e Ostendit
In Monte"archio o%%i$o nobis %ro%inquo hortulanus !ihi notus cu! se!el u)ore &u"ene quae
%annos lotu! ierat absente e) horto $o!u! re"ertisset cu%iens qui$ !ulier se !ortuo $ictura et
que!a$!o$u! se habitura esset au$ire se in aula a$ terra! !ortuo si!ilis resu%inus %rostra"it'
8)or cu! $o!u! onerata linteis "enisset in"ento !ortuo %rout cre$ebat !arito $ubitans
haerebat ani!o stati!ne "iri !orte! la!entaretur an %rius -&e&una eni! !eri$ie! usque
%er!anserat. co!e$eret' Fa!e ur#ente cibu! ca%ere $ecre"it et frusto succi$iae su%er %runas
i!%osito %er%ro%ere co!e$it nihil %rae festinatione %otans' Cu! sitiret ni!iu! %ro%ter carnes
salitas su!%to urceolo scalas coe%it $escen$ere ut "inu! e) cellario hauriret' Su%er"eniente e)
i!%ro"iso "icina i#nis %eten$i #ratia cu! subito scalas ascen$isset stati! !ulier ab&ecto urceolo
sitibun$a "eluti tunc re%ente "ir e)halasset ani!a! e)cla!are coe%it et !orte! e&us !ultis "erbis
%lan#ere' Su%er"enere a$ ululatu! %loratu!que "icinia o!nis "iri ac !ulieres ob !orte! ta!
re%entina!' 5acebat eni! "ir atque ita s%iritu! continebat clausis oculis ut o!nino e)%irasse
"i$eretur' Tan$e! cu! "isu! ei esset satis lu$oru! $e$isse "ociferante !uliere ac sae%ius
$icente0 2Mi "ir quo!o$o nunc facia!*2 Ille a%ertis oculis0 2Male2 inquit 2u)or !ea nisi e "esti#io
%otu! "a$as'2 E) lacri!is a$ risu! o!nes con"ersi sunt au$ita %raeserti! fabula et causa sitis'
113. De $ononiensi Adolescentula 'implice
A$olescentula Bononiensis no"iter nu%ta querebatur a%u$ honestissi!a! !atrona! !ihi "icina!
se acriter ni!iu! ac %ersae%e a "iro "a%ulare' (uaerente qua!obre! !atrona res%on$it "iru!
ae#re ferre ea! $u! !atri!onio uteretur i!!obile! in !o$u! trunci %er!anere' 2Cur non2
inquit illa 2"iro obsequeris in lecto et "oluntati %ares*2 Tu! illa0 2Nescio /o!ina quo!o$o i$ fiat2
ait' 2Nunqua! eni! aliquis !e $ocuit quo!o$o i$ a#en$u! esset0 na! si i$ scire! non %aterer !e
"erberibus a "iro cae$i'2 Si!%licitas !ira %uellae quae etia! quae natura %erci%iuntur a fe!inis
i#noraret' +oc u)ori %ostea %er &ocu! recita"i'
114. 9esponsio Con8essoris Ad $ernabo/em Principem De uliere Facta
Bernabos Prince%s Me$iolani fuit a$!o$u! !ulierosus' Is cu! aliquan$o solus in horto se!otis
arbitris cu! !uliere qua! a!abat lasci"us &ocaretur su%er"enit $e i!%ro"iso Reli#iosus qui$a!
Confessor e&us cui %ro%ter sa%ientia! et auctoritate! se!%er a$ Princi%e! %atebant fores' Erubuit
si!ul et in$i#natus est Prince%s $e ins%erato Confessoris a$"entu %auloque co!!otior ut eu! in
res%onso ca%eret0 2(ui$2 inquit 2a#eres si tu quoque cu! e&us!o$i !uliere in lecto esses*2 At ille0
2(ui$ !e $eceret2 ait 2scio qui$ "ero facturus esse! nescio'2 +oc res%onso ira! Princi%is fle)it
cu! se quoque ho!ine! esse et labi %osse fateretur'
116. De 'er/o Obli/ioso E. Pondere De8ati(ato
Robertus e) Albicioru! fa!ilia "ir $octus et %erhu!anus habebat fa!ulu! que!$a! insulsu!
obli"iosu! et in#enio tar$o que! ille !a#is hu!anitatis qua! utilitatis causa $o!i nutriebat'
+unc aliquan$o cu! certis !an$atis !isit a$ a!icu! suu! /e#u! no!ine qui habitabat %ro%e
Trinitatis %onte!4 a$ que! cu! accessisset ro#atus qui$na! a %atrono afferret no"i ille oblitus
%atroni "erboru! "eluti stu%i$us ac co#itabun$us qui$ $iceret haesitabat' Cons%ecta ho!inis
que! %robe no"erat taciturnitate stati!0 2Scio2 inquit 2qui$ "elis2 et ostenso %er#ran$i la%i$eo
!ortario0 2Ca%e hoc2 ait 2et a$ %atronu! tuu! na! i$ %ostulat qua!%ri!u! feras'2 +unc Robertus
!ortariu! hu!eris ferente! a lon#e cu! as%e)isset co#itans quo$ erat i$ a$ %unien$a! fa!uli
obli"ione! factu! cu! a%%ro%inquasset0 2Malu! tibi insulse2 ait 2qui non recte "erba !ea
%erce%isti' Re$i e "esti#io na! ta! #ran$e nolo et !inusculu! %orta'2 Ille su$ans ac %on$ere
fessus cu! se errasse fateretur a$ a!icu! re"ersus aliu$ quo$$a! tertio re%orta"it' +oc %acto
insulsitas ho!inis est !ultata'
127. De -omine !ui ille Florenos 2ult E.pendere 0t Co(noscatur, Et 9esponsio "n Eum
Facta
(ui$a! e nostris Florentinis a$olescens hau$ !a#ni consilii a!ico narra"it %era#ran$i orbis
cu%i$itate se !ille florenos "elle e)%en$ere ut quanti esset nosceretur' Tu! alter cui %robe notus
erat0 2Satius est2 inquit 2$uo !illia e)%en$as ut $es o%era! ne co#noscaris'2