SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER PRIMUS, ED.

LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius Constantio suo salutem.
. Diu !"ae#i!is, domine maio", summa suadendi au#to"itate, si#uti es in $is %uae deli&e"a&untu"
#onsiliosissimus, ut, si %uae litte"ae !aulo !olitio"es 'a"ia o##asione (lu)e"unt, !"out eas #ausa
!e"sona tem!us eli#uit, omnes "et"a#tatis e)em!la"i&us enu#leatis%ue uno 'olumine in#ludam, *uinti
S+mma#$i "otunditatem, ,ai Plinii dis#i!linam matu"itatem%ue 'esti-iis !"aesum!tiosis inse#utu"us.
.. nam de Ma"#o Tullio sile"e melius !uto, %uem in stilo e!istula"i ne# Iulius Titianus su& nomini&us
illust"ium (emina"um di-na similitudine e)!"essit. !"o!te" %uod illum #ete"i %ui%ue /"ontoniano"um
ut!ote #onse#taneum aemulati, #u" 'ete"nosum di#endi -enus imita"etu", o"ato"um simiam
nun#u!a'e"unt. %ui&us omni&us e-o immane di#tu est %uantum sem!e" iudi#io meo #esse"im
%uantum%ue se"'andam sin-ulis !"onuntia'e"im tem!o"um suo"um me"ito"um%ue !"ae"o-ati'am.
0. sed s#ili#et ti&i !a"ui tuae%ue e)aminationi $as 1litte"ulas2 non "e#ensendas 3$o# enim !a"um est4
sed de(ae#andas, ut aiunt, limandas%ue #ommisi, s#iens te immodi#um esse (auto"em non studio"um
modo 'e"um etiam studioso"um. %uam o& "em nos nun# !e"%uam $aesita&undos in $o# dein#e!s
(amae !ela-us im!ellis.
5. !o""o autem su!e" $uiusmodi o!us#ulo tutius #onti#ue"amus, #ontenti 'e"suum (eli#ius %uam
!e"itius edito"um o!inione, de %ua mi$i iam!"idem in !o"tu iudi#ii !u&li#i !ost li'ido"um lat"atuum
S#+llas ena'i-atas su((i#ientis -lo"iae an#o"a sedet. sed si et $is#e deli"amentis -enuinum mola"em
in'idia non (i)e"it, a#tutum ti&i a no&is 'olumina nume"osio"a !e"#o!iosis s#atu""ientia
se"mo#inationi&us multi!li#a&untu". 'ale.
EPISTULA II
Sidonius A-"i#olae suo salutem.
. Sae!enume"o !ostula'isti ut, %uia T$eodo"i#i "e-is ,ot$o"um #ommendat !o!ulis (ama #i'ilitatem,
litte"is ti&i (o"mae suae %uantitas, 'itae %ualitas si-ni(i#a"etu". !a"eo li&ens, in %uantum e!istula"is
!a-ina sinit, laudans in te tam deli#atae solli#itudinis in-enuitatem. i-itu" 'i" est et illis di-nus a-nos#i,
%ui eum minus (amilia"ite" intuentu"6 ita !e"sonam suam deus a"&ite" et "atio natu"ae #onsummatae
(eli#itatis dote so#iata #umula'e"unt7 mo"es autem $uius#emodi sunt, ut laudi&us eo"um ni$il ne "e-ni
%uidem de("udet in'idia.
.. si (o"ma %uae"atu"6 #o"!o"e e)a#to, lon-issimis &"e'io", !"o#e"io" eminentio"%ue medio#"i&us. #a!itis
a!e) "otundus, in %uo !aululum a !lanitie ("ontis in 'e"ti#em #aesa"ies "e(u-a #"is!atu". #e"'i) non
1to"is tumet2 sed ne"'is. -eminos o"&es $is!idus su!e"#ilio"um #o"onat a"#us7 si 'e"o #ilia (le#tantu",
ad malas medias !al!e&"a"um ma"-o !"o!e !e"'enit. au"ium li-ulae, si#ut mos -entis est, #"inium
su!e"ia#entium (la-ellis o!e"iuntu". nasus 'enustissime in#u"'us. la&"a su&tilia ne# dilatatis o"is
an-ulis am!liata. !ilis in("a na"ium ant"a ("uti#anti&us #otidiana su##isio7 &a"&a #on#a'is $i"ta
tem!o"i&us, %uam in su&dita 'ultus !a"te su"-entem sti"!itus tonso" assiduus -enis ut ad$u#
'esti#i!i&us e'ellit.
0. menti -uttu"is #olli, non o&esi sed su#ulenti, la#tea #utis, %uae !"o!ius ins!e#ta iu'enali "u&o"e
su((unditu"7 nam%ue $un# illi #"e&"o #olo"em non i"a sed 'e"e#undia (a#it. te"etes ume"i, 'alidi la#e"ti,
du"a &"a#$ia, !atulae manus, "e#edente al'o !e#tus e)#edens. a"eam do"si $umilio" inte" e)#"ementa
#osta"um s!ina dis#"iminat. tu&e"osum est ut"um%ue mus#ulis !"ominenti&us latus. in su##in#tis
"e-nat 'i-o" ili&us. #o"neum (emu", inte"nodia !o!litum &ene mas#ula, ma)imus in minime "u-osis
-eni&us $ono". #"u"a su"is (ulta tu"-enti&us et, %ui ma-na sustentat mem&"a, !es modi#us.
5. si a#tionem diutu"nam, %uae est (o"inse#us e)!osita, !e"%ui"as6 antelu#anos sa#e"dotum suo"um
#oetus minimo #omitatu e)!etit, -"andi sedulitate 'ene"atu". %uam%uam, si se"mo se#"etus, !ossis
animo ad'e"te"e, %uod se"'et istam !"o #onsuetudine !otius %uam !"o "atione "e'e"entiam. "eli%uum
mane "e-ni administ"andi #u"a si&i de!utat. #i"#umsistit sellam #omes a"mi-e"7 !ellito"um tu"&a
satellitum ne a&sit, admittitu", ne o&st"e!at, eliminatu", si#%ue !"o (o"i&us immu"mu"at e)#lusa 'elis,
in#lusa #an#ellis. inte" $ae# int"omissis -entium le-ationi&us audit !lu"ima, !au#a "es!ondet7 si %uid
t"a#ta&itu", di((e"t7 si %uid e)!edietu", a##ele"at. $o"a est se#unda6 su"-it e solio aut t$esau"is
ins!i#iendis 'a#atu"us aut sta&ulis.
8. si 'enatione nuntiata !"o#edit, a"#um late"i inne#te"e #it"a -"a'itatem "e-iam iudi#at7 %uem tamen, si
#omminus a'em (e"am%ue aut 'enanti aut 'ianti 1so"s o&tule"it2, manui !ost te"-um "e(le)ae !ue"
inse"it ne"'o lo"o'e (luitanti&us7 %uem si#ut !ue"ile #om!utat -esta"e t$e#atum, ita mulie&"e a##i!e"e
iam tensum. i-itu" a##e!tum modo insinuatis e "e-ione #a!iti&us intendit, modo ad talum !endulum
nodi !a"te #on'e"sa lan-uentem #$o"dae 'a-antis la%ueum di-ito su!e"la&ente !"ose%uitu"7 et mo)
s!i#ula #a!it, im!let, e)!ellit7 %uid'e #u!ias !e"#uti, !"io" admonet7 eli-is %uid (e"iat6 %uod ele-e"is (e"it7
et, si a& alte"ut"o e""andum est, "a"ius (allitu" (i-entis i#tus %uam destinantis o&tutus.
9. si in #on'i'ium 'enitu", %uod %uidem die&us !"o(estis simile !"i'ato est, non i&i in!olitam #on-e"iem
li'entis a"-enti mensis #edenti&us sus!i"iosus ministe" im!onit7 ma)imum tun# !ondus in 'e"&is est,
%ui!!e #um illi# aut nulla na""entu" aut se"ia. to"eumatum !e"i!etasmatum%ue modo #on#$+liata
!"o(e"tu" su!elle), modo &+ssina. #i&i a"te, non !"etio !la#ent, (e"#ula nito"e, non !onde"e. s#+!$o"um
!ate"a"um%ue "a"as o&lationes (a#ilius est ut a##uset sitis %uam "e#uset e&"ietas. %uid multis: 'ideas
i&i ele-antiam ,"ae#am a&undantiam ,alli#anam #ele"itatem Italam, !u&li#am !om!am !"i'atam
dili-entiam "e-iam dis#i!linam. de lu)u autem illo sa&&ata"io na""ationi meae su!e"sedendum est, %ui
ne# latentes !otest late"e !e"sonas.
;. ad #oe!ta "edeatu". da!i&us e)!leto somnus me"idianus sae!e nullus, sem!e" e)i-uus. %ui&us
$o"is 'i"o ta&ula #o"di, tesse"as #olli-it "a!ide, ins!i#it solli#ite, 'ol'it a"-ute, mittit instante", io#ula"ite"
#om!ellat, !atiente" e)s!e#tat. in &onis ia#ti&us ta#et, in malis "idet, in neut"is i"as#itu", in ut"is%ue
!$iloso!$atu". se#undas (astidit 'el time"e 'el (a#e"e, %ua"um o!!o"tunitates s!e"nit o&latas, t"ansit
o!!ositas. sine motu e'aditu", sine #olludio e'adit. !utes illum et in #al#ulis a"ma t"a#ta"e6 sola est illi
#u"a 'in#endi.
<. #um ludendum est, "e-iam se%uest"at tantis!e" se'e"itatem, $o"tatu" ad =ludum> li&e"tatem
#ommunionem%ue. di#am %uod sentio6 timet time"i. deni%ue o&le#tatu" #ommotione su!e"ati et tum
demum #"edit si&i non #essisse #olle-am, #um (idem (e#e"it 'i#to"iae suae &ilis aliena. %uod%ue
mi"e"e, sae!e illa laetitia minimis o##asioni&us 'eniens in-entium ne-otio"um me"ita (o"tunat. tun#
!etitioni&us diu ante !e" !at"o#inio"um nau("a-ia ia#tatis a&solutionis su&itae !o"tus a!e"itu". tun#
etiam e-o ali%uid o&se#"atu"us (eli#ite" 'in#o", %uando mi$i ad $o# ta&ula !e"it, ut #ausa sal'etu".
?. #i"#a nonam "e#"udes#it moles illa "e-nandi. "edeunt !ulsantes, "edeunt summo'entes, u&i%ue
liti-iosus ("emit am&itus, %ui t"a#tus in 'es!e"am #ena "e-ia inte"!ellante "a"es#it et !e" auli#os
dein#e!s !"o !at"ono"um 'a"ietate dis!e"-itu", us%ue ad tem!us #on#u&iae no#tis e)#u&atu"us. sane
int"omittuntu", %uam%uam "a"o, inte" #enandum mimi#i sales, 1sed2 ita ut nullus #on'i'a mo"da#is
lin-uae (elle (e"iatu"7 si# tamen, %uod illi# ne# o"-ana $+d"auli#a sonant ne# su& !$onas#o 'o#alium
#on#entus meditatum a#"oama simul intonat7 nullus i&i l+"istes #$o"aules meso#$o"us t+m!anist"ia
!salt"ia #anit, "e-e solum illis (idi&us delenito, %ui&us non minus mul#et 'i"tus animum %uam #antus
auditum.
@. #um su""e)e"it, in#$oat no#tu"nas auli#a A -aBa #ustodias7 a"mati "e-iae domus aditi&us assistunt,
%ui&us $o"ae !"imi so!o"is 'i-ila&untu". sed iam %uid meas istud ad !a"tes, %ui ti&i indi#anda non
multa de "e-no sed !au#a de "e-e !"omisi: simul et stilo (inem (ie"i de#et, %uia et tu #o-nos#e"e 'i"i
non am!lius %uam studia !e"sonam%ue 'oluisti et e-o non $isto"iam sed e!istulam e((i#e"e #u"a'i.
'ale.
EPISTULA III
Sidonius P$ilimatio suo salutem.
. I nun#, et le-i&us me am&itus inte""o-atum senatu mo'e, #u" adi!is#endae di-nitati $e"edita"iae
#u"is !e"'i-ili&us in#um&am7 #ui !ate" so#e", a'us !"oa'us !"ae(e#tu"is u"&anis !"aeto"ianis%ue,
ma-iste"iis Palatinis milita"i&us%ue mi#ue"unt.
.. et e##e ,audentius meus, $a#tenus tantum t"i&uni#ius, os#itantem nost"o"um #i'ium desidiam
'i#a"iano a!i#e t"ans#endit. mussitat %uidem iu'enum nost"o"um #al#ata -ene"ositas, sed %ui t"ansiit
de"o-antes in $o# solum mo'etu", ut -audeat. i-itu" 'ene"antu" $u#us%ue #ontem!tum a# su&itae
stu!entes dona (o"tunae %uem #onsessu des!i#ie&ant sede sus!i#iunt. ille o&ite" ste"tentum
o&lat"ato"um au"es "au#i 'o#e !"ae#onis e'e"&e"at, %ui in eum li#et stimulis inimi#ali&us e)#itentu",
s#amnis tamen ami#ali&us de!uta&untu".
0. unde te etiam !a" (ue"it !"i'ile-io #onsilio"um !"ae(e#tu"ae, in %uae !a"ti#i!anda de!os#e"is,
anti%uati $ono"is !e"ni#ite" sa"#i"e dis!endium, ne, si e)t"a !"ae"o-ati'am #onsilia"ii in #on#ilium
'ene"is, solas 'i#a"io"um 'i#es e-isse 'idea"e. 'ale.
EPISTULA IC
Sidonius ,audentio suo salutem.
. Ma#te esto, 'i" am!lissime, (as#i&us !a"tis dote me"ito"um7 %uo"um ut titulis a!i#i&us%ue !otia"e,
non mate"nos "editus, non a'itas la"-itiones, non u)o"ias -emmas, non !ate"nas !e#unias
nume"a'isti, %uia ti&i e #ont"a"io a!ud !"in#i!is domum ins!e#ta sin#e"itas, s!e#tata sedulitas,
admissa sodalitas laudi (ue"e. o te"%ue %uate"%ue &eatum te, de #uius #ulmine datu" ami#is laetitia,
li'idis !oena, !oste"is -lo"ia, tum !"aete"ea 'e-etis et ala#"i&us e)em!lum, desidi&us et !i-"is
in#itamentum7 et tamen si %ui sunt, %ui te %uo#um%ue animo dein#e!s aemula&untu", si&i (o"sitan, si te
#onse%uantu", de&eant, ti&i de&e&unt !"o#ul du&io, %uod se%uuntu".
.. s!e#ta"e mi$i 'ideo" &ono"um !a#e !"ae(ata illam in in'idis i-na'iam su!e"&ientem et illud militandi
ine"ti&us (amilia"e (astidium, #um a des!e"atione #"es#endi inte" &i&endum !$iloso!$antes (e"ias
in$ono"ato"um laudant, 'itio desidiae, non studio !e"(e#tionis. DD
0. DD a!!etitus, ne ad$u# !ue"is usui (o"et, maio"um iudi#io "ei#ie&atu"7 si# adules#entum
de#lamatiun#ulas !annis te)tili&us #om!a"antes intelli-e&ant elo%uia iu'enum la&o"iosius &"e'ia
!"odu#i %uam !o""e#ta su##idi. sed $in# %uia istae# satis, %uod su&est, %uaeso "eminis#a"is 'elle me
ti&i studii $uius#e 'i#issitudinem "e!onde"a"e, modo me a#tioni&us iustis deus annuens et sos!item
!"aestet et "edu#em. 'ale.
EPISTULA C
Sidonius He"onio suo salutem.
. Litte"as tuas Romae !ositus a##e!i, %ui&us an se#undum #ommune #onsilium sese !e"e-"inationis
meae #oe!ta !"omo'eant solli#itus in%ui"is, 'iam etiam %ualem %ualite"%ue #on(e#e"im, %uos aut
(lu'ios 'ide"im !oeta"um #a"mini&us inlust"es aut u"&es moenium situ in#litas aut montes numinum
o!inione 'ul-atos aut #am!os !"oelio"um "e!li#atione monst"a&iles, %uia 'olu!tuosum #enseas %uae
le#tione #om!e"e"is eo"um, %ui ins!e)e"int, (idelio"e didi#isse memo"atu. %uo#i"#a -audeo te %uid
a-am #u!e"e #o-nos#e"e7 nam%ue $uius#emodi studium de a((e#tu inte"io"e !"o(i#is#itu". ili#et, etsi
se#us %uae!iam, su& o!e tamen dei o"dia" a se#undis, %ui&us !"imo"diis maio"es nost"i etiam
siniste"itatum sua"um "elationes e'ol'e"e aus!i#a&antu".
.. e-"esso mi$i R$odanusiae nost"ae moeni&us !u&li#us #u"sus usui (uit ut!ote sa#"is a!i#i&us a##ito,
et %uidem !e" domi#ilia sodalium !"o!in%uo"um%ue7 u&i sane 'ianti mo"am non 'e"edo"um !au#itas
sed ami#o"um multitudo (a#ie&at, %uae mi$i a"to im!li#ita #om!le)u itum "editum%ue (eli#em
#e"tanti&us 'otis #on!"e#a&atu". si# Al!ium iu-is a!!"o!in%uatum, %ua"um mi$i #itus et (a#ilis
as#ensus et inte" ut"im%ue te""entis late"a !"ae"u!ti #a'atis in #allem ni'i&us itine"a mollita.
0. (lu'io"um %uo%ue, si %ui non na'i-a&iles, 'ada #ommoda 'el #e"te !e"'ii !ontes, %uos anti%uitas a
(undamentis ad us%ue a--e"em #al#a&ili sili#e #"ustatum #"+!ti#is a"#u&us (o"ni#a'it. Ti#ini #u"so"iam
3si# na'i-io nomen4 es#endi, %ua in E"idanum &"e'i delatus #antatas sae!e #omissalite" no&is
P$aet$ontiadas et #ommenti#ias a"&o"ei metalli la#"imas "isi.
5. ul'osum Lam&"um #ae"ulum Adduam, 'elo#em At$esim !i-"um Min#ium, %ui Li-usti#is
Eu-aneis%ue monti&us o"ie&antu", !aulum !e" ostia ad'e"sa su&'e#tus in suis etiam -u"-iti&us
ins!e)i7 %uo"um "i!ae to"i%ue !assim %ue"nis a#e"nis%ue nemo"i&us 'estie&antu". $i# a'ium "esonans
dul#e #on#entus, %ui&us nun# in #on#a'is $a"undini&us, nun# %uo%ue in iun#is !un-enti&us, nun# et in
s#i"!is enodi&us nido"um st"ues im!osita nuta&at7 %uae #un#ta 'i"-ulta tumultuatim su!e" amni#os
ma"-ines soli &i&uli su#o (ota ("uti#a'e"ant.
8. at%ue o&ite" C"emonam !e"'e#tus ad'eni, #uius est olim Tit+"o Mantuano la"-um sus!i"ata
!"o)imitas. B"i)illum dein o!!idum, dum su##edenti Aemiliano nautae de#edit Cenetus "eme), tantum,
ut e)i"emus, int"a'imus, Ra'ennam !aulo !ost #u"su de)te"io"e su&euntes7 %uo lo#i 'ete"em #i'itatem
no'um%ue !o"tum media 'ia Caesa"is am&i-as ut"um #one#tat an se!a"et. insu!e" o!!idum du!le)
!a"s inte"luit Padi, A #e"ta !a"s alluit7 %ui a& al'eo !"in#i!ali molium !u&li#a"um dis#e"!tus o&ie#tu et
!e" easdem de"i'atis t"amiti&us e)$austus si# di'idua (luenta !a"titu", ut !"ae&eant moeni&us
#i"#um(usa !"aesidium, in(usa #omme"#ium.
9. $u# =#um> !e"o!!o"tuna #un#ta me"#atui7 tum !"ae#i!ue %uod esui #om!ete"et de(e"e&atu"7 nisi
%uod, #um sese $in# salsum !o"tis !ela-us im!in-e"et, $in# #loa#ali !ulte (ossa"um dis#u"su l+nt"ium
'entilata i!se lentati lan-uidus la!sus umo"is nauti#is #us!idi&us (o"aminato (undi -lutino so"dida"etu",
in medio unda"um sitie&amus, %uia nus%uam 'el a%uaedu#tuum li%uo" inte-e" 'el #iste"na de(ae#a&ilis
'el (ons in"i-uus 'el !uteus inlimis.
;. unde !"o-"essis ad Ru&i#onem 'entum, %ui o"i-inem nomini de -la"ea"um #olo"e !uni#eo
mutua&atu" %ui%ue olim ,allis #isal!inis Italis%ue 'ete"i&us te"minus e"at, #um !o!ulis ut"is%ue
Had"iati#i ma"is o!!ida di'isui (ue"e. $in# A"iminum /anum%ue !e"'eni, illud Iuliana "e&ellione
memo"a&ile, $o# Hasd"u&aliano (une"e in(e#tum6 si%uidem illi# Metau"us, #uius ita in lon-um (eli#itas
uno die !a"ta !o""i-itu", a# si etiam nun# Dalmati#o salo #ada'e"a san-uinulenta de#olo"atis -u"-iti&us
in(e""et.
<. $in# #ete"a /laminiae o!!ida, statim, ut in-"edie&a", e-"essus lae'o Pi#entes, de)t"o Um&"os late"e
t"ansmisi7 u&i mi$i seu Cala&e" Ata&ulus seu !estilens "e-io Tus#o"um s!i"itu ae"is 'enenatis (lati&us
ine&"iato et modo #alo"es alte"nante, modo ("i-o"a 'a!o"atum #o"!us in(e#it. inte"ea (e&"is sitis%ue
!enitissimum #o"dis medulla"um%ue se#"etum de!o!ula&antu"7 %ua"um a'iditati non solum amoena
(ontium aut a&st"usa !uteo"um, %uam%uam $ae# %uo%ue, sed tota illa 'el 'i#ina 'el o&'ia (luenta id est
'it"ea Celini -elida Clitumni, Anienis #ae"ula Na"is sul!u"ea, !u"a /a&a"is tu"&ida Ti&e"is, metu tamen
deside"ium (allente, !olli#e&amu".
?. inte" $ae# !atuit et Roma #ons!e#tui7 #uius mi$i non solum (o"mas 'e"um etiam nauma#$ias
'ide&a" e!otatu"us. u&i !"ius%uam 'el !ome"ia #ontin-e"em, t"ium!$ali&us a!ostolo"um limini&us
a((usus omnem !"otinus sensi mem&"is male (o"ti&us e)!losum esse lan-uo"em7 !ost %uae #aelestis
e)!e"imenta !at"o#inii #ondu#ti de'o"so"ii !a"te sus#e!tus at%ue etiam nun# istae# inte" ia#endum
s#"i!titans %uieti !au)illulum o!e"am im!endo.
@. ne%ue ad$u# !"in#i!is auli#o"um%ue tumultuosis (o"i&us o&'e"so". inte"'eni etenim nu!tiis !at"i#ii
Ri#ime"is, #ui (ilia !e"ennis Au-usti in s!em !u&li#ae se#u"itatis #o!ula&atu". i-itu" nun# in ista non
modo !e"sona"um sed etiam o"dinum !a"tium%ue laetitia T"ansal!ino tuo late"e #ondu#i&ilius 'isum,
%ui!!e #um $o# i!so tem!o"e, %uo $ae# mi$i e)a"a&antu", 'i) !e" omnia t$eat"a ma#ella, !"aeto"ia
(o"a, tem!la -+mnasia T$alassio /es#enninus e)!li#a"etu", at%ue etiam nun# e #ont"a"io studia sileant
ne-otia %uies#ant, iudi#ia #onti#es#ant di((e"antu" le-ationes, 'a#et am&itus et inte" s#u""ilitates
$ist"ioni#as totus a#tionum se"ia"um status !e"e-"inetu".
. iam %uidem 'i"-o t"adita est, iam #o"onam s!onsus, iam !almatam #onsula"is, iam #+#ladem
!"onu&a, iam to-am =senato"> $ono"atus, iam !aenulam de!onit in-lo"ius, et nondum tamen #un#ta
t$alamo"um !om!a de("emuit, %uia ne#dum ad ma"iti domum no'a nu!ta mi-"a'it. %ua (esti'itate
de#u"sa #ete"a ti&i la&o"um meo"um molimina "ese"a&untu", si tamen 'el #onsummata sollemnitas
ali%uando te"mina'e"it istam totius #i'itatis o##u!atissimam 'a#ationem. 'ale.
EPISTULA CI
Sidonius Eut"o!io suo salutem.
. Olim %uidem s#"i&e"e ti&i #on#u!is#e&am, sed nun# 'el ma)ime im!ello", id est #um mi$i du#ens in
u"&em C$"isto !"o!itiante 'ia #a"!itu". s#"i&endi #ausa 'el sola 'el ma)ima, %uo te s#ili#et a !"o(undo
domesti#ae %uietis e)t"a#tum ad #a!essenda militiae Palatinae munia 'o#em.
.. DD $is additu", %uod mune"e dei ti&i #on-"uit ae'i #o"!o"is animi 'i-o" inte-e"7 dein %uod e%uis a"mis
'este sum!tu (amuli#io inst"u#tus solum, nisi (allimu", in#i!e"e (o"midas et, #um sis ala#e" domi, in
a--"edienda !e"e-"inatione t"e!idum te ine"s des!e"atio (a#it7 si tamen senato"ii seminis $omo, %ui
%uotidie t"a&eatis !"oa'o"um ima-ini&us in-e"itu", iuste di#e"e !otest semet !e"e-"inatum, si semel et
in iu'enta 'ide"it domi#ilium le-um, -+mnasium litte"a"um, #u"iam di-nitatum, 'e"ti#em mundi, !at"iam
li&e"tatis, in %ua uni#a totius o"&is #i'itate soli &a"&a"i et se"'i !e"e-"inantu".
0. et nun#, !"o !udo", si "elin%ua"e inte" &use%uas "usti#anos su&ul#os%ue "on#$antes. %ui!!e si aut
#am!um sti'a t"emente !"os#indas aut !"ati (lo"eas o!es !anda #u"'us (al#e !o!ule"is aut 'ineam
!almite -"a'em #e"nuus "ast"is (osso" in'e"tas, tun# ti&i est summa 'oto"um &eatitudo. %uin !otius
e)!e"-is#e"e et ad maio"a se !in-ui otio ma"#idus et ene"'is animus attollat. num minus est tuo"um
natalium 'i"o !e"sonam suam e)#ole"e %uam 'illam:
5. ad e)t"emum, %uod tu ti&i iu'entutis e)e"#itium a!!ellas, $o# est otium 'ete"ano"um, in %uo"um
mani&us e((etis enses "o&i-inosi se"o li-one mutantu". esto, multi!li#atis ti&i s!uma&unt musta 'inetis,
innume"os %uo%ue #umulos ("u-i&us "u!ta #on-estis $o""ea da&unt, densum !e#us -"a'idis u&e"i&us
in mul#t"am !e" ant"a olida #aula"um !in-uis ti&i !asto" in#ludet6 %uo s!e#tat tam (ae#ulento
!at"imonium !"omo'isse #om!endio et non solum inte" ista sed, %uod est tu"!ius, !"o!te" ista
latuisse: nonne %uid #on#ilii tem!o"e !ost sedentes #ensentes%ue iu'enes in-lo"ium "usti#um, senem
stantem latita&undum, !au!e"is $ono"ati sententia !"emat, #um eos, %uos esset indi-num si 'esti-ia
nost"a se%ue"entu", 'ide"is dolens ante#essisse:
8. sed %uid !lu"a: si !ate"is $o"tantem, #onatuum tuo"um so#ius adiuto", !"ae'ius !a"ti#e!s e"o. sin
autem inle#e&"osis deli#ia"um #assi&us in'olutus ma'is, ut aiunt, E!i#u"i do-mati&us #o!ula"i, %ui
ia#tu"a 'i"tutis admissa summum &onum sola #o"!o"is 'olu!tate dete"minat, testo" e##e maio"es,
testo" !oste"os nost"os, $ui# me no)ae non esse #on(inem. 'ale.
EPISTULA CII
Sidonius Cin#entio suo salutem.
. An-it me #asus A"'andi ne# dissimulo, %uin an-at. nam%ue $i# %uo%ue #umulus a##edit laudi&us
im!e"ato"is, %uod ama"e !alam li#et et #a!ite damnatos. ami#us $omini (ui su!"a %uam mo"um eius
(a#ilitas 'a"ietas%ue !atie&antu". testatu" $o# !"o!te" i!sum nu!e" mi$i in'idia #on(lata, #uius me !aulo
in#autio"em (lamma deto""uit.
.. sed %uod in ami#itia steti, mi$i de&ui. !o""o autem in natu"a ille non $a&uit dili-entiam !e"se'e"andi6
li&e"e %ue"o", non insultato"ie, %uia (idelium #onsilia des!i#iens (o"tunae ludi&"ium !e" omnia (uit.
deni%ue non eum ali%uando #e#idisse sed tam diu stetisse !lus mi"o". o %uotiens sae!e i!se se
ad'e"sa !e"!essum -lo"ia&atu", #um tamen nos a& a((e#tu !"o(undio"e "uitu"am eius %uando%ue
teme"itatem mise"a"emu", de(inientes non esse (eli#em %ui $o# ("e%uente" !otius esse %uam sem!e"
iudi#a"etu"E
0. sed damnationis suae o"dinem e)!os#is. sal'a (idei "e'e"entia, %uae ami#o de&etu" etiam a((li#to,
"em &"e'ite" e)!onam. !"ae(e#tu"am !"imam -u&e"na'it #um ma-na !o!ula"itate #onse%uentem%ue
#um ma)ima !o!ulatione. !a"ite" one"e de!"essus ae"is alieni metu #"edito"um su##essu"os si&i
o!timates aemula&atu". omnium #ollo%uia "ide"e, #onsilia mi"a"i, o((i#ia #ontemne"e, !ati de
o##u""entum "a"itate sus!i#ionem, de assiduitate (astidium, done#, odii !u&li#i mole 'allatus et !"ius
#in#tus #ustodia %uam !otestate dis#in#tus, #a!tus destinatus%ue !e"'enit Romam, ili#o tumens, %uod
!"os!e"o #u"su !"o#ellosum Tus#iae litus ena'i-asset, tam%uam si&i &ene #ons#io i!sa %uodammodo
elementa (amula"entu".
5. in Ca!itolio #ustodie&atu" a& $os!ite /la'io Asello, #omite sa#"a"um la"-itionum, %ui ad$u# in eo
semi(umantem !"ae(e#tu"ae nu!e" e)to"tae di-nitatem 'ene"a&atu". inte"ea le-ati !"o'in#iae ,alliae,
Tonantius /e""eolus !"ae(e#to"ius, A("anii S+a-"ii #onsulis e (ilia ne!os, T$aumastus %uo%ue et
Pet"onius, ma)ima "e"um 'e"&o"um%ue s#ientia !"aediti et inte" !"in#i!alia !at"iae nost"ae de#o"a
!onendi, !"ae'ium A"'andum !u&li#o nomine a##usatu"i #um -estis de#"etali&us inse%uuntu".
8. %ui inte" #ete"a, %uae si&i !"o'in#iales a-enda manda'e"ant, inte"#e!tas litte"as de(e"e&ant, %uas
A"'andi s#"i&a #o""e!tus dominum di#tasse !"o(ite&atu". $ae# ad "e-em ,ot$o"um #$a"ta 'ide&atu"
emitti, !a#em #um ,"ae#o im!e"ato"e dissuadens, B"itannos su!e" Li-e"im sitos im!u-na"i o!o"te"e
demonst"ans, #um Bu"-undioni&us iu"e -entium ,allias di'idi de&e"e #on(i"mans, et in $un# (e"me
modum !lu"ima insana, %uae i"am "e-i (e"o#i, !la#ido 'e"e#undiam in(e""ent. $an# e!istulam laesae
maiestatis #"imine a"de"e iu"is#onsulti inte"!"eta&antu".
9. me et Au)anium, !"aestantissimum 'i"um, t"a#tatus iste non latuit, %ui A"'andi ami#itias %uo%uo
-ene"e in#u"sas inte" i!sius ad'e"sa 'ita"e !e"(idum &a"&a"um i-na'um #om!uta&amus. de(e"imus
i-itu" nil tale metuenti totam !e"1ni#ite"2 ma#$inam, %uam summo a"ti(i#io a#"es et (lammei 'i"i
o##ule"e in tem!us iudi#ii medita&antu", s#ili#et ut ad'e"sa"ium in#autum et #onsiliis sodalium
"e!udiatis si&i soli teme"e (identem !"o(essione "es!onsi !"ae#i!itis in'ol'e"ent. di#imus e"-o, %uid
no&is, %uid ami#is se#"etio"i&us tutum !uta"etu". suademus nil %uasi le'e (atendum, si %uid a& inimi#is
etiam !"o le'issimo (la-ita"etu"7 i!sam illam dissimulationem t"i&ulosissimam (o"e, %uo (a#ilius
e)#1ute"ent2 s#is#itan1do in#autam !e"sua2sionis se#u"itatem.
;. %ui&us a-nitis !"o"i!it sese at%ue in #on'i#ia su&ita !"o"um!ens6 Fa&ite, de-ene"esF, in%uit, Fet
!"ae(e#to"iis !at"i&us indi-ni, #um $a# su!e"(o"anea t"e!idatione7 mi$i, %uia ni$il intelle-itis, $an#
ne-otii !a"tem sinite #u"andam7 satis A"'ando #ons#ientia sua su((i#it7 'i) illud di-na&o" admitte"e, ut
ad'o#ati mi$i in a#tioni&us "e!etunda"um !at"o#inentu".F dis#edimus t"istes et non ma-is iniu"ia %uam
mae"o"e #on(usi7 %uis enim medi#o"um iu"e mo'eatu", %uotiens des!e"atum (u"o" a""i!iat:
<. inte" $ae# "eus noste" a"eam Ca!itolinam !e"#u""e"e al&atus7 modo su&dolis salutationi&us !as#i,
modo #"e!antes adulationum &ullas ut "e#o-nos#ens li&ente" audi"e, modo se"i#a et -emmas, et
!"etiosa %uae%ue t"a!eBita"um in'olu#"a "ima"i et %uasi me"#atu"us ins!i#e"e !"ensa"e, de!"etia"i
de'ol'e"e et inte" a-endum multum de le-i&us, de tem!o"i&us, de senatu, de !"in#i!e %ue"i, %uod se
non !"ius, %uam dis#ute"ent, ul#is#e"entu".
?. !au#i medii dies6 it in t"a#tato"ium ("e%uens senatus 3si# !ost #om!e"i7 nam inte" ista dis#esse"am47
!"o#edit noste" ad #u"iam !aulo ante detonsus !umi#atus%ue, #um a##usato"es semi!ullati at%ue
#on#"eti nuntios a de#em'i"is o!!e"i"entu" et a& indust"ia s%ualidi !"ae"i!uissent "eo de&itam
mise"ationem su& in'idia so"didato"um. #itati int"omittuntu"6 !a"tes, ut mo"is est, e "e-ione #onsistunt.
o((e"tu" !"ae(e#to"iis ante !"o!ositionis e)o"dium ius sedendi6 A"'andus iam tun# in(eli#i im!udentia
#on#ito -"adu mediis !"o!e iudi#um sini&us in-e"itu"7 /e""eolus, #i"#umsistenti&us late"a #olle-is
'e"e#unde a# le'ite" in imo su&sellio"um #a!ite #onsedit, ita ut non minus le-atum se %uam senato"em
"eminis#e"etu", !lus o& $o# !ostea laudatus $ono"atus%ue.
@. dum $ae#, et %ui !"o#e"um de(ue"ant a((ue"unt6 #onsu"-unt !a"tes le-ati%ue !"o!onunt. e!istula
!ost !"o'in#iale mandatum, #uius su!"a mentio (a#ta, !"o(e"tu"7 at%ue, #um sensim "e#ita"etu",
A"'andus ne#dum inte""o-atus se di#tasse !"o#lamat. "es!onde"e le-ati %uam%uam 1(atenti2 ne%uite"
1sane2 #onsta"e, %uod i!se di#tasset. at u&i se (u"ens ille %uantum%ue #ade"et i-na"us &is te"%ue
"e!etita #on(essione t"ans(odit, a##lamatu" a& a##usato"i&us, #on#lamatu" a iudi#i&us "eum laesae
maiestatis #on(itentem tene"i. ad $o# et mili&us (o"mula"um iu"is id san#ientum iu-ula&atu".
. tum demum la&o"iosus ta"da !aenitudine lo%ua#itatis in!alluisse !e"$i&etu", se"o #o-nos#ens
!osse "eum maiestatis !"onuntia"i etiam eum, %ui non a((e#tasset $a&itum !u"!u"ato"um. #on(estim
!"i'ile-iis -eminae !"ae(e#tu"ae, %uam !e" %uin%uennium "e!etitis (as#i&us "e)e"at, e)au-u"atus et,
!le&eiae (amiliae non ut additus sed ut "edditus, !u&li#o #a"#e"i adiudi#atus est. illud sane
ae"umnosissimum, si#ut na""a'e"e %ui 'ide"ant, %uod, %uia se su& at"atis a##usato"i&us e)o"natum ille
!olitum%ue iudi#i&us intule"at, !aulo !ost, #um du#e"etu" addi#tus, mise" ne# mise"a&ilis e"at. %uis
enim su!e" statu eius nimis in(le#te"etu", %uem 'ide"et a##u"atum deli&utum%ue lautumiis aut
e"-astulo in(e""i:
.. sed et iudi#io 'i) !e" $e&domadam du!li#em #om!e"endinato #a!ite multatus in insulam #onie#tus
est se"!entis E!idau"i, u&i us%ue ad inimi#o"um dolo"em de'enustatus et a "e&us $umanis 'eluti
'omitu (o"tunae nauseantis e)s!utus, nun# e) 'ete"e senatus#onsulto Ti&e"iano t"i-inta die"um 'itam
!ost sententiam t"a$it, un#um et ,emonias et la%ueum !e" $o"as tu"&ulenti #a"ni(i#is $o""es#ens.
0. nos %uidem, !"out 'alemus, a&sentes !"aesentes%ue 'ota (a#imus, !"e#es su!!li#ationes%ue
-eminamus, ut sus!enso i#tu iam iam%ue mu#"onis e)e"ti !ietas Au-usta semine#em %uam%uam
!u&li#atis &onis 'el e)ilio mune"etu". illo tamen, seu e)s!e#tat e)t"ema %uae%ue seu sustinet, in(eli#ius
ni$il est, si !ost tot notas inustas #ontumelias%ue ali%uid nun# am!lius %uam 'i'e"e timet. 'ale.
EPISTULA CIII
Sidonius Candidiano suo salutem.
. Mo"a"i me Romae #on-"atula"is7 id tamen %uasi (a#ete et (ati-ationum sali&us admi)tis6 ais enim
-aude"e te, %uod ali%uando ne#essa"ius tuus 'ideam solem, %uem uti%ue !e""1a"o2 A"a"i1s !oto"2
ins!e)e"im. ne&ulas e"-o mi$i meo"um Lu-dunensium e)!"o&"as et diem %ue"e"is no&is matutina
#ali-ine o&st"u#tum 'i) me"idiano (e"'o"e "ese"a"i.
.. et tu istae# mi$i Caesenatis (u"ni !otius %uam o!!idi 'e"na de&late"as: de #uius natalis ti&i soli 'el
iu#unditate 'el #ommodo %uid etiam i!se senti"es, dum mi-"as, indi#a'isti7 ita tamen, %uod te
Ra'ennae (eli#ius e)ulantem au"i&us Padano #uli#e !e"(ossis muni#i!alium "ana"um lo%ua) tu"&a
#i"#umsilit. in %ua !alude indesinente" "e"um omnium le-e !e"'e"sa mu"i #adunt a%uae stant, tu""es
(luunt na'es sedent, ae-"i deam&ulant medi#i ia#ent, al-ent &alnea domi#ilia #on(la-"ant, sitiunt 'i'i
natant se!ulti, 'i-ilant (u"es do"miunt !otestates, (aene"antu" #le"i#i S+"i !sallunt, ne-otiato"es militant
milites ne-otiantu", student !ilae senes aleae iu'enes, a"mis eunu#$i litte"is (oede"ati.
0. tu 'ide, %ualis sit #i'itas, u&i ti&i La" (amilia"is in#olitu", %uae (a#ilius te""ito"ium !otuit $a&e"e %uam
te""am. %uo#i"#a memento inno)iis T"ansal!inis esse !a"#endum, %ui&us #aeli sui dote #ontentis non
-"andis -lo"ia datu", si dete"io"um #ollatione #la"es#ant. 'ale.
EPISTULA IG
Sidonius He"onio suo salutem.
. Post nu!tias !at"i#ii Ri#ime"is id est !ost im!e"ii ut"ius%ue o!es e'entilatas tandem "editum est in
!u&li#am se"ietatem, %uae "e&us a#titandis ianuam #am!um%ue !ate(e#it. inte"ea nos Pauli
!"ae(e#to"ii tam do#t"ina %uam san#titate 'ene"andis La"i&us e)#e!ti #omite" &landae $os!italitatis
o((i#iis e)#ole&amu". !o""o non isto %uis%uam 'i"o est in omni a"tium -ene"e !"aestantio". deus &one,
%uae ille !"o!ositioni&us aeni-mata, sententiis s#$emata, 'e"si&us #ommata, di-itis me#$anemata
(a#itE illud tamen in eodem studio"um omnium #ulmen ante'enit, %uod $a&et $ui# eminenti s#ientiae
#ons#ientiam su!e"io"em. i-itu" !e" $un# !"imum, si %uis %uo%uo modo aulam -"atiae aditus, e)!lo"o7
#um $o# #on(e"o, %uinam !otissimum !"o#e"um s!e&us 'ale"et nost"is o!itula"i.
.. ne# sane multa #un#tatio, %uia !au#i, de %uo"um eli-endo !at"o#inio du&ita"etu". e"ant %uidem in
senatu !le"i%ue o!i&us #ulti -ene"e su&limes, aetate -"a'es #onsilio utiles, di-nitate elati di-natione
#ommunes, sed se"'ata !a#e "eli%uo"um duo (asti-atissimi #onsula"es, ,ennadius A'ienus et Cae#ina
Basilius, !"ae #ete"is #ons!i#ie&antu". $i in am!lissimo o"dine se!osita !"ae"o-ati'a !a"tis a"matae
(a#ile !ost !u"!u"atum !"in#i!em !"in#i!es e"ant. sed inte" $os %uo%ue %uam%uam stu!endi tamen
'a"ii mo"es et -enii !otius %uam in-enii similitudo. (a&o" nam%ue su!e" $is ali%ua su##in#tius.
0. A'ienus ad #onsulatum (eli#itate, Basilius 'i"tute !e"'ene"at. ita%ue di-nitatum in A'ieno iu#unda
'elo#itas, in Basilio se"a nume"ositas !"aedi#a&atu". ut"um%ue %uidem, si (o"s La"i&us e-"edie&antu",
a"ta&at #lientum !"ae'ia !edisse%ua #i"#um(usa !o!ulositas7 sed lon-e in !a"i&us dis!a"es sodalium
s!es et s!i"itus e"ant. A'ienus, si %uid !ote"at, in (iliis -ene"is ("at"i&us !"o'e$endis molie&atu"7
#um%ue sem!e" domesti#is #andidatis dest"in-e"etu", e"-a e)!ediendas (o"inse#us am&ientum
ne#essitates minus 'alente" e((i#a) e"at.
5. et in $o# Co"'ino"um (amiliae De#iana !"ae(e"e&atu", %uod %ualia im!et"a&at #in#tus A'ienus suis,
talia #on(e"e&at Basilius dis#in#tus alienis. A'ieni animus totis et #ito, sed in("u#tuosius, Basilii !au#is
et se"o, sed #ommodius a!e"ie&atu". neute" aditu di((i#ili, neute" sum!tuoso7 sed si ut"um%ue
#oluisses, (a#ilius a& A'ieno (amilia"itatem, (a##ilius a Basilio &ene(i#ium #onse%ue&a"e.
8. %ui&us diu ut"im%ue li&"atis id t"a#tatus mutuus tem!e"a'it, ut "ese"'ata senio"is #onsula"is
"e'e"entia, in domum #uius ne# nimis "a"o 'entita&amus, Basilianis !otius ("e%uentato"i&us
a!!li#a"emu". ili#et, dum !e" $un# am!lissimum 'i"um ali%uid de le-ationis A"'e"nae !etitioni&us
ela&o"amus, e##e Halendae Ianua"iae, %uae Au-usti #onsulis mo) (utu"i "e!etendum (astis nomen
o!!e"ie&antu".
9. tun# !at"onus6 F$eiaF, in%uit, FSolli meus, 1a-edum2, %uam%uam sus#e!ti o((i#ii one"e !"essa"is,
e)e"as 'olo in o&se%uium no'i #onsulis 'ete"em Musam 'oti'um %ui!!iam 'el tumultua"iis (idi&us
#a"minantem. !"ae&e&o admittendo aditum "e#itatu"o%ue sola#ium "e#itanti%ue su(("a-ium. si %uid
e)!e"to #"edis, multa ti&i se"ia $o# ludo !"omo'e&untu".F !a"ui e-o !"ae#e!tis7 (a'o"em ille non
su&t"a)it iniun#tis et im!ositae de'otionis adsti!ulato" in'i#tus e-it #um #onsule meo, ut me
!"ae(e#tum (a#e"et senatui suo.
;. sed tu, ni (allo", e!istulae !e"osus !"oli)itatem 'olu!tuosius nun# o!us#uli i!sius "ele-endis 'e"si&us
immo"a&e"e. s#io, at%ue o& $o# #a"men i!sum lo%ua) in #onse%uenti&us #$a"ta de!o"tat, %uae !"o me
inte"im, dum 'enio, die&us ti&i !au#ulis se"mo#inetu". #ui si e)aminis tui %uo%ue !un#ta t"i&uantu",
ae%ue -"atum mi$i, a# si me in #omitio 'el inte" "ost"a #ontionante ad so!$os meum non modo lati
#la'i sed t"i&ulium %uo%ue ("a-o" #on#ita"etu". sane moneo !"ae%ue denuntio %uis%uilias istas Clius
tuae $e)amet"is minime e)ae%ues. me"ito enim #onlata 'est"is mea #a"mina non $e"oi#o"um !$ale"is
sed e!ita!$ista"um neniis #om!a"a&untu".
<. attamen -aude, %uod $i# i!se !ane-+"i#us, etsi non iudi#ium, #e"te e'entum &oni o!e"is a##e!it.
%ua!"o!te", si tamen tet"i#a sunt amoenanda io#ula"i&us, 'olo !a-inam -lo"ioso id est %uasi
T$"asoniano (ine #on#lude"e Plautini P+"-o!olini#is imitato". i-itu" #um ad !"ae(e#tu"am su& o!e
C$"isti stili o##asione !e"'ene"im, iu&eas ili#et !"o !otestate #in#tuti undi%ue omnium laudum
#on'asatis a##lamationi&us ad ast"a !o"ta"e, si !la#eo, elo%uentiam, si dis!li#eo, (eli#itatem. 'ide"e
mi$i 'ideo", ut "ideas, %uia !e"s!i#is nost"am #um milite #omi#o (e"o#isse ia#tantiam. 'ale.
EPISTULA G
Sidonius Cam!aniano suo salutem.
. A##e!i !e" !"ae(e#tum annonae litte"as tuas, %ui&us eum ti&i sodalem 'ete"em mi$i insinuas iudi#i
no'o. -"atias a-o ma-nas illi, ma)imas ti&i, %uod statuistis de ami#itia mea 'el !"aesume"e tuta 'el
illaesa #"ede"e. e-o 'e"o notitiam 'i"i (amilia"itatem%ue non solum 'olens sed et a'idus am!le#to",
%ui!!e %ui no'e"im nost"am %uo%ue -"atiam $o# o&se%uio meo (o"e #o!ulatio"em.
.. sed et tu 'i-ilantiae suae me id est (amae meae statum #ausam%ue #ommenda. 'e"eo" autem, ne
(amem !o!uli Romani t$eat"alis #a'eae ("a-o" insonet et in(o"tunio meo !u&li#a de!utetu" esu"ies.
sane $un# i!sum e 'esti-io ad !o"tum mitte"e !a"o, %uia #on!e"i na'es %uin%ue B"undusio !"o(e#tas
#um s!e#ie&us t"iti#i a# mellis ostia Ti&e"ina teti-isse, %ua"um one"a e)s!e#tationi !le&is, si %uid
st"enue -e"it, "a!tim (a#iet o((e""i, #ommendatu"us se mi$i, me !o!ulo, ut"um%ue ti&i. 'ale.
EPISTULA GI
Sidonius Montio suo salutem.
. Petis ti&i, 'i" dise"tissime, Se%uanos tuos e)!etitu"o sati"am nes#io %uam, si sit a no&is !e"s#"i!ta,
t"ansmitti. %uod %uidem te !ostulasse demi"o"7 non enim san#tum est, ut de mo"i&us ami#i #ito
!e"!e"am sentias. $ui# e"am t$emati s#ili#et in#u&atu"us id iam a-ens otii id%ue $a&ens ae'i, %uod
iu'enem militantem%ue di#tasse !"aesum!tiosum (uisset, !u&li#asse autem !e"i#ulosum: #ui nam%ue
-"ammati#um 'el salutanti Cala&e" ille non di)it6
Fsi mala #ondide"it in %uem %uis #a"mina, ius est
iudi#ium%ue:F
.. sed ne %uid ult"a tu de sodali simile #"edas, %uid (ue"it illud, %uod me sinist"ae "umo" a# (umus
o!inionis a((la'it, lon-ius !aulo sed a& o"i-ine e)!onam. tem!o"i&us Au-usti Maio"iani 'enit in medium
#$a"ta #omitatum, sed #a"ens indi#e, 'e"suum !lena sati"i#o"um mo"da#ium, sane %ui satis
in'e#ti'alite" a&usi nominum nuditate #a"!e&ant !lu"imum 'itia, !lus $omines. inte" $ae# ("eme"e
A"elatenses, %uo lo#i "es a-e&atu", et %uae"e"e, %uem !oeta"um !u&li#i (u"o"is me"ito !ondus u"-e"et,
$is ma)ime au#to"i&us, %uos notis #e"tis au#to" in#e"tus e)a#e"&a'e"at.
0. a##idit #asu, ut Catullinus inlust"is tun# a& A"'e"nis illo 'eni"et, #um sem!e" mi$i tum !"ae#i!ue
#ommilitio "e#enti (amilia"is. sae!e enim #i'es ma-is ami#os !e"e-"inatio (a#it. i-itu" insidias nes#ienti
tam Paeonius %uam Bi-e""us $as tetende"unt, ut !lu"imis #o"am tam%uam a& in#auto s#is#ita"entu",
$o# no'um #a"men an "e#o-nos#e"et. et ille6 Fsi di)e"itisF. #um%ue ("ust"a di'e"sa %uasi !e" io#um
e((unde"ent, sol'itu" Catullinus in "isum, intem!esti'o%ue su(("a-io #lama"e #oe!it di-num !oema,
%uod !e"ennandum a!i#i&us au"atis iuste ta&ula "ost"alis a##i!e"et aut etiam Ca!itolina.
5. Paeonius e)a"sit, #ui sati"i#us ille mo"sum dentis i-niti a'idius im!"esse"at, at%ue ad adstantes
#i"#ulato"es6 Finiu"iae #ommunisF, in%uit, Fiam "eum in'eni. 'idetis ut Catullinus de!e"it "isu6 a!!a"et ei
nota memo"a"i. nam %uae #ausa (estinam #om!ulit !"ae#i!ita"e sententiam, nisi %uod iam tenet totum
%ui de !a"te si# iudi#at: at%ui Sidonius nun# in A"'e"no est6 unde #olli-itu" au#to"e illo, isto audito"e
"em te)tam.F itu" in (u"ias in%ue #on'i#ia a&sentis nes#ientis inno#entis%ue7 #ons#ientiae, (idei,
%uaestioni nil "ese"'atu". si# le'is tu"&ae (a#ilitatem, %ua 'oluit, t"a)it !e"sona !o!ula"is.
8. e"at enim i!se Paeonius !o!uli totus, %ui t"i&uni#iis (lati&us #"e&"o seditionum !ela-us im!elle"et.
#ete"um si "e%uisisses6 F%ui -enus, unde domo:F, non eminentius %uam muni#i!alite" natus %uem%ue
inte" initia #o-nos#i #la"itas 'it"i#i ma-is %uam !at"is (e#e"at, identidem tamen !e" (as ne(as%ue
#"es#e"e a((e#tans !e#uniae%ue !e" a'a"itiam !a"#us, !e" am&itum !"odi-us. nam%ue ut (amiliae
su!e"io"i !e" (iliam saltim %uam%uam $onestissimam iun-e"etu", #ont"a "i-o"em #i'i#i mo"is
s!lendidam, ut (e"unt, dotem C$"emes noste" Pam!$ilo suo di)e"at.
9. #um%ue de #a!essendo diademate #oniu"atio Ma"#elliana #o%ue"etu", no&ilium iu'entuti si-ni(e"um
sese in (a#tione !"ae&ue"at, $omo ad$u# no'us in sene#tute, done# ali%uando !"o!te" e)!e"imenta
(eli#is auda#iae natalium eius o&s#u"itati dedit $iantis inte""e-ni "ima (ul-o"em. nam 'a#ante aula
tu"&ata%ue "e!u&li#a solus in'entus est, %ui ad ,allias administ"andas (as#i&us !"ius %uam #odi#illis
ausus a##in-i mensi&us multis t"i&unal inlust"ium !otestatum s!e#ta&ilis !"ae(e#tus es#ende"et, anno
!e"a#to militiae e)t"emae te"minum #i"#a 'i) $ono"atus, nume"a"io"um mo"e seu !otius ad'o#ato"um,
%uo"um #um (iniuntu" a#tiones, tun# in#i!iunt di-nitates.
;. i-itu" iste si# !"ae(e#to"ius, si# senato", #uius mo"i&us %uod !"ae#onia #om!etentia non e) asse
!e"sol'o, -ene"i sui mo"i&us de&eo, multo"um !lus %uam &ono"um odia #ommo'it ad$u# i-no"anti
mi$i, ad$u# ami#o, tam%uam sae#ulo meo #ane"e solus 'e"su 'ale"em. 'enio A"elate, nil ad$u# 3unde
enim:4 sus!i#ans, %uam%uam !uta"e" a& inimi#is non a((utu"us, a# !"in#i!e !ost diem 'iso in (o"um e)
mo"e des#endo. %uod u&i 'isum est, ili#o e)!a'it, ut ait ille, nil (o"tite" ausa seditio. alii tamen mi$i !lus
%uam de#e"et ad -enua !"o'ol'i7 alii, ne saluta"ent, (u-e"e !ost statuas, o##uli !ost #olumnas7 alii
t"istes, 'ultuosi%ue iun#tis mi$i late"i&us in#ede"e.
<. $i# e-o, %uid si&i $ae# 'ellet in illis su!e"&iae nimiae, nimiae in istis $umilitatis (o"ma, mi"a"i ne#
ult"o tamen #ausas inte""o-a"e, #um su&o"natus unus e tu"&a (a#tioso"um dat sese mi$i
#onsalutandum. tum !"o#edente se"mone6 F#e"nis $os:F in%uit. et e-o6 F'ideoF, in%uam, F-estus%ue
eo"um mi"o" e%uidem ne# admi"o"F. ad $ae# noste" inte"!"es6 Fut sati"o-"a!$um teF, in%uit, Faut
e)se#"antu" aut "e(o"midantF. Funde: #u": %uando:F "es!ondi6 F%uis #"imen a-no'it: %uis detulit: %uis
!"o&a'it:F mo)%ue su&"idens6 F!e"-eF, in%uam, Fami#e, nisi molestum est, et tumes#entes nomine meo
#onsule"e di-na"e, ut"umnam ille delato" aut inde), %ui sati"am me s#"i!sisse #on(in)it, et
!e"s#"i!sisse #on(in)e"it7 unde (o"te sit tutius, si "et"a#ta&unt, ut su!e"&i"e desistantF.
?. %uod u&i nuntius "ettulit, !"otinus #un#ti non modeste ne%ue sin-uli sed !"o!e"e et #ate"'atim
os#ula a# de)te"as mi$i dede"unt. solus Cu"io meus, in t"ans(u-a"um !e"(idiam in'e#tus, #um
ad'es!e"as#e"et, !e" #at$ed"a"ios se"'os 'es!illoni&us tet"io"es domum "a!tus a# "e!o"tatus est.
@. !ost"idie iussit Au-ustus, ut e!ulo suo #i"#ensi&us ludis inte"essemus. !"imus ia#e&at #o"nu
sinist"o #onsul o"dina"ius Se'e"inus, 'i" inte" in-entes !"in#i!um motus at%ue inae%ualem "ei!u&li#ae
statum -"atiae sem!e" ae%ualis7 iu)ta eum Ma-nus, olim e) !"ae(e#to, nu!e" e) #onsule, !a"
$ono"i&us !e"sona -eminatis, "e#um&ente !ost se Camillo, (ilio ("at"is, %ui dua&us di-nitati&us et i!se
de#u"sis !a"ite" o"na'e"at !"o#onsulatum !at"is, !at"ui #onsulatum7 Paeonius $in# !"o!te" at%ue $in#
At$enius, $omo litium tem!o"um%ue 'a"ietati&us e)e"#itatus. $un# se%ue&atu" ,"atianensis, omni a&
in(amia 'i" se%uest"andus, %ui Se'e"inum si#ut $ono"e !osti&at, ita (a'o"e !"ae#esse"at. ultimus e-o
ia#e&am, %ua !u"!u"ati latus lae'um ma"-ine in de)t"o !o""i-e&atu".
. edulium multa !a"te (inita Caesa"is ad #onsulem se"mo di"i-itu", is%ue su##in#tus7 inde de'ol'itu"
ad #onsula"em7 #um %uo sae!e "e!etitus, %uia de litte"is (a#tus, ad 'i"um inlust"em Camillum e)
o##asione t"ans(e"tu" in tantum, ut di#e"et !"in#e!s6 F'e"e $a&es !at"uum, ("ate" Camille, !"o!te" %uem
me (amiliae tuae #onsulatum unum -"atule" #ontulisse.F tun# ille, %ui simile ali%uid o!ta"et, tem!o"e
in'ento6 Fnon unumF, in%uit, Fdomine Au-uste, sed !"imum.F summo ("a-o"e, ut ne# Au-usti "e'e"entia
o&siste"et, e)#e!ta sententia est.
.. inde nes#io %uid At$enium inte""o-ans su!e"ie#tum Paeonium #om!ellatio Au-usta !"aete"iit, #asu
an indust"ia i-no"o. %uod #um tu"!ite" Paeonius ae-"e tulisset, %uod (uit tu"!ius, #om!ellato ta#ente
"es!ondit. su&"isit Au-ustus, ut e"at au#to"itate se"'ata, #um se #ommunioni dedisset, io#i !lenus, !e"
%uem #a#$innum non minus o&ti-it At$enio 'indi#tae, %uam #onti-isset iniu"iae. #olli-it ita%ue sese
t"e&a#issimus sene) et, ut sem!e" int"inse#us aestu !udo"is e)#o%ue&atu", #u" si&i Paeonius
ante(e""etu"6 Fnon mi"o"F, in%uit, FAu-uste, si mi$i standi lo#um !"ae"i!e"e #onetu" %ui ti&i in'ade"e non
e"u&es#it lo%uendi.F
0. et 'i" illust"is ,"atianensis6 FmultusF, in%uit, F$o# iu"-io sati"i#is #am!us a!e"itu".F $i# im!e"ato" ad
me #e"'i#e #on'e"sa6 FaudioF, ait, F#omes Sidoni, %uod sati"am s#"i&as.F Fet e-oF, in%uam, F$o# audio,
domine !"in#e!s.F tun# ille, sed "idens6 F!a"#e 'el no&is.F Fat e-oF, in%uam, F%uod a& inli#itis tem!e"o,
mi$i !a"#o.F !ost %uae ille6 Fet %uid (a#iemus $isF, in%uit, F%ui te la#essunt:F et e-o6 F%uis%uis est iste,
domine im!e"ato", !u&li#e a##uset6 si "eda"-uimu", de&ita luamus su!!li#ia #on'i#ti7 #ete"um o&ie#ta si
non in!"o&a&ilite" #assa'e"imus, o"o, ut indultu #lementiae tuae !"aete" iu"is iniu"iam in a##usato"em
meum %uae 'olo s#"i&am.F
5. ad $ae# i!se Paeonium #ons!i#atus nutu #oe!it #onsule"e nutantem, !la#e"etne #ondi#io. sed
#um ille #on(usus "eti#uisset !"in#e!s%ue #onsule"et e"u&es#enti, ait6 Fannuo !ostulatis, si $o# i!sum e
'esti-io 'e"si&us !etas.F F(iatF, in%uam7 "et"o"sum%ue #on'e"sus, tam%uam a%uam mani&us !os#e"em,
tantum%ue "emo"atus, %uantum sti&adii #i"#ulum #ele"antia ministe"ia !e"#u""unt, #u&itum to"o "eddidi.
et im!e"ato"6 Fs!o!onde"as te li#entiam s#"i&endae sati"ae 'e"si&us su&itis !ostulatu"um.F et e-o6
Fs#"i&e"e me sati"am %ui #ul!at, ma)ime !"in#e!s,
$an# "o-o de#e"nas aut !"o&et aut timeat.F
8. se#utus est ("a-o", nisi %uod di#o ia#tantia est, !a" Camillano, %uem %uidem non tam #a"minis
di-nitas %uam tem!o"is &"e'itas me"uit. et !"in#e!s6 Fdeum testo" et statum !u&li#um, me de #ete"o
num%uam !"o$i&itu"um, %uin %uae 'elis s#"i&as, %ui!!e #um ti&i #"imen im!a#tum !"o&a"i nullo modo
!ossit7 simul et !e"iniu"ium est sententiam !u"!u"ati t"i&ue"e !"i'atis $o# simultati&us, ut inno#ens a#
se#u"a no&ilitas !"o!te" odia #e"ta #"imine in#e"to !e"i#litetu".F ad $an# i!se sententiam #um
'e"e#unde #a!ite demisso -"atias a-e"em, #ontionato"is mei #oe!e"unt o"a !alle"e, in %uae !aulo ante
!ost i"am t"istitia su##esse"at7 ne# satis de(uit, %uin -ela"ent tam%uam ad e)e"tum !"ae&e"e #e"'i#es
iussa mu#"onem.
9. 'i) !ost $ae# alia !au#a6 su""e)imus. !aululum a& as!e#tu im!e"ato"is !"o#esse"amus at%ue
etiamnun# #$lam+di&us indue&amu", #um mi$i #onsul ad !e#tus, !"ae(e#to"ii ad manus #ade"e, i!se
ille meus ami#us #"e&"o et a&ie#te mise"anti&us #un#tis $umilia"i, ita ut time"em, ne mi$i in'idiam
su!!li#ando mo'e"et, %uam #"iminando non #on#ita'e"at. di)i ad e)t"emum !"essus o"atu !"o#e"um
#on-lo&ato"um s#i"et #onati&us suis 'e"su nil "e!onendum, de"o-a"e a#ti&us meis in !oste"um tamen
si !e!e"#isset7 etenim su((i#e"e de&e"e, %uod sati"ae o&ie#tio (amam mi$i !a"asset, =sed> si&i
in(amiam.
;. in summa !e"#uli %uidem, domine maio", non asse"to"em #alumniae tantum %uantum
mu"mu"ato"em. sed #um mi$i si# satis(a#tum est, ut !e#to"i meo !"o "eatu eius tot !otestatum
di-nitatum%ue #ulmina et iu"a summitte"entu", (ateo" e)o"dium #ontumeliae talis tanti (uisse, #ui (inis
-lo"ia (uit. 'ale.
SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER SECUNDUS, ED. LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius E#di#io suo salutem.
. Duo nun# !a"ite" mala sustinent A"'e"ni tui. F%uaenam:F in%uis. !"aesentiam Se"onati et a&sentiam
tuam. Se"onati, in%uam6 de #uius ut !"imum etiam nomine lo%ua", si# mi$i 'idetu" %uasi !"aes#ia
(utu"o"um lusisse (o"tuna, si#uti e) ad'e"so maio"es nost"i !"oelia, %ui&us ni$il est (oedius, &ella
di)e"unt7 %ui!!e etiam !a"i #ont"a"ietate (ata, %uia non !a"#e"ent, Pa"#as 'o#ita'e"e. "ediit iste Catilina
sae#uli nost"i nu!e" Atu""i&us, ut san-uinem (o"tunas%ue mise"o"um, %uas i&i e) !a"te !"o!ina'e"at,
$i# e) asse mis#e"et.
.. s#itote in eo !e" dies s!i"itum diu dissimulati (u"o"is a!e"i"i6 a!e"te in'idet, a&ie#te (in-it, se"'ilite"
su!e"&it7 indi#it ut dominus, e)i-it ut t+"annus, addi#it ut iude), #alumniatu" ut &a"&a"us7 toto die a
metu a"matus, a& a'a"itia ieiunus, a #u!iditate te""i&ilis, a 'anitate #"udelis, non #essat simul (u"ta 'el
!uni"e 'el (a#e"e7 !alam et "identi&us #on'o#atis "u#tat inte" #i'es !u-nas, inte" &a"&a"os litte"as7
e!istulas, ne !"imis %uidem a!i#i&us su((i#iente" initiatus, !u&li#e a ia#tantia di#tat, a& im!udentia
emendat7
0. totum %uod #on#u!is#it %uasi #om!a"at ne# dat !"etia #ontemnens ne# a##i!it inst"umenta
des!e"ans7 in #on#ilio iu&et in #onsilio ta#et, in e##lesia io#atu" in #on'i'io !"aedi#at, in #u&i#ulo
damnat in %uaestione do"mitat7 im!let #otidie sil'as (u-ienti&us 'illas $osti&us, alta"ia "eis #a"#e"es
#le"i#is7 e)ultans ,ot$is insultans%ue Romanis, inludens !"ae(e#tis #onludens%ue nume"a"iis, le-es
T$eodosianas #al#ans T$eodo"i#ianas%ue !"o!onens 'ete"es #ul!as, no'a t"i&uta !e"%ui"it.
5. !"oinde mo"as tuas #itus e)!li#a et %ui#%uid illud est, %uod te "etentat, in#ide. te e)s!e#tat
!al!itantium #i'ium e)t"ema li&e"tas. %ui#%uid s!e"andum, %ui#%uid des!e"andum est, (ie"i te medio,
te !"aesule !la#et. si nullae a "e!u&li#a 'i"es, nulla !"aesidia, si nullae, %uantum "umo" est, Ant$emii
!"in#i!is o!es, statuit te au#to"e no&ilitas seu !at"iam dimitte"e seu #a!illos. 'ale.
EPISTULA II
Sidonius Domitio suo salutem.
. Ru"i me esse #ausa"is, #um mi$i !otius %ue"i su!!etat te nun# u"&e "etine"i. iam 'e" de#edit aestati
et !e" lineas sol altatus e)t"emas in a)em S#+t$i#um "adio !e"e-"inante !o""i-itu". $i# %uid de "e-ionis
nost"ae #limate lo%ua": #uius s!atia di'inum si# tetendit o!i(i#ium, ut ma-is 'a!o"i&us o"&is o##idui
su&i#e"emu". %uid !lu"a: mundus in#anduit6 -la#ies Al!ina deletu" et $iul#is a"entium "ima"um (le)i&us
te""a !e"s#"i&itu"7 s%ualet -la"ea in 'adis, limus in "i!is, !ul'is in #am!is7 a%ua i!sa %uae#um%ue
!e"!etuo la&ens t"a#tu #un#tante lan-ues#it, iam non solum #alet unda sed #o%uitu".
.. et nun#, dum in #a"&aso sudat unus, alte" in &om&+#e, tu end"omidatus e)te"ius, int"inse#us
(as#iatus, insu!e" et #on#a'a muni#i!is Ame"ini sede #om!"essus dis#i!ulis non aestu minus %uam
timo"e !allenti&us e)!one"e os#ita&undus o"di"is6 FSamia mi$i mate" (uit.F %uin tu ma-e, si %uid ti&i
salu&"e #o"di, "a!tim su&du#e"is an$elanti&us an-ustiis #i'itatis et #ontu&e"nio nost"o a'ente" inse"tus
(allis #lementissimo "e#essu in#lementiam #ani#ula"em:
0. sane si !la#et, %uis sit a-"i, in %uem 'o#a"is, situs a##i!e. A'ita#i sumus6 nomen $o# !"aedio, %uod,
%uia u)o"ium, !at"io mi$i dul#ius. $ae# mi$i #um meis !"aesule deo, nisi %uid tu (as#inum 'e"e"e,
#on#o"dia. mons a& o##asu, %uam%uam te""enus, a"duus tamen in(e"io"es si&i #olles tam%uam -emino
(omite e((undit, %uattuo" a se #i"#ite" iu-e"um latitudine a&du#tos. sed done# domi#ilio #om!etens
'esti&uli #am!us a!e"itu", mediam 'allem "e#tis t"a#ti&us !"ose%uuntu" late"a #li'o"um us%ue in
ma"-inem 'illae, %uae in Bo"ean Aust"um%ue #on'e"sis ("onti&us tenditu".
5. &alineum a& A("i#o "adi#i&us nemo"osae "u!is ad$ae"es#it et si #aedua !e" iu-um sil'a t"un#etu", in
o"a (o"na#is la!su 'elut s!ontaneo de#iduis st"ui&us im!in-itu". $in# a%ua"um su"-it #ella #o#tilium,
%uae #onse%uenti un-uenta"iae s!atii !a"ilitate #on%uad"at e)#e!to solii #a!a#is $emi#+#lio, u&i et 'is
undae (e"'entis !e" !a"ietem (o"aminatum (le)ilis !lum&i meati&us im!li#ita sin-ultat. int"a #on#la'e
su##ensum solidus dies et $ae# a&undantia lu#is in#lusae, ut 'e"e#undos %uos%ue #om!ellat ali%uid
se !lus !uta"e %uam nudos.
8. $in# ("i-ida"ia dilatatu", %uae !is#inas !u&li#is o!e"i&us e)t"u#tas non im!udente" aemula"etu".
!"imum te#ti a!i#e in #onum #a#uminato, #um a& an-ulis %uad"i(a"iam #on#u""entia do"sa #"ista"um
te-ulis inte"ia#enti&us im&"i#a"entu", ita ut ministe"io"um sese non im!ediente (amulatu tot !ossit
"e#i!e"e sellas, %uot solet si-ma !e"sonas, (enest"as e "e-ione #ondito" &inas #on(inio #ame"ae
!endentis admo'it, ut sus!i#ientum 'isui (a&"e(a#tum la#una" a!e"i"et. inte"io" !a"ietum (a#ies solo
le'i-ati #aementi #ando"e #ontenta est.
9. non $i# !e" nudam !i#to"um #o"!o"um !ul#$"itudinem tu"!is !"ostat $isto"ia, %uae si#ut o"nat a"tem,
si# de'enustat a"ti(i#em. a&sunt "idi#uli 'estitu et 'ulti&us $ist"iones !i-mentis multi#olo"i&us
P$ilistionis su!elle#tilem mentientes. a&sunt lu&"i#i to"tuosi%ue !u-ilatu et ne)i&us !alaest"itae,
%uo"um etiam 'i'entum lu#tas, si in'ol'antu" o&s#enius, #asta #on(estim -+mnasia"#$o"um 'i"-a
dissol'it.
;. %uid !lu"a: ni$il illis !a-inis im!"essum "e!e"ietu", %uod non 'idisse sit san#tius. !au#i tamen
'e"si#uli le#to"em ad'enti#ium "emo"a&untu" minime im!"o&o tem!e"amento, %uia eos ne# "ele-isse
deside"io est ne# !e"le-isse (astidio. iam, si ma"mo"a in%ui"as, non illi# %uidem Pa"os Ca"+stos
P"o#onnesos, P$"+-es Numidae S!a"tiatae "u!ium 'a"iata"um !osue"e #"ustas7 ne%ue !e" s#o!ulos
Aet$io!i#os et a&"u!ta !u"!u"ea -enuino (u#ata #on#$+lio s!a"sum mi$i sa)a (u"(u"em mentiuntu". sed
etsi nullo !e"e-"ina"um #autium "i-o"e ditamu", $a&ent tamen tu-u"ia seu ma!alia mea #i'i#um ("i-us.
%uin !otius %uid $a&eamus %uam %uid non $a&eamus aus#ulta.
<. $ui# &asili#ae a!!endi) !is#ina (o"inse#us seu, si -"ae#a"i ma'is, &a!tiste"ium a& O"iente
#one#titu", %uod 'i-inti #i"#ite" modio"um milia #a!it. $u# elautis e #alo"e 'enienti&us t"i!le) medii
!a"ietis aditus !e" a"#uata inte"'alla "ese"atu". ne# !ilae sunt mediae sed #olumnae, %uas a"#$ite#ti
!e"itio"es aedi(i#io"um !u"!u"as nun#u!a'e"e. in $an# e"-o !is#inam (lu'ium de su!e"#ilio montis
eli#itum #anali&us%ue #i"#uma#tis !e" e)te"io"a natato"iae late"a #u"'atum se) (istulae !"ominentes
leonum simulatis #a!iti&us e((undunt, %uae teme"e in-"essis 'e"as dentium #"ates, me"os o#ulo"um
(u"o"es, #e"tas #e"'i#um iu&as ima-ina&untu".
?. $i# si dominum seu domesti#a seu $os!italis tu"&a #i"#umstet, %uia !"ae st"e!itu #adu#i (luminis
mutuae 'o#um 'i#es minus intelle-untu", in au"em si&i !o!ulus #on(a&ulatu"7 ita sonitu !"essus alieno
"idi#ulum a((e#tat !u&li#us se"mo se#"etum. $in# e-"essis ("ons t"i#linii mat"onalis o((e"tu", #ui
#ontinuatu" 'i#inante te)t"ino #ella !ena"ia dis#"iminata tantum !a"iete #ast"ensi.
@. a& o"tu la#um !o"ti#us intuetu", ma-is "otundatis (ulta A #oll+"iis %uam #olumnis in'idiosa
monolit$is. a !a"te 'esti&uli lon-itudo te#ta int"inse#us !atet mediis non inte"!ellata !a"ieti&us, %uae,
%uia ni$il i!sa !"os!e#tat, etsi non $i!!od"omus, saltim #"+!to!o"ti#us meo mi$i iu"e 'o#ita&itu". $ae#
tamen ali%uid s!atio suo in e)timo deam&ula#"i #a!ite de("udans e((i#it mem&"um &ene ("i-idum, u&i
!u&li#o le#tiste"nio e)st"u#to #lientula"um si'e nut"i#um lo%ua#issimus #$o"us "e#e!tui #anit, #um e-o
mei%ue do"mito"ium #u&i#ulum !etie"imus.
. a #"+!to!o"ti#u in $iemale t"i#linium 'enitu", %uod a"#uatili #amino sae!e i-nis animatus !ulla
(uli-ine in(e#it. sed %uid $ae# ti&i, %uem nun# ad (o#um minime in'ito: %uin !otius ad te tem!us%ue
!e"tinentia lo%ua". e) $o# t"i#linio (it in diaetam si'e #enatiun#ulam t"ansitus, #ui (e"e totus la#us
%uae%ue tota la#ui !atet. in $a# sti&adium et nitens a&a#us, in %uo"um a"eam si'e su--estum a
su&ie#ta !o"ti#u sensim &"e'iatis an-ustatis%ue -"adi&us as#enditu". %uo lo#i "e#um&ens, si %uid inte"
edendum 'a#as, !"os!i#iendi 'olu!tati&us o##u!a"is.
.. iam si ti&i e) illo #on#lamatissimo (ontium de#o#ta "e(e"atu", 'ide&is in #ali#i&us "e!ente !e"(usis
ni'alium ma#ulas et ("usta ne&ula"um et illam lu#em lu&"i#am !o#ulo"um %uadam %uasi !in-uedine
su&iti al-o"is $e&etatam. tum "es!ondentes !o#ulis !otiones, %ua"um "i-entes #+at$i siti#uloso #ui%ue,
ne di#am ti&i -"andite" a&stemio, metue"entu". $in# iam s!e#ta&is, ut !"omo'eat alnum !is#ato" in
!ela-us, ut stata"ia "etia su&e"inis #o"ti#i&us e)tendat aut si-nis !e" #e"ta inte"'alla dis!ositis t"a#tus
(unium li&"entu" $amati, s#ili#et ut no#tu"nis !e" la#um e)#u"si&us "a!a#issimi sala"es in
#onsan-uineas a-antu" insidias6 %uid enim $in# #on-"uentius di)e"im, #um !is#is !is#e de#i!itu":
0. eduli&us te"minatis e)#i!iet te di'e"so"ium, %uia minime aestuosum, ma)ime aesti'um. nam !e"
$o#, %uod in A%uilonem solum !ates#it, $a&et diem, non $a&et solem, inte"ie#to #onsisto"io
!e"an-usto, u&i somnulentiae #u&i#ula"io"um do"mitandi !otius %uam do"miendi lo#us est.
5. $i# iam %uam 'olu!e au"i&us insona"e #i#adas me"idie #on#"e!antes, "anas #"e!us#ulo
in#um&ente &late"antes, #+-nos at%ue anse"es #on#u&ia no#te #lan-entes, intem!esta -allos
-allina#ios #on#inentes, os#ines #o"'os 'o#e t"i!li#ata !uni#eam su"-entis Au"o"ae (a#em
#onsalutantes, dilu#ulo autem P$ilomelam inte" ("uti#es si&ilantem, P"o-nen inte" asse"es
minu"ientemE #ui #on#entui li#e&it adiun-as (istulae se!ti(o"is a"mentalem Camenam, %uam sae!e
no#tu"nis #a"minum #e"tamini&us insomnes nost"o"um montium Tit+"i e)e"#ent, inte" -"e-es
tinni&ulatos !e" de!asta &u#eta "e&oantes. %uae tamen 'a"ia 'o#um #antuum%ue modulamina
!"o(undius #on(o'endo so!o"i tuo leno#ina&untu".
8. !o"ti#i&us e-"esso, si !o"tum lito"is !etas, in a"ea 'i"enti 'ul-a"e %uam%uam non !"o#ul nemus6
in-entes tiliae duae #one)is ("ondi&us, (omiti&us a&iun#tis unam um&"am non una "adi#e #on(i#iunt. in
#uius o!a#itate, #um me meus E#di#ius inlust"at, !ilae 'a#amus, sed $o# eo us%ue, done# a"&o"um
ima-o #ont"a#tio" int"a s!atium "amo"um "e#ussa #o$i&eatu" at%ue illi# aleato"ium lassis #onsum!to
s!$ae"iste"io (a#iat.
9. sed %uia ti&i, si#ut aedi(i#ium sol'i, si# la#um de&eo, %uod "estat a-nos#e. la#us in Eu"um de(luus
meat, eius%ue $a"enis (undamenta im!"essa domi#ilii 'entis motanti&us aestuans ume#tat allu'io. is
%uidem sane #i"#a !"in#i!ia sui solo !alust"i 'o"a-inosus et 'esti-io ins!e#to"is inadi&ilis6 ita limi &i&uli
!in-uedo #oales#it am&ienti&us sese (onti&us al-idis, lito"i&us al-osis. attamen !ela-i mo&ilis #am!us
#um&ulis late se#atu" !e"'a-a&ili&us, si (la&"a !osue"e7 si tu"&o aust"inus inso"duit, immane tu"-es#it,
ita ut a"&o"um #omis, %uae ma"-ini insistunt, su!e"ie#tae as!e"-inis ("a-o" im!luat.
;. i!se autem se#undum mensu"as %uas (e"unt nauti#as in de#em et se!tem stadia !"o#edit, (lu'io
int"atus, %ui sale&"atim sa)o"um o&i#i&us a(("a#tus s!umoso #anes#it im!ulsu et ne# lon-um s#o!ulis
!"ae#i!iti&us e)em!tus la#u #onditu"7 %uem (o"s (uat an in#u""at an (a#iat, !"aete"it #e"te, #oa#tus !e"
#ola su&te""anea deli%ua"i, non ut (lu#ti&us, sed ut !is#i&us !au!e"a"etu"7 %ui "e!ulsi in -u"-item
!i-"io"em #a"nes "u&"as al&is a&domini&us e)tendunt6 ita illis ne# "edi"e 'alenti&us ne# e)i"e !e"missis
%uendam 'i'um et #i"#umlati#ium #a"#e"em #o"!ulentia (a#it.
<. la#us i!se, %ua de)te", in#isus (le)uosus nemo"osus%ue, %ua lae'us, !atens $e"&osus ae%ualis.
ae%uo" a& A("i#o 'i"ide !e" litus, %uia in undam ("onde !o""e#ta ut -la"eas a%ua, si# a%uas um&"a
!e"(undit. $uiusmodi #olo"em a& o"iente !a" sil'a"um #o"ona #ontinuat. !e" A"#toum latus ut !ela-o
natu"a, si# s!e#ies. a Ie!$+"o !le&eius et tumultua"ius ("ute) ("e%uente"%ue lem&o"um su!e"la&entum
!onde"i&us in(le)us7 $un# #i"#a lu&"i#i s#i"!o"um #i""i !li#antu" simul%ue !in-ues ul'a"um !a-inae
natant sali#um%ue -lau#a"um (ota sem!e" dul#i&us a%uis ama"itudo.
?. in medio !"o(undi &"e'is insula, u&i su!"a mola"es natu"alite" a--e"atos !e" im!a#to"um !un#ta
"emo"um na'ali&us t"ita -+"is meta !"otu&e"at, ad %uam se iu#unda ludentum nau("a-ia #ollidunt. nam
mo"is isti# (uit senio"i&us nost"is a-onem D"e!anitanum T"oianae su!e"stitionis imita"i. iam 'e"o a-e"
i!se, %uam%uam $o# su!"a de&itum, di((usus in sil'is !i#tus in !"atis, !e#o"osus in !as#uis in
!asto"i&us !e#uliosus.
.@. sed non am!lius mo"o", ne, si lon-io" stilo te"minus, "ele-entem te autumnus in'eniat. !"oinde mi$i
t"i&ue 'eniendi #ele"itatem 3nam "edeundi mo"am ti&i i!se !"aesta&is4, datu"us $in# 'eniam, %uod
&"e'itatem si&i de&itam !aulo s#"u!ulosio" e!istula e)#essit, dum totum "u"is situm solli#ita "imatu"7
%uae tamen summo'endi (astidii studio ne# #un#ta !e"st"in)it. %ua!"o!te" &onus a"&ite" et a"ti(e) le#to"
non !a-inam, %uae s!atia des#"i&it, sed 'illam, %uae s!atiosa des#"i&itu", -"andem !"onuntia&unt.
'ale.
EPISTULA III
Sidonius /eli#i suo salutem.
. ,audeo te, domine maio", am!lissimae di-nitatis in(ulas #onse#utum. sed id mi$i o& $o# solum
destinato ta&ella"io nuntiatum non minus -audeo. nam li#et in !"aesentia"um sis !otissimus
ma-ist"atus et in La"es P$ila-"ianos !at"i#ius a!e) tantis !ost sae#ulis tua tantum (eli#itate "emea'e"it,
in'enis tamen, 'i" ami#itia"um se"'antissime, %ualite" $ono"um tuo"um #"es#at #ommunione (asti-ium,
"a"o%ue -ene"e e)em!li altitudinem tuam $umilitate su&limas.
.. si# %uondam *uintum /a&ium ma-ist"um e%uitum di#tato"io "i-o"i et Pa!i"ianae su!e"&iae (a'o"
!u&li#us !"aetulit7 si# et ,naeum Pom!eium su!e" aemulos e)tulit num%uam (astidita !o!ula"itas7 si#
in'idiam Ti&e"ianam !"essit uni'e"sitatis amo"e ,e"mani#us. %uo#i"#a nolo si&i de su##essi&us tuis
!"in#i!alia &ene(i#ia !lu"imum &landiantu", %uae ni$il ti&i am!lius #on(e""e !otue"unt, %uam ut si id
noluissimus, t"ansi"emus in'iti. illud !e#ulia"e tuum est, illud -"atiae sin-ula"is, %uod tam %ui te
aemulentu" non $a&es %uam non in'enis %ui se%uantu". 'ale.
EPISTULA IC
Sidonius Sa-itta"io suo salutem.
. Ci" #la"issimus P"oie#tus, domi no&ilis et !at"e !at"uo%ue s!e#ta&ili&us, a'o etiam !"aestantissimo
sa#e"dote #ons!i#uus, ami#itia"um tua"um, nisi "es!uis, a'idissime sini&us in(e"tu", et #um illi (amiliae
s!lendo" !"o&itas mo"um, !at"imonii (a#ultas iu'entutis ala#"itas in omne de#us !a"i lan#e
#on%uad"ent, ita demum si&i tamen 'ide&itu" ad a"#em (asti-atissimae (eli#itatis e'e#tus, si -"atiae
tuae sodalitate !otiatu".
.. O!tantii #la"issimi 'i"i nu!e" 'ita (un#ti (iliam, %uod deo !"os!e"ante su##edat, li#et a mat"e !u!illae
in #oniu-ium !etie"it o&tinue"it%ue, !a"um tamen 'oto"um suo"um !"omotum #enset e((e#tum, nisi
assensum tuum su!e" $is omni&us seu sedulitate sua seu !"e#atu nost"ae inte"#essionis adi!is#atu".
nam%ue i!se, %uantum ad institutionem s!e#tat !uellae, in lo#um mo"tui !at"is #u"a"um !a"ti#i!atione
su##edis, #on(e"endo 'i"-ini !a"entis a((e#tum, !at"oni au#to"itatem, tuto"is o((i#ium.
0. %uo#i"#a, %uia di-nus es, ut domus tuae #ele&e""imam dis#i!linam etiam !"o#ul !osito"um !etat
am&itus, si#ut de#et &ona"um !a"tium 'i"os, &eni-nitate "es!onsi !"o#i su!!li#is 'e"e#undiam
mune"a"e et %ui ita e)!etitus de&e"es illi e)!ete"e !olli#endam, se#u"us !e"mitte !"omissam7 %uia si#
te #ondi#ioni $ui# me"ito"um "atio !"ae(e#it, ut ne# su!e"stiti O!tantio in li&e"os suos de#ue"it !lus
li#e"e. 'ale.
EPISTULA C
Sidonius Pet"onio suo salutem.
. Io$annes (amilia"is meus ine)t"i#a&ilem la&+"int$um ne-otii multi!li#is in#u""it et done# sua"um
me"ita #$a"ta"um 'el 'est"a s#ientia 'el si %ua est 'est"ae 3si tamen est ulla4 similis ins!e)e"it, %uid
"es!uat, %uid o!tet i-no"at. ita se %uodammodo &i!e"titae litis (o"ma #on(undit, ut !"o!ositio sua %uem
a#tionis o"dinem !"o!u-natu"a, %uem sit im!u-natu"a non no'e"it.
.. !"o %uo !"e#em sedulam (undo, ut !e"s!e#tis #$a"tulis suis, si %uid iu"e #om!etit, inst"uatis, %uae
%ualite"'e sint o&i#ienda, %uae "e(ellenda monst"antes. non enim 'e"e&imu", %uod #ausae istius
#u"sus, si de 'est"i mana'e"it (onte #onsilii, ulla #ont"astantum de"i'atione tenuetu". 'ale.
EPISTULA CI
Sidonius Pe-asio suo salutem.
. P"o'e"&ialite" #ele&"e est sae!e mo"am esse melio"em, si#uti et nun# e)!e"ti sumus. Menst"uanus
ami#us tuus lon-o isti# tem!o"e ins!e#tus me"uit inte" !e"sonas no&is %uo%ue #a"as de'in#tas%ue
#ense"i, o!!o"tunus ele-ans, 'e"e#undus so&"ius, !a"#us "eli-iosus et $is mo"um doti&us !"aeditus,
ut, %uotiens in &oni #uius%ue ads#itu" ami#itias, non am!lius #onse%uatu" &ene(i#ii i!se %uam t"i&uat.
.. $ae# ti&i non ut i-no"anti, sed ut iudi#io meo satis(a#e"em, s#"i!si. %uam o& "em t"i!le) #ausa
laetandi, ti&i !"ima, #ui ami#os si# aut institue"e aut eli-e"e #ontin-it7 A"'e"nis se#unda, %ui&us $o# in
eo !la#uisse #on(i"mo, %uod te !"o&asse non am&i-o7 illi te"tia, de %uo &oni %ui%ue &ona %uae%ue
iudi#a'e"unt. 'ale.
EPISTULA CII
Sidonius E)!li#io suo salutem.
. *uia iustitia 'est"a iu"e (it uni'e"sitati !e" #on!lu"a "e#ti e)!e"imenta 'ene"a&ilis, id#i"#o sin-ulas
%uas%ue !e"sonas id i!sum e((la-itantes in e)amen 'est"um li&ens et a'idus emitto, %uam !"imum
am&iens me dis#ussionis, illos simultatis one"e la)a"i7 %uod demum ita se%uetu", si non e) solido
%ue"imonias !a"tium 'e"e#undus #enso" e)#ludas6 %uam%uam et $o# i!sum, %uod #o!iam tui
iu"-anti&us di((i#ile #on#edis, indi#ium sit &ene iudi#atu"i. %uis enim se non am&iat a"&it"um le-i aut
!"etio ali%uid indultu"us aut -"atiae:
.. i-itu" i-nos#e ad tam san#tae #ons#ientiae !"ae"o-ati'am "a!tim !e"ni#ite"%ue !"o!e"anti&us,
%uando%uidem sententiam tuam ne# 'i#tus ut stolidus a##usat ne# 'i#to" ut a"-utus in"idet,
'e"itatis%ue "es!e#tu de!endunt ti&i addi#ti "e'e"entiam, -"atiam li&e"ati. !"oinde in!ense o&se#"o, ut
inte" Alet$ium et Paulum %uae 'eniunt in dis#e!tationem, mo) ut ut"im%ue (ue"int o!!osita, dis#in-as.
nam%ue, ni (allo", su!"a de#em'i"ales !onti(i#ales%ue sententias, ae-"itudini $uius !"o!e inte"mina&ilis
iu"-ii sola mo"um tuo"um tem!e"antia solita iudi#andi salu&"itate medi#a&itu". 'ale.
EPISTULA CIII
Sidonius Deside"ato suo salutem.
. Maestissimus $ae# ti&i nuntio. de#essit nudius te"tius non a&s%ue iustitio mat"ona /ilimatia,
mo"i-e"a #oniun) domina #lemens, utilis mate" !ia (ilia, #ui de&ue"it domi (o"is%ue !e"sona mino"
o&se%uium, maio" o((i#ium, ae%ualis a((e#tum. $ae# #um esset uni#a iam diu mat"is amissae 1(ilia2,
(a#ile di'e"sis &landimento"um -ene"i&us e((e#e"at, ne !at"i ad$u# iu'eni so&oles se)us alte"ius
deside"a"etu". nun# autem !e" su&ita su!"ema 'i"ium #aeli&atu, !at"em o"&itate #on(odit. $is additu",
%uod %uin%ue li&e"o"um !a"ens immatu"o e)itu "eddidit in(o"tunatam (e#unditatem. %ui !a"'uli si mat"e
sos!ite !e"didissent iam diu de&ilem !at"em, minus !u!illi e)istima"entu".
.. $an# tamen, si %ui $aud in#assum $ono" #ada'e"i&us im!enditu", non 'is!illonum
sanda!ila"io"um%ue ministe"ia ominosa tumula'e"e7 sed #um li&itinam i!sam (lentes omnes, e)te"ni
%uo%ue, !"ensita"ent "emo"a"entu" e)os#ula"entu", sa#e"dotum !"o!in%uo"um%ue mani&us e)#e!ta
!e"!etuis sedi&us do"mienti similio" inlata est. !ost %uae !"e#atu !a"entis o"&ati neniam (une&"em non
!e" ele-os sed !e" $ende#as+lla&os ma"mo"i in#isam !lan#tu !"o!e #alente di#ta'i. %uam si non satis
im!"o&as, #ete"is e!i-"ammatum meo"um 'olumini&us a!!li#andam me"#enna"ius &+&lio!ola
sus#i!iet7 si %uid se#us, su((i#it sa)o #a"men sa)eum #ontine"i.
0. $o# enim e!ita!$ion est6
O##asu #ele"i (e"o%ue "a!tam
-natis %uin%ue !at"i%ue #oniu-i%ue
$o# (lentis !at"iae manus lo#a"unt
mat"onam /ilimatiam se!ul#$"o.
o s!lendo" -ene"is, de#us ma"iti,
!"udens, #asta, de#ens, se'e"a, dul#is,
at%ue i!sis senio"i&us se%uenda,
dis#o"dantia %uae solent !uta"i
mo"um #ommoditate #o!ulasti6
nam 'itae #omites &onae (ue"unt
li&e"tas -"a'is et !udo" (a#etus.
$in# est %uod de#imam tuae saluti
'i) a#tam t"iete"idem dolemus
at%ue in tem!o"i&us 'i-entis ae'i
iniuste ti&i iusta !e"soluta.
Pla#eat ti&i #a"men ne#ne6 tu !"o!e"a #i'itatem%ue (estinus in'ise. de&es enim #onsolationis o((i#ium
duo"um #i'ium domi&us a((li#tis. %uod ita sol'as deum %uaeso, ne um%uam ti&i "ed$i&eatu". 'ale.
EPISTULA IG
Sidonius Donidio suo salutem.
. *uae"is, #u" i!se iam !"idem Nemausum !"o(e#tus 'est"a se"um o& ad'entum deside"ia !"odu#am.
"eddo #ausas "editus ta"dio"is ne# mo"as meas !"ode"e mo"o", %uia %uae mi$i dul#ia sunt ti&i %uo%ue.
inte" a-"os amoenissimos $umanissimos dominos, /e""eolum et A!ollina"em, tem!us
'olu!tuosissimum e)e-i. !"aedio"um $is iu"a #onte"mina, domi#ilia 'i#ina, %ui&us inte"ie#ta -estatio
!editem lassat ne%ue su((i#it e%uitatu"o. #olles aedi&us su!e"io"es e)e"#entu" 'inito"i et oli'ito"i6
A"a#+nt$um et N+sam, #ele&"ata !oeta"um #a"mini&us iu-a, #enseas. uni domui in !lana !atentia%ue,
alte"i in nemo"a !"os!e#tus, sed ni$ilominus dissimilis situs similite" o&le#tat.
.. %uam%uam de !"aedio"um %uid nun# am!lius !ositione, #um "estet $os!italitatis o"do "ese"andus:
iam !"imum sa-a#issimis in $o# e)!lo"ato"i&us destinatis, %ui "editus nost"i ite" au#u!a"entu", domus
ut"a%ue non solum t"amites a--e"um !u&li#o"um 'e"um etiam #alles #om!endiis to"tuosos at%ue
!asto"ia di'e"ti#ula insedit, ne %uo #asu dis!ositis o((i#io"um insidiis ela&e"emu". %uas in#idimus,
(ateo", sed minime in'iti ius%ue iu"andum #on(estim !"ae&e"e #om!ulsi, ne !"ius%uam se!tem dies
e'ol'e"entu", %ui#%uam de itine"is nost"i #ontinuatione medita"emu".
0. i-itu" mane #otidiano !a"ti&us su!e" $os!ite !"ima et -"ata #ontentio, %uaenam !otissimum ante"ius
eduli&us nost"is #ulina (uma"et7 ne# sane !ote"at e) ae%uo di'isioni lan#em !one"e 'i#issitudo, li#et
uni domui me#um, alte"i #um meis 'in#ulum (o"et !"o!in%uitatis, %uia /e""eolo !"ae(e#to"io 'i"o !"aete"
ne#essitudinem si&i de&itam da&at aetas et di-nitas !"imi in'itato"is !"ae"o-ati'am.
5. ili#et a deli#iis in deli#ias "a!ie&amu". 'i) %uod#um%ue 'esti&ulum int"atum, et e##e $a#
s!$ae"ista"um #ont"astantium !a"ia inte" "otatiles #atast"o!$a"um -+"os du!li#a&antu", $a# inte"
aleato"ia"um 'o#um #om!etitiones ("e%uens #"e!itantium ("itillo"um tesse"a"um%ue st"e!itus
audie&atu"7 $a# li&"i a((atim in !"om!tu 3'ide"e te #"ede"es aut -"ammati#ales !luteos aut At$enaei
#uneos aut a"ma"ia e)t"u#ta &+&lio!ola"um47 si# tamen, %uod %ui inte" mat"ona"um #at$ed"as #odi#es
e"ant, stilus $is "eli-iosus in'enie&atu", %ui 'e"o !e" su&sellia !at"um(amilias, $i #otu"no Latia"is elo%uii
no&ilita&antu"7 li#et %uae!iam 'olumina %uo"um!iam au#to"um se"'a"ent in #ausis dis!a"i&us di#endi
!a"ilitatem6 nam similis s#ientiae 'i"i, $in# Au-ustinus $in# Ca""o, $in# Ho"atius $in# P"udentius
le#tita&antu".
8. %uos inte" Adamantius O"i-enes Tu""anio Ru(ino inte"!"etatus sedulo (idei nost"ae le#to"i&us
ins!i#ie&atu"7 !a"ite" et, !"out sin-ulis #o"di, di'e"sa #ensentes se"mo#ina&amu", #u" a %ui&usdam
!"otom+sta"um tam%uam s#ae'us #a'endus%ue t"a#tato" im!"o&a"etu", %uam%uam si# esset ad
'e"&um sententiam%ue t"anslatus, ut ne# A!uleius P$aedonem si# Platonis ne%ue Tullius
Ctesi!$ontem si# Demost$enis in usum "e-ulam%ue Romani se"monis e)s#"i!se"int.
9. studiis $is#e dum nost"um sin-uli %ui%ue, !"out li&ue"at, o##u!a&antu", e##e et a& a"#$ima-i"o
ad'entans, %ui tem!us insta"e #u"andi #o"!o"a mone"et, %uem %uidem nuntium !e" s!atia #le!s+d"ae
$o"a"um in#"ementa se"'antem !"o&a&at #om!etente" in-"essum %uinta di-"ediens. !"ande&amus
&"e'ite" #o!iose, senato"ium ad mo"em, %uo insitum institutum%ue multas e!ulas !au#is !a"o!sidi&us
a!!oni, %uam'is #on'i'ium !e" edulia nun# assa, nun# iu"ulenta 'a"ietu". inte" &i&endum
na""atiun#ulae, %ua"um #o-nitu $ila"a"emu" institue"emu", %uia eas &i(a"iam o"ditas laetitia !e"itia%ue
#omita&antu". %uid multa: san#te !ul#$"e a&undante" a##i!ie&amu".
;. inde su"-entes, si Co"o#in-i e"amus 3$o# uni !"aedio nomen4 ad sa"#inas et de'e"so"ium !edem
"e(e"e&amus7 si P"usiani 3si# (undus alte" nun#u!a&atu"4, Tonantium #um ("at"i&us, le#tissimos
ae%uae'o"um no&ilium !"in#i!es, st"atis suis ei#ie&amus, %uia ne# (a#ile #"e&"o #u&ilium nost"o"um
inst"umenta #i"#um(e"e&antu". e)#usso to"!o"e me"idiano !aulis!e" e%uita&amus, %uo (a#ilius !e#to"a
ma"#ida #i&is #enato"iae (ami e)a#ue"emus.
<. &alneas $a&e&at in o!e"e ute"%ue $os!es, in usu neute"7 sed #um 'el !au)illulum &i&e"e desisset
asse#ula"um meo"um (amulo"um%ue tu"&a #on!ot"i), %uo"um #e"e&"is $os!itales #"ate"ae nimium
imme"sae domina&antu", 'i#ina (onti aut (lu'io "a!tim s#"o&is (odie&atu", in %uam (o"te #um la!idum
#umulus am&ustus demitte"etu", ant"o in $emis!$ae"ii (o"mam #o"+lis (le)ili&us inte)to (ossa
ina"des#ens o!e"ie&atu", si# tamen, ut su!e"ie#tis Cili#um 'elis !atentia inte"'alla 'i"-a"um lumine
e)#luso tene&"a"entu", 'a!o"em "e!ulsu"a salientem, %ui undae (e"'entis as!e"-ine (lammatis sili#i&us
e)#uditu".
?. $i# no&is t"a$e&antu" $o"ae non a&s%ue se"moni&us salsis io#ula"i&us%ue7 %uos inte" $alitu ne&ulae
st"identis o!!letis in'olutis%ue salu&e""imus sudo" eli#ie&atu"7 %uo, !"out li&uisset, e((uso #o#tili&us
a%uis in-e"e&amu" $a"um%ue (otu #"uditatem nost"am te"-ente "esoluti aut (ontano dein#e!s ("i-o"e
!uteali%ue aut (lu'iali #o!ia solida&amu"6 si%uidem domi&us medius it Ca"do (lu'ius, nisi #um de(lua
ni'e !astus in!alluit, (la'is "u&e" -la"eis et !e" al'eum !e"s!i#uus %uietus #al#ulosus%ue ne%ue o& $o#
minus !is#ium (e"a) deli#ato"um.
@. di#e"em et #enas et %uidem un#tissimas, nisi te"minum nost"ae lo%ua#itati, %uem 'e"e#undia non
ad$i&et, #$a"ta !osuisset7 %ua"um %uo%ue "e!li#atio (ie"et amoena na""atu, nisi e!istulae te"-um
madidis so"dida"e #alamis e"u&es#e"emus. sed %uia et i!si in !"o#in#tu sumus te%ue su& o!e C$"isti
a#tutum no&is in'ise"e !la#et, e)!editius ti&i #enae ami#o"um in mea #ena tua%ue #ommemo"a&untu",
modo nos %uam !"imum $e&domadis e)a#tae s!atia #om!leta 'oti'ae "estituant esu"itioni, %uia
dis"u!tum -anea stoma#$um nulla sa"#i"e "es melius %uam !a"simonia solet. 'ale.
EPISTULA G
Sidonius Hes!e"io suo salutem.
. Amo in te %uod litte"as amas et us%ue%ua%ue !"ae#oniis #umulatissimis e)#ole"e #ontendo tantae
dili-entiae -ene"ositatem, !e" %uam no&is non solum initia tua 'e"um etiam studia nost"a #ommendas.
nam #um 'idemus in $uiusmodi dis#i!linam iunio"um in-enia su##"es#e"e, !"o!te" %uam nos %uo%ue
su&du)imus (e"ulae manum, #o!iosissimum ("u#tum nost"i la&o"is adi!is#imu". illud a!!one, %uod
tantum in#"e&"uit multitudo desidioso"um, ut, nisi 'el !au#issimi %ui%ue me"am lin-uae Latia"is
!"o!"ietatem de t"i'ialium &a"&a"ismo"um "o&i-ine 'indi#a'e"itis, eam &"e'i a&olitam de(leamus
inte"em!tam%ue7 si# omnes no&ilium se"monum !u"!u"ae !e" in#u"iam 'ul-i de#olo"a&untu".
.. sed istin# alias6 inte"ea tu %uod !etis a##i!e. !etis autem, ut si %ui 'e"si#uli mi$i (lu)e"int, !ost%uam
a& alte"ut"o dis#essimus, $os ti&i !"o %uadam mo"a"um me"#ede !e"nume"em. di#to !a"eo7 nam
!"aeditus es %uam%uam iu'enis $a# animi matu"itate, ut ti&i etiam natu !"io"es -e"e"e mo"em
#on#u!is#amus. e##lesia nu!e" e)st"u#ta Lu-duni est, %uae studio !a!ae Patientis summum #oe!ti
o!e"is a##essit, 'i"i san#ti st"enui, se'e"i mise"i#o"dis %ui%ue !e" u&e"em muni(i#entiam in !au!e"es
$umanitatem%ue non mino"a &onae #ons#ientiae #ulmina le'et.
0. $uius i-itu" aedis e)timis "o-atu !"ae(ati antistitis tumultua"ium #a"men ins#"i!si t"o#$aeis t"i!li#i&us
ad$u# mi$i iam%ue ti&i !e"(amilia"i&us. nam%ue a& $e)amet"is eminentium !oeta"um Constantii et
Se#undini 'i#inantia alta"i &asili#ae late"a #la"es#unt, %uos in $an# !a-inam admitti nost"a %uam
ma)ume 'e"e#undia 'etat, %uam suas otiositates t"e!idante" edentem melio"um #a"minum #om!a"atio
!"emit.
5. nam si#uti no'am nu!tam ni$il minus %uam !ul#$"io" !"onu&a de#et, si#uti, si 'estiatu" al&o, (us#us
%uis%ue (it ni-"io", si# nost"a, %uantula est #um%ue, tu&is #i"#um(usa !otio"i&us sti!ula 'iles#it, %uam
mediam lo#o, in(imam me"ito des!i#a&ilio"em !"onuntia"i non im!e"itia modo sed et a""o-antia (a#it.
%ua!"o!te" illo"um iustius e!i-"ammata mi#ant %uam istae#, %uae ima-ina"ie tantum et %uodammodo
um&"atilite" e((in-imus. sed %uo"sum ista: %uin !otius !au!e"tinus (la-itatae #antilenae #ulmus
immu"mu"et.
*uis%uis !onti(i#is !at"is%ue nost"i
#onlaudas Patientis $i# la&o"em,
'oti #om!ote su!!li#atione
#on#essum e)!e"ia"e %uod "o-a&is.
aedes #elsa nitet ne# in sinist"um
aut de)t"um t"a$itu", sed a"#e ("ontis
o"tum !"os!i#it ae%uino#tialem.
intus lu) mi#at at%ue &"atteatum
sol si# solli#itatu" ad la#una",
(ul'o ut #on#olo" e""et in metallo.
distin#tum 'a"io nito"e ma"mo"
!e"#u""it #ame"am solum (enest"as,
a# su& 'e"si#olo"i&us (i-u"is
'e"nans $e"&ida #"usta sa!!$i"atos
(le#tit !e" !"asinum 'it"um la!illos.
$ui# est !o"ti#us a!!li#ata t"i!le)
(ulmentis A%uitani#is su!e"&a,
ad #uius s!e#imen "emotio"a
#laudunt at"ia !o"ti#us se#undae,
et #am!um medium !"o#ul lo#atas
'estis sa)ea sil'a !e" #olumnas.
$in# a--e" sonat, $in# A"a" "esultat.
$in# sese !edes at%ue e%ues "e(le#tit
st"identum et mode"ato" essedo"um,
#u"'o"um $in# #$o"us $el#ia"io"um
"es!onsanti&us alleluia "i!is
ad C$"istum le'at amni#um #eleuma.
si#, si# !sallite, nauta 'el 'iato"7
nam%ue iste est lo#us omni&us !etendus,
omnes %uo 'ia du#it ad salutem.
8. E##e !a"ui tam%uam iunio" im!e"atis. tu modo (a# memine"is multi!li#ato me (aeno"e
"emune"andum, %uo%ue id (a#ilius !ossis 'olu!tuosius%ue, o!us est ut sine dissimulatione le#tites,
sine (ine le#tu"ias7 ne%ue !atia"is, ut te a& $o# !"o!osito !"o!ediem #oniun) domum (eli#ite" du#enda
de(le#tat, sis%ue o!!ido meminens, %uod olim Ma"#ia Ho"tensio, Te"entia Tullio, Cal!u"nia Plinio,
Pudentilla A!uleio, Rusti#iana S+mma#$o le-enti&us meditanti&us%ue #andelas et #andela&"a
tenue"unt.
9. #e"te si !"aete" o"ato"iam #ontu&e"nio (emina"um !oeti#um in-enium et o"is tui limam ("e%uentium
studio"um #oti&us e)!olitam %ue"e"is o&tundi, "eminis#e"e, %uod sae!e 'e"sum Co"inna #um suo
Nasone #om!le'it, Les&ia #um Catullo, Cesennia #um ,aetuli#o, A"-enta"ia #um Lu#ano, C+nt$ia
#um P"o!e"tio, Delia #um Ti&ullo. !"oinde li%uido #la"et studenti&us dis#endi !e" nu!tias o##asionem
t"i&ui, desidi&us e)#usationem. i-itu" in#um&e, ne%ue a!ud te litte"a"iam #u"am tu"&a de!"etiet
im!e"ito"um, %uia natu"a #om!a"atum est, ut in omni&us a"ti&us $o# sit s#ientiae !"etiosio" !om!a,
%uo "a"io". 'ale.
EPISTULA GI
Sidonius Rusti#o suo salutem.
. Si no&is !"o situ s!atiis%ue "e-ionum 'i#ina"emu" ne# a se !"aesentia mutua 'asti itine"is
lon-in%uitate dis#"imina"etu", ni$il a!i#um "a"itati li#e"e in #oe!tae (amilia"itatis o((i#ia !e"mitte"em
ne%ue iam semel missa (undamenta #e"tantis ami#itiae di'e"sis $ono"um -ene"i&us e)t"ue"e
#essa"em. sed animo"um #oniun#tioni se!a"ata ut"im%ue !o""e#tio"i&us te"minis o&sistit $a&itatio,
e%uidem semel de'in#tis !a"um no#itu"a !e#to"i&us.
.. sed tamen e) i!sa #ommunium muni#i!io"um dis#"etione !"o#edit, %uod, #um ami#issimi simus,
"a"itatem #ollo%uii de !"oli)a te""a"um inte"ie#tione 'enientem in "eatum 'olumus t"ans(e""e
#ommunem, #um de natu"alium "e"um di((i#ultate ne# #ul!a nos de&eat mane"e ne# 'enia. domine
inlust"is, -e"ulos litte"a"um de dis#i!linae tuae institutione (o"matos et mo"um e"ilium 'e"e#undiam
!"ae(e"entes o!!o"tune admisi, !atiente" audi'i, #om!etente" e)!li#ui. 'ale.
EPISTULA GII
Sidonius A-"i#olae suo salutem.
. Misisti tu %uidem lem&um mo&ilem solidum le#ti #a!a#em iam%ue #um !is#i&us7 tum !"aete"ea
-u&e"nato"em lon-e !e"itum, "emi-es etiam "o&ustos e)!editos%ue, %ui s#ili#et ea "a!iditate
!"aete"'olant amnis ad'e"si te"-a, %ua de(lui. sed da&is 'eniam, %uod in'itanti ti&i in !is#ationem
#omes 'eni"e dissimulo7 nam%ue me multo de#um&enti&us nost"is 'alidio"a mae"o"is "etia tenent,
%uae sunt ami#is %uo%ue et e)te"nis indoles#enda. unde te %uo%ue !uto, si "ite -e"mano mo'e"is
a((e#tu, %uo tem!o"is !un#to !a-inam $an# sum!se"is, de "editu !otius #o-itatu"um.
.. Se'e"iana, solli#itudo #ommunis, in%uietata !"imum lentae tussis im!ulsu (e&"i&us %uo%ue iam
(ati-atu", $is%ue !e" no#tes in-"a'es#enti&us7 !"o!te" %uod o!tat e)i"e in su&u"&anum7 litte"as tuas
deni%ue #um sume"emus, e-"edi ad 'illulam iam !a"a&amus. %uo#i"#a tu seu 'enias seu mo"e"is,
!"e#es nost"as o"ationi&us iu'a, ut "u"is au"am deside"anti salu&"ite" #edat i!sa 'e-etatio. #e"te e-o
'el tua so"o" inte" s!em metum%ue sus!ensi #"edidimus eius taedium au-endum, si 'oluntati ia#entis
o&stitissemus.
0. i-itu" a"do"i #i'itatis at%ue to"!o"i tam nos %uam domum totam !"ae'io C$"isto !a"ite" e)imimus
simul%ue medio#"um #onsilia 'itamus assidentum dissidentum%ue, %ui !a"um do#ti et satis seduli
lan-uidos multos o((i#iosissime o##idunt. sane #ontu&e"nio nost"o iu"e ami#itiae Iustus ad$i&e&itu",
%uem, si io#a"i li&e"et in t"isti&us, (a#ile #on'in#e"em C$i"oni#a ma-is institutum a"te %uam
Ma#$aoni#a. %uo dili-entius !ostulandus est C$"istus o&se#"andus%ue, ut 'aletudini, #uius #u"ationem
#u"a nost"a non in'enit, !otentia su!e"na medeatu". 'ale.
EPISTULA GIII
Sidonius Se""ano suo salutem.
. E!istulam tuam no&is Ma"#ellinus to-atus e)$i&uit, $omo !e"itus 'i"%ue ami#o"um. %uae !"imo"i&us
'e"&is salutatione li&ata "eli%uo sui t"a#tu, %ui %uidem -"andis est, !at"oni tui Pet"onii Ma)imi
im!e"ato"is laudes $a&e&at7 %uem tamen tu !e"tina#ius aut ama&ilius %uam "e#tius 'e"ius%ue
(eli#issimum a!!ellas, !"o!te" $o# %ui!!e, #u" !e" am!lissimos (as#ium titulos (ue"it e'e#tus us%ue ad
im!e"ium. sed sententiae tali num%uam e-o assentio", ut (o"tunatos !utem %ui "ei!u&li#ae
!"ae#i!iti&us a# lu&"i#is #ulmini&us insistunt.
.. nam di#i ne%uit, %uantum !e" $o"as (e"t in $a# 'ita mise"ia"um 'ita (eli#ium isto"um, si tamen si#
sunt !"onuntiandi %ui si&i $o# nomen ut S+lla !"aesumunt, nimi"um %ui su!e"-"essi ius (as%ue
#ommune summam &eatitudinem e)istimant summam !otestatem, $o# i!so satis mise"io"es, %uod
!a"um intelle-unt in%uietissimo se su&ia#e"e (amulatui. nam si#ut $omini&us "e-es, ita "e-i&us
dominandi deside"ia dominantu".
0. $i# si omittamus ante#edentium !"in#i!um #asus 'el su&se#uto"um, solus iste !e#ulia"is tuus
Ma)imus ma)imo no&is do#umento !ote"it esse, %ui %uam%uam in a"#em !"ae(e#to"iam !at"i#iam
#onsula"em%ue int"e!idus as#ende"at eos%ue %uos -esse"at ma-ist"atus #eu "e#u""enti&us o"&itis
ine)!letus ite"a'e"at, #um tamen 'enit omni&us 'i"i&us ad !"in#i!alis a!i#is a&"u!tum, %uandam
!otestatis inmensae 'e"ti-inem su& #o"ona !atie&atu" ne# sustine&at dominus esse, %ui non
sustinue"at esse su& domino.
5. deni%ue "e%ui"e in su!"adi#to 'itae !"io"is -"atiam !otentiam diutu"nitatem e%ue di'e"so !"in#i!atus
!aulo am!lius %uam &imenst"is o"i-inem tu"&inem (inem6 !"o(e#to in'enies $ominem &eatio"em !"ius
(uisse %uam &eatissimus nomina"etu". i-itu" ille, #uius ante"ius e!ulae mo"es, !e#uniae !om!ae,
litte"ae (as#es, !at"imonia !at"o#inia (lo"e&ant, #uius i!sa si# deni%ue s!atia 'itae #ustodie&antu", ut
!e" $o"a"um dis!osita #le!s+d"as e)!li#a"entu", is nun#u!atus Au-ustus a# su& $a# s!e#ie Palatinis
limini&us in#lusus ante #"e!us#ulum in-emuit, %uod ad 'ota !e"'ene"at. #um%ue mole #u"a"um
!"istinae %uietis tene"e dimensum !"o$i&e"etu", 'ete"is a#tutum "e-ulae le-i&us "enuntia'it at%ue
!e"s!e)it !a"ite" i"e non !osse ne-otium !"in#i!is et otium senato"is.
8. ne# (e(elle"unt (utu"a mae"entem7 nam%ue #um #ete"os auli#os $ono"es t"an%uillissime !e"#u""isset,
i!sam aulam tu"&ulentissime "e)it inte" tumultus militum !o!ula"ium (oede"ato"um7 %uod et e)itus
!"odidit no'us #ele" a#e"&us, %uem #"uenta'it /o"tunae diu leno#inantis !e"(idus (inis, %uae 'i"um ut
s#o"!ius ultima sui !a"te !e"#ussit. di#e"e sole&at 'i" litte"atus at%ue o& in-enii me"ita %uaesto"ius,
!a"tium #e"te &ona"um !a"s ma-na, /ul-entius o"e se e) eius ("e%uente" audisse, #um !e"osus
!ondus im!e"ii 'ete"em se#u"itatem deside"a"et6 F(eli#em te, Damo#les, %ui non uno lon-ius !"andio
"e-ni ne#essitatem tole"a'isti.F
9. iste enim, ut le-imus, Damo#les !"o'in#ia Si#ulus, u"&e S+"a#usanus, (amilia"is t+"anno Dion+sio
(uit. %ui #um nimiis laudi&us &ona !at"oni ut #ete"a s#ili#et ine)!e"tus e((e""et6 F'isF, in%uit Dion+sius,
F$odie saltim in $a# mensa &onis meis !a"ite" a# malis uti:F Fli&ente"F, in%uit. tun# ille #on(estim laetum
#lientem %uam%uam et attonitum !le&eio te-mine e"e!to mu"i#is T+"ii seu Ta"entini #on#$+liato ditat
indutu et "enidentem -emmis ma"-a"itis%ue au"eo le#to se"i#ato%ue to"eumati im!onit.
;. #um%ue !"ansu"o Sa"dana!alli#um in mo"em !anis da"etu" e Leontina se-ete #on(e#tus, insu!e"
da!es #ultae (e"#ulis #ultio"i&us a!!one"entu", s!uma"ent /ale"no -emmae #a!a#es in%ue #"+stallis
#ale"ent un-uenta -la#iali&us, $in# su((ita #innamo a# tu"e #enatio s!a"-e"et !e"e-"inos na"i&us
odo"es et mades#entes na"do #a!illos #i"#um(usa (lo"um se"ta si##a"ent, #oe!it su!"a te"-um si#
"e#um&entis "e!ente 'i&"a"i mu#"o dest"i#tus e la#una"i&us, %ui 'ide&atu" in iu-ulum !u"!u"ati iam
iam%ue "uitu"us7 nam (ilo e%uinae saetae li-atus et ita !onde"e mina) ut a#umine -ulam (o"midolosi
Tantaleo ("ena&at e)em!lo, ne #i&i in-"essi !e" o"a !e" 'ulne"a e)i"ent.
<. unde !ost mi)tas (leti&us !"e#es at%ue multimoda sus!i"ia 'i) a&solutus emi#atim%ue !"osiliens illa
"e(u-it #ele"itate di'itias deli#ias%ue "e-ales, %ua solent a!!eti, "edu#tus ad deside"ia medio#"ium
timo"e summo"um et satis #a'ens, ne &eatum ult"a di#e"et du#e"et%ue %ui sae!tus a"mis a#
satelliti&us et !e" $o# "a!tis in#u&ans o!i&us (e""o !"essus !"eme"et au"um. %ua!"o!te" ad statum
$uiusmodi, domine ("ate", nes#io an #onstet tende"e &eatos, !atet #e"te mise"os !e"'eni"e. 'ale.
EPISTULA GIC.
Sidonius Mau"usio suo salutem.
. Audio indust"iae tuae 'otis%ue #ommuni&us u&e"io"e !"o'entu, %uam mina&atu" ste"ilis annus,
"es!onde"e 'indemiam. unde et in !a-o Cialos#ensi, %ui Ma"tialis aetate #ite"io"e 'o#itatus est !"o!te"
$i&e"na le-ionum Iuliana"um, sus!i#o" diutu"nius te mo"atu"um7 %uo lo#i ti&i #um (e"a) 'inea est, tum
!"aete" i!sam !"aedium ma-no non minus domino, %uod te tuos%ue !lu"i(a"ia ("u-um mansionum%ue
dote "emo"etu".
.. ili#et si $o""eis a!ot$e#is%ue seu !enu im!leta destinas illi# us%ue ad ad'entum $i"undineum 'el
#i#oninum Iani Numae%ue nin-uidos menses in otio (uli-inoso si'e tuni#ata %uiete t"ansmitte"e, no&is
%uo%ue !a"um in o!!ido ("u#tuosae !"otinus am!uta&untu" #ausae mo"a"um, ut, dum i!se nimi"um
("ue"is "u"e, nos te ("uamu", %ui&us, ut "e#o-nos#is, non ma-is #o"di est aut 'olu!tati a-e" #um
"editi&us am!lis, %uam 'i#inus ae%ualis #um &onis mo"i&us. 'ale.
SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER TERTIUS, ED. LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius A'ito suo salutem.
. Multis %uidem 'in#ulis #a"itatis a& ineunte !ue"itia %ui#%uid 'enimus in iu'entutem -"atiae sese
mutuae #u"a ne)ue"at, !"imum, %uia mat"i&us nost"is summa san-uinis iun#ti ne#essitudo7 dein, %uod
i!si isdem tem!o"i&us nati ma-ist"is usi, a"ti&us instituti lusi&us otiati, !"in#i!i&us e'e#ti sti!endiis
!e"(un#ti sumus7 et, %uod est ad ami#itias am!liandas $is 'alidius e((i#a#ius%ue, in sin-ulis %ui&us%ue
!e"sonis 'el e)!etendis ae%ualite" 'el #a'endis iudi#ii !a"ilitate #e"ta'imus.
.. !"o!te" %uae omnia !"aete" #ons#ientiam, %uae inte"ius ti&i lon-e !"aestantio" eminentio"%ue,
multum 'oluntates nost"as #o!ula'e"at de#u"sa"um (o"inse#us a#tionum similitudo. sed, %uod
(atendum est, diu e"e#tis ut"im%ue amo"is ma#$inis i!se #ulmina !"etiosa !osuisti e##lesiam A"'e"ni
muni#i!ioli, #ui !"ae!ositus, etsi inme"ito, 'ideo", !e"o!!o"tuna o&latione lo#u!letando7 #uius
!ossessioni !lu"imum #ontulisti Cuti#ia#ensis !"aedii su&u"&anitate, non minus nost"ae !"o(essionis
("ate"nitatem lo#i !"o)imitate di-natus dita"e %uam "editu.
0. et li#et so"o"iae $e"editatis duo #onso"tes esse 'ideamini, e)em!lo tamen (idei tuae su!e"stes
-e"mana #ommota est ad &oni o!e"is imitationem. ita%ue ti&i #aelitus iu"e "ed$i&etu" tui (a#ti me"itum,
alieni in#itamentum. %uo (it, ut "e!e"ia"e di-nissimus, %uem di'initas inusitato su##essuum -ene"e
su&limet, %uae tamen ne# diu distulit "eli-iosam de'otionem #entu!li#atis o!ulenta"e mune"i&us
%uae%ue, ut #on(idimus, ni$ilo se-nius #aelestia la"-ietu", #um te""ena iam sol'e"it. Ni#etiana nam%ue,
si nes#is, $e"editas Cuti#ia#i su!e"num !"etium (uit.
5. %uod "estat e)!os#imus, ut si#ut e##lesiae nost"ae ita etiam #i'itatis ae%ue ti&i sit #u"a #ommunis,
%uae #um olim, tum de&e&it e) $o# !"ae#i!ue tem!o"e ad tuum !at"o#inium 'el o& tuum !at"imonium
!e"tine"e. %uod #uius me"iti esse !ossit, %ui!!e si 'est"a #"e&"o illud !"aesentia in'isat, 'el ,ot$is
#"edite, %ui sae!enume"o etiam Se!timaniam suam (astidiunt 'el "e(undunt, modo in'idiosi $uius
an-uli etiam desolata !"o!"ietate !otiantu".
8. sed (as est !"aesule deo 'o&is inte" eos et "em!u&li#am mediis animo %uietio"a #on#i!e"e, %uia, etsi
illi 'ete"um (inium limiti&us e(("a#tis omni 'el 'i"tute 'el mole !ossessionis tu"&idae metas in
R$odanum Li-e"im%ue !"ote"minant, 'est"a tamen au#to"itas !"o di-nitate sententiae si# !a"tem
ut"am%ue mode"a&itu", ut et nost"a dis#at %uid de&eat ne-a"e, #um !etitu", et !os#e"e ad'e"sa
desinat, #um ne-atu". 'ale.
EPISTULA II
Sidonius Constantio suo salutem.
. Salutat !o!ulus A"'e"nus, #uius !a"'a tu-u"ia ma-nus $os!es im!lesti, non am&itiosus #omitatu
sed am&iendus a((e#tu. deus &one, %uod -audium (uit la&o"iosis, #um tu san#tum !edem semi"utis
moeni&us intulistiE %uam tu a& omni o"dine se)u aetate sti!atissimus am&ie&a"eE %uae salsi e"-a
sin-ulos li&"a se"monisE %uam te &landum !ue"i, #omem iu'enes, -"a'em senes metie&antu"E %uas tu
la#"imas ut !a"ens omnium su!e" aedes in#endio !"o"utas et domi#ilia semiusta (udistiE %uantum
doluisti #am!os se!ultos ossi&us inse!ultisE %uae tua dein#e!s e)$o"tatio, %uae "e!a"ationem
suadentis animositasE
.. $is adi#itu", %uod, #um in'ene"is #i'itatem non minus #i'i#a simultate %uam &a"&a"i#a in#u"sione
'a#uatam, !a#em omni&us suadens #a"itatem illis, illos !at"iae "eddidisti. %ui&us tuo monitu non minus
in unum #onsilium %uam in unum o!!idum "e'e"tenti&us mu"i ti&i de&ent !le&em "edu#tam, !le&s
"edu#ta #on#o"diam. %uo#i"#a satis te toti suum, satis se toti tuos aestimant7 et, %uae -lo"ia tua
ma)ima est, minime (alluntu".
0. o&'e"satu" etenim !e" dies menti&us sin-ulo"um, %uod !e"sona aetate -"a'is in(i"mitate ("a-ilis,
no&ilitate su&limis "eli-ione 'ene"a&ilis solius dile#tionis o&tentu a&"u!isti tot "e!a-ula, tot o&ie#tas
'eniendi di((i#ultates, itine"um 'ideli#et lon-itudinem &"e'itatem die"um, ni'ium #o!iam !enu"iam
!a&ulo"um, latitudines solitudinum an-ustias mansionum, 'ia"um 'o"a-ines aut umo"e im&"ium !ut"es
aut ("i-o"um si##itate t"i&ulosas, ad $o# aut a--e"es sa)is as!e"os aut (lu'ios -elu lu&"i#os aut #olles
as#ensu sale&"osos aut 'alles la!suum assiduitate A de"asas7 !e" %uae omnia in#ommoda, %uia non
!"i'atum #ommodum "e%ui"e&as, amo"em !u&li#um "ettulisti.
5. %uod "estat, deum !"e#amu", ut ae'i metis se#undum 'ota !"omotis &ono"um ami#itias inde(essim
e)!etas #a!ias "e(e"as se%uatu"%ue te a((e#tio, %uam "elin%uis, et initiatae !e" te u&i#um%ue -"atiae
lon-um ti&i "ed$i&eantu" %uam (undamenta tam #ulmina. 'ale.
EPISTULA III
Sidonius E#di#io suo salutem.
. Si %uando, nun# ma)ume A"'e"nis meis deside"a"is, %ui&us dile#tio tui immane dominatu", et
%uidem multi!li#i&us e) #ausis6 !"imum %uod summas in a((e#tu !a"tes iu"e si&i usu"!at te""a %uae
-enuit7 dein %uod sae#ulo tuo solus (e"me mo"talium es, %ui !at"iae non minus deside"ii nas#itu"us
%uam -audii natus (e#e"is7 asti!ulantu" asse"tis mate"ni %uondam !ue"!e"ii tem!o"a, %uae !"o(i#iente
#on#e!tu #on#o"danti&us #i'ium 'otis nume"a&antu".
.. omitto illa #ommunia %uidem sed %uae non medio#"ia #a"itatis in#itamenta sunt, istius ti&i "e!tatas
#aes!itis -lae&as. !"aete"eo %uod $ae# !"imum -"amina in#essu, (lumina natatu, 'enatu nemo"a
("e-isti. omitto %uod $i# !"imum ti&i !ila !+"-us, a##i!ite" #anis, e%uus a"#us ludo (ue"e. mitto isti# o&
-"atiam !ue"itiae tuae undi%ue -entium #on(lu)isse studia litte"a"um tuae%ue !e"sonae %uondam
de&itum, %uod se"monis Celti#i s%uamam de!ositu"a no&ilitas nun# o"ato"io stilo, nun# etiam
Camenali&us modis im&ue&atu".
0. illud in te a((e#tum !"in#i!alite" uni'e"sitatis a##endit, %uod %uos olim Latinos (ie"i e)e-e"as
&a"&a"os dein#e!s esse 'etuisti. non enim !otest um%uam #i'i#is !e#to"i&us ela&i, %uem te
%uantum%ue nu!e" omnis aetas o"do se)us e semi"utis mu"o"um a--e"i&us #ons!i#a&antu", #um
inte"ie#tis ae%uo"i&us in ad'e"sum !e"am&ulatis et 'i) duode'i-inti e%uitum sodalitate #omitatus
ali%uot milia ,ot$o"um non minus die %uam #am!o medio, %uod di((i#ile sit !oste"itas #"editu"a,
t"ansisti.
5. ad nominis tui "umo"em !e"sonae%ue #ons!e#tum e)e"#itum e)e"#itatissimum stu!o" o&"uit ita, ut
!"ae admi"atione nes#i"ent du#es !a"tis inimi#ae, %uam se multi %uam%ue te !au#i #omita"entu".
su&du#ta est tota !"otinus a#ies in su!e"#ilium #ollis a&"u!ti, %uae #um !"ius a!!li#ata esset
o!!u-nationi, te 'iso non est e)!li#ata #on-"essui. inte"ea tu #aesis %ui&us%ue o!timis, %uos
no'issimos a-mini non i-na'ia sed auda#ia (e#e"at, nullis tuo"um #e"tamine e) tanto deside"atis solus
!lanitie %uam !atentissima !otie&a"e, #um ti&i non da"et tot !u-na so#ios, %uot solet mensa #on'i'as.
8. $in# iam !e" otium in u"&em "edu#i %uid ti&i o&'iam !"o#esse"it o((i#io"um !lausuum, (letuum
-audio"um ma-is tem!tant 'ota #oni#e"e %uam 'e"&a "ese"a"e. si%uidem #e"ne"e e"at "e(e"tis
#a!a#issimae domus at"iis illam i!sam (eli#issimam sti!ati "editus tui o'ationem, dum alii os#ulis
!ul'e"em tuum "a!iunt, alii san-uine a# s!umis !in-uia ("ena sus#i!iunt, alii sella"um e%uest"ium
made(a#ta sudo"i&us (ul#"a "esu!inant, alii de #on#a'o ti&i #assidis e)itu"o (le)ilium lammina"um 'in#la
di((i&ulant, alii e)!li#andis o#"ea"um ne)i&us im!li#antu", alii $e&etato"um #aede -ladio"um late"a
dentata !e"nume"ant, alii #aesim at%ue !un#tim (o"aminatos #i"#ulos lo"i#a"um di-itis li'es#enti&us
metiuntu".
9. $i# li#et multi #om!le)i&us tuo"um t"i!udiantes ad$ae"es#e"ent, in te ma)imus tamen laetitiae
!o!ula"is im!etus #on-e"e&atu"7 tandem%ue in tu"&am ine"mem %uidem 'ene"as sed de %ua te ne#
a"matus e'ol'e"es7 (e"e&as%ue nimi"um ele-ante" ine!tias -"atulantum et, dum in"uentum tumultuoso
di"i!e"is am!le)u, eo #ondi#ionis a##esse"as !iissimus !u&li#i amo"is inte"!"es, ut ne#esse esset illi
u&e"io"em "e(e""e te -"atiam, %ui ti&i li&e"io"em (e#isset iniu"iam.
;. ta#eo dein#e!s #olle-isse te !"i'atis 'i"i&us !u&li#i e)e"#itus s!e#iem !a"'is e)t"inse#us maio"um
o!i&us adiutum et in("enes $ostium ante dis#u"sus #asti-atis #o$e"#uisse !o!ulati&us. ta#eo te ali%uot
su!e"'enti&us #uneos ma#tasse tu"males e nume"o tuo"um 'i) &inis te"nis'e !ost !"oelium deside"atis
et tantum #alamitatis ad'e"sae !a"ti ino!inatis #e"tamini&us in(li#tum, ut o##ule"e #aeso"um
nume"ositatem #onsilio de(o"mio"e medita"entu". si%uidem %uos $uma"i no) su##in#ta !"o$i&ue"at
de#e"'i#atis li%ue"e #ada'e"i&us, tam%uam mino"is indi#ii (o"et %uem nolles a-nos#i #"initum dimisisse
t"un#atum.
<. %ui !ost%uam lu#e "e'oluta intelle)e"unt (u"tum "uinae suae #"udeli 'ilitate !atuisse, tum demum
!alam o((i#iis e)e%uiali&us o##u!a&antu", non ma-is #ladem ("aude %uam ("audem (estinatione
#elantes7 si# tamen, %uod ne# ossa tumultua"ii #aes!itis mole tumula&ant, %ui&us ne# elutis
'estimenta ne# 'estitis se!ul#$"a t"i&ue&ant, iuste si# mo"tuis talia iusta sol'entes. ia#e&ant #o"!o"a
undi%ue lo#o"um !laust"is #on'e#ta "o"anti&us, %uae, %uoniam !e"#ulsis indesinente" in#um&e"es,
"a!tim su##ensis #on#lusa domi#iliis #ulminum su!e"la&entum "o-ali&us ("a-mentis (une"a&antu".
?. sed %uid e-o istae# iusto !lus#ulum -a""io, %ui la&o"um tuo"um non e) asse $isto"iam te)e"e sed
!"o !a"te memo"iam (a#e"e !"aesum!si, %uo ma-is #"ede"es 'otis tuo"um, %uo"um e)!e#tationi
ae-"es#enti nulla salu&"ius o#ius%ue %uam tui ad'entus "emedia medi#a&untu": i-itu", si %uid
nost"atium !"e#ati&us ad%uies#is, a#tutum in !at"iam "e#e!tui #ane"e (estina et assiduitatem tuam
!e"i#ulosae "e-um (amilia"itati #ele" e)ime, %uo"um #onsuetudinem e)!e"tissimus %uis%ue (lamma"um
natu"ae &ene #om!a"at, %uae si#ut !aululum a se "emota inluminant, ita satis si&i admota #om&u"unt.
'ale.
EPISTULA IC
Sidonius /eli#i suo salutem.
. ,oBolas natione Iudaeus, #liens #ulminis tui, #uius mi$i %uo%ue esset !e"sona #o"di, si non esset
se#ta des!e#tui, de(e"t litte"as meas, %uas -"andite" an)ius e)a"a'i. o!!idum si%uidem nost"um %uasi
%uandam sui limitis o&i#em #i"#um(usa"um no&is -entium a"ma te""i(i#ant. si# aemulo"um si&i in medio
!ositi la#"ima&ilis !"aeda !o!ulo"um, sus!e#ti Bu"-undioni&us, !"o)imi ,ot$is, ne# im!u-nantum i"a
ne# !"o!u-nantum #a"emus in'idia.
.. sed istin# alias. inte"ea, si 'el !enes 'os "e#ta sunt, &ene est. ne%ue enim $uiusmodi !e#to"e
sumus, ut, li#et a!e"tis i!si !oenis !"o!te" #"iminum o##ulta !le#tamu", non a-i !"os!e"e 'el
u&i#um%ue 'elimus. nam #e"tum est non minus 'itio"um %uam $ostium esse #a!ti'um, %ui non etiam
inte" mala tem!o"a &ona 'ota se"'a'e"it. 'ale.
EPISTULA C
Sidonius H+!atio suo salutem.
. Si 'i" s!e#ta&ilis mo"um%ue 'est"o"um sus!e#to" admi"ato"%ue Donidius solam "ationem
domesti#ae utilitatis $a&uisset, satis a&unde%ue su((i#e"et (ides 'est"a #ommodis suis, etsi nullus
inte"#esso" a##ede"et. sed amo"e meo du#tus est, ut %uod i!se !e" se im!et"a'e"at me (a#e"et
!ostula"e. ita%ue nun# $ono"i 'est"o $i# %uo%ue #umulus a##"es#it, %uod duo e((i#imu" de&ito"es, #um
tamen unus e no&is &ene(i#ium #onse%uatu".
.. E&o"ola#ensis !"aedii etiam ante &a"&a"os desolatam medietatem, %uae domus !at"i#iae iu"a modo
"es!i#it, su(("a-io 'est"o iu"i suo o!tat adiun-i. ne%ue ad $an# nundinationem stimulo #u!iditatis sed
"es!e#tu a'itae "e#o"dationis addu#itu". si%uidem (undi istius inte-"itas (amiliae suae dominium us%ue
in o&itum 'it"i#i nu!e" 'ita de#edentis as!e)it7 nun# autem 'i" alieni non a!!etens, sui !a"#us
!ossessionis anti%uae a se alienatae non tam damno an-itu" %uam !udo"e7 %uam ut "edime"e #onetu",
non a'a"itiae 'itio sed 'e"e#undiae ne#essitate #om!ellitu".
0. t"i&ue"e di-na"e 'otis suis, !"e#i&us meis, mo"i&us tuis, ut ad soliditatem "u"is istius te !at"o#inante
!e"'eniat, #ui "em !a"entum si&i%ue non solum notam 'e"um etiam inte" la#tantis in(antiae "udimenta
"e!tatam si#ut "e#e!isse !a"um ("u#tuosum, si# non eme"uisse nimis 'idetu" i-na'um. e-o 'e"o
tantum o&st"in-a" indultis, a# si meae !"o(i#iat !e#ulia"ite" !"o!"ietati %ui#%uid meus aetate ("ate"
!"o(essione (ilius, lo#o #i'is (ide ami#us a##e!e"it. 'ale.
EPISTULA CI
Sidonius Eut"o!io suo salutem.
. Si 'ete"is #ommilitii, si dein#e!s inno'atae !e" dies -"atiae &ene in !"aesentia"um (ides 'est"a
"eminis#itu", !"o(e#to intelle-itis ut 'os ad di-nitatum si# nos ad deside"io"um #ulmina as#ende"e. ita
nam%ue (as#i&us 'est"is -"atamu" omnes, ut e"e#tam !e" illos non ma-is 'est"am domum %uam
nost"am ami#itiam #enseamus. testis est ille t"a#tatus, in %uo e)$o"tationis meae non minimum
in#itamenta 'alue"unt.
.. %ui&us 'i) !otuistis addu#i, ut !"ae(e#tu"am !$iloso!$iae iun-e"etis, #um 'os #onse#tanei 'est"i
Plotini do-mati&us in$ae"entes ad !"o(undum intem!esti'ae %uietis otium Platoni#o"um !alaest"a
"a!uisset, #uius dis#i!linae tun# (o"e adst"u)i li&e"am !"o(essionem, #um nil (amiliae de&uisses. !o""o
autem desidiae 'i#inio" !uta&atu" #ontem!tus ille militiae, ad %uam ia#titant li'idi &ona"um !a"tium
'i"os non !osse !otius %uam nolle #ons#ende"e.
0. i-itu", %uod lo#o !"imo"e (ie"i !a" est, a-imus -"atias u&e"es C$"isto, %ui statum #elsitudinis tuae ut
$a#tenus !a"entum no&ilitate de#o"a&at, ita iam nun# titulo"um !a"ilitate (asti-at7 simul et animo"um
s!e&us e"e#tis (as est de #ete"o s!e"a"e melio"a. #e"te #"e&e" !"o'in#ialium se"mo est6 annum &onum
de ma-nis non tam ("u#ti&us %uam !otestati&us aestimandum. %ua de "e 'est"um est, domine maio",
e)s!e#tationem nost"am #om!etenti&us dis!ositioni&us mune"a"i. nam memo" o"i-inis tuae no&ilium
si&i !e"suasit uni'e"sitas, %uamdiu nos Sa&ini (amilia "e)e"it, Sa&iniani (amiliam non timendam. 'ale.
EPISTULA CII
Sidonius /eli#i suo salutem.
. Lon-um a litte"is tem!e"atis. i-itu" ut"i%ue nost"um mos suus a-itu"6 e-o -a""io, 'os ta#etis. unde
etiam, 'i" ad "eli%ua (idei o((i#ia insi-nis, -enus "eo" esse 'i"tutis tanto te otio non !osse lassa"i. e#%uid
num%uam ne# "es!e#tu mo'e&e"e (amilia"itatis anti%uae, ut tandem a #ontinuandi silentii !"o!osito
!edem "e(e"as: aut nes#is, %uia -a""ulo non "es!onde"e #on'i#ium est: tu "eti#es 'el &+&liot$e#a"um
medius 'el to-a"um et a me o((i#ium !au!e"tini se"monis e)!e#tas, #ui s#"i&endi, si &ene !e"s!i#is,
ma-is est (a#ilitas %uam (a#ultas.
.. #e"te 'el metus noste" mate"iam stilo tuo (a#iat, memento%ue 'iato"um manus -"a'a"e #$a"tis,
%uatenus ami#o"um #u"a "ele'etu", et indi#a"e (estina, si %uam !"ae'io deo %uaesto" Li#inianus
t"e!idationi mutuae ianuam se#u"itatis a!e"ue"it. !e"sona si%uidem est, ut !e"$i&ent, ma-na
e)!e#tatione maio" ad'entu, "elatu su&limis ins!e#tione su&limio", et o& omnia (eli#itatis natu"ae%ue
dona monst"a&ilis.
0. summa #ensu"a, !a" #omitas et !"udentia (ides%ue misso mittenti%ue #on'eniens7 ni$il a((e#tatum
simulatum%ue !onde"i%ue se"monum 'e"a !otius se'e"itas %uam se'e"itatis imitatio7 et ne#, ut !lu"imi,
%ui #um #"edita di((idente" alle-ant, 'olunt 'ide"i e-isse =se> #autius, sed ne%ue e) illo, ut (e"unt,
nume"o, %ui se#"eta di"i-entum !"in#i!um 'enditantes am&iunt a &a"&a"is &ene a-i #um le-ato !otius
%uam #um le-atione.
5. $un# no&is mo"um 'i"i teno"em se#undus "umo" in'e)it. mandate !e"ni#ite", si 'e"o di#ta
#on%uad"ant, ut tantis!e" a !e"'i-ili statione "es!i"ent %uos a mu"ali&us e)#u&iis non dies nin-uidus,
non no) inlunis et tu"&ida "e#e!tui #ane"e !e"suadent7 %uia, etsi &a"&a"us in $i&e"na #on#edat, ma-e
di((e"unt %uam "elin%uunt semel "adi#atam #o"da (o"midinem. !al!ate nos !"os!e"is, %uia nost"a non
tam !"o#ul est a 'o&is #ausa %uam !at"ia. 'ale.
EPISTULA CIII
Sidonius Eu#$e"io suo salutem.
. Cene"o" anti%uos, non tamen ita, ut %ui ae%uae'o"um meo"um 'i"tutes aut me"ita !ost!onam.
ne%ue si Romana "es!u&li#a in $ae# mise"ia"um e)t"ema de(lu)it, ut studiosos sui num%uam
"emune"etu", non id#i"#o B"utos To"%uatos%ue non !a"iunt sae#ula mea. %uo"sum istae#, in%uis: de te
mi$i ad te se"mo est, 'i" e((i#a#issime, #ui de&et "es!u&li#a %uod su!"a di#tis solutum laudat $isto"ia.
.. %ua!"o!te" i-na"i "e"um teme"a"ia iudi#ia sus!endant ne# !e"se'e"ent satis aut sus!i#e"e
!"aete"itos aut des!i#e"e !"aesentes7 %uando%uidem (a#ile #la"es#it "em!u&li#am mo"a"i &ene(i#ia,
'os me"e"i. %uam%uam mi"andum -"andite" non sit, natione (oede"ato"um non solum in#i'ilite"
Romanas 'i"es administ"ante 'e"um etiam (undamentalite" e"uente si no&ilium 'i"o"um milita"ium%ue
et su!"a 'el s!em nost"ae 'el o!inionem !a"tis ad'e"sae &elli#oso"um non tam de(ue"unt (a#ta %uam
!"aemia. 'ale.
EPISTULA IG
Sidonius Riot$amo suo salutem.
. Se"'atu" nost"i #onsuetudo se"monis6 nam%ue mis#emus #um salutatione %ue"imoniam, non
omnino $ui# "ei studentes, ut stilus noste" sit o((i#iosus in titulis, as!e" in !a-inis, sed %uod ea sem!e"
e'eniunt, de %ui&us lo#i mei aut o"dinis $ominem #onstat in#on#ilia"i, si lo%uatu", !e##a"e, si ta#eat.
sed et i!si sa"#inam 'est"i !udo"is ins!i#imus, #uius $ae# sem!e" 'e"e#undia (uit, ut !"o #ul!is
e"u&es#e"etis alienis.
.. -e"ulus e!istula"um $umilis o&s#u"us des!i#a&ilis%ue etiam us%ue ad damnum inno#entis i-na'iae
man#i!ia sua B"itannis #lam solli#itanti&us a&du#ta de!lo"at. in#e"tum mi$i est an sit #e"ta #ausatio7
sed si inte" #o"am !ositos ae%uanimite" o&ie#ta dis#in-itis, a"&it"o" $un# la&o"iosum !osse !"o&a"e
%uod o&i#it, si tamen inte" a"-utos a"matos tumultuosos, 'i"tute nume"o #ontu&e"nio #ontuma#es,
!ote"it e) ae%uo et &ono solus ine"mis, a&ie#tus "usti#us, !e"e-"inus !au!e" audi"i. 'ale.
EPISTULA G
Sidonius Tet"adio suo salutem.
. Plu"imum laudis iu'enes nost"i mo"i&us suis a!!li#ant, %uotiens de ne-otio"um me"itis am&i-entes
ad !e"ito"um #onsilia de#u""unt, si#uti nun# 'i" #la"issimus T$eodo"us, domi %uidem no&ilis, sed
modestissimae #on'e"sationis o!inione -ene"osio", %ui !e" litte"as meas ad tuas litte"as id est ad
me"a#issimum s#ientiae (ontem lauda&ili a'iditate !"o(i#is#itu", non modo "e!e"tu"us illi# i!se %uod
dis#at sed et (o"sitan "elatu"us inde %uod do#eat.
.. #ui #ont"a !otentes (a#tiosos%ue, si 'est"a !e"itia non a&undante" o!itula"etu", !"udentia #onsulta
su((i#e"et. "es!ondete, o&se#"amus, nisi 'o&is tamen ut"ius%ue nost"um so#iae !"e#es one"i (astidio'e
"e!uta&untu", iudi#io suo, testimonio meo et su&stantiam #ausam%ue su!!li#is (lu#tuantem medi#a&ilis
"es!onsi salu&"itate (ul#ite. 'ale.
EPISTULA GI
Sidonius Sim!li#io suo salutem.
. Etsi deside"ium nost"um siniste"itas tanta #omitatu", ut etiam nun# nost"is in'idea"is o&tuti&us, non
id#i"#o is es, 'i"o"um o!time, de #uius nos mo"i&us lateant #elsa memo"atu. ita #un#ti nost"ates
idem%ue summates 'i"i o!tima"um te e)a#tissima"um%ue !a"tium !"aestantissimum !at"em(amilias
#onsono !"ae#onio !"ose%uuntu".
.. asti!ulatu" $ui# de te sententiae &ono"um 'el si# ele#tus -ene" 'el edu#ta si# (ilia7 in %uo"um #o!ula
tam (eli#em ti&i #ont"o'e"siam 'ota !e!e"e"unt, ut am&i-as ut"um iudi#io an institutione su!e"a'e"is.
sed tamen $in# 'el ma)ume, !a"entes am&o 'ene"a&iles, este se#u"i6 id#i"#o #ete"os 'in#itis, %uod 'os
(ilii t"ansie"unt. i-itu" dona 'enia litte"as !"imas, %uas ut ne#dum mitte"e desidia (ue"at, ita 'e"eo" ne sit
misisse -a""ulitas. #a"e&it sane nost"um nae'o lo%ua#itatis o((i#ium, si e)em!lo "e#u"santis allo%uii
im!udentiam !a-inae !"aesentis a&sol'e"is. 'ale.
EPISTULA GII
Sidonius Se#undo suo salutem.
. A'i mei, !"oa'i tui tumulum $este"no 3!"o dolo"E4 die !aene manus !"o(ana teme"a'e"at7 sed deus
a((uit, ne ne(as tantum !e"!et"a"etu". #am!us autem i!se dudum "e(e"tus tam &ustuali&us (a'illis %uam
#ada'e"i&us nullam iam diu s#"o&em "e#i!ie&at7 sed iam tellus $umatis %uae su!e"du#itu" "edie"at in
!"istinam distenta !lanitiem !onde"e ni'ali seu diutu"no im&"ium (lu)u sidenti&us a#e"'is. %uae (uit
#ausa, ut lo#um aude"ent tam%uam 'a#antem #o"!o"um &aiuli "ast"is (une&"i&us im!ia"e.
.. %uid !lu"a: iam ni-e" #aes!es e) 'i"idi, iam su!"a anti%uum se!ul#$"um -lae&ae "e#entes, #um
(o"te !e"-ens u"&em ad A"'e"nam !u&li#um s#elus e su!e"#ilio 'i#ini #ollis as!e)i me%ue e%uo e((uso
tam !e" ae%uata %uam !e" a&"u!ta !"o"i!iens et mo"ae e)i-uae si# %uo%ue in!atiens, ante%uam
!e"'eni"em, (a#inus auda) !"ae'io #lamo"e #om!es#ui. dum du&itant in #"imine "e!e"ti dila&e"entu" an
sta"ent, su!e"'eni. #on(iteo" e""o"em, su!!li#ia #a!to"um di((e""e non !otui, sed su!"a senis nost"i
i!sum o!e"to"ium to"si lat"ones, %uantum su((i#e"e !osset su!e"stitum #u"ae, mo"tuo"um se#u"itati.
0. #ete"um nost"o %uod sa#e"doti nil "ese"'a'i meae #ausae suae%ue !e"sonae !"aes#ius, in
#ommune #onsului, ne 'el $ae# iusto #lementius 'indi#a"etu" 'el illa iusto se'e"ius 'indi#a"et. #ui #um
tamen totum o"dinem "ei ut satis(a#iens e) itine"e mandassem, 'i" san#tus et iustus i"a#undiae meae
dedit -lo"iam, #um nil am!lius e-o 'enia !ostula"em, !"onuntians mo"e maio"um "eos tantae
teme"itatis iu"e #aesos 'ide"i.
5. sed ne %uid in !oste"um #asi&us li#eat, %uos a& e)em!lo 'ita"e de&emus, !os#o, ut a#tutum me
%uo%ue a&sente tua #u"a sed meo sum!tu "esu"-at in molem s!a"sa #on-e"ies, %uam le'i-ata !a-ina
te-at. e-o 'ene"a&ili ,audentio "eli%ui !"etium la!idis o!e"is%ue me"#edem. #a"men $o# sane, %uod
#onse%uetu", no#te !"o)ima (e#i, non e)!olitum, #"edo, %uod 'iae non !a"um intentus.
8. %uod !eto ut ta&ulae, %uantulum#um%ue est, #ele"ite" indatu"7 sed 'ide, ut 'itium non (a#iat in
ma"mo"e la!idi#ida7 %uod (a#tum si'e a& indust"ia seu !e" in#u"iam mi$i ma-is %uam %uad"ata"io
li'idus le#to" ads#"i&et. e-o 'e"o, si !io studio "o-ata #u"a'e"is, si# a-am -"atias, %uasi nil ti&i %uo%ue
laudis aut -lo"iae a##edat, %uem !at"uo tuo "emoto solida !"aesentis o((i#ii solli#itudo mansisset !"o
-"adu seminis.
Se"um !ost !at"uos !at"em%ue #a"men
$aud indi-nus a'o ne!os di#a'i,
ne (o"s tem!o"e !ostumo, 'iato",
i-no"ans "e'e"entiam se!ulti
tellu"em te"e"es ina--e"atam.
!"ae(e#tus ia#et $i# A!ollina"is
!ost !"aeto"ia "e#ta ,allia"um,
mae"entis !at"iae sinu "e#e!tus,
#onsultissimus utilissimus%ue
"u"is militiae (o"i%ue #ulto",
e)em!lo%ue aliis !e"i#uloso
li&e" su& dominanti&us t+"annis.
$ae# sed ma)ima di-nitas !"o&atu",
%uod ("ontem #"u#e, mem&"a (onte !u"-ans
!"imus de nume"o !at"um suo"um
sa#"is sa#"ile-is "enuntia'it.
$o# !"imum est de#us, $ae# su!e"&a 'i"tus,
s!e !"ae#ede"e %uos $ono"e iun-as
%ui%ue $i# sunt titulis !a"es !a"entes,
$os illi# me"itis su!e"'eni"e.
No'i %uidem au#to"is nost"i non "es!onde"e do#t"inae e!ita!$ii %ualitatem, sed anima !e"ita musi#as
non "e(utat in(e"ias. ti&i %uo%ue non de#et ta"dum 'ide"i %uod $e"es te"tius %ua"tus%ue de!endimus,
#um tot anno"um -+"o 'oluto ma-num Ale)and"um !a"entasse mani&us A#$illis et Iulium Caesa"em
He#to"i ut suo iusta sol'isse didi#e"imus. 'ale.
EPISTULA GIII
Sidonius A!ollina"i suo salutem.
. Uni#e !"o&o -audeo admi"o", %uod #astitatis a((e#tu #ontu&e"nia (u-is im!udi#o"um, !"aese"tim
%ui&us ni$il !ensi, ni$il san#ti est in a!!etendis -a""iendis%ue tu"!itudini&us %ui%ue %uod 'e"&is
in'e"e#undis au"ium !u&li#a"um "e'e"entiam in#estant, -"andite" si&i 'identu" (a#etia"i. #uius 'ilitatis
esse si-ni(e"um ,nat$onem !at"iae nost"ae 'el ma)umum intelle-e.
.. est enim $i# -u"-es de suto"i&us (a&ula"um, de #on#innato"i&us #"iminum, de sinist"a"um o!inionum
du!li#ato"i&us, lo%ua) i!se ne# di#a) "idi#ulus%ue ne# laetus a""o-ans%ue ne# #onstans #u"iosus%ue
ne# !e"s!i#a) at%ue inde#ente" a((e#tato le!o"e !lus "usti#us7 tem!o"a !"aesentia #olens, !"aete"ita
#a"!ens, (utu"a (astidiens7 &ene(i#ii, si "o-atu"us est, in!o"tunus !etendi de"o-ato" ne-ati, aemulato"
a##e!ti #allidus "e(o"mandi, %ue"ulus (la-itati -a""ulus "estituti7 at si "o-andus, simulato" !a"ati
dissimulato" !etiti, 'endito" !"aestiti !u&li#ato" o##ulti, #alumniato" mo"ati in(itiato" soluti7
0. oso" ieiunio"um, se#tato" e!ula"um7 lauda&ilem !"o(e"ens non de &ene 'i'ente sed de &ene
!as#ente sententiam7 inte" $ae# tamen i!se a'a"issimus %uem%ue non !as#it tam !anis &onus %uam
!anis alienus, $o# solum #omedens domi, si %uid e "a!tis inte" ala!a"um !"o#ellas !"aemisit o&soniis.
sed ne# est sane !"aedi#a&ilis 'i"i in totum silendi ("u-alitas6 ieiunat, %uotiens non 'o#atu"7 sed si#
%uo%ue le'itate !a"asiti#a, si in'itetu" e)#usans7 si 'itetu", e)!lo"ans7 si e)#ludatu" e)!"o&"ans7 si
admittatu", e)ultans7 si 'e"&e"etu", e)s!e#tans.
5. #um dis#u&ue"it, (e"tu" a#tutum, si ta"de #omedat, in "a!inas7 si #ito satu"etu", in la#"imas7 si sitiat, in
%ue"elas7 si ine&"ietu", in 'omi#as7 si (ati-et, in #ontumelias7 si (ati-etu", in (u"ias7 (ae#ulentiae omnino
!a" #loa#ali, %uae %uo !lus #ommota, !lus (etida est. ita 'i'ens !au#is 'olu!tati, nullis amo"i, omni&us
"isui, 'esi#a"um "u!to" ("a#to"%ue (e"ula"um, &i&endi a'idus, a'idio" det"a$endi, "a&ido !a"ite" o"e
s!i"ans #aenum, s!umans 'inum, lo%uens 'enenum, (a#it am&i-i !utidio", temulentio" an (a#ino"osio"
e)istimetu".
8. sed di#is6 Fanimi !"o&"a 'ultus #olo"at et de!"e#atu" ine!tias mentis %ualitas #o"!o"is7 ele-ans
'ideli#et $omo !e"'enustus%ue #uius%ue sit s!e#ta&ilis !e"sona 'isenti&us.F enim'e"o ille so"didio" est
at%ue de(o"mio" #ada'e"e "o-ali, %uod (a#i&us admotis semi#om&ustum mo)%ue sidente st"ue to""ium
de'olutum "edde"e !+"ae iam (astidiosus !ollin#to" e)$o""et. !"aete" $o# lumina -e"it idem lumine
#a"entia, %uae St+-iae 'i#e !aludis 'ol'unt la#"imas !e" tene&"as.
9. -e"it et au"es immanitate &a""inas, %ua"um (istulam &i(o"em !ellis ul#e"osa #i"#um'enit sa)eis nodis
et to(osis umo"e 'e""u#is !e" ma"-inem #u"'um !"otu&e"anti&us. !o"tat et nasum, %ui #um sit am!lus
in (o"amini&us et st"i#tus in s!ina, si# !ates#it $o""o"i, %uod an-ustatu" ol(a#tui. !"aetendit os etiam
la&"is !lum&eum "i#tu (e"inum, -in-i'is !u"ulentum denti&us &u)eum, %uod s!u"#at ("e%uente"
e)$alatus e #on#a'o mola"ium #om!ut"es#entum me!$iti#us odo", %uem su!e"#umulat es#ulenta
"u#tatio de da!i&us $este"nis et "edundantum sentina #ena"um.
;. !"omit et ("ontem, %uae (oedissimo -estu #utem !li#at su!e"#ilia distendit. nut"it et &a"&am, %uae
iam sene#tute #anes#ens (it tamen mo"&o ni-"a S+llano. tota deni%ue est mise"o (a#ies ita !allida,
'eluti !e" $o"as um&"is maesti(i#ata la"'ali&us. ta#eo "eli%uam sui molem 'in#tam !oda-"a !in-uedine
solutam. ta#eo #e"e&"um #"e&"a 'i&i#e !e"a"atum, %uod !a"um am!lius te-i #onstat #a!illis %uam
#i#at"i#i&us. ta#eo !"o &"e'itate #e"'i#is o##i!iti su!inato s#a!ula"um ad$ae"e"e #on(inia.
<. ta#eo, %uia de#idit $ono" ume"is, de#o" &"a#$iis, "o&u" la#e"tis. ta#eo #$i"a-"i#as manus un#tis
#ata!lasmatum !annis tam%uam #aesti&us in'olutas. ta#eo, %uod ala"um s!e#u&us $i"#osis at%ue
a#es#enti&us late"a #a!ti'a 'allatus na"es #i"#umsedentum 'entilata du!li#is Am!san#ti !este
(unestat. ta#eo ("a#tas !onde"e a"'inae ia#e"e mammas %uas%ue (oedum esset in !e#to"e 'i"ili 'el
!"omine"e, $as ut u&e"a mate"na #e#idisse. ta#eo 'ent"is in(le)i !endulos #asses !a"ti -enitalium, %uia
de&ili, &is !udendae tu"!i&us "u-is tu"!ius !"ae&e"e 'elamen.
?. iam %uid $i# te"-um s!inam%ue #ommemo"em: de #uius li#et inte"nodio"um (omiti&us e"um!ens
a"eam !e#to"is te)at #u"'atu"a #osta"um, tota ni$ilominus $ae# ossium "amosa #om!a-o su& uno
'elut e)undantis a&dominis !ela-o latet. ta#eo lum&o"um #o"!ulentiam #lunium%ue, #ui #"assitudini
#om!a"ata #ensetu" al'us e)ilis. ta#eo (emu" a"idum a# !andum, -enua 'asta !o!lites deli#atos, #"u"a
#o"nea 'it"eos talos, !a"'os di-itos !edes -"andes. #um%ue disto"tis $o""eat ita liniamentis !e"%ue
multi!li#em !estilentiam e)san-uis semi'i'us%ue ne# !o"tatus sedeat, ne# sustentatus in#edat, 'e"&is
tamen est ille %uam mem&"is e)e#"a&ilio".
@. nam %uam%uam !"u"itu la&o"at se"monis in$onesti, tamen !at"ono"um est !"ae#i!ue #a'endus
a"#anis, %uo"um est laudato" in !"os!e"is, delato" in du&iis7 et si ad o##ulta (amilia"ium !u&li#anda
tem!o"is "atio solli#itet, mo) !e" $un# S!a"ta#um %uae#um%ue sunt #lausa ("an-untu" %uae%ue
o&se"ata "ese"antu"7 ita, %uod %uas domo"um ne%ui'e"it ma#$inis a!e"tae simultatis im!ete"e,
#uni#ulis #landestinae !"oditionis im!u-nat. $o# (a&"i#atu Daedalus noste" ami#itia"um #ulmen
aedi(i#at, %ui si#ut sodali&us 'elut T$eseus inte" se#unda so#iatu", si# a& $is !ostmodum 'elut P"oteus
inte" ad'e"sa dila&itu".
. i-itu" e) 'oto meo (e#e"is, si talium sodalitati ne #on-"essu %uidem !"imo"e so#ie"e, ma)ume
illo"um, %uo"um se"moni&us !"ostitutis a# t$eat"ali&us nullas $a&enas, nulla !"aemittit "e!a-ula !udo".
nam %ui&us #it"a $onestatis nito"em ia#tita&undis lo%ua#is (ae#e !etulantiae lin-ua !olluitu" in("enis,
$is #ons#ientia %uo%ue so"didatissima est. deni%ue (a#ilius o&tin-it, ut %uis!iam se"ia lo%uens 'i'at
o&s#ene, %uam 'aleat ostendi %ui !a"ite" e)istat im!"o&us di#tis et !"o&us mo"i&us. 'ale.
EPISTULA GIC
Sidonius Pla#ido suo salutem.
. *uam%uam te tua tenet ,"atiano!olis, #om!e"i tamen $os!itum 'ete"um (ido "elatu, %uod meas
nu-as si'e #on(e#tas o!e"e !"osa"io seu !oeta"um stilo #antilenosas !lus 'oluminum le#tione di-ne"e
"e!osito"um. -audeo $o# i!so, %uod "e#o-no'i #$a"tulis o##u!a"i nost"is otium tuum7 sed !"o&e
intelle-o, %uod mo"i&us tuis $an# 'olu!tatem non o!e"is e((e#tus e)#udit sed au#to"is a((e#tus,
ideo%ue !lus de&eo, %uia -lo"iae !un#tum, %uod di#tioni ne-a"es, das ami#itiae.
.. de #ete"is 'e"o studii nost"i de"o-ato"i&us %uid e) asse !"onuntiem ne#dum deli&e"a'i. nam %ui
ma)ume do#tus si&i 'idetu", di#tionem sanam et insanam (e"me a!!etitu !a"i "e'ol'it, non am!lius
#on#u!is#ens e"e#ta %uae laudet %uam des!e#ta %uae "ideat. at%ue in $un# modum s#ientia !om!a
!"o!"ietas lin-uae Latinae iudi#iis otioso"um ma)imo s!"etui est, %uo"um s#u""ilitati ne-le-entia #omes
$o# 'olens tantum le-e"e, %uod #a"!at, si# non utitu" litte"is, %uod a&utitu". 'ale.
SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER *UARTUS, ED. LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius P"o&o suo salutem.
. So"o" mi$i %uae u)o" ti&i6 $in# inte" nos summa et !"in#i!alis ne#essitudo, et ea %uidem !at"uelis,
non -e"mana ("ate"nitas, %uae !le"um%ue se !u"ius (o"tius me"a#ius amat. nam (a#ultatum inte"
-e"manos !"ius lite so!ita iam %ui nas#untu" e) ("at"i&us ni$il in'i#em #ont"o'e"santu", et $in# sae!e
#a"itas in !at"ueli&us maio", %uia desistit simultas a di'isione ne# #essat a((e#tus a semine. se#undus
no&is animo"um ne)us a##essit de studio"um !a"ilitate, %uia idem sentimus #ul!amus laudamus in
litte"is et ae%ue no&is %uaeli&et di#tio !la#et im!"o&atu"%ue, %uam%uam mi$i nimis a""o-o iudi#ium
meum #on(e"ens tuo.
.. %uis enim iu'enum nes#iat senio"um%ue te mi$i ma-ist"um (uisse !"o!"ium, #um 'ide"emu" $a&e"e
#ommunem, et si %uid $e"oi#us a"duum #omi#us le!idum, l+"i#us #antilenosum o"ato" de#lamato"ium,
$isto"i#us 'e"um sati"i#us (i-u"atum, -"ammati#us "e-ula"e !ane-+"ista !lausi&ile, so!$ista se"ium
e!i-"ammatista las#i'um, #ommentato" lu#idum iu"is#onsultus o&s#u"um multi(a"iam #ondide"unt, id te
omni(a"iam sin-ulis, nisi #ui in-enium si&i%ue %uis de(uit, t"adidisse: deus &oneE %uam si&i $in# !at"es
nost"i -"atula&antu", #um 'ide"ent su& o!e C$"isti te do#e"e !osse, me dis#e"e, et non solum te (a#e"e
%uod !osses sed et 'elle %uod (a#e"es ideo%ue te &onum non minus %uam !e"itum !"onuntia"iE
0. et 'e"e int"a Euse&ianos La"es talium te %uaedam moneta sus#e!e"at dis#i!lina"um, #uius
!$iloso!$i#a in#ude (o"matus nun# 'a"ias no&is "e"um se"monum%ue "ationes i!so etiam %ui do#ue"at
!"o&ante !ande&as, nun# ut Platon dis#i!ulus iam !"o!e !otio" su& So#"ate, si# iam tu su& Euse&io
nost"o inte" A"istoteli#as #ate-o"ias a"ti(e) diale#ti#us atti#issa&as, #um ille ad$u# aetatulam nost"am
mo&ilem tene"am #"udam modo #asti-ato"ia se'e"itate de#o%ue"et, modo mandato"um salu&"itate
#ondi"et.
5. at %ualium, deus &one, %uam%ue !"etioso"um, %uae si %uis de!o"ta"et !$iloso!$atu"us aut ad
!aludi#olas S+-am&"os aut ad Cau#asi-enas Alanos aut ad e%uimul-as ,elonos, &estialium
"i-ida"um%ue nationum #o"da #o"nea (i&"ae%ue -la#iales !"o#ul du&io emolli"entu" e-elida"entu" ne%ue
illo"um (e"o#iam stoliditatem%ue, %uae se#undum &eluas ine!tit &"utes#it a##enditu", "ide"emus
#ontemne"emus !e"times#e"emus.
8. i-itu" %uia nos ut a((initas, ita studia iun)e"unt, !"e#o", %uo%uo lo#i es, ami#itiae iu"a in#on#ussa
#ustodias lon-um%ue ti&i etsi sede a&sumus, adsimus a((e#tu7 #uius inteme"atae !a"tes, %uantum
s!e#tat ad 'os, a no&is in ae'um, si %uod est 'itae "eli%uum, !e"enna&untu". 'ale.
EPISTULA II
Claudianus Sidonio !a!ae salutem.
. Si !ossi&ile (a#tu esset, ut te, dominum meum, 'el ali%uotiens ali%uantulum #on'eni"em, non
undeunde %ua"um!iam !e"sona"um aut 'oluntates aut ne#essitates an%ui"e"em, %uae in "em de&iti
mei usui mi$i esse !ossent. %ui!!e "e'isionis !otestas multimodis et mise"is !e"inde #ausis
inte"#luditu". enim'e"o s#"i&endi (a#ultas aut "a"o idonea su!!etit aut ne# su!!etit. istae# eadem
"emissi&ilia sint ne#ne, tute iudi#a'e"is.
.. !o""o autem 'e"o, %uod sae!enume"o s#"i!tis 'est"is alii in!e"tiuntu", %ui id i!sum ne# am&iunt
%uam e-omet (o"san ne# me"entu" am!lius, non a"&it"o" ami#itiae le-i&us in!une #ommitti. illud
etiamnum dolente" (a)o ta#itum, %uod li&ellos illos, %uos tuo nomine no&ilita"i non a&nuis, nullo
um%uam in!e"ti'isti "es#"i!to. sed 'a#uum (o"te non su!!etit, %uod tute modi#um ma-nae admodum
im!endas ami#itiae.
0. e#%uo tumet o##u!atu um%uam us!iam'e im!li#a&e"e, %uin illud in alio"um #ommoda "e'e"-at:
#um !"e#atu deum !la#as, eundem non modo ami#is sed i-notis %uo%ue #on#ilias. #um s#"i!tu"a"um
#aelestium m+ste"ia "ima"is, %uo te studiosius im&uis, eo do#t"inam #ete"is #o!iosius in(undis. #um
tuas o!es in usus ino!um !"odi-is, ti&i %uidem ma)ume, sed aliis %uo%ue #onsultum (a#is. !"oinde
ni$il 'ideli#et, !"o(e#to ni$il est tam in(e#undum a#tionum tua"um omnium, %uod ti&i uni soli tantum et
non aliis %uo%ue multis te#um u&e"em ("u#tum (e"at.
5. nulla i-itu" #uius%uam !"ae!edimenti o##asio !"aetendi 'el (also !otest, #u" e-omet s!e#ialis at%ue
intumus 1tuus2 ni$il a& s!e#iali meo ("u#ti (e"am, a %uo i-noti %uo%ue multum #a!iant !lu"imi. sed, uti
e-o autumo, iu)ta (o"mam euan-eli#i la"-ito"is %uod non das ami#o esu"ienti da&is im!"o&o !ulsato"i.
!o""o si etiamnum solito o&du"ue"is, (a)im e-omet %uod tete !aenite&it, %uoniam, si !e##a&is ult"a
"eti#endo, e-o !"otinus ul#is#a" s#"i&endo. !o""o enim am&i-uo #a"et tam te !uniendum s#"i!to meo,
%uam !unio" e-omet silentio tuo. 'ale.
EPISTULA III
Sidonius Claudiano suo salutem.
. Committi, domine maio", in ne#essitudinis iu"a !"onuntias, #u" %uod ad sal'e ti&i de&itum s!e#tat a
stilo et !u-illa"i&us diu tem!e"em %uod%ue dein#e!s nullas 'iantum 'olas mea !a!+"us one"a'e"it,
%uae 'os #ultu sedulae sos!itatis im!e"tiat. !"aete" ae%uum ista #onie#tas, si "ea"e mo"talium
%uem!iam, #ui tamen se"mo#ina"i Latialite" #o"di est, non !a'e"e, #um in e)amen au"ium tua"um
%ui!!e s#"i!tus addu#itu"7 tua"um, in%uam, au"ium, %ua"um !e"itiae, si me de#u"so"um ad $o# ae'i
tem!o"um !"ae"o-ati'a non o&"uat, ne# /"ontonianae -"a'itatis aut !onde"is A!uleiani (ulmen
ae%ui!e"em, #ui Ca""ones, 'el Ata#inus 'el Te"entius, Plinii, 'el a'un#ulus 'el Se#undus, #om!ositi in
!"aesentia"um "usti#a&untu".
.. adsti!ulatu" iudi#io meo 'olumen illud, %uod tute su!e" statu animae "e"um 'e"&o"um%ue s#ientia
di'itissimus !"o!ala'isti. in %uo dum ad meum nomen !"ooemia"is, $o# munus !otissimum #e!i, ut
meae (ama !e"sonae, %uam o!e"ae !"etium non e"at li&"o"um suo"um titulis in#la"es#e"e, tuo"um
&ene(i#io !e"!etua"etu". at %uod, deus ma-ne, %uantum%ue o!us illud est, mate"ia #lausum
de#lamatione #ons!i#uum, !"o!ositione o&st"u#tum dis!utatione "ese"atum, et %uam%uam !"o!te"
$amata s+llo-ismo"um !un#ta t"i&ulosum, 'e"nantis tamen elo%uii (lo"e mollitumE
0. no'a i&i 'e"&a, %uia 'etusta, %ui&us%ue #onlatus me"ito etiam anti%ua"um litte"a"um stilus
anti%ua"etu"7 %uod%ue !"etiosius, tota illa di#tio si# #aesu"atim su##in#ta, %uod !"o(luens7 %uam "e&us
am!lam st"i#tam%ue sententiis sentias !lus do#e"e %uam di#e"e. deni%ue et %uondam, ne# iniu"ia,
$ae# !"in#i!alis (a#undia #om!uta&atu", #ui !au#is multa #o$i&enti #u"ae (uit #ausam !otius im!le"e
%uam !a-inam.
5. at 'e"o in li&"is tuis iam illud %uale est, %uod et tene"itudinem %uam%uam #ontinuata matu"itas
admittit inte"se"it%ue tem!esti'am #ensu"a dul#edinem, ut le#to"is intentionem !e" e'entilata
dis#i!lina"um !$iloso!$iae mem&"a lassatam "e!ente 'olu!tuosis e)#essi&us %uasi %ui&usdam !ela-i
sui !o"ti&us (o'eat: o li&e" multi(a"iam !ollens, o elo%uium non e)ilis sed su&tilis in-enii, %uod ne# !e"
s#atu""i-ines $+!e"&oli#as intumes#it ne# !e" ta!inomata de!"essa tenuatu"E
8. ad $o# uni#a sin-ula"is%ue do#t"ina et in di'e"sa"um "e"um asse"tione monst"a&ilis, #ui mo"is est de
sin-ulis a"ti&us #um sin-ulis a"ti(i#i&us !$iloso!$a"i, %uae%ue, si (o"s e)i-it, tene"e non a&nuit #um
O"!$eo !le#t"um #um Aes#ula!io &a#ulum, #um A"#$imede "adium #um Eu!$"ate $o"os#o!ium, #um
Pe"di#e #i"#inum #um Cit"u'io !e"!endi#ulum %uae%ue num%uam in'esti-a"e destite"it #um T$alete
tem!o"a, #um Atlante side"a, #um AIeto !onde"a, #um C$"+si!!o nume"os, #um Eu#lide mensu"as.
9. ad e)t"emum nemo sae#ulo meo %uae 'oluit a((i"ma"e si# 'aluit. si%uidem dum sese ad'e"sus eum,
%uem #ont"a lo%uitu", e)e"tat, mo"um a# studio"um lin-uae ut"ius%ue s+m&olam iu"e si&i 'indi#at.
sentit ut P+t$a-o"as di'idit ut So#"ates, e)!li#at ut Platon im!li#at ut A"istoteles, ut Aes#$ines &landitu"
ut Demost$enes i"as#itu", 'e"nat ut Ho"tensius aestuat ut Cet$e-us, in#itat ut Cu"io mo"atu" ut /a&ius,
simulat ut C"assus dissimulat ut Caesa", suadet ut Cato dissuadet ut A!!ius !e"suadet ut Tullius.
;. iam si ad sa#"osan#tos !at"es !"o #om!a"atione 'eniatu", inst"uit ut Hie"on+mus dest"uit ut
La#tantius adst"uit ut Au-ustinus, attollitu" ut Hila"ius summittitu" ut Io$annes, ut Basilius #o""i!it ut
,"e-o"ius #onsolatu", ut O"osius a((luit ut Ru(inus st"in-itu", ut Euse&ius na""at ut Eu#$e"ius solli#itat,
ut Paulinus !"o'o#at ut Am&"osius !e"se'e"at.
<. iam 'e"o de $+mno tuo si !e"#onte"e %uid sentiam, #ommati#us est #o!iosus, dul#is elatus, et
%uosli&et l+"i#os dit$+"am&os amoenitate !oeti#a et $isto"i#a 'e"itate su!e"eminet. id%ue tuum in illo
!e#ulia"e, %uod se"'atis met"o"um !edi&us !edum s+lla&is s+lla&a"um%ue natu"is int"a s!atii sui
te"minum 'e"&a ditia 'e"sus !au!e" in#ludit ne# a"tati #a"minis &"e'itas lon-itudinem !$ale"ati
se"monis eliminat7 ita ti&i (a#ile (a#tu est minutis t"o#$aeis minutio"i&us%ue !+""$i#$iis non solum
molossi#as ana!aesti#as%ue te"na"ias sed e!it"ito"um etiam !aeonum%ue %uate"natas su!e"'eni"e
iun#tu"as.
?. e)#"es#it am!litudo !"olo%uii an-ustias "e-ula"es et tam%uam !a"'o au"o -"andis -emma 'i) #a!itu"
emi#at%ue ut e%ui !otentis animositas, #ui ("ementi, si inte" tes%ua 'el #on("a-a ("eno"um le-e
teneatu", intelle-is non tam #u"sum deesse %uam #am!um. %uid multis: a"&it"o me in ut"o%ue -ene"e
di#endi ne# At$enae si# Atti#ae ne# Musae si# musi#ae iudi#a&untu", si modo mi$i 'el #ensendi
#o!iam desidia lon-io" non ademit. nam dum in!a#tae !"o(essionis o&tentu no'um s#"i&endi mo"em
-"adatim a!!eto et 'ete"em saltuatim dedis#o, de &ono o"ato"e nil am!lius $a&eo %uam %uod malus
!oeta esse !lus #oe!i.
@. !"oin, %uaeso, deli#ti $uius mi$i -"atiam (a#ias, %uod ali%uantis!e" mei meminens a"entem
'enulam "a"ius (lumini tuo mis#eo. tuam tu&am totus %ua !atet o"&is iu"e 'ene"a&itu", %uam #onstat
-eminata (eli#itate #e#inisse, %uando ne# aemulum "e!!e"it ne# ae%ualem, #um !"idem au"es et o"a
!o!ulo"um me etiam #i"#um(e"ente !e"'a-a"etu". no&is autem -"andis auda#ia, si 'el a!ud
muni#i!ales et #at$ed"a"ios o"ato"es aut (o"enses "a&ulas -a""iamus, %ui etiam #um !e"o"ant, sal'a
!a#e !otio"um, tu"&a nume"osio" illitte"atissimis litte"is 'a#ant. nam te, #ui, seu li&e"um seu li-atum
!la#eat alte"na"e se"monem, intona"e am&i(a"iam su!!etit, !au#i, %uos ae%uus ama'it, imita&untu".
'ale.
EPISTULA IC
Sidonius Sim!li#io et A!ollina"i suis salutem.
. E##um 'el tandem adest !"omissio mea, e)!e#tatio 'est"a, /austinus, !ate" (amilias domi no&ilis et
inte" ma)ima !at"iae iam mi$i si&i%ue #ommunis o"namenta nume"andus. $i# meus ("ate" natalium
!a"ilitate, ami#us animo"um similitudine7 sae!e #um $o# se"ia, sae!e etiam io#a mis#ui7 #um%ue
a&$in# "et"o iu'enes e"amus, in !ila in tesse"is, salti&us #u"su, 'enatu natatu san#ta sem!e" am&o&us,
%uia manente #a"itate, #ontentio. mi$i %uidem maio" $i# natu, tantum tamen, ut eum non tam $ono"a"i
ne#esse esset %uam dele#ta"et imita"i7 simul et i!se $in# am!lius #a!ie&atu", %uod se dili-i ma-is
%uam %uasi #oli intelle-e&at. sed !"o'e#tu aetatis et militia #le"i#ali, #um esset ama&ilis !"ius, #oe!it
modo esse 'ene"a&ilis.
.. !e" $un# salutem di#o, 'ide"e 'os su& o!e C$"isti %uam matu"issime, si !e" statum !u&li#um li#eat,
#u!iens. %uo#i"#a, nisi deside"ium meum 'idetu" one"osum, "emeante !"ae(ato (iam lo#o"um
'est"o"um et tem!o"um -na"us. stat sententia elu#ta"i o!!ositas !"i'ata"um o##u!ationum di((i#ultates
et #om!le#tendis !e#to"i&us 'est"is %uamli&et lon-um o((i#ium de!uta"e, si tamen, %uod etiam nun#
'e"emu", non 'is maio" dis!osita #on(undat.
0. %uae 'os %uo%ue non !e"indi-num est #um ("at"e /austino, !"out tem!o"a monent, t"a#tatu
#ommuni#ato deli&e"a"e. %uem e-o %uia dili-o, tam%uam %ui me dili-at misi6 si "es!ondet iudi#io meo,
-"atias a-o7 !o""o autem #um 'i" &onus a& omni&us #enseatu", non est $omo !eio", si non est
o!timus. 'alete.
EPISTULA C
Sidonius /eli#i suo salutem.
. Ite"at !o"tito"em salutationis ite"atio6 ,oBolas 'este", deus t"i&uat ut noste", a!i#um meo"um
se#undo -e"ulus e((i#itu". i-itu" 'e"e#undiam ut"i%ue e)imite #ommunem7 nam si etiamnum sile"e
meditemini, omnes et me #ui et illum !e" %uem s#"i&e"e de&e&as indi-num a"&it"a&untu".
.. de tem!o"um statu iam ni$il ut !"ius #onsulo, ne sit mo"i&us tuis one"i, si ad'e"sa si-ni(i#es, #um
!"os!e"a non se%uantu". nam #um te non de#eat (alsa manda"e at%ue item DDD#um sint 'oti'a
memo"atu, (u-io %ui#%uid illud mali est !e" &ono"um indi#ia #o-nos#e"e. 'ale.
EPISTULA CI
Sidonius A!ollina"i suo salutem.
. Pe" /austinum antistitem non minus mi$i 'ete"is #ontu&e"nii sodalitate %uam no'ae !"o(essionis
#ommunione de'in#tum 'e"&o %uae!iam #a'enda manda'e"am6 di#to !a"uisse 'os -audeo. si%uidem
!"udenti&us #o"da#itus insitum est 'ita"e (o"tuita, si#ut itidem a&su"dum, si #oe!tis auda#i&us
ad'e"setu" e'entus, #onsu"-e"e in %ue"imonias et in#onsulta"um dis!ositionum #ul!a&iles e)itus ad
in(amanda #asuum in#e"ta #on'e"te"e.
.. F%uo"sum istae#:F ais. (ateo" me nimis 'e"itum, ne tem!o"e timo"is !u&li#i non time"es et solidae
domus ad $o# ae'i in#on#ussa se#u"itas ad tem!estuosos $ostium in#u"sus !"o intem!esti'a
de'otione t"e!ida"et in#$oa"et%ue a!ud animo"um mat"onalium tene"itudinem sollemnitas e)!etita
1'ales#e"e, itine"is di((i#ultas des!e#ta2 'iles#e"e6 %uam%uam in !e#to"i&us ea"undem ita si&i sit
-enuina san#titas !e#ulia"e metata domi#ilium, ut, si %uid se#us 'ianti&us a##idisset, laetatu"ae (ue"int
%uoddam se !"o ma"t+"e tole"asse ma"t+"ium. ast e-o, #ui maio"em di((identiam mino" inno#entia (a#it,
su!e" $o# am&i-uo sententiae #autio"i li&entius ad$ae"es#o ne# di((i#ulte" a!!li#o" etiam tuta
metuenti&us.
0. !"oinde (a#tum &ene est, %uod an#e!s ite" salu&"ite" distulistis ne%ue int"a ia#tum tantae aleae
status tantae (amiliae (uit. et li#et in#$oata 'ia !otue"it !"os!e"a"i, e-o tamen $uiusmodi #onsilio al&um
#al#ulum minime a!!onam, #uius teme"itas a&sol'i ne%uit nisi &ene(i#io (eli#itatis. da&it %uidem talia
'ota di'initas di-nis su##essi&us !"omo'e"i li#e&it%ue ad$u# $o"um#e te""o"um su& !a#is amoenitate
meminisse7 sed !"aesentia (a#iunt #autos %uos 'ide&unt (utu"a se#u"os.
5. inte"im ad !"aesens a!i#um o&lato" damna si&i %uae!iam !e" ,enesium 'est"um in(li#ta sus!i"at. si
!e"s!i#is a 'e"o non dis#"e!a"e %ue"imoniam, t"i&ue, %uaeso, #on'in#enti "e(o"mationem, !e"e-"ino
#ele"itatem. si 'e"o #alumniam !le#ti&ili su((lammat in'idia, in eo iam !"ae#essit 'indi#ta !ulsati, %uod
!"o#a) !etito" sum!tu et itine"e #on(e#tus teme"e !"o!ositae litis e)sudat in#ommoda, at%ue $o# in
ma)imo $iemis a##entu summis%ue #umulis ni'ium #"ustis%ue -la#ie"um7 %uod tem!us, %uantum ad
se#tato"es litium s!e#tat, &"e'e %uidem sae!e est audientiae sed diutu"num sem!e" iniu"iae. 'ale.
EPISTULA CII
Sidonius Sim!li#io suo salutem.
. Solet di#e"e F#u""entem monesF %ui "o-atu", ut (a#iat %uod (a#tu"us (ue"at etiam non "o-atus.
!e"#onte"e (o"sitan, %uo s!e#tet ista !"aemitti. &aiulus a!i#um sedulo !"e#atu", ut ad 'os a me litte"as
(e"at, #uius a no&is itine"e #om!e"to id i!sum e"at uti%ue, si ta#uisset, o"andus7 nam%ue $o# o((i#ium
'este" !otius amo" %uam -e"uli "es!e#tus eli#uit. #ete"um $i# i!se &ene(i#ium se #om!utat me"uisse,
%ui !"aestitit, %uam%uam identidem %uod !o!os#it a##e!e"it, sed %uae no&is ami#itia"um iu"a minime
a-nos#ens.
.. unde %uam%uam a&sens (a#ile #onie#to, %uo "e!ente stu!o"e (e"ietu", #um intuitu nost"i di-nante"
admissus intelle)e"it se !a-inam meam ma-is otiose (la-itasse %uam t"ade"e. 'ide"e mi$i 'ideo", ut
$omini non us%ue ad in'idiam !e"(a#eto no'a e"unt omnia, #um in'ita&itu" !e"e-"inus ad domi#ilium,
t"e!idus ad #onlo%uium, "usti#us ad laetitiam, !au!e" ad mensam, et #um a!ud #"udos #ae!a"um%ue
#"a!ulis es#ulentos $i# a-at 'ul-us, illi# ea #omitate t"a#ta&itu", a# si inte" A!i#ios e!ulones et
B+Bantinos #$i"onomuntas $u#us%ue "u#ta'e"it.
0. attamen %ualis i!se %uantus%ue est, !e"#o!iose me o((i#ii 'oti'i #om!otem (e#it. sed %uam%uam
$uius#emodi sae!e !e"sonae des!i#a&iles (e"me sunt, in sodali&us tamen !e" litte"as e)#olendis
dis!endii multum #a"itas sustinet, si a& usu ("e%uentio"is allo%uii !o"tito"um 'ilitate "e'o#etu". 'ale.
EPISTULA CIII
Sidonius Euodio suo salutem.
. Cum ta&ella"ius mi$i litte"as tuas "eddidit, %ui te Tolosam "e-e mandante mo) !"o(e#tu"um #e"tis
ami#is #on(ite&atu", nos %uo%ue e) o!!ido lon-e "emotum "us !ete&amus. me %uidem mane !"imo
"emo"atum 'i) e tena#i #ate"'a !"ose#uto"um !a-inae tuae o##asio e)#ussit, ut satis(a#e"e mandato
saltim 'iato", saltim e%ues !ossem.
.. #ete"um dilu#ulo (amilia !"ae#esse"at ad duode'i-inti milia !assuum (i)u"a tento"ium, %uo %uidem
lo#i sa"#inulis "ela)andis multa su##edunt #ondu#i&ilia, (ons -elidus in #olle nemo"oso, su&ditus a-e"
$e"&is a&undans, (lu'ius ante o#ulos a'i&us a# !is#e multo "e(e"tus, !"aete" $ae# iun#tam $a&ens
"i!ae domum no'am 'etus ami#us, #uius inmensae $umanitati ne# si ad%uies#as ne# si "e#uses
modum !onas.
0. i-itu" $u# nost"is ante#edenti&us, #um tui #ausa su&stitissemus, %uo !ue" o#ius 'el e #a!ite 'i#i
"emitte"etu", iam duae se#undae (a#ile !"o#esse"ant, iam sol adultus "os#idae no#tis umo"em "adio
#"es#ente so"&ue"at6 aestus a# sitis in'ales#e&ant e"at%ue in !"o(unda se"enitate #ont"a #alo"em sola
%uae te-e"et ne&ula de !ul'e"e, tum lon-in%uitas 'iae !e" 'i"ens ae%uo" #am!i !atentis e)!osita
'isenti&us, %ui!!e o& $o# i!sum se"o !"ansu"is, in-eme&atu"7 nam 'iatu"os etsi nondum te"e&at
la&o"e, iam tamen e)!e#tatione te""e&at.
5. %uae #un#ta !"aemissa, domine ("ate", $u# tendunt, ut ti&i !"o&em ne%ue animo 'a#asse me
multum ne%ue #o"!o"e ne%ue tem!o"e, #um !ostulatis o&tem!e"a'i. ili#et, ut ad e!istulae 'est"ae
teno"em iam "e'e"tamu", !ost 'e"&a, %uae !"imum sal'e (e"e&ant, $o# !o!os#isti, ut e!i-"amma
t"ansmitte"em duode#im 'e"si&us te"minatum, %uod !osset a!ta"i #on#$ae #a!a#i, %uae !e" ansa"um
latus ut"um%ue in e)timum -+"i a "ota (undi senis #a'atu" st"iatu"is.
8. %ua"um !uto destinas 'el 'ent"i&us !andis sin-ulos 'e"sus 'el #u"'is melio"e #onsilio, si id ma-is
de#eat, #a!iti&us ins#"i&e"e7 isto%ue #ultu e)!olitam "e-inae Ra-na$ildae dis!onis o((e""e, 'otis
nimi"um tuis !a"ite" at%ue a#ti&us !at"o#inium in'i#tum !"ae!a"atu"us. (amulo" iniun#tis
%uomodo#um%ue, non ut 'ole&am7 sed tuae #ul!ae !"imus i-nos#e, %ui s!atii !lus !"aestitisti
a"-enta"io %uam !oetae, #um !"o#ul du&io non te late"et int"a o((i#inam litte"ato"um #a"minis si %uid
in#us met"i#a !"odu)e"it non minus (o"ti et as!"ata lima !oli"i. sed ista 'el similia %uo"sum: e##e iam
#anta.
Pist"i-e"o %uae #on#$a 'e$it T"itone C+t$e"en
$a# si&i #onlata #ede"e non du&itet.
!os#imus, in#lina !aulis!e" #ulmen e"ile
et munus !a"'um ma-na !at"ona #a!e
Euodium%ue li&ens non as!e"na"e #lientem,
%uem (a#iens -"andem tu %uo%ue maio" e"is.
si# ti&i, #ui "e) est -enito", so#e" at%ue ma"itus,
-natus "e) %uo%ue sit #um !at"e !ost%ue !at"em.
(eli#es l+m!$ae, #lausae %uae lu#e metalli
o"a tamen dominae lu#idio"a (o'entE
nam #um di-natu" "e-ina $in# tin-ue"e 'ultus,
#ando" in a"-entum mittitu" e (a#ie.
Si tantum amo"e nost"o tene"is, ut s#"i&e"e $as nu-as non e"u&es#as, o##ule au#to"em, de tua "e#tius
!a"te se#u"us. nam%ue in (o"o tali si'e At$enaeo !lus #$a"ta 'est"a %uam nost"a s#"i!tu"a lauda&itu".
'ale.
EPISTULA IG
Sidonius Indust"io suo salutem.
. Inte"'eni !"o)ime Ce#tio inlust"i 'i"o et a#tiones eius #otidianas !enitissime et 'eluti e) otio ins!e)i.
%uas %uoniam di-nas #o-nitu in'eni, non indi-nas "elatu e)istima'i. !"imo"e lo#o, %uod iu"e #ete"is
laudi&us ante!onemus, se"'at inlaesam domino domus !a" !udi#itiam7 se"'i utiles 3"usti#i mo"i-e"i,
u"&ani ami#i4 o&oedientes !at"ono%ue #ontenti7 mensa non minus !as#ens $os!item %uam #lientem7
$umanitas -"andis -"andio"%ue so&"ietas.
.. illa le'io"a, %uod i!se, %uem lo%uimu", in e%uis #ani&us a##i!it"i&us instituendis s!e#tandis
#i"#um(e"endis nulli se#undus7 summus nito" in 'esti&us, #ultus in #in-ulis, s!lendo" in !$ale"is7
!om!osus in#essus, animus se"ius 3iste !u&li#am (idem, ille !"i'atam asse"it di-nitatem47 "emissio non
'itians, #o""e!tio non #"uentans, et se'e"itas eius tem!e"amenti, %uae non sit taet"a sed tet"i#a.
0. inte" $ae# sa#"o"um 'oluminum le#tio ("e%uens, !e" %uam inte" edendum sae!ius sumit animae
#i&um7 !salmos #"e&"o le#titat, #"e&"ius #antat7 no'o%ue -ene"e 'i'endi mona#$um #om!let non su&
!alliolo sed su& !aludamento7 (e"a"um #a"ni&us a&stinet, #u"si&us ad%uies#it7 ita%ue o##ulte
deli#ate%ue "eli-iosus 'enatu utitu" ne# utitu" 'enatione.
5. (iliam uni#am !a"'am !ost o&itum u)o"is "eli#tam sola#io #aeli&atus alit a'ita tene"itudine, mate"na
dili-entia, !ate"na &eni-nitate7 e"-a (amiliam suam ne# in !"o(e"endo allo%uio mina) ne# in admittendo
#onsilio s!e"na) ne# in "eatu in'esti-ando !e"se%ua)7 su&ie#to"um statum #ondi#ionem%ue non
dominio sed iudi#io "e-it7 !utes eum !"o!"iam domum non !osside"e sed !otius administ"a"e.
8. %ua indust"ia 'i"i a# tem!e"antia ins!e#ta ad "eli%uo"um %uo%ue #ensui !e"tine"e in(o"mationem, si
'el summotenus 'ita #ete"is talis !u&li#a"etu", ad %uam se%uendam !"aete" $a&itum, %uo inte"im
!"aesenti sae#ulo im!onitu", omnes nost"ae !"o(essionis $omines utilissime in#ita"entu", %uia, %uod
!a#e o"dinis mei di)e"im, si tantum &ona sin-ula in sin-ulis e"unt, !lus e-o admi"o" sa#e"dotalem
'i"um %uam sa#e"dotem. 'ale.
EPISTULA G
Sidonius /eli#i suo salutem.
. E"um!o in salutationem li#et se"am, domine meus, annis i!se iam multis insalutatus, ("e%uentiam
'ete"is o((i#ii se"'a"e non audens, !ost%uam me soli !at"ii (ini&us eliminatum !e"e-"inationis ad'e"sa
("e-e"unt. %ua!"o!te" 'os %uo%ue i-nos#e"e de#et e"u&es#enti&us, si%uidem #on'enit $umiliatos
$umilia se#ta"i ne%ue #um illis !a"em (amilia"itatis tene"e #onstantiam, %ui&us (o"te sit im!"o&um !lus
amo"is %uam "e'e"entiae im!ende"e. !"o!te" $o# deni%ue iam diu ta#eo 'os%ue ta#uisse, #um (ilius
meus Heliodo"us $u# 'enit, ma-is tole"ante" %uam li&ente" a##e!i.
.. sed di#e"e sole&as, %uam%uam (ati-ans, %uod meam %uasi (a#undiam 'e"e"e"e. e)#usatio istae#,
etiamsi (uisset 'e"a, t"ansie"at, %uia !ost te"minatum li&ellum, %ui !a"um #ultio" est, "eli%uas denuo
litte"as usuali, li#et a##u"atus mi$i melio" non sit, se"mone #onte)o7 non enim tanti est !oli"i (o"mulas
editione #a"itu"as. #ete"um si #a"itatis tuae mo"em !"istino #ollo%uio"um #u"sui "eddis, et nos 'etustae
lo%ua#itatis o"&itas "e#u""emus, !"aete" $ae# a'ide !"ae'io C$"isto, si#u&i DDD#ulo"um (ue"itis, modo
"edu) !at"onus indul-eat, ad'olatu"i, ut "e&us ami#itia 'e-etetu", %uae 'e"&is in("e%uentata to"!ue"at.
'ale.
EPISTULA GI
Sidonius Pet"eio suo salutem.
. An-it me nimis damnum sae#uli mei nu!e" e"e!to a'un#ulo tuo Claudiano o#ulis nost"is, am&i-o an
%uem!iam dein#e!s !a"em #ons!i#atu"is. 'i" si%uidem (uit !"o'idus !"udens, do#tus elo%uens, a#e" et
$ominum ae'i lo#i !o!uli sui in-eniosissimus %ui%ue indesinente" sal'a "eli-ione !$iloso!$a"etu"7 et
li#et #"inem &a"&am%ue non !as#e"et, !allium et #la'am nun# in"ide"et, nun# etiam e)e#"a"etu", a
#olle-io tamen #on!latoni#o"um solo $a&itu a# (ide disso#ia&atu".
.. deus &one, %uid e"at illud, %uotiens ad eum =sola> #onsultationis -"atia #on'enie&amusE %uam ille
omni&us statum totum non du&itans, non (astidiens a!e"ie&at, 'olu!tuosissimum "e!utans, si (o"te
o&o"ta %ua"um!iam %uaestionum insolu&ilitate la&+"int$i#a s#ientiae suae t$esau"i e'entila"entu". iam
si ("e%uentes #onsede"amus, o((i#ium audiendi omni&us 1iniun-e&at2, uni solum %uem (o"sitan
ele-issemus de!utans ius lo%uendi, 'i"itim 'i#issim%ue, non tumultuatim ne# sine s#$ematis
#uius!iam -estu a"ti(i#ioso do#t"inae suae o!es e"o-atu"us.
0. dein %uae#um%ue di)isset !"otinus "elu#tantium s+llo-ismo"um #ont"a"ietati&us e)#i!ie&amus7 sed
"e!elle&at omnium nost"um teme"a"ias o!!ositiones6 ita%ue ni$il non !e"!ensum !"o&atum%ue
"e#i!ie&atu". $in# etiam illi a!ud nos ma)ima "e'e"entia (uit, %uod non satis (e"e&at ae-"e !i-"am in
%ui&us!iam se%ua#itatem. $ae# a!ud eum #ul!a 'enia&ilis e"at7 %uo (ie&at esset ut no&is !atientia
eiusdem sine imitatione lauda&ilis. %uis enim 'i"um su!e" a&ditis #onsule"et in'itus, a #uius
dis!utationis #ommunione ne idiota"um %uidem im!e"ito"um%ue s#is#itatio "e!udia"etu":
5. $ae# !au#a de studiis. #ete"um #ete"a %uis #om!etenti !"ae#onio e)tollat, %uod #ondi#ionis
$umanae !e" omnia memo" #le"i#os o!e"e se"mone !o!ula"es, e)$o"tatione mae"entes destitutos
sola#io, #a!ti'os !"etio ieiunos #i&o nudos o!e"imento #onsola&atu": !a"ite" et su!e" $is !lu"a
"e!li#a"e su!e"(o"aneum statuo. nam me"ita sua, %ui&us di'item #ons#ientiam #ensu !au!e"atus
lo#u!leta'it, s!e (utu"ae "et"i&utionis #ela"e !lus studuit.
8. DDDe!is#o!um ("at"em maio"em natu a((e#tuosissime o&se"'ans, %uem dili-e&at ut (ilium, #um
tam%uam !at"em 'ene"a"etu". sed et ille sus!i#ie&at $un# -"andite", $a&ens in eo #onsilia"ium in
iudi#iis 'i#a"ium in e##lesiis, !"o#u"ato"em in ne-otiis 'ili#um in !"aediis, ta&ula"ium in t"i&utis in
le#tioni&us #omitem, in e)!ositioni&us inte"!"etem in itine"i&us #ontu&e"nalem. si# ut"i%ue a& alte"ut"o
us%ue ad in'idiam e)em!li mutua (ide -e"manitatis o((i#ia "estitue&antu".
9. sed %uid dolo"em nost"um mode"atu"i #ausis !otius dolo"is (omenta su((i#imus: e"-o, ut di#e"e
institue"amus, $ui# iam, ut est illud Ma"onianum, #ine"i in-"ato id est -"atiam non "elatu"o neniam
#ondidimus t"istem lu#tuosam%ue !"o!emodum la&o"iose, %uia (a#e"et di#tandi desuetudo
di((i#ultatem, nisi %uod animum natu"a desidiosissimum dolo" (letu -"a'idus a##endit. eius $o# #a"men
est6
,e"mani de#us et dolo" Mame"ti,
mi"antum uni#a !om!a e!is#o!o"um,
$o# dat #aes!ite mem&"a Claudianus,
t"i!le) &+&liot$e#a %uo ma-ist"o,
Romana, Atti#a, C$"istiana (ulsit7
%uam totam mona#$us 'i"ente in ae'o
se#"eta &i&it institutione,
o"ato", diale#ti#us, !oeta,
t"a#tato", -eomet"a, musi#us%ue,
do#tus sol'e"e 'in#la %uaestionum
et 'e"&i -ladio se#a"e se#tas,
si %uae #at$oli#am (idem la#essunt.
!salmo"um $i# modulato" et !$onas#us
ante alta"ia ("at"e -"atulante
inst"u#tas do#uit sona"e #lasses.
$i# sollemni&us annuis !a"a'it
%uae %uo tem!o"e le#ta #on'eni"ent.
antistes (uit o"dine in se#undo,
("at"em (as#e le'ans e!is#o!ali.
nam de !onti(i#is teno"e summi
ille insi-nia sum!sit, $i# la&o"em.
at tu, %uis%ue doles, ami#e le#to",
de tanto %uasi nil 'i"o su!e"sit,
udis !a"#e -enis "i-a"e ma"mo"6
mens et -lo"ia non %ueunt $uma"i.
;. E##e %uod #a"men, #um !"imum a((ui, su!e" unanimi ("at"is ossa #ons#"i!si. nam%ue tun# a(ui, #um
(une"a"entu"7 ne# o& $o# tamen !e"didi in totum deside"atissimam (lendi o##asionem. nam dum (o"te
medita"e", la#"imis $a&enas anima !a"tu"iente la)a'i (e#i%ue ad e!ita!$ium, %uod alii (e#e"unt ad
se!ul#"um. $ae# e"-o s#"i!simus ti&i, ne (o"sitan a"&it"a"e"e solam nos #ole"e 'i'o"um sodalitatem
"ei%ue tuo iudi#io essemus, nisi ami#o"um 'ita #a"entum sem!e" ae%ue ut in#olumium "eminis#e"emu".
nam%ue et e) $o#, %uod 'i) "ese"'atu" ima-ina"ia (ides 'el su!e"stiti&us, non !"aete" ae%uum
o!ina&e"e, si !e"!au#os esse #oni#ias, %ui mo"tuos ament. 'ale.
EPISTULA GII
Sidonius Sim!li#io et A!ollina"i suis salutem.
. Deus &one, %uantum nau("a-ioso !ela-o #on(o"mis est motus animo"um, %ui!!e #um nuntio"um
tu"&ini&us ad'e"sis %uasi !"o!"ia tem!estate #on(undimu"E nu!e" e-o (ilius%ue #ommunis Te"entianae
He#+"ae sales "umina&amus7 studenti asside&am natu"ae meminens et !"o(essionis o&litus %uo%ue
a&solutius "$+t$mos #omi#os in#itata do#ilitate se%ue"etu", i!se etiam (a&ulam similis a"-umenti id est
E!it"e!ontem Menand"i in mani&us $a&e&am.
.. le-e&amus !a"ite" lauda&amus io#a&amu"%ue et, %uae 'ota #ommunia sunt, illum le#tio, me ille
#a!ie&at, #um "e!ente !ue" (amilia"is adstitit 'ultuosus. #ui nos6 F%uid ita:F et ille6 Fle#to"emF, in%uit,
FConstantem nomine !"o (o"i&us 'idi a dominis Sim!li#io et A!ollina"e "edeuntem7 dedit %uidem litte"as
%uas a##e!e"at sed !e"didit %uas "e#e!it.F
0. %ui&us a-nitis se"enitas laetitiae meae #on(estim nu&ilo su!e"du#ti mae"o"is inso"duit tantam%ue
mi$i &ilem nuntii $uius#e #ont"a"ietas e)#ita'it, ut !e" !lu"imos dies illum i!sum $e"mam stolidissimum
'eni"e ante o#ulos meos ine)o"atus a"#ue"im, latu"us ae-"e, si mi$i a!i#es aut %uos#um%ue aut
%uo"um#um%ue non "edde"et, ta#eam 'est"os, %ui mi$i, dum "e#ti #om!os animus du"at, minime
("e%uentes ma)ime deside"a&iles iudi#a&untu".
5. at !ost%uam nost"a sensim tem!o"is inte"'allo i"a de("emuit, !e"#onto" admissum, num 'e"&o
%ui!!iam !"aete"ea detulisset. "es!ondit i!se, %uam%uam esset t"e!idus et ste"na) et !"ae "eatu
&al&uti"et o"e, #ae#uti"et intuitu, totum %uo inst"ui, %uo dele#ta"i 'ale"em, !a-inis %uae inte"#idissent
(uisse mandatum. %uo#i"#a "e#u""ite ad !u-illa"es, "e!li#ate mem&"anas et s#"i!ta "es#"i&ite. tamdiu
enim ae%uanimite" admitto, ut deside"io meo siniste" e'entus o((i#iat, done# ad 'os nost"o se"mone
!e"'eniat ad nos 'est"um non !e"'enisse se"monem, 'alete.
EPISTULA GIII
Sidonius Ce#tio suo salutem.
. Nu!e" "o-atu ,e"mani#i s!e#ta&ilis 'i"i Cantillensem e##lesiam ins!e)i. est i!se lo#o sito"um (a#ile
!"imus %ui%ue !ost te"-um #um iam duode#im lust"a t"ansmittat, #otidie tamen $a&itu #ultu%ue
#ons!i#uo non iu'enes#it solum sed %uodammodo "e!ue"as#it. enim'e"o 'estis adst"i#ta, tensus
#otu"nus, #"inis in "otae s!e#imen a##isus, &a"&a int"a "u-a"um late&"as me"sis ad #utem se#ta
(o"#i!i&us.
.. ad $o# et mune"e su!e"no mem&"o"um solida #oniun#tio, inte-e" 'isus, am!lus in #ele"i -"essus
in#essu, in#o""u!tae la#tea dentium #om!a-e -in-i'ae. non illi stoma#$us nauseat, non 'ena
(lammatu", non #o" in#utitu", non !ulmo sus!i"at, non "i-et lum&us, non ie#u" tu"-et, non molles#it
manus, non s!ina #u"'atu", sed !"aeditus sanitate iu'enali solam si&i 'indi#at de sene#tute
"e'e"entiam.
0. !"o!te" %uae &ene(i#ia !e#ulia"ia dei, %uoniam 'o&is iu"a ami#itiae -"andia 'i-ent, %ui!!e 'i#inis,
o&se#"o a# moneo, ut #onsilio tuo, #ui se%uendo !e" #ons#ientiam ma-nam ma)imam t"i&uis
au#to"itatem, non multum (idat am&i-uis ne# nimis nimiae #"edat in#olumitati, sed tandem !"o(essione
"eli-ionis a""e!ta 'i"i&us !otius "esu"-entis inno#entiae #on'ales#at, (a#iat se 'etustus annis me"itis
no'um.
5. et %uoniam nemo (e"me est, %ui !le#ti&ili&us #a"eat o##ultis, i!se su!e" $is, %uae #lam #ommissa
"eminis#itu", !alam (usa satis(a#tione sol'atu". nam sa#e"dotis !ate" (ilius%ue !onti(i#is, nisi san#tus
est, "u&o similis e((i#itu", %uem de "osis natum "osas%ue !a"ientem et -enitis -i-nenti&us%ue (lo"i&us
medium !un-enti&us #om!a"anda !e##atis dumo"um 'allat as!e"itas. 'ale.
EPISTULA GIC
Sidonius Polemio suo salutem.
. ,aius Ta#itus unus e maio"i&us tuis, Ul!iano"um tem!o"um #onsula"is, su& 'e"&is #uius!iam
,e"mani#i du#is in $isto"ia sua "etulit di#ens6 F#um Ces!asiano mi$i 'etus ami#itia7 et, dum !"i'atus
esset, ami#i 'o#a&amu".F F%uo "es!i#itF, ais, Fista !"ae(a"i:F ut s#ili#et memine"is eo tem!o"e, %uo
!e"sonam !u&li#am !o"tas, -"atiae te !"i'atae memo"em sem!e" esse o!o"te"e. &iennium !"o!e
#lauditu", %uod te !"ae(e#tum !"aeto"io ,allia"um non no'a 'est"a di-natione sed nost"o a((e#tu ad$u#
'ete"e -audemus, %ui, si Romana"um "e"um sine"et ad'e"sitas, ae-"e tole"a"emus, nisi sin-ulae
!e"sonae, non di#am !"o'in#iae, 'a"iis !e" te &ene(i#iis am!li(i#a"entu".
.. et nun#, #um id, %uod !ossi&ilitas tua non $a&et, 'e"e#undia non !etatu", di#as 'elim, %ualite"
(utu"us (ue"is $umanus in (a#tis, %ui !e"du"as a'a"us in 'e"&is. nam tuo"um !e"itiae #om!a"atus non
solum Co"nelios o"ato"es sed Ausonios %uo%ue !oetas 'in#e"e !otes. si te $a#tenus !$iloso!$antem
no'a su&ito o& iu"isdi#tionem -lo"ia #a!it6 et nos ali%uod nomen%ue de#us%ue -essimus.
0. at si 'idetu" $umilitas nost"ae !"o(essionis $a&enda #ontem!tui, %uia C$"isto "es $umanas 'itas%ue
medi#atu"o !ut"ium #ons#ientia"um ult"o s%ualens ul#us a!e"imus, %uod in nost"i o"dinis 'i"is, etsi
ad$u# ali%uid de ne-li-entia (etet, iam tamen ni$il de su!e"&ia tumet, no'e"is 'olo non, ut est a!ud
!"aesulem (o"i, si# esse a!ud iudi#em mundi. nam%ue ut is, %ui !"o!"ia 'o&is non ta#ue"it (la-itia,
damnatu", ita no&is#um %ui eadem deo (ue"it #on(essus a&sol'itu". unde li%uido !atet in#on-"ue a
!a"ti&us 'est"is nimis "eum !"onuntia"i #uius #ausa !lus s!e#tat t"i&unal alienum.
5. %ua!"o!te" imminentem %ue"elam nost"i dolo"is ne%ua%uam 'ale&is ulte"ius e((unde"e, %uia,
su##edenti&us !"os!e"is si'e o&li'is#a"e seu ne-le-as -"atiam anti%uam, iu)ta est a#e"&um. !"oinde
si (utu"a ma-ni !ensitas, s#"i&e #le"i#o, si !"aesentia, s#"i&e #olle-ae7 et $an# in te i!se 'i"tutem, si
natu"alis est, e)#ole, si minus, ut insiti#iam a!!one, %ua sodales 'etustos num%uam !"o
#onse%uentum no'itate (astidias. !o""o autem 'ide&e"e si# ami#is uti %uasi (lo"i&us, tamdiu -"atis,
done# "e#enti&us. 'ale.
EPISTULA GC
Sidonius Ela!$io suo salutem.
. E!ulum multi!le) et #a!a#issima le#tiste"nia !a"a6 !lu"imis 'iis, !lu"i&us tu"&is 3ita &ono"um
#ontu&e"nio sedit4 ad te 'enitu", %ui!!e !ost%uam omni&us tem!us (utu"ae dedi#ationis in#la"uit. nam
&a!tiste"ium, %uod olim (a&"i#a&amini, s#"i&itis iam !osse #onse#"a"i. ad %uae (esta 'os 'oti nos
ministe"ii, o((i#ii multos (idei totos #ausa solli#itat. si%uidem "es est -"andis e)em!li eo tem!o"e a 'o&is
no'a e##lesia"um #ulmina st"ui, %uo 'i) alius aude"et 'etusta sa"#i"e.
.. %uod "estat o!tamus, ut deo nost"o !e" u&e"es annos, si#ut 'ota "edditis, ita "eddenda 'o'eatis,
id%ue non solum "eli-ione #elata, sed et #on'e"sione mani(esta7 miti-ato%ue tem!o"um statu tam
deside"io meo C$"istus indul-eat %uam Ruteno"um, ut !ossitis et !"o illis o((e""e sa#"i(i#ia, %ui iam !"o
'o&is o((e"tis alta"ia.
0. de #ete"o %uam%uam =et> e)t"emus autumnus iam diem &"e'iat et 'iato"um solli#itas au"es (oliis toto
nemo"e la&enti&us #"e!ulo ("a-o"e #i"#umst"e!it in%ue #astellum, ad %uod in'itas, ut!ote Al!inis
"u!i&us #in#tum, su& 'i#initate &"umali di((i#ilius es#enditu", nos tamen deo !"ae'io !e" tuo"um
montium late"a #on("a-osa 'enientes ne# su&ie#tas #autes ne# su!e"ie#tas ni'es e)!a'es#emus,
%uam'is iu-o"um !"o(unda de#li'itas a--e"e #o#leatim ("a#to sae!e "edeunda sit, %uia, etsi nulla
sollemnitas, tu satis di-nus es, ut est Tullianum illud, !"o!te" %uem T$es!iae 'isantu". 'ale.
EPISTULA GCI
Sidonius Ru"i#io suo salutem.
. A##e!i !e" Pate"ninum !a-inam 'est"am, %uae !lus mellis an salis $a&eat in#e"tum est. #ete"um
elo%uii #o!iam $an# !"ae(e"t, $os olet (lo"es, ut &ene a!!a"eat non 'os mani(esta modo 'e"um etiam
(u"ti'a %uo%ue le#tione !"o(i#e"e. %uam%uam et $o# (u"tum %uod de!"e#a"is e)em!lati li&elli non 'enia
tam de&eat "es!i#e"e %uam -lo"ia. %uid tu enim (a#ias a&s%ue 'i"tute, %ui ne# i!sa !e##ata sine laude
#ommittis:
.. e-o 'e"o %ui#%uid im!ositum est ("audis mi$i, ut!ote a&senti, li&ens audio !"in#i!ali%ue !"o mune"e
am!le#to", %uod %uodammodo damnum indemne tole"a'i. ne%ue enim %uod tuo a##essit usui,
de#essit $o# nost"ae !"o!"ietati aut ad in#"ementa s#ientiae 'est"ae !e" det"imenta 'enistis alienae.
%uin !otius 1is2 i!se iu"e a&$in# u&e"i !"ae#onio non #a"e&it, %ui ma-is i-neo in-enio natu"am
de#ente" i-nis imitatus es, de %uo si %uid deme"e 'elis, "emanet totus totus%ue t"ans(e"tu". unde iam
!a"#e t"e!ida"e de%ue mo"i&us ami#i !lus#ulum "e#to se#us #"ede"e. nam%ue in $o# (a#to nos ma-is
'ulnus !olluit #ul!ae, si (e"iat i#tus in'idiae. 'ale.
EPISTULA GCII
Sidonius A"'o-asti suo salutem.
. Eminentius ami#us tuus, domine maio", o&tulit mi$i %uas i!se di#tasti litte"as litte"atas et -"atiae
t"i(a"iam "enidentis #ultu "e(e"tas. %ua"um uti%ue 'i"tutum #a"itas !"ima est, %uae te #oe-it in no&is 'el
!e"e-"inis 'el iam late"e #u!ienti&us $umilia di-na"i7 tum 'e"e#undia, #uius instin#tu dum imme"ito
t"e!idas, me"ito !"aedi#a"is7 te"tia u"&anitas, %ua te ine!ti"e (a#etissime alle-as et *ui"inalis im!letus
(onte (a#undiae !oto" Mosellae Ti&e"im "u#tas, si# &a"&a"o"um (amilia"is, %uod tamen nes#ius
&a"&a"ismo"um, !a" du#i&us anti%uis lin-ua manu%ue, sed %uo"um de)te"a sole&at non stilum minus
t"a#ta"e %uam -ladium.
.. %uo#i"#a se"monis !om!a Romani, si %ua ad$u# us!iam est, Bel-i#is olim si'e R$enanis a&olita
te""is in te "esedit, %uo 'el in#olumi 'el !e"o"ante, etsi a!ud limitem i!sum Latina iu"a #e#ide"unt,
'e"&a non titu&ant. %ua!"o!te" alte"num sal'e "e!endens -"andite" laeto" saltim in inlust"i !e#to"e tuo
'anes#entium litte"a"um "emansisse 'esti-ia, %uae si ("e%uenti le#tione #ontinuas, e)!e"ie"e !e" dies,
%uanto ante#ellunt &eluis $omines, tanto ante(e""i "usti#is institutos.
0. de !a-inis sane %uod s!i"itali&us 'is ut ali%uid inte"!"es im!"o&us -a""iam, iustius $ae# !ostulantu"
a sa#e"doti&us lo#o !"o!in%uis aetate -"andae'is, (ide #la"is o!e"e 'ul-atis, o"e !"om!tis memo"ia
tena#i&us, omni deni%ue me"ito"um su&limium dote !otio"i&us. nam%ue ut antistitem #i'itatis 'est"ae
"elin%uam, #onsummatissimum 'i"um #un#ta"um%ue 'i"tutum #ons#ientia et (ama iu)ta &eatum, multo
o!!o"tunius de %ui&us#um%ue %uaestioni&us ti&i inte""o-antu" in#liti ,allia"um !at"es et !"otom+stae,
ne# satis !ositus in lon-in%uo Lu!us ne# !a"um in !"o)imo Aus!i#ius, %uo"um do#t"inae a&undanti
e'entilandae ne# #onsultatio tua su((i#it. !"oinde %uod su!e" $a# !"e#um !a"te non !a"ui, &eni-nus
%uidem sed et iustus i-nos#e, %uia si 'os im!e"itiam (u-e"e !a" est, me %uo%ue de#et 'ita"e
ia#tantiam. 'ale.
EPISTULA GCIII
Sidonius Lu#ontio suo salutem.
. O&li'is#e"is %uod "o-a"is e%ue #ont"a"io, si %uid iniun-as, e) asse meministi. "e!ete"e !e"lon-um
est de #ito "editu %uae tu tui%ue !"omise"itis mi$i meis%ue, %uo"um omnium non sunt 'el minima
#om!leta. %uin !otius, #um (u-am a no&is ma#$ina"emini, %uo "e'e"su"os ad sa#"um !as#$a 'os
!uta"emus, nullae -"a'es sa"#inae ad !"aedium e) o!!ido du#tae, nulla se""a#a, nulla esseda
su&'e$endis one"i&us att"a$e&antu".
.. ut%ue de mat"onalium !a"tium nil %ue"a" ("aude, %uas #um e)!editis tulistis im!edimentis, tu%ue
("ate"%ue #ommunis Colusianus 'i) sin-ulo"um #lientum !ue"o"um%ue #omitatu am&ie&amini7 !e" %uod
solli#itudinem !"ose%uentum 'ana mo) "e#u""endi s!e (e(ellistis7 #e"te ("ate" Colusianus, %ui (o"te
!e"-ens in !"aedia Baio#assina totam=%ue> !"o'in#iam Lu-dunensem se#undam !e"'a-atu",
e)!e#tationem nost"am s!e#ie &"e'io"is itine"is elusit.
0. et nun# i!se si# multis #ont"a (idem die&us otia&undus ais ti&i si %uas !ostea luse"im met"o nu-as
mitti o!o"te"e. annuo iniun#tis, %uia di-nus es, ut talia le-as7 nam #a"men i!sum, %uod nun# e
mani&us ela&itu", tam "usti#anum est tam%ue im!olitum, ut me non illud ad 'illam sed !otius e 'illa
mitte"e !utes.
5. &asili#am san#ti !onti(i#is #on(esso"is%ue Ma"tini Pe"!etuus e!is#o!us, di-nissimus tanto
!"aede#esso"e su##esso", multum !"io"e %uae (uit $a#tenus #a!a#io"em no'a'it. ma-num est, ut
(e"unt, o!us nominandum%ue %uod in $ono"em talis 'i"i (a#tum talis 'i" (e#isse de&ue"it. $uius me
!a"ieti&us ins#"i&e"e su!"adi#tus sa#e"dos $o# e!i-"amma #om!ellit, %uod "e#ense&is, ut est in $is,
%uae#um%ue de!os#it, !"i'ile-io #a"itatis im!e"iosissimus.
8. at%ue utinam molis illius !om!am si'e dona"ia ni$il $uius o&se%uii tu"!et o&latio7 %uod se#us (o"e
!lu"imum timeo, nisi (o"sitan inte" omnia 'enusta si# e!i-"ammatis istius (oeditas !la#eat, ut ni-e"
nae'us #andido in #o"!o"e, %ui %uidem solet si# (a#e"e "isum %uod a##i!e"e su(("a-ium. sed %uid $in#
am!lius: !one (istulas i!se !asto"ias et ele-iae nost"ae, %uia !ede #laudi#at, manum !o""i-e.
Ma"tini #o"!us totis 'ene"a&ile te""is,
in %uo !ost 'itae tem!o"a 'i'it $ono",
te)e"at $i# !"imum !le&eio ma#$ina #ultu,
%uae #on(esso"i non e"at ae%ua suo.
ne# desiste&at #i'es one"a"e !udo"e
-lo"ia ma-na 'i"i, -"atia !a"'a lo#i.
antistes sed %ui nume"atu" se)tus a& i!so
lon-am Pe"!etuus sustulit in'idiam,
inte"num "emo'ens modi#i !enet"ale sa#elli
am!la%ue te#ta le'ans e)te"io"e domo7
#"e'e"unt%ue simul 'alido t"i&uente !at"ono
in s!atiis aedis, #ondito" in me"itis,
%uae Salomonia#o !otis est #on(li-e"e tem!lo,
se!tima %uae mundo (a&"i#a mi"a (uit.
nam -emmis au"o a"-ento si s!lenduit illud,
istud t"ans-"editu" #un#ta metalla (ide.
li'o", a&i, mo"da), a&sol'antu"%ue !"io"es,
nil no'et aut addat -a""ula !oste"itas7
dum%ue 'enit C$"istus, !o!ulos %ui sus#itet omnes,
!e"!etuo du"ent #ulmina Pe"!etui.
9. O&tulimus, ut #e"nis, %uod #antilenae "e#entis o&'ium manui (uit7 sed ne# $o# minus, si mo"as
ne#tis, ast"a %uatiemus, 'e"si&us %uo%ue sati"o-"a!$is, si "es e)e-e"it, usu"i, %uos $ui# #a"mini
lenitate adae%uandos (also !uta&is. nam%ue e((i#a#ius #itius a"dentius natu"a mo"talium #ul!at ali%ua
%uam laudet. 'ale.
EPISTULA GIG
Sidonius /lo"entino suo salutem.
. Et mo"as nost"as et silentium a##usas. ut"um%ue !u"-a&ile est7 nam%ue et 'enimus et s#"i&imus.
'ale.
EPISTULA GG
Sidonius Domnitio suo salutem.
. Tu #ui ("e%uente" a"ma et a"matos ins!i#e"e iu#undum est, %uam 'olu!tatem, !utamus, mente
#on#e!e"as, si Si-isme"em "e-ium iu'enem "itu at%ue #ultu -entili#io o"natum, ut!ote s!onsum seu
!etito"em, !"aeto"ium so#e"i e)!ete"e 'idissesE illum e%uus %uidem !$ale"is #om!tus, immo e%ui
"adianti&us -emmis onusti ante#ede&ant 'el etiam su&se%ue&antu", #um tamen ma-is $o# i&i
de#o"um #ons!i#ie&atu", %uod #u"so"i&us suis si'e !edise%uis !edes et i!se medius in#essit,
(lammeus #o##o "utilus au"o la#teus se"i#o, tum #ultui tanto #oma "u&o"e #ute #on#olo".
.. "e-ulo"um autem so#io"um%ue #omitantum (o"ma et in !a#e te""i&ilis7 %uo"um !edes !"imi !e"one
saetoso talos adus%ue 'in#ie&antu"7 -enua #"u"a su"ae%ue sine te-mine7 !"aete" $o# 'estis alta st"i#ta
'e"si#olo" 'i) a!!"o!in%uans !o!liti&us e)e"tis7 mani#ae sola &"a#$io"um !"in#i!ia 'elantes7 'i"idantia
sa-a lim&is ma"-inata !uni#eis7 !enduli e) ume"o -ladii &alteis su!e"#u""enti&us st"in)e"ant #lausa
&ullatis late"a "$enoni&us.
0. eo %uo #ome&antu" o"natu munie&antu"7 lan#eis un#atis se#u"i&us%ue missi&ili&us de)t"ae "e(e"tae
#li!eis lae'am !a"tem adum&"anti&us, %uo"um lu) in o"&i&us ni'ea, (ul'a in um&oni&us ita #ensum
!"ode&at ut studium. #un#ta !"o"sus $uiusmodi, ut in a#tione t$alamo"um non a!!a"e"et mino" Ma"tis
!om!a %uam Cene"is. sed %uid $ae# !lu"i&us: s!e#ta#ulo tali sola !"aesentia tua de(uit. nam #um
'ide"em %uae ti&i !ul#$"a sunt non te 'ide"e, i!sam eo tem!o"e deside"ii tui in!atientiam deside"a'i.
'ale.
EPISTULA GGI
Sidonius A!"o suo salutem.
. Est %uidem !"in#e!s in -ene"e monst"ando !a"tis !ate"nae !"ae"o-ati'a, sed tamen multum est,
%uod de&emus et mat"i&us. non enim a no&is ali%uid e)ilius (as est $ono"a"i %uod !onde"a illa"um
%uam %uod isto"um semina sumus. sed o"i-inis nost"ae de(iniendae mate"ia 'el "atio sit !enes
!$+si#os6 nos, unde $ae# i!sa !"aemisimus, !e"se%uamu".
.. Haeduus !ate" ti&i, mate" A"'e"na est. !"imis Haeduis de&e"is, e"-o non solis, 'el !"o!te" illud
e)em!lum nost"i Ma"onis, %uo teste Pallas, si# $a&itus A"#as %uod !a"ite" et Samnis, in MeBentium
mo'e"e !otuisset ut !e"e-"inus a"ma Et"us#o"um, ni mi)tus mat"e Sa&ella !a"tem %uo%ue !at"iae inde
t"a)isset. e##e $a&es ma-num ma)imo au#to"e do#umentum, %uod !at"iae !a"s #om!utanda sit et
"e-io mate"na, nisi !oetas et #um a& $isto"ia non "e#edunt menti"i e)istima&is.
0. i-itu" A"'e"ni si !o"tionem tui saltim 'i#issim iu"e si&i 'indi#ant, !atiente" admitte %ue"imoniam
deside"antum, %ui ti&i !e" unius o"is o((i#ium non unius !e#to"is !"o(ude"e se#"etum. %uos !alam et
#o"am di#e"e !uta6 F%uid in te mali tantum, in-"ate, #ommisimus, ut !e" tot annos %uondam $umum
alt"i#em nun# 'elut $osti#um solum (u-ias: $i# in#una&ula tua (o'imus7 $i# 'a-ientis in(antiae la#tantia
mem&"a (o"ma'imus7 $i# #i'i#a"um &aiula&a"e !ondus ulna"um.
5. $in# a'us /"onto, &landus ti&i si&i se'e"us, %ui e)em!lo esse !otuisset $is, %uos $a&emus nos in
e)em!lo7 $in# a'ia Aus!i#ia, %uae ti&i !ost tuae mat"is o"&ato de#essum de!endit una #u"am dua"um.
sed et mate"te"a tua $in#, =et> $in# (uit san#tio" san#tis /"ontina 'i"-ini&us, %uam 'e"e&atu" mate" !ate"
'ene"a&atu", summae a&stinentiae !uella, summi "i-o"is, a# (ide in-enti si# deum timens, ut a&
$omini&us metue"etu". $i# te im&uendum li&e"ali&us dis#i!linis -"ammati#i "$eto"is%ue studia (lo"entia
monitu #e"tante (o'e"unt, unde tu non tam medio#"ite" institutus e)isti, ut ti&i li#eat A"'e"nos 'el !"o!te"
litte"as non ama"e.
8. ta#eo te""ito"ii !e#ulia"em iu#unditatem7 ta#eo illud ae%uo" a-"o"um, in %uo sine !e"i#ulo
%uaestuosae (lu#tuant in se-eti&us undae, %uod indust"ius %uis%ue %uo !lus ("e%uentat, $o# minus
nau("a-at7 'iato"i&us molle, ("u#tuosum a"ato"i&us, 'enato"i&us 'olu!tuosum7 %uod montium #in-unt
do"sa !as#uis late"a 'inetis, te""ena 'illis sa)osa #astellis, o!a#a lust"is a!e"ta #ultu"is, #on#a'a
(onti&us a&"u!ta (lumini&us7 %uod deni%ue $uiusmodi est, ut semel 'isum ad'enis multis !at"iae
o&li'ionem sae!e !e"suadeat.
9. ta#eo #i'itatem i!sam tui sem!e" si# amantissimam, ut sedulo no&ilium #ontu&e"nio !"ae(e""e nil
de&eas, #ui tu manu inie#ta (eli#ite" "a!tus inse"e&a"e7 si#%ue omnes !"aesentiae 'est"ae 'olu!tas,
%uod tamen nullum satias #e!it. iam %uid isti# de "e (amilia"i tua di#am, #uius $i# status est, ut tuam
e)!ensam $o# sit (a#ilius tole"atu"a, %uo #"e&"ius: nam dominus a-"i#ola, si la"em $i# (o'eat, si# (a#it
sum!tum, %uod au-et et "editum.F $ae# unus ti&i omnium #i'ium, #e"te &ono"um, 'oto !etitu 'i#e
-a""io7 %ui #um tanto $ono"e te !os#ant, tanto amo"e deside"ent, intelle-i datu" -audii !lus te, dum
t"i&uis %uod "o-a"is, asse#utu"um. 'ale.
EPISTULA GGII
Sidonius Leoni suo salutem.
. Ci" ma-ni(i#us Hes!e"ius, -emma ami#o"um litte"a"um%ue, nu!e" u"&e #um "ediit e Tolosatium,
!"ae#i!e"e te di)it, ut e!istula"um #u"am iam te"minatis li&"is ea"um #on'e"te"emus ad stilum $isto"iae.
"e'e"entia summa, summo et a((e#tu talem at%ue tantam sententiam am!le#to"7 idoneum %ui!!e
!"onuntias ad o!e"a maio"a %uem medio#"ia !utas dese"e"e de&e"e. sed, %uod (atendum est, (a#ilius
audeo $uiusmodi sus!i#e"e iudi#ium %uam sus#i!e"e #onsilium.
.. "es %uidem di-na %uam tu iu&e"es sed non minus di-na %uam (a#e"es. nam%ue et anti%uitus, #um
,aius Co"nelius ,aio Se#undo !a"ia suasisset, i!se !ostmodum %uod iniun)it a""i!uit, id%ue a&
e)em!lo nun# melius a--"ede"is, %uia et e-o Plinio ut dis#i!ulus assu"-o et tu 'etusto -ene"e na""andi
iu"e Co"nelium ante'enis, %ui sae#ulo nost"o si "e'i'is#e"et te%ue %ualis in litte"is et %uantus $a&ea"e
#ons!i#a"etu", modo 'e"ius Ta#itus esset.
0. ita%ue tu molem t$ematis missi "e#te #a!essis, #ui !"aete" elo%uentiam sin-ula"em s#ientiae
in-entis ma-na o!!o"tunitas. #otidie nam%ue !e" !otentissimi #onsilia "e-is totius solli#itus o"&is
!a"ite" =eius> ne-otia et iu"a, (oede"a et &ella, lo#a s!atia me"ita #o-nos#is. unde %uis iustius sese ad
ista su##in)e"it, %uam ille, %uem #onstat -entium motus le-ationum 'a"ietates, (a#ta du#um !a#ta
"e-nantum, tota deni%ue !u&li#a"um "e"um se#"eta didi#isse, %ui%ue !"aestanti !ositus in #ulmine non
ne#esse $a&et 'el su!!"ime"e 'e"um 'el #on#inna"e menda#ium:
5. at nost"a lon-e #ondi#io dis!a", %ui&us dolo"i !e"e-"inatio no'a ne# usui le#tio 'etus, tum "eli-io
!"o(essioni est, $umilitas a!!etitui, medio#"itas o&s#u"itati, ne# in !"aesenti&us "ei tantum, %uantum in
(utu"is s!ei lo#atum, !ost"emo lan-uo" im!edimento iam%ue 'el se"o !"o!te" $un# i!sum desidia #o"di7
ae%uae'a #e"te iam su!e" studiis nulla laus #u"ae, sed ne !ostuma %uidem.
8. !"ae#i!ue -lo"iam no&is !a"'am a& $isto"ia !ete"e (i)um, %uia !e" $omines #le"i#alis o((i#ii
teme"a"ie nost"a ia#tante" aliena, !"aete"ita in("u#tuose !"aesentia semi!lene, tu"!ite" (alsa !e"i#ulose
'e"a di#untu". est enim $uiusmodi t$ema ='el o!us>, in %uo &ono"um si (a#ias mentionem, modi#a
-"atia !a"atu", si nota&ilium, ma)uma o((ensa. si# se illi !"otinus di#tioni #olo" odo"%ue sati"i#us
admis#et. ili#et6 s#"i!tio $isto"i#a 'idetu" o"dine a nost"o multum a&$o""e"e, #uius in#$oatio in'idia,
#ontinuatio la&o", (inis est odium.
9. sed tun# ista !"o'eniunt, #le"i#is si ali%uid di#tetu" au#to"i&us7 %ui #olu&"inis o&lat"ato"um mola"i&us
(i)i, si %uid sim!li#ite" edamus, insani, si %uid e)a#te, !"aesum!tiosi 'o#amu". at si tu i!se, #ui datum
est salti&us -lo"iae !"ote"e"e !osse #e"'i#es 'itu!e"onum seu su!e"#u""e"e, mate"iae istius li&ens
!"o'in#iam so"tia"e, nemo te #elsius s#"i!se"it, nemo et anti%uius, etiamsi !la#eat "e#entia lo%ui7
%uando%uidem se"monum #o!ia im!letus ante, nun# "e"um non "eli%uisti, #u" 'enenato mo"su se#e"e.
at%ue ideo te in !oste"um #onsuli utilitas, audi"i 'olu!tas, le-i au#to"itas e"it. 'ale.
EPISTULA GGIII
Sidonius P"o#ulo suo salutem.
. /ilius tuus, immo #ommunis ad me #u#u""it, %ui te "eli#to deli%uisse se mae"et, o&"utus !aenitendi
!udo"e t"ans(u-ii. i-itu" audito #ul!ae teno"e #o""i!ui latita&undum 'e"&is ama"is 'ultu mina#i et mea
%uidem 'o#e sed 'i#e tua di-num a&di#atione #"u#e #ulleo #lamans #ete"is%ue su!!li#iis
!a""i#idali&us. ad $ae# ille #on(usus in"u&uit, nil im!udenti e)#usatione de!"e#atus e""o"em, sed ad
#un#ta #on'i#tum #um "eda"-ue"em, 'e"e#undiae iun)it #omites la#"imas ita !"o(luas u&e"tim%ue
manantes, ut se#utu"ae #o""e#tioni (idem (e#e"int.
.. "o-o e"-o sis #lemens in se se'e"o et deum se%uens non $a&eas te iudi#e "eum se !"o(itente
damna&ilem7 %uem si inaudita -ene"a !oena"um iu&eas ine)o"atus e)#i!e"e, non !otest am!lius !e"
te dolo"e %uam !e" se !udo"e to"%ue"i. li&e"a metu des!e"ationem suam, li&e"a #on(identiam meam et,
!ietatis !ate"nae ne#essitatem si &ene inte"!"eto", te %uo%ue a&sol'e, %ui #on(i#e"is o##ulto, %uod
(ilius !u&li#o mae"o"e #on(i#itu". #ui (e#isse me #onstat !lu"imum iniu"iae, si tu tamen 'el !a"um
(e#e"is, %uam #e"te, ut s!e"o, non (a#ies, nisi s#o!ulis du"io" du"as aut adamanti&us "i-idio"
!e"se'e"as inse#a&ili&us.
0. e"-o si de mo"i&us tuis de%ue ami#itiis iuste melio"a !"aesumo, e)#usato !"o!itius indul-e, %uem
"e#on#ilians (o"e (idelem #onstante" in !oste"um s!ondeo, %uo%ue 'elo#ite" #ul!a soluto e-o &ene(i#io
li-o", ma-no!e"e de!os#ens, non ut i-nos#as modo 'e"um ut et !"otinus, et "e'e"tentem non domo
solum sed et !e#to"e admittas. deus ma-ne, %uam laetus o"ietu" ti&i dies, mi$i nuntius, animus illi,
#um !ate"nis !edi&us a((usus e) illo o"e laeso, o"e te""i&ili, dum #on'i#ium e)!e#tat, os#ulum
e)#e!e"itE 'ale.
EPISTULA GGIC
Sidonius Tu"no suo salutem.
. Bene nomini, &ene ne-otio tuo #on-"uit Mantuani illud6
Tu"ne, %uod o!tanti di'um !"omitte"e nemo
aude"et, 'ol'enda dies en attulit ult"o.
!e#uniam !ate" tuus Tu"!io, 'i" t"i&uni#ius, mutuam !"idem, si "e#o"da"is, a Ma)imo Palatino !ostula'it
im!et"a'it%ue, nil %uidem lo#o (idu#iae !i-no"is%ue 'el a"-enti se%uest"ans 'el o&li-ans !"aedio"um7
sed, ut #$i"o-"a!$o (a#to do#etu", #auta #entesima est (aene"ato"i, %uae !e" &ilust"e !"odu#ta tem!us
modum so"tis ad du!lum addu)it.
.. sed #um !ate" tuus mo"ti !"o!in%uae mo"&o in#um&ente su##um&e"et at%ue o& $o# i!sum !u&li#a
au#to"itas male 'alentem !at"em(amilias 'iolentius ad "e(o"mandum de&itum a"ta"et ne# sustine"i
'ale"et im!"o&itas e)e#uto"um, !"o(i#is#enti mi$i Tolosam iam des!e"atus litte"is im!e"a'it, ut me
"o-ante #"edito" 'este" modi#as saltim la"-i"etu" indutias. !"e#i&us o"antis #itus annui, %uia #um
Ma)imo mi$i non notitiae solum 'e"um et $os!itii 'ete"a iu"a. i-itu" ad ami#um li&ens e) itine"e !e""e)i,
%uam%uam 'illa non !au#is a--e"e a !u&li#o mili&us a&esset.
0. ut 'eni, o##u""it mi$i i!se, %uem no'e"am ante"ius #o"!o"e e"e#tum -"essu e)!editum, 'o#e li&e"um
(a#ie li&e"alem, multum a& anti%uo dissimilis in#essu. $a&itus 'i"o, -"adus !udo", #olo" se"mo
"eli-iosus, tum #oma &"e'is &a"&a !"oli)a, t"i!odes sellae, Cili#um 'ela (o"i&us a!!ensa, le#tus nil
$a&ens !lumae, mensa nil !u"!u"ae, $umanitas i!sa si# &eni-na %uod ("u-i, ne# ita #a"ni&us
a&undans ut le-umini&us7 #e"te si %uid in #i&is un#tius, non si&i sed $os!iti&us indul-ens.
5. #um su"-e"emus, #lam !e"#onto" adstantes, %uod -enus 'itae de t"i&us a""i!uisset o"dini&us,
mona#$um a-e"et an #le"i#um !aenitentem'e. di)e"unt nu!e" im!a#to sa#e"dotio (un-i, %uo
"e#usantem (a#tiose li-asset #i'i#us amo". lu#e "e'oluta, dum !ue"i #lientes%ue #a!iendis animali&us
o##u!a"entu", se#"etae #onlo#utionis !eto #o!iam. !"aestat6 am!le#to" nil o!inantem -"atula"i%ue me
!"imum !"o sui status a!i#e #on(i"mo, tum #onse%uentes mis#eo !"e#es.
8. Tu"!ionis nost"i "o-ata !"o(e"o, alle-o ne#essitates, e)t"ema de!lo"o, %uae du"io"a mae"enti&us
ami#is $in# 'ide"entu", %uod (aeno"e li-atus #o"!o"e sol'e"etu"6 meminisset e"-o !"o(essionis no'ae,
sodalitatis anti%uae, e)a#to"um%ue #i"#umlat"antum &a"&a"am instantiam indultis tantis!e" indutiis
mode"a"etu"7 et, si de#essisset ae-e", t"i&ue"et $e"edi&us annui lu#tus tem!us immune7 si, %uod
o!ta"em, !"istinam Tu"!io salutem "e#u!e"asset, indul-e"et e)$austo !e" otium (a#ultatem
#on'ales#endi.
9. ad$u# "o-a&am, #um "e!ente 'i" #a"itatis (le"e -"andite" #oe!it non mo"am de&iti sed !e"i#ulum
de&ito"is7 ("enato%ue sin-ultu6 Fa&sit a meF, in%uit, Fut $ae# "e!os#am #le"i#us a& ae-"o, %uae 'i)
!etissem miles a sos!ite. sed et li&e"os eius ita dili-o, ut etiam, si %uid ad'e"sum #esse"it ami#o, nil
sim a& $is am!lius !ostulatu"us %uam mei o((i#ii "atio !e"mittit. %ua!"o!te" s#"i&e solli#itis %uo%ue !lus
#"edant litte"is tuis, meas iun-e, %uis%uis ille (ue"it lan-uo"is e'entus, %uem tamen ("at"i !"os!e"um
o!tamus, %uod et annuum solutioni s!atium !"o"o-a&o et su!e"!ositam medietatem, %uae !e" usu"ae
nomen a##"e'it, indul-eam, sola sim!li "estitutione #ontentus.F
;. e-i ad $ae# -"atias deo ma)imas, $os!iti ma-nas, %ui si# ama"et tam suam (amam %uam
#ons#ientiam, #on(i"mans ami#um !"aemitte"e si&i %uod dimitte"et 'o&is, at%ue $in# su!e"na "e-na
me"#a"i, %uod &ene(i#ia te""ena non 'ende"et. e"-o %uod "estat enite"e, ut au#to"e te !"otinus saltim
#ommodata summa sol'atu", si# ut in-entes ni$ilominus -"atias a-as etiam nomine illo"um, %ui ti&i
-e"manitate #oniun#ti (o"s !e" aetatem sa!e"e non !ossunt, %uid mune"is #onse%uantu".
<. non est #u" di#e"e in#i!ias6 F$a&eo #onso"tes ne#dum #ele&"ata di'isio est7 a'a"ius me #onstat esse
t"a#tatum %uam #o$e"edes7 ("ate" a# so"o" su& annis ad$u# tutela"i&us a-unt7 so"o"i ne#dum ma"itus,
("at"i ne#dum #u"ato", #u"ato"i ne#dum satisdato" in'entus est.F %uod %uidem totum #"edito"i&us &ene,
sed malis di#itu"7 at #um $a&et talis !e"sona #ont"a#tum, %uae 'elit medium "ela)a"e, #um totum !ossit
e)i-e"e, si mo"am !atitu", %ui#%uid !"o!te" mise"i#o"diam #on#esse"at !ie, iuste "e!os#it !"o!te"
iniu"iam. 'ale.
EPISTULA GGC
Sidonius Domnulo suo salutem.
. Ne%ueo di((e""e, %uin -"andis #ommunione te -audii (estinus in!e"tiam, nimi"um nosse #u!ientem,
%uid !ate" noste" in C$"isto !a"ite" et !onti(e) Patiens Ca&illonum !"o(e#tus mo"e "eli-ionis, mo"e
#onstantiae suae (e#e"it. #um 'enisset in o!!idum su!"as#"i!tum !"o'in#ialium sa#e"dotum !"ae'io
!a"tim, !a"tim #omitante #olle-io, s#ili#et ut muni#i!io summus ali%uis antistes o"dina"etu", #uius
e##lesiae dis#i!lina nuta&at, !ost%uam iunio" e!is#o!us Paulus dis#esse"at de#esse"at%ue,
e)#e!e"unt !onti(i#ale #on#ilium 'a"iae 'oluntates o!!idano"um,
.. ne# non et illa, %uae &onum !u&li#um sem!e" e'e"tunt studia !"i'ata7 %uae %uidam t"ium'i"atus
a##ende"at #on!etito"um, %uo"um $i# anti%uam natalium !"ae"o-ati'am "eli%ua destitutus mo"um dote
"u#ta&at, $i# !e" ("a-o"es !a"asiti#os #ulina"um su(("a-io #om!a"atos A!i#ianis !lausi&us in-e"e&atu",
$i#, a!i#e 'oti'o si !oti"etu", ta#ita !a#tione !"omise"at e##lesiasti#a !loso"i&us suis !"aedae !"aedia
(o"e.
0. %uod u&i 'ide"unt san#tus Patiens et san#tus Eu!$"onius, %ui "i-o"em (i"mitatem%ue sententiae
sanio"is !"aete" odium -"atiam%ue !"imi tene&ant, #onsilio #um #oe!is#o!is !"ius #lam #ommuni#ato
%uam !alam !"odito st"e!itu%ue des!e#to tu"&ae (u"entis iun#tis "e!ente mani&us a""e!tum ni$il%ue
tum minus %uam %uae a-e&antu" o!tantem sus!i#antem%ue san#tum Io$annem, 'i"um $onestate
$umanitate mansuetudine insi-nem
5. 3le#to" $i# !"imum, si# ministe" alta"is, id%ue a& in(antia, !ost la&o"um tem!o"um%ue !"o#essu
a"#$idia#onus, in %uo seu -"adu seu ministe"io multum "etentus !"o!te" indust"iam diu di-nitate non
!otuit au-e"i, ne !otestate !osset a&sol'i46 attamen $un# iam se#undi o"dinis sa#e"dotem dissonas
inte" !a"tium 'o#es, %uae di((e"e&ant lauda"e non am&ientem sed ne# aude&ant #ul!a"e lauda&ilem,
stu!enti&us (a#tiosis e"u&es#enti&us malis, a##lamanti&us &onis "e#lamanti&us nullis #olle-am si&i
#onse#"a'e"e.
8. nun# e"-o Iu"ensia si te "emittunt iam monaste"ia, in %uae li&ente" solitus es#ende"e iam
#aelesti&us su!e"nis%ue !"aeludis $a&ita#ulis, -aude"e te !a" est de #ommunium !at"um 'el
!at"ono"um seu si# sentiente #on#o"dia seu si# #on#o"dante sententia. illius %uo%ue nomine e)ulta,
%uem #"ea'e"unt Eu!$"onius testimonio, manu Patiens, am&o iudi#io. in %uo (e#it Eu!$"onius %uod
#on'eni"et non sene#tutis modo suae 'e"um etiam di-nitatis lon-ae'itati, (e#it et Patiens, 'i" %uamli&et
ma-nis !a" tamen laudi&us, %uod satis de#uit (a#e"e !e"sonam, %uae #a!ut est #i'itati nost"ae !e"
sa#e"dotium, !"o'in#iae 'e"o !e" #i'itatem. 'ale.
SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER *UINTUS, ED. LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius Pet"onio suo salutem.
. Audio, %uod le#titandis e!istulis meis 'olu!tuosam !atientiam in!endas. ma-num $o# est et
litte"a"um 'i"o #on'enientissimum, #um studiis i!se ma)umis !olleas, ea in aliis etiam minima
#om!le#ti. sed e) $o# i!so #onsummatissima ti&i -lo"ia "e!onde"atu"7 nam satis eminet me"itis in-enii
!"o!"ii %ui (ue"it (auto" alieni.
.. #ommendo Cindi#ium ne#essa"ium meum, 'i"um "eli-iosum et le'iti#ae di-nitati, %uam nu!e"
inde!tus est, a##ommodatissimum. #ui meis e !u-illa"i&us t"ans(e""e %uae iusse"as non 'a#ans A
!e"%uam !"o'in#iam (uit, $i# 'o&is ali%uid nenia"um munus#uli 'i#e detulit7 %uam%uam, %uae tua
san#titas, sem!e" -"andia litte"as nost"as !"aemia !utes.
0. inte"ea ne#essitatem !"ae(ati !o"tito"is insinuo, %uem t"a)it isto ne-otii o&o"ti &i!e"tita #ondi#io.
si%uidem $a# de(initione !e""e)it, ut aut ineat litem aut adeat $e"editatem. nam !at"ueli !ate"no #aeli&i
intestato%ue de(un#to !e" a-nationis !"ae"o-ati'am su##ede"e !a"at, nisi tamen #oe!tis (a#tiosa 'is
o&'iet. #ont"a %uas tamen #un#tas di((i#ultates solus !ost o!em C$"isti su!!li#i tuo su((i#is, #uius
#on(ido %uod, si me"ue"it !e"sona -"atiam, #onse%uetu" #ausa 'i#to"iam. 'ale.
EPISTULA II
Sidonius N+m!$idio suo salutem.
. Li&"um de statu animae t"i&us 'olumini&us inlust"em Mame"tus Claudianus !e"itissimus
C$"istiano"um !$iloso!$us et %uo"umli&et !"imus e"udito"um totis se#tatae !$iloso!$iae mem&"is
a"ti&us !a"ti&us%ue #ome"e et e)#ole"e #u"a'it, no'em %uas 'o#ant Musas dis#i!linas a!e"iens esse,
non (eminas. nam%ue in !a-inis eius 'i-ila) le#to" in'eniet 'e"io"a nomina Camena"um, %uae
!"o!"iam de se si&i !a"iunt nun#u!ationem. illi# enim et -"ammati#a di'idit et o"ato"ia de#lamat et
a"it$meti#a nume"at et -eomet"i#a metitu" et musi#a !onde"at et diale#tita dis!utat et ast"olo-ia
!"aenos#it et a"#$ite#toni#a st"uit et met"i#a modulatu".
.. $uius le#tionis no'itate laetatus e)#itatus%ue matu"itate "a!tim "e#ensendam t"ans(e"endam%ue, ut
'ide"as, !etisti, ut !etie"as, im!et"asti su& s!onsione #itae "ed$i&itionis. ne# me (alli ne# te (alle"e
de#et. tem!us est #ommodata "estitui, %uia li&e" i!se, si !la#uit, de&uit e)$i&e"e satietatem, si
dis!li#uit, de&uit mo'e"e (astidium. tu autem, %ui#%uid illud est, (idem tuam #ele"ite" a&sol'e, ne si
"e!etitum li&ellum se"ius "edde"e !a"as, mem&"anas !otius 'idea"is ama"e %uam litte"as. 'ale.
EPISTULA III
Sidonius A!ollina"i suo salutem.
. Pa" e"at %uidem -a""ulitatem nost"am silentii 'est"i talione ("ena"i. sed %uoniam !e"(e#ta dile#tio non
tam de&et "e#ole"e, %uid o((i#io"um sol'at, %uam meminisse, %uid de&eat, etiam nun# la)atis
'e"e#undiae $a&enis o&se%uium allo%uii im!udentis ite"amus. #uius im!"o&itas 'el $in# ma)ime
dinos#itu", %uod ta#etis. e"-one %uid tem!o"e $ostilitatis a-e"etis, ("ate", nosse non me"ui:
dissimulastis t"e!ido !"o 'o&is ami#o 'el se#u"itatem !"ode"e 'el timo"em:
.. %uid est aliud, si "e%ui"enti tuas su!!"imas a#tiones, %uam sus!i#a"i eum, %ui tui solli#itus e)istat,
aut #e"te non -a'isu"um #om!e"tis !"os!e"is aut t"istem, si di'e"sa #esse"int, non (utu"um: (a#essat
$ae# a &onis mo"i&us im!ietatis o!inio et a #ando"e suo 'e"a #a"itas nae'um tam mise"ae sus!i#ionis
eliminet. nam%ue, ut C"is!us 'este" a((i"mat, idem 'elle at%ue idem nolle, ea demum (i"ma ami#itia est.
0. inte"ea si 'el 'os 'aletis, &ene est. e-o autem, in(eli#is #ons#ientiae mole de!"essus, 'i (e&"ium
nu!e" e)t"emum salutis a##essi, ut!ote #ui indi-nissimo tantae !"o(essionis !ondus im!a#tum est, %ui
mise", ante #om!ulsus do#e"e %uam dis#e"e et ante !"aesumens &onum !"aedi#a"e %uam (a#e"e,
tam%uam ste"ilis a"&o", #um non $a&eam o!e"a !"o !omis, s!a"-o 'e"&a !"o (oliis.
5. %uod "estat, o"ate, ut o!e"ae !"etium sit, %uod a& in(e"na !"o!emodum sede "emea'imus, ne si in
!"aete"itis #"imini&us manse"imus, in#i!iat ad animae !otius mo"tem !e"tine"e %uod 'i'imus. e##e
%uod a-imus indi#amus7 e##e ad$u#, %uid a-atis, in%ui"imus. (it a nost"a !a"te %uod !ium est, 'os
dein#e!s (a#ite %uod 'idetu". illud sane 'elut Atti#as le-es in ae"e #"edite in#isum, nos su& o!e C$"isti
num%uam admissu"os amo"is te"minum, #uius studuimus (unda"e !"in#i!ium. 'ale.
EPISTULA IC
Sidonius Sim!li#io suo salutem.
. *uod non "e#e!i s#"i!ta %ui mise"am, im!uto ami#itiae, sed de!uto !lus !udo"i. nam, nisi !"aete"
ae%uum autumo, ut salutatio mi$i de&ita dissimula"etu", non illud #ontuma#ia sed 'e"e#undia (uit. at si
ulte"ius !a-inae -a""ienti (o"em #laudis, !essulum o!!onis, %uieti %uidem tuae non in'itus indul-eo,
sed non !"o#ul a te "eos meos in'entu"um me esse denuntio.
.. nam totam silentii 'est"i in'idiam 'e"ti non iniu"ium est ad su!e"&iam (ilio"um, %ui se dili-i sentientes
%uoddam !atiuntu" de nost"a sedulitate (astidium. %uos mone"e !"o !at"ia au#to"itate de&e&itis, ut
#ont"a#tae a!ud nos o((ensae ama"itudinem !olitis a((ati&us dul#a"e non desinant. 'ale.
EPISTULA C
Sidonius S+a-"io suo salutem.
. Cum sis #onsulis !"one!os id%ue !e" 'i"ilem su##essionem 3%uam%uam id ad #ausam su&i#iendam
minus attinet4, #um sis i-itu" e semine !oetae, #ui !"o#ul du&io statuas dede"ant litte"ae, si t"a&eae
non dedissent 3%uod etiam nun# au#to"is #ulta 'e"si&us 'e"&a testantu"4, a %uo studia !oste"o"um ne
!a"um %uidem, %ui!!e in $a# !a"te, de-ene"a'e"unt, immane na""atu est, %uantum stu!eam se"monis
te ,e"mani#i notitiam tanta (a#ilitate "a!uisse.
.. at%ui !ue"itiam tuam #om!etente" s#$olis li&e"ali&us memini im&utam et sae!enume"o a#"ite"
elo%uente"%ue de#lamasse #o"am o"ato"e satis $a&eo #om!e"tum. at%ue $ae# #um ita sint, 'elim
di#as, unde su&ito $ause"unt !e#to"a tua eu!$oniam -entis alienae, ut modo mi$i !ost (e"ulas le#tionis
Ma"onianae !ost%ue desudatam 'a"i#osi A"!inatis o!ulentiam lo%ua#itatem%ue %uasi de A $a"ilao
'ete"e no'us (al#o !"o"um!as:
0. aestima"i minime !otest, %uanto mi$i #ete"is%ue sit "isui, %uotiens audio, %uod te !"aesente (o"midet
lin-uae suae (a#e"e &a"&a"us &a"&a"ismum. adstu!et ti&i e!istulas inte"!"etanti #u"'a ,e"mano"um
sene#tus et ne-otiis mutuis a"&it"um te dis#e!tato"em%ue desumit. no'us Bu"-undionum Solon in
le-i&us disse"endis, no'us Am!$ion in #it$a"is, sed t"i#$o"di&us, tem!e"andis ama"is ("e%uenta"is,
e)!ete"is o&le#tas, eli-e"is ad$i&e"is, de#e"nis audi"is. et %uam%uam ae%ue #o"!o"i&us a# sensu "i-idi
sint indolatiles%ue, am!le#tuntu" in te !a"ite" et dis#unt se"monem !at"ium, #o" Latinum.
5. "estat $o# unum, 'i" (a#etissime, ut ni$ilo se-nius, 'el #um 'a#a&it, ali%uid le#tioni o!e"ae im!endas
#ustodias%ue $o#, !"out es ele-antissimus, tem!e"amentum, ut ista ti&i lin-ua teneatu", ne "idea"is, illa
e)e"#eatu", ut "ideas. 'ale.
EPISTULA CI
Sidonius A!ollina"i suo salutem.
. Cum !"imum aestas de#essit autumno et A"'e"no"um timo" !otuit ali%uantis!e" "atione tem!o"is
tem!e"a"i, Ciennam 'eni, u&i T$aumastum, -e"manum tuum, %uem !"o iu"e 'el san-uinis 'el aetatis
"e'e"enda (amilia"itate #om!le#to", maestissimum in'eni. %ui %uam%uam "e#enti #aeli&atu -"andite"
a((i#ie&atu", !"o te tamen !a"um minus an)ius e"at6 time&at enim 'e"e&atu"%ue, ne %uam ti&i
#alumniam tu"&o &a"&a"i#us aut milita"is #on#inna"et im!"o&itas.
.. nam%ue #on(i"mat ma-ist"o militum C$il!e"i#o, 'i#to"iosissimo 'i"o, "elatu 'enenato %uo"um!iam
s#ele"ato"um (uisse se#"eto insusu""atum tuo !"ae#i!ue ma#$inatu o!!idum Casionense !a"ti&us no'i
!"in#i!is a!!li#a"i. si %uid $in# ti&i tuis%ue sus!i#ionis in#utitu", "a!tim do#e "e#u"su (amilia"ium
!a-ina"um, ne 'o&is solli#itudinis aut !"aesentiae meae o!!o"tunitas !e"eat. #u"ae mi$i !e#ulia"ite"
e"it, si %uid tamen #a'endum e)istima&is, ut te (a#iat aut -"atia im!et"ata se#u"um aut e)!lo"ata
i"a#undia #autio"em. 'ale.
EPISTULA CII
Sidonius T$aumasto suo salutem.
. Inda-a'imus tandem, %ui a!ud tet"a"#$am nost"um -e"mani tui et e di'e"so !a"tium no'i !"in#i!is
ami#itias #"imina"entu", si tamen (idam sodalium sa-a#itatem #landestina delato"um non (e(elle"e
'esti-ia. $i nimi"um sunt, ut idem #o"am !ositus audisti, %uos se iamdudum !e"!eti inte" #lementio"es
&a"&a"os ,allia -emit. $i sunt, %uos timent etiam %ui timentu". $i sunt, %uos $ae# !e#ulia"ite" !"o'in#ia
manet, in(e""e #alumnias de(e""e !e"sonas, a((e""e minas au(e""e su&stantias.
.. $i sunt, %uo"um lauda"i audis in otio o##u!ationes in !a#e !"aedas, inte" a"ma (u-as inte" 'ina
'i#to"ias. $i sunt, %ui #ausas mo"antu" ad$i&iti im!ediunt !"aete"missi, (astidiunt admoniti o&li'is#untu"
lo#u!letati. $i sunt, %ui emunt lites 'endunt inte"#essiones, de!utant a"&it"os iudi#anda di#tant di#tata
#on'ellunt, att"a$unt liti-atu"os !"ot"a$unt audiendos, t"a$unt addi#tos "et"a$unt t"ansi-entes. $i sunt,
%uos si !etas etiam nullo ad'e"sante &ene(i#ium, !i-et !"omitte"e !udet ne-a"e !aenitet !"aestitisse.
0. $i sunt, %uo"um #om!a"ationi di-itum tolle"ent Na"#issus Asiati#us, Massa Ma"#ellus, Ca"us
Pa"t$enius, Li#inus et Pallas. $i sunt, %ui in'ident tuni#atis otia sti!endia !aludatis, 'iati#a 'e"eda"iis
me"#ato"i&us nundinas, munus#ula le-atis !o"to"ia %uad"u!lato"i&us, !"aedia !"o'in#iali&us (lamonia
muni#i!i&us, a"#a"iis !onde"a mensu"as alle#tis sala"ia ta&ula"iis, dis!ositiones nume"a"iis !"aeto"ianis
s!o"tulas, #i'itati&us indutias 'e#ti-alia !u&li#anis, "e'e"entiam #le"i#is o"i-inem no&ili&us, #onsessum
!"io"i&us #on-"essum ae%uali&us, #in#tis iu"a dis#in#tis !"i'ile-ia, s#$olas instituendis me"#edes
instituenti&us litte"as institutis.
5. $i sunt, %ui no'is o!i&us e&"ii, ut et minima #o-nos#as, !e" utendi intem!e"antiam !"odunt
im!e"itiam !ossidendi7 nam li&ente" in#edunt a"mati ad e!ulas, al&ati ad e)se%uias, !elliti ad
e##lesias, !ullati ad nu!tias, #asto"inati ad litanias. nullum illis -enus $ominum o"dinum tem!o"um
#o"di est. in (o"o S#+t$ae, in #u&i#ulo 'i!e"ae, in #on'i'io s#u""ae, in e)a#tioni&us Ha"!+iae, in
#onlo#utioni&us statuae, in %uaestioni&us &estiae, in t"a#tati&us #o#leae, in #ont"a#ti&us t"a!eBitae7 ad
intelli-endum sa)ei, ad iudi#andum li-nei, ad sus#ensendum (lammei, ad i-nos#endum (e""ei, ad
ami#itias !a"di, ad (a#etias u"si, ad (allendum 'ul!es, ad su!e"&iendum tau"i, ad #onsumendum
minotau"i.
8. s!es (i"mas in "e"um moti&us $a&ent, du&ia tem!o"a #e"tius amant, et i-na'ia !a"ite"
#ons#ientia%ue t"e!idantes, #um sint in !"aeto"iis leones, in #ast"is le!o"es, timent (oede"a, ne
dis#utiantu", &ella, ne !u-nent. %uo"um si na"es a((la'e"it us!iam "o&i-inosi au"a ma"su!ii, #on(estim
'ide&is illi# et o#ulos A"-i et manus B"ia"ei et S!$in-a"um un-ues et !e"iu"ia Laomedontis et Uli)is
a"-utias et Sinonis (alla#ias et (idem Pol+mesto"is et !ietatem P+-malionis ad$i&e"i.
9. $is mo"i&us o&"uunt 'i"um non minus &onitate %uam !otestate !"aestantem. sed %uid (a#iat unus,
undi%ue 'enenato 'allatus inte"!"ete: %uid, in%uam, (a#iat, #ui natu"a #um &onis, 'ita #um malis est:
ad %uo"um #onsilia P$ala"is #"uentio" Mida #u!idio", An#us ia#tantio" Ta"%uinius su!e"&io", Ti&e"ius
#allidio" ,aius !e"i#ulosio", Claudius so#o"dio" Ne"o im!u"io", ,al&a a'a"io" Ot$o auda#io", Citellius
sum!tuosio" Domitianus t"u#ulentio" "edde"etu".
;. sane, %uod !"in#i!alite" medetu" a((li#tis, tem!e"at Lu#umonem nost"um Tana%uil sua et au"es
ma"iti 'i"osa susu""onum (ae#e #om!letas o!!o"tunitate salsi se"monis e"ude"at. #uius studio =(a#tum>
s#i"e 'os !a" est ni$il inte"im %uieti ("at"um #ommunium a!ud animum #ommunis !at"oni iunio"um
Ci&+"ata"um 'enena no#uisse ne%ue %ui#%uam deo !"o!itiante no#itu"a, si modo, %uamdiu !"aesens
!otestas Lu-dunensem ,e"maniam "e-it, nost"um suum%ue ,e"mani#um !"aesens A-"i!!ina
mode"etu". 'ale.
EPISTULA CIII
Sidonius Se#undino suo salutem.
. Diu %uidem est, %uod te $e)amet"is (amilia"ius inse"'ientem stu!entes !"aedi#antes%ue
le#tita&amus. e"at si%uidem mate"ia iu#unda, seu nu!tiales ti&i t$alamo"um (a#es si'e !e"(ossae "e-iis
i#ti&us (e"ae des#"i&e"entu". sed t"i!li#i&us t"o#$aeis nu!e" in met"um $ende#as+lla&um #om!a-inatis
ni$il, ne tuo %uidem iudi#io, simile (e#isti.
.. deus &one, %uid illi# inesse (ellis le!o"is !i!e"atae%ue (a#undiae minime ta#itus ins!e)iE nisi %uod
(e"'entis (ulmen in-enii et elo%uii salsa li&e"tas !lus !e"sonis (o"te %uam #ausis im!edie&antu"7 ut mi$i
non (i-u"atius Constantini domum 'itam%ue 'ideatu" 'el !u!u-isse 'e"su -emello #onsul A&la&ius 'el
momo"disse disti#$o tali #lam Palatinis (o"i&us a!!enso6
Satu"ni au"ea sae#la %uis "e%ui"at:
Sunt $ae# -emmea, sed Ne"oniana.
%uia s#ili#et !"aedi#tus Au-ustus isdem (e"e tem!o"i&us e)tin)e"at #oniu-em /austam #alo"e &alnei,
(ilium C"is!um ("i-o"e 'eneni.
0. tu tamen ni$ilo se-nius o!e"am saltim (a#etis sati"a"um #olo"i&us int"e!idus im!ende. nam tua
s#"i!ta nost"o"um 'itiis !"o(i#ienti&us t+"anno!olita"um lo#u!leta&untu". non enim tam medio#"ite"
intumes#unt %uos nost"a iudi#ia sae#uli #ul!a (o"tunatos !utant, ut de nomini&us i!so"um %uando%ue
"eminis#endis sit !oste"itas la&o"atu"a6 nam%ue im!"o&o"um !"o&"a ae%ue ut !"ae#onia &ono"um
immo"talia manent. 'ale.
EPISTULA IG
Sidonius A%uilino suo salutem.
. In meo ae"e du#o, 'i" omnium 'i"tutum #a!a#issime, si di-num tu %uo%ue !utas, ut %uantas
$a&emus ami#itia"um #ausas, tantas $a&eamus i!si ami#itias. a'itum est %uod "e!os#o7 testes mi$i in
!"aesentia"um a'i nost"i su!e" $o# ne-otio A!ollina"is et Rusti#us ad'o#a&untu", %uos lauda&ili
(amilia"itate #oniun)e"at litte"a"um di-nitatum, !e"i#ulo"um #ons#ientia"um similitudo, #um in
Constantino in#onstantiam, in Io'ino (a#ilitatem, in ,e"ontio !e"(idiam, sin-ula in sin-ulis, omnia in
Da"dano #"imina simul e)e#"a"entu".
.. aetate, %uae media, !at"es nost"i su& uno #ontu&e"nio, 'i)dum a !ue"itia in totam adules#entiam
e'e#ti, !"in#i!i Hono"io t"i&uni nota"ii%ue milita'e"e tanta #a"itate !e"e-"inantes, ut inte" eos minima
(ue"it #ausa #on#o"diae, %uod (ilii ami#o"um #ommemo"a&antu", in !"in#i!atu Calentiniani im!e"ato"is
unus ,allia"um !"ae(uit !a"ti, alte" soliditati7 sed ita se %uodam modo tituli am&o"um #om!ensatione
("ate"na !onde"a'e"unt, ut !"io" (ue"it (as#ium tem!o"e %ui e"at !oste"io" di-nitate.
0. 'entum ad nos id est 'entum est ad ne!otes, %uos nil de#ue"it !lus #a'e"e %uam ne !a"entum
anti%uo"um%ue nost"o"um !e" nos (o"te 'ideatu" anti%uata dile#tio. ad $o# in similem (amilia"itatem
!"aete" $e"edita"iam !"ae"o-ati'am multi(a"ia o!!o"tunitate #om!ellimu"7 aetas ut"i%ue non minus
iun#ta %uam !at"ia7 unus nos e)e"#uit ludus, ma-iste" instituit7 una nos laetitia dissol'it, se'e"itas
#o$e"#uit, dis#i!lina (o"ma'it.
5. de #ete"o, si deus annuit in annis iam sene#tutis initia !ulsanti&us, simus, nisi "es!uis, animae
duae, animus unus, im&uamus%ue li&e"os in'i#em dili-entes idem 'elle nolle, "e(u-e"e se#ta"i. $o#
!at"um 'e"o iam su!"a 'ota, si !e" Rusti#um A!ollina"em%ue, !"oa'o"um !"aedi#a&ilium tam
"e(o"mentu" #o"da %uam nomina. 'ale.
EPISTULA G
Sidonius Sa!audo suo salutem.
. Si %uid omnino P"a-matius illust"is, $o# inte" "eli%uas animi 'i"tutes o!time (a#it, %uod amo"e
studio"um te sin-ula"ite" amat, in %uo solo 'el ma)ume animum ad'e"tit 'ete"is !e"itiae dili-entiae%ue
"esedisse 'esti-ia. e%uidem non iniu"ia ti&i (auto" est7 nam de&etu" a& eo !e"#o!iosus litte"is $ono".
.. $un# olim !e"o"antem et "$eto"i#a sedilia !lausi&ili o"atione ("an-entem so#e" elo%uens ult"o in
(amiliam !at"i#iam as#i'it, li#et illi ad $o#, ut sileam de -ene"e 'el #ensu, aetas 'enustas !udo"
!at"o#ina"entu". sed, ut #om!e"i, e"u&es#e&at iam tun# 'i" se"ius et (o"mae dote !la#uisse, %ui!!e #ui
me"ito in-enii su((e#isset adama"i. et 'e"o o!timus %uis%ue mo"um !"aestantius !ul#$"itudine !la#et7
!o""o autem !"aete"'olantia #o"!o"is de#o"amenta #u""entis ae'i !"o(e#tu de(e#tu%ue la&as#unt. $un#
%uo%ue manente sententia ,alliis !ost !"ae(e#tus P"is#us Cale"ianus #onsiliis suis t"i&unali&us%ue
so#ia'it, iudi#ium anti%uum !e"se'e"antissime tenens, ut #ui s#ientiae o&tentu iun)e"at so&olem,
iun-e"et et di-nitatem.
0. tua 'e"o tam #la"a, tam s!e#ta&ilis di#tio est, ut illi di'isio Palaemonis -"a'itas ,allionis, a&undantia
Del!$idii A-"oe#ii dis#i!lina, (o"titudo Al#imi Adel!$ii tene"itudo, "i-o" Ma-ni dul#edo Ci#to"ii non modo
non su!e"io"a sed 'i) ae%ui!e"a&ilia s#"i&ant. sane ne 'idea" ti&i su& $o# %uasi $+!e"&oli#o "$eto"um
#atalo-o &landitus %ui!!iam -"ati(i#atus%ue, solam ti&i a#"imoniam *uintiliani !om!am%ue Palladii
#om!a"a"i non am&io sed !otius ad%uies#o.
5. %ua!"o!te" si %uis !ost 'os Latiae (a'et e"uditioni, $ui# ami#itiae -"atias a-it et sodalitati 'est"ae, si
%uid $ominis $a&et, te"tius o!tat ad$i&e"i. %uam%uam, %uod est -"a'ius, non sit satis am&itus iste
(astidium 'o&is e)#itatu"us, %uia !au#i studia nun# $ono"ant, simul et natu"ali 'itio (i)um est
"adi#atum%ue !e#to"i&us $umanis, ut %ui non intelli-unt a"tes non mi"entu" a"ti(i#es. 'ale.
EPISTULA GI
Sidonius Potentino suo salutem.
. Multum te amamus7 et %uidem $uius#e dile#tionis non est e""oneus aut (o"tuitus a((e#tus. nam%ue ut
sodalis ti&i de'in#tio" (ie"em, iudi#a'i. est enim #onsuetudinis meae, ut eli-am ante, !ost dili-am.
%uaenam, in%uis, in me ti&i !"o&anda !la#ue"e:
.. di#am li&ente" et &"e'ite", %uo"um unum (ie"i -"atia, alte"um #$a"ta #on!ellit. 'ene"o" in a#tioni&us
tuis, %uod multa &ono #ui%ue imita&ilia -e"is. #olis ut %ui solle"tissime7 aedi(i#as ut %ui dis!ositissime7
'ena"is ut %ui e((i#a#issime7 !as#is ut %ui e)a#tissime7 io#a"is ut %ui (a#etissime7 iudi#as ut %ui
ae%uissime7 suades ut %ui sin#e"issime7 #ommo'e"is ut %ui ta"dissime7 !la#a"is ut %ui #ele""ime7
"edamas ut %ui (idelissime.
0. $ae# omnia e)em!la 'i'endi iam $in# a& annis !u&e"i&us meus A!ollina"is si se%uitu", -audeo7
#e"te ut se%uatu", admoneo. in %uo do#endo instituendo%ue, modo su& o!e C$"isti dis!osita
su##edant, !lu"imum laeto" ma)imam me (o"mulam 'itae de mo"i&us tuis mutuatu"um. 'ale.
EPISTULA GII
Sidonius Calminio suo salutem.
. *uod "a"ius ad 'os a no&is !a-ina meat, non nost"a su!e"&ia sed aliena im!otentia (a#it. ne%ue
su!e" $is %ui#%uam !lanius %uae"as, %ui!!e #um silentii $uius ne#essitatem !a" a!ud 'os metus
inte"!"etetu". $o# solum tamen li&e"e -emo, %uod tu"&ine dissidentium !a"tium se-"e-es (a#ti mutuo
minime ("uimu" as!e#tu. ne%ue um%uam !at"iae solli#itis o((e""is o&tuti&us, nisi (o"sitan #um ad
a"&it"ium te""o"is alieni 'os lo"i#ae, nos !"o!u-na#ula te-unt. u&i i!se in $o# solum #a!ti'us addu#e"is,
ut !$a"et"as sa-ittis 'a#ua"e, la#"imis o#ulos im!le"e #o-a"is, no&is %uo%ue non "e#usanti&us, %uod
tua satis aliud moliuntu" 'ota %uam ia#ula.
.. sed %uia inte"dum etsi non !e" (oede"um 'e"itatem, saltim !e" indutia"um ima-inem %uaedam s!ei
nost"ae li&e"tatis (enest"a "es!lendet, im!ense (la-ito, uti nos, #um ma)ime !otes, a((atu !a-inae
("e%uentis im!e"tias, s#iens ti&i in animis o&sesso"um #i'ium illam mane"e -"atiam, %uae o&li'is#atu"
o&sidentis in'idiam. 'ale.
EPISTULA GIII
Sidonius Pann+#$io suo salutem.
. Se"onatum Tolosa nosti "edi"e7 si nondum, et #"edo %uod nondum, 'el !e" $ae# dis#e. iam
Clausetiam !e"-it Euant$ius iam%ue #ont"a#tas o!e"as #o-it e"ude"a"e, si %uid (o"te deie#tu #adu#ae
("ondis a--e" inso"duit. #e"te si %uid 'o"a-inosum est, i!se $umo ad'e#ta s#"o&i&us o!!letis t"e!idus
e)ae%uat, ut!ote &eluam suam de 'alle Ta"nis du#alite" ante#essu"us, mus#ulis similis inte" sa)osa 'el
&"e'ia &allaena"um #o"!ulentiam !"ae-u&e"nanti&us.
.. at ille si# i"a #ele", %uod !i-e" mole, seu d"a#o e s!e#u 'i) e'olutus iam metu e)an-ui&us
,a&alitanis e !"o)imo in(e"tu"7 %uos sin-ulos s!a"sos ino!!idatos nun# inauditis indi#tionum -ene"i&us
e)$au"it, nun# (le)uosa #alumnia"um ("aude #i"#um"etit, ne tum %uidem domum la&o"iosos "edi"e
!e"mittens, #um t"i&utum annuum data'e"e.
0. si-num et $o# #e"tum est imminentis ad'entus, %uod #ate"'atim, %uo se #um%ue #on'e"te"it, 'in#ti
t"a$untu" 'in#ula t"a$entes7 %uo"um dolo"e laetatu", !as#itu" (ame, !"ae#i!ue !ul#$"um a"&it"atus ante
tu"!a"e %uam !uni"e damnandos7 #"inem 'i"is nut"it, mulie"i&us in#idit7 e %ui&us tamen si "a"a
%uosdam 'enia "es!e)e"it, $os 'enalitas sol'it, 'anitas illos, nullos mise"i#o"dia. sed e)!li#andae
&estiae tali ne# o"ato"um !"in#e!s Ma"#us A"!inas ne# !oeta"um Pu&lius Mantuanus su((i#e"e
!ossunt.
5. !"oinde %uia di#itu" $ae# i!sa !e"ni#ies a!!"o!in%ua"e, #uius !"oditioni&us deus o&'iet, !"ae'eni
mo"&um !"o'identiae salu&"itate #ont"a%ue lites iu"-ioso"um, si %uae mo'entu", !a#tioni&us #onsule,
#ont"a t"i&uta se#u"itati&us, ne malus $omo "e&us &ono"um 'el %uod no#eat 'el %uod !"aestet
in'eniat. in summa, de Se"onato 'is a##i!e"e %uid sentiam: #ete"i a((li-i !e" su!"as#"i!tum damno
'e"entu"7 mi$i lat"onis et &ene(i#ia sus!e#ta sunt. 'ale.
EPISTULA GIC
Sidonius A!"o suo salutem.
. Calentes nun# te Baiae et s#a&"is #a'e"natim "u#tata !umi#i&us a%ua sul!u"is at%ue ie#o"osis a#
!$t$isis#enti&us lan-uidis medi#a&ilis !is#ina dele#tat: an (o"tasse montana sedes #i"#um #astella et
in eli-enda sede !e"(u-ii %uandam !ate"is e) munitionum ("e%uentia di((i#ultatem: %ui#%uid illud est,
%uod 'el otio 'el ne-otio 'a#as, in u"&em tamen, nisi (allimu", "o-ationum #ontem!latione "e'o#a&e"e.
.. %ua"um no&is sollemnitatem !"imus Mame"tus !ate" et !onti(e), "e'e"endissimo e)em!lo, utilissimo
e)!e"imento in'enit instituit in'e)it. e"ant %uidem !"ius, %uod sal'a (idei !a#e sit di#tum, 'a-ae
te!entes in("e%uentes%ue ut%ue si# di)e"im os#ita&undae su!!li#ationes, %uae sae!e inte"!ellantum
!"andio"um o&i#i&us $e&eta&antu", ma)ime aut im&"es aut se"enitatem de!"e#atu"ae7 ad %uas, ut nil
am!lius di#am, (i-ulo !a"ite" at%ue $o"tuloni non o!o"tuit #on'eni"e.
0. in $is autem, %uas su!"a(atus summus sa#e"dos no&is et !"otulit !a"ite" et #ontulit, ieiunatu" o"atu",
!sallitu" (letu". ad $ae# te (esta #e"'i#um $umiliata"um et ste"na#ium #i'ium sus!i"iosa #ontu&e"nia
!eto7 et, si s!i"italem animum tuum &ene metio", modo #itius 'enies, %uando non ad e!ulas sed ad
la#"imas e'o#a"is. 'ale.
EPISTULA GC
Sidonius Ru"i#io suo salutem.
. O((i#ii se"mone !"ae(ato &+&lio!olam nost"um non -"atiose sed iudi#ialite" e)!e"tus insinuo, #uius ut
(idem in !e#to"e, si# in o!e"e #ele"itatem #i"#a dominum =te> mi$i si&i%ue #ommunem satis a&unde
!"o&a'i. li&"um i-itu" $i# i!se de!o"tat $e!tateu#$i, s#"i!tum 'elo#itate summa, summo nito"e,
%uam%uam et a no&is "ele#tum et "et"a#tatum. de(e"t 'olumen et !"o!$eta"um, li#et me a&sente
de#u"sum, sua tamen #u"a manu%ue de su!e"'a#uis sententiis e"ude"atum, ne# sem!e" illo #ont"a
le-ente, %ui !"omise"at o!e"am suam7 #"edo, %uia in(i"mitas (ue"it im!edimento, %uominus !olli#ita
#om!le"et.
.. "estat, ut e)$o"tatio 'est"a seu s!onsio (amulum si# 'el studentem !la#e"e 'el me"itum -"atia
#om!etenti "emune"etu"7 %uae uti%ue !"o tali la&o"e si sol'itu", in#i!iet ad 'est"am "es!i#e"e
me"#edem. sed #um $o# e-o de sola -"atia !"e#e", 'os %uid me"eatu" as!i#ite %uem #onstat a((e#tum
domini ma-is am&i"e %uam !"aemium. 'ale.
EPISTULA GCI
Sidonius Pa!ianillae suae salutem.
. Ra'enna 'eniens %uaesto" Li#inianus, #um !"imum teti-it Al!e t"ansmissa ,alliae solum, litte"as
ad'entus sui !"ae'ias misit, %ui&us indi#at esse se -e"ulum #odi#illo"um, %uo"um in ad'entu ("at"i
etiam tuo E#di#io, #uius ae%ue titulis a# meis -audes, $ono" !at"i#ius a##edit, #ele""ime, si #o-ites
eius aetatem, si me"ita, ta"dissime. nam%ue ille iam !"idem su(("a-ium di-nitatis ineundae non sol'it in
lan#e sed in a#ie, ae"a"ium%ue !u&li#um i!se !"i'atus non !e#uniis sed manu&iis lo#u!leta'it.
.. $o# tamen san#te Iulius Ne!os, a"mis !a"ite" summus Au-ustus a# mo"i&us, %uod de#esso"is
Ant$emii (idem ("at"is tui sudo"i&us o&li-atam, %uo #itio", $o# lauda&ilio" a&sol'it7 si%uidem iste
#om!le'it, %uod ille sae!issime !olli#e&atu". %uo (it, ut dein#e!s !"o "e!u&li#a o!timus %uis%ue !ossit
a# de&eat, si %uid #ui!iam 'i"ium est, %uia se#u"us, $in# a'idus im!ende"e, %uando%uidem mo"tuo
%uo%ue im!e"ato"e la&o"antum de'otioni %ui#%uid s!o!onde"it !"in#e!s, sem!e" "ed$i&et !"in#i!atus.
0. inte"ea tu, si a((e#tum tuum &ene #olli-o, $is#e #om!e"tis ma-num sola#ium inte" ad'e"sa ma)ima
#a!is ne# animum tuum a t"amite #ommunium -audio"um 'i#inae %uo%ue o&sidionis te""o" e)o"&itat.
no'i enim !"o&e ne meo %uidem te, %uem e) le-e !a"ti#i!as, si# $ono"e laetatam, %uia, li#et sis u)o"
&ona, so"o" o!tima es. %ua de "e !"o!itio deo C$"isto am!liatos !"osa!iae tuae titulos e-o (estinus
-"atato"iis a!i#i&us ins#"i!si, !a"ite" a&sol'ens solli#itudinem tuam, ("at"is !udo"em7 %uem nil de
!"o!"ia di-nitate indi#atu"um, si 'e"e#undum (o"te nes#i"es, ne# si# im!ium iudi#a"es.
5. e-o 'e"o non tantum insi-ni&us 'est"is, %uae tu $a#tenus %uanto li&e"ius, tanto in!atientius
!"aestola&a"e 3%uam%uam $is %uo%ue -"andite"4, %uantum #on#o"dia ("uo"7 %uam !a"em nost"is
suis%ue li&e"is in !oste"um e)o!to, 'otis in #ommune de!os#ens, ut si#ut nos ut"am%ue (amiliam
nost"am !"ae(e#to"iam nan#ti etiam !at"i#iam di'ino (a'o"e "eddidimus, ita i!si %uam sus#i!iunt
!at"i#iam (a#iant #onsula"em.
8. Ros#ia salutat, #u"a #ommunis7 %uae in a'iae amita"um%ue indul-entissimo sinu, %uod "a"o
ne!oti&us #ontin-it alendis, et #um se'e"itate nut"itu", %ua tamen tene"um non in(i"matu" ae'um sed
in(o"matu" in-enium. 'ale.
EPISTULA GCII
Sidonius E"i!$io suo salutem.
. Es, E"i!$i meus, i!se %ui sem!e" num%uam%ue te tantum 'enatio #i'itas a-e" a'o#at, ut non o&ite"
litte"a"um 'olu!tate tenea"e7 (it%ue eo studio, ut ne# nost"a (astidias, %ui ti&i, ut s#"i&is, Musas olemus.
%uae sententia tamen la"-e !"o&atu" 'e"o #a"e"e, %uam%ue et a!!a"et aut e) io#o 'eni"e, si laetus es,
aut e) amo"e, si se"ius. #ete"um a iusto lon-e "esultat, #um mi$i assi-nas %uae 'i) Ma"oni ='i)> aut
Home"o #om!etente" a##ommoda"entu".
.. $ae# "elin%uamus id%ue, unde #ausa, se"mo#inemu". di"i-i ad te !"ae#i!is 'e"sus, %uos 'i"i
am!lissimi, so#e"i tui, !"e#i&us indulsi7 %ui #ontu&e"nio mi)tus ae%ualium 'i'it mo"i&us ad iu&endum
o&se%uendum%ue iu)ta !a"atis. sed %uia s#i"e deside"as et lo#um et #ausam, %uo (a#ilius intelle-as
"em !e"e)i-uam, ti&i !otius 'itio 'e"te, %uod lo%ua#io" e"it o!e"e !"ae(atio.
0. #on'ene"amus ad san#ti Iusti se!ul#"um 3sed ti&i in(i"mitas im!edimento, ne tun# adesses47
!"o#essio (ue"at antelu#ana, sollemnitas anni'e"sa"ia, !o!ulus in-ens se)u e) ut"o%ue, %uem
#a!a#issima &asili#a non #a!e"et %uamli&et #in#ta di((usis #"+!to!o"ti#i&us. #ultu !e"a#to 'i-ilia"um,
%uas alte"nante mul#edine mona#$i #le"i#i%ue !salmi#ines #on#ele&"a'e"ant, %uis%ue in di'e"sa
se#essimus, non !"o#ul tamen, ut!ote ad te"tiam !"aesto (utu"i, #um sa#e"doti&us "es di'ina (a#ienda7
5. de lo#i sane tu"&a"um%ue #om!"essu de%ue nume"osis lumini&us inlatis nimis an$eli7 simul et
aestati no) ad$u# !"o)ima te#to #lausos 'a!o"e to""ue"at, etsi iam !"imo ("i-o"e tamen autumnalis
Au"o"ae dete!es#e&at. ita%ue #um !assim 'a"ia o"dinum #o"!o"a dis!e"-e"entu", !la#uit ad
#ondito"ium S+a-"ii #onsulis #i'ium !"imis una #oi"e, %uod ne# im!leto ia#tu sa-ittae se!a"a&atu". $i#
!a"s su& um&"a !almitis adulti, %uam sti!iti&us altatis #an#ellatim%ue !endenti&us !am!inus
su!e"du#ta te)ue"at, !a"s #aes!ite in 'i"idi sed (lo"i&us odo"o #onsede"amus.
8. 'e"&a e"ant dul#ia io#osa (ati-ato"ia7 !"aete"ea, %uod &eatissimum, nulla mentio de !otestati&us aut
de t"i&utis, nullus se"mo %ui !"ode"etu", nulla !e"sona %uae !"ode"et. (a&ulam #e"te "e(e""e di-nam
"elatu di-nis%ue sententiis %uis%ue !otuisset6 audie&atu" am&itiosissime7 ne# e"at id#i"#o non distin#ta
na""atio, %uia laetitia !e"mi)ta. inte" $ae# otio diu ma"#idis ali%uid a-e"e 'isum.
9. mo) &i!e"titis, e"at ut aetas, a##lamationi&us e((la-itata !"o(e"tu" $is !ila, $is ta&ula. s!$ae"ae
!"imus e-o si-ni(e" (ui, %uae mi$i, ut nosti, non minus li&"o #omes $a&etu". alte"a e) !a"te ("ate" meus
Domni#ius, $omo -"atiae summae, summi le!o"is, tesse"as #e!e"at %uatie&at%ue, %uo 'elut #lassi#o
ad !+"-um 'o#a&at aleato"es. nos #um #ate"'a s#$olasti#o"um lusimus a&unde, %uantum mem&"a
to"!o"e stata"ii la&o"is $e&etata #u"su salu&"i 'e-eta"entu".
;. $i# 'i" inlust"is /ilimatius, ut est illud Mantuani !oetae,
ausus et i!se manu iu'enum tem!ta"e la&o"em,
s!$ae"ista"um se tu"mali&us #onstante" immis#uit. !ul#$"e enim $o# (e#e"at, sed #um ad$u# essent
anni mino"es. %ui #um ("e%uente" de lo#o stantum medii #u""entis im!ulsu summo'e"etu", nun#
%uo%ue a##e!tus in a"eam tam !ilae #o"am !"aete"'olantis %uam su!e"ie#tae ne# inte"#ide"et
t"amitem ne# #a'e"et a# !e" #atast"o!$am sae!e !"onatus ae-"e de "uinoso (le)u se "e#olli-e"et,
!"imus ludi a& a##entu sese "emo'it sus!i"iosus e)tis in#ales#enti&us. nam%ue et ie#us#uli (i&"a
tumente !un-e&ant e)e"#itatum #"e&"i dolo"es.
<. destiti !"otinus et i!se, (a#tu"us #ommunione #essandi "em #a"itatis, ne 'e"e#undiam lassitudo
("ate"na !ate"etu". e"-o, ut "esedimus, =et> illum mo) a%uam ad (a#iem !ete"e sudo" admonuit6 e)$i&ita
!os#enti est, !a"ite" et linteum 'illis onustum, %uod !"idiana s%uama !olitum #asu su& i!sis aedi#ulae
'al'is &i!atenti&us de ianito"is e"e#to t"o#$leatim (une nuta&at.
?. %uo dum !e" otium -enas si##at6 F'ellemF, in%uit, Fad !annum similis o((i#ii ali%uod tet"asti#$on mi$i
s#"i&i iu&e"es.F F(iatF, in%uam. Fsed %uod meumF, di)it, Fet nomen met"o tene"et.F "es!ondi !ossi&ilia (a#tu
%uae !o!os#isset. =ait> et i!se6 Fdi#ta e"-o.F tun# e-o a""idens6 Fili#o s#ias Musas mo'e"i, si #$o"o
i!sa"um non a&s%ue a"&it"is 'a#em.F "es!ondit ille 'iolente" et !e"u"&ane, ut est natu"a 'i" (lammeus
%uidam%ue (a#undiae (ons ine)$austus6 F'ide, domine Solli, ne ma-is A!ollo (o"te mo'eatu", %uod
suas alumnas solus ad se#"eta solli#itas.F iam !otes nosse, %uem !lausum sententia tam "e!entina,
tam le!ida #ommo'e"it.
@. ne# !lus mo"atus mo) suo s#"i&a, %ui !u-illa"em iu)ta tene&at, ad me 'o#ato su&ditum si#
e!i-"amma #om!osui6
Mane no'o seu #um (e"'entia &alnea !os#unt
seu #um 'enatu ("ons #ale(a#ta madet,
$o# (o'eat !ul#$e" (a#iem /ilimatius udam,
mi-"et ut in &i&ulum 'ellus a& o"e li%uo".
E!i!$anius noste" 'i) su!"a s#"i!ta !e"a"a'e"at, et nuntiatum est $o"a monente !"o-"edi e!is#o!um
de "e#e!to"io, nos%ue su""e)imus.
. da !ostulatae tu 'eniam #antilenae. illud autem am&o, %uod maius est %uod%ue me nu!e" in
%uendam dies &onos male (e"entem !a"a&oli#e seu (i-u"ate di#ta"e iussistis %uod%ue e)!editum #"as
di"i-etu", #lam "e#ensete7 et, si !la#et, edentes (o'ete7 si dis!li#et, delentes i-nos#itote. 'ale.
EPISTULA GCIII
Sidonius Attalo suo salutem.
. Haeduae #i'itati te !"aeside"e #oe!isse li&ens at%ue #um -audio a##e!i. laetitiae #ausa
%uad"i!a"tita est6 !"ima, %uod ami#us7 se#unda, %uod iustus es7 te"tia, %uod se'e"us7 %ua"ta, %uod
!"o)imus. %uo (it, ut nost"is nost"o"um%ue #ont"a#ti&us !lu"imum 'elis de&eas !ossis o!itula"i. i-itu"
am!le#tens in (amilia"i 'etusto no'um ius !otestatis inde!tae mate"iam &ene(i#iis tuis iam diu %uae"o.
%ui&us me tantum (ide"e a-nos#e, ut, etsi non in'enio %uae !os#am, %uaesitu"us mi$i 'idea"is i!se
%uae t"i&uas. 'ale.
EPISTULA GIG
Sidonius Pudenti suo salutem.
. Nut"i#is meae (iliam (ilius tuae "a!uit6 (a#inus indi-num %uod%ue nos 'os%ue inimi#asset, nisi
!"otinus s#issem te nes#isse (a#iendum. sed #ons#ientiae tuae !u"-atione !"aelata !ete"e di-na"is
#ul!ae #alentis im!unitatem. su& #ondi#ione #on#edo6 si stu!"ato"em !"o domino iam !at"onus
o"i-inali sol'as in%uilinatu.
.. mulie" autem illa iam li&e"a est7 %uae tum demum 'ide&itu" non ludi&"io addi#ta sed assum!ta
#oniu-io, si "eus noste", !"o %uo !"e#a"is, mo) #liens (a#tus e t"i&uta"io !le&eiam !otius in#i!iat $a&e"e
!e"sonam %uam #olona"iam. nam meam $ae# sola seu #om!ositio seu satis(a#tio 'el medio#"ite"
#ontumeliam emendat7 %ui tuis 'otis at%ue ami#itiis $o# ad%uies#o, si la)at li&e"tas ma"itum, ne
#onst"in-at !oena "a!to"em. 'ale.
EPISTULA GG
Sidonius Pasto"i suo salutem.
. *uod die $este"no t"a#tatui #i'itatis in #on#ilio de(uisti, e) indust"ia (a#tum !a"s melio" a##e!it, %uae
sus!i#ata est id te #a'e"e, ne tuis ume"is onus (utu"ae le-ationis im!one"etu". -"atulo" ti&i, %uod istis
mo"i&us 'i'is, ut ne#esse $a&eas ele#tionem tui time"e7 laudo e((i#a#iam, sus!i#io !"udentiam,
!"ose%uo" laude (eli#itatem7 o!to deni%ue ae%ualia $is, %uos ae%ualite" amo.
.. multi ("e%uente", %uos e)e#"a&ilis !o!ula"itas a-it, #i'ium ma)imos manu !"ensant de%ue #onsessu
!u&li#o a&du#unt a# se%uest"atis os#ula im!in-unt, o!e"am suam s!ondent, sed non !etiti7 ut%ue
'ideantu" in ne-otii #ommunis asse"tionem le-a"i, e'e#tionem "e(undunt i!sos%ue sum!tus ult"o
"e#usant et a& am&itu #lam "o-ant sin-ulos, ut a& omni&us !alam "o-entu".
0. si# %uo%ue, #um (ati-atio -"atuita !ossit li&ente" admitti, li&entius tamen at%ue ama&ilius 'e"e#undi
le-untu", id%ue #um e)!ensa7 tantum im!udentia sese in-e"entum !onde"is $a&et, etiam (as#i #um
t"i&uta"io nomine i!so"um nil su!e"(unditu". !"oinde %uam%uam non te (e(ellit, %uid &oni %ui%ue
medita"entu", "edde te tamen e)s!e#tantium 'otis e)!etentum%ue #a"itatem !"o&a, %ui iam !"o&asti
!udo"em. %uod de(uisti !"imum, modestiae ads#"i&itu"7 ad i-na'iam "es!i#it se#unda dilatio.
5. !"aete"ea ti&i A"elate !"o(e#tu"o est 'ene"a&ilis in itine"e mate" ("at"es amantes "edamantis%ue
!at"iae solum, ad %uod et !"aete" o##asionem 'olu!tuose 'enitu"7 tum domus !"o!"ia, #uius a#to"em,
'ineam messem oli'etum, te#tum %uo%ue i!sum, 'el dum !"aete"'e$a"is, ins!i#e"e "es #ommodi est.
%ua!"o!te", missus a no&is, et ti&i !e"'enis7 nam%ue e"it talis 'iae tuae #ausae%ue nost"ae #ondi#io, ni
(allo", at%ue o!!o"tunitas, ut !"o &ene(i#io #i'itati !osse im!uta"e %uando#um%ue 'idea"is, %uod tuos
'ide"is. 'ale.
EPISTULA GGI
Sidonius Sa#e"doti et Iustino suis salutem.
. Ci#to"ius !at"uus 'este", 'i", ut e-"e-ius, si# unde#um%ue do#tissimus, #um #ete"a !otente", tum
!otentissime #ondidit 'e"sus. mi$i %uo%ue sem!e" a !a"'o #u"a Musa"um7 nun# 'os !a"enti 'enitis
$e"edes, %uam iu"e, tam me"ito6 ili#et e-o !oetae !"o)imus (io !"o(essione, 'os semine. e"-o
iustissimum est, ut diem (un#to si# %uis%ue nost"um su##edat, ut iun-itu". ideo%ue !at"imonia tenete,
date #a"mina. 'alete.
SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER SEGTUS, ED. LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius domino !a!ae Lu!o salutem.
. Benedi#tus s!i"itus san#tus et !ate" dei omni!otentis, %uod tu, !ate" !at"um, et e!is#o!us
e!is#o!o"um et alte" sae#uli tui Ia#o&us, de %uadam s!e#ula #a"itatis ne# de in(e"io"e Hie"usalem tota
e##lesiae dei nost"i mem&"a su!e"ins!i#is, di-nus %ui omnes #onsole"is in(i"mos %ui%ue me"ito a&
omni&us #onsula"is. et %uid nun# e-o di-num di-nationi $ui#, !ut"is et (etida "eatu te""a, "es!ondeam:
.. #ollo%uii saluta"is tui et indi-entiam !atiens et timo"em "e#o"datione 'itae !le#ti&ilis addu#o", ut
#lamem ti&i %uod di)it domino tuus ille #olle-a6 e)i a me, %uia $omo !e##ato" sum, domine. sed si iste
timo" non tem!e"etu" a((e#tu, 'e"eo", ne ,e"aseno"um destitua" e)em!lo et dis#edas a (ini&us meis.
%uin !otius illud, %uod mi$i #ondu#i&ilius est, #onle!"osi mei te !"o!osita #ondi#ione #onst"in-am, ut
aiam ti&i6 si 'is, !otes me munda"e. %ua ille sententia non !lus de C$"isto %uid !ete"et !"odidit, %uam
%uid #"ede"et !u&li#a'it.
0. e"-one #um sis !"o#ul am&i-uo !"imus omnium toto, %ua !atet, o"&e !onti(i#um, #um !"ae"o-ati'ae
su&i#iatu", #um #ensu"ae tuae adt"emat etiam tu"&a #olle-ii, #um in -"a'itatis 'est"ae #om!a"ationem
i!sa etiam -"andae'o"um #o"da !ue"as#ant, #um !ost desudatas militiae Li"inensis e)#u&ias et in
a!ostoli#a sede no'em iam de#u"sa %uin%uennia ut"ius%ue san#to"um o"dinis %uendam te
#on#lamatissimum !"imi!ila"em s!i"italia #ast"a 'ene"entu", tu ni$ilominus $astato"um
antesi-nato"um%ue !aulis!e" #ontu&e"nio se%uest"atus ultimos #alones tuos li)as%ue non des!i#is et
ad e)timos t"a$a"io"um, %ui !e" insi!ientiam suam ad$u# ad #a"nis sa"#inas sedent, #"u#is diu
!o"tatae 'e)illa #i"#um(e"s a# manum lin-uae !o""i-is in #ons#ientia 'ulne"atis:
5. nosti, ut a!!a"et, e) ad'e"sa a#ie sau#iatos, du) 'ete"ane, #olli-e"e et !e"itissimus tu&i#en ad
C$"istum a !e##atis "e#e!tui #ane"e7 et e'an-eli#i !asto"is e)em!lo non am!lius laeta"is, si
!e"maneant sani, %uam si non "emaneant des!e"ati. te e"-o, no"ma mo"um, te, #olumna 'i"tutum, te,
si &landi"i "eis li#et, 'e"a, %uia san#ta, dul#edo, des!i#atissimi 'e"mis ul#e"a di-itis e)$o"tationis
#ont"e#ta"e non !i-uit7 ti&i a'a"itiae non (uit !as#e"e monitis animam ("a-ilitate ieiunam et de a!ot$e#a
dile#tionis altissimae se#tandae no&is $umilitatis !"o!ina"e mensu"am.
8. sed o"a, ut %uando%ue "esi!is#am, %uantum meas de!"imat one"is im!ositi massa #e"'i#es.
(a#ino"um #ontinuatione mise" eo ne#essitatis a##essi, ut is !"o !e##ato !o!uli nun# o"a"e #om!ella",
!"o %uo !o!ulus inno#entum 'i) de&et im!et"a"e si su!!li#et. nam %uis &ene medelam ae-e"
im!e"tiat: %uis (e&"iens a""o-anti ta#tu !ulsum distin-uat in#olumem: %uis dese"to" s#ientiam "ei
milita"is iu"e lauda'e"it: %uis es#ulentus a&stemium #om!etente" a"-ue"it: indi-nissimus mo"talium
ne#esse $a&eo di#e"e %uod (a#e"e det"e#to, et ad mea i!se 'e"&a damna&ilis, #um non im!leam %uae
moneo, idem in me meam #otidie #o-o" di#ta"e sententiam.
9. sed si tu inte" me et illum, #ui #on#"u#i(i-e"is, dominum nost"um !"o s#ele"um meo"um !o!ulo,
iunio" ma-e %uam mino" Mo+ses, inte"#esso" assistas, non ulte"ius des#endemus in in(e"num 'i'entes
ne# !e" #a"nalium 'itio"um in#enti'a (lammati ad alta"e domini i-nem diutius a##endemus alienum7
%uia %uam%uam nos ut!ote "eos -lo"iae li&"a non "es!i#it, satis tamen su!e"%ue -aude&imus, si
!"e#atu tuo le'a"e 'aleamus inte"io"is $ominis nost"i etsi non inte-"um ad "emune"ationem, #e"te 'el
#i#at"i#atum !e#tus ad 'eniam. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA II
Sidonius domino !a!ae P"a-matio salutem.
. Cene"a&ilis Eut"o!ia mat"ona, %uod ad nos s!e#tat, sin-ula"is e)em!li, %uae !a"simonia et
$umanitate #e"tanti&us non minus se ieiuniis %uam #i&is !au!e"es !as#it et in C$"isti #ultu !e"'i-il sola
in se #om!ellit !e##ata do"mi"e, mae"o"i&us o"&itatis ne#essitate litis adie#ta in "emedium mali du!li#is
!e"(e#tionem 'est"ae #onsolationis e)!ete"e (estinat, -"atante" $a&itu"a, si'e istud ti&i !e"e-"inatio
&"e'is seu lon-um #om!utetu" o((i#ium.
.. i-itu" !"ae(ata 'ene"a&ilis ("at"is mei nun# iam !"es&+te"i A-"i!!ini, ne iniu"iosum sit di)isse
ne%uitiis, #e"te (ati-atu" a"-utiis7 %ui a&utens in&e#illitate mat"onae non desistit s!i"italis animae
se"enitatem sae#ula"ium 'e"sutia"um (lati&us tu"&ida"e7 #ui (ilii ne# multo !ost ne!otis amissi duae
!a"ite" !la-ae "e#entes ad diutu"ni 'idu'ii 'ulnus adduntu".
0. tem!ta'imus inte" ut"um%ue #om!one"e, nos ma)ume, %ui&us in eos no'um ius !"o(essio
'etustum%ue (a#ie&ant ami#itiae, ali%ua #ensentes, suadentes %uae!iam, !lu"ima su!!li#antes7
%uod%ue mi"emini, in omnem #on#o"diae statum !"om!tius a (eminea !a"te des#ensum est. et
%uam%uam se altius !"o(utu"um (iliae !ate"na ia#ta"et !"ae"o-ati'a, nu"ui tamen ma-is !la#uit
muni(i#entiae so#"ualis o&latio.
5. iu"-ium inte"im semiso!itum 'est"is modo sini&us in(e"tu". !a#i(i#ate #e"tantes, et !onti(i#alis
au#to"itate #ensu"ae sus!e#tis si&i !a"ti&us indi#ite -"atiam, di#ite 'e"itatem. san#ta enim Eut"o!ia, si
%uid 'adimonio meo #"editis, 'i#to"iam #om!utat, si 'el !ost damna non liti-et. unde et sus!i#o" 'o&is
unam !"onuntiandam domum dis#o"diosam, li#et in'eniatis ut"am%ue dis#o"dem. memo" nost"i esse
di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA III
Sidonius domino !a!ae Leontio salutem.
. Etsi nullis $o"tati&us !"imo"dia nost"ae !"o(essionis animatis ne%ue sitim i-no"antiae $a#tenus
sae#ula"is ullo su!e"nae "i-atis im&"e do#t"inae, non e-o tamen tantum mei meminens non sum, ut a
meis !"aesumam !a"ti&us ae%uali o((i#io"um lan#e #e"tandum. nam #um nost"a medio#"itas aetate
'itae, tem!o"e di-nitatis, !"i'ile-io lo#i, laude s#ientiae, dono #ons#ientiae 'est"ae (a#ile 'in#atu",
nullum me"emu", si !a" e)s!e#tamus allo%uium.
.. i-itu" non in#usantes silentium 'est"um sed lo%ua#itatem nost"am !otius e)#usa"e nitentes
#ommendamus a!i#um !o"tito"em, #uius si !e"e-"inationem !"om!to (a'o"e (o'eatis, -"andis
a#tioni&us illius !o"tus se#u"itatis a!e"itu". ne-otium $ui# testamenta"ium est. latent eum !"o!"ia"um
me"ita #$a"ta"um6 to-ato"um illi# !e"o"antum !e"itiam #onsule"e !e""e)it, !"o 'i#to"ia #om!utatu"us, si
se intelle)e"it iu"e su!e"a"i, modo ne si&i suis%ue desidiae 'itio !e"!e"am #a'isse #ul!etu". $un#
eatenus #ommenda"e !"aesumo, ut, si eum inst"ue"e di-nante" ad'o#atio #onsulta (astidit, au#to"itas
#o"onae tuae dissimulanti&us studeat e)#ude"e "es!onsi #ele"itatem. memo" nost"i esse di-na"e,
domine !a!a.
EPISTULA IC
Sidonius domino !a!ae Lu!o salutem.
. P"aete" o((i#ium, %uod in#om!a"a&ilite" eminenti a!ostolatui tuo sine (ine de&etu", etsi a&s%ue
inte"missione sol'atu", #ommendo su!!li#um &aiulo"um !"o no'a ne#essitudine 'etustam
ne#essitatem, %ui in A"'e"nam "e-ionem lon-um ite", $is %ui!!e tem!o"i&us, emensi #asso la&o"e
'ene"unt. nam%ue unam (eminam de a((e#ti&us suis, %uam (o"te Ca"-o"um 3$o# enim nomine
indi-enas lat"un#ulos nun#u!ant4 su!e"'entus a&st"a)e"at, isto dedu#tam ante ali%uot annos isti#%ue
dist"a#tam #um non (also indi#io #om!e"issent, #e"tis %uidem si-nis sed non "e#enti&us in%uisi'e"e
'esti-iis.
.. at%ue o&ite" $ae# eadem la&o"iosa, !"ius%uam $i adessent, in ne-otiato"is nost"i domo dominio%ue
!alam sane 'enumdata de(un-itu", %uodam P"udente 3$o# 'i"o nomen4, %uem nun# T"i#assi&us
de-e"e (ama di'ul-at, i-noto"um no&is $ominum #ollaudante #ont"a#tum7 #uius su&s#"i!tio int"a
(o"mulam nundina"um tam%uam idonei adsti!ulato"is ostenditu". au#to"itas !e"sonae, o!!o"tunitas
!"aesentiae tuae inte" #o"am !ositos (a#ile 'ale&it, si di-na&itu", se"iem totius inda-a"e 'iolentiae,
%uae, %uod -"a'ius est, eo (a#ino"is a##essit, %uantum !o"tito"um datu" nosse memo"atu, ut etiam in
illo lat"o#inio %uendam de nume"o 'iantum #onstet e)tin#tum.
0. sed %uia iudi#ii 'est"i medi#inam e)!etunt #i'ilitatem%ue, %ui ne-otium #"iminale !a"tu"iunt,
'est"a"um, si &ene metio", !a"tium !a"ite" et mo"um est, ali%ua indemni #om!ositione isto"um dolo"i,
illo"um !e"i#ulo su&'eni"e et %uodam salu&"is sententiae tem!e"amento $an# !a"tem minus a((li#tam,
illam minus "eam et ut"am%ue !lus (a#e"e se#u"am7 ne iu"-ii status, ut sese (e"t tem!o"is lo#i%ue
#i'ilitas, talem des#endat ad te"minum, %uale #oe!it $a&e"e !"in#i!ium. memo" nost"i esse di-na"e,
domine !a!a.
EPISTULA C
Sidonius domino !a!ae T$eo!lasto salutem.
. Causam meam nes#iens a-it %ui ad 'os a me litte"as !o"tat7 nam, dum 'oti'i mi$i (it -e"ulus
o!!o"tunus o((i#ii, &ene(i#ium !"aestat, %uod se a"&it"atu" a##i!e"e, si#uti nun# 'ene"a&ilis Donidius
di-nus inte" s!e#tatissimos %uos%ue nume"a"i. #uius #lientem !ue"os%ue #ommendo, !"o(e#tos seu in
!at"oni ne#essitate seu in domini. la&o"em !e"e-"inantum %ua !otestis o!e $umanitate inte"#essione
tutamini7 a#, si in ali%uo ami#us i!se !e" im!e"itiam no'itatem%ue !u&li#ae #on'e"sationis 'ide&itu"
minus e((i#a), 'os $o# !otius as!i#ite, %uid a&sentis #ausa, non %uid !"aesentis !e"sona me"eatu".
memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA CI
Sidonius domino !a!ae Eut"o!io salutem.
. Post%uam (oedi("a-am -entem "edisse in suas sedes #om!e"i ne%ue %ui#%uam 'ianti&us insidia"um
!a"a"e, ne(as #"edidi ulte"ius o((i#io"um di((e""e se"monem, ne 'este" a((e#tus %uandam 'itio meo
du#e"et ut -ladius in!olitus de #u"ae "a"itate "o&i-inem. unde misso in $o# solum ne-otii -e"ulo
litte"a"um, %uam 'o&is sit #o"!us#uli status in solido %uam'e e) animi sententia "es a-antu", solli#itus
in%ui"o, s!e"ans, ne semel mi$i amo" 'este" indultus aut inte"ie#ti itine"is lon-itudine aut a&sentiae
#ommunis diutu"nitate tenuetu", %uia &onitas #ondito"is $a&itationem !otius $ominum %uam #a"itatem
(inali&us #laudit an-ustiis.
.. "estat, ut 'est"a &eatitudo #on!un#to"ii salu&"itate se"monis a'idam nost"ae i-no"antiae !as#at
esu"iem. est enim ti&i nimis usui, ut e)$o"tationi&us tuis inte"io"is $ominis ma#iem sae!enume"o
m+sti#us ade!s et s!i"italis a"'ina distendat. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA CII
Sidonius domino !a!ae /onteio salutem.
. Si ali%uid ad in#$oandam -"atiam #om!endii !oste"is t"i&uit ne#essitudo !"aemissa senio"um, e-o
%uo%ue ad a!ostolatus tui notitiam !lenio"em #um !"ae"o-ati'a domesti#ae (amilia"itatis a##edo. nam
si# te (amiliae meae 'alidissimum in C$"isto sem!e" !at"onum (uisse "eminis#o", ut ami#itias tuas non
tam e)!etendas mi$i %uam "e!etendas !utem. $is adi#itu", %uod indi-nissimo mi$i im!ositum
sa#e"dotalis nomen o((i#ii #on(u-e"e me ad !"e#um 'est"a"um !"aesidia #om!ellit, ut ad$u# ul#e"osae
#ons#ientiae nimis $iul#a 'ulne"a 'est"o saltim #i#at"i#entu" o"atu.
.. %ua!"o!te" me meos%ue #ommendans et e)#usans litte"as se"io"es -"andite" o&se#"o, ut
inte"#essione #onsueta, #uius 'i"i&us immane !olletis, #le"i#alis ti"o#inii in no&is "e!tantia "udimenta
tueamini, ut, si %uid di-na&itu" de mo"um !"a'itate nost"o"um immuta&ilis dei muta"e #lementia, totum
id su(("a-io"um 'est"o"um !at"o#inio de&eamus. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA CIII
Sidonius domino !a!ae ,"ae#o salutem.
. A!i#um o&lato" !au!e"em 'itam sola me"#andi a#tione sustentat7 non illi est o!i(i#ium %uaestui,
militia #ommodo, #ultu"a #om!endio7 1o&2 $o# i!sum, %uod me"#enna"iis !"ose#utioni&us et lo#ati#ia
(ati-atione #o-nos#itu", (ama %uidem sua sed (a#ultas #"es#it aliena. sed tamen %uoniam illi (ides
ma-na est, etsi !a"'a su&stantia, %uotiens #um !e#uniis %uo"um!iam #ata!li "e#entis nundinas adit,
#"edito"i&us &ene #"edulis sola de!onit mo"um e)!e"imenta !"o !i-no"e.
.. inte" di#tandum mi$i ista su--esta sunt, ne# o& $o# du&ito audita (idente" asse"e"e, %uia non !a"um
mi$i intumos a-unt %ui&us est i!se satis intumus. $uius i-itu" tene"am ("ontem, du"a "udimenta
#ommendo7 et, %uia nomen eiusdem le#to"um nu!e" al&us a##e!it, a-nos#itis !"o(e#tu"o #i'i me
e!istulam, #le"i#o de&uisse (o"matam7 %uem !"o!ediem non iniu"ia "eo" me"#ato"em s!lendidum (o"e,
si $in# ad 'est"a o&se%uia (estinans ("i-o"i&us (ontium #i'i#o"um sae!e (ontem A me"#ato"i&us
ante(e"at. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA IG
Sidonius domino !a!ae Lu!o salutem.
. Ci" iam $onestus ,allus, %uia iussus ad #oniu-em "edi"e non distulit, litte"a"um mea"um o&se%uium,
'est"a"um "e!o"tat e((e#tum. #ui #um !a-ina, %uam mise"atis, "ese"a"etu", a#tutum #om!un#tus
in-emuit destinatam%ue non ad me e!istulam sed in se sententiam iudi#a'it. ita%ue #on(estim ite" in
!at"iam s!o!ondit ado"na'it a""i!uit. %uem nos !"o!te" $an# i!sam !aenitudinis #ele"itatem non
in#"e!ati'e sed #onsolato"ie !otius #om!ella"e #u"a'imus, %uia 'i#ina"etu" inno#entiae (estinata
#o""e#tio.
.. ne%ue enim %uis%uam etiam si&i &ene #ons#ius !lus (a#e"e !"aesum!sit, si %uis tamen 'est"ae
#o""e!tionis o"&itam non "eli%uit, %ui!!e #um ea i!sa, %uae le-imus, !a"#entis 'e"&a #ensu"ae
ma)uma emendationis in#itamenta sint. nam %uid !otest esse #asti-ationis $uius#e teno"e !"etiosius,
in %ua (o"te !e##ato animus ae-e" "e!!e"it int"inse#us "emedium, #um non 'ale"et e)t"inse#us in'eni"e
#on'i#ium:
0. %uod su!e"est, o&se#"amus, ut #"e&"a o"atione, !e" %uam 'itiis omni&us immane dominamini, nos
%uo%ue, si#ut e'an-eli#os ma-os "emeasse mani(estum est, 'el iam nun# !e" aliam 'iam mo"um in
&eato"um !at"iam "edi"e (a#iatis. !aene omise"am, %uod minime !"aete"eundum (uit6 a-ite -"atias
Inno#entio, s!e#ta&ili 'i"o, %ui, ut !"ae#e!e"atis, na'ite" mo"em -essit iniun#tis. memo" nost"i esse
di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA G
Sidonius domino !a!ae Censo"io salutem.
. ,e"ulum litte"a"um le'iti#i o"dinis $onestat o((i#ium. $i# #um (amilia sua de!"aedationis ,ot$i#ae
tu"&inem 'itans in te""ito"ium 'est"um delatus est i!so, ut si# di)e"im, !onde"e (u-ae7 u&i in "e
e##lesiae, #ui san#titas tua !"aesidet, !a"'am sementem semi#on(e#to #aes!iti ad'ena ieiunus inie#it,
#uius e) solido #olli-endae (ie"i si&i #o!iam e)o"at.
.. %uem si domesti#is (idei de!utata $umanitate (o'eatis, id est, ut de&itum -lae&ae #anonem non
!etatu", tantum lu#elli !"aestitum si&i #om!utat 3!e"e-"ini $ominis ut #ensus, si# animus an-ustus4, a#
si in !at"io solo "usti#a"etu". $ui# si le-itimam, ut mos est, solutionem !e"e)i-uae se-etis indul-eas,
tam%uam o!i!a"e 'iati#atus #um -"atia"um a#tione "emea&it. !e" %uem si me stilo solitae di-nationis
im!e"tias, mi$i ("ate"nitati%ue isti# sitae !a-ina tua 'eluti !olo la!sa "e!uta&itu". memo" nost"i esse
di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GI
Sidonius domino !a!ae Eleut$e"io salutem.
. Iudaeum !"aesens #$a"ta #ommendat, non %uod mi$i !la#eat e""o", !e" %uem !e"eunt in'oluti, sed
%uia neminem i!so"um nos de#et e) asse damna&ilem !"onuntia"e, dum 'i'it7 in s!e enim ad$u#
a&solutionis est #ui su!!etit !osse #on'e"ti.
.. %uae sit 'e"o ne-otii sui se"ies, i!se "e#tius !"aesentanea #o"am na""atione !ate(a#iet. nam
!"udentiae satis o&'iat e!istula"i (o"mulae de&itam #on#innitatem !lu"i(a"io se"mone !o""i-e"e. sane
%uia se#undum 'el ne-otia 'el iudi#ia te""ena solent $uius#emodi $omines $onestas $a&e"e #ausas,
tu %uo%ue !otes $uius la&o"iosi, etsi im!u-nas !e"(idiam, !"o!u-na"e !e"sonam. memo" nost"i esse
di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GII
Sidonius domino !a!ae Patienti salutem.
. Ali%uis ali%uem, e-o illum !"ae#i!ue !uto suo 'i'e"e &ono, %ui 'i'it alieno %ui%ue (idelium
#alamitates indi-entiam%ue mise"atus (a#it in te""is o!e"a #aelo"um. F%uo"sum istae#:F in%uis. te ista
sententia %uam ma)ume, !a!a &eatissime, !etit, #ui non su((i#it illis tantum ne#essitati&us o!em (e""e,
%uas no'e"is, %ui%ue us%ue in e)timos te"minos ,allia"um #a"itatis inda-e !o""e#ta !"ius soles
indi-entum "es!i#e"e #ausas %uam ins!i#e"e !e"sonas.
.. nullius o&est tenuitati de&ilitati%ue, si te e)!ete"e non !ossit. nam !"ae'enis mani&us illum, %ui non
'alue"it ad te !edi&us !e"'eni"e. t"ansit in alienas !"o'in#ias 'i-ilantia tua et in $o# #u"ae tuae latitudo
di((unditu", ut lon-e !osito"um #onsoletu" an-ustias7 et $in# (it, ut, %uia #"e&"o te non minus a&sentum
'e"e#undia %uam !"aesentum %ue"imonia mo'et, sae!e te"se"is eo"um la#"imas, %uo"um o#ulos non
'idisti.
0. omitto illa, %uae #otidie !"o!te" de(e#tionem #i'ium !au!e"ato"um in"e%uietis tole"as e)#u&iis
!"e#i&us e)!ensis. omitto te tali sem!e" a-e"e tem!e"amento, si# sem!e" $umanum, si# a&stemium
iudi#a"i, ut #onstet indesinente" "e-em !"aesentem !"andia tua, "e-inam lauda"e ieiunia. omitto tanto
te #ultu e##lesiam ti&i #"editam #on'enusta"e, ut du&itet ins!e#to", meliusne no'a o!e"a #onsu"-ant an
'etusta "e!a"entu".
5. omitto !e" te !lu"imis lo#is &asili#a"um (undamenta #onsu"-e"e, o"namenta du!li#a"i7 #um%ue multa
in statu (idei tuis dis!ositioni&us au-eantu", solum $ae"eti#o"um nume"um minui, te%ue %uodam
'enatu a!ostoli#o (e"as /otiniano"um mentes s!i"italium !"aedi#ationum #assi&us im!li#a"e, at%ue a
tuo &a"&a"os iam se%ua#es, %uotiens #on'in#untu" 'e"&o, non e)i"e 'esti-io, done# eos a !"o(undo
-u"-ite e""o"is (eli#issimus anima"um !is#ato" e)t"a)e"is.
8. et $o"um ali%ua tamen #um "eli%uis (o"sitan #ommuni#anda #olle-is7 illud autem de&e"i ti&i %uodam,
ut iu"is#onsulti di#unt, !"ae#i!ui titulo ne# tuus !ote"it i"e !udo" in(itias, %uod !ost ,ot$i#am
de!o!ulationem, !ost se-etes in#endio a&sum!tas !e#ulia"i sum!tu ino!iae #ommuni !e" desolatas
,allias -"atuita ("umenta misisti, #um ta&es#enti&us (ame !o!ulis nimium #ontulisses, si #omme"#io
(uisset s!e#ies ista, non mune"i. 'idimus an-ustas tuis ("u-i&us 'ias7 'idimus !e" A"a"is et R$odani
"i!as non unum, %uod unus im!le'e"as, $o""eum.
9. (a&ula"um #edant (i-menta -entilium et ille %uasi in #aelum "elatus !"o "e!e"ta s!i#a"um no'itate
T"i!tolemus, %uem ,"ae#ia sua, #aementa"iis !i#to"i&us si-ni(i#i&us%ue illust"is, sa#"a'it tem!lis
(o"ma'it statuis e((i-ia'it ima-ini&us. illum du&ia (ama #on#innat !e" "udes ad$u# et Dodoni-enas
!o!ulos dua&us 'a-um na'i&us, %ui&us !oetae dein#e!s (o"mam d"a#onum de!uta'e"unt, i-notam
#i"#umtulisse sementem. tu, ut de medite""anea ta#eam la"-itate, 'i#tum #i'itati&us T+""$eni ma"is
e"o-atu"us -"ana"iis tuis duo !otius (lumina %uam duo na'i-ia #om!lesti.
;. sed si (o"te A#$ai#is Eleusinae su!e"stitionis e)em!lis tam%uam non idoneis "eli-iosus laudatus
o((enditu", se!osita m+sti#i intelle#tus "e'e"entia 'ene"a&ilis !at"ia"#$ae Iose!$ $isto"ialem dili-entiam
#om!a"emus, %ui #ont"a ste"ilitatem se!tem u&e"es annos inse#utu"am (a#ile !"o'idit "emedium, %uod
!"ae'idit. se#undum tamen mo"alem sententiam ni$il iudi#io meo mino" est %ui in su!e"'eniente simili
ne#essitate non di'inat et su&'enit.
<. %ua!"o!te", etsi ad inte-"um #oni#e"e non !ossum, %uantas ti&i -"atias A"elatensis Reiensis
A'ennio#us A"ausionensis %uo%ue et Al&ensis, Calentinae%ue ne# non et T"i#astinae u"&is !ossesso"
e)sol'at, %uia di((i#ile est eo"um e) asse 'ota meti"i, %ui&us no'e"is alimoniam sine asse #ollatam,
A"'e"ni tamen o!!idi e-o nomine u&e"es !e"%uam -"atias a-o, #ui ut su##u""e"e medita"e"e, non te
#ommunio !"o'in#iae, non !"o)imitas #i'itatis, non o!!o"tunitas (lu'ii, non o&latio !"etii addu)it.
?. ita%ue in-entes !e" me "e(e"unt -"ates %ui&us o&ti-it !e" !anis tui a&undantiam ad sui su((i#ientiam
!e"'eni"e. i-itu" si mandati o((i#ii munia satis 'ideo" e)!lesse, e) le-ato nuntius e"o. ili#et s#ias 'olo6
!e" omnem (e"tu" A%uitaniam -lo"ia tua7 ama"is lauda"is, deside"a"is e)#ole"is, omnium !e#to"i&us,
omnium 'otis. inte" $ae# tem!o"um mala &onus sa#e"dos, &onus !ate", &onus annus es %ui&us
o!e"ae !"etium (uit (ie"i (amem suam !e"i#ulo, si alite" esse non !ote"at tua la"-itas e)!e"imento.
memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER SEPTIMUS, ED. LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius domino !a!ae Mame"to salutem.
. Rumo" est ,ot$os in Romanum solum #ast"a mo'isse6 $ui# sem!e" i""u!tioni nos mise"i A"'e"ni
ianua sumus. nam%ue odiis inimi#o"um $in# !e#ulia"ia (omenta su&minist"amus, %uia, %uod ne#dum
te"minos suos a& O#eano in R$odanum Li-e"is al'eo limita'e"unt, solam su& o!e C$"isti mo"am de
nost"a tantum o&i#e !atiuntu". #i"#umie#ta"um 'e"o s!atia t"a#tum%ue "e-ionum iam !"idem "e-ni
mina#is im!o"tuna de'o"a'it im!"essio.
.. sed animositati nost"ae tam teme"a"iae tam%ue !e"i#ulosae non nos aut am&ustam mu"o"um (a#iem
aut !ut"em sudium #"atem, aut !"o!u-na#ula 'i-ilum t"ita !e#to"i&us #on(idimus o!itulatu"a7 solo iam
in'e#ta"um te au#to"e "o-ationum !al!amu" au)ilio, %ui&us in#$oandis instituendis%ue !o!ulus
A"'e"nus, etsi non e((e#tu !a"i, a((e#tu #e"te non im!a"i #oe!it initia"i, et o& $o# #i"#um(usis ne#dum
dat te"-a te""o"i&us.
0. non enim latet nost"am s#is#itationem, 1%uod2 !"imis tem!o"i&us $a"um#e su!!li#ationum
instituta"um #i'itas #aelitus ti&i #"edita !e" #uius%ue modi !"odi-io"um te""i#ulamenta 'a#ua&atu". nam
modo s#aenae moenium !u&li#o"um #"e&"is te""ae moti&us #on#utie&antu"7 nun# i-nes sul!u"e
(lammati #adu#as #ulminum #"istas su!e"ie#to (a'illa"um monte tumula&ant7 nun# stu!enda (o"o
#u&ilia #ollo#a&at auda#ium !a'enda mansuetudo #e"'o"um6 #um tu inte" ista dis#essu !"imo"um
!o!ula"ium%ue statu u"&is e)inanito ad no'a #ele" 'ete"um Nini'ita"um e)em!la de#u""isti, ne di'inae
admonitioni tua %uo%ue des!e"atio #on'i#ia"etu".
5. et 'e"e iam de deo tu minime !ote"as a&s%ue !e##ato !ost 'i"tutum e)!e"imenta di((ide"e. nam #um
'i#e %uadam #i'itas #on(la-"a"e #oe!isset, (ides tua in illo a"do"e !lus #aluit7 et #um in #ons!e#tu
!a'idae !le&is o&ie#tu solo #o"!o"is tui i-nis "e#ussus in te"-um (u-iti'is (le)i&us sinua"etu", mi"a#ulo
te""i&ili no'o in'isitato a((uit (lammae #ede"e !e" "e'e"entiam, #ui senti"e de(uit !e" natu"am.
8. i-itu" !"imum nost"i o"dinis 'i"is et $is !au#is indi#is ieiunia inte"di#is (la-itia, su!!li#ia !"aedi#is
"emedia !"omittis7 e)!onis omni&us ne# !oenam lon-in%uam esse ne# 'eniam7 do#es denuntiatae
solitudinis minas o"ationum ("e%uentia esse amoliendas7 mones assiduitatem (u"entis in#endii a%ua
!otius o#ulo"um %uam (luminum !osse "estin-ui7 mones mina#em te""ae motuum #on(li#tationem (idei
sta&ilitate (i"mandam.
9. #uius #on(estim se%ua) $umilis tu"&a #onsilii maio"i&us %uo%ue suis (uit in#itamento, %uos #um non
!i-uisset (u-e"e, "edi"e non !uduit. %ua de'otione !la#atus ins!e#to" !e#to"um deus (e#it esse
o&se#"ationem 'est"am 'o&is saluti, #ete"is imitationi, ut"is%ue !"aesidio. deni%ue illi# dein#e!s non
(ue"e 'el damna #alamitati 'el ostenta (o"midini. %uae omnia s#iens !o!ulus iste Ciennensi&us tuis et
a##idisse !"ius et non a##essisse !oste"ius 'esti-ia tam sa#"osan#tae in(o"mationis am!le#titu",
sedulo !etens, ut #ons#ientiae tuae &eatitudo mittat o"ationum sua"um su(("a-ia %ui&us e)em!la
t"ansmisit.
;. et %uia ti&i soli #on#essa est !ost a'o"um memo"iam 'el #on(esso"em Am&"osium, duo"um
ma"t+"um "e!e"to"em, in !a"ti&us o"&is o##idui, ma"t+"is /e""eoli solida t"anslatio adie#to nost"i #a!ite
Iuliani, %uod istin# tu"&ulento %uondam !e"se#uto"i manus "ettulit #"uenta #a"ni(i#is, non iniu"ium est,
%uod !"o #om!ensatione de!os#imus, ut no&is inde 'eniat !a"s !at"o#inii, %uia 'o&is $in# "ediit !a"s
!at"oni. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA II
Sidonius domino !a!ae ,"ae#o salutem.
. One"as, #onsummatissime !onti(i#um, 'e"e#undiam meam, multi(a"ia laude #umulando si %uid stilo
"usti#ante !e"a"a'e"o. at%ue utinam "eatu #a"eat, %uod a!i#um !"imo"e #on-"essu %uam%uam
#i"#ums#"i!tus, 'e"itati "esultantia tamen et di'e"sa #one)ui7 i-no"antiae si%uidem meae #allidus 'iato"
im!osuit. nam dum solum me"#ato"is !"aetendit o((i#ium, litte"as meas ad (o"matae 'i#em, s#ili#et ut
le#to", eli#uit, sed %uas ali%uam -"atia"um a#tionem #ontine"e de#uisset. nam%ue, ut !ost #om!e"i,
!lus Massiliensium &eni-nitate !"o(e#tus est, %uam status sui seu !e" #ensum seu !e" (amiliam (o"ma
!ate"etu".
.. %uae tamen ut -esta sunt si %uis!iam di-nus "elato" e'ol'e"et, (ie"ent iu#unda memo"atu. sed
%uoniam iu&etis i!si, ut ali%uid 'o&is a me laetum #o!iosum%ue !a-ina (e"at, date 'eniam, si $an#
i!sam ta&ella"ii nost"i $os!italitatem #omi#is sali&us #om!a"andam sal'a 'est"a"um au"ium se'e"itate
!e"st"in-amus, ne se#undo insinuatum nos nun# !"imum nosse 'ideamu". simul et, si mo"is est
"e-ula"um, ut e) mate"ia omni usu"!entu" !"in#i!ia di#endi, #u" $i# %uo%ue %uod#um%ue mi$i
se"mo#inatu"o mate"ia lon-ius %uae"atu" e)!etatu"%ue, nisi ut se"moni nost"o sit i!se !"o #ausa, #ui
e"it noste" se"mo !"o sa"#ina:
0. A"'e"ni $ui# !at"ia7 !a"entes natali&us non su!e"&is sed a&solutis, et si#ut ni$il illust"e ia#tantes, ita
ni$il se"'ile metuentes, #ontenti #ensu modi#o sed eodem 'el su((i#iente 'el li&e"o7 militia illis in
#le"i#ali !otius %uam in Palatino de#u"sa #omitatu. !ate" istius -"andite" ("u-i et li&e"is !a"um li&e"alis
%ui%ue !e" nimiam !a"simoniam iu'eni (ilio !lus !"odesse %uam !la#e"e malue"it. %uo "eli#to tun# !ue"
iste 'os !etiit nimis e)!editus, %uod e"at ma)imum #onati&us !"imis im!edimentum7 ni$il est enim
'iati#o le'i -"a'ius.
5. attamen !"imus illi in 'est"a moenia satis se#undus int"oitus. san#ti Eusta#$ii, %ui 'o&is de#essit,
a#tutum di#to (a#to%ue -emina &enedi#tio7 $os!itium &"e'i %uaesitum, iam Eusta#$ii #u"a (a#ile
in'entum, #ele"ite" aditum, #i'ilite" lo#atum. iam !"imum #"e&"o a##u"su e)#ole"e 'i#inos, identidem a&
$is i!se $aud as!e"nante" "esaluta"i. a-e"e #um sin-ulis, !"out aetatis "atio !e"mitte"et6 -"andae'os
o&se%uiis, ae%uae'os o((i#iis o&li-a"e.
8. !udi#itiam !"ae #ete"is so&"ietatem%ue se#ta"i, %uod tam laudandum in iu'entute %uam "a"um.
summati&us dein#e!s et tun# #omiti #i'itatis non minus o!!o"tunis %uam ("e%uenti&us e)#u&iis
a-nos#i innotes#e"e (amilia"es#e"e, si#%ue eius in dies sedulitas maio"um sodalitati&us !"omo'e"i7
(o'e"e &oni %ui%ue #e"tatim, 'otis omnes !lu"imi #onsiliis, !"i'ati donis #in#ti &ene(i#iis adiu'a"e7
!e"%ue $ae# s!es o!es%ue istius "a!tim saltuatim%ue #umula"i.
9. (o"te a##idit, ut di'e"so"io, #ui i!se su##esse"at, %uaedam (emina non minus #ensu %uam mo"i&us
idonea 'i#ina"etu", #uius (ilia in(antiae iam tem!o"i&us emensis ne#dum tamen nu&ili&us annis
a!!"o!in%ua&at. $ui# $i# &landus 3si%uidem ea aetas in(antulae, ut ad$u# de#ente"4 nun# %uaedam
("i'ola, nun# ludo a!ta 'i"-ineo s#"uta dona&at7 %ui&us isti !a"um -"andi&us #ausis !lu"imum
'i"-un#ulae animus #o!ula&atu". anni o&ite" t$alamo !a"es6 %uid mo"e" multis:
;. adules#ens, solus tenuis !e"e-"inus, (ilius (amilias et e !at"ia !at"e non solum non 'olente 'e"um et
i-no"ante dis#edens, !uellam non in(e"io"em natali&us, (a#ultati&us su!e"io"em, medio e!is#o!o, %uia
le#to", sola#io #omitis, %uia #liens, so#"u non ins!i#iente su&stantiam, s!onsa non des!i#iente
!e"sonam, u)o"em !etit, im!et"at, du#it. #ons#"i&untu" ta&ulae nu!tiales7 et si %ua est isti# muni#i!ioli
nost"i su&u"&anitas, mat"imoniali&us illi# inse"ta do#umentis mimi#a la"-itate "e#itatu".
<. !e"a#ta #i"#ums#"i!tione le-itima et ("aude sollemni le'at di'item #oniu-em !au!e" adamatus et
dili-ente" %uae ad so#e"um !e"tinue"ant "imatis #on'asatis%ue, non !a"'o etiam #o"olla"io (a#ilitatem
#"edulitatem%ue muni(i#entiae so#"alis emun-ens "e#e!tui in !at"iam #e#init !"aesti-iato" in'i#tus. %uo
!"o(e#to mate" !uellae !"o $+!e"&oli#is inst"umentis #oe!it a#tionem "e!etunda"um 'elle !"o!one"e et
tun# demum de man#i!io"um s!onsali#iae donationis !au#itate mae"e"e, %uando iam de ne!otum
nume"ositate -aude&at. ad $an# !la#andam noste" Hi!!ol+tus !e""e)e"at, #um litte"as meas !"ius
o&tulit.
?. $a&etis $isto"iam iu'enis e)imii, (a&ulam Milesiae 'el Atti#ae !a"em. simul et i-nos#ite !"aete"
ae%uum e!istula"em (o"mulam !o""i-enti, %uam o& $o# stilo mo"ante !"odu)i, ut non tam%uam
i-notum "e#i!e"etis %uem #i'em &ene(i#iis "eddidistis. !a"ite" et natu"a #om!a"atum est, ut %ui&us
im!endimus studium !"aestemus a((e#tum. 'os 'e"o Eusta#$ium !onti(i#em tun# e) asse di-no
$e"ede de#essisse monst"a&itis, si ut !"o!in%uis testamenti, si# #lienti&us !at"o#inii le-ata sol'atis.
@. e##e !a"ui et o&oedientis o((i#ium -a""ulitate #om!le'i, li#et %ui indo#to ne-otium !"oli)itatis
iniun-it, ae-"e (e""e non de&eat, si non tam elo%uentes e!istulas "e#i!it %uam lo%ua#es. memo" nost"i
esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA III
Sidonius domino !a!ae Me-et$io salutem.
. Diu multum%ue deli&e"a'i, %uam%uam mi$i animus a((e#tu studio%ue !a"endi solli#ita"etu", an
destina"em, si#uti iniun-is, #ontestatiun#ulas, %uas i!se di#ta'i. Ci#it ad ultimum sententia, %uae ti&i
o&se%uendum de(inie&at. i-itu" !etita t"ansmisi6 et %uid modo di#emus: -"andisne $ae# o&oedientia:
!uto, -"andis est6 -"andio" im!udentia tamen. $a# enim ("onte !ossemus (lumini&us a%uas, sil'is li-na
t"ansmitte"e7 $a# =enim> teme"itate A!ellen !eni#ulo, #aelo P$idian, malleo Pol+#litum mune"a"emu".
.. da&is e"-o 'eniam !"aesum!tioni, !a!a san#te (a#unde 'ene"a&ilis, %uae do#tissimo e)amini tuo
natu"ali -a""ulitate de&late"at. $a&et #onsuetudo nost"a !"o "itu, ut etsi !au#a edit, multa #ons#"i&at,
'eluti est #ani&us innatum, ut, etsi non lat"ant, tamen $i""iant. memo" nost"i esse di-na"e, domine
!a!a.
EPISTULA IC
Sidonius domino !a!ae /onteio salutem.
. Insinua"e %uos#um%ue iam !a'eo, %uia #ommendatis nos damus 'e"&a, 'os mune"a7 tam%uam non
!"in#i!alitas sit #ensenda &ene(i#ii, %uod a me !e##ato"e di-"essis san#tae #ommunionis !o"tio !atet.
testis $o"um est Cindi#ius noste", %ui se-nius domum !"o muni(i#entiae 'est"ae (as#e "emea'it,
%uo%uo lo#o est, #onstante" a((i"mans, #um sitis o!inione ma-ni, -"adu ma)imi, non tamen esse 'os
am!lius di-nitate %uam di-natione laudandos.
.. !"aedi#at melleas san#tas et (lo"idas, %uae !"o#edunt de tem!e"ata #ommunione, &landitias7 ne#
tamen e) $o# %ui#%uam !onti(i#ali de!e"i"e !e"sonae, %uod sa#e"dotii (asti-ium non ("an-itis #omitate,
sed (le#titis. %ui&us a-nitis si# ina"des#o, ut tum me sim (eli#issimum iudi#atu"us, #um mi$i #o"am
!osito su& di'ina o!e #onti-e"it tam se#u"um de deo suo !e#tus li#et !"aesum!tiosis, a"tis tamen
(o'e"e #om!le)i&us.
0. a##i!ite #on(itentem6 sus!i#io %uidem nimis se'e"os et im&e#illitatis meae #ons#ius ae%uanimite"
(e"o as!e"os mi$i7 sed, %uod (atendum est, $is#e mo"i&us (a#ilius $umilitate su&mittimu" %uam
(amilia"itate so#iamu". in summa, 'ide"it, %ua #ons#ientiae dote tu"-es#at, %ui se am&ienti&us "i-idum
"eddit7 e-o tamen mo"um illius aemulato" esse !"aeele-e"im, %ui etiam lon-e !osito"um in#ita"e in se
a((e#tat a((e#tum.
5. illud %uo%ue mi$i inte" ma)ima -"andite" #o"di est, %uod a!ostolatus 'est"i !at"o#inium #o!iosum
'e"issimis dominis animae meae, Sim!li#io et A!ollina"i, inte"mina inte"#essione #on(e""e 'os #om!e"i.
si 'e"um est, "o-o, ut non $a&eat 'est"a #a"itas (inem7 si (alsum est, !eto, ut non di((e"at $a&e"e
!"in#i!ium. !"aete"ea #ommendo -e"ulum litte"a"um, #ui isti#, id est in Casionensi o!!ido %uiddam
ne#essitatis e)o"tum sana"i 'est"ae au#to"itatis "e'e"entiae%ue !onde"e !otest. memo" nost"i esse
di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA C
Sidonius domino !a!ae A-"oe#io salutem.
. Bitu"i#as de#"eto #i'ium !etitus ad'eni6 #ausa (uit e'o#ationis titu&ans e##lesiae status, %uae nu!e"
summo 'iduata !onti(i#e ut"ius%ue !"o(essionis o"dini&us am&iendi sa#e"dotii %uoddam #lassi#um
#e#init. ("emit !o!ulus !e" studia di'isus7 !au#i alte"os, multi sese non o((e"unt solum sed in(e"unt. si
ali%uid !"o 'i"ili !o"tione se#undum deum #onsulas 'e"itatem%ue, omnia o##u""unt le'ia 'a"ia (u#ata, et
3%uid di#am:4 sola est illi# sim!le) im!udentia.
.. et nisi me imme"ito %ue"i iudi#a"etis, di#e"e aude"em tam !"ae#i!itis animi esse !le"os%ue tam%ue
!e"i#ulosi, ut sa#"osan#tam sedem di-nitatem%ue a((e#ta"e !"etio o&lato non "e(o"mident, "em%ue iam
dudum in nundinam mitti au#tionem%ue !otuisse, si %uam !a"atus in'enitu" em!to", 'endito" tam
des!e"atus in'eni"etu". !"oin %uaeso, ut o((i#ii mei no'itatem !udo"em ne#essitatem e)s!e#tatissimi
ad'entus tui o"nes #ontu&e"nio, tute"is au)ilio.
0. ne# te, %uam%uam Senoniae #a!ut es, inte" $ae# du&ia su&t"a)e"is intentioni&us medendis
A%uitano"um, %uia minimum "e(e"t, %uod no&is est in $a&itatione di'isa !"o'in#ia, %uando in "eli-ione
#ausa #oniun-itu". $is a##edit, %uod de u"&i&us A%uitani#ae !"imae solum o!!idum A"'e"num
Romano"um "eli%uum !a"ti&us &ella (e#e"unt. %ua!"o!te" in #onstituendo !"ae(atae #i'itatis antistite
!"o'in#ialium #olle-a"um de(i#imu" nume"o, nisi met"o!olitano"um "e(i#iamu" assensu.
5. de #ete"o, %uod ad $ono"is 'est"i s!e#tat !"ae"o-ati'am, nullus a me $a#tenus nominatus, nullus
ad$i&itus, nullus ele#tus est7 omnia #ensu"ae tuae sal'a inli&ata solida se"'antu". tantum $o# meum
du#o, 'est"as in'ita"e !e"sonas e)!e#ta"e 'oluntates lauda"e sententias, =et> #um in lo#um statum%ue
!onti(i#is %uis%ue su((i#itu", ut a 'o&is !"ae#e!tum, a me !"o#edat o&se%uium.
8. sed si, %uod tamen a"&it"o" minime (o"e, !"e#i&us meis a!ud 'os malesuadus o&stite"it inte"!"es,
!ote"itis !"aesentiam 'est"am !otius e)#usa"e %uam #ul!am7 si#ut e di'e"so, si 'enitis, ostenditis, %uia
te"minus !otue"it !oni 'est"ae %uidem "e-ioni, sed non !otue"it #a"itati. memo" nost"i esse di-na"e,
domine !a!a.
EPISTULA CI
Sidonius domino !a!ae Basilio salutem.
. Sunt no&is mune"e dei no'o nost"o"um tem!o"um e)em!lo ami#itia"um 'ete"a iu"a, diu%ue est %uod
in'i#em dili-imus e) ae%uo. !o""o autem, %uod ad #ommunem #ons#ientiam !e"tinet, tu !at"onus6
%uam%uam $o# i!sum !"aesum!tiose a""o-ante"%ue lo%ua"7 nam%ue ini%uitas mea tanta est, ut
mede"i de la!suum eius assiduitate 'i) etiam tuae su!!li#ationis e((i#a#ia %ueat.
.. i-itu", %uia mi$i es tam !at"o#inio %uam dile#tione &is dominus, !a"ite" et %uod memini !"o&e, %uo
!olleas i-ne sensuum, (onte 'e"&o"um, %ui 'ide"im Moda$a"ium, #i'em ,ot$um, $ae"eseos A"ianae
ia#ula 'i&"antem %uo tu s!i"italium testimonio"um mu#"one #on(ode"is, se"'ata #ete"o"um tam
"e'e"entia %uam !a#e !onti(i#um non iniu"ia ti&i de(leo, %ualite" e##lesiasti#as #aulas istius $ae"eseos
lu!us, %ui !e##atis !e"euntium sa-inatu" anima"um, #landestino mo"su ne#dum intelle#ti dentis
a""odat.
0. nam%ue $ostis anti%uus, %uo (a#ilius insultet &alati&us o'ium destituta"um, do"mitantum !"ius in#i!it
#e"'i#i&us immine"e !asto"um. ne%ue e-o ita mei meminens non sum, ut ne%ua%uam me $un# esse
"eminis#a", %uem lon-is ad$u# a&luenda (leti&us #ons#ientia !"emat7 #uius ste"#o"a tamen su& o!e
C$"isti %uando%ue m+sti#is o"ationum tua"um "ast"is e"ude"a&untu". sed %uoniam su!e"eminet !"i'ati
"eatus 'e"e#undiam !u&li#a salus, non 'e"e&o", etsi #a"!at Belum in me (idei siniste" inte"!"es, su&
'anitatis in'idia #ausam !"ode"e 'e"itatis.
5. E'a"i), "e) ,ot$o"um, %uod limitem "e-ni sui "u!to dissoluto%ue (oede"e anti%uo 'el tutatu"
a"mo"um iu"e 'el !"omo'et, ne# no&is !e##ato"i&us $i# a##usa"e ne# 'o&is san#tis $i# dis#ute"e
!e"missum est. %uin !otius, si "e%ui"as, o"dinis "es est, ut et di'es $i# !u"!u"a &+sso%ue 'eletu" et
LaBa"us $i# ul#e"i&us et !au!e"tate (e"iatu"7 o"dinis "es est, ut, dum in $a# alle-o"i#a 'e"samu"
Ae-+!to, P$a"ao in#edat #um diademate, Is"aelita #um #o!$ino7 o"dinis "es est, ut dum in $a#
(i-u"atae Ba&+lonis (o"na#e de#o%uimu", nos #um Ie"emia s!i"italem Ie"usalem sus!i"iosis !lan-amus
ululati&us et Assu" (astu "e-io tonans san#to"um san#ta !"o#ul#et.
8. %ui&us e-o !"aesentum (utu"a"um%ue &eatitudinum 'i#issitudini&us ins!e#tis #ommunia !atientius
in#ommoda (e"o7 !"imum, %uod mi$i %uae me"ea" int"os!i#ienti %uae#um%ue ad'e"sa !"o'ene"int
le'io"a "e!uta&untu"7 dein %uod #e"tum s#io ma)imum esse "emedium inte"io"is $ominis, si in $a# a"ea
mundi 'a"iis !assionum (la-ellis t"itu"etu" e)te"io".
9. sed, %uod (atendum est, !"ae(atum "e-em ,ot$o"um, %uam%uam sit o& 'i"ium me"ita te""i&ilis, non
tam Romanis moeni&us %uam le-i&us C$"istianis insidiatu"um !a'es#o. tantum, ut (e"unt, o"i, tantum
!e#to"i suo #at$oli#i mentio nominis a#et, ut am&i-as am!liusne suae -entis an suae se#tae teneat
!"in#i!atum. ad $o# a"mis !otens a#e" animis ala#e" annis $un# solum !atitu" e""o"em, %uod !utat si&i
t"a#tatuum #onsilio"um%ue su##essum t"i&ui !"o "eli-ione le-itima, %uem !otius asse%uitu" !"o
(eli#itate te""ena.
;. !"o!te" %uod dis#ite #ito #at$oli#i status 'aletudinem o##ultam, ut a!e"tam (estinetis ad$i&e"e
medi#inam. Bu"de-ala, Pet"o-o"ii, Ruteni, Lemo'i#es, ,a&alitani, Helusani, Casates, Con'enae,
Aus#enses, multo%ue iam maio" nume"us #i'itatum summis sa#e"doti&us i!so"um mo"te t"un#atus ne#
ullis dein#e!s e!is#o!is in de(un#to"um o((i#ia su((e#tis, !e" %uos uti%ue mino"um o"dinum ministe"ia
su&"o-a&antu", latum s!i"italis "uinae limitem t"a)it. %uam (e"e #onstat si# !e" sin-ulos dies mo"ientum
!at"um !"o(i#e"e de(e#tu, ut non solum %uosli&et $ae"eti#os !"aesentum 'e"um etiam $ae"esia"#$as
!"io"um tem!o"um !otue"it in(le#te"e6 ita !o!ulos e)#essu !onti(i#um o"&atos t"istis inte"#isae (idei
des!e"atio !"emit.
<. nulla in desolatis #u"a dioe#esi&us !a"o#$iis%ue. 'ideas in e##lesiis aut !ut"es #ulminum la!sus aut
'al'a"um #a"dini&us a'ulsis &asili#a"um aditus $is!ido"um 'e!"ium ("uti#i&us o&st"u#tos. i!sa, !"o
dolo", 'ideas a"menta non modo semi!atenti&us ia#e"e 'esti&ulis sed etiam $e"&osa 'i"idantium
alta"ium late"a de!as#i. sed iam ne# !e" "usti#as solum solitudo !a"o#$ias6 i!sa insu!e" u"&ana"um
e##lesia"um #on'enti#ula "a"es#unt.
?. %uid enim (ideli&us sola#ii su!e"est, %uando #le"i#alis non modo dis#i!lina 'e"um etiam memo"ia
!e"it: e%uidem #um #le"i#us %uis%ue de(un-itu", si &enedi#tione su##idua non a##i!iat di-nitatis
$e"edem, in illa e##lesia sa#e"dotium mo"itu", non sa#e"dos. at%ue ita %uid s!ei "esta"e !"onunties, u&i
(a#it te"minus $ominis (inem "eli-ionis: altius ins!i#ite s!i"italium damna mem&"o"um6 !"o(e#to
intelle-etis, %uanti su&"e!ti sunt e!is#o!i, tanto"um 'o&is !o!ulo"um (idem !e"i#litatu"am. ta#eo
'est"os C"o#um Sim!li#ium%ue #olle-as, %uos #at$ed"is si&i t"aditis eliminatos similis e)ilii #"u#iat
!oena dissimilis. nam%ue unus i!so"um dolet se non 'ide"e %uo "edeat7 alte" se dolet 'ide"e %uo non
"edit.
@. tu sa#"atissimo"um !onti(i#um, Leontii /austi ,"ae#i, u"&e o"dine #a"itate medius in'eni"is7 !e" 'os
mala (oede"um #u""unt, !e" 'os "e-ni ut"ius%ue !a#ta #ondi#iones%ue !o"tantu". a-ite, %uatenus $ae#
sit ami#itiae #on#o"dia !"in#i!alis, ut e!is#o!ali o"dinatione !e"missa !o!ulos ,allia"um, %uos limes
,ot$i#ae so"tis in#luse"it, teneamus e) (ide, etsi non tenemus e) (oede"e. memo" nost"i esse di-na"e,
domine !a!a.
EPISTULA CII
Sidonius domino !a!ae ,"ae#o salutem.
. E##e ite"um Amantius, nu-i-e"ulus noste", Massiliam suam "e!etit, ali%uid, ut mo"is est, de
manu&iis #i'itatis domum "e!o"tatu"us, si tamen ..... aut #ata!lus a""ise"it. !e" %uem io#ula"ite" !lu"a
-a""i"em, si !a"ite" unus idem%ue 'ale"et animus e)e"#e"e laeta et t"istia sustine"e. si%uidem nost"i $i#
nun# est in(eli#is an-uli status, #uius, ut (ama #on(i"mat, minus 1t"istis2 (uit su& &ello %uam su& !a#e
#ondi#io. (a#ta est se"'itus nost"a !"etium se#u"itatis alienae.
.. A"'e"no"um, !"o dolo", se"'itus, %ui, si !"is#a "e!li#a"entu", aude&ant se %uondam ("at"es Latio
di#e"e et san-uine a& Ilia#o !o!ulos #om!uta"e. si "e#entia memo"a&untu", $i sunt, %ui 'i"i&us !"o!"iis
$ostium !u&li#o"um a"ma "emo"ati sunt7 #ui sae!e !o!ulo ,ot$us non (uit #lauso int"a moenia
(o"midini, #um 'i#issim i!se (ie"et o!!u-nato"i&us !ositis int"a #ast"a te""o"i. $i sunt, %ui si&i ad'e"sus
'i#ino"um a#iem tam du#es (ue"e %uam milites7 de %uo"um tamen so"te #e"taminum si %uid !"os!e"um
#essit, 'os se#unda solata sunt, si %uid #ont"a"ium, illos ad'e"sa ("e-e"unt. illi amo"e "ei !u&li#ae
Se"onatum &a"&a"is !"o'in#ias !"o!inantem non timue"unt le-i&us t"ade"e, %uem #on'i#tum dein#e!s
"es !u&li#a 'i) !"aesum!sit o##ide"e.
0. $o##ine me"ue"unt ino!ia (lamma, (e""um !estilentia, !in-ues #aedi&us -ladii et ma#"i ieiuniis
!"oeliato"es: !"o!te" $uius tam in#litae !a#is e)!e#tationem a'ulsas mu"ali&us "imis $e"&as in #i&um
t"a)imus, #"e&"o !e" i-no"antiam 'enenatis -"amini&us in(e#ti, %uae indis#"etis (oliis su#is%ue 'i"idantia
sae!e manus (ame #on#olo" le-it: !"o $is tot tantis%ue de'otionis e)!e"imentis nost"i, %uantum audio,
(a#ta ia#tu"a est:
5. !udeat 'os, !"e#amu", $uius (oede"is, ne# utilis ne# de#o"i. !e" 'os le-ationes meant7 'o&is !"imum
!a) %uam%uam !"in#i!e a&sente non solum t"a#tata "ese"atu", 'e"um etiam t"a#tanda #ommittitu".
'enia&ilis sit, %uaesumus, a!ud au"es 'est"as 'e"itatis as!e"itas, #ui #on'i#ii in'idiam dolo" e"i!it.
!a"um in #ommune #onsulitis7 et, #um in #on#ilium #on'enitis, non tam #u"ae est !u&li#is mede"i
!e"i#ulis %uam !"i'atis stude"e (o"tunis7 %uod uti%ue sae!e diu%ue (a#ientes iam non !"imi
#om!"o'in#ialium #oe!istis esse, sed ultimi.
8. at %uous%ue istae !ote"unt du"a"e !"aesti-iae: non enim diutius i!si maio"es nost"i $o# nomine
-lo"ia&untu", %ui mino"es in#i!iunt non $a&e"e. %ua!"o!te" 'el #onsilio, %uo !otestis, statum
#on#o"diae tam tu"!is in#idite. ad$u#, si ne#esse est, o&side"i, ad$u# !u-na"e, ad$u# esu"i"e dele#tat.
si 'e"o t"adimu", %ui non !otuimus 'i"i&us o&tine"i, in'enisse 'os #e"tum est %uid &a"&a"um suade"etis
i-na'i.
9. sed #u" dolo"i nimio ("ena la)amus: %uin !otius i-nos#ite a((li#tis ne# im!utate mae"enti&us.
nam%ue alia "e-io t"adita se"'itium s!e"at, A"'e"na su!!li#ium. sane si medi#a"i nost"is ultimis non
'aletis, saltem $o# e((i#ite !"e#e sedula, ut san-uis 'i'at, %uo"um est mo"itu"a li&e"tas7 !a"ate e)uli&us
te""am, #a!iendis "edem!tionem, 'iati#um !e"e-"inatu"is. si mu"us noste" a!e"itu" $osti&us, non sit
#lausus 'este" $os!iti&us. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA CIII
Sidonius domino !a!ae Eu!$"onio salutem.
. *uando%uidem me #le"i#alis o((i#ii 'in#ula li-ant, (eli#issimum medio#"itatis meae statum
!"onuntia"em, si no&is $a&e"entu" %uam te""ito"ia 'i#ina tam moenia. de minimis 'ideli#et "e&us
#o"onam tuam ma)imis%ue #onsule"em, (ie"et%ue a#tionum mea"um %uasi #uius!iam (lu'ii !la#idus
#u"sus at%ue ino((ensus, si e t"a#tatu tuo 'eluti e) salu&e""imo (onte mana"et. !"o#ul du&io tun# ille
non esset aut s!umosus !e" ia#tantiam aut tu"&idus !e" su!e"&iam aut #aenosus !e" #ons#ientiam aut
!"ae#e!s !e" iu'entutem. %uin !otius in illo s%ualidum si %uid a# !ut"e so"de"et, totum id admi)ta
#onsilii tui 'ena dilue"et.
.. sed %uoniam $uius#emodi 'otis s!atia sunt lon-a inte"!osita !"ae!edimento, sedulo !"e#o", ut
#onsulentem de s#"u!ulo in#u"sae am&i-uitatis e)!edias et, %uia Sim!li#ium, s!e#ta&ilem 'i"um,
e!is#o!um si&i (la-itat !o!ulus Bitu"i) o"dina"i, %uid su!e" tanto de&eam ne-otio (a#e"e, de#e"nas.
$uius es nam%ue 'el e"-a me di-nationis 'el e"-a "eli%uos au#to"itatis, ut si %uid (ie"i 'oles 3'oles
autem %ui#%uid ae%uissimum est4, non suade"e tam de&eas %uam iu&e"e.
0. de %uo tamen Sim!li#io s#itote na""a"i !lu"ima &ona, at%ue ea %uidem a !lu"imis &onis. %uae
testimonia mi$i !"ima ("onte #onlo%uii non satis -"ata, %uia satis -"atiosa, iudi#a&antu". at !ost%uam
aemulos eius ni$il 'idi am!lius %uam sile"e, at%ue eos ma)ume, %ui (idem (o'ent A"iano"um, ne%ue
%ui!!iam nominato, li#et ne#dum nost"ae !"o(essionis, inli#itum o!!oni, animum ad'e"ti e)a#tissimum
'i"um !osse #ense"i, de %uo #i'is malus lo%ui, &onus ta#e"e non !osset.
5. sed #u" e-o ista $ae# ine!tus adie#i, tam%uam da"em #onsilium %ui !o!os#i: %uin !otius omnia e)
'est"o nutu a"&it"io litte"is%ue dis!onentu" sa#e"doti&us, !o!ula"i&us mani(esta&untu". ne%ue enim ita
desi!imus in totum, ut e'o#andum te !"imum, si 'eni"e !ossi&ile est, deinde, si %uid se%uius, #e"te
#onsulendum de#e"ne"emus, nisi in omni&us o&se#utu"i. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA IG
Sidonius domino !a!ae Pe"!etuo salutem.
. Deside"io s!i"italium le#tionum, %ua"um ti&i tam !e" aut$enti#os %uam !e" dis!utato"es &+&liot$e#a
(idei #at$oli#ae !e"(amilia"is est, etiam illa, %uae ma)umam tua"um s#ili#et au"ium minime di-na sunt
o##u!a"e #ensu"am, nos#e"e #u!is7 si%uidem iniun-is, ut o"ationem, %ua 'ideo" ad !le&em Bitu"i-is in
e##lesia se"mo#inatus, ti&i di"i-am7 #ui non "$eto"i#a !a"titio, non o"ato"iae minae, non -"ammati#ales
(i-u"ae #on-"uentem de#o"em dis#i!linam%ue su!!edita'e"unt.
.. ne%ue enim illi#, ut e)a#te !e"o"anti&us mos est, aut !onde"a $isto"i#a aut !oeti#a s#$emata
s#intillas'e #ont"o'e"salium #lausula"um li&uit a!ta"i. nam #um me !a"tium seditiones studia 'a"ietates
in di'e"sa "a!ta"ent, si# di#tandi mi$i mate"iam su--e"e&at iniu"ia, %uod tem!us o##u!atio
su&t"a$e&at. etenim tanta tu"&a #om!etito"um, ut #at$ed"ae unius nume"osissimos #andidatos ne#
duo "e#i!e"e s#amna !otuissent. omnes !la#e&ant si&i, omnes omni&us dis!li#e&ant.
0. ne%ue =enim> 'aluissemus ali%uid in #ommune #onsule"e, nisi iudi#ii sui (a#iens !le&s lenita
ia#tu"am sa#e"dotali se !otius iudi#io su&didisset, !"es&+te"o"um sane !au#is an-ulatim
("in-ultienti&us, !o""o autem !alam ne mussitanti&us %uidem, %uia !le"i%ue non minus suum %uam
"eli%uos o"dines !e"times#e&ant. i-itu", dum !u&li#e totos sin-uli #a'ent, (a#tum est, ut omnes non
as!e"nante" audi"ent %uod dein#e!s am&iente" e)!ete"ent.
5. ita%ue !a-inam sume su&ditis 'olumini&us adiun#tam, %uam dua&us 'i-iliis unius no#tis aesti'ae
C$"isto teste di#tatam !lu"imum 'e"eo" ne i!si am!lius le#tioni, %uae $o# de se !"o&at, %uam mi$i
#"edas. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
CONTIO
8. Re(e"t $isto"ia sae#ula"is, dile#tissimi, %uendam !$iloso!$o"um dis#i!ulis ad'enienti&us !"ius
ta#endi !atientiam %uam lo%uendi monst"asse do#t"inam et si# in#i!ientes %uos%ue inte" dis!utantium
#onse#taneo"um #at$ed"as mutum sustinuisse %uin%uennium, ut etiam #ele"io"a %uo"um!iam in-enia
non li#e"et ante lauda"i %uam de#e"et a-nos#i. ita (ie&at, ut eosdem !ost lon-am ta#itu"nitatem lo#utos
%uis%ue audi"e #oe!e"at, non ta#e"et7 %uia, done# s#ientiam natu"a #on&i&e"it, non maio" est -lo"ia
di)isse %uod no'e"is %uam siluisse %uod nes#ias.
9. at nun# medio#"itatem meam manet lon-e di'e"sa #ondi#io, #ui !e" sus!i"iosas 'o"a-ines et
(la-itio"um 'oluta&"a -"adienti !"o(essionis $uius#e !ondus im!a#tum est7 et !"ius %uam ulli &ono"um
"eddam dis#entis o&se%uium, #o-o" de&e"e #ete"is do#entis o((i#ium. adi#itu" $ui# im!ossi&ilitati
!ondus !udo"is, %uod mi$i !e#ulia"ite" !a-inae de#"etalis o&latu !onti(i#is eli-endi mandastis a"&it"ium
#o"am sa#"osan#to et !onti(i#atu ma)imo di-nissimo !a!a7 %ui #um sit suae !"o'in#iae #a!ut, sit etiam
mi$i usu institutione, (a#undia !"i'ile-io, tem!o"e aetate !"aestantio", e-o de%ue #o"am%ue
met"o!olitano 'e"&a (a#tu"us, et !"o'in#ialis et iunio", !a"ite" (e"o im!e"iti 'e"e#undiam, !"o#a#is
in'idiam.
;. sed %uoniam 'est"o si# li&itum e""o"i, ut i!se !"udentia #a"ens !"udentem 'o&is in #uius%ue
!e"sonam &ona multa #on#u""ant su& o!e C$"isti e!is#o!um e)%ui"am, no'e"itis $uiusmodi assensu
multum me $ono"is, !lus one"is e)#i!e"e. !"imo"e lo#o -"andem !u&li#ae o!inionis sa"#inam
!enditote, %uod iniun)istis in#i!ienti #onsummata iudi#ia at%ue a& $o# "e#tum #onsilii t"amitem
!ostulatis, in %uo "e#olitis ad$u# nu!e" e""atum. i-itu" %uia 'o&is id (uit #o"di, o&se#"o, ut %uales nos
(ide #"editis, tales inte"#essione (a#iatis at%ue di-nemini $umilitatem nost"am o"ationi&us !otius in
#aelum (e""e %uam !lausi&us.
<. !"imum tamen nosse 'os !a" est, in %uas me o&lo%uio"um S#+llas et in %uos lin-ua"um, sed
$umana"um, lat"atus %uo"undam 'os in(ama"e #onantum tu"&o #onie#e"it. est enim $ae# %uaedam 'is
malis mo"i&us, ut inno#entiam multitudinis de'enustent s#ele"a !au#o"um, #um tamen e di'e"so
&ono"um "a"itas (la-itia multo"um ne%ueat e)#usa"e 'i"tuti&us #ommuni#atis.
?. si %uem!iam nomina'e"o mona#$o"um, %uam'is illum, Paulis Antoniis, Hila"ioni&us, Ma#a"iis
#on(e"endum, se#tatae ana#$o"eseos !"ae"o-ati'a #omitetu", au"es ili#o meas in#ondito tumultu
#i"#umst"e!itas i-no&ilium !umilionum mu"mu" e'e"&e"at #on%ue"entum6 F$i# %ui nominatu"F, in%uiunt,
Fnon e!is#o!i, sed !otius a&&atis #om!let o((i#ium et inte"#ede"e ma-is !"o anima&us a!ud #aelestem
%uam !"o #o"!o"i&us a!ud te""enum iudi#em !otestF. sed %uis non e)a#e"&es#at, #um 'ideat so"dida"i
'i"tutum sin#e"itatem #"iminatione 'itio"um:
@. si eli-imus $umilem, 'o#atu" a&ie#tus6 si !"o(e"imus e"e#tum, su!e"&i"e #ensetu"7 si minus
institutum, !"o!te" im!e"itiam #"editu" i""idendus6 si ali%uatenus do#tum, !"o!te" s#ientiam #lamatu"
in(latus7 si se'e"um, tam%uam #"udelis $o""etu"6 si indul-entem, (a#ilitate #ul!atu"7 si sim!li#em,
des!i#itu" ut &"utus6 si a#"em, 'itatu" ut #allidus7 si dili-entem, su!e"stitiosus de#e"nitu"6 si "emissum,
ne-li-ens iudi#atu"7 si solle"tem, #u!idus6 si %uietum, !"onuntiatu" i-na'us7 si a&stemium !"odu#imus,
a'a"us a##i!itu"6 si eum %ui !"andendo !as#at, eda#itatis im!etitu"6 si eum %ui !as#endo ieiunet,
'anitatis a"-uitu".
. li&e"tatem !"o im!"o&itate #ondemnant6 'e"e#undiam !"o "usti#itate (astidiunt7 "i-idos o&
auste"itatem non $a&ent #a"os6 &landi a!ud eos #ommunione 'iles#unt. a# si#, ut"oli&et -ene"e 'i'atu",
sem!e" $i# tamen &ona"um !a"tium mo"es !un-enti&us lin-uis maledi#o"um 'eluti &i#i!iti&us $amis
inun#a&untu". inte" $ae# monaste"iali&us dis#i!linis ae-"e su&ditu" 'el !o!ula"ium #e"'i#ositas 'el
li#entia #le"i#o"um.
.. si #le"i#um di)e"o, se%uentes aemulantu", de"o-ant ante#edentes. nam ita e) $is !au#i, %uod
"eli%uo"um !a#e sit di#tum, solam #le"i#atus diutu"nitatem !"o me"itis autumant #al#ulandam, ut nos in
antistite #onse#"ando non utilitatem 'elint eli-e"e sed aetatem, tam%uam diu !otius %uam &ene 'i'e"e
de&eat a##i!i ad summum sa#e"dotium adi!is#endum !"o omnium -"atia"um !"i'ile-io de#o"amento
leno#inamento. et ita %ui!iam, in minist"ando se-nes in o&lo%uendo #ele"es, in t"a#tati&us otiosi in
seditioni&us o##u!ati, in #a"itate in(i"mi in (a#tione "o&usti, in aemulationum #onse"'atione sta&iles in
sententia"um asse"tione nutantes, nituntu" "e-e"e e##lesiam, %uos iam "e-i ne#esse e"it !e"
sene#tam.
0. sed ne# diutius !la#et !"o!te" !au#o"um am&itus multo"um nota"e !e"sonas6 $o# solum ast"uo,
%uod, #um nullum !"o(e"am nun#u!atim, ille #on(itetu" "e!ulsam, %ui !"o(itetu" o((ensam. sane id
li&e"ius di#o, de multitudine #i"#umstantium multos e!is#o!ales esse, sed totos e!is#o!os esse non
!osse7 et, #um sin-uli di'e"so"um #$a"ismatum !"o!"ietate !otiantu", su((i#e"e omnes si&i, omni&us
neminem.
5. si milita"em di)e"o (o"te !e"sonam, !"otinus in $ae# 'e"&a #onsu"-itu"6 FSidonius ad #le"i#atum %uia
de sae#ula"i !"o(essione t"anslatus est, ideo si&i assume"e met"o!olitanum de "eli-iosa #on-"e-atione
dissimulat7 natali&us tu"-et, di-nitatum (asti-atu" insi-ni&us, #ontemnit !au!e"es C$"istiF.
8. %ua!"o!te" in!"aesentia"um sol'am %uam non tam &ono"um #a"itati %uam maledi#o"um sus!i#ioni
de&eo (idem 3'i'it s!i"itus san#tus, omni!otens deus noste", %ui Pet"i 'o#e damna'it in Simone ma-o
#u" o!ina"etu" -"atiam &enedi#tionis !"etio sese !osse me"#a"i4 me in eo, %uem 'o&is o!!o"tunum
#ensui, ne# !e#uniae (a'e"e ne# -"atiae, sed statu satis su!e"%ue t"utinato !e"sonae tem!o"is,
!"o'in#iae #i'itatis, 'i"um, #uius in #onse%uenti&us "a!tim 'ita "e!li#a&itu", #om!etentissimum
#"edidisse.
9. &enedi#tus Sim!li#ius, $a#tenus 'est"i iam%ue a&$in# nost"i, modo !e" 'os deus annuat,
$a&endus o"dinis #omes, ita ut"i%ue !a"ti 'el a#tu 'el !"o(essione "es!ondet, ut et "es!u&li#a in eo
%uod admi"etu" et e##lesia !ossit in'eni"e %uod dili-at.
;. si natali&us se"'anda "e'e"entia est, %uia et $os non omittendos e'an-elista monst"a'it 3nam
Lu#as laudationem Io$annis a--"essus !"aestantissimum #om!uta'it, %uod de sa#e"dotali sti"!e
'enie&at, et no&ilitatem 'itae !"aedi#atu"us !"ius tamen e)tulit (amiliae di-nitatem46 !a"entes i!sius aut
#at$ed"is aut t"i&unali&us !"aesede"unt. inlust"is in ut"a%ue #on'e"satione !"osa!ia aut e!is#o!is
(lo"uit aut !"ae(e#tis6 ita sem!e" $uius#e maio"i&us aut $umanum aut di'inum di#ta"e ius usui (uit.
<. si 'e"o !e"sonam suam t"a#tatu #onsiliosio"e !ensemus, in'enimus eam tene"e isti# inte"
s!e#ta&iles !"in#i!em lo#um. sed di#itis 'i"o Eu#$e"ium et Pann+#$ium inlust"es $a&e"i su!e"io"es6
%uod $a#tenus eos esto !utatos, sed !"aesentem iam modo ad #ausam illi e) #anone non "e%ui"untu",
%ui am&o ad se#undas nu!tias t"ansie"unt. si annos i!sius #om!utemus, $a&et e((i#a#iam de
iu'entute, de sene#tute #onsilium. si litte"as 'el in-enium #on(e"amus, #e"tat natu"a do#t"inae.
?. si $umanitas "e%ui"enda est, #i'i #le"i#o !e"e-"ino, minimo ma)imo%ue, etiam su!"a su((i#ientiam
o((e"tu", et suum sae!ius !anem ille !otius, %ui non e"at "edditu"us, a-no'it. si ne#essitas a""i!iendae
le-ationis in#u&uit, non ille semel !"o $a# #i'itate stetit 'el ante !ellitos "e-es 'el ante !"in#i!es
!u"!u"atos. si am&i-itu" %uo ma-ist"o "udimentis (idei (ue"it im&utus6 ut !"o'e"&ialite" lo%ua", domi
$a&uit unde dis#e"et.
.@. !ost"emo iste est ille, #a"issimi, #ui in tene&"is e"-astula"i&us #onstituto multi!li#ite" o&se"ata
&a"&a"i#i #a"#e"is di'initus #laust"a !atue"unt. istum, ut audi'imus, tam so#e"o %uam !at"e !ost!ositis
ad sa#e"dotium du#i o!o"te"e 'o#i(e"a&amini7 %uo %uidem tem!o"e !lu"imum laudis domum "ettulit,
%uando $ono"a"i !a"entum maluit di-nitate %uam !"o!"ia.
.. !aene t"ansie"am, %uod !"aete"i"i non o!o"tue"at. su& Mo+se %uondam, si#ut !salmo-"a!$us ait,
in die&us anti%uis, ut ta&e"na#uli (oede"is (o"ma #onsu"-e"et, totus Is"ael in e"emo ante Besele$elis
!edes o&lati#ii s+m&olam #oa#e"'a'it im!endii. Salomon dein#e!s, ut tem!lum aedi(i#a"et in Sol+mis,
solidas !o!uli 'i"es in o!e"e #on#ussit, %uam'is Palaestino"um #a!ti'as o!es et #i"#umie#to"um
"e-um t"i&uta"ias (un#tiones aust"alis "e-inae Sa&aitis -aBa #umula'e"it. $i# 'o&is e##lesiam iu'enis
miles, tenuis solus, ad$u# (ilius (amilias et iam !ate" e)st"u)it. ne# illum a !"o!osita de'otione
sus!endit 'el tena#itas senum 'el intuitus !a"'ulo"um, et tamen (uit mo"um (a#tu"a %uae ta#e"et.
... 'i" est nam%ue, ni (allo", totius !o!ula"itatis alienus7 -"atiam non #a!tat omnium sed &ono"um, non
indis#"eta (amilia"itate 'iles#ens sed e)aminata sodalitate !"etiosus et a &ono 'i"atu aemulis suis
ma-is !"odesse #u!iens %uam !la#e"e, se'e"is !at"i&us #om!a"andus, %ui iu'enum (ilio"um non tam
#o-itant 'ota %uam #ommoda7 in ad'e"sis #onstans in du&iis (idus in !"os!e"is modestus, in $a&itu
sim!le) in se"mone #ommunis, in #ontu&e"nio ae%ualis in #onsilio !"ae#ellens7 ami#itias !"o&atas
eni)e e)!etit, #onstante" "etinet, !e"ennite" se"'at7 inimi#itias indi#tas $oneste e)e"#et, ta"de #"edit,
#ele"ite" de!onit7 ma)ime am&iendus, %uia minime am&itiosus, non studet sus#i!e"e sa#e"dotium, sed
me"e"i.
.0. di#it ali%uis6 Funde ti&i de illo tam #ito tanta #on!e"ta sunt:F #ui "es!ondeo6 !"ius Bitu"i-es no'e"am
%uam Bitu"i-as. multos in itine"e multos in #ommilitio, multos in #ont"a#tu multos in t"a#tatu, multos in
sua multos in nost"a !e"e-"inatione #o-nos#imus. !lu"ima notitiae dantu" et e) o!inione #om!endia,
%uia non tam !a"'os te"minos !osuit (amae natu"a %uam !at"iae. %uo#i"#a si u"&ium status non tam
mu"o"um am&itu %uam #i'ium #la"itate ta)andus est, non modo !"imum %ui essetis, sed u&i essetis
a-no'i.
.5. u)o" illi de Palladio"um sti"!e des#endit, %ui aut litte"a"um aut alta"ium #at$ed"as #um sui o"dinis
laude tenue"unt. sane %uia !e"sona mat"onae 'e"e#undam su##in#tam%ue sui e)i-it mentionem,
#onstante" adst"u)e"im "es!onde"e illam (eminam sa#e"dotiis ut"ius%ue (amiliae, 'el u&i edu#ta #"e'it
'el u&i ele#ta mi-"a'it. (ilios am&o &ene et !"udente" instituunt, %ui&us #om!a"atus !ate" inde (eli#io"
in#i!it esse, %uia 'in#itu".
.8. et %uia sententiam !a"'itatis meae in $a# ele#tione 'alitu"am esse iu"astis, si%uidem non est
'alidius di#e"e sa#"amenta %uam s#"i&e"e, in nomine !at"is et (ilii et s!i"itus san#ti Sim!li#ius est,
%uem !"o'in#iae nost"ae met"o!olitanum, #i'itati 'est"ae summum sa#e"dotem (ie"i de&e"e !"onuntio.
'os autem de 'i"o, %uem lo%uimu", si no'am sententiam meam se%uimini, se#undum 'est"am 'ete"em
#onsonate.
EPISTULA G
Sidonius domino !a!ae Aus!i#io salutem.
. Si "atio tem!o"um "e-ionum%ue !ate"etu", non !e" sola o((i#ia 'e"&o"um ami#itias semel initas
e)#ole"e #u"a"em, sed %uoniam ("ate"nae %uietis 'oto satis o&st"e!it #on(li#tantium !"o#ella "e-no"um,
saltim inte" dis#"etos se!a"atos%ue litte"a"ii #onsuetudo se"monis iu"e "etine&itu", %uae iam !"idem
#a"itatis o&tentu me"ito indu#ta 'ete"i&us anuit e)em!lis. su!e"est, ut solli#ito 'ene"ato"i #ul!am "a"ae
o##u"sionis indul-eas, %uae %uo minus assidue #ons!e#tus tui sa#"osan#ta #ontem!latione !otiatu",
nun# !e"i#ulum de 'i#inis timet, nun# in'idiam de !at"onis. sed de $is ista6 $ae# etiam multa sunt.
.. inte"im Pet"um, t"i&uni#ium 'i"um, !o"tito"em nost"i se"monis, insinuo, %ui id i!sum sedulo e)!os#it,
%ui%ue %uid ne-otii (e"at !"aesentaneo #om!endiosius !otest intima"e memo"atu. #ui, !"e#o", %uod in
'o&is o!is est intuitu !a-inae !"aesentis a##edat, manente "es!e#tu ni$ilominus ae%uitatis, #ont"a
%uam ne# ma-is (amilia"ium #ausas #ommenda"e #onsue'i. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GI
Sidonius domino !a!ae ,"ae#o salutem.
. In'ideo (eli#itati #onsuetudina"ii !o"tito"is, a %uo #onti-it sae!ius 'os 'ide"i. sed %uid de Amantio
lo%ua", #um i!sas %uo%ue litte"as meas aemule", %uae sa#"osan#tis "ese"a&untu" di-itis, ins!i#ientu"
o&tuti&us: et e-o isti# inte" semiustas mu"i ("a-ilis #lausus an-ustias &elli te""o"e #onti-ui deside"io de
'o&is meo ne%ua%uam satis(a#e"e !e"mitto". at%ue utinam $ae# esset A"'e"nae (o"ma 'el #ausa
"e-ionis, ut minus e)#usa&iles iudi#a"emu"E
.. sed, %uod est du"ius, !e" iniustitiae nost"ae me"ita #on(i#itu", ut e)#usatio no&is iusta non desit.
%uo#i"#a salutatione !"ae(ata, si#ut mos !os#it o((i#ii, ma-no o!e"e de!os#o, ut inte"im "emittatis
o##u"sionis de&itum 'el 'e"&a sol'enti. nam si #ommeandi li&e"tas !a#e "e'o#etu", illud ma-is 'e"e&o",
ne assiduitas !"aesentiae meae sit !otius (utu"a (astidio. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GII
Sidonius /e""eolo suo salutem.
. Si ami#itiae nost"ae !otius a((initatis%ue, %uam !e"sonae tuae tem!us o"dinem statum #o-ita"emus,
iu"e 'o&is in $o# o!e"e, %uantulum#um%ue est, !"imae titulo"um "u&"i#ae, !"ima se"monum o((i#ia
dedi#a"entu". isset !e" a'itas ti&i stilus noste" #u"ules, !at"i#ias ni$ilominus in(ulas enume"atu"us7 non
ta#uisset t"i!li#es !"ae(e#tu"as et S+a-"io tuo !"o totiens mutatis !"ae#oni&us !"ae#onia non ne-asset7
!at"em inde !at"uos%ue minime silendos !e"#u#u""isset.
.. et %uamli&et !osset t"ium!$ali&us ado"eis (amiliae tuae de(eti-a"i, non tamen eatenus e)!li#andis
anti%uo"um stemmati&us e)inani"etu", ut o& $o# ad na""andam -lo"iam tuam (ie"et o&tusio"7 %ui, si
etiam in s#"i&endis maio"um tuo"um 'i"tuti&us (uisset $e&etatus, tuis denuo me"itis #a#umina"etu". sed
salutationem ti&i !u&li#am destinatu"us non %uid (uisses, sed %uid nun# !otius esses #onside"a'it.
0. !"aete"misit ,allias ti&i administ"atas tun#, #um ma)ume in#olumes e"ant. !"aete"misit Attilam
R$eni $ostem, T$o"ismodum R$odani $os!item, Aetium Li-e"is li&e"ato"em sola te dis!ositionum
salu&"itate tole"asse, !"o!te"%ue !"udentiam tantam !"o'identiam%ue #u""um tuum !"o'in#iales #um
!lausuum ma)imo a##entu s!ontaneis su&isse #e"'i#i&us, %uia si# $a&enas ,allia"um mode"a"e"e, ut
!ossesso" e)$austus t"i&uta"io iu-o "ele'a"etu". !"aete"misit "e-em ,ot$iae (e"o#issimum in(le)um
a((atu tuo melleo -"a'i, a"-uto inusitato, et a& A"elatensium !o"tis %uem Aetius non !otuisset !"oelio te
!"andio "emo'isse.
5. $ae# omnia !"aete"misit, s!e"ans #on-"uentius tuum sal'e !onti(i#um %uam senato"um iam
nomini&us adiun-i7 #ensuit%ue iustius (ie"i, si inte" !e"(e#tos C$"isti %uam si inte" !"ae(e#tos
Calentiniani #onstitue"e"e. ne%ue te sa#e"doti&us !otius admi)tum 'itio 'e"tat mali-nus inte"!"es7 nam
-"andis o"dinum i-no"antia tenet $in# ali%uid de"o-atu"os, %uia, si#uti #um e!ulum (esti'itas !u&li#a
(a#it, !"io" est in !"ima mensa #on'i'a !ost"emus ei, %ui !"imus (ue"it in se#unda, si# a&s%ue
#on(li#tatione !"aestantio" se#undum &ono"um sententiam #om!utatu" $ono"ato ma)imo minimus
"eli-iosus. o"a !"o no&is.
EPISTULA GIII
Sidonius Sul!i#io suo salutem.
. Hime"ius antistes, (ilius tuus, notus mi$i $a#tenus !a"um 'ultu, satis o!inione, %uae %uidem in
&onam !a"tem !o""i-e&atu", Lu-dunum nu!e" a T"i#assi&us 'enit, %uo lo#i mi$i "a!tim a# &"e'ite"
ins!e#tus san#tum e!is#o!um Lu!um, (a#ile !"in#i!em !onti(i#um ,alli#ano"um, suae tam
!"o(essionis ma-ist"um %uam di-nitatis au#to"em, mo"um no&is imitatione "estituit.
.. deus &one, %uae 'i"o #ensu"a #um 'enustate, si %uid 'el deli&e"et (o"te 'el suadeatE a&undat animi
sale, #um #onsulitu", melle, #um #onsulit. summa $omini #u"a de litte"is, sed ma)ime "eli-iosis, in
%ui&us eum ma-is o##u!at medulla sensuum %uam s!uma 'e"&o"um. tota illi a#tionum sua"um
intentio #ele"itas mo"a C$"istus est. %uod%ue mi"e"e 'el laudes, ni$il otiosum (a#it, #um ni$il (a#iat non
%uietum.
0. ieiuniis dele#tatu", eduli&us ad%uies#it7 illis ad$ae"et !"o!te" #onsuetudinem #"u#is, istis (le#titu"
!"o!te" -"atiam #a"itatis6 summo ut"um%ue mode"amine, %uia #om!"imit, %uotiens !"ande"e statuit,
-ulam, %uotiens a&stine"e, ia#tantiam. o((i#ia multi!li#at !"o!"ia, 'itat aliena7 #um%ue i!si 'i#issim
de#eat o##u""i, -"atius $a&et, si si&i mutuus $onos de&eatu" ma-e %uam "e!endatu".
5. in #on'i'io itine"e #onsessu in(e"io"i&us #edit7 %uo (it, ut se illi 'olu!tuosius tu"&a !ost!onat
su!e"io"um. se"monem ma)imo tem!e"amento #um #onlo%uente dis!ensat, in %uo non !atitu" ullam
aut 'e"e#undiam e)te"nus aut (amilia"is iniu"iam, aut #"edulus in'idiam aut #u"iosus "e!ulsam aut
sus!i#iosus ne%uitiam, aut !e"itus #alumniam aut im!e"itus in(amiam. sim!li#itatem #olum&ae in
e##lesia se"'at, in (o"o se"!entis astutiam7 &onis !"udens, malis #autus, neut"is #allidus iudi#atu".
8. %uid !lu"a: totum te no&is ille iam "eddidit7 totam tuam tem!e"antiam "eli-ionem, li&e"tatem
'e"e#undiam et illam deli#atae mentis !udi#issimam tene"itudinem iu#unda similitudine e)s#"i!sit.
%ua!"o!te" %uantum 'olue"is dein#e!s ("ui se#"eto, indul-e"e se#essui, li#e&it indul-eas7
%uando%uidem nos in ("at"e meo Hime"io a'um nomine, !at"em (a#ie, ut"um%ue !"udentia iam
tenemus. 'ale.
EPISTULA GIC
Sidonius P$ila-"io suo salutem.
. P"o)ime inte" summates 'i"os 3e"at et ("e%uens o"do4 'est"i mentio (uit. omnes de te &oni in
#ommune sense"unt omnia &ona, #um tamen sin-uli %ui%ue 'a"ia 'i"tutum -ene"a di)issent. sane #um
si&i %uis!iam de !"aesentia tua, %uasi te ma-is nossent, !"aete" ae%uum -lo"ia"entu", in#andui, %ui!!e
#um di#i non ae%uanimite" admitte"em 'i"um omnium litte"a"um 'i#inanti&us "usti#is %uam institutis
(ie"i "emotio"i&us notio"em.
.. !"o#essit in ulte"io"a #ontentio7 et #um ali%ui su!e" $o# e""o"e !e"'i#a#ite" #ont"o'e"sa"entu"
3idiota"um si%uidem est, si#ut (a#ile #on'in#i, ita di((i#ile #om!es#i4, #onstante" asse"ui, si elo%uenti&us
ami#is num%uam a-nitio #ontem!lati'a !"o'eniat, esse as!e"um, ut#um%ue tole"a&ile tamen, %uia
!"ae'aleant in-enia sua, #o"am %ui&us im!e"itia #i'i#a !e"e-"inatu", ad "emota"um deside"ia
!"o'in#ia"um stilo admini#ulante !o""i-e"e7 !e" %uem sae!enume"o a&sentum dumta)at instituto"um
tantus #olli-itu" a((e#tus, %uantus ne# !"aesentanea sedulitate #on(i#itu". i-itu", si ita est, desistant
#alumnia"i #ommunis a&sentiae ne#essitatem 'ultuum ma-e %uam mo"um !"aedi#ato"es.
0. e%uidem si $umana su&stantia "e#tius mole %uam mente #ensenda est, !lu"imum i-no"o, %uid
se#undum #o"!ulentiam !e" s!atia %uam'is !o""e#ta (inalem in $omine mi"emu", %uo ni$il ae%ue
mise"um destitutum%ue nas#endi #ondi#io !"odu)it. %ui!!e #um !"ae&eat tam%uam a& ad'e"so &o'i
!ilus, a!"o saeta, 'olu#"i !luma 'estitum 3%ui&us insu!e", ut 'im 'el in(e"ant 'el "e!ellant, #o"nu dens
un-uis a"ma -enuina sunt4, mem&"a 'e"o nost"a in $un# mundum sola #enseas eie#ta, non edita7
#um%ue (in-endis a"tu&us animalium #ete"o"um multi(a"io natu"a !"aesidio %uasi %uaedam sinu
!atente mate" o##u""at, $umana tantum #o"!o"a e((udit, %uo"um im&e#illitati %uodammodo
no'e"#a"etu".
5. nam illud, si#uti e-o #enseo, %ui animum tuum mem&"is du#o !otio"em, non $a&et ae%ualitatem,
%uod statum nost"um su!"a !e#udes 'e"i (alsi%ue nes#ias "atio#inatio animae intelle#tualis e'e)it7
#uius si tantis!e" summo'eant di-nitatem isti, %ui ami#os ludi(i#a&undi non tam iudi#ialite" %uam
o#ula"ite" intuentu", di#ant 'elim in $ominis (o"ma %uid satis !"aestans, %uid s!e#ta&ile !utent.
8. !"o#e"itatemne: %uasi non $ae# sae!e #on-"uentius t"a&i&us a!tetu". an (o"titudinem: %uae
'alentio" in leoninae #e"'i#is to"is "e-nat. an de#o"em liniamento"um: %uem #"e&"o melius in(i-it et
a"-illa simula#"is et #e"a !i#tu"is. an 'elo#itatem: %uae #om!etentius #ani&us ads#"i&itu". an
'i-ilantiam: #ui #e"tat et no#tua. an 'o#em: #ui non #esse"it asinus #la"itate. an indust"iam: #ui !"o
suo modulo #om!a"a"i ne# (o"mi#a (o"midat.
9. sed (o"sitan !"ae(e"unt 'im 'idendi6 tam%uam non sit eminentio" 'isus a%uila"um. !"ae(e"unt
audiendi e((i#a#iam6 tam%uam sus $is!idus non antistet auditu. !"ae(e"unt odo"andi su&tilitatem6
tam%uam non !"ae#edat 'ultu" ol(a#tu. !"ae(e"unt -ustandi dis#"etionem6 tam%uam non !lu"imum $in#
A nosse #edamus et simio. %uid de ta#tu lo%ua", %uinto sensu #o"!o"is nost"i: %uem si&i indi((e"ente"
tam !$iloso!$us %uam 'e"mi#ulus usu"!ant. ta#eo $i# de a!!etiti&us inle#e&"osis, %uos in #oitu motui
&eluino #a"nis $umanae 'olu!tas in#linata #ommuni#at.
;. e##e %uam mise"iam !"ae(e"unt e)#olunt%ue %ui mi$i, %uod eis solo sis o&tutu notio", tu"-idi
insultant. ast e-o illum sem!e" P$ila-"ium 'ideo, #uius si ta#entis 'ide"em (a#iem, P$ila-"ium non
'ide"em. unde illud simile 'ul-atum est, %uod ait %uidam in #ausa dis!a"i sententia !a"i6 F(ilium Ma"#i
Ci#e"onis !o!ulus Romanus non a-nos#e&at lo%uentem.F #on#lamata sunt6 nam%ue iudi#io uni'e"sali
s#ientiae di-nitas 'i"tus !"ae"o-ati'a, #uius ad ma)imum #ulmen me"ito"um -"adi&us as#enditu".
<. !"imum etiam &estiale #o"!us, si iam (o"te (o"matum est, di-nitate t"ans#endit mate"iam in(o"mem7
deinde (o"mato !"ae!onitu" #o"!us animatum7 te"tio !"ae#edit animam !e#udis animus $umanus, %uia,
si#ut in(e"io" est #a"o 'itae, si# 'ita "ationi, #uius asse%uendae su&stantiam nost"am #om!otem deus
a"ti(e), (e"inam 'e"o im!otem (e#it7 ita tamen, %uod in statu mentis $umanae !ollet &i!e"tita #ondi#io.
nam si#ut animae $umanitus li#et "atio#inantes, $e&etes tamen !i-"io"es%ue !"udentum a#uta"um%ue
#al#antu" in-enio, ita si %uae sunt, %uae sola natu"ali sa!ientia 'i-ent, $ae !e"ita"um se me"itis
su!e"'eni"i (a#ile #on#edunt.
?. %uo"um e-o -"aduum di((e"entiam o&se"'ans illum P$ila-"ium #o"dis o#ulo sem!e" ins!i#io, #ui me
animus !otentialite" notum mo"um similitudine (a#it. nam li#et &onis omni&us !la#eas, nemo te !lus
'aluit int"inse#us intue"i %uam %ui (o"inse#us a((e#tat imita"i. sane %ualite" studio"um tuo"um
#onse#taneus (iam, #onse%ua !a-inae !a"te "ese"a&itu".
@. amas, ut #om!e"i, %uietos7 e-o et i-na'os. &a"&a"os 'itas, %uia mali !utentu"7 e-o, etiamsi &oni.
le#tioni ad$i&es dili-entiam7 e-o %uo%ue in illa !a"um mi$i !atio" no#e"e desidiam. #om!les i!se
!e"sonam "eli-iosi7 e-o 'el ima-inem. aliena non a!!etis7 e-o etiam "e(e"o ad %uaestum, si !"o!"ia
non !e"dam. dele#ta"is #ontu&e"niis e"udito"um7 e-o tu"&am %uamli&et ma-nam litte"a"iae a"tis
e)!e"tem ma)umam solitudinem a!!ello.
. di#e"is esse laetissimus7 e-o %uo%ue la#"imas omnes !e"i"e de(inio, %uas %uis%ue !"o(ude"it, nisi
%uoties deo su!!li#at. $umanissimus esse na""a"is7 nost"am %uo%ue mensulam nullus, ut s!e#um
Pol+!$emi, $os!es e)$o""uit. summa #lementia ti&i in (amulos esse !e"$i&etu"7 ne# e-o to"%ueo", si
mei, %uotiens !e##a'e"int, non totiens to"%ueantu".
.. ieiunandum alte"nis !utas: non !i-et se%ui. !"andendum: non !udet !"ae'eni"e. de #ete"o, si 'os
a me 'ide"i C$"isti mune"e datu", ita -audeam tam%uam #ui de te ne# mino"a su&t"a#ta sint. !o""o
autem %uae sint in te maio"a iam satis no'i. !"o!te" %uae (ie"i (a#ilius !otest, ut et si %uando%ue
(a#iem tuam #o"am !ositus ins!e)e"o, ali%ua de te "e#ens mi$i laetitia !otius %uam sententia a##edat.
'ale.
EPISTULA GC
Sidonius Salonio suo salutem.
. *uotiens Ciennam 'enio, em!tum ma)imo 'elim, ut te ("at"em%ue #ommunem #olonum #i'itatis
$a&itatio !lus $a&e"et, %ui mi$i non amo"e solum 'e"um etiam !"o(essione so#iamini. sed et ille
im!utationem meam !"aete)tu ("e%uentatae su&u"&anitatis eludit, !e" %uam e((i#itu", ut no&is ne#
!"aesens i!se ne# "eus sit, et tu $a&es %uo te inte"im e)#uses, %uod te diu !ossidet 'i) "e#e!ta
!ossessio.
.. %ui#%uid illud est, iam 'enite, $a# dein#e!s #ondi#ione dis#essum im!et"atu"i, ut aut 'i#issim
"edeatis aut se"ius. nam %uamli&et "u"i !ositi st"enuos im!leatis a-"i#olas, tum 'e"e !"o!"iam te""am
(e#unda&itis, si e##lesiam, %uam !lu"imum #olitis, !lus #olatis. 'ale.
EPISTULA GCI
Sidonius C$a"io&audo a&&ati salutem.
. /a#is, uni#e in C$"isto !at"one, "em tui !a"ite" et amo"is et mo"is, %uod !e"e-"ini #u"as ami#i litte"is
miti-as #onsolato"iis. at%ue utinam mei sem!e" si# "e#o"de"is, ut solli#itudines i!sas an-o"e su##iduo
#on#atenatas, %ui e)$o"tato" attenuas, inte"#esso" in#idasE
.. de #ete"o, li&e"tos tuos #ausis %uas iniun)e"as e)!editis "e'e"ti !uto, %uos ita st"enue #onstat "em
!e"e-isse, ut ne# e-ue"int adiu'a"i. !e" %uos no#tu"nalem #u#ullum, %uo mem&"a #on(e#ta ieiuniis
inte" o"andum #u&andum%ue di-nante" te-a"e, t"ansmisi, %uam%uam non o!!o"tune s!e#ies 'illosa
mittatu" $ieme (inita iam%ue tem!o"i&us aestatis a!!"o!in%uanti&us. 'ale.
EPISTULA GCII
Sidonius Colusiano ("at"i salutem.
. Iu&es me, domine ("ate", le-e ami#itiae, %uam ne(as laedi, iam diu desides di-itos in#udi&us
o((i#inae 'ete"is im!one"e et san#to A&"a$ae diem (un#to neniam se!ul#$"alem lu#tuosis #a"mini&us
ins#"i&e"e. #ele"ite" iniun#tis o&se#unda&o, #um tua t"a#tus au#to"itate, tum !"in#i!alite" am!lissimi 'i"i
Ci#to"ii #omitis de'otione !"ae'entus, %uem iu"e sae#ula"i !at"onum, iu"e e##lesiasti#o (ilium e)#olo ut
#liens, ut !ate" dili-o7 %ui satis do#uit, %uae si&i aut %ualis e"-a (amulos C$"isti #u"a (e"'e"et, #um
to"um #i"#a de#um&entis antistitis, non di-nitatem minus %uam mem&"a #u"'atus a# su!"a 'ultum
!"o!in%ua mo"te !allentem dolo"e #on#olo" (a#tus, %uid 'i"o 'ellet la#"imis indi#i&us ostende"et.
.. et %uia si&i ma)imas $umandi (une"is !a"tes i!se !"ae"i!uit, totum a!!a"atu su!e"#u""entis im!endii
%uod (une"ando sa#e"doti #om!ete"et im!e"tiens, saltim ad o&se%uium %uae "emanse"unt 'e"&a
#on(e"imus, ni$il aliud e)a"atu"i stili s#al!entis im!"essu %uam testimonium mutuae dile#tionis.
#ete"um 'i"i mo"es -esta 'i"tutes indi-nissime meo"um 'ilitate di#to"um !onde"a&untu".
A&"a$am san#tis me"ito so#iande !at"onis,
%uos ti&i #olle-as di#e"e non t"e!idem7
nam si# !"ae#edunt, ut mo) tamen i!se se%ua"e6
dat !a"tem "e-ni !o"tio ma"t+"ii.
natus ad Eu!$"aten, !"o C$"isto e"-astula !assus
et %uin%uennali 'in#ula la)a (ame,
ela!sus "e-i t"u#ulento Susidis o"ae
o##iduum !"o!e"as solus ad us%ue solum.
sed #on(esso"em 'i"tutum si-na se%uuntu"
s!i"iti&us%ue malis (e"s, (u-iti'e, (u-am.
%ua%ue 'enis, Lemu"um se #lamat #ede"e tu"&a7
daemonas i"e iu&es e)ul in e)ilium.
e)!ete"is #un#tis, ne# te #a!it am&itus ullus7
est ti&i delatus !lus one"osus $ono".
Romuleos "e(u-is B+Bantinos%ue ("a-o"es
at%ue sa-itti(e"o moenia ("a#ta Tito.
mu"us Ale)and"i te non tenet Antio#$i%ue7
s!e"nis Elisseae B+"si#a te#ta domus.
"u"a !aludi#olae temnis !o!ulosa Ra'ennae
et %uae lani-e"o de sue nomen $a&ent.
an-ulus iste !la#et !au!e"tinus%ue "e#essus
et #asa, #ui #ulmo #ulmina !"essa (o"ent.
aedi(i#as $i# i!se deo 'ene"a&ile tem!lum,
i!se dei tem!lum #o"!o"e (a#te !"ius.
(initi #u"sus isti# 'itae%ue 'iae%ue6
sudo"i su!e"est du!la #o"ona tuo.
iam te #i"#umstant !a"adisi milia sa#"i7
A&"a$am iam te #on!e"e-"inus $a&et7
iam !at"iam in-"ede"is, sed de %ua de#idit Adam7
iam !otes ad (ontem (luminis i"e tui.
0. e##e, ut iniun)e"as, %uae "estant se!ulto iusta !e"sol'imus7 sed, si 'i#issim #a"itatis im!e"iis ("at"es
ami#os #ommilitones o&se%ui de#et, ad 'i#em, %uaeso, tu %uo%ue %ui&us emines institutis dis#i!ulos
eius a--"ede"e sola"i (lu#tuantem%ue "e-ulam ("at"um destituto"um se#undum statuta Li"inensium
!at"um 'el ,"inin#ensium (estinus in(o"ma7 #uius dis#i!linae si %ui "e&elles, i!se #asti-a7 si %ui
se%ua#es, i!se #onlauda.
5. !"ae!ositus illis %uidem 'idetu" san#tus Au)anius, %ui 'i", ut nosti, !lus#ulum iusto et #o"!o"e
in(i"mus et 'e"e#undus in-enio eo%ue !a"endi %uam im!e"andi !"om!tio" e)i-it te "o-a"i, ut tuo i!se
su& ma-iste"io monaste"ii ma-iste" a##edat et, si %uis illum de iunio"i&us s!"e'e"it tam%uam im!e"itum
'el !usillanimem, !e" te unum sentiat ut"um%ue non im!une #ontemni. %uid multa: 'is ut !au#is %uid
'elim a-nos#as: %uaeso, ut a&&as sit ("ate" Au)anius su!"a #on-"e-ationem, tu 'e"o et su!"a
a&&atem. 'ale.
EPISTULA GCIII
Sidonius Constantio suo salutem.
. A te !"in#i!ium, ti&i desinet. nam !etitum misimus o!us "a!tim ele#tis e)em!la"i&us, %uae o& $o# in
manus !au#a 'ene"unt, %uia mi$i nil de li&elli $uius#e #ons#"i!tione meditanti $a#tenus in#ustodita
ne%ueunt in'eni"i. sane ista !au#a, %uae %uidem et le'ia sunt, #ele"ite" a&sol'i, %uam%uam in#itatus
semel animus ne#dum s#"i!tu"i"e desine"et, se"'ans $o# sedulo -enus tem!e"amenti, ut e!istula"um
!"odu#e"etu" te)tus, si nume"us &"e'ia"etu".
.. !a"ite" et #ensui li&"um, %uem le#to" deli#atissimus deside"a"es, et satis $a&ilem ne# !a"um
e)#usa&ilem (o"e, si, %uoniam te sensuum st"u#tu"a"um%ue le'itas !ote"at o((ende"e, mem&"ana"um
#e"te (as#i&us minus one"a"e"e. #ommendo i-itu" 'a"ios iudi#io tuo nost"i !e#to"is motus, minime
i-na"us, %uod ita mens !ateat in li&"o 'elut 'ultus in s!e#ulo. di#ta'i enim %uae!iam $o"tando,
laudando !lu"ima et ali%ua suadendo, mae"endo !au#a io#ando%ue nonnulla.
0. et si me us!iam le#tita'isti in ali%uos #on#itatio"em, s#ias 'olo C$"isti de)te"a o!itulante me
num%uam tole"atu"um animi se"'itutem, #om!e"tissimum tenens &i!e"titam su!e" $is mo"i&us
$ominum esse #ensu"am. nam ut timidi me teme"a"ium, ita #onstantes li&e"um a!!ellant. inte" %uae
i!se de#e"no satis illius ia#e"e !e"sonam, #uius ne#esse est late"e sententiam.
5. ad !"o!ositum "edeo. inte"ea tu, si %uid a le#tionis sa#"ae #ontinuatione "es!i"as, $is li#e&it neniis
a'o#e"e. ne# (a#iet mate"ia ut immensa (astidium, %uia #um sin-ulae #ausae sin-ulis (e"me e!istulis
(iniantu", #ito #o-nitis in %uae o#ulum intende"is ante le-e"e #essa&is %uam le#tu"i"e desistas. 'ale.
SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER OCTACUS, ED. LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius Pet"onio suo salutem.
. Tu %uidem !ul#$"e 3mos $i# tuus, et !e"se'e"a4, 'i" omnium &ono"um, %ui us!iam de-unt, laude
di-nissime, %uod ami#o"um -lo"iae, si#u&i lo#us, leno#ina"is. $in# est %uod etiam s#"inia A"'e"na !etis
e'entila"i, #ui su((i#e"e sus!i#a&amu", si %uid su!e"io"e 'ul-atu !"otulissemus. ita%ue mo"em -e"emus
iniun#tis, a#tionem tamen stili eatenus !"o"o-atu"i, ut e!istula"um se"iem nimi"um a !"imo"dio
'oluminis in#$oata"um in e)timo (ine !a"'i ad$u# nume"i summa !"otendat, o!us 'ideli#et e)!li#itum
%uodam %uasi ma"-inis sui lim&o #o"onatu"a.
.. sed !lus #a'endum est, ne se"a !"o!te" iam !"o!alati au-menta 'oluminis in ali%uos (o"sitan
in#idamus 'itu!e"ones, %uo"um (u-e"e lin-uas #ote li'o"is natu"alitus a#uminatas ne Demost$enis
%uidem Ci#e"onis%ue sententiae a"ti(i#es et elo%uia (a&"a !otue"e, %uo"um ante"io" o"ato" Demaden,
#ite"io" Antonium tole"a'e"e de"o-ato"es7 %ui li'idi #um (ue"int malitiae #la"ae, di#tionis o&s#u"ae,
tamen ad notitiam !oste"o"um !e" odia 'i"tutum de#u#u""e"unt.
0. sed %uia $o"ta"is, "e!etitis la)emus 'ela tu"&ini&us et %ui 'eluti ma"ia t"ansmisimus, $o# %uasi
sta-num !e"na'i-emus. nam satis $a&eo deli&e"atum, si#ut ad$i&endam in #ons#"i!tione dili-entiam,
ita tenendam in editione #onstantiam. demum 'e"o medium ni$il est6 nam%ue aut minimum e) $is#e
metuendum est aut !e" omnia omnino #onti#es#endum. 'ale.
EPISTULA II
Sidonius Io$anni suo salutem.
. C"edidi me, 'i" !e"itissime, ne(as in studia #ommitte"e, si distulissem !"ose%ui laudi&us %uod a&ole"i
tu litte"as distulisti, %ua"um %uodammodo iam se!ulta"um sus#itato" (auto" asse"to" #on#ele&"a"is,
te%ue !e" ,allias uno ma-ist"o su& $a# tem!estate &ello"um Latina tenue"unt o"a !o"tum, #um
!e"tule"int a"ma nau("a-ium.
.. de&ent i-itu" 'el ae%uae'i 'el !oste"i nost"i uni'e"satim (e"'enti&us 'otis alte"um te ut
Demost$enem, alte"um ut Tullium nun# statuis, si li#eat, #onse#"a"e, nun# ima-ini&us, %ui te do#ente
(o"mati instituti%ue iam sinu in medio si# -entis in'i#tae, %uod tamen alienae, natalium 'etusto"um
si-na "etine&unt6 nam iam "emotis -"adi&us di-nitatum, !e" %uas sole&at ultimo a %uo%ue summus
%uis%ue dis#e"ni, solum e"it !ost$a# no&ilitatis indi#ium litte"as nosse.
0. nos 'e"o #ete"os su!"a do#t"inae tuae &ene(i#ia #onst"in-unt, %ui&us ali%uid s#"i&e"e assuetis
%uod%ue 'entu"i le-e"e !ossint ela&o"anti&us saltim de tua s#$ola seu ma-iste"io #om!etens le#to"um
tu"&a !"o'eniet. 'ale.
EPISTULA III
Sidonius Leoni suo salutem.
. A!ollonii P+t$a-$o"i#i 'itam, non ut Ni#oma#$us senio" e P$ilost"ati sed ut Tas#ius Ci#to"ianus e
Ni#oma#$i s#$edio e)s#"i!sit, %uia iusse"as, misi7 %uam, dum !a"a"e (estino, #ele"ite" eie#it in
tumultua"ium e)em!la" tu"&ida et !"ae#e!s et O!i#a t"anslatio. ne%ue mi$i "em #"edito diutu"nius
ela&o"atam 'itio 'e"tas6 nam dum me tenuit in#lusum mo"a moenium Li'iano"um, #uius in#ommodi
(inem !ost o!em C$"isti ti&i de&eo, non 'ale&at #u"is animus ae-e" saltim saltuatim t"adenda
!e"#u""e"e, nun# !e" no#tu"na sus!i"ia, nun# !e" diu"na o((i#ia dist"i#tus.
.. ad $o#, et #um me de(eti-atum a& e)#u&iis ad de'e"so"ium #"e!us#ulas#ens $o"a "e'o#a'e"at, 'i)
da&atu" lumini&us in(le)is !a"'ula %uies7 nam ("a-o" ili#o, %uem mo'e&ant 'i#inantes im!lu'io #u&i#uli
mei duae %uae!iam ,etides anus, %ui&us nil um%uam liti-iosius &i&a#ius 'oma#ius e"it. sane, #um
!"imum "edu#i ali%uid otii (uit, in!olitum $un# semi#"udum%ue et, ut aiunt, tam%uam musteum li&"um
!lus deside"ii tui %uam o((i#ii mei memo" o&tuli.
0. %uo#i"#a se!one tantis!e" P+t$i#as lau"os Hi!!o#"enen%ue et illos #a"minum modos ti&i uni tantum
!enitissime (amilia"es, %ui tamen do#tis, ut es i!se, !e"sonis non tam (onte %uam ("onte sudantu".
sus!ende !e"o"andi illud %uo%ue #ele&e""imum (lumen, %uod non solum -entili#ium sed domesti#um
ti&i %uod%ue in tuum !e#tus !e" su##iduas aetates a& ata'o /"ontone t"ans(unditu". se!one
!au)illulum #on#lamatissimas de#lamationes, %uas o"is "e-ii 'i#e #on(i#is, %ui&us i!se "e) in#litus
modo #o"da te""i(i#at -entium t"ansma"ina"um, modo de su!e"io"e #um &a"&a"is ad Ca#$alin
t"ementi&us (oedus 'i#to" innodat, modo !e" !"omotae limitem so"tis ut !o!ulos su& a"mis, si# ("enat
a"ma su& le-i&us.
5. e)ue"e ut#um%ue #ontinuatissimis #u"is et otium tuum moli&us auli#is moti&us%ue (u"a"e. $isto"iam
(la-itatam tun# "e#o-nos#es o!!o"tune #om!etente"%ue, si #um T+aneo nost"o nun# ad Cau#asum
Indum%ue, nun# ad Aet$io!um -+mnoso!$istas Indo"um%ue &"a#manas totus le#tioni 'a#ans et i!se
%uodammodo !e"e-"ine"e.
8. le-e 'i"um (idei #at$oli#ae !a#e !"ae(ata in !lu"imis similem tui id est a di'iti&us am&itum ne#
di'itias am&ientem7 #u!idum s#ientiae #ontinentem !e#uniae7 inte" e!ulas a&stemium, inte" !u"!u"atos
linteatum, inte" ala&ast"a #enso"ium7 #on#"etum $is!idum $i"sutum in medio nationum deli&uta"um
at%ue inte" sat"a!as "e-um tia"ato"um mu""$atos !umi#atos malo&at$"atos 'ene"a&ili s%ualo"e
!"etiosum7 #um%ue !"o!"io ni$il esui aut indutui de !e#ude #on(e""et, "e-nis o& $o#, %uae !e"e""a'it,
non tam sus!i#ioni, %uam =(uisse> sus!e#tui7 et a (o"tuna "e-um si&i in omni&us o&se#undante illa
tantum &ene(i#ia !os#entem, %uae ma-e sit suetus o&lata !"aesta"e %uam sume"e.
9. %uid multis: si 'e"a metimu" aestimamus%ue, (o"s (uat an !$iloso!$i 'itae s#"i!to" ae%ualis maio"um
tem!o"i&us a##esse"it, #e"te !a" sae#ulo meo !e" te le#to" o&'enit. 'ale.
EPISTULA IC
Sidonius Consentio suo salutem.
. Um%uamne nos dei nutu, domine maio", una 'ide&it ille a-e" tuus O#ta'ianus, ne# tuus tantum
%uantum ami#o"um: %ui #i'itati (lu'io ma"i !"o)imus $os!ites e!ulis, te !as#it $os!iti&us, !"aete" $ae#
o#ulis intuentum situ de#o"us, !"imo"e lo#o, %uod domi#ilium !a"ieti&us attollitu" ad #on#inentiam
s#ili#et a"#$ite#toni#am (a&"e lo#atis7 tum sa#"a"io !o"ti#i&us a# t$e"mis #ons!i#a&ili&us late
#o"us#ans7 ad $o# a-"is a%uis%ue, 'inetis at%ue oli'etis, 'esti&ulo #am!o #olle amoenissimus7 iam
su!e" !enum 'el su!elle#tilem #o!iosam t$esau"is &i&liot$e#ali&us la"-e "e(e"tus, u&i i!se dum non
minus stilo %uam 'ome"i in#um&is, di((i#ile dis#e"nitu" domini !lusne sit #ultum "us an in-enium.
.. i-itu" $i# tu, %uantum "e#o"do", #itos iam&os, ele-os a#utos a# "otundatos $ende#as+lla&os et
#ete"a #a"mina musi#os (lo"es t$+mum%ue "edolentia, nun# Na"&onensi&us #antitanda, nun#
Bite""ensi&us, am&i-endum #ele"ius an !ul#$"ius elu#u&"asti, a!ud ae%uae'os -"atiam tuam, (amam
a!ud !oste"os am!liatu"us. #e"te mi$i, %uotiens tui 'e"sus a meditationis in#ude tam%uam ad$u# #alidi
de(e"e&antu", si# 'ide&atu", %ui, etsi non &ene s#"i&o, &ene iudi#o.
0. sed, %uod (atendum est, tali&us studiis ante"io" aetas iuste 'a#a&at seu, %uod est 'e"ius,
o##u!a&atu"7 modo tem!us est se"ia le-i, se"ia s#"i&i de%ue !e"!etua 'ita !otius %uam memo"ia
#o-ita"i nimium%ue meminisse nost"a !ost mo"tem non o!us#ula sed o!e"a !ensanda.
5. %uae %uidem ad !"aesens non ita lo%uo", %uasi tu non ut"a%ue laudanda #on(i#ias aut, si ad$u#
du"at in se"mone laetitia, non #ustodiatu" in a#tione #ensu"a, sed ut %ui C$"isto (a'ente #lam san#tus
es, iam !alam "eli-iosa 'ene"andus iu-o salu&"i #olla !a"ite" et #o"da su&da"e in'i-ilet%ue #aelesti&us
lin-ua !"ae#oniis, anima sententiis, de)t"a dona"iis6 !"ae#i!ue tamen de)t"a dona"iis, %uia %ui#%uid
e##lesiis s!a"-is, ti&i #olli-is7 ad #uius e)e"#itia 'i"tutis illud 'el !"in#i!ale te !ote"it a##ende"e, %uod
inte" o!es %uasli&et !ositi %uae &ona stultis (also 'o#antu", si %uid a-imus, nost"um, si %uid $a&emus,
alienum est. 'ale.
EPISTULA C
Sidonius /o"tunali suo salutem.
. I&is et tu in !a-inas nost"as, ami#itiae #olumen, /o"tunalis, Hi&e"i#a"um de#us inlust"e "e-ionum7
ne%ue enim ti&i (amilia"itas tam !a"'a #um litte"is, ut !e" $as i!sas de te ali%uid !ost te su!e"esse non
de#eat. 'i'et ili#et, 'i'et in !oste"um nominis tui -lo"ia.
.. nam si %ua nost"is %ualite"#um%ue -"atia "e'e"entia (ides #$a"tulis inest, s#iat aetas 'olo !ostuma
ni$il tua (ide (i"mius (o"ma !ul#$"ius, sententia iustius !atientia tole"antius, #onsilio -"a'ius #on'i'io
laetius #ollo%uio io#undius. illud %uo%ue su!"a #ete"a a-nos#et, !"ae#onia laudi&us tuis e) 'oto"um
#ont"a"ietate 'enisse. nam !"o!e est, ut eminentius #enseatu" %uod !"o&a'e"unt te ad'e"sa
#onstantem, %uam si #ela"ent se#unda (eli#em. 'ale.
EPISTULA CI
Sidonius Namatio suo salutem.
. ,aium Caesa"em di#tato"em, %uo (e"unt nullum "em milita"em du#alius administ"asse, studia
#e"tatim di#tandi le#titandi%ue si&i mutuo 'indi#a'e"e. et li#et in !e"sona unius eiusdem%ue tem!o"e
suo !"in#i!is 'i"i #ast"ensis o"ato"iae%ue s#ientiae #u"a #e"ta'e"it (e"me -lo"ia ae%ui!a"i, idem tamen
num%uam se satis du)it in ut"ius%ue a"tis a"#e #om!ositum, !"ius%uam 'est"i A"!inatis testimonio
#ete"is mo"tali&us ante(e""etu".
.. %uod mi$i %uo%ue, si !a"'a ma-nis #om!one"e li#et, se#undum modulum meum %uam%uam
dissimillimo similite" a##essit. %uae su!e" #un#tos te %uam !"imum de#uit a-nos#e"e, %uia ti&i est tam
-lo"ia mea %uam 'e"e#undia !lu"imum #u"ae. /la'ius Ni#etius, 'i" o"tu #la"issimus, !"i'ile-io
s!e#ta&ilis, me"ito inlust"is et $ominum !at"iae nost"ae !"udentia !e"itia%ue iu)ta ma)umus,
!"ae#onio, %uantum #om!e"i, immenso !"aesentis o!us#uli 'olumina e)tollit, insu!e" !"aedi#ans, %uod
!lu"imos iu'enum ne# senum !au#os 'a"io -ene"e di#tandi militandi%ue, %ui!!e ad$u# ae'o 'i"idis,
i!se sim su!e"-"essus.
0. e%uidem, in %uantum (ie"i !"aete" ia#tantiam !otest, -audeo de !"aestantissimi 'i"i au#to"itate, si
#e"tus est, amo"e, si (allitu"6 li#et %uis !"o'o#atus nun# ad (a#ta maio"um non ine"tissimus, %uis
%uo%ue ad 'e"&a non in(antissimus e"it: nam%ue 'i"tutes a"tium ista"um sae#ulis !otius !"is#is
sae#ulo"um "e#to" in-enuit, %uae !e" aetatem mundi iam senes#entis lassatis 'eluti semini&us
emedullatae !a"um ali%uid $o# tem!o"e in %ui&us#um%ue, at%ue id in !au#is, mi"andum a#
memo"a&ile ostentant.
5. $uius tamen e-o, etsi studio"um omnium #a!ut est litte"a"um%ue, %uia !e"sonam sem!e" e)#olui,
'e"eo" sententiam su!"a %uam 'e"itas $a&et a((e#tu !onde"atio"e !"olatam. ne%ue o& $o# in(itias ie"im
me sae!e lu#ulentis eius a#tioni&us adstitisse, %ua"um me, etsi "edde"e mutuum 'ideo", 'el e) !a"te
#u"sim%ue (ie"i memo"em (as est.
8. audi'i eum adules#ens at%ue ad$u# nu!e" e) !ue"o, #um !ate" meus !"ae(e#tus !"aeto"io
,alli#anis t"i&unali&us !"aeside"et, su& #uius 'ideli#et ma-ist"atu #onsul Aste"ius anni sui (o"es
'oti'um t"a&eatus a!e"ue"at. ad$ae"e&am sellae #u"uli, etsi non latens !e" o"dinem, #e"te non sedens
!e" aetatem, mi)tus%ue tu"mae #ensualium !aenulato"um #onsulis, !"o)imae !"o)imus e"am. ita%ue,
ut !"imum &"e'i !e"a#ta, ne# &"e'is, s!o"tula dati%ue (asti, a##lamatum est a& omni ,alliae #oetu
!"imo"i&us ad'o#ato"um, ut (esti'itate !"ae'entas $o"as antelu#anas, %uae diem se"um #um silentio
!"aestola"entu", #on-"ua eme"ito"um (as#ium laude $onesta"ent.
9. Ni#etium !"otinus #i"#ums!e)e"e #ons!i#ati, %ui non sensim sin-ulatim%ue, sed tumultuatim !etitus
et #un#tim #um %uodam !"olo-o !udo"is 'ultum modeste demissus in"u&uit. at%ue o& $o# illi ma)imum
so!$os non elo%uentia !"ius %uam 'e"e#undia dedit. di)it dis!osite -"a'ite" a"dente", ma-na a#"imonia
maio"e (a#undia ma)ima dis#i!lina, et illam Sa""anis e&"iam su#is inte" #"e!itantia se-menta !almatam
!lus !i#ta o"atione, !lus au"ea #on'enusta'it.
;. !e" i!sum (e"e tem!us, ut de#em'i"alite" lo%ua", le) de !"aes#"i!tione t"i#ennii (ue"at !"o%ui"itata,
#uius !e"em!to"iis a&olita "u&"i#is lis omnis in se)tum t"a#ta %uin%uennium te"mina&atu". $an# int"a
,allias ante nes#itam !"imus, %uem lo%uimu", o"ato" indidit !"ose#utioni&us edidit t"i&unali&us !"odidit
!a"ti&us addidit titulis, ("e%uente #on'entu "a"o sedente, !au#is sententiis multis laudi&us.
<. !"aete" ista !e" alias 'i#es do#t"inam illius, %uo mo"e #itius $omo dis#itu", ino&se"'atus ins!e)i tun#,
#um %uae "e-it !"o'in#ias (as#i&us Ni#etiano "e-e"etu" !"ae(e#tu"a #onsilio. %uid multa: nil %uod non
meum 'ellem, nil %uod non admi"a"e" audi'i.
?. !"o!te" %uae omnia &ona in 'i"o sita laeto" ad !un#ta #enso"is omnium 'o#e #on#ele&"ati. -"andite"
enim sua in ut"am'is de me o!inionem sententia 'alet7 %uae, si 'e"a #om!e"imus, tantum mi$i est
(a'ens se#u"itati, %uantum (ie"et ad'e"sata (o"midini. de #ete"o (i)um a!ud me stat #onstitutum%ue,
!"out "em e) asse #o-no'e"o, 'el silentio lo"a la)a"e 'el st"in-e"e ("ena -a""itui. nam%ue si su!"adi#ti
#on(i"mo" assensu, At$enis lo%ua#io", si minus, Am+#lis i!sis ta#itu"nio" e"o.
@. sed de sodali de%ue me satis di#tum. tu nun# inte" ista %uid "e"um: %uas mi$i ad 'i#em nosse non
minus #o"di. 'ena"is, aedi(i#as, "usti#a"isne: an $o"um ali%uid unum: an sin-ula 'i#issim: an !a"ite"
et #un#tim: sed de Cit"u'io si'e Columella, seu alte"ut"um am&os'e se#te"e, de#entissime (a#is. !otes
enim ut"um%ue mo"e %uo %ui o!timo, id est ut #ulto" ali%uis e !"imis a"#$ite#tus%ue.
. #ete"um, ut ti&i de 'enato"is o((i#io %uam minimum &landia"is, ma)ume iniun-o. nam%ue a!"os
("ust"a in 'ena&ula 'o#as, %uos #ani&us mise"i#o"dissimis, %ui&us a&undas, et A si %uidem solis,
mo'e"e !otius %uam #ommo'e"e #onsuesti. esto, sit indul-entia di-num, %uod "e(o"midant #atuli tui
&estiis a!!"o!in%ua"e te""i&ili&us #o"!ulentis%ue6 illud i-no"o %uomodo e)#uses, %uod #a!"eas, !e#us
simum, !a"ite" et dammas in (u-am !"onos ia#enti&us animis !e#to"i&us e"e#tis, !assi&us "a"is #"e&"is
lat"ati&us !"ose%uuntu".
.. %ua!"o!te" de "eli%uo ("u#tuosius "eti&us #assi&us%ue s#"u!eas "u!es at%ue o!a#andis $a&ilia
lust"is !loso" stata"ius nemo"a #i"#um'enis a#, !udo" si %uis, tem!e"as #u"si&us a!e"tis %uate"e
#am!os et insidia"i le!us#ulis Ola"ionensi&us7 %uos ne# est tanti, "a"o te inse#tante su!e"andos,
#o!ulis !alam du#tis in%uieta"i, nisi (o"sitan, dum ti&i a# !at"i noste" A!ollina"is inte"'enit, "e#tius (iet ut
e)e"#eantu".
0. e)#e!tis io#is (a# s#iam tandem, %uid te, %uid domum #i"#a. sed e##e dum iam e!istulam, %uae diu
-a""it, #laude"e o!ta"em, su&itus a Santonis nuntius7 #um %uo dum tui o&tentu ali%uid $o"a"um
se"mo#inante" e)t"a$imus, #onstante" asse'e"a'it nu!e" 'os #lassi#um in #lasse #e#inisse at%ue inte"
o((i#ia nun# nautae, modo militis lito"i&us O#eani #u"'is ine""a"e #ont"a Sa)onum !andos m+o!a"ones,
%uo"um %uot "emi-es 'ide"is, totidem te #e"ne"e !utes a"#$i!i"atas6 ita simul omnes im!e"ant !a"ent,
do#ent dis#unt lat"o#ina"i. unde nun# etiam ut %uam !lu"imum #a'eas, #ausa su##essit ma)uma
monendi.
5. $ostis est omni $oste t"u#ulentio". in!"o'isus a--"editu" !"ae'isus ela&itu"7 s!e"nit o&ie#tos ste"nit
in#autos7 si se%uatu", inte"#i!it, si (u-iat, e'adit. ad $o# e)e"#ent illos nau("a-ia, non te""ent. est eis
%uaedam #um dis#"imini&us !ela-i non notitia solum, sed (amilia"itas. nam %uoniam i!sa si %ua
tem!estas est $u# se#u"os e((i#it o##u!andos, $u# !"os!i#i 'etat o##u!atu"os, in medio (lu#tuum
s#o!ulo"um%ue #on("a-oso"um s!e su!e"'entus laeti !e"i#litantu".
8. !"aete"ea, !"ius%uam de #ontinenti in !at"iam 'ela la)antes $osti#o mo"da#es an#$o"as 'ado
'ellant, mos est "emeatu"is de#imum %uem%ue #a!to"um !e" ae%uales et #"u#ia"ias !oenas !lus o&
$o# t"isti %uod su!e"stitioso, "itu ne#a"e su!e"%ue #olle#tam tu"&am !e"itu"o"um mo"tis ini%uitatem
so"tis ae%uitate dis!e"-e"e. tali&us se li-ant 'otis, 'i#timis sol'unt7 et !e" $uiusmodi non tam sa#"i(i#ia
!u"-ati %uam sa#"ile-ia !olluti "eli-iosum !utant #aedis in(austae !e"!et"ato"es de #a!ite #a!ti'o
ma-is e)i-e"e to"menta %uam !"etia.
9. %ua de "e metuo multa, sus!i#o" 'a"ia, %uam%uam me e #ont"a"io in-entia $o"tentu"6 !"imum, %uod
'i#to"is !o!uli si-na #omita"is7 dein %uod in sa!ientes 'i"os, %uos inte" iu"e #ense"is, minus annuo
li#e"e (o"tuitis7 te"tio, %uod !"o sodali&us (ide iun#tis, sede dis#"etis ("e%uente" in#utiunt et tuta
mae"o"em, %uia !"om!tius de a#tioni&us lon-in%uis am&i-endis%ue sinist"a %uae%ue metus au-u"at.
;. sed di#as non esse tantum (o"te #u"anda %uae !e"$o""es#o. id %uidem 'e"um est7 sed ne# $o#
(alsum, %uod $is, %uos am!lius dili-imus, !lus timemus. unde ni$ilominus, !"e#o", o&o"tum tui #ausa
sensi&us nost"is %uam !"imum !"os!e"o "elatu e)ime an-o"em. ne%ue enim e) inte-"o (le#ti um%uam
ad $o# !ossum, ut de !e"e-"inanti&us ami#is, %ui!!e %uos &elli#um milita"is%ue tesse"a te"it, done#
se#unda #o-nos#o, non ad'e"sa (o"midem.
<. Ca""onem lo-isto"i#um, si#ut !o!os#e"as, et Euse&ium #$"ono-"a!$um misi, %uo"um si ad te lima
!e"'ene"it, si %uid inte" e)#u&iales #u"as, ut!ote in #ast"is, saltim so"tito 'a#a&is, !ote"is, !ost%uam
a"ma dete"se"is, o"i %uo%ue tuo lo%uendi "o&i-inem summo'e"e. 'ale.
EPISTULA CII
Sidonius Auda#i suo salutem.
. U&inam se nun#, 'elim di#as, -entium a&s#ondunt %ui sae!e si&i de moli&us (a#ultatum
#on-"e-ata"um de%ue #on-estis iam ni-"es#entis a"-enti st"ui&us &landie&antu": u&i etiam illo"um
!"ae"o-ati'a, %ui #ont"a indolem iunio"um sola o##asione !"ae#edentis aetatis intumes#e&ant: U&i
sunt illi, %uo"um a((initas nullo indi#io maio"e #o-nos#itu" %uam simultate:
.. nem!e, #um !"imum &onis a#ti&us lo#us et ad t"utinam iudi#ii !"in#i!alis a!!ensa tandem non
nummo"um li&"a sed mo"um, "emanse"e illi, %ui su!e"&issime o!ina&antu" solo se #ensu esse
#ensendos %ui%ue si# 'itiis ut di'itiis in#u&antes 'olunt 'anitatis 'ide"i alienam su""e)isse !e"sonam,
#um nolint #u!iditatis nota"i suam #"e'isse su&stantiam. in %ua tamen det"a$endi !alaest"a e)e"#itati
tam%uam !e" oleum si# !e" in(usa aemulationum 'enena ma#e"antu".
0. tu 'e"o inte" $ae# ma#te, %ui !"ae(e#tu"ae titulis am!liatus, li#et $a#tenus e !"osa!ia inlust"i
#om!uta"e"e, !e#ulia"ite" ni$ilo se-nius ela&o"asti, ut a te -lo"iosius !oste"i tui nume"a"entu". nil enim
est illo !e" sententiam &oni #uius%ue -ene"osius, %uis%uis in-enii #o"!o"is o!um iun#tam in $o#
#onstans o!e"am e)e"#et, ut maio"i&us suis ante!onatu".
5. %uod su!e"est, deum !os#o, ut te (ilii #onse%uantu" aut, %uod te !lus de#et 'elle, t"ans#endant, et
%ui#um%ue non sustinet dili-e"e !"o'e#tum, medullitus aestuantes a semet i!so li'o"is !"o!"ii sem!e"
e)i-at !oenas, #um%ue nullas in te $a&ue"it um%uam mise"i#o"diae #ausas, $a&eat in'idiae7 si%uidem
iuste su& iusto !"in#i!e ia#et %ui, !e" se minimus et tantum !e" sua ma)umus, animo e)i-uus 'i'it et
!at"imonio !lu"imus. 'ale.
EPISTULA CIII
Sidonius S+a-"io suo salutem.
. Di#, ,alli#anae (los iu'entutis, %uous%ue tandem "u"alium o!e"um ne-otiosus u"&ana (astidis:
%uamdiu att"itas tesse"a"um %uondam ia#ti&us manus #ont"a ius (as%ue si&i 'indi#ant inst"umenta
#e"ealia: %uous%ue tua te Taionna#us !at"i#iae sti"!is lassa&it a-"i#olam: %uous%ue !"ati #omantis
e)u'ias $i&e"nis no'ali&us non ut e%ues sed ut &u&ul#us a&s#ondis: %uous%ue !ondus li-onis o&tusi
ne# !e"(ossis anti&us !onis:
.. %uid Se""ano"um aemulus et Camillo"um #um "e-as sti'am, dissimulas o!ta"e !almatam: !a"#e
tantum in no&ilitatis in'idiam "usti#a"i. a-"um si medio#"ite" #olas, !ossides7 si nimium, !osside"is.
"edde te !at"i, "edde te !at"iae, "edde te etiam (ideli&us ami#is, %ui iu"e !onuntu" inte" a((e#tus. aut si
te tantum Cin#innati di#tato"is 'ita dele#tat, du# ante Ra#iliam, %uae &o'es iun-at.
0. ne%ue di)e"im sa!ienti 'i"o "em domesti#am non esse #u"andam, sed eo tem!e"amento, %uo non
solum %uid $a&e"e sed %uid de&eat esse #onside"et. nam, si #ete"is no&ilium studio"um a"ti&us
"e!udiatis sola te !"o!a-andae "ei (amilia"is u"ti#a solli#itat, li#et tu dedu#tum nomen a t"a&eis at%ue
e&o"atas #u"ules et -estato"ias &"atteatas et (astos "e#olas !u"!u"issatos, is !"o(e#to in'enie"e, %uem
de&eat si# indust"ium %uod latentem non tam $ono"a"e #enso" %uam #ensito" one"a"e. 'ale.
EPISTULA IG
Sidonius Lam!"idio suo salutem.
. Cum !"imum Bu"di-alam 'eni, litte"as mi$i ta&ella"ius tuus o&tulit !lenas ne#ta"is (lo"um
ma"-a"ita"um, %ui&us silentium meum #ul!as et ali%uos 'e"suum meo"um 'e"si&us !os#is, %ui ti&i
solent !e" musi#um !alati #on#a'um tinnientes 'o#e 'a"iata %uasi ti&iis multi(o"atili&us e((undi. sed $o#
tu muni(i#entia "e-ia satis a&utens iam se#u"us !ost mune"a (a#is, %uia (o"sitan sati"i#um illud de
sati"i#o non "e#o"da"is6 Satu" est #um di#it Ho"atius Feu$oeF.
.. %uid multis: me"ito me #anta"e e) otio iu&es, %uia te iam salta"e dele#tat. %ui#%uid illud est, !a"eo
tamen, id%ue non modo non #oa#tus 'e"um etiam s!ontalite" (a#io7 tantum tu ut#um%ue mode"e"e
Catonianum su!e"#iliosae ("ontis a"&it"ium. nosti enim !"o&e laetitiam !oeta"um, %uo"um si# in-enia
mae"o"i&us ut !is#i#uli "eti&us ami#iuntu"7 et si %uid as!e"um aut t"iste, non statim sese !oeti#a
tene"itudo a 'in#ulo in#u"si an-o"is ela%ueat. ne#dum enim %ui#%uam de $e"editate so#"uali 'el in
usum te"tiae su& !"etio medietatis o&tinui.
0. inte"im tu 'ide"is, %uam ti&i sit e!i-"ammatis (la-itati lemma !la#itu"um7 me tamen ne%ua%uam
solli#itudo !e"mittit aliud nun# $a&e"e in a#tione, aliud in #a"mine. illud sane !"aete" iustitiam (e#e"is, si
in !"aesentia"um 'i#issim s#"i!ta %uasi #om!a"es. a-o la&o"iosum, a-is i!se (eli#em7 a-o ad$u#
e)ulem, a-is i!se iam #i'em6 et o& $o# inae%ualia #ano, %uia similia !os#o et !a"ia non im!et"o.
5. %uod si %uo!iam #asu ine!tias istas, %uas inte" animi su!!li#ia #ons#"i!simus, nutu indul-entio"e
sus#e!e"is, !e"suade&is mi$i, %uia #antuum similes (ue"int olo"ino"um, %uo"um est modulatio" #lan-o"
in !oenis6 similes etiam #$o"dae l+"i#ae 'iolentius tensae, %uae %uo !lus to"ta, !lus musi#a est.
#ete"um si !"o&a"i ne%ueunt 'e"sus otii aut $ila"itatis e)!e"tes, tu %uo%ue in !a-ina, %uam su!te"
atte)ui, nil %uod !la#eat in'enies.
8. $is ad$u# adde, %uod mate"iam, #ui non audito" !otius sed le#to" o&ti-e"it, ni$il a&sentis au#to"is
!"onuntiatio iu'at. ne%ue enim !ost o!us missum su!e"est %uod !oeta 'el 'o#alissimus a-at, %uem
distantia lo#i ne# $o# (a#e"e !e"mittit, %uod solent #$o"i !antomimo"um, %ui &ono #antu male di#tata
#ommendant.
*uid Ci""$am 'el H+antias Camenas,
%uid do#tos Heli#onidum li%uo"es,
s#al!tos alitis $innientis i#tu,
nun# in #a"mina #ommo'e"e tem!tas,
384 nost"ae Lam!"idius de#us T$aliae,
et me s#"i&e"e si# su&inde #o-is,
a# si Del!$i#a Delio tulissem
inst"umenta tuo no'us%ue A!ollo
#o"tinam t"i!odas, #$el+n !$a"et"as,
3@4 a"#us -"+!as a-am du!lae%ue ("ondis
$in# &a#as %uatiam 'el $in# #o"+m&os:
tu iam, Tit+"e, "u"a !ost "e#e!ta
m+"tos et !latanona !e"'a-atus
!ulsas &a"&iton at%ue #on#inentes
384 o"a et !le#t"a ti&i modos "esultant,
#$o"da 'o#e met"o stu!ende !saltes6
nos isti# !ositos semel%ue 'isos
&is iam menst"ua luna #ons!i#atu",
ne# multum domino 'a#at 'el i!si,
3.@4 dum "es!onsa !etit su&a#tus o"&is.
isti# Sa)ona #ae"ulum 'idemus
assuetum ante salo solum time"e7
#uius 'e"ti#is e)timas !e" o"as
non #ontenta suos tene"e mo"sus
3.84 altat lammina ma"-inem #oma"um,
et si# #"ini&us ad #utem "e#isis
de#"es#it #a!ut additu"%ue 'ultus.
$i# tonso o##i!iti, sene) S+-am&e",
!ost%uam 'i#tus es, eli#is "et"o"sum
30@4 #e"'i#em ad 'ete"em no'os #a!illos.
$i# -lau#is He"ulus -enis 'a-atu",
imos O#eani #olens "e#essus
al-oso !"o!e #on#olo" !"o(undo.
$i# Bu"-undio se!ti!es ("e%uente"
3084 (le)o !o!lite su!!li#at %uietem.
istis Ost"o-ot$us 'i-et !at"onis
'i#inos%ue !"emens su&inde C$unos,
$is %uod su&ditu", $in# su!e"&it illis.
$in#, Romane, ti&i !etis salutem,
35@4 et #ont"a S#+t$i#ae !la-ae #ate"'as,
si %uos Pa""$asis u"sa (e"t tumultus,
Eo"i#e, tuae manus "o-antu",
ut Ma"tem 'alidus !e" in%uilinum
de(endat tenuem ,a"umna T$+&"im.
3584 i!se $i# Pa"t$i#us A"sa#es !"e#atu",
aulae Susidis ut tene"e #ulmen
!ossit (oede"e su& sti!endiali.
nam %uod !a"ti&us a"ma Bos!$o"anis
-"andi $in# su"-e"e sentit a!!a"atu,
38@4 maestam Pe"sida iam sonum ad duelli
"i!a Eu!$"atide 'i) !utat tuendam7
%ui #o-nata li#et si&i ast"a (in-ens
P$oe&aea tumeat !"o!in%uitate,
mo"talem $i# tamen im!let o&se#"ando.
3884 $ae# inte" te"imus mo"as inanes7
sed tu, Tit+"e, !a"#e !"o'o#a"e7
nam non in'ideo ma-is%ue mi"o",
%ui, dum nil me"eo" !"e#es%ue ("ust"a
im!endo, Meli&oeus esse #oe!i.
En #a"men, %uod "e#enseas otia&undus nost"um%ue sudo"em a# !ul'e"em s!e#tans 'eluti iam
#o"onatus au"i-a de !odio. de "eli%uo non est %uod sus!i#e"is !a" me o((i#ii -enus "e!etitu"um, etiamsi
dele#te"e !"aesenti, nisi !"ius i!se destite"im 'ati#ina"i ma-is damna %uam #a"mina. 'ale.
EPISTULA G
Sidonius Ru"i#io suo salutem.
. Esse ti&i usui !a"ite" et #o"di litte"as -"andite" -audeo. nam stilum 'est"um %uanta #omitetu" 'el
(lamma sensuum 'el unda se"monum, li&e"ius asse"e"em, nisi, dum me lauda"e non !a"um studes,
lauda"i !lu"imum te 'eta"es. et %uam%uam in e!istula tua se"'et #a"itas dul#edinem, natu"a (a#undiam,
!e"itia dis#i!linam, in sola mate"iae tamen ele#tione !e##asti, li#et id i!sum !"aedi#a"i !ossit in 'oto,
%uod 'ide"is e""asse 1in2 iudi#io. in-entes !"ae#onio"um titulos mo"i&us meis a!!li#as7 sed si !udo"is
nost"i (e#isses ut#um%ue "ationem, S+mma#$ianum illud te #o-ita"e !a" (ue"at6 ut 'e"a laus o"nat, ita
(alsa #asti-at.
.. %uo lo#i tamen si animum 'est"um &ene metio", su!e" a((e#tum, %uem ma)imum ostendis, $o# tu et
a"te (e#isti. nam mo"is est elo%uenti&us 'i"is in-enio"um (a#ultatem ne-otio"um !"o&a"e di((i#ultati&us
et illi# stilum !e"itum %uasi %uendam (e#undi !e#to"is 'ome"em (i-e"e, u&i mate"iae ste"ilis
a"-umentum 'elut a"ida #aes!itis ma#"i -lae&a ieiunat. s#atu""it mundus simili&us e)em!lis6 medi#us
in des!e"atione, -u&e"nato" in tem!estate #o-nos#itu"7 $o"um omnium (amam !"ae#edentia !e"i#ula
e)tollunt, %uae !"o(e#to delites#it, nisi u&i !"o&etu" in'ene"it.
0. si# et ma-nus o"ato", si ne-otium a--"ediatu" an-ustum, tun# am!lum !lausi&ilius mani(estat
in-enium. Ma"#us Tullius in a#tioni&us #ete"is #ete"os, !"o Aulo Cluentio i!se se 'i#it. Ma"#us /"onto
#um "eli%uis o"ationi&us emine"et, in Pelo!em se si&i !"aetulit. ,aius Plinius !"o Attia Ca"iola !lus
-lo"iae de #entum'i"ali su--estu domum "ettulit, %uam #um Ma"#o Ul!io in#om!a"a&ili !"in#i!i
#om!a"a&ilem !ane-+"i#um di)it.
5. si# et i!se (e#isti, %ui, dum 'is e)e"#e"e s#ientiam tuam, non 'e"itus es (o"e ti&i im!edimento etiam
#ons#ientiam meam. %uin !otius su!!li#ando meis mede"e lan-uo"i&us ne%ue !e" de#i!ulum male
&landientis elo%uii ae-"otantis ad$u# animae ("a-ilitatem -lo"iae (alsae !onde"e !"emas. sane #um ti&i
se"mone !ul#$"o 'ita sit !ul#$"io", !lus mi$i indul-es, si mei #ausa o"a"e !otius 'elis %uam !e"o"a"e.
'ale.
EPISTULA GI
Sidonius Lu!o suo salutem.
. *uid a-unt Nitio&"o-es, %uid Cesunni#i tui, %ui&us de te si&i alt"inse#us 'indi#ando nas#itu" sem!e"
san#ta #ontentio: unus te !at"imonio !o!ulus, alte" etiam mat"imonio tenet7 #um%ue $i# o"i-ine, iste
#oniu-io, melius illud, %uod ute"%ue iudi#io. te tamen mune"e dei inte" ista (eli#em, de %uo diutius
o##u!ando !ossidendo%ue o!e"ae !"etium est 'oti'a !o!ulo"um studia #on(li-e"eE
.. tu 'e"o ut"is%ue !"aesentiam tuam dis!osite 'i#issim%ue !a"titus nun# D"e!anium illis, modo istis
"estituis Ant$edium. et si a te inst"u#tio "$eto"i#a !os#atu", $i Paulinum, illi Al#imum non "e%ui"unt.
unde te ma-is mi"o", %uem #otidie tam multi!li#is &i&liot$e#ae 'entilata lassat e-e"ies, ali%uid a me
'ete"um (la-ita"e #antilena"um. !a"eo %uidem, li#et intem!esti'a 'ideatu" "e#o"datio io#o"um tem!o"e
dolendi.
0. Lam!"idius o"ato" modo !"imum mi$i o##isus a-nos#itu", #uius inte"itus amo"em meum summis
#on(i#e"et an-o"i&us, etiamsi non eum "e&us $umanis 'is im!a#ta "a!uisset. $i# me %uondam, ut inte"
ami#os io#a, P$oe&um 'o#a&at i!se a no&is 'atis Od"+sii nomine a##e!tus. %uod eo #on-"uit ante
na""a"i, ne 'o#a&ula (i-u"ata su&ditum #a"men o&s#u"ent. $ui# %uodam tem!o"e Bu"di-alam in'isens
metato"iam !a-inam %uasi #um Musa !"ae'ia misi. !uto $an# li&e"ius o((e""i, %uam si ali%uid su!e"
de#edentis o##asu lu-u&"e #om!onens, %ui non !la#e&am !e" elo%uentiam, !e" mate"iam dis!li#e"em.
Dile#tae nimis, et !e#ulia"i
P$oe&us #ommonito"ium T$aliae.
Paulum de!ositis, alumna, !le#t"is
s!a"sam st"in-e #omam 'i"ente 'itta,
384 et "u-as ti&i s+"matis !"o(undi
su##in-ant $ede"ae e)!editio"es.
su##os (e""e #a'e ne#, ut sole&at,
la)o !es natet altus in #otu"no7
sed tales #"e!idas li-a"e #u"a,
3@4 %uales Ha"!al+#e 'el illa 'in)it,
%uae 'i#tos -ladio !"o#os #e#idit.
!e"-es si# melius 'olante saltu,
si 'esti-ia (as#eata nudi
!e" summum di-iti "e-ant #itatis
384 (i"mi in-"essi&us at%ue 'in#ulo"um
#on#u""enti&us ansulis "e(le)a
ad #"us !e" #ame"am #atena su"-at.
$o# !e"ni) $a&itu meum memento
O"!$eum 'ise"e, %ui #otidiana
3.@4 sa)a et "o&o"a #o"neas%ue (i&"as
mollit dul#ilo%ua #ano"us a"te7
A"!inas modo %uem tonante lin-ua
ditat, nun# stilus aut Ma"onianus
aut %uo tu Latium &eas, Ho"ati,
3.84 Al#aeo melio" l+"istes i!so,
et nun# in(lat e!os t"a-oedia"um,
nun# #omoedia tem!e"at io#osa,
nun# (lammant sati"ae et t+"anni#a"um
de#lamatio #ont"o'e"sia"um.
30@4 di#6 FP$oe&us 'enit at%ue !ost 'e"edos
"emis 'eli'olum %uatit ,a"umnam7
o##u""as iu&et, ante sed !a"ato
a#tutum $os!itio.F Leontio%ue,
!"is#o Li'ia %uem dat e senatu,
3084 di#6 Fiam nun# ade"it.F satis (a#etum et
solo nomine Rusti#um 'ideto.
sed si te#ta ne-ant ut o##u!ata,
!e"-e ad limina mo) e!is#o!o"um,
san#ti et ,alli#ini manu os#ulata
35@4 te#ti !os#e &"e'is 'a#ationem,
ne, si destituo" domo ne-ata,
mae"ens ad madidas eam ta&e"nas
et #laudens -eminas su&inde na"es
!"o!te" (umi(i#as -emam #ulinas,
3584 %ua se"!+lli(e"is olet #atillis
&a#as !e" -eminas "u&e" &otellus
olla"um aut ne&ulae 'a!o"e iun#to
(umant #um #"e!itanti&us !atellis,
$i# #um (esta dies #ie"e "a'os
38@4 #antus #oe!e"it et 'olu!tuosam
s#u""a"um %ue"imoniam #"e!a"e,
tun#, tun# #a"mina di-nio"a 'o&is
'inosi $os!itis e)#itus Camena
!lus illis e-o &a"&a"us susu""em.
5. O ne#essitas a&ie#ta nas#endi, 'i'endi mise"a, du"a mo"iendiE e##e %uo "e"um 'olu&ilitatis
$umanae "ota di#itu". ama'i, (ateo", satis $ominem, li#et %ui&usdam, tamen 'enia&ili&us, e""atis
im!li#a"etu" at%ue 'i"tuti&us mino"a mis#e"et. nam%ue #"e&"o le'i&us e) #ausis, sed le'ite",
e)#ita&atu", %uod nilominus e-o stude&am sententiae #ete"o"um natu"am !otius !e"suade"e %uam
'itium7 adst"ue&am%ue melio"a, %uatenus in !e#to"e 'i"i i"a#undia mate"ialite" "e-nans, %uia nae'o
#"udelitatis (ue"at in(e#ta, !"aete)tu saltim se'e"itatis ema#ula"etu". !"aete"ea etsi #onsilio ("a-ilis, (ide
(i"missimus e"at7 in#autissimus, %uia #"edulus7 se#u"issimus, %uia non no#ens. nullus illi ita inimi#us,
%ui !osset eius e)to"%ue"e maledi#tum7 et tamen nullus si# ami#us, %ui !osset e((u-e"e #on'i#ium.
di((i#ilis aditu, #um (a#ilis ins!e#tu, et !o"tandus %uidem, sed !o"ta&ilis.
8. de "eli%uo, si o"ationes illius metia"is, a#e" "otundus, #om!ositus e)#ussus7 si !oemata, tene"
multimete", a"-utus a"ti(e) e"at. (a#ie&at si%uidem 'e"sus o!!ido e)a#tos tam !edum mi"a %uam
(i-u"a"um 'a"ietate7 $ende#as+lla&os lu&"i#os et enodes7 $e)amet"os #"e!antes et #ot$u"natos7 ele-os
'e"o nun# e#$oi#os, nun# "e#u""entes, nun# !e" anadi!losin (ine !"in#i!iis%ue #one)os.
9. $i#, ut a""e!tum suase"at o!us, et$i#am di#tionem !"o !e"sonae tem!o"is lo#i %ualitate 'a"ia&at,
id%ue non 'e"&is %uali&us#um%ue, sed -"andi&us !ul#$"is elu#u&"atis. in mate"ia #ont"o'e"siali (o"tis et
la#e"tosus7 in sati"i#a solli#itus et mo"da)7 in t"a-i#a sae'us et (le&ilis7 in #omi#a u"&anus
multi(o"mis%ue7 in (es#ennina 'e"nans 'e"&is, aestuans 'otis7 in &u#oli#a 'i-ila) !a"#us
#a"mina&undus7 in -eo"-i#a si# "usti#ans multum, %uod ni$il "usti#us.
;. !"aete"ea %uod ad e!i-"ammata s!e#tat, non #o!ia sed a#umine !la#ens, %uae ne# &"e'ius disti#$o
ne%ue lon-ius tet"asti#$o (inie&antu", eadem%ue #um non !au#a !i!e"ata, mellea multa #ons!i#e"es,
omnia tamen salsa #e"ne&as. in l+"i#is autem /la##um se#utus nun# (e"e&atu" in iam&i#o #itus, nun# in
#$o"iam&i#o -"a'is, nun# in al#ai#o (le)uosus, nun# in sa!!$i#o in(latus. %uid !lu"a: su&tilis a!tus
inst"u#tus %ua%ue mens stilum (e""et elo%uentissimus, !"o"sus ut eum iu"e #ense"es !ost Ho"atianos
et Pinda"i#os #+-nos -lo"iae !ennis e'olatu"um.
<. aleae ut s!$ae"ae non iu)ta deditus7 nam #um tesse"is ad la&o"em o##u!a"etu", !ila tantum ad
'olu!tatem. (ati-a&at li&ente", %uod%ue !lus dul#e, li&entius (ati-a&atu". s#"i&e&at assidue, %uam%uam
("e%uentius s#"i!tu"i"et. le-e&at etiam in#essante" au#to"es #um "e'e"entia anti%uos, sine in'idia
"e#entes, et, %uod inte" $omines di((i#illimum est, nulli di((i#ulte" in-enii laude #ede&at.
?. illud sane non solum #ul!a&ile in 'i"o (uit, sed !e"em!to"ium, %uod mat$emati#os %uondam de 'itae
(ine #onsuluit, u"&ium #i'es A("i#ana"um, %uo"um, ut est "e-io, si# animus a"dentio"7 %ui #onstellatione
!e"#ontantis ins!e#ta !a"ite" annum mensem diem%ue di)e"unt, %uos, ut 'e"&o mat$eseos uta",
#lima#te"i#os esset $a&itu"us, ut!ote %ui&us t$emate o&lato %uasi san-uina"iae -enitu"ae s#$ema
!atuisset, %uia 'ideli#et ami#i nas#entis anno, %uem#um%ue #lementem !laneti#o"um side"um -lo&um
in diastemata Bodia#a !"os!e" o"tus e"e)e"at, $un# in o##asu #"uentis i-ni&us in"u&es#entes seu
su!e" diamet"o Me"#u"ius as+ndetus seu su!e" tet"a-ono Satu"nus "et"o-"adus seu su!e" #ent"o Ma"s
a!o#atastati#us e)a#e"&assent.
@. sed de $is, si %ua 'el %uo%uo modo sunt, %uam%uam sint ma)ume (alsa ideo%ue (allentia, si %uid
!lenius !lanius%ue, "e#tius #o"am, li#et et i!se a"it$meti#ae studeas et, %uae dili-entia tua, Ce"ta#um
T$"as+&ulum Satu"ninum solli#itus e'ol'as, ut %ui sem!e" nil nisi a"#anum #elsum%ue medite"e.
inte"im ad !"aesens nil #onie#tu"alite" -estum, nil !e" am&a-es, %uando%uidem $un# nost"um
teme"a"ium (utu"o"um s#is#itato"em et diu ("ust"a te"-i'e"santem tem!us et %ualitas !"aedi#tae mo"tis
inne)uit.
. nam domi !"essus st"an-ulatus%ue se"'o"um mani&us o&st"u#to an$elitu -uttu"e o&st"i#to, ne
di#am Lentuli Iu-u"t$ae at%ue Seiani, #e"te Numantini S#i!ionis e)itu !e"iit. $ae# in $a# #aede t"istia
minus, %uod ne(as i!sum #um au#to"e (a#ti !a""i#idalis dilu#ulo in'entum. nam %uis a& $ominum tam
!"o#ul sensu, %uis ita -emino o&tutu eluminatus, %ui e)animati #ada'e"e ins!e#to non statim si-na
'itae #olli-e"et e)to"tae:
.. etenim !"otinus a"-umento (ue"e li'ida #utis, o#uli !"otu&e"antes et in o&"uto 'ultu non mino"a i"ae
'esti-ia %uam dolo"is. in'enta est %uidem te""a ta&o made(a#ta de#iduo, %uia !ost (a#inus i!si lat"ones
ad !a'imentum #on'e"sa de(un#ti o"a !"ona'e"ant, tam%uam san-uinis eum su!e"aestuans (lu)us
e)inanisset. sed !"otinus #a!to %ui (ue"at i!sius (a#tionis (omes in#ento" antesi-nanus #ete"is%ue
#om!li#i&us o!!"essis seo"sum%ue dis#ussis #"iminis 'e"itatem de !e#to"i&us in'itis to"mento"um
te""o" e)t"a)it.
0. at%ue utinam $un# (inem, dum in#onsulte (idens 'ana #onsultat, non me"uisset e)#i!e"eE nam
%uis%ue !"aesum!se"it inte"di#ta se#"eta 'etita "ima"i, 'e"eo" $uius modi 1$ominem2 a #at$oli#ae (idei
"e-ulis e)o"&itatu"um et e((i#i di-num, in statum #uius "es!ondeantu" ad'e"sa, dum "e%ui"untu" inli#ita.
se#uta %uidem est ultio e)tin#tum, sed ma-is !"osunt ista 'i#tu"is. nam %uotiens $omi#ida !unitu", non
est "emedium sed sola#ium 'indi#a"i.
5. lon-ius#ule me !"o-"edi amo" im!ulit, #uius an-o"em silentio e)$ala"e non 'alui. tu inte"im, si %uid
isti# #o-nitu di-num, #itus indi#a, saltim o& $o# s#"i&ens, ut animum meum t"istitudine -"a'em le#tio
le'et. nam%ue #on(uso !e#to"i mae"o", et %uidem iu"e, !lu"imus e"at, #um !a-inis ista #ommitte"em
sola. ne%ue enim satis mi$i aliud $o# tem!o"e manu se"mone #onsilio s#"i&e"e lo%ui 'ol'e"e li&et. 'ale.
EPISTULA GII
Sidonius T"+-etio suo salutem.
. Tantumne te Casatium #i'itas non #aes!iti im!osita sed !ul'e"i, tantum S+"ti#us a-e" a# 'a-um
solum et 'olatiles 'entis alte"#anti&us $a"enae si&i !ossident, ut te ma-nis (la-itatum !"e#i&us, !a"'is
se!a"atum s!atiis, multis e)s!e#tatum die&us att"a$e"e Bu"di-alam non !otestates, non ami#itiae, non
o!imata 'i'a"iis ost"ea %ueant: an tem!o"i&us $i&e"nis 'ia"um te du&ia sus!endunt et, %uia solet
Bi-e""i#us tu"&o mo&ilium a--e"um indi#ia #on(unde"e, %uoddam 'e"e"is in itine"e te""eno !edest"e
nau("a-ium:
.. u&i, %uaesumus, animo tam #ele"ite" e)#essit 'esti-iis tuis nu!e" su&a#ta Cal!is: u&i (i)a tento"ia in
o##iduis (ini&us ,aditano"um: u&i ille T"+-etio meo idem %ui He"#uli %uondam te"minus !e"e-"inandi:
tantumne a te i!so i!se tu dis#"e!as, ut totus in desidiae iu"a #on#esse"is, %uo !e"a-"ante se#"eta
"e-ionum (a&ulosa"um !"ius de(uit a#tio la&o"is %uam (ati-ationis intentio:
0. et !ost $ae# !o"tum Alin-onis tam !i-e" #al#as, a# si ti&i nun# esset ad limitem Danu'inum #ont"a
in#u"sa#es Massa-etas !"o(i#is#endum, 'el si nun# etiam tuae na'i sta-na Nilotidis a%uae !e"
indi-enas (o"midata #"o#odillos t"ans("eta"entu". et #um ne# duode#im milium o&ie#tu si# "eta"de"is,
%uid !utamus #um e)e"#itu Ma"#i Catonis in Le!titana S+"te (e#isses:
5. sed %uamli&et sola $iemalium mensium nomina t"emas, tam #lemens est (a#ies #aeli, tam te!ida,
tam suda et si# au"as ma-e %uam 'entos $a&et, ut te non 'aleat eni)ius "etine"e tem!us %uam in'ita"e
tem!e"ies. sed si e!istulam s!e"nis e'o#ato"iam, #"edo, 'el 'e"si&us non "elu#ta&e"is im!ulso"i&us
&landis et deside"ii mei, %uantum sus!i#o", st"enuis e)e#uto"i&us, %uo"um in te #ast"a !ost &iduum
#ommo'e&untu".
8. e##e Leontius meus, (a#ile !"imus A%uitano"um, e##e iam !a"um in(e"io" !a"ente Paulinus ad lo#um
%uem su!"a di)i !e" ,a"umnae (luenta "e(luentia non modo ti&i #um #lasse 'e"um etiam #um (lumine
o##u""ent. $i# tuas laudes modi(i#ato #eleumate simul inte" t"anst"a "emi-es, -u&e"nato"es inte"
a!lust"ia #anent. $i# te aedi(i#atus #ul#itis to"us, $i# ta&ula #al#ulis st"ata &i#olo"i&us, $i# tesse"a
("e%uens e&o"atis "esultatu"a !+"-o"um -"adi&us e)!e#tat7 $i#, ne ti&i !endulum tin-uat 'olu&ilis
sentina 'esti-ium, !andi #a"ina"um 'ent"es a&ie-na"um t"a&ium te)tu !ul!ita&untu"7 $i# su!e"(le)a
#"ate !a"ada"um se"eni &"umalis in(ida 'ita&is.
9. %uid deli#atae !i-"itiae tuae !lus !ote"it im!endi, %uam ut te !e"'enisse in'enias, #um 'eni"e 'i)
sentias: %uid mussitas: %uid mo"a"is: i!sae mi$i tuum 'identu" ad'entum "e!tiles #o#leae #um
domi&us nati'is ante#essu"ae. est !"aete"ea ti&i #o!iosissima !enus a--e"atis o!i!a"e (a"ta deli#iis,
modo sit e'entilando !a" animus im!endio.
;. %uid multa: 'eni ut aut !as#a"is aut !as#as7 immo, %uod -"atius, ut ut"um%ue7 'eni #um
medite""aneo inst"u#tu ad de&ellandos su&iu-andos%ue istos Meduli#ae su!elle#tilis e!ulones. $i#
Atu""i#us !is#is ,a"umni#is mu-ili&us insultet7 $i# ad #o!ias La!u"densium lu#usta"um #edat 'ilium
tu"&a #an#"o"um.
<. tu tamen etsi #ete"is e"is in $o# -ene"e !u-nandi dimi#atu"us, si %uid iudi#io meo #enses
ad%uies#endum 3ne%ue enim iniustum est #"ede"e e)!e"to4, senato"em nost"um, $os!item meum,
#on(li#tui $ui# (a#ies e)so"tem7 #uius si #on'i'io te#to%ue su##edas, da!es Cleo!at"i#as et lo#a lautia
!utas. nam %uam'is su!e" $o# studio tam i!se %uam !at"ia #on(li-ant, olim lata sententia est, %uod ille
t"anseat #ete"os #i'es, li#et et illa #ete"as #i'itates. 'ale.
EPISTULA GIII
Sidonius domino !a!ae Nune#$io salutem.
. Multa in te -ene"a 'i"tutum, !a!a &eatissime, mune"e su!e"no #on-esta -audemus. si%uidem a-e"e
na""a"is sine su!e"&ia no&ilem sine in'idia !otentem, sine su!e"stitione "eli-iosum sine ia#tantia
litte"atum, sine ine!tia -"a'em sine studio (a#etum, sine as!e"itate #onstantem sine !o!ula"itate
#ommunem.
.. !"aete"ea $is $o# !"aestantissimum &onis /ama su!e"a--e"at, %uod te asse"it $as#e tot -"atias
(asti-atissimae #a"itatis a"#e t"ans#ende"e7 /ama, in%uam, %uae de laudi&us tuis #um #anat multa,
!lus "eti#et. nam lon-ius #onstitutis a#tionum tua"um !"o!ositum !otest assi-na"e, non nume"um.
%ua"um "elatione su##ensus ult"o !"imus, ut lon-e in(e"io"em de#et, ad sol'enda o((i#ia !"o#u""o ne#
'e"eo" -a""ulitatis ali%uando a"-ui, %ui !otui ta#itu"nitatis $u#us%ue #ul!a"i.
0. #ommendo P"omotum -e"ulum litte"a"um, 'o&is %uidem ante iam #o-nitum, sed nost"um nu!e"
e((e#tum 'est"is o"ationi&us #ont"i&ulem7 %ui #um sit -ente Iudaeus, (ide tamen !"aeele-it #ense"i
Is"aelita %uam san-uine, et muni#i!atum #aelestis illius #i'itatis a((e#tans o##identem%ue litte"am
s!i"itu 'i'i(i#ante (astidiens, !a"ite" $u# iustis !"aemia !"o!osita #ontem!lans, $u#, nisi (a#e"et ad
C$"istum de #i"#um#isione t"ans(u-ium, !"ae'idens sese !e" aete"na sae#ula ae%uite"na su!!li#ia
!assu"um, !at"iam si&i maluit Ie"usalem !otius %uam Hie"osol+mam #om!uta"i.
5. %ui&us a-nitis ad'entantem A&"a$ae nun# (ilium 'e"io"em mate"nis ulnis s!i"italis Sa"a sus#i!iat.
nam%ue ad A-a" an#illam !e"tine"e tun# desiit, #um le-alis o&se"'antiae se"'itutem -"atiae li&e"tate
muta'it. de #ete"o, %uae i!si (ue"it isto #ausa 'eniendi, !"aesentaneo #ondu#i&ilius idem !ote"it
e)!li#a"e memo"atu. no&is 'e"o !"o!te" %uae su!"a s#"i!si #a"issimus $a&etu"7 %uod ideo si-ni(i#o,
%uia is e((i#a#issime %uem%ue #ommendat, %ui me"as #ausas iustae #ommendationis a!e"ue"it.
memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GIC
Sidonius domino !a!ae P"in#i!io salutem.
. Iamdiu no&is, !a!a 'ene"a&ilis, etsi ne#dum 'este" 'ultus as!e#tus, tamen a#tus ins!e#tus est.
nam%ue san#to"um laus di((usa me"ito"um st"in-i s!atiis non est #ontenta (inali&us. $in# est %uod, %uia
&onae #ons#ientiae modus non !onitu", ne# &onae o!inioni te"minus in'enitu".
.. %uae lo%uo" (alsa #ensete, nisi !"o(essioni meae #om!etens adsti!ulato" a##esse"it, satis in illo
%uondam #oeno&io Li"inensi s!e#ta&ile #a!ut, Lu!o"um #on#ellita Ma)imo"um%ue et !a"simoniae
salti&us #onse%ui a((e#tans Mem!$iti#os et Palaestinos a"#$imand"itas. is est e!is#o!us Antiolius,
#uius "elatu, %ui !ate" 'o&is, %ui%ue %uales%ue 'os ("at"es, %ua mo"um !"ae"o-ati'a !onti(i#atu
ma)imo am&o (un-amini, solli#itus #o-nos#e"e studui, -audens #o-no'isse me memini.
0. #ui !at"i %uondam, 'ideli#et 'os $a&enti, 'i) domus Aa"on !onti(i#is anti%ui me"ito #om!a"a"etu"7
%uem li#et !"imum in medio !le&is $e"emitidis san#ti(i#ationis oleo le-i(e"i ("at"is de)t"a !e"(ude"it, (ilios
eius in similis o((i#ii munia 'o#ans, tamen i!sius su!e" It$ama"e et EleaBa"o (eli#itatem Nada& et A&iu
(ulmini&us a((lati de#olo"a'e"e7 %uo"um %uamli&et inte"em!to"um #"edamus a&sol'endas animas,
!unitas tamen s#imus esse !e"sonas.
5. 'os 'e"o ta#tu"i !a-inam alta"is ni$il, ut audio, o((e"tis i-nis alieni, sed #omitanti&us 'i#timis #a"itatis
#astitatis%ue ("a-"antissimum in#ensum tu"i&ulis #o"dis adoletis. ad $o# %uotiens iu-um le-is
#e"'i#i&us su!e"&ientum !e" 'in#ula !"aedi#ationis adst"in-itis, tun# deo tau"os s!i"italite" immolatis.
%uotiens #ons#ientiae lu)u"iantis (eto"e !ollutos ad sua'eolentiam !udi#itiae stimulis #o""e#tionis
im!ellitis, $i"#o"um 'os o&tulisse 'i"ulentiam C$"istus si&i #om!utat.
8. %uotiens $o"tanti&us 'o&is in %uo#um%ue #on!un#to #ul!as suas anima !oenalite" "e#o"data
sus!i"at, %uis 'os am&i-at !a"ia tu"tu"um aut &inos !ullos #olum&a"um, %ui du!li#em su&stantiam
ut"ius%ue $ominis nost"i tam nume"o %uam -emitu assi-nant, m+sti#o litasse sa#"i(i#io: %uotiens
'est"o monitu o&esum %ui#um%ue #o"!us aestuantem%ue tu"-idi 'ent"is a"'inam #"e&"o ieiunio"um
de#o%uendus i-ne to""ue"it, nulli du&ium est 'os tun# simulam ("i#tam in %uadam #ontinentiae
sa"ta-ine #onse#"atu"os.
9. %uotiens ali%uem mentis !e"(idae (i-menta !onentem sanam "es!onde"e do#t"inam (idem #"ede"e,
'iam tene"e 'itam s!e"a"e suadetis, %uis 'os du&itet in $uius emendatione #on'e"si, %ui iam sit li&e"
a& $ae"esi, li&e" a& $+!o#"isi, li&e" a& s#$ismate, !u"-atissimum !"o!ositionis !anem #um sin#e"itatis
et 'e"itatis aB+mis dedi#atu"os:
;. !ost"emo %uis nes#iat, %ui#%uid le-is die&us (i-u"alite" immola&atu" in #o"!o"i&us, %uod totum id
-"atiae tem!o"e mani(este 'os o((e"atis in mo"i&us: at%ue ideo -"atias u&e"es deo "e(e"o, %uod
se#undum 'est"ae !a-inae %ualitatem (a#ile a-nos#o antistitem su!"a(atum de 'o&is, #um ma-na
di)e"it, maio"a ta#uisse. %ua!"o!te" nemo du&ita'e"it, %ui &onus es, #um indi#a"is, et melio", #um
le-e"is, esse te o!timum, #um 'ide"is.
<. Me-et$ius #le"i#us, 'est"i -e"ulus elo%uii, "e&us e) sententia -estis, %uia tuo"um a!i#um detulit
mune"a, meo"um "e!o"tat o&se%uia7 %uem saltim iu'imus 'oto, %uia "e (o"sitan non 'alemus. !e" %uem
o&se#"o im!ense, ut sitim nost"am ("e%uente" litte"is litte"atis, am&o -e"mani, tu ("e%uentius, in"i-etis.
sed si di((i#ultas itine"is inte"siti "esultat o!tatis, 'el ali%uotiens !"o su!!li#i&us su!!li#ate. maius est
autem, si no&is t"i&ue"e di-nemini "a"is inte"#essioni&us salutem %uam si #"e&"is a((ati&us di-nitatem.
memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GC
Sidonius domino !a!ae P"os!e"o salutem.
. Dum laudi&us summis san#tum Annianum, ma)imum #onsummatissimum%ue !onti(i#em, Lu!o
!a"em ,e"mano%ue non im!a"em, 'is #ele&"a"i (idelium%ue deside"as !e#to"i&us in(i-i 'i"i talis a# tanti
mo"es me"ita 'i"tutes, #ui etiam illud non a&s%ue iustitia -lo"iae datu", %uod te su##esso"e de#essit,
e)e-e"as mi$i, ut !"omitte"em ti&i Attilae &ellum stilo me !oste"is intimatu"um, %uo 'ideli#et
Au"elianensis u"&is o&sidio o!!u-natio, in"u!tio ne# di"e!tio et illa 'ul-ata e)auditi #aelitus sa#e"dotis
'ati#inatio #ontine&atu".
.. #oe!e"am s#"i&e"e7 sed o!e"is a""e!ti (as#e !e"s!e#to taeduit in#$oasse7 !"o!te" $o# nullis au"i&us
#"edidi %uod !"imum me #enso"e damna'e"am. da&itu", ut s!e"o, !"e#atui tuo et me"itis antistitis
summi, %uatenus !"ae#onio suo su& %ua#um%ue et %uidem #ele"i o##asione (amulemu". #ete"um tu
#"edito" iustus lauda&ilite" $o# im!"udentiae teme"a"ii de&ito"is indulse"is, ut %uod mi$i insolu&ile
'idetu" ti&i %uo%ue 'ideatu" in"e!os#i&ile. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GCI
Sidonius Constantio suo salutem.
. S!o!onde"am Pet"onio, inlust"i 'i"o, !"aesens o!us#ulum !au#is me e!istulis e)!editu"um7 #uius
au"i&us non !e!e"#i, dum tuis !a"#o. malui nam%ue, ut illum #o""e#tionis la&o", te $ono" editionis
as!i#e"et !e"'eni"et%ue in manus 'est"as 'olumen istud alieno !e"i#ulo, o&se%uio meo. !e"a#ta
!"omissio est7 nam !e"itia tua si #oa#to"um in mem&"anas ins!i#iat si-na titulo"um, iam #o!iosum te,
ni (allo", !ulsat e)em!la"7 iam 'enitu" ad ma"-ines um&ili#o"um, iam tem!us est, ut sati"i#us ait,
O"estem nost"um 'el su!e" te"-a (ini"i.
.. non $i# e-o #ommenti#iam Te"!si#$o"en mo"e studii 'ete"is ads#i'i ne# iu)ta s#atu""i-inem (ontis
A-ani!!i#i !e" "os#idas "i!as et !umi#es mus#idos stilum t"a)i. at%ue utinam $i# nil molle, nil (luidum,
nil de t"i'iis #om!itali&us mutuatum "e!e"i"etu"E si%uidem matu"o, ut es i!se, le#to"i non tantum di#tio
e)ossis tene"a delum&is, %uantum 'etus#ula to"osa et %uasi mas#ula !la#et. sed "ese"'entu" ista
!otio"i&us7 mi$i su((i#it, si #ito i-nos#as, %uod sumus ta"di.
0. !"aete"ea si 'i" inlust"is ali%uid insu!e" am!lius#ule s#"i&i de!o!os#isset, in mo"as -"andes
in#idissemus. nam !e" a"ma"iola et Bot$e#ulas nost"as non "emanse"unt di-na !"olatu. unde
#o-nos#e, %uod, etsi ta#e"e ne#dum, #oe!imus #e"te ta#itu"i"e, du!li#i e) #ausa6 ut si !la#emus,
!au#a le#tu"is in#itent 'olu!tatem7 si "e(utamu", non e)#itent multa (astidium, %ui!!e in $o# stilo, #ui
non u"&anus le!os inest, sed !a-ana sim!li#itas.
5. unde enim no&is illud lo%uendi tet"i#um -enus a# !e"anti%uum: unde illa 'e"&a salia"ia 'el Si&+llina
'el Sa&inis a&us%ue Cu"i&us a##ita, %uae ma-ist"is !le"um%ue "eti#enti&us !"om!tius (etialis ali%uis
aut (lamen aut 'ete"nosus le-alium %uaestionum aeni-matista !ate(e#e"it: nos o!us#ula se"mone
#ondidimus a"ido e)ili, #e"te ma)ima e) !a"te 'ul-ato, #uius $in# $ono" "a"us, %uod ("e%uens usus,
$in# di((i#ilis -"atia, %uod (a#ilis in'entio est.
8. sane !"o(iteo" audente", si#ut isti# nil a#"e, nil elo%uens, ita ni$il inditum non a&solutum, non a&
e)em!lo. sed %uid $ae# !lu"i&us: di#tio mea, %uod mi$i su((i#it, !la#et ami#is. in %ui&us tamen
ut"um%ue #om!le#to", si'e non (allunt e)amine seu #a"itate (alluntu", deum%ue, %uod "estat, in
!oste"um %uaeso, ut se#utu"i aut (allantu" similite" aut #enseant. 'ale.
SIDONII APOLLINARIS EPISTULARUM LIBER NONUS, ED. LUETJOHANN
EPISTULA I
Sidonius /i"mino suo salutem.
. E)i-is, domine (ili, ut e!istula"um !"io"um limite i""u!to stilus noste" in ulte"io"a !"o#u""at, nume"i
su!"adi#ti !"i'ile-io non #ontentus in#ludi. addis et #ausas, %ui&us $i# li&e" nonus o#to su!e"io"um
'olumini&us a##"es#at6 eo %uod ,aius Se#undus, #uius nos o"&itas se%ui $o# o!e"e !"onuntias,
!a"i&us titulis o!us e!istula"e dete"minet.
.. %uae iu&es non sunt im!"o&a&ilia7 %uam%uam et $o# i!sum, %uod !ie iniun-is, a"duum e)istat a#
laudi %uantulae#um%ue iam semel !a"tae non o!!o"tunum, !"imum, %uod o!us#ulo !"ius edito
!"aesentis au-menti se"a #oniun#tio est7 deinde, %uod a"&it"os ante %uos#um%ue, nisi (allimu",
inde#entissimum est mate"iae unius sim!le) !"in#i!ium, t"i!li#es e!ilo-os in'eni"i.
0. !a"ite" et nes#io, %ualite" (ie"i 'enia&ile %ueat, %uod #oe"#e"i nost"a -a""ulitas ne# !ost denuntiatum
te"minum sustinet6 nisi %uia (o"sitan %ui modus !otest !a-inis, non !otest !oni i!se ami#itiis.
%ua!"o!te" esse te in %uadam tuendae o!inionis meae %uasi s!e#ula de#et #u"iosis%ue (a#ti $uius#e
"ationem mani(esta"e %uid%ue ad $o# sentiant o!timi %ui%ue, "es#"i!to %uam ("e%uentissimo mi$i
!ande"e.
5. !o""o autem si me -a""i"e #om!ulso i!se "eti#e"e !e"se'e"a'e"is, te %uo%ue silentii nost"i talione ad
'i#em !le#ti non !e"iniu"ium est. ita%ue tu !"imus, tu ma)ime i-nos#e ne-otio %uod im!onis a#
ministe"io. nos 'e"o, si %uod e)em!la" mani&us o##u""e"it, li&"i ma"-ini&us o#ta'i #ele"ite" addemus.
8. etsi A!ollina"is tuus A #ui in #ete"is "e&us est in $a# #e"te ne-le-entissimus, %ui!!e %ui !e"e)i-uum
le#tione teneatu" 'el #oa#tus 'el 'olunta"ius7 %uantum tamen mi$i 'idetu", %ui !at"i&us $is iun-i non
"e#usa'e"im, %uo"um studio 'oto timo"i lauda&ile ali%uid in (iliis, li#et di((i#ile !e"suadeatu", di((i#ilius
su((i#it. 'ale.
EPISTULA II
Sidonius domino !a!ae Eu!$"onio salutem.
. Al&iso antistes P"o#ulus%ue le'ites, ideo no&is mo"um ma-ist"i !"onuntiandi, %uia 'est"i me"entu"
esse dis#i!uli, litte"as detule"unt, %ua"um me sa#"osan#to donastis a((e#tu7 %uae tamen litte"ae
!lu"imum no&is $ono"is, !lus one"is im!onunt. unde et i!sa"um si# &enedi#tione laeto", %uod
iniun#tione #on(undo", %ui!!e %ui e) asse tu"&atus 'el e) !a"te non !a"eo. iu&etis enim tam di'e"sa
%uam nimia e)!li#a"i%ue de#e"nitis o!us, %uod a& e)t"emitate mea tam di((i#ile #on!letu" %uam
in!udente" in#i!itu".
.. sed si am!litudinem in 'o&is !ietatis e)!e"tae &ene metio", !lus la&o"astis, ut a((e#tus 'est"i #o"dis
%uam nost"i o!e"is e((e#tus !u&li#a"etu". ne%ue enim, #um Hie"on+mus inte"!"es, diale#ti#us
Au-ustinus, alle-o"i#us O"i-enes -"a'idas ti&i s!i"italium sensuum s!i#as do#t"inae salu&"is messe
!a"tu"iant, nun# s#ili#et ti&i a !a"ti&us meis a"ida ieiunantis lin-uae sti!ula #"e!ita&unt. $o# mo"e tu et
olo"inis #anti&us anse"es "a'os et modi(i#atis lus#inia"um %ue"elis in!"o&o"um !asse"um ("in-ultientes
susu""os iu"e so#ia'e"is.
0. %uid: %uod si# %uo%ue a""o-ante" (ie"et inde#ente"%ue, si ne-otii !"ae#e!ti !ondus a--"ede"e",
no'us #le"i#us !e##ato" anti%uus, s#ientia le'i -"a'i #ons#ientia, 'ideli#et ut, si s#"i!tum %uo#um%ue
misissem, !e"sona mea ne# tun# a&esset "isui iudi#antum, #um de(uisset o&tutui. ne, %uaeso, domine
!a!a, nimis e)i-as 'e"e#undiam meam %ualite"#um%ue latitantem #oe!ti o!e"is $uius#e teme"itate
de'enusta"i, %uia tantus est li'o" de"o-ato"um, ut mate"ia, %uam mittis, 'elo#ius so"tiatu" in#$oata
!"o&"um %uam te"minata su(("a-ium. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA III
Sidonius domino !a!ae /austo salutem.
. Se"'at #onsuetudinem suam tam (a#undia 'est"a %uam !ietas, at%ue o& $o# -"andite", %uod dise"te
s#"i&itis, elo%uium sus!i#imus, %uod li&ente", a((e#tum. #ete"um ad !"aesens !etita 'enia !"ius
im!et"ata%ue #autissimum "eo" a# salu&e""imum !e" $as ma)ume #i'itates, %uae multum situ
se-"e-es a-unt, dum sunt -entium moti&us itine"a sus!e#ta, stilo ("e%uentio"i "enuntia"e dilata%ue
tantis!e" mutui sedulitate se"monis #u"am !otius assume"e #onti#es#endi. %uod inte" o&st"i#tas a((e#tu
mediante !e"sonas as!e""imum %uam%uam at%ue a#e"&issimum est, non tamen #ausis e((i#itu"
%uali&us#um%ue, sed !lu"imis #e"tis et ne#essa"iis %uae%ue di'e"sis !"o(i#is#untu" e) o"i-ini&us.
.. %ua"um ista #al#ulo !"imo"e nume"a&itu", %uod #ustodias a--e"um !u&li#o"um ne%ua%uam
ta&ella"ius t"ansit in"e%uisitus, %ui etsi !e"i#uli ni$il, ut!ote #"imine 'a#ans, !lu"imum sane !e"!eti solet
di((i#ultatis, dum se#"etum omne -e"ulo"um !e"'i-il e)!lo"ato" inda-at. %uo"um si (o"te "es!onsio
%uantulum#um%ue ad inte""o-ata t"e!ida'e"it, %uae non in'eniuntu" s#"i!ta mandata #"eduntu"7 a# !e"
$o# sustinet iniu"iam !le"um%ue %ui mittitu", %ui mittit in'idiam, !lus%ue in $o# tem!o"e, %uo
aemulantum in'i#em sese !"idem (oede"a statuta "e-no"um denuo !e" #ondi#iones dis#o"diosas
an#i!itia "edduntu".
0. !"aete" $o# i!sa mens nost"a domesti#is $in# inde dis!endiis sau#ia ia#et7 nam !e" o((i#ii ima-inem
'el, %uod est 'e"ius, ne#essitatem solo !at"io e)a#tus, $o# "ele-atus 'a"iis %ua%ua'e"sum ("a-o"i&us
%uia !atio" $i# in#ommoda !e"e-"ini, illi# damna !"os#"i!ti. %uo#i"#a sol'e"e modo litte"as !aulo
!olitio"es aut intem!esti'e !eto" aut in!udente" a--"edio", %uas 'el io#o le!idas 'el stilo #ultas
alte"na"e (eli#ium est. !o""o autem %uidam &a"&a"ismus est mo"um se"mo iu#undus et animus
a((li#tus.
5. %uin !otius animam male si&i #ons#iam et !e" $o"as ad "e#o"data !oenalis 'itae de&ita
#ont"emes#entem ("e%uentissimis tuis illis et 'alentissimis o"ationum mune"a"e su(("a-iis, !"e#um
!e"itus insulana"um, %uas de !alaest"a #on-"e-ationis $e"emitidis et de senatu Li"inensium
#ellulano"um in u"&em %uo%ue, #uius e##lesiae sa#"a su!e"ins!i#is, t"anstulisti, nil a& a&&ate mutatus
!e" sa#e"dotem, %ui!!e #um no'ae di-nitatis o&tentu "i-o"em 'ete"is dis#i!linae non "ela)a'e"is. $is
i-itu", ut su!"a di)i, !"e#ati&us e((i#a#issimis o&tine, ut !o"tio nost"a sit dominus at%ue ut as#"i!ti tu"mis
#ont"i&ulium le'ita"um non "emaneamus te""eni, %ui&us te""a non "emanet in#$oemus%ue ut a sae#uli
lu#"is, si# %uo%ue a #ul!is !e"e-"ina"i.
8. te"tia est #ausa 'el ma)uma, e)inde s#"i&e"e ti&i #u" su!e"sede"im, %uod immane sus!i#io di#tandi
istud in 'o&is t"o!olo-i#um -enus a# (i-u"atum limatis%ue !lu"i(a"iam 'e"&is eminentissimum, %uod
'est"a %uam sum!simus e!istula ostendit6 li#et olim !"aedi#ationes tuas, nun# "e!entinas, nun#, "atio
#um !o!os#isset, elu#u&"atas, "au#us !loso" audie"im, tun# !"ae#i!ue, #um in Lu-dunensis e##lesiae
dedi#atae (estis $e&domadali&us #olle-a"um sa#"osan#to"um "o-atu e)o"a"e"is, ut !e"o"a"es. u&i te
inte" s!i"itales "e-ulas 'el (o"enses medio)imum %uiddam #ontionantem, %ui!!e ut"a"um%ue
do#tissimum dis#i!lina"um, !a"ite" e"e#tis sensi&us au"i&us%ue #u"'atis am&ie&amus, $in# !a"um
(a#titantem deside"io nost"o, %uia iudi#io satis(e#e"as.
9. $is#e de #ausis tem!e"a'i stilo tem!e"a&o%ue, &"e'ite" lo#utus, ut !a"eam, lon-um ta#itu"us, ut
dis#am. sunt de #ete"o tuae !a"tes, domine !a!a, do#t"inae saluta"is sin-ula"is%ue6 'i#tu"is o!e"i&us
in#um&e"e in#um&e"e satis. ne%ue enim, %uis%uis aus#ultat do#entem te dis!utantem%ue, !lus lo%ui
dis#it %uam (a#e"e laudanda. nun# 'e"o, %uod "estat, donate 'enia !a-inam "usti#ante" 'o&is
o&se#undantem, #ui me %uo%ue au#to"e, si 'est"is litte"is #om!a"etu", stilus in(antissimus inest.
;. sed ista %uo"sum stolidus alle-o: nam nimis de!"e#a"i ine!tias i!sas est ine!tissimum, in %ui&us tu
me"us a"&ite", si "em e) asse dis#in-as, "ide&is !lu"ima, !lu"a #ul!a&is. sed et illud am!le#to", si !"o
#a"itate %ua !olles non (ue"is us%ue%ua%ue #ensendi #ontinentissimus, id est, si sententia tua
%ui!!iam su!e" $is a!i#i&us anti%uet. tun# enim #e"tius te !"o&asse "eli%ua -aude&o, si litu"asse
ali%ua #o-no'e"o. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA IC
Sidonius domino !a!ae ,"ae#o salutem.
. Ciato" noste" a# ta&ella"ius te"it o"&itas itine"is assueti s!atium 'iae "e-ionum%ue, %uod o!!ida
nost"a dis#"iminat, sae!e "ele-endo. %uo#i"#a nos %uo%ue de#et semel !"o!ositae sedulitatis o((i#ia
se#ta"i, %uae #um "eli%uis #ommeanti&us tum !"ae#i!ue Amantio inte"#u""ente -emina"e #um %uadam
mentis intentione de&emus, ne (o"te 'ideatu" i!se !lus litte"as e) mo"e de!os#e"e %uam nos e) amo"e
di#ta"e, domine !a!a7 ideo%ue 'est"o"um !lus mementote, %uos inte" !"aesumimus #om!uta"i, %ui%ue,
si#ut 'est"is e"i-imu" se#undis, ita de!"imimu" ad'e"sis.
.. nam %uod nu!e" %uo"um!iam ("at"um ne#essitate multos !e"tule"itis an-o"es, (le&ili ad (lentes
"elatione !e"'enit. sed tu, (los sa#e"dotum -emma !onti(i#um, s#ientia (o"tis (o"tio" #ons#ientia, minas
undas%ue mundialium s!e"ne nim&o"um, %uia ("e%uente" i!se do#uisti, %uod ad !"omissa #on'i'ia
!at"ia"#$a"um 'el ad ne#ta" #aelestium !o#ulo"um !e" ama"itudinum te""ena"um #ali#es !e"'eni"etu".
0. 'elis nolis, %uis%ue #ontem!ti mediato"is #onse%uitu" "e-num, se%uitu" e)em!lum. %uantumli&et
no&is an)ietatum !ate"as 'itae !"aesentis !"o!inet a((li#tio, !a"'a tole"amus, si "e#o"damu", %uid
&i&e"it ad !ati&ulum %ui in'itat ad #aelum. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA C
Sidonius domino !a!ae Iuliano salutem.
. Etsi !lus#ulum (o"te dis#"eta, %uam #ommunis animus o!ta&at, sede #onsistimus, non tamen medii
itine"is o&ie#tu %uantum ad sol'endum s!e#tat o((i#ium nost"a sedulitas im!edi"etu", nisi %uod !e"
"e-na di'isi a #omme"#io ("e%uentio"e se"monis di'e"sa"um so"tium iu"e "e'o#amu"7 %uae nun# saltim
!ost !a#is initam !a#tionem %uia (ideli&us animis (oede"a&untu", a!i#es nost"i in#i!ient #ommea"e
#"e&"i, %uoniam #essant esse sus!e#ti.
.. !"oinde, domine !a!a, #um sa#"osan#tis ("at"i&us 'est"is !a"ite" C$"isto su!!li#atu"as iun-ite
!"e#es, ut di-natus !"os!e"a"e %uae -e"imus nost"i%ue dominii tem!e"ans lites a"ma #om!es#ens illos
mune"etu" inno#entia, nos %uiete, totos se#u"itate. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA CI
Sidonius domino !a!ae Am&"osio salutem.
. Ci-uit !"o dile#tissimo nost"o 3%uid lo%ua" nomen !e"sonam: tu "e#o-nos#es #un#ta4 a!ud
C$"istum tua san#titas inte"#essionis e((e#tu7 de #uius (a#ilitate iu'enali sae!e nun# a"&it"is !alam
ads#itis #on%ue"e&a"e, nun# ta#itus in-emis#e&as. i-itu" $i# !"o)ime a&"u!to #ontu&e"nio an#illae
!"o!udiosissimae, #ui se totum #onsuetudine o&s#ena 'in#tus addi)e"at, !at"imonio !oste"is (amae
su&ita sui #o""e#tione #onsuluit.
.. nam%ue !e" "ei (amilia"is damna 'a#uatus ut !"imum intelle-e"e #oe!it et "et"a#ta"e, %uantum de
&onus#ulis a'itis !ate"nis%ue sum!tuositas domesti#ae C$a"+&dis a&li-u"isset, %uam%uam se"o
"esi!is#ens, attamen tandem 'eluti ("enos momo"dit e)#ussit%ue #e"'i#es at%ue Uli)eas, ut (e"unt,
#e"as au"i&us (i-ens (u-it ad'e"sum 'itia su"dus me"et"i#ii &landimenta nau("a-ii !uellam%ue, !"out
de#uit, inta#tam 'i" laudandus in mat"imonium adsum!sit, tam mo"i&us natali&us%ue summatem %uam
(a#ultatis !"in#i!alis.
0. $ae# %uidem -lo"ia, si 'olu!tates si# "eli%uisset, ut ne# u)o"i #oniu-a"etu"7 sed, etsi (o"te #ontin-at
ad &onos mo"es a& e""o"e mi-"a"e, !au#o"um est in#i!e"e de ma)umis, et eos, %ui diu totum
indulse"int si&i, !"otinus totum et !a"ite" in#ide"e.
5. %uo#i"#a 'est"um est #o!ulatis o&tine"e %uam !"imum !"e#e sedula s!em li&e"o"um7 #onse%uens
e"it, ut (ilio uno alte"o'e sus#e!tis 3et nimis di)i4 a&stineat de #ete"o li#itis, %ui inli#ita !"aesum!sit.
nam%ue et #oniu-es i!si, %uam%uam nu!ti nu!e", $is mo"i&us a-unt, $a# 'e"e#undia, 'e"e ut
a-nos#as, si semel 'ide"is, !lu"imum esse %uod di((e"at ille $onestissimus u)o"ius amo" (i-mentis
inle#e&"is%ue #on#u&inali&us. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA CII
Sidonius domino !a!ae Remi-io salutem.
. *uidam a& A"'e"nis Bel-i#am !etens 3!e"sona mi$i #o-nita est, #ausa i-nota7 ne# "e(e"t4, !ost%uam
Remos ad'ene"at, s#"i&am tuum si'e &+&lio!olam !"etio (o"s (uat o((i#ione deme"itum #o!iosissimo
'elis nolis de#lamationum tua"um s#$edio emun)it. %ui "edu) no&is at%ue o!!ido -lo"ia&undus, %ui!!e
!e"#e!tis tot 'olumini&us, %uae#um%ue detule"at, %uam%uam me"#a"i !a"atis, %uod tamen #i'is 3ne#
e"at iniustum4, !"o mune"e in-essit. #u"ae mi$i e 'esti-io (uit $is%ue %ui student, #um me"ito
le#tu"i"emus, !lu"ima tene"e, #un#ta t"ans#"i&e"e.
.. omnium assensu !"onuntiatum !au#a nun# !osse similia di#ta"i. etenim "a"us aut nullus est, #ui
meditatu"o !a" a((atim assistat dis!ositio !e" #ausas, !ositio !e" litte"as, #om!ositio !e" s+lla&as, ad
$o# o!!o"tunitas in e)em!lis (ides in testimoniis, !"o!"ietas in e!it$etis u"&anitas in (i-u"is, 'i"tus in
a"-umentis !ondus in sensi&us, (lumen in 'e"&is (ulmen in #lausulis.
0. st"u#tu"a 'e"o (o"tis et (i"ma #oniun#tionum%ue !e"(a#eta"um ne)a #aesu"is insolu&ili&us sed ne#
$in# minus lu&"i#a et le'is a# modis omni&us e"otundata %uae%ue le#to"is lin-uam ino((ensam
de#ente" e)!ediat, ne sale&"osas !assa iun#tu"as !e" #ame"am !alati 'olutata &al&utiat7 tota deni%ue
li%uida !"o"sus et du#tilis, 'eluti #um #"+stallinas #"ustas aut on+#$itinas non im!a#to di-itus un-ue
!e"la&itu", %ui!!e si ni$il eum "imosis o&i#i&us e)#e!tum tena) ("a#tu"a "emo"etu".
5. %uid !lu"a: non e)tat ad !"aesens 'i'i $ominis o"atio, %uam !e"itia tua non sine la&o"e t"ans-"edi
%ueat a# su!e"'ade"e. unde et !"o!e sus!i#o", domine !a!a, !"o!te" elo%uium e)undans at%ue
ine((a&ile 3'enia sit di#to4 te su!e"&i"e. sed li#et &ono (ul-eas ut #ons#ientiae si# di#tionis
o"dinatissimae, nos ti&i tamen minime sumus "e(u-iendi, %ui &ene s#"i!ta laudamus, etsi laudanda non
s#"i&imus.
8. %uo#i"#a desine in !oste"um nost"a de#lina"e iudi#ia, %uae ni$il mo"da) ni$il %uo%ue minantu"
in#"e!ato"ium. alio%uin, si distule"is nost"am ste"ilitatem (a#undis (e#unda"e #ollo%uiis, au#u!a&imus
nundinas in'olantum et ult"o s#"inia tua #oni'enti&us no&is a# su&o"nanti&us e(("a#to"um manus
a"-uta !o!ula&itu" in#$oa&is%ue tun# ("ust"a mo'e"i s!oliatus (u"to, si nun# "o-atus non mo'e"is
o((i#io. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA CIII
Sidonius domino !a!ae P"in#i!io salutem.
. *uam%uam no&is non o!inanti&us, deside"anti&us tamen litte"as tuas "eddidit -e"ulus anti%uus,
idoneus in'entus, #ui iu"e "e!etita #"edantu" o((i#ia, %uando%uidem !"ima si# detulit. i-itu" a((atu
se#undo 'el !otius &enedi#tione donatus i!se %uo%ue "e!endo alte"um sal'e, o&se%uia #om&inans
nume"is ae%uata, non me"itis.
.. et %uia, domine !a!a, modo 'i'imus 1animis2 iun#tis a&iun#tis%ue "e-ioni&us #ons!e#ti&us%ue
mutuis ("ui disso#iatae situ $a&itationis in$i&emu", o"ate, ut o!ta&ili "eli-ioso%ue de#essu 'itae
!"aesentis an-o"i&us at%ue one"e !e"(un#ti, #um iudi#ii dies san#tus o((ulse"it #um "esu""e#tione,
a-mini&us 'est"is (amulatu"i 'el su& ,a&aoniti#ae se"'itutis o##asione iun-amu"7 %uia se#undum
!"omissa #aelestia, %uae s!o!onde"unt (ilios dei de nationi&us #on-"e-andos, si nos "eos 'enia
soletu", dum 'os &eatos -lo"ia manet, etsi !e" a#tionum di((e"entiam, non tamen !e" lo#o"um
distantiam di'idemu". memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA IG
Sidonius domino !a!ae /austo salutem.
. Lon-um ta#e"e, 'i" sa#"atissime, nos in #ommune de%uestus es7 #o-nos#o 'est"ae !a"tis $in#
studium, nost"ae "eatum non "e#o-nos#o. nam%ue iam!"idem iussus -a""i"e non silui litte"is istas
ante#u""enti&us, %ui&us tamen "e#ensendis, #um Reios ad'ene"ant, %ui tun# A!tae (uistis, a!tissime
de(uistis. id%ue 'oti'um mi$i -"andite" (uit a# !e"o!tatum, ut e!istula iniun#ta ne# ne-a"etu" s#"i!ta
ami#itiae ne# su&de"etu" le#ta #ensu"ae.
.. ista omittamus. mitti !a-inam #o!iosam denuo iu&es. !a"e"e !"o!e"anti adsunt 'ota, #ausae a&sunt.
nam salutatio, nisi ne-otium ali%uod a#ti'a de!o"tet mate"ia, su##in#ta est7 %uam %ui !o""i-it 'e"&is
non ne#essa"iis, a "e-ula Sallustiani t"amitis deto"tus e)o"&itat, %ui Catilinam #ul!at $a&uisse satis
elo%uentiae sa!ientiae !a"um. unde a'e di#to mo) 'ale di#imus. o"ate !"o no&is.
0. sed &ene est, &ene est, %uia #$a"tulam iam iam%ue #om!li#atu"o "es (o"te su##u""it, de %ua
e)!"o&"anda si diutius 'el laetitia sese mea 'el i"a #o$i&ue"it, i!se me a##e!ta di-num #ontumelia
iudi#a&o. 'enisti, ma-iste", in manus meas 3ne# e)ulto tantum, 'e"um insulto4, 'enisti, et %uidem talis,
%ualem a&$in# lon-o iamdiu tem!o"e deside"ia nost"a !"aestola&antu". du&ito sane ut"um et in'itus, at
#e"te similis in'ito, %ui!!e %uo !"o'idente 'el, si tamen $o# nimis a&nuis, ad%uies#ente sim tuis li&"is
insalutatus $is%ue, %uod multo est iniu"iosius, te""ito"ium A"'e"num #um !"aete"i"ent, non solum
moenia mea, 'e"um etiam late"a "adenti&us.
5. an 'e"e&a"e, ne tuis di#tis in'ide"emus: sed dei indultu 'itio nulli minus addi#imu"7 #ui si ita ut
#ete"is a mea !a"te su&ia#e"etu", si# %uo%ue au(e""et #on-"ediendi aemulationem des!e"atio
#onse%uendi. an su!e"#ilium tam%uam di((i#ilis a# "i-idi !loso"is e)times#e&as: e#%uaenam est
#ui%uam !e"itiae #e"'i) tanta %ui'e $+d"o!s, ut etiam te!ida 'est"a non (e"'entissimis laudi&us
!"ose%uatu":
8. an ideo me (astidiendum ne-li-endum%ue #u"asti, %uia #ontemne"es iunio"em: %uod !a"um #"edo.
an %uia indo#tum: %uod ma-is (e"o, ita tamen, ut %ui di#e"e i-no"em, non et audi"e7 %uia et %ui
Ci"#ensi&us ludis ad(ue"unt, sententiam de #u""i&us non (e"unt. an ali%uo #asu disside&amus, ut
!uta"emu" $is %uos edidissetis li&ellis de"o-atu"i: at%ui !"aesule deo tenues no&is esse ami#itias ne#
inimi#i (in-e"e %ueunt.
9. Fista %uo"sum:F in%uis. e##e iam !ando, 'el %uid inda-asse me -audeam 'el %uid te #elasse
su##enseam. le-i 'olumina tua, %uae Rio#$atus antistes a# mona#$us at%ue istius mundi &is
!e"e-"inus B"itannis tuis !"o te "e!o"tat, illo iam in !"aesentia"um (austo !otius, %ui non senes#it
%ui%ue 'i'enti&us non de(utu"us !ost se!ultu"am (iet !e" i!sa %uae s#"i!sit si&i su!e"stes. i-itu" $i#
i!se 'ene"a&ilis a!ud o!!idum nost"um #um mo"a"etu", done# -entium #on#itata"um !"o#ella
de("eme"et, #uius immanis $in# et $in# tu"&o tun# in$o""ue"at, si# "eli%ua dona 'est"a dete)it, ut
!e"u"&ane %uae !"aestantio"a !o"ta&at o!e"ue"it, s!inas meas illust"a"e dissimulans tuis (lo"i&us.
;. sed !ost duos aut $is am!lius menses si# %uo%ue a no&is #ito !"o(e#tum #um %ui!iam !"odidissent
de 'iato"i&us m+sti#ae -aBae #lausis in'olu#"is #lam (e""e t$esau"os, !e"ni#i&us e%uis inse#utus
a&euntem, %ui (a#ile !ossent itine"is !"idiani s!atia !"ae'e"te"e, os#ulo in (au#es o##u!ati lat"onis
insilui, $umano io#o, -estu (e"ino, 'eluti si e)#ussu"a %uem#um%ue #atulo"um Pa"t$i #olla "a!to"is
!ede 'olatili ti-"is o"&ata su!e"emi#et.
<. %uid multa: #a!ti $os!itis -enua #om!le#to" iumenta sisto, ("ena li-o sa"#inas sol'o, %uaesitum
'olumen in'enio !"odu#o, le#tito e)#e"!o ma)ima e) ma-nis #a!ita de("ustans. t"i&uit et %uoddam
di#ta"e #ele"anti s#"i&a"um se%ua#itas saltuosa #om!endium, %ui #om!"e$ende&ant si-nis %uod litte"is
non tene&ant. %ui&us la#"imis sane madue"imus mutuo 'i#issim (letu "i-ati, tun# #um a& am!le)u
sae!e "e!etito se!a"a"emu", lon-um est di)isse ne# "e(e"t7 %uod t"ium!$ali su((i#it -audio, s!oliis
onustum #a"itatis et s!i"italis #om!otem !"aedae me domum "ettuli.
?. %uae"is nun#, %uid de manu&iis meis iudi#em7 nollem ad$u# !"ode"e, %uo diutu"nius e)!e#tatione
!ende"es7 !lus me enim ul#is#e"e", si %uod sensi ta#e"em. sed iam ne# i!se ("ust"a su!e"&is, ut!ote
intelle-ens ti&i inesse 'i"tutem si# !e"o"andi, ut le#to"i tuo seu "elu#tanti seu 'olunta"io 'is 'olu!tatis
e)#udat !"ae#onii ne#essitatem. !"oinde a##i!e, %uid su!e" s#"i!tis tuis et iniu"iam !assi #enseamus.
@. le-imus o!us o!e"osissimum multi!le), a#"e su&lime, di-estum titulis e)em!lis%ue #on-estum,
&i!e"titum su& dialo-i s#$emate, su& #ausa"um t$emate %uad"i!e"titum. s#"i!se"as autem !lu"ima
a"dente" !lu"a !om!ose7 sim!li#ite" ista ne# "usti#e7 a"-ute illa ne# #allide7 -"a'ia matu"e !"o(unda
solli#ite, du&ia #onstante" a"-umentosa dis!utato"ie, %uaedam se'e"e %uae!iam &lande, #un#ta
mo"alite" le#te, !otente" elo%uentissime.
. ita%ue !e" tanta te -ene"a na""andi toto latissimae di#tationis #am!o se#utus nil in (a#undia
#ete"o"um, nil in in-eniis (a#ile !e"s!e)i iu)ta !olitum. %uae me 'e"a senti"e satis a!!"o&as, #um ne#
o((ensus alite" iudi#o. deni%ue a&sentis o"atio, %uantum o!inamu", !lus ne%uit #"es#e"e, nisi (o"sitan
ali%uid $is addat #o"am lo%uentis au#to"is 'o) manus, motus !udo".
.. a"ti(e) i-itu" $is animi litte"a"um%ue doti&us !"aeditus mulie"em !ul#$"am sed illam deute"onomio
asti!ulante nu&entem, domine !a!a, ti&i iu-asti7 %uam tu ad$u# iu'enis inte" $ostiles #ons!i#atus
#ate"'as, at%ue illi# in a#ie #ont"a"iae !a"tis adamatam, nil !e" o&stantes "e!ulsus !"oeliato"es,
deside"ii &"a#$io 'in#ente "a!uisti, !$iloso!$iam s#ili#et, %uae 'iolente" e nume"o sa#"ile-a"um a"tium
e)em!ta "aso #a!illo su!e"(luae "eli-ionis a# su!e"#ilio s#ientiae sae#ula"is am!utatis%ue
!e"'etusta"um 'estium "u-is, id est t"istis diale#ti#ae (le)i&us (alsa mo"um et illi#ita 'elanti&us, m+sti#o
am!le)u iam de(ae#ata te#um mem&"a #oniun)it.
0. $ae# a& annis 'est"a iamdudum !edise%ua !"imo"i&us, $ae# tuo late"i #omes inse!a"a&ilis, si'e in
!alaest"is e)e"#e"is u"&anis si'e in a&st"usis ma#e"a"e"e solitudini&us, $ae# At$enaei #onso"s, $ae#
monaste"ii, te#um mundanas a&di#at, te#um su!e"nas !"aedi#at dis#i!linas. $ui# #o!ulatum te
mat"imonio %ui la#essi'e"it, sentiet e##lesiae C$"isti Platonis a#ademiam milita"e te%ue no&ilius
!$iloso!$a"i7 !"imum ine((a&ilem dei !at"is asse"e"e #um san#ti s!i"itus aete"nitate sa!ientiam7
5. tum !"aete"ea non #aesa"iem !as#e"e ne%ue !allio aut #la'a 'elut so!$isti#is insi-ni&us -lo"ia"i
aut a((e#ta"e de 'estium dis#"etione su!e"&iam, nito"e !om!am, s%ualo"e ia#tantiam ne%ue te satis
$o# aemula"i, %uod !e" -+mnasia !in-antu" A"eo!a-iti#a 'el !"+tanea #u"'a #e"'i#e S!eusi!!us
A"atus !anda, Ienon ("onte #ont"a#ta E!i#u"us #ute distenta, Dio-enes &a"&a #omante So#"ates #oma
#adente, A"istoteles &"a#$io e)e"to Geno#"ates #"u"e #olle#to, He"a#litus (letu o#ulis #lausis
Demo#"itus "isu la&"is a!e"tis, C$"+si!!us di-itis !"o!te" nume"o"um indi#ia #onst"i#tis, Eu#lides
!"o!te" mensu"a"um s!atia la)atis, Cleant$es !"o!te" ut"um%ue #o""osis.
8. %uin !otius e)!e"ietu", %uis%ue #on(li)e"it, Stoi#os C+ni#os Pe"i!ateti#os $ae"esia"#$as !"o!"iis
a"mis, !"o!"iis %uo%ue #on#uti ma#$inamentis. nam se#tato"es eo"um, C$"istiano do-mati a# sensui si
"e!u-na'e"int, mo) te ma-ist"o li-ati 'e"na#ulis im!li#atu"is in "etia sua !"ae#i!ites im!la-a&untu",
s+llo-ismis tuae !"o!ositionis un#atis 'olu&ilem te"-i'e"santum lin-uam in$amanti&us, dum s!i"is
#ate-o"i#is lu&"i#as %uaestiones tu !otius innodas a#"ium mo"e medi#o"um, %ui "emedium #ont"a
'enena, #um "atio #om!ellit, et de se"!ente #on(i#iunt.
9. sed $o# tem!o"i&us istis su& tuae tantum 'el #ontem!latione #ons#ientiae 'el 'i"tute do#t"inae.
nam %uis ae%uali 'esti-ia tua -"essu se%uatu", #ui datum est soli lo%ui melius %uam didi#e"is, 'i'e"e
melius %uam lo%ua"is: %uo#i"#a me"ito te &eatissimum &oni omnes id%ue su!"a omnes tua tem!estate
#on#ele&"a&unt, #uius ita di#tis 'ita (a#tis%ue du!li#ite" in#la"uit, ut, %uando %uidem tuos annos iam
de)t"a nume"a'e"it, sae#ulo !"aedi#atus tuo, deside"andus alieno, ut"a%ue lauda&ilis a#tione, de#edas
te "eli#tu"us e)te"nis, tua !"o)imis. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA G
Sidonius domino !a!ae A!"un#ulo salutem.
. Reddidit ti&i e!istulas meas %uem mi$i tuas o((e""e !a" (ue"at7 nam ("ate" noste" Caelestius nu!e"
ad te "e'e"sus de Bite""ensi %uoddam mi$i su!e" statu Iniu"iosi nost"i 'in#ulum #essionis eli#uit. %uod
%uidem s#"i!si non minus tua 'e"e#undia ("a#tus %uam 'oluntate6 nam%ue nos ult"o 'est"o !udo"i
%uasi %ui&usdam !edi&us o&se%uii de#uit o##u""e"e.
.. %uo#i"#a me %uo%ue 'olente !osside indultum, sed li&e"alite" 3ne# enim, ut sus!i#o", !lus ali%uid
$o# -ene"e sola#ii 'el i!se %uaesisti4, %uem litte"is istis non #ommendato"iis minus %uam "e(uso"iis
iam !la#atus insinuo7 si# tamen, ut ti&i assistat, ti&i !a"eat, te se%uatu" at%ue ut, si !e"manse"it te#um,
neut"i nost"um iudi#etu" (amulus, si (o"te dis#esse"it, %uae"atu" ut"i%ue (u-iti'us. memo" nost"i esse
di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GI
Sidonius domino !a!ae Lu!o salutem.
. P"o!te" li&ellum, %uem non ad 'os ma-is %uam !e" 'os missum !utastis, e!istulam 'est"am non ad
me ma-is %uam in me s#"i!tam "e#e!i. ad e)!"o&"ata "es!ondeo !"o ae%uitate #ausae, non !"o
ae%ualitate (a#undiae. %uam%uam %uis nun# e-o aut %uantus %ui a-e"e !"aesumam 'o&is
im!utanti&us inno#entem: %uo#i"#a deli#to $ui#, %uantulum#um%ue est, inte" !"in#i!ia #on(estim
su!!li#o i-nos#i, di((identiae tantum, non et su!e"&iae (assus e""o"em.
.. nam #um mi$i "i-o" #ensu"ae tuae in litte"is ae%ue ut 1in2 mo"i&us sit am&i(a"iam #ont"emes#endus,
(ateo" tamen in 'oluminis i!sius o!e"is%ue "ese"atu illam mi$i (uisse !lus one"i %uam !"aetenditis
#a"itatem. ne# #it"a iustum ista #oni#io, %uando%uidem mo"talium menti&us 'is $ae# natu"alitus inest,
ut, si %uid !e"!e"am (iat, minus indul-eant !lus ami#i.
0. s#"i!se"am li&"um, si#ut !"onuntiatis, !lenum onustum%ue 'a"io #ausa"um tem!o"um
!e"sona"um%ue #on-estu6 (a#tu"us "em 'ide&a" im!udentissimam, si tantum mi$i #un#ta !la#uissent,
ut nulla ti&i dis!li#itu"a #on(ide"em7 $u# item, %uis%uis iudi#ii e'entus (o"et, 'idi !a"ti&us meis
ne%ua%uam !ietatis e) solido #onsta"e "ationem, si non saltim 'o&is esset ante"ius allatum 'olumen,
etsi non 'ide"etu" o&latum7 su& $o# s#ili#et tem!e"amento, ut, si (o"te !la#uissem, non 'os a""o-antia
!"aete"isse, si se#us, non 'os im!"o&itas e)!etisse iudi#a"etu".
5. ne# sane multo la&o"e me #"edidi de!"e#atu"um 'itatas #ausas e"u&es#endi. !a"ite" illud nosse 'os
no'e"am, %uod au#to"es in o!e"i&us edendis !udo" !otius %uam #onstantia de#et %uod%ue tet"i#is
!un#ta #enso"i&us ta"dius !"o#a#itas "e#itato"is %uam t"e!idatio e)#udit. alio%uin, si %uis est ille %ui
#um (idu#iae !"ae"o-ati'a t$ematis ante inauditi o!e"am !e"'ul-at, in#i!it e)!e#tationi !u&li#ae,
%uam'is sol'e"it multa, !lu"a "ed$i&e"e. !"aete"ea %uid%uid su!e" $uius#e "es#"i!ti teno"e #ensue"is,
malui (a#tum #on(ite"i sim!li#ite" %uam t"e&a#ite" di((ite"i.
8. di)isset alius6 Jneminem ti&i !"aetuli, nullas ad ullum !e#ulia"es litte"as dedi6 %uem !"aelatum
sus!i#a&a"e, unius e!istulae (o"ma #ontentus a&s#essit, at%ue ea %uidem ni$il su!e" !"aesenti ne-otio
de(e"ente6 tu, %ui te %ue"e"is omissum, t"i&us lo%ua#issimis !a-inis (ati-atus !otius in nausiam
#on#ita"is, dum ("e%uente" insulsae le#tionis 'e"&is inani&us immo"a"is. adde, %uia etiam in $o#, %uod
(o"sitan non notasti, "e'e"entiae tuae me"ito"um%ue "atio se"'ata est, %uod si#ut tu antistitum
#ete"o"um #at$ed"is, !"io" est tuus in li&"o titulus. illius nomen 'i) semel tantum et si&i ads#"i!ta
!a-ina sonat7 tuo !"aete" ti&i de!utatas ("e%uente" illust"antu" alienae.
9. illud $is iun-e, %uod, si %uid i&i 'el #ausalite" !la#et, tu !e" #onsilium meum le#titas, ille %uando%ue
!e" &ene(i#ium tuum, %ui munus#uli mei in#assum !"essus in'idia ne#dum ad (a#ultatem le-endi, ut
sus!i#o", 'enit, #um iamdiu i!se !e"'ene"is ad #o!iam t"ans(e"endi. aio, tam%uam non sit
aut$olo-"a!$as mem&"anas a"&it"atu"us, si tamen, %uod ante !e"#u""as, 'el e)em!la" a##e!e"it7
ne%ue enim in $is, %uae t"a#ta'e"is, ulla #ul!a&itu" aut distin#tionum "a"itas aut ("e%uentia
&a"&a"ismo"um. nem!e ad e)t"emum !alam 'idetu" etiam ti&i t"ansmissa !"o!"ietas, #ui usus a&s%ue
tem!o"is (i)i !"aes#"i!tione t"ansmissus est %ui%ue su!"adi#to tamdiu !otes uti li&ello, ut eum non
am!lius Bot$e#ula tua %uam memo"ia #on#ludat.J
;. $ae# et $is !lu"a (o"s ali%uis. e-o 'e"o #un#ta !"aete"eo et malo !"e#a"i 'eniam %uam "eatum, si
$o# esse #"editu", de!"e#a"i. !"aesentum %uo%ue ne-le-entiam litte"a"um nun# ne# e)#uso, !"imum
%uod, etsi #u!iam, !a"um #ultius s#"i&e"e %ueo, dein %uod li&ella"i o!e"e #on(e#to animus tandem
(e"iatu"us iam %uae !"o!ala"e dissimulat e)#ole"e det"e#tat.
<. at tamen, #um satis ti&i et %uidem me"ito 3%uidnam enim simile:4 in omni&us #edam, %ui!!e %ui in
alio -ene"e 'i"tutum iam !e" %uin%uennia de#em non ae%uae'is sa#e"doti&us tantum 'e"um et
anti%uis, %uotiens #ollatus, antelatus %uo%ue sis, no'e"is 'olo, %uam'is ast"a %uesti&us %uatias at%ue
maio"um #ine"es (a'illas%ue in testimonium laesae #a"itatis im!lo"es, !edem me #on(li#tui tuo, si
mutuo su!e" amo"e #e"tandum est, non "et"a#tu"um, %uia #um in #ete"is "e&us tum (oedissimum
!e"%uam est in dile#tione su!e"a"i. %uae 'elis nolis #e"ta !"o(essio #on'i#iis tuis illis #un#ta sane
&landimento"um mella 'in#enti&us non !"aete" ae%uum "e!onde"atu".
?. e##e $a&es litte"as tam -a""ulas (e"me %uam "e%ui"e&as7 %uam%uam sunt omnes, si %uae us!iam
tamen sunt, lo%ua#issimae. nam%ue in audentiam se"mo#inandi %uem non i!se #om!ellas: %ui
omnium 3de me enim ta#eo4 litte"ato"um, li#et o#uli a((e#tent, si# in-enia !"odu#is, ut solet a%uam
te""ae 'is#e"i&us a&s#onditam !e" atomos &i&ulas "adius e)t"a$e"e sola"is: #uius =lu#is> a#uleo non
sola !enet"atu" aut $a"ena su&tilis aut $umus (ossilis, sed si sa)ei montis o!!"essu (ontium
#ondito"um 'ena #eletu", a!e"it a"#anum li%uentis elementi se#"eto"um #aelestium natu"a 'iolentio". ita
si %uos, 'i" sa#"osan#te, studioso"um sense"is aut %uietos aut 'e"e#undos aut in o&s#u"o ia#entis
(amae "e#essu delites#entes, $os elo%uii tui #la"itas a"ti(i#e #on(a&ulatu, dum #om!ellat, et !u&li#at.
@. sed %uo"sum A %uam mo"is est: "edeamus ad #ausam, su!e" #uius a&undante &late"atu, %uia
!a"eo, !"e#o", ut e""ata #on(essum 'eniae #lementis indultu !la#atus im!e"tias, li#et, %uae laetitia tua
san#ta %uae%ue #ommunio, #o!iosius $ila"e"e, si meae #ul!ae de(ensio !otius ti&i s#"i!ta (e"atu" %uam
satis(a#tio. memo" nost"i esse di-na"e, domine !a!a.
EPISTULA GII
Sidonius O"esio suo salutem.
. Cenit in nost"as a te !"o(e#ta !a-ina manus, %uae t"a$it multam similitudinem de sale His!ano in
iu-is #aeso Ta""a#onensi&us. nam "e#ensenti lu#ida et salsa est, ne# tamen !"o!te" $o# i!sum mellea
minus, si se"mo dul#is et !"o!ositioni&us a#et6 si# enim o&le#tat elo%uio %uod tu"&at im!e"io, %ui!!e
%ui !a"um metiens, %uid o"dinis a-am, #a"mina a no&is nun# no'at !etat. !"imum a& e)o"dio "eli-iosae
!"o(essionis $ui# !"in#i!alite" e)e"#itio "enuntia'i, %uia nimi"um (a#ilitati !osset a##ommoda"i, si me
o##u!asset le'itas 'e"suum, %uem "es!i#e"e #oe!e"at -"a'itas a#tionum.
.. tum !"aete"ea #onstat omnem o!e"am, si lon-a inte"#a!edine %uies#at, ae-"e "esumi. %uisnam
enim i-no"et #un#tis aut a"ti(i#i&us aut a"ti&us ma)imum de#us usu 'eni"e, #um%ue studia #onsueta
non ("e%uentantu", &"a#$ia in #o"!o"i&us, in-enia !i-"es#e"e in a"ti&us: unde est et illud, %uod se"o
#o""e!tus aut "a"o !lus a"#us manui, iu-o &os, e%uus ("eno "e&ellat. insu!e" desidiae nost"ae
'e"e#undia #omes ad $o# sententiam in#linat, ut me, !ost%uam in silentio de#u""i t"es ol+m!iadas, tam
!udeat no'um !oema #on(i#e"e %uam !i-eat.
0. $o# item ne(as etiam di((i#ilia (a#tu ti&i ne-a"i, #uius a((e#tum tanto minus de#i!i de#et, %uanto
#onstantius nil "e!ulsam 'e"etu". tene&imus i-itu" %ui!!iam medium et si#ut e!i-"ammata "e#entia
modo nulla di#ta&o, ita litte"as, si %uae ia#e&unt 'e"su "e(e"tae, s#ili#et ante !"aesentis o((i#ii
ne#essitatem, mittam ti&i, !etens, ne tu sis eatenus iustitiae !"ae'a"i#ato", ut me o!ine"is num%uam a&
$uiusmodi #ons#"i!tione tem!e"atu"um. ne%ue enim su(("a-io tuo minus au-ea", si (o"te di-ne"is iam
modestum !otius %uam (a#etum e)istima"e. 'ale.
EPISTULA GIII
Sidonius Tonantio suo salutem.
. Est %uidem, (ateo", 'e"si&us meis sententia tua tam !lausi&ilis olim, tam (a'o"a&ilis, ut !oeta"um me
%ui&us%ue le#tissimis #om!a"andum !utes, #e"te #om!lu"i&us ante!onendum. #"ede"em ti&i, si non, ut
multum sa!is, ita %uo%ue multum me ama"es. $in# est, %uod de laudi&us meis #a"itas tua menti"i
!otest ne# !otest (alle"e.
.. !"aete" $o# !os#is, ut Ho"atiana in#ude (o"matos As#le!iadeos ti&i %uos!iam, %ui&us inte"
&i&endum !"onuntiandis e)e"#ea"e, t"ansmittam. !a"eo iniun#tis, li#et, si um%uam, modo ma)ime
!"osa"io lo%uendi -ene"e dist"i#tus o##u!atus%ue. deni%ue !"o&a&is #i"#a nos !lu"ima e) !a"te
met"o"um studia "e("i-es#e"e7 non enim !"om!tum est unum eundem%ue !"o&e (a#e"e ali%uid et "a"o.
Iam dudum te"etes $ende#as+lla&os
att"ito #alamis !olli#e lusimus,
%uos #anta"e ma-is !"o #$o"iam&i#is
e)#usso !ote"as mo&ilius !ede7
384 sed tu !e" Cala&"i t"amitis a--e"em
'is ut nost"a de$in# #u"sitet o"&ita,
%ua /la##us l+"i#os Pinda"i#um ad melos
("enis (le)it e%uos !le#t"i!otenti&us,
dum met"o %uatitu" #$o"da ,l+#onio,
3@4 ne# non Al#ai#o 'el P$e"e#"atio,
iun#to Les&ia#o si'e ana!aesti#o,
'e"nans !e" 'a"ii #a"minis e-lo-as,
'e"&o"um 'iolis multi#olo"i&us.
istud, da 'eniam, (in-e"e 'ati&us
384 !"is#is di((i#ile est, di((i#ile et mi$i,
ut di'e"sa sonans os e!i-"ammata
nil #"e&"as titu&et !"o!te" e!istulas,
%uas #antu a# modulis lu)u"ianti&us
las#i'i"e 'etat mas#ula di#tio.
3.@4 istud 'i) Leo, "e) Castalii #$o"i,
'i), $un# %ui se%uitu", Lam!"idius %ueat,
de#lamans -emini !onde"e su& stili
#o"am dis#i!ulis Bu"di-alensi&us.
$o# me te%ue de#et6 !a"#e, !"e#o", io#is7
3.84 %uaeso, !olli#itam se"'et ad e)timum
o"ato"is o!us #u"a modestiam,
%uo nil dete"ius, si (ue"it simul
in !"imis "i-idus, mollis in ultimis.
0. *uin immo %uotiens e!ulo mensae lautio"is $ila"a&e"e, "eli-iosis, %uod ma-is a!!"o&o,
na""ationi&us 'a#a7 $is !"o(e"endis #on(a&ulatio ("e%uens, $is "edi#endis solli#itus auditus inse"'iat.
#e"te si salu&e""imis a'o#amentis, ut %ui ad$u# iu'enis, te!idius in(le#te"is, a Platoni#o Madau"ensi
saltim (o"mulas mutua"e #on'i'ialium %uaestionum, %uo%ue "edda"is inst"u#tio", $as sol'e !"o!ositas,
$as !"o!one sol'endas $is%ue te studiis, et dum otia"is, e)e"#e.
5. sed %uia mentio #on'i'io"um semel in#idit tu%ue si# #a"men no&is 'el ad aliam #ausam
!e"sonam%ue #om!ositum sedulo e)!os#is, ut me eius edendi diutius $a&e"e non !ossis
$aesitato"em, sus#i!e li&ens %uod tem!o"i&us Au-usti Maio"iani, #um "o-atu #uiusdam sodalis ad
#aenam #on'eni"emus, in Pet"i li&"um ma-ist"i e!istula"um su&ito !"olatum su&itus e((udi, meis
%uo%ue #ontu&e"nali&us, dum "e) #on'i'ii #i"#a o"dinandum mo"as ne#tit o)+-a"um, Domnulo,
Se'e"iano at%ue Lam!"idio !a"ia !an-enti&us 3ia#tante" $o# di)i, immo melio"a47 %uos undi%ue u"&ium
as#itos im!e"ato" in unam #i'itatem, in'itato" in unam #enam (o"te #ont"a)e"at.
8. id mo"ae tantum, dum -ene"a met"o"um so"te !a"timu". !la#uit nam%ue !"o #a"itate #olle-ii, li#et
omni&us eadem s#"i&endi mate"ia e)iste"et, non uno tamen e!i-"ammata sin-ulo"um -ene"e !"o(e""i,
ne %uis!iam nost"um, %ui #ete"is di)isset e)ilius, 'e"e#undia !"imum, !ost mo"de"etu" in'idia. etenim
#itius a-nos#itu" in %uo#um%ue "e#itante, si %uo #ete"i met"o #anat, an eo %uo%ue s#"i&at in-enio. tu
'e"o tun# o!!o"tunius su&ie#ta lauda&is, #um totus otio indulse"is. non enim iustum est, ut #enso"
in#i!ias #um se'e"itate dis#ute"e %uod non !otuit ami#us #um se"ietate di#ta"e.
A-e #on'o#ata !u&es,
lo#us $o"a, mensa #ausa
iu&et ut 'olumen istud,
%uod et au"e et o"e dis#is,
384 studiis in ast"a tollas.
Pet"us est ti&i le-endus,
in ut"a%ue dis#i!lina
satis institutus au#to".
#ele&"emus e"-o, ("at"es,
3@4 !ia (esta litte"a"um.
!e"a-at diem #adentem
da!e, !o#ulis, #$o"eis
-enialis a!!a"atus.
Rutilum to"euma &+sso
384 "utilas%ue (e"te &lattas,
"e#o%uente %uas aeno
Meli&oea (u#at unda,
o!ulentet ut me"a#o
&i&ulum #olo"e 'ellus.
3.@4 !e"e-"ina det su!elle)
Ctesi!$ontis a# Ni!$atis
iu-a te)ta &eluas%ue
"a!idas 'a#ante !anno,
a#uit %ui&us (u"o"em
3.84 &ene (i#ta !la-a #o##o
ia#ulo%ue #eu (o"ante
#"uo" in#"uentus e)it7
u&i to"'us et !e" a"tem
"esu!ina (le)us o"a
30@4 it e%uo "edit%ue telo,
simula#"a &estia"um
(u-iens (u-ans%ue Pa"t$us.
Ni'e !ul#$"io"a lina
-e"at o"&is at%ue lau"is
3084 $ede"is%ue, !am!inis%ue
'i"idanti&us te-atu".
#+tisos, #"o#os, amellos,
#asias, li-ust"a, #alt$as
#alat$i (e"ant #a!a#es,
35@4 "edolenti&us%ue se"tis
a&a#um to"os%ue !in-ant.
manus un#ta su#o amomi
domet $is!idos #a!illos
A"a&um%ue messe !in-uis
3584 !etat alta te#ta (umus.
'eniente no#te ne# non
nume"osus e"i-atu"
la%uea"i&us #o"us#is
#ame"ae in su!e"na l+#$nus7
38@4 oleum%ue nes#ientes
adi!es%ue -lutinosos
ute"o tumente (undant
o!o&alsamum lu#e"nae.
,e"uli #a!ut !li#antes
3884 ana-l+!ti#o metallo
e!ulas su!e"&io"es
ume"is (e"ant onustis.
!ate"ae, s#+!$i, le&etes
so#ient /ale"na na"do
39@4 t"i!odas%ue #ant$a"os%ue
"osa sutilis #o"onet.
iu'at i"e !e" #o"ollas
ala&ast"a 'entilantes7
iu'at et 'a-o "otatu
3984 da"e ("a#ta mem&"a ludo,
simula"e 'el t"ementes
!ede, 'este, 'o#e Ba##$as.
&ima"i "emittat u"&e
t$+melen !alen%ue do#tas
3;@4 te!idas ad o((i#inas
#it$a"ist"ias Co"int$us,
di-iti %ui&us #anentes
!a"ite" sonante lin-ua
'i#e !e#tinis (ati-ent
3;84 animata (ila !ulsu.
Date et ae"a (istulata,
Sat+"is ami#a nudis7
date "a'ulos #$o"aulas,
%ui&us ant"a !e" !alati
3<@4 #"e!ulis "e(landa &u##is
-emit au"a ti&ialis.
date #a"minata so##o,
date di#ta su& #ot$u"no,
date %ui#%uid ad'o#ati,
3<84 date %ui#%uid et !oetae
'a"io st"e!unt in a#tu6
Pet"us $ae# et illa t"ansit.
o!us editum tenemus,
&imet"a %uod a"te te)ens
3?@4 ite" as!e"um 'ias%ue
la&+"int$i#as #u#u""it.
sed in omni&us la&o"ans
et a& omni&us !"o&atus,
"a!it $in# et inde !almam,
3?84 !e" et o"a do#ta (e"tu".
!"o#ul $in# et Hi!!o#"enen
A-ani!!i#os%ue (ontes
et A!ollinem #ano"um
#omitanti&us Camenis
3@@4a&i-amus et Mine"'am
%uasi !"aesulem #anendi7
"emo'ete (i#ta (atu6
deus ista !"aestat unus.
Stu!uit 'i"um lo%uentem
3@84diadematis !otestas,
to-a, miles, o"do e%ueste"
!o!ulus%ue Romula"is7
et ad$u# so!$os 'olutant
(o"a, tem!la, "u"a, #ast"a.
3@4su!e" $ae# ("a-o"em alumno
Padus at%ue #i'itatum
dat amo" Li-usti#a"um.
similis (a'o" "esultat
R$odanitidas !e" u"&es,
384imita&itu"%ue ,allos
(e"itas Hi&e"i#o"um.
ne# in $o# mo"atus a)e
#ito ad a"'a !e"-et eu"i
a%uiloni&us%ue et aust"is
3.@4Be!$+"is%ue !e"(e"etu".
9. E##e, dum %uae"o %uid #antes, i!se #anta'i. tales enim nu-as in imo s#"inii (undo mu"i&us
!e"(o"atas !ost annos #i"#ite" 'i-inti !"o(e"o in lu#em, %uales !a"i tem!o"e a&sentans, #um domum
"ediit, Uli)es in'eni"e !otuisset. !"oinde !eto, ut !"aesenti&us ludi#"is li&ente" i-nos#as. illud 'e"o ne#
'e"e#unde ne# im!udente" iniun-o, ut %uod i!se de (amilia"is mei inte-"o li&"o !"onuntia'i, $o# tu
%uasi solli#itatus e)em!li ne#essitate de meo sentias. 'ale.
EPISTULA GIC
Sidonius Bu"-undioni suo salutem.
. Du!li#ite" e)#"u#io", %uod nost"um ute"%ue le#to tenetu". ni$il enim est du"ius, %uam #um
!"aesentes ami#i di'iduntu" #ommunione lan-o"is7 %ui!!e si a##idat, ut ne# int"a unum #on#la'e
de#um&ant, nulla sunt 'e"&a, nulla sola#ia, nulla deni%ue mutui o"atus 'i#issitudo6 ita%ue sin-ulis
mae"o" in-ens, is%ue !lus de alte"o7 nam !a"um !ossis %uam%uam et in(i"mus !e"i#litante %uem
dili-as ti&i time"e.
.. sed deus mi$i, (ili amantissime, !"o te !a'enti 'alidissimum s#"u!ulum e)#ussit, %uia !"istinas
in#i!is 'i"es "e#u!e"a"e. di#e"is enim iam 'elle #onsu"-e"e, %uod%ue !lus o!to, iam !osse. me #e"te
talite" #onsulis et solli#itudine !"o!e !"ae#o%ua %uaestiun#ulis litte"a"um iam %uasi e) asse 'e-etus
e)e"#es, audi"e !lus am&iens etsi ad$u# ae-e" So#"atem de mo"i&us %uam Hi!!o#"atem de
#o"!o"i&us dis!utantem7 di-nus omnino, %uem !lausi&ili&us Roma (o'e"et ulnis %uo%ue "e#itante
#"e!itantis At$enaei su&sellia #uneata %uate"entu".
0. %uod !"o#ul du&io #onse%ue&a"e, si !a#is lo#i%ue #ondi#io !e"mitte"et, ut illi# senato"iae iu'entutis
#ontu&e"nio mi)tus e"udi"e"e. #uius te -lo"iae !a"ite" a# (amae #a!a#em de o"ationis tuae %ualitate
#onie#to, in %ua te de#entissime nu!e" !"onuntiantem %uae %uidem s#"i!se"as e)tem!o"alite"
admi"a&antu" &eni'oli, mi"a&antu" su!e"&i, mo"a&antu" !e"iti. sed ne im!udente" 'e"e#undiam tuam
laudi&us nimiis ult"o !"emamus, !"ae#onia tua iustius de te %uam ti&i s#"i&imus. $o# !otius, unde est
#ausa se"monis, int"omittamus.
5. I-itu" inte""o-as !e" !u-illato"em, %uos "e#u""entes asse"am 'e"sus, ut #ele" e)!li#em, sed su&
e)em!lo. $i nimi"um sunt "e#u""entes, %ui met"o stante ne%ue litte"is lo#o motis ut a& e)o"dio ad
te"minum, si# a (ine "ele-untu" ad summum. si# est illud anti%uum6
Roma ti&i su&ito moti&us i&it amo".
=Et illud6
Sole mede"e !ede, ede !e"ede melos.>
8. Ne# non $a&entu" !"o "e#u""enti&us, %ui !edum le-e se"'ata etsi non !e" sin-ulos a!i#es, !e"
sin-ula tamen 'e"&a "e!li#antu", ut est unum disti#$on meum 3%ualia "eo" e%uidem le-i multa
multo"um4, %uod de "i'ulo lusi, %ui "e!entino !"o#ella"um !astus illa!su !u&li#um%ue a--e"em
#on("a-oso dilu'io su!e"-"essus su&dita 'iae #ulta inunda'e"at, %uam%uam de!ositu"us insanam mo)
a&undantiam, %ui!!e %uam !lu'iis a!!endi#i&us intumes#entem nil su!e"na 'enae !e"ennis !onde"a
in(la"ent.
9. i-itu" isti# 3nam 'iato" ad'ene"am4, dum ma-is "i!am %uam 'adum %uae"o, tali io#atus e!i-"ammate
!e" tu"&ulenti te"-a to""entis $is saltem !edi&us in#essi6
P"ae#i!iti modo %uod de#u""it t"amite (lumen
tem!o"e #onsum!tum iam #ito de(i#iet.
Ho# si "e#u""as, ita le-itu"6
De(i#iet #ito iam #onsum!tum tem!o"e (lumen,
t"amite de#u""it %uod modo !"ae#i!iti.
En $a&es 'e"sus, %uo"um s+lla&atim mi"e"e "ationem. #ete"um !om!am, %uam non $a&ent, non
do#e&unt. su((i#iente" indi#asse me sus!i#o" %uod tu "e%ui"endum e)istimasti.
;. simile %uiddam (a#is et i!se, si !"o!osita "estituas e%ue di'e"so %uae "e!ete"is e)!edias. nam%ue
imminet ti&i t$ematis #ele&e""imi 'oti'a "ed$i&itio, laus 'ideli#et !e"o"anda, %uam edide"as, Caesa"is
Iulii. %uae mate"ia tam -"andis est, ut studentum si %uis (ue"it ille #o!iosissimus, ni$il am!lius in i!sa
de&eat #a'e"e, %uam ne %uid minus di#at. nam si omittantu" %uae de titulis di#tato"is in'i#ti s#"i!ta
Pata'inis sunt 'olumini&us, %uis o!e"a Suetonii, %uis Iu'entii Ma"tialis $isto"iam %uis'e ad e)t"emum
Bal&i e!$eme"idem (ando adae%ua'e"it:
<. sed tuis #e"is $ae# "ese"'amus. o((i#ii ma-is est nost"i audito"i&us s#amna #om!one"e, !"ae!a"a"e
au"es ("a-o"i&us intonatu"is, dum%ue 'i"tutes tu di#is alienas, nos tuas di#e"e. ne%ue 'e"ea"e me
%uos!iam iudi#es Catonianos ad'o#atu"um, %ui modo in'idiam, modo i-no"antiam suam (a#tae
se'e"itatis 'elamine te-ant, %uam%uam im!e"itis 'enia de&etu"7 #ete"um %uis%uis ita malus est, ut
intelli-at &ene s#"i!ta ne# tamen laudet, $un# &oni intelle-unt ne# tamen laudant.
?. P"oinde #u"as tuas $o# metu a&sol'o6 (a'entes audient #un#ti, #un#ti (o'entes, -audiis%ue, %uae
(a#ies "e#"eatus, una ("uemu". nam !le"i%ue lauda&unt (a#undiam tuam, !lu"imi in-enium, toti
!udo"em. non enim minus laudi (e"etu" adules#entem 'el, %uod est !ul#$"ius, !aene ad$u# !ue"um de
!alaest"a !u&li#i e)aminis tam mo"um "e(e""e su(("a-ia %uam litte"a"um. 'ale.
EPISTULA GC
Sidonius ,elasio suo salutem.
. P"o&as 3ne%ue de!"e#o"4 me deli%uisse7 deli%ui, %ui!!e %ui ne#dum nomine tuo ullas o!e"i meo
litte"as iun)e"im. sed tamen s#"i&is tum %uod e""a'e"im 'enia&ile (o"e, si %uod et i!se de#antes mittam
a& e)em!lo, %uia s#ili#et Tonantio meo ad !a"em #ausam (utu"as usui litte"as &imet"as mise"im.
!"aete" $o# %ue"e"is !a-inam meam, si "esol'atu" in lusum, solis $ende#as+lla&is ("e%uenta"i. %ua de
"e t"o#$ai#a -a""ulitate sus!ensa sena"iolos ali%uos !lus "e%ui"is. se"'io iniun#tis7 tu modo !la#idus
a##i!ias, si'e oden $an# i!sam ma'is 'o#a"e si'e e-lo-am. nam met"um diu in("e%uentatum du"ius
te)itu".
Iu&es, ami#e, nost"a !e" 'olumina
modis "esultet in#itatio"i&us
(e"o) iam&us, ut t"o#$aeus $a#tenus,
!i-"as%ue &i-as et %uate"na tem!o"a
384 s!ondeus addat, ut mo"am 'olu#"i!es
$a&eat !a"um!e" insitam t"imet"ia,
"esonet%ue mi)tus ille !es #ele""imus,
&ene nun#u!atus %uondam a& a"te !+""i#$a,
lo#o lo#andus unde#um%ue in ultimo7
3@4 s!ondam datu"us et su&inde 'e"sui,
modo in !"io"e !a"te, nun# in e)tima
ana!aestus, i!se %uam%uam et a&solutius
!"onuntietu", #um se#uta te"tia
-eminae &"e'i%ue lon-a ad$ae"et s+lla&a.
384 *uae tem!e"a"e 'i) #allet -"e-a"ius
!oeta, ut i!se #e"nis esse Sollium7
mi$i !e#ten e""at ne# !e" o"a #on#a'a
'a-a lin-ua (le)um #om!etente" e)!li#at
e!os. sed istud a!tius !a"a'e"it
3.@4 Leo Leonis aut se#utus o"&itas
#antu in Latino, #um !"io" sit Atti#o
Consentio"um %ui su!e"stes est !at"i,
(ide, 'o#e, met"is ad (luenta Pe-asi
#e#inisse di#tus omni(o"me #anti#um,
3.84 %uotiens%ue 'e"&a ,"aia #a"mina'e"it,
tenuisse #elsa iun#tus ast"a Pinda"o
montem%ue 'i#to" isse !e" &i'e"ti#em
nullis se#undus inte" ast"a Del!$i#a.
at ute"%ue 'atum si l+"ae !oeti#ae
30@4 Latia"e #a"men a!tet a&s%ue Do"i#o,
Cenusina, /la##e, !le#t"a ine!tus e)e"as
Ia!+-is%ue 'e"na #+-nus Au(idi
Ata#em tona"e #um suis olo"i&us
#ana et #ano"a #olla 'i#tus in-emas.
3084 Ne# ista sola sunt !e"ita !e#to"a,
li#et et !e"itis $ae# !e"itio"a sint6
Se'e"ianus ista "$eto" altius,
A(e" 'a(e"%ue Domnulus !olitius,
s#$olasti#us%ue su& "otundio"i&us
35@4 Pet"us Camenis di#titasset a#"ius,
e!istula"is us%ue%ua%ue ne# stilus
'i"um 'eta"et, ut stu!enda !an-e"et.
!otuisset ista sem!e" e((i#a#ius
$umo at%ue -ente #"etus in Li-ustide
3584 P"o#ulus melodis insona"e !ulsi&us
limans (a#eta %uae%ue si# !oemata,
Cenetam la#essat ut (a'o"e Mantuam
Home"i#ae%ue !a" et i!se -lo"iae,
"otas Ma"onis a"te se#tans #om!a"i.
38@4 E-o #o"de et o"e iu"e des!i#a&ilis
%uid inte" $os#e te "o-ante -a""iam,
lo%ua#itatis im!udentiam !"o&ans
animi%ue 'ota destituta litte"is:
sed %uid ne-a&o ne# !udo"e te""itus:
3884 amo" time"e nes#it6 inde !a"ui.
.. I-nos#e desueta "e!etenti at%ue o& im!leta %uae iusse"as ni$il am!lius %uam "a"itatis indul-entiam
!"aestolatu"o. #ete"um mi$i si similia !ost iniun)e"is, %uo %ueam (ie"i ma-is o&se%uens, #u"a&is ad
'i#em #a"minis aut di#ta"e %uae #antem aut salta"e %uae "ideam. 'ale.
EPISTULA GCI
Sidonius /i"mino suo salutem.
. Si "e#o"da"is, domine (ili, $o# mi$i iniun)e"as, ut $i# nonus li&ellus !e#ulia"ite" ti&i di#tatus #ete"is
o#to #o!ula"etu", %uos ad Constantium s#"i!si, 'i"um sin-ula"is in-enii, #onsilii saluta"is, #e"te in
t"a#tati&us !u&li#is #ete"os elo%uentes, seu di'e"sa si'e !a"ia de#e"nat, !"aestantio"is (a#undiae
doti&us ante#ellentem. s!onsio im!leta est, non e)a#te %uidem, sed 'el instante".
.. nam !e"a-"atis (o"te dioe#esi&us #um domum 'eni, si %uod s#$edium teme"e ia#ens #$a"tulis
!ut"i&us a# 'ete"nosis #ontine&atu", "a!tim #oa#tim%ue t"anslato" (estinus e)s#"i!si, tem!o"e $i&e"no
nil "eta"datus, %uin a#tutum iussa #om!le"em, li#et anti%ua"ium mo"a"etu" insi##a&ilis -elu !a-ina et
#alamo du"io" -utta, %uam iudi#asses im!"imenti&us di-itis non (lue"e sed ("an-i. si# %uo%ue tamen
#om!otem o((i#ii !"ius a-e"e #u"a'i, %uam duode#imum nost"um, %uem Numae mensem 'os
nun#u!atis, /a'onius (latu te!o"o, !lu'iis%ue natali&us ma"ita"et.
0. "estat, ut te a"&it"o non "e!os#amus "es omnino dis#"e!antissimas, matu"itatem #ele"itatem%ue.
nam %uotiens li&e" %uis!iam s#"i&i #ito iu&etu", non tantum $ono"em s!e#tat au#to" a me"ito %uantum
a& o&se%uio. de "eli%uo, %uia ti&i nu!e" ad ,elasium 'i"um sat &eni-nissimum missos iam&i#os
!la#uisse !"onuntias, !e" $os te %uo%ue Mit+lenaei o!!idi 'e"nulas mune"a&o".
Iam !e" alte"num !ela-us lo%uendi
e-it auda#em mea #+m&a #u"sum
ne# &i!e"tito timuit (luento
(le#te"e #la'um.
Sol'it antennas, le-it alta 'ela,
!almulam !onit manus, at%ue t"anst"is
lito"i iun#tis !etit os#ulandum
saltus $a"enam.
Mussitans %uam%uam #$o"us in'ido"um
!"odat $i""itu "a&iem #anino,
nil !alam sane lo%uitu" !a'et%ue
!u&li#a !un#ta.
Ce"&e"ant !u!!im, %uatiunt #a"inam,
'entilant s!ondas late"um "otundas,
a"&o"em #i"#a 'olitant sinist"ae
si&ila lin-uae.
Nos tamen "e#tam #omite a"te !"o"am,
nil tumes#entes 'e"iti !"o#ellas,
sistimus !o"tu, -eminae !otiti
("onde #o"onae,
*uam mi$i indulsit !o!ulus *ui"ini,
&latti(e" 'el %uam t"i&uit senatus,
%uam !e"ito"um dedit o"do #onso"s
iudi#io"um,
Cum meis !oni statuam !e"ennem
Ne"'a T"aianus titulis 'ide"et,
inte" au#to"es ut"ius%ue (i)am
&+&liot$e#ae7
*uam%ue !ost, 'isus !"o!e, !ost &ilust"e
tem!us a##e!i, #a!iens $ono"em,
%ui !at"um a# !le&is simul unus olim
iu"a -u&e"nat.
P"aete" $e"oos io#a multa multis
te)ui !annis7 ele-os ("e%uente"
su&ditos senis !edi&us "ota'i
#ommate &ino.
Nun# !e" undenas e%uita"e suetus
s+lla&as lusi #ele" at%ue met"o
Sa!!$i#o #"e&e" #e#ini, #itato
"a"us iam&o.
Ne# "e#o"da"i %ueo, %uanta %uondam
s#"i!se"im !"imo iu'enis #alo"e7
unde !a"s maio" utinam ta#e"i
!ossit et a&diE
Nam sene#tutis !"o!io"e meta,
%ui#%uid e)t"emis so#iamu" annis,
!lus !udet, si %uid le'e lusit aetas,
nun# "eminis#i.
*uod !e"$o""es#ens ad e!istula"um
t"anstuli #ultum -enus omne #u"ae,
ne "eus #antu !etulantio"e
sim "eus a#tu7
Neu !ute" sol'i !e" amoena di#ta,
s#$ema si #$a"tis !$ale"as%ue iun-am,
#le"i#i ne %uid ma#ulet "i-o"em
(ama !oetae.
Deni%ue ad %uod'is e!i-"amma !ost$a#
non (e"a" !"onus, tene"o%ue met"o
'el -"a'i nullum #ito #o-a" e)$in#
!"ome"e #a"men6
Pe"se#uto"um nisi %uaestiones
(o"sitan di#am me"itos%ue #aelum
ma"t+"as mo"tis !"etio !a"asse
!"aemia 'itae.
E %ui&us !"imum mi$i !sallat $+mnus
%ui Tolosatem tenuit #at$ed"am,
de -"adu summo Ca!itolio"um
!"ae#i!itatum7
*uem ne-ato"em Io'is a# Mine"'ae
et #"u#is C$"isti &ona #on(itentem
'in)it ad tau"i latus iniu-ati
!le&s (u"i&unda,
Ut !e" a&"u!tum &o'e #on#itato
s!a"-e"et #u"sus la#e"um #ada'e"
#auti&us tin#tis #alida soluti
!ulte #e"e&"i.
Post Satu"ninum 'olo !le#t"a #antent,
%uos !at"ono"um "eli%uos !"o&a'i
an)io du"os mi$i !e" la&o"es
au)iliatos,
Sin-ulos %uos nun# !ia nun#u!atim
non 'alent 'e"su #o$i&e"e 'e"&a7
%uos tamen #$o"dae ne%ueunt sona"e,
#o"da sona&unt.
5. Redeamus in (ine ad o"ato"ium stilum mate"iam !"aesentem !"o!osito semel o"dine te"minatu"i, ne,
si e!ilo-is musi#is o!us !"osa"ium #lause"imus, se#undum "e-ulas /la##i, u&i am!$o"a #oe!it institui,
u"#eus !otius e)isse 'ideatu". 'ale.