Summa totius Logicae Aristotelis Prooemium [91020] Summa totius Logicae Aristotelis, pr.

Omnes homines natura scire desiderant. Scire autem est effectus demonstrationis est enim demonstratio s!llogismus apodicon, idest faciens scire. Ad hoc autem "uod tale desiderium naturale compleatur in homine, necessaria est demonstratio# non enim potest esse effectus, in "uantum hu$usmodi, sine causa. %t "uia, ut dictum est, demonstratio est s!llogismus ad cognoscendum eam, necesse est praecognoscere s!llogismum. S!llogismus autem cum sit "uoddam totum aggregatum e& parti'us, cognosci non poterit parti'us ignoratis. Ad cognoscendum ergo s!llogismum oportet primo cognoscere partes e$us. Partium autem s!llogismi "uaedam sunt propin"uae, ut propositiones et conclusio "uae omnes enuntiationes dicuntur# "uaedam (ero sunt remotae, ut termini "ui sunt partes enuntiationis ideo ista oportet tractare, scilicet de enuntiatione et de terminis, ante"uam de s!llogismo tractetur. )uili'et autem terminus, "ui sine comple&ione dicitur, significat su'stantiam, aut "uantitatem, aut "ualitatem, aut ali"uid aliorum praedicamentorum et ideo ante"uam de enuntiatione tractetur, oportet determinare de praedicamentis. %t "uia praedicamentum, ut hic sumitur, nihil aliud est "uam ordinatio praedica'ilium in ordine praedicamentali ideo ad cognoscendum praedicamenta, oportet praecognoscere praedica'ilia. Ad hoc ergo ut per(eniamus ad ipsum scire a' omni'us naturaliter desideratum, iste de'et esse ordo "uem cum au&ilio *ei tene'imus# ut primo tractetur de "uin"ue praedica'ili'us# secundo, de decem praedicamentis# tertio, de enuntiatione# "uarto, de s!llogismo simpliciter# "uinto, de s!llogismo applicato ad materiam demonstrati(am, seu de demonstratione. *e s!llogismo (ero applicato ad materiam pro'a'ilem, "ui pertinet ad partem logicae "uae dialectica dicitur, de "uo tractatur in li'ro topicorum, et de s!llogismo applicato ad materiam sophisticam, "ui opponitur s!llogismo dialectico, de "uo tractatur in li'ro elenchorum, non intendo me ad praesens intromittere. +ractatus 1 ,aput 1 [91021] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 1 cap. 1 Ad cognoscendum "uin"ue uni(ersalia, seu praedica'ilia, "uae Porph!rius ponit, sciendum est "uod "uia intellectus noster est separatus a materia -non enim est potentia affi&a organo corporali seu materiali, et omne "uod recipitur in ali"uo, recipitur per modum recipientis., ideo illud "uod o'$ecti(e in actu recto intellectui repraesentatur, oportet esse denudatum a materia, et a conditioni'us materiae, "uae sunt hic et nunc. %t dico hic denudatum a materia, non simpliciter a' omni materia, sed a materia signata# res enim naturales intelliguntur cum materia# et propter hoc dictum est, "uod de'et esse denudatum a conditioni'us materiae. /er'i gratia, in nostra phantasia est phantasia seu forma repraesentans hunc hominem, secundum "uod fuit in ali"uo sensu e&teriori# "uae forma (irtute intellectus agentis agit in intellectum possi'ilem, sicut colores (irtute luminis agunt in potentiam (isi(am# et causatur tunc in intellectu possi'ili "uaedam forma, "uae dicitur species intelligi'ilis, (el secundum alios actus intelligendi (el (er'um# "uae forma repraesentat hominem, non tamen ut est hic et nunc, sed a'stractum a tali'us conditioni'us# et hoc dicitur esse uni(ersale. 0nde in homine sic intellecto, est duo considerare# scilicet ipsam naturam humanam, seu ha'ens eam, et ipsam uni(ersalitatem, seu a'stractionem a dictis conditioni'us materiae. )uantum ad primum homo dicit rem, "uantum (ero ad secundum dicit intentionem# non enim in re in(enitur homo "ui non sit hic et nunc. %t ipsa natura, ut sic, dicitur esse prima intentio. Sed "uia intellectus reflectitur supra se ipsum, et supra ea "uae in eo sunt si(e su'$ecti(e si(e o'$ecti(e, considerat iterum hominem sic a se

intellectum sine conditioni'us materiae# et (idet "uod talis natura cum tali uni(ersalitate seu a'stractione intellecta potest attri'ui huic et illi indi(iduo, et "uod realiter est in hoc et illo indi(iduo# ideo format secundam intentionem de tali natura, et hanc (ocat uni(ersale, seu praedica'ile (el hu$usmodi. Secundum ergo praedicta, res ut est intellecta dicitur uni(ersalis secundum autem "uod intellectus talem uni(ersalitatem considerat, secundum hoc attri'uit si'i ali"uid, scilicet esse in pluri'us, (el dici de pluri'us# et sic dicitur secunda intentio. *e "ui'us secundis intentioni'us nunc dicemus# scilicet, de "uin"ue uni(ersali'us, seu praedica'ili'us. )uae uni(ersalia dicuntur prout intellectus attri'uit eis esse in pluri'us# praedica'ilia (ero dicuntur prout intellectus attri'uit eis dici de pluri'us. Sunt autem haec# genus, species, differentia, proprium et accidens. ,aput 2 [91022] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 1 cap. 2 1enus, ut hic sumitur, est "uod praedicatur de pluri'us differenti'us specie in eo "uod "uid. Ad (idendum autem particulas hu$us descriptionis, sciendum est, "uod genus dicitur praedicari de pluri'us specie'us, seu di(iditur in plures species. %t cum non sit unum re, sed solum secundum rationem, ideo non di(iditur secundum rem. %t "uia genus non est unum re ideo partes su'$ecti(ae, seu species in "uas di(iditur, sunt realiter di(ersae et distinctae inter se# ideo oportet "uod ali"uod reale ha'eant in se, per "uod reale una sit di(ersa a' alia. 0'i nota, "uod una et eadem res per suam essentiam cum essentia alterius rei ha'et ali"uam conformitatem seu con(enientiam, et ali"uam difformitatem realem# "uae conformitas (el difformitas potest esse ma$or (el minor per comparationem ad di(ersas res. /er'i gratia, Socrates per essentiam suam "uae est e& hac anima et hoc corpore, conformatur Platoni, et huic e"uo, et huic plantae# Socrates enim per suam essentiam est rationalis, sensi'ilis et (i(us# in omni'us his tri'us est conformis Platoni# huic autem e"uo est conformis in duo'us, scilicet in sensi'ili et in (i(o, et in uno est difformis, "uia in eo est realiter rationale, "uod non est in hoc e"uo# huic (ero plantae conformis est in uno, scilicet, in (i(o. )uia (ero intellectus noster ea "uae in re sunt con$uncta potest distinguere, "uando unum eorum non cadit in ratione alterius et cum rationale in se consideratum non sit de ratione sensi'ilis, nec sensi'ile de ratione (i(i, ideo ea in Socrate separatim accipit, ut dictum est, per respectum ad di(ersa. )uando ergo intellectus considerat in re illud in "uo con(enit cum aliis re'us, illi rei conceptae attri'uit intentionem uni(ersalitatis. %t "uia in "uali'et re singulari est considerare ali"uid "uod est proprium illius rei in "uantum est haec res, sicut in Socrate est considerare ali"uid "uod est ita proprium Socratis in "uantum est hic homo, "uod nulli alii con(enit. 2ei ergo sic conceptae attri'uit intellectus intentionem singularitatis, et (ocat illud singulare (el indi(iduum# et hae secundae intentiones sunt, scilicet uni(ersalitas et singularitas. 0nde, licet supra dictum fuerit "uod intentiones fiunt a' intellectu, tamen oportet "uod ali"uod fundamentum ha'eant in re e&tra# nam intentioni singularitatis respondet e&tra illud "uod est proprium Socratis in "uantum est hic homo intentioni (ero uni(ersalitatis respondet e&tra ut fundamentum illud in "uo Socrates est conformis cum aliis re'us. ,um igitur ea "uae in uno conformantur et in alio sunt difformia, dummodo talis difformitas sit secundum formam, et non secundum materiam signatam, (el secundum illud "uod est proprium huic indi(iduo in "uantum hu$usmodi illi uni in "uo talia con(eniunt, attri'uit intellectus intentionem generis, et (ocat genus. 0'i nota secundum A(icennam "uod duple& est forma# "uaedam est "uae est pars compositi, sicut anima est forma hominis# e& anima enim et corpore componitur homo "uaedam autem se"uitur totum compositum, ut humanitas, "uae etiam est forma hominis# et isto modo sumpta forma dicitur "uidditas, et est illud "uod intellectus intelligit de re. )uando ergo intellectus intelligit praedictam formam seu "uidditatem ut est determinata ad hanc materiam, puta humanitatem ut est in hac materia signata, scilicet in his carni'us et in his ossi'us et

hu$usmodi tunc faciendo concretum, puta hunc hominem, intelligit singulare, et huic attri'uit intentionem singularitatis. Si (ero dictam formam intelligit non ut est determinata ad hanc materiam, "uia omnis talis forma de se plurifica'ilis est ad hanc et ad illam materiam ha'enti talem formam intellectus attri'uit intentionem uni(ersalitatis, unde homo est uni(ersale. %t si ea "uae in hac forma con(eniunt, non ha'ent inter se difformitatem pertinentem ad dictam formam, sed solum sunt difformia per materiam signatam istius (el illius, in "ua dicta forma determinata est in isto (el in illo, secundum modum "ui dicetur in tractatu de specie, illa dicuntur solum differre numero et concretum su'stanti(um hu$usmodi formae acceptae ut plurificari potest, puta homo, dicitur species specialissima. Si (ero ea "uae con(eniunt in ali"ua forma plurifica'ili, ut dictum est, sunt inter se difformia non solum "uantum ad materiam signatam, ut dictum est, sed "uantum ad difformitatem specificam# puta, "uod talis forma est animalitas, in "ua con(eniunt Socrates et hic e"uus, "ui inter se non solum sunt difformes "uantum ad has carnes et haec ossa, sed in hoc "uia hic homo ha'et formam humanitatis, et ille e"uinitatis talia dicuntur differre specie# et talis forma in "ua con(eniunt in concreto sumpta, puta, animal, est genus. %t "uia, ut dictum est, talis natura sumpta in concreto, de pluri'us formaliter differenti'us, "uae sunt in di(ersis specie'us, dici potest hinc est "uod tali naturae intentio generis potest attri'ui# ideo dicitur "uod genus praedicatur, idest praedica'ile est de pluri'us differenti'us specie, seu dicitur di(idi in plures species. %t hoc "uod dictum est in concreto sumptum intelligitur solum in praedicamento su'stantiae# in aliis (ero praedicamentis, et ma&ime in a'solutis, sumitur genus et species in a'stracto. *icitur autem genus praedicari in eo "uod "uid est, idest, su'stanti(e secundum grammaticos ut animal "uod de homine et de e"uo praedicatur, est su'stanti(um et non ad$ecti(um. Sensi'ile enim "uod de animali praedicatur, "uam(is sit de essentia animalis, non tamen dicitur praedicari in "uid, sed in "uale et causa est "uia est ad$ecti(um. Sciendum est autem "uod "uia ea "uae in "uid praedicantur sunt de essentia seu "uidditate eorum de "ui'us praedicantur ideo praedicari in "uid non solum potest dicere modum significandi, ut dictum est sed etiam dicit "uidditatem ipsius de "uo praedicatur. %t patet "uid sit genus. ,aput 3 [91023] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 1 cap. 3 Species est "uae praedicatur de pluri'us differenti'us numero in eo "uod "uid. Licet autem haec praedicta descriptio speciei e& dictis possit intelligi tamen ad ma$orem declarationem ali"uorum "uae supra dicta sunt, sciendum est, "uod licet principium indi(iduationis proprium sit a materia signata, ut supra dictum est non tamen est intelligendum "uod ali"ualiter non sit a forma. 0'i nota, "uod ali"uid distingui a' ali"uo per formam, dupliciter potest esse. 0no modo "uod talis distinctio sit per formam ratione formae, secundum "uod in formis di(ersi gradus in(eniuntur# et "uae sic distinguuntur necesse est ut differant specie, ut supra dictum est. Alio modo potest ali"uid distingui a' alio per formam, non secundum a'solutam rationem formae, sed secundum "uod est haec forma# et sic differunt numero duae "uantitates separatae, si(e sint separatae per intellectum, ut in mathematicis# si(e sint separatae a materia secundum rem (irtute di(ina, ut "uantitas duarum hostiarum consecratarum# "uantitas enim "uaedam forma est. %t sic etiam differunt animae separatae numero# non enim differunt per materiam "uam non ha'ent, nec ei con$unguntur nec per relationem ad materiam cui con$ungi'iles sunt, cum relatio sit posterior ipsi relato. 0'i nota, "uod omnis forma su' se ha'ens multa, idest, "uae uni(ersaliter sumitur, ha'et "uamdam latitudinem# nam in(enitur in pluri'us, et dicitur de pluri'us. *uple& autem potest esse latitudo in formis. 0na secundum gradus formales, "uorum unus secundum se no'ilior et perfectior est altero et haec, ut dictum est, latitudo generis est, su' "uo sunt di(ersi gradus formales specifice differentes. Alia latitudo est secundum plurificationem numeralem in eodem gradu. %t "uia ista latitudo non est secundum a'solutam rationem

formae, oportet "uod forma, in "ua est talis latitudo, importet in sua ratione ali"uid per "uod con(eniat si'i talis latitudo, "uod sit aliud a' a'soluta ratione formae. %t si lo"uamur de illa forma "uae est pars compositi, puta de anima rationali illud propter "uod si'i talis latitudo con(enit, est imperfectio "uaedam# secundum, scilicet, "uod nata est ha'ere rationem partis alicu$us totius# non solum "uod sit pars secundum rationem, "uia etiam formae specificae sunt partes secundum rationem sed "uod sit pars secundum rem# nam anima rationalis est pars realis hominis et al'edo est pars realis hominis al'i. 0nde ad hoc "uod tales formae multiplicentur su' specie, oportet "uod ha'eant illam potentialitatem "uae facit partes reales# et secundum hoc illa potentialitas per "uam anima rationalis per essentiam suam nata est esse pars compositi, dat ei "uamdam latitudinem multiplicationis secundum eumdem gradum, non o'stante "uod sit separata, et actu non informet materiam. %t "uia talis potentialitas non competit essentiae Angelorum, ideo Angeli non differunt inter se numero, sed "uili'et Angelus facit speciem per se# non enim est apta nata natura seu essentia Angeli esse pars compositi, e& "ua compositione conse"uatur speciem, sicut anima humana. Potentialitas ergo formae "uam forma ha'et, scilicet ut $ungatur materiae, facit su' ea multiplicari indi(idua# et sic de'et intelligi "uod supra dictum est, "uod scilicet humanitas "uae est forma se"uens totum compositum, si consideretur ut est determinata ad hanc materiam signatam, facit singulare# humanitas enim, ut dictum est, dicit animam et corpus# unde dicendo hoc corpus et hanc animam, dicit singulare. %t "uia anima in eodem gradu e&istens non posset di(idi in plura, ut dictum est, nisi propter potentialitatem "uam ha'et ut uniatur materiae signatae ideo dicendum est "uod materia signata est principium indi(iduationis, forma autem non nisi per materiam ad "uam ha'et naturalem potentiam ut si'i uniatur. %t sic patet "uid est species. Sciendum tamen est, "uod licet forma specifica, ut dictum est, de se plurifica'ilis sit propter potentialitatem "uam ha'et ut materiae uniatur, tamen ali"uando talis plurificatio accidentaliter impeditur# puta si omnes homines morerentur, et unus solus remaneret, tunc humanitas non esset in pluri'us materiis. /el potest impediri propter conditionem materiae sicut modo est unus tantum sol non "uod repugnet naturae solari esse in pluri'us secundum considerationem formae, sed "uia est alia materia non suscepti(a talis formae# unde sol est species in uno indi(iduo. ,aput 4 [91024] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 1 cap. 4 *ifferentia, ut hic sumitur, dupliciter descri'itur. Primo sic. *ifferentia est "uae praedicatur de pluri'us differenti'us specie in eo "uod "uale. Secundo sic. *ifferentia est "ua species a'undat a genere. Ad (idendum autem primam descriptionem sciendum est, "uod, ut supra dictum est, in ali"ui'us formis potest esse latitudo in eadem forma secundum gradus formales, "uorum unus secundum se est no'ilior et perfectior alio# et a' hac forma sumitur genus. 0'i nota, "uod in enti'us sunt di(ersi gradus essendi, si(e sint gradus su'stantiales, si(e accidentales# "ui gradus licet in ali"ui'us enti'us sint dispersi, tamen ali"uando in(enitur ali"uod unum plures gradus perfectionis su'stantiales (el accidentales comprehendens. /er'i gratia, (egeta'ile, sensi'ile, rationale, sunt gradus entium su'stantiales# planta enim su'stantialiter est (egeta'ilis# canis (ero su'stantialiter est sensi'ilis# et homo su'stantialiter est rationalis et isti gradus dispersi in multis, ali"uando in(eniuntur in uno solo, puta in homine# homo nam"ue per suam formam su'stantialem "uae est in una, ha'et omnes istas tres perfectiones# nam est (egeta'ilis, et est sensi'ilis, et est rationa'ilis# unde Socrates per unam suam essentiam conformatur plantae et cani et Platoni, ut supra dictum est. 5aec autem conformitas "uae est Socratis ad plantam, potest esse una duorum# sicut enim similitudo duorum nigrorum est una am'orum, "uia unius ut su'$ecti, et alterius ut termini sic talis conformitas est Socratis ut su'$ecti, et illius plantae ut termini. 6ec propter hoc dico "uod talis conformitas

sit relatio secundum esse sed est relatio secundum dici, ut fundamentum relationis secundum esse. +alis autem conformitas "uae realiter una est, ut dictum est, mo(et intellectum nostrum ad unum conceptum, puta (i(um, a "uo conceptu sumitur genus, (el ali"uando species, ut e& supradictis ha'eri potest. 0nde talis conformitas se ha'et ad genus ut fundamentum remotum. ,onceptus (ero (i(i ad "uem talis conformitas mo(et intellectum, se ha'et ad genus ut fundamentum propin"uum# et sic licet unitas generis sit unitas rationis, tamen ali"uo modo ha'et fundari in uno secundum rem. *ifformitas (ero "uae est inter Socratem et plantam, est, "uia Socrates sentit, non autem planta# a "ua difformitate sumitur differentia, "uae di(idit (i(um "uod commune est homini et plantae. 0nde per hanc differentiam ostenditur, "uod (i(um in(enitur in ha'ente ali"uam aliam perfectionem, "uae non est in planta. %t "uia in tali perfectione, puta sensi'ili, con(enit Socrates cum cane similiter inter eos est una conformitas mo(ens ad unum conceptum a "uo, si sumatur in concreto su'stanti(e, ita "uod tale concretum de suo significato dicat e&plicite et (i(um et sensi'ile, sumitur aliud genus, scilicet animal. Si (ero sumatur in concreto ad$ecti(e, ita "uod de suo significato dicat solam illam perfectionem e&plicite, scilicet sensi'ile, sumitur differentia, puta in "uantum dicatur sensi'ile# et sic de aliis us"ue ad ultimam differentiam specificam, infra "uam non est perfectio formalis. ,um ergo de tot possit dici sensi'ile de "uot dicitur animal# sed animal "uod est genus, praedicatur de pluri'us differenti'us specie# similiter et sensi'ile "uod est differentia, praedicatur de pluri'us differenti'us specie. 6otandum "uod forma su'stantialis ha'et duple& esse. 0num est o'$ecti(e in intellectu et secundum hoc esse intellectus attri'uit si'i nomen a'stractum# considerat enim eam intellectus non considerando materiam in "ua est et propterea dat si'i nomen a'stractum, ut humanitas. Aliud esse ha'et in materia# ad "uam ha'et duplicem ha'itudinem. 0na est, "uia inhaeret ei tam"uam sal(ata in ipsa et sic ali"uo modo ha'et modum accidentis# et sic dat ei intellectus nomen concretum ad$ecti(um, "uale est nomen accidentis, ut humanum. Secunda comparatio "uam ha'et ad materiam, ut complens et perficiens ipsam et sic non ha'et modum accidentis, sed modum su'stantiae# et sic dat ei intellectus nomen concretum su'stanti(um, ut homo. 6otandum, "uod animal differt a sensi'ili# "uia animal dicitur a' anima sensi'ili sensi'ile autem dicitur a sensi'ilitate. %t "uia anima ad sensi'ilitatem se ha'et, sicut potentia ad actum ideo differentia magis est actualis "uam id cu$us est differentia, licet tantum am'iant am'o. *icitur autem differentia praedicari in "uale, idest ad$ecti(e# hu$us ratio est. 0t enim dictum est, differentia di(isi(a alicu$us generis sumitur a perfectione "uam non ha'ent omnia "uae sunt su' genere# "uae perfectio comparata ad illud unde sumitur genus, se ha'et ut "uoddam perfectum, et per conse"uens ut formale. %t "uia ad$ecti(a communiter a formis sumuntur, "uae formae ha'ent ad$acere ideo ad designandum "uod differentia sumitur a solo formali, et illud solum dicit e&plicite, perfecta est differentia per modum ad$ecti(um in sui praedicatione. Ad (idendum autem secundam definitionem differentiae, sciendum "uod impossi'ile est partem de toto praedicari sed "uid"uid de alio (ere praedicatur, oportet "uod dicat totum. ,um autem de Socrate praedicetur homo et animal et rationale, oportet "uod homo dicat totum formale "uod est in Petro# et dico formale, lo"uendo de forma "uae se"uitur totum compositum. Similiter oportet "uod animal dicat totum formale, et similiter rationale dicat totum formale# sed di(ersimode# nam rationale dicit totum illud "uod dicit homo, non tamen e&plicite, sed implicite# rationale enim dicit ha'ens rationem. 0nde de suo principali significato dicit solum rationem. Sed "uia dicit ha'ens rationem in hoc "uod dicit ha'ens intelligitur implicite homo "uicum"ue sit ille# et sic dicit totum "uod dicit homo ali"uid tamen e&plicite, et ali"uid implicite. Similiter etiam animal dicit totum "uod dicit homo, non tamen e&plicite dicit enim animal ha'ens (itam et sensum unde de suo principali significato solum dicit (itam et sensum# sed in hoc "uod dicit ha'ens implicite intelligitur homo. 5omo (ero dicit e&plicite totum formale "uod est in Socrate# nam dicit ha'ens humanitatem# "uae humanitas dicit e&plicite motum et sensum, "uod dicit animal, et rationem "uam dicit

rationale. 0nde homo de suo principali significato dicit animal rationale# comparando enim significata istorum e&plicite# cum genus et differentia, ut dictum est, non significent "uodli'et eorum nisi partem, species (ero e&plicite significet illud "uod significat. 0trum"ue ergo significatum e&plicitum speciei e&cedit significatum e&plicitum generis in significato e&plicito differentiae. Similiter etiam e&cedit significatum differentiae in significato generis. 7ene ergo dicitur in praedicta descriptione, "uod differentia est "ua species a'undat a genere# "uia species a'undat, idest e&cedit in suo significato etiam illud "uod e&plicite significat differentia. %t sic patet "uid est differentia secundum sui rationem. ,aput 8 [91028] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 1 cap. 8 *i(iditur autem genus in genus generalissimum et genus su'alternum. 1enus generalissimum est illud supra "uod non est aliud super(eniens genus# "uod sic de'et intelligi. 0t enim dictum est, genus sumitur a conceptu conformitatis ali"uorum "uae in ali"ui'us aliis perfectioni'us formali'us sunt difformia, a "ui'us perfectioni'us formali'us sumuntur differentiae. Sicut animal est genus, "uia dicit motum et sensum, in "ui'us homo et e"uus conformantur "ui tamen sunt difformes in ali"ui'us aliis perfectioni'us# puta "uia in homine est ratio "uae non est in e"uo a "uo sumitur differentia, scilicet rationale. ,onformatur etiam homo cum planta in (i(o e& "ua conformitate sumitur aliud genus, scilicet animatum corpus# et haec est minor conformitas "uam prima. %t "uia ad plura se e&tendit animatum corpus "uam animal, ideo hoc est superius genus. ,um lapide (ero conformatur in corporeitate, a "ua sumitur aliud genus superius, scilicet corpus. ,um Angelo (ero conformatur in su'stantia, "uae adhuc est remotior conformitas, a "ua sumitur aliud genus, scilicet su'stantia. Si (ero esset homo difformis alicui rei in su'stantia, nulla eis conformitas remaneret, nisi entitas. ,um autem ens non possit esse genus, ut dicetur restat "uod su'stantia sit genus generalissimum# reli"ua (ero genera "uae su' su'stantia di&imus, scilicet corpus, animatum corpus, et animal, sunt genera su'alterna, "uae ali"uando ponuntur esse genera, et ali"uando species# "uodli'et enim eorum est species respectu superioris generis, et est genus respectu inferioris speciei. %& his potest patere, "uomodo una et eadem differentia est di(isi(a et constituti(a. Si enim animatum "uod est differentia, addatur corpori cum illud "uod significat corpus, in(eniatur in non ha'enti'us hanc perfectionem "uae est animatum, haec differentia di(idit corpus, "uod modo est genus, et constituit unam speciem, scilicet animatum corpus. 0nde haec differentia animatum modo est di(isi(a generis et constituti(a speciei# et sic est accipere in aliis generi'us, us"ue ad species specialissimas, "uarum non sunt differentiae di(isi(ae. )uae autem sint species specialissimae, e& dictis ha'eri potest. )uod autem ens non possit esse genus, sic patet. 0t enim dictum est, illud est genus, "uod ita se ha'et ad suam differentiam di(isi(am, "uod differentia significat ali"uid e&plicite "uod non significat ipsum genus, licet implicite am'o totum dicant# unde genus est e&tra intellectum differentiarum. %t datur e&emplum in re'us compositis e& materia et forma# ignis enim et a"ua con(eniunt in materia prima, differunt autem in forma "uia alia est forma su'stantialis ignis, et alia a"uae. 0nde ignis et a"ua sic con(eniunt in materia, "uod materia est pars essentialis eorum# forma (ero ignis et a"uae con(eniunt in materia, sicut in "uodam di(erso a' essentia eorum, determina'ili tamen per ipsas. Sic suo modo species aliter con(eniunt in genere "uam differentiae# nam species con(eniunt in genere sicut in eo "uod includitur in ratione ipsarum et in earum principali significato# in ratione enim hominis et in e$us principali significato includitur animal. Sed differentiae con(eniunt in genere sicut in "uodam determina'ili secundum rationem per eas, "uod est e&tra intellectum earum# sicut rationale et irrationale con(eniunt in animali. ,um ergo nihil possit in(eniri e&tra cu$us intellectum sit ens nihil poterit esse differentia entis, nec per conse"uens ens poterit esse genus. Assignatur etiam alia

ratio "uare ens non sit genus# "uia non potest esse uni(ocum ad su'stantiam et accidens. 6otandum, "uod in praedicto e&emplo aliter sumitur materia "uam sume'atur primo, "uando dictum est, "uod indi(idua distinguuntur per materiam, et "uod materia est principium indi(iduationis. %st enim materia prima, et materia signata, seu haec, "uae (idelicet "uantitate signatur, et aliis accidenti'us indi(iduanti'us. *icitur autem materia prima illud "uod est in potentia ad omnes formas su'stantiales, "uae consideratur solum in sua nuda potentialitate# "uae dicitur una per remotionem omnium formarum, in "uantum consideratur una "uidem natura potentialis perfecti'ilis per formas a's"ue hoc "uod actu perfecta sit# et de ista materia lo"ue'amur in e&emplo supraposito. 9ateria (ero signata, seu haec, dicitur prout ha'et esse cum hac "uantitate et hac "ualitate, et in aliis accidenti'us# et sic considerata non est una omnium, sed per "uaeli'et indi(idua est di(isa, sicut di(isa sunt praedicta accidentia uniuscu$us"ue indi(idui. %t "uia omnia indi(idua, et "uodli'et eorum ha'et partem primae materiae, considerando illam partem non ut est signata e& his (el his accidenti'us dicitur ignis et a"ua con(enire in una materia, ut in dicto e&emplo dictum est. Patet ergo de tri'us praedica'ili'us essentiali'us, "uae concurrunt ad ordinandum praedicamentum, scilicet de genere et specie et differentia# "uae dicuntur essentialia, "uia sunt de essentia eorum, de "ui'us praedicantur et cetera. ,aput : [9102:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 1 cap. : 6unc dicendum est de duo'us praedica'ili'us accidentali'us, scilicet de proprio et accidente. *icuntur autem accidentalia, "uia non sunt de su'stantia si(e de essentia su'$ectorum de "ui'us praedicantur. 6otandum, "uod ens reale di(iditur in su'stantiam et accidens unde sic sumendo accidens prout di(iditur contra su'stantiam, proprium est accidens, et inter accidentia computatur# non enim est de su'stantia e$us cu$us est proprium, nec potest esse in praedicamento su'stantiae. Alio modo sumitur accidens, non ut di(iditur contra su'stantiam, sed ut est unum de "uin"ue praedica'ili'us# et sic proprium non est accidens, immo contra illud di(iditur. *escri'itur autem proprium sic. Proprium est "uod inest uni soli et semper, et con(ersim praedicatur de re. Ad (idendum autem particulas hu$us definitionis, "uia (alde est no'is necessarium scire proprium, "uod philosophus propriam passionem (ocat, "uia in demonstratione nihil aliud concluditur nisi propria passio de su'$ecto# sciendum "uod ali"uid de ali"uo dici seu praedicari contingit dupliciter# scilicet per se et per accidens. Praedicatio per accidens potest fieri tripliciter. 0no modo "uando accidens praedicatur de su'$ecto, ut homo est al'us. Alio modo "uando su'$ectum praedicatur de accidente, ut al'um est homo. +ertio modo "uando accidens praedicatur de accidente, ut al'um est musicum. Praedicatio (ero per se fit multipliciter, ut pate'it in tractatu de demonstratione. )uorum secundus modus dicendi per se est, "uando proprium praedicatur de eo cu$us est proprium, ut homo est risi'ilis. ,um ergo proprium praedicatur de su'$ecto, "uia non praedicatur per accidens, sicut dictum est de accidenti'us respectu suorum su'$ectorum, sed per se aliam ha'itudinem ha'et ad su'$ectum suum, "uam ha'ent accidentia communia. ;lla nam"ue nullam ha'itudinem ha'ent ad sua su'$ecta, nisi ut ad causam materialem sumendo hic materiam pro su'$ecto "uod est in potentia ad accidentia, sicut ad "uosdam actus si'i inhaerentes. 0nde si proprium solam hanc ha'itudinem ha'eret ad su'$ectum, ut scilicet su'$ectum solummodo esset passi(um et recepti(um e$us tunc, cum illud "uod est recepti(um tantum alicu$us, non imponat necessitatem essendi ei respectu cu$us est tale, se"uitur "uod proprium non de necessitate se"uatur su'$ectum, nec per conse"uens per se posset praedicari. %t tamen (idimus oppositum# nam in re'us naturali'us (idemus "uasdam operationes "uae con(eniunt semper omni'us "uae sunt e$usdem speciei sicut attrahere ferrum, semper con(enit omni magneti. 0nde oportet "uod tales operationes se"uantur ali"uod principium intrinsecum permanens in

illis corpori'us. 5oc tamen principium dicitur potentia si(e (irtus, "uia (irtus est potentia "uae fertur ad ultimum "uod fieri potest. +ale ergo principium necessitatem essendi ha'et a forma specifica illius rei. 6ec potest dici "uod tali (irtuti su'$ectum non imponat necessitatem essendi, sed generans# "uia si su'$ectum nullam ha'eat necessariam ha'itudinem ad tale proprium, "uantumcum"ue generans semper generet su'$ectum cum tali passione, tamen talis propria passio per respectum ad su'$ectum esset per accidens, et non per se et sic non posset demonstrari# cu$us oppositum infra pate'it. 2estat ergo "uod su'$ectum ha'eat ad suum proprium ha'itudinem causae efficientis# "uod sic potest patere. 6am propriae "ualitates agunt ut instrumenta formarum su'stantialium, agunt enim ad productionem formarum su'stantialium# sicut calor ignis agit in ligna ad generandum ignem# "uod non posset facere, nisi esset instrumentum formae su'stantialis hu$us agentis. 5oc ergo est, "uia recipiunt (irtutem a formis su'stantiali'us agendi hoc. 6ec recipiunt tales "ualitates a formis su'stantiali'us ali"uam (irtutem differentem a' eis. 6ihil ergo aliud recipiunt nisi seipsas. <ormae ergo su'stantiales su'$ectorum sunt causa effecti(a suorum propriorum. /erum circa hoc (idetur magnum du'ium# nam se"uitur "uod idem su'$ectum sit secundum idem agens et patiens, et "uod idem sit causa agendi et patiendi respectu e$usdem, ad minus in su'stantiis separatis, "uae non ha'ent partem e&tra partem. 0nde eadem su'stantia Angeli secundum idem, "uia indi(isi'ilis est, esset causa effecti(a propriae passionis, et recepti(a# "uod (idetur incon(eniens. Ad "uod intelligendum sciendum est, "uod sicut se ha'et res in patiendo, sic suo modo se ha'et in agendo. ;n patiendo autem non solum dicitur passi(e se ha'ere illud "uod recipit aliud, sed etiam illud "uod illud disponit ad hoc recipiendum. /er'i gratia# cera "uae recipit figuram, dicitur passi(e se ha'ere ad figuram# et non solum ipsa cera passi(e se ha'et respectu figurae, sed etiam mollities disponens ceram ad talem receptionem passi(e se ha'et respectu figurae. Licet enim mollities non sit in "uo recipiatur figura sicut in eo "uod est ratio recipiendi est tamen ali"uo modo dispositio ratio suscipiendi. Sic etiam suo modo principium originans ali"uid "uodam ordine et "uadam necessaria conne&ione mediante ali"uo alio ali"uid producit# etiam illud "uod producit respectu illius "uod producitur se ha'et acti(e. Sicut cla(us infi&us tra'i, si semper motus daretur tra'i mediante cla(o, "uam(is totus motus effecti(e esset a' homine mo(ente utrum"ue, scilicet tra'em et cla(um tamen cla(us ad motum se ha'eret acti(e respectu tra'is. Sic suo modo se ha'et de su'$ecto respectu suae propriae passionis# nam su'$ectum est sicut cla(us, passio sicut tra's, generans sicut mo(ens utrum"ue, et dans esse utri"ue, scilicet su'$ecto et passioni, sicut motus in cla(o et tra'e causatur a mo(ente. %t sic sal(atur utra"ue opinio, et omne du'ium remo(etur. %& dictis ergo possunt patere duae particulae definitionis proprii# scilicet, "uod proprium inest omni et semper. Si enim proprium necessariam et naturalem conne&ionem ha'et ad formam specificam, ut dictum est oportet "uod in(eniatur in omni'us in "ui'us est forma specifica. Sed forma specifica in(enitur in omni'us indi(iduis e$usdem speciei. %rgo proprium competit omni contento su' specie, et semper si'i con(enit, "uamdiu formam illam specificam participa'it. %t sic patent duae particulae definitionis proprii et cetera. ,aput = [9102=] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 1 cap. = Ad (idendum autem aliam particulam definitionis proprii, scilicet, "uomodo con(enit uni soli speciei sciendum "uod, ut supra dictum est, di(ersi sunt gradus perfectionis in enti'us# "uos philosophus, > 9etaph., comparat numeris# unde dicit, "uod species rerum sunt sicut numeri. %t ideo sicut numeri respectu unitatis di(ersos ha'ent gradus formales, sicut alius est gradus "uaternarii "uam "uinarii, et sic de aliis ita di(ersi sunt gradus formales specierum rerum per respectum ad "uodcum"ue primum principium incompositum# nec est in(enire duas species in eodem gradu, sicut nec duos numeros specie differentes. ;n "uali'et ergo specie est una forma

specifica nullo modo e&istens in gradu essendi (el operandi formae specificae alterius speciei. ,um autem, ut dictum est, proprium se"uatur propria principia speciei, nec potest esse nisi in una specie propter hoc in definitione dicitur "uod inest uni. Sciendum est autem "uod licet proprium stricto modo sumptum, solum con(eniat uni speciei specialissimae tamen largo modo nihil prohi'et proprium etiam con(enire speciei su'alternae, "uae (idelicet potest esse genus. *icimus enim "uod proprium trianguli est ha'ere tres angulos ae"uales duo'us rectis et tamen triangulus multas continet su' se species. %& dictis patet illud "uod dicit Porph!rius, "uod proprium prius con(enit speciei, et posterius indi(iduis# "uod oppositum autem est de accidente communi. Si enim proprium respicit indi(idua in "uantum participant formam specificam, per prius ergo (erificatur de specie, "uam primo respicit, "uam de indi(iduis et per conse"uens indi(iduis con(enit, "uia con(enit speciei. Accidens autem cum non respiciat su'$ectum nisi ratione inhaerentiae et per prius con(enit su'stare indi(iduis "uam secundis su'stantiis, ut infra dicetur# accidens ergo con(enit speciei ratione indi(idui. *einde in definitione proprii ponitur ista particula, "uod scilicet con(ersim praedicatur de re. 0'i nota "uod, ut infra dicetur, differt ali"uo modo praedicari per se, et praedicari primo. %a enim per se praedicantur, "uae necessariam ha'ent conne&ionem ad su'$ecta de "ui'us praedicantur sed ea praedicantur primo, "uae praedicantur dicto modo, et tantum am'it praedicatum "uantum su'$ectum. 0nde licet risi'ile per se praedicetur de Socrate, non tamen primo. )uia proprium, ut dictum est, per prius respicit speciem "uam indi(idua et cum tanti am'itus sit proprium "uanti sunt species, ideo dicitur praedicari primo, seu con(ersim de specie. 6otandum, "uod licet proprium uni speciei con(eniat, tamen nihil prohi'et proprium unius speciei participatione multis aliis specie'us con(enire# sicut proprium est igni "uod sit calidus et tamen multis aliis specie'us hoc con(enit, in "uantum hoc participant a' igne. Sciendum est etiam, "uod proprium alicu$us speciei ali"uando sumitur su' uno nomine et uno significato, ut risi'ile est proprium hominis# ali"uando (ero su' duo'us oppositis cum dis$unctione, ut proprium est numeri, "uod sit par (el impar. %t sic patet de proprio et cetera. ,aput > [9102>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 1 cap. > Accidens (ero est, "uod contingit eidem inesse et non inesse praeter su'$ecti corruptionem. Ad "uod intelligendum sciendum est, "uod unum potest dependere a' alio dupliciter. 0no modo, sicut a' eo "uod est prius eo, ad minus natura. %t isto modo una res dependet a' alia "uatuor modis, secundum "uod "uatuor sunt causae# dependet enim in homine corpus a' anima sicut a forma, et anima a corpore sicut a materia, et homo a *eo sicut a causa efficiente, et a 'eatitudine sicut a causa finali. Alio modo potest esse dependentia alicu$us rei a' alia sicut a' eo "uod se ha'et ad ipsam consecuti(e# sicut corpus dependet a figura, et linea a rectitudine (el cur(itate# non enim potest in(eniri corpus in "uo non sit figura (el linea in "ua non sit rectitudo (el cur(itas# et isto modo dependet omne su'$ectum a propria passione. 0nde "uaecum"ue dependentia sit in re'us, si(e causalis, si(e consecuti(a et una res ita dependet a' altera, "uod esse suum nec actu nec aptitudine sine tali re possit conser(ari certum est "uod illa sine illa a "ua sic dependet, non potest intelligi esse# non enim posset intelligi materia esse sine forma. 0'i nota "uod intelligere ali"uam rem sine alia potest dupliciter contingere. 0no modo in prima operatione intellectus, in "ua scilicet intellectus, intelligit solum significatum termini. Alio modo in secunda operatione intellectus, in "ua intelligit componendo (el di(idendo per esse (el per non esse sicut cum intelligo Petrum esse (el non esse al'um. ;n prima autem intellectione possum intelligere corpus sine figura, et omne su'$ectum sine propria passione# non enim figura est de essentia corporis, cum corpus sit in genere "uantitatis, figura (ero in genere "ualitatis. %t ideo intellectus potest intelligere corpus non

intellecta figura non tamen posset intelligere corpus isto modo non intellecto continuo, "uia continuum est de essentia corporis. ;n secunda (ero operatione intellectus non possum intelligere corpus esse sine figura "uia corpus nun"uam potest esse sine figura, nec su'$ectum sine propria passione, ut dictum est. ,um autem su'$ectum non ha'eat talem dependentiam a' accidente communi -non enim necessario se"uitur su'$ectum, sicut figura se"uitur principia essentialia corporis nam si corpus est, necessario ha'et positionem partium in toto, ut infra dicetur, "uia positio est differentia "uantitatis ad hanc autem necessario se"uitur figura# "uod non contingit de accidente communi respectu sui su'$ecti.# ergo su'$ectum potest intelligi non intellecto accidente communi, et potest intelligi esse non intellecto accidente communi. Sine accidente (ero proprio non potest intelligi esse, cum sine accidente proprio esse non possit nam a'lata figura non erit situatio partium, et per conse"uens non erit corpus. %rgo non poterit intelligi esse sine eo. Potest ergo accidens inesse et non inesse praeter su'$ecti corruptionem, cum esse su'$ecti non dependeat ali"uo modo a' esse suo, ut dictum est. %t sic patet praedicta descriptio accidentis. Sciendum tamen est, "uod ali"uod accidens commune potest in(eniri, "uod respectu hu$us su'$ecti singularis ita se ha'et, "uod causatur e& principiis essentiali'us e$us# puta nigredo cor(i, "uae causatur a' hac si(e e& hac materia signata cor(i necessario. Lo"uendo igitur de tali accidente, dico, "uod non posset intelligi hoc su'$ectum esse sine eo. %t hoc dicitur accidens insepara'ile, "uod ita se ha'et ad principium singulare, sicut accidens proprium ad principium speciei. %t "uia materia signata est e&tra intellectum speciei -de intellectu enim hominis est ha'ens humanitatem, et non plus. 0trum autem tale ha'ens sit hoc signatum, (el illud, non est de intellectu e&plicato hominis, sicut differentiae sunt e&tra intellectum generis, ut supra dictum est.# ideo potest intelligi cor(us si(e species cor(i esse sine nigredine, (el etiam cum al'edine. %t propter hoc, accidens insepara'ile collocatur cum accidente communi, et non cum proprio# licet ali"uo modo con(eniat cum utro"ue, ut dictum est. Sic ergo accidens "uoddam est insepara'ile, et "uoddam est separa'ile. Accidenti insepara'ili con(enit praedicta definitio accidentis, scilicet "uod su'$ectum potest intelligi esse sine eo, si sumatur su'$ectum pro specie, et non pro singulari. Sciendum est autem "uod licet su'$ectum possit separari a' alio accidente, ut dictum est non tamen accidens potest separari a su'$ecto actu (el aptitudine. %t dico aptitudine# nam licet *eus posset ali"uod accidens separare a su'$ecto, ut communiter tenetur de accidenti'us hostiae consecratae tamen "uod illa accidentia non ha'eant aptitudinem ad su'$ectum, hoc est impossi'ile. )uod enim est de ratione propria alicu$us, a' eo separari non potest. Sed inesse actu (el aptitudine su'$ecto, est de ratione propria accidentis, "uia accidentis esse est inesse. %rgo a' eo separari non potest. 5oc autem potest patere e& his "uae supra dicta sunt de specie. ,um enim accidentia et omnes formae su'stantiales non sint actus purus, "ui de se plurifica'ilis non est si ipsa plurificentur numero, hoc est propter potentialitatem "uam ha'ent essentialiter, ut scilicet sint pars realis alicu$us compositi si(e su'stantialis si(e accidentalis. 0nde sicut materia et forma sunt partes rei su'stantiales, ita accidentia sunt partes rei accidentales sicut al'edo "uae est pars hu$us compositi, "uod est homo al'us. ,um autem omnia accidentia sint talia, ergo necessario oportet "uod insint su'$ecto actu (el aptitudine. %t sic patet de accidente, et de "uin"ue praedica'ili'us. +ractatus 2 ,aput 1 [91029] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 2 cap. 1 6unc dicendum est de praedicamentis. %t "uia praedicamentum dicit "uaedam praedica'ilia ordinata in ordine praedicamentali, (idendum est, "uot modis fit praedicatio. 0'i nota "uod ali"uid de ali"uo dicitur praedicari tripliciter# idest uni(oce, ae"ui(oce et denominati(e. 0ni(oce dicuntur

praedicari "uae non solum con(eniunt his de "ui'us praedicantur "uantum ad nomen, sed etiam "uantum ad rationem essentiarum. %t dico hic rationem illud "uod per definitionem dicitur seu significatur, (el per ali"uid "uod sumatur loco definitionis. Sicut animal praedicatur de homine et de 'o(e# unde non solum hoc nomen animal con(enit homini et 'o(i, sed etiam definitio e$us essentialis, "uae est corpus animatum sensi'ile. 6on solum enim (ere dicimus "uod homo est animal sed etiam "uod homo est corpus animatum sensi'ile# et similiter est de 'o(e. Ae"ui(oce (ero dicuntur praedicari "uae de pluri'us praedicantur secundum idem nomen, non tamen secundum eandem rationem et isto modo praedicatur canis de latra'ili et de marino# licet enim secundum idem nomen canis de utro"ue praedicetur, tamen alia ratione con(enit cani latra'ili "uam marino# ratio enim latra'ilis est, "uod est animal gressi'ile "uadrupes, "uae non con(enit marino. Sciendum est autem "uod su' ae"ui(ocis comprehenduntur analoga. Praedicantur enim analoga de pluri'us, in "uantum dicuntur ad unum# ut sanum dicitur de animali primo et proprie# est enim sanum adae"uatum in humori'us, "uod non potest esse nisi in animali. *icitur tamen sanum de urina et medicina# nam dicimus, haec urina est sana, "uia est signum sani "uod est in animali# et, haec medicina est sana, "uia est causa sani, "uod est in animali. 0nde licet hoc nomen sanum de animali et de urina dicatur, tamen ratio sani non potest dici de urina# non enim urina est adae"uata in humori'us, sed est signum talis adae"uationis. %t sic praedicatio analoga ali"uo modo con(enit cum ae"ui(oca, ut dictum est, et ali"uo modo cum uni(oca. Licet enim sanum "uod de urina dicitur, non dicat suam rationem, scilicet adae"uationem humorum, in urina, non tamen dicit aliam rationem, sed eamdem adae"uationem humorum dicit, cu$us urina est signum. *enominati(e (ero dicuntur praedicari, "uae concreta sunt ad$ecti(e, et a' ali"ui'us accidenti'us a'stractis denominantur seu deri(antur# ut al'um de homine praedicatur, et de e"uo denominati(e# "uia al'um deri(atur a' hoc a'stracto "uae est al'edo "uae est in homine, "uae sic in a'stracto sumpta de homine praedicari non posset# nulla enim pars, ut supra dictum est, potest de toto praedicari# al'edo enim est "uaedam pars accidentalis hominis al'i, et sic de eo praedicari non posset. ,oncernitur autem et dicitur al'um, "uod idem est "uod ha'ens al'edinem# et tale potest de homine praedicari. Ad (idendum praedicamenta, sciendum est "uod praedicamentum, seu genus generalissimum, dupliciter potest accipi. 0no modo pro ipsa intentione praedicamentali, seu uni(ersalitatis. Alio modo pro ipsa re, in "ua talis intentio fundatur, ut dictum est# primo modo praedicamentum est ens rationis secundo modo est ens reale. Ad ma$orem autem notificationem horum sciendum est "uod ens in sua ma&ima uni(ersalitate di(iditur 8 9etaph., in ens per accidens et in ens per se. ;n ens per accidens tot modis di(iditur, "uot modis ali"uid praedicatur per accidens, de "ui'us supra dictum est. %ns per se di(iditur, "uia "uoddam est in anima, et "uoddam e&tra animam. Ad sciendum autem "uid sit ens in anima nota "uod tripliciter ali"uid potest esse in anima. 0no modo effecti(e, sicut dicimus, "uod arca est in mente artificis ante"uam fiat. Alio modo su'$ecti(e, sicut dicimus "uod scientia est in anima, (el actus intelligendi, (el (er'um, "uae sunt in anima sicut accidens in su'$ecto. +ertio modo ali"uid dicitur esse in anima o'$ecti(e, sicut lignum intellectum dicitur esse in anima o'$ecti(e. *uo'us primis modis ens in anima est ens reale et dico reale, non ut hoc nomen res dicitur a reor reris, sed ut dicitur a ratus rata ratum, idest firmum. +ertio modo sumpto ente, scilicet ut est o'$ecti(e in anima, in eo possumus duo considerare# scilicet id "uod est o'$ecti(e in intellectu, puta lignum et istud adhuc est res# (el illud "uod con(enit ligno solum ut est o'$ecti(e in intellectu, et non con(enit si'i secundum esse reale, scilicet esse a'stractum a' hoc ligno et a' illo# et hoc modo ens in anima non est res, sed intentio, cui et nihil e&tra animam respondet nisi pro fundamento remoto# et sic attri'uitur esse non enti# dicimus enim "uod caecitas est in oculo. ,um autem caecitas sit non ens, "uomodo ergo ha'et esse, "uia dicimus, caecitas est? ,erte solum esse intentionis, "uod nihil ha'et facere cum ente reali, sed e& opposito a' eo di(iditur. %t si "uaeratur de tali ente u'i sit su'$ecti(e, dicitur "uod est nus"uam# si enim esset in ali"uo

su'$ecti(e, esset accidens, et per conse"uens ens reale, sed solum ha'et esse o'$ecti(e. %ns autem reale di(iditur in decem praedicamenta, "uae sunt decem genera rerum. %t "uia res est fundamentum intentionis, remotum tamen secundum istam duplicem di(isionem possunt dupliciter accipi praedicamenta. Ad sciendum autem praedicamenta oportet di(idere ens reale. 0'i nota, "uod licet ens non possit esse genus, "uia non in(enitur differentia contrahens illud, tamen contrahitur per modos essendi. 9odus autem essendi alicu$us rei potest accipi dupliciter. 0no modo, ut est proprietas realis alicu$us realiter differens a' eo, sicut dicimus de ali"uo, iste ha'et 'onum modum, "uia est mansuetus (el concors. ,onstat autem "uod mansuetudo et concordia "uas di&imus modos, res sunt differentes a' eo cu$us sunt. Secundo modo dicitur modus res concepta# uno modo respectu suiipsius# alio modo, ut est concepta# "ui "uidem di(ersi modi considerandi non sumuntur e& di(ersis in re e&istenti'us, sed e& ha'itudine ad di(ersa, su' "ua ha'itudine res intelligitur# (er'i gratia# su'stantia secundum "uod est su'$ectum accidentium, significatur per modum su'stantiae, "uia su'stantia dicitur a su'stando# secundum autem "uod a nullo priori dependet cui innitatur, significatur ut ens per se# et isti modi sunt idipsum "uod su'stantia, differentes sola ratione animae concipientis ipsam secundum di(ersas ha'itudines# "uae ratio non est ficta, sed accipitur a re, ita enim in re est# nam et su'stantia su'stat accidenti'us et nulli innititur. +amen istae non sunt duae res distinctae, sed distinctio inter ista solum est e& ratione. 0nde tales modi sunt ens reale, scilicet su'stantia, "uae et su'stat accidenti'us et nulli innititur# distinctio tamen eorum est a ratione. ,ontrahitur autem ens per modos# non "uod modus sit ali"ua differentia contrahens ipsum# sed "uia in ente reali communiter sumpto in(eniuntur ali"ua entia ha'entia inter se di(ersos modos essendi, "ui'us non respondet una et eadem res, nisi forte ipsum ens in uni(ersali. Primi autem modi "ui'us contrahitur ens, sunt esse per se, et esse in alio. %sse autem per se est modus praedicamenti su'stantiae esse (ero in alio est modus aliorum no(em praedicamentorum. Alio modo adhuc contrahitur ens per duos modos# "uorum unus est esse ad se# et iste modus comprehendit tria praedicamenta a'soluta scilicet su'stantiam, "uantitatem et "ualitatem. Secundus est esse ad aliud et iste modus comprehendit septem praedicamenta respecti(a, scilicet rationem, actionem, passionem, "uando, u'i, situm et ha'ere. )uae omnia "ualiter inter se differant, dicetur infra. 6otandum est autem "uod di(isio entis in decem praedicamenta non est di(isio uni(oci, sed analogi# ens enim analogice dicitur de eis# per prius enim dicitur de su'stantia in "ua ma&ime sal(atur sua realitas de aliis (ero dicitur in "uantum sunt ali"uid ipsius su'stantiae# "uantitas enim est materia e&tensa, (el e&tensio su'stantiae "ualitas (ero est e$us affectio, idest dispositio et sic de aliis# unde de eis praedicatur ens sicut sanum praedicatur de animali, urina et medicina. *i(iditur ergo ens in decem praedicamenta, "uae sunt su'stantia, "uantitas, "ualitas, relatio, actio, passio, "uando, u'i, situs et ha'ere seu ha'itus, de "ui'us sigillatim dicendum est, et primo de su'stantia. ,aput 2 [91030] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 2 cap. 2 %st autem su'stantia ens per se e&istens. Ad (idendum particulam hu$us descriptionis, sciendum "uod licet de ente plura dicta sint, tamen ens est "uod primo occurrit nostro intellectui# nos enim sumus rationales, idest discursi(i "uic"uid enim intelligimus, fere cum discursu intelligimus. Occurrunt autem intellectui nostro primo magis confusa# de potentia enim reducimur ad actum per medium, scilicet per actum imperfectum, "uo intellectus non intelligit determinatam rem, et discurrendo determinat se ad perfectionem sicut possi'ile est intelligi rem, ut ponit philosophus 1 Ph!s., e&emplum in sensi'ili'us# (idendo enim in magna distantia ali"uid, primo percipio "uod sit corpus, deinde accedendo (ideo "uod sit animal, deinde cognosco "uod sit homo, deinde "uod sit Petrus. Sic intelligendo discurrit intellectus noster. Primo

enim de re concipit "uod sit ens, deinde "uod sit su'stantia, deinde "uod sit corpus, et sic us"ue ad speciem specialissimam. ,onfusius autem "uod intelligi potest est ens. %ns ergo est illud "uod primo occurrit intellectui nostro. %t sic patet "ualiter in praedicta notificatione su'stantiae sumitur ens. Sed "uia dictum est "uod su'stantia est ens per se, notandum "uod per se di(iditur contra per accidens# sicut dicimus "uod homo est animal per se, est autem al'us per accidens et hoc modo nunc sumitur hic per se# nam "uantitas et "ualitas non sunt entia per accidens, sed per se, ut dictum est, "uia ens per se di(iditur in decem praedicamenta. Alio modo esse per se di(iditur contra esse in alio. Secundo modo solum su'stantiae con(enit esse per se, et iste est modus proprius e$us. /el potest dici "uod su'stantia est ens per se e&istens, eo "uod si'i proprie con(enit e&istere aliis (ero accidenti'us con(enit e&istere per eam# sicut ignis per se est calidus, "uia omnia sunt calida per eum, est enim e$us proprietas esse calidum. Sciendum tamen est "uod su'stantia di(iditur in materiam, formam et compositum# materia enim non dicitur proprie esse per se, cum non ha'eat esse nisi per formam# similiter etiam forma non dicitur esse per se, cum solum ha'eat esse in materia. ,ompositum autem proprie dicitur esse per se et dico compositum, scilicet integratum e& suis parti'us. Licet enim partes integrales sint compositae, non tamen dicuntur proprie esse per se# compositum enim directe est in praedicamento, ut 7oetius in ,omm. praedicamentorum dicit. Licet etiam possit dici "uod forma et materia et partes integrales sint per se, "uia non sunt in alio, sicut accidens in su'$ecto. 6otandum "uod licet hic descri'atur su'stantia composita, tamen dupliciter potest esse su'stantia composita# scilicet natura, et suppositum. *ico autem hoc naturam, ut est humanitas# suppositum autem non sumo hic pro singulari in genere su'stantiae, sed pro concreto naturae ut homo# humanitas enim licet forma dicatur, est tamen composita e& materia et forma, ut supra dictum est# dicit enim humanitas animam et corpus. ;ta tamen humanitas, si(e "uaecum"ue natura, dicit formam su'stantialem et materiam, "uod de suo principali significato praescindit omne aliud a praedicta forma et materia. 6on autem sic est de supposito, "uod est homo# homo enim de suo principali significato dicit ha'ens humanitatem, seu ha'ens talem formam et materiam, "uam dicit humanitas. %t "uia ha'ens humanitatem potest esse suppositum non humanum, ut patet de humanitate ,hristi, "uae suppositatur supposito di(ino# (el potest ha'ere ali"ua alia, puta accidentia, "uae humanitas omnino praescindit ideo in creaturis differunt suppositum et natura. %t "uia natura, puta humanitas, est "uid ha'itum e&istens in ha'ente licet sit composita, tamen si'i non proprie con(enit esse per se. Proprie ergo ens per se dicitur su'stantia composita "uae est suppositum. %t haec est causa "uare genera et species su'stantiae sumuntur in concreto, et non in a'stracto, non autem aliorum praedicamentorum. <orma autem su'stantialis "uae est pars compositi, de se non su'stat accidenti'us, sed compositum forma (ero "uae est natura seu essentia et humanitas, "uam(is sit composita e& materia et forma, tamen in suo signato praescindit su'stare accidenti'us. Alia (ero accidentia ita se ha'ent, "uod eorum genera et species sunt formae, cum tamen e& eis cum su'$ecto non sit unum per se. *icitur autem postea "uod e&istens. 0'i nota "uod in creaturis esse essentiae et esse actualis e&istentiae differunt realiter, ut duae di(ersae res# "uod sic patet. ;llud enim "uod est e&tra essentiam alicui differt realiter a' ea. %sse autem actualis e&istentiae est e&tra essentiam rei, nam definitio indicat totam essentiam rei. %sse autem actualis e&istentiae est e&tra definitionem, "uia in definitione ponitur solum genus et differentia, et nulla fit mentio utrum res definita e&istat (el non e&istat. Apparet etiam hoc manifeste. 6am impossi'ile est posse intelligere ali"uam rem, non intelligendo ea "uae sunt de essentia e$us. +amen constat "uod ego intelligo rosam non intelligendo utrum actu sit, (el non. %rgo actu esse, (el esse actualis e&istentiae differt realiter a' essentia. 0nde circa primum in "uacum"ue su'stantia creata est compositio esse et essentiae# "uae non est compositio materiae et formae, sed est compositio duorum principiorum suppositi, "uorum essentia est potentia, et esse est actus. 0nde esse respectu essentiae dicitur accidens, "uia est e&tra essentiam rei et dicitur

su'stantia, "uia est in genere su'stantiae sicut principium suppositi# et est actus simpliciter, "uia in genere su'stantiae, licet non sit forma, "uae est actus materiae et est actus secundum "uid, "uia essentia cui ad(enit, non est pura potentia, sicut est pura materia. Sciendum tamen est, "uod esse essentiae per prius con(enit specie'us, "uia, ut supra dictum est, sola species definitur, et definitio significat esse essentiae et per posterius dicitur de indi(iduo, seu con(enit ei. %sse autem e&istentiae per prius con(enit indi(iduis# a'lato enim esse indi(iduorum impossi'ile est ali"uid aliud remanere, ut philosophus dicit li'ro praedicamentorum, posterius autem con(enit ipsis specie'us. 0nde e&istere sic de genere et specie dicitur sicut accidentia communia# sic enim dicitur homo e&istit, "uia Petrus e&istit sicut homo currit, "uia Petrus currit. ,aput 3 [91031] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 2 cap. 3 *i(iditur autem su'stantia in primam et secundam. %st autem prima su'stantia, "uae proprie principaliter, et ma&ime dicitur su'stare, "uae nec in su'$ecto est, nec de su'$ecto dicitur. Ad (idendum autem praedictam descriptionem, sciendum est, "uod su'stare dicitur dupliciter# scilicet pro su'stare accidenti'us, sicut dicimus "uod su'stantia su'stat accidenti'us# et pro su'stare uni(ersali'us, sicut dicimus "uod minus uni(ersale su'stat magis uni(ersali# stat enim su' eo in ordine praedicamentali# unde ma$us uni(ersale de minus uni(ersali praedicatur. Si su'stare sumatur primo modo, sic prima su'stantia proprie su'stat# sicut enim supra dictum est, illud inest alicui proprie, "uod inest per se ei, non per aliud sicut calor proprie inest igni. Sic eodem modo inest primae su'stantiae su'stare accidenti'us# licet enim superficies su'stet colori, et linea cur(itati, tale su'stare ha'ent non per se, sed per aliud, scilicet per su'stantiam primam# remota enim inhaerentia superficiei et lineae, "uam ha'ent ad primam su'stantiam actu et aptitudine, non erit superficies nec linea. Su'stant igitur accidenti'us, "uia su'stantia prima su'stat eis. Proprium ergo primae su'stantiae est su'stare accidenti'us. %& "uo se"uitur "uod su'stare accidenti'us insit principaliter et primo su'stantiae primae. ;llud enim primo con(enit alicui, "uod con(enit si'i, et non per aliud# Petro enim non con(enit primo esse risi'ile, "uia si'i per aliud, scilicet per hominem# unde homini con(enit primo esse risi'ile. Sic, licet su'stare accidenti'us con(eniat su'stantiae primae et secundae, tamen secundis su'stantiis, scilicet generi'us et specie'us, con(enit secundario, "uia con(enit eis per indi(idua, "uae sunt primae su'stantiae# non enim homo currit, nisi "uia Petrus (el Socrates currit. %t sic patet "ualiter prima su'stantia su'stat proprie et principaliter. Sed dicitur "uod su'stat ma&ime et sumitur su'stare secundo modo, scilicet pro esse su' alio, sicut minus uni(ersale su' magis uni(ersali. ,um autem primae su'stantiae su'$iciantur omni'us specie'us et generi'us, "uae sunt supra se species (ero et genera non su'sunt tot ergo primae su'stantiae respectu secundarum isto modo ma&ime dicuntur su'stare. *icitur postea "uod non dicuntur de su'$ecto, "uia non sunt praedica'ilia de aliis sicut species et genera et non sunt in su'$ecto, "uia non sunt accidentia. Sola enim accidentia sunt in su'$ecto, ut hic sumitur esse in su'$ecto. %t sic patet descriptio primae su'stantiae, seu indi(idui. Secundae (ero su'stantiae dicuntur species et genera, "uae sunt in praedicamento su'stantiae. *ifferentiae (ero "uae cadunt e& latere, non proprie dicuntur su'stantiae, "uia non proprie dicuntur esse in praedicamento, nisi forte reducti(e. *icuntur autem secundae su'stantiae, "uia secundo, ut dictum est, su'stant accidenti'us. ;nter secundas autem su'stantias dicuntur magis su'stantiae species "uam genera# non "uod su'stantia suscipiat magis et minus, ut infra dicetur sed "uia utro"ue modo su'standi magis su'stant species "uam genera, ut e& dictis ha'eri potest. Species (ero specialissimae dicuntur ae"ualiter su'stantiae, "uia ae"ualiter omni'us su'stant. %t sic patet de primis et secundis su'stantiis. )ualiter autem praedicamentum su'stantiae sit ordinatum, patet in ar'ore Porph!rii, "uam

gratia e&empli ponimus# licet non in toto reperiam eam (eram# nam rationale animal non est genus, ut ipse ponit, nec dii sunt rationales, ut ipse dicit. -<igura.. ,aput 4 [91032] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 2 cap. 4 2estat nunc dicere de communitati'us et proprietati'us su'stantiae. 5a'et autem su'stantia duo communia cum ali"ui'us accidenti'us# scilicet "uod non suscipit contrarietatem, et "uod non suscipit magis et minus. Ad "uae intelligenda sciendum est, "uod "uaedam formae ha'ent in se latitudinem, "uaedam (ero non. %t "uia "uaedam formae ha'ent praedictam latitudinem, ideo ha'ent contrarietatem licet non semper sit (erum in omni'us. Ad sciendum autem praedictam latitudinem, nota "uod in re'us spirituali'us augmentum transfertur a "uantitate corporali. *icitur autem in "uantitate corporali ali"uid magnum, secundum "uod ad de'itam perfectionem "uantitatis perducitur# unde ali"ua "uantitas reputatur magna in homine, "uae non reputatur magna in elephante# sic etiam in formis dicitur ali"uid magnum e& hoc "uod est perfectum. Perfectio autem formae dupliciter potest considerari# (el secundum ipsam formam, (el secundum participationem su'$ecti. Primo modo dicitur ipsa forma par(a (el magna, ut par(a al'edo. Secundo modo dicitur magis (el minus# ut magis (el minus al'um. <ormae ergo "uae de se indeterminatae sunt, ut magis (el minus, seu perfectius et imperfectius sint in su'$ecto, illae formae dicuntur praedictam ha'ere latitudinem, et praedictos gradus intensionis et remissionis. Ad sciendum autem "uae sint illae formae, nota "uod in forma tria possumus considerare. Primo si agens potest se di(ersimode ha'ere ad eam. Secundo si su'$ectum eam recipiens, ali"uando sit magis (el minus dispositum ad ipsam. +ertio "ualiter ipsa forma participatur a su'$ecto. 0nde in illis formis in "ui'us agens non se ha'et di(ersimode, nec ali"uando su'$ectum est magis, et ali"uando minus dispositum# illae formae non ha'e'unt praedictam latitudinem# sed in ultima perfectione suae speciei, semper recipiuntur in su'$ecto. /er'i gratia# si enim aer esset semper eodem modo dispositus ad recipiendum lucem, et illuminans aerem eodem modo semper se ha'eret, nun"uam lumen in aere reciperetur magis nec minus, nec aer esset magis (el minus illuminatus# sed "uia ali"uod istorum (ariatur, ideo aliter se ha'et de lumine. ,um autem in formis su'stantiali'us semper eodem modo se ha'eat agens et su'$ectum "uod est materia prima, sit semper ae"ue dispositum forma ergo su'stantialis non ha'e'it latitudinem praedictam. )uod ipsa materia prima sit semper ae"ue disposita, non oportet pro'are, "uia clarum est. *e agente (ero seu producente formam su'stantialem patet. Licet enim tale agens di(ersimode se ha'eat a'$iciendo dispositiones contrarias a' ipsa materia, et hoc faciat (irtute formarum accidentalium, seu "ualitatum, tamen formam su'stantialem introducit (irtute suae formae su'stantialis, "uae uniformiter se ha'et in omni'us genera'ili'us e$usdem speciei. %t idem et eodem modo potest concludi de propriis passioni'us "uae simul cum su'$ecto producuntur, et su'$ectum respectu earum ali"uo modo se ha'et acti(e, ut supra dictum est. +am igitur formae su'stantiales "uam propriae passiones, et "uia agens ad eas producendas non se ha'et di(ersimode, et "uia su'$ectum eas recipiens semper eodem modo est dispositum, ideo non suscipiunt magis nec minus. Si (ero su'$ectum non esset eodem modo dispositum ad formam, (el agens adhuc di(ersimode se ha'eret, oportet considerare tertium "uod dictum est# scilicet "ualiter ipsa forma participatur a su'$ecto. 6am si participatur secundum rationem indi(isi'ilitatis, talis forma non suscipiet magis nec minus# sicut patet de specie'us numeri, "uae consistunt in indi(isi'ili unitate et de specie'us "uantitatis continuae secundum numeros, ut 'icu'itum, tricu'itum et de ali"ui'us relationi'us, ut duplum et dimidium et de figuris, ut trigonum et tetragonum. %t "uia omnes "uantitates et figurae sic recipiuntur in su'$ectis, ideo "uantitas et figura et hac relationes non suscipiunt magis nec minus. 6on solum autem de "uantitati'us sic consideratis, sed simpliciter lo"uendo de

"uantitate, ut linea, superficies et corpus, (erum est "uod non suscipit magis nec minus. ,u$us ratio est, "uia perfectio et imperfectio "uantitatis est secundum ma$orem (el minorem e&tensionem, secundum "uam ali"uid dicitur ma$us aut minus. 6on autem ma$or (el minor e&tensio est causa sufficiens "uod ali"uid dicatur magis (el minus# "uia non dicitur esse secundum e&tensionem ut patet in aliis formis in "ui'us est e&tensio et non intensio, sicut in formis inanimatorum et 'rutorum# "uorum formae sunt e&tensae, et non dicuntur secundum magis et minus. Patet ergo "uae formae suscipiunt magis et minus, et "uae non. )uia (idelicet ha'entes praedictam latitudinem, suscipiunt magis et minus. %& his scitur statim, "uae formae recipiunt contrarietatem, et "uae non. 6ulla enim forma "uae non recipit magis et minus, recipit contrarietatem. 0'i nota, "uod formae "uae ha'ent latitudinem praedictam, "uaedam ha'ent eam solam ser(ando eamdem speciem, "uaedam (ero in genere et in specie# nam tales gradus latitudinis sunt us"ue ad ultimum in "uo sal(atur species illa# "uem gradum si transeat forma, (aria'it speciem et remane'it si'i idem genus# et in ista secunda specie, ha'et etiam gradum "uamdiu per(eniat ad ultimum# "uem si transcenderet, non esset in eadem specie. /er'i gratia# croceum ha'et gradus, et fit magis croceum "uamdiu (eniat et fiat ru'eum# et licet ru'edo sit alia species "uam croceitas, sunt tamen e$usdem generis con(eniunt enim in hoc "uod est participare lucem incorporatam. %t de ru'eo (enitur ad nigrum us"ue ad ultimum gradum nigri, "ui in eodem genere transcendi non potest. Si etiam croceitas remittatur, fit palliditas et postea al'edo# et istae formae istorum duorum graduum, scilicet al'edo et nigredo, sunt contrariae. 6ota, "uod multi moderni tenent, "uod duo gradus faciunt unam contrarietatem, sicut al'edo et ru'edo, al'us et magis al'us# et apud ipsos duple& est contrarietas, scilicet completa et incompleta. Prima est inter e&trema ma&ime distantia, scilicet inter al'edinem summam et nigredinem summam. Secunda est inter gradus medios "uia duo gradus distincti numero, non compatiuntur se ad in(icem et denominati(e in eadem parte su'$ecti, sicut gradus ut duo et gradus ut tria, et sic de singulis. 0nde talis latitudo, scilicet perfectius et imperfectius participari a su'$ecto, se"uitur formas, aut ratione formae, aut ratione su'$ecti. 2atione formae, ut patet in colori'us# nam lu& incorporata magis (el minus participata, causat species contrarias# nam species "uae perfectius participat de tali luce, puta al'edo, est contraria speciei "uae imperfectius talem lucem participat, puta nigredo# et in tali'us in(enitur contrarietas. )uando (ero tali latitudine non participat ratione formae, sed solum ratione su'$ecti, ut patet de magis (el minus illuminato tunc talis forma, licet recipiat magis (el minus, tamen non ha'et contrarium# lumini enim nihil est contrarium et tamen constat "uod aer est ali"uando magis illuminatus, et ali"uando minus. 0'icum"ue enim est contrarietas, i'i est magis et minus, et latitudo praedicta in formis. 0'icum"ue (ero talis latitudo non est, i'i non est (era contrarietas. %t dico (era contrarietas "uia "uaedam dicuntur contraria, "uae opponuntur secundum ha'itum et pri(ationem, sicut rationale et irrationale par et impar, sicut dicimus# et in uno"uo"ue genere est una prima contrarietas, "uae non est (ere contrarietas, sed magis est ha'itus et pri(atio. %t hoc idem dico de omni'us contrariis immediatis# scilicet "uod non opponuntur (ere contrarie, licet sint ha'itus et pri(atio# sanitas enim et aegritudo sic opponuntur# nam si sanitas est humorum ae"ualitas, et aegritudo inae"ualitas. %t "uia ae"uale et inae"uale opponuntur pri(ati(e, melius diceretur "uod sanitas et aegritudo opponuntur per modum ha'itus et pri(ationis "uam contrarie et est causa "uare non dicuntur ha'ere medium. Sciendum est autem "uod licet, ut dictum est, in ali"ui'us in(eniatur latitudo et gradus, non tamen est intelligendum, "uod cum una forma intenditur, "uod augeatur per additionem gradus ad gradum, ita "uod sint i'i duo gradus distincti, "uorum unus addatur alteri, et posset a' eo distincte signari. Sed fit tale augmentum in "uantum forma imperfecta fit perfecta# ita "uod ipsa perfecta ha'et plus"uam prius, non secundum partes signa'iles di(ersas, sed (irtute# ita "uod primus gradus continetur in secundo (irtute, sicut imperfectum continetur in gradu perfecto. %& istis patet, "uod "uia su'stantia non suscipit magis (el minus, ut dictum est, "uod su'stantiae nihil est contrarium.

%t sic patent communitates su'stantiae. Proprium autem su'stantiae est, "uod secundum sui mutationem sit suscepti'ilis contrariorum. *icitur autem hoc esse proprium su'stantiae, "uia si'i soli per se con(enit# et si ali"ua dicuntur suscipere contraria, sicut linea dicitur recta (el cur(a tamen linea non suscipit ista nisi ratione su'stantiae. *atur etiam instantia de oratione et opinione, "uae eadem manens, ali"uando est (era, ali"uando est falsa. Ad "uam respondet philosophus, "uod hoc non fit secundum mutationem orationis (el opinionis# non enim mutatur oratio (el opinio, dum Socrates sedet, eo surgente, sed mutatur res# non enim per sui mutationem, oratio (el opinio dicitur esse suscepti'ilis contrariorum, sed per mutationem rei significatae. Soli ergo su'stantiae hu$usmodi con(enit# et si aliis con(enit hu$usmodi, est ratione su'stantiae in "ua ha'ent esse# ut patet de superficie "uae est suscepti'ilis al'edinis et nigredinis, de cu$us ratione est actu (el aptitudine esse in su'stantia, ut supra dictum est. %t sic patet de praedicamento su'stantiae et cetera. +ractatus 3 ,aput 1 [91033] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 3 cap. 1 )uantitas di(iditur in continuam et discretam. *icitur autem discreta "uantitas, cu$us partes inter se ita se ha'ent, "uod sunt separatae, et ad unum communem terminum non copulantur# partes enim hu$us numeri "ui est decem, ad nullum communem terminum copulantur# non enim in numero "ui est decem in(enitur ali"ua particula ad "uam copulentur aliae particulae, cum omnes particulae e$us sint separatae una a' alia. ,ontinua (ero "uantitas dicitur, cu$us partes ad unum communem terminum copulantur, "uia omnes sunt con$unctae, et non sunt actu separatae, sed sunt separa'iles, ut infra dicetur. *i(iditur autem "uantitas discreta in numerum et orationem. %st autem numerus multitudo e& unitati'us aggregata. Aliter autem definitur numerus sic# numerus est multitudo mensurata per unum. Ad (idendum autem praedictas definitiones, sciendum est "uod unum con(ertitur cum ente et unum est principium numeri. 0num autem primo modo sumptum, nihil aliud est "uam ens indi(isum. Addit autem unum supra ens, negationem seu pri(ationem di(isionis. %t "uia omne ens est unum isto modo sumptum, ideo unum sic sumptum non solum est in genere "uantitatis, sed in omni'us generi'us sicut et ens et ideo unum est de transcendenti'us, et multitudo causata per unum isto modo sumptum, non est numerus "ui est species "uantitatis sed est de transcendenti'us# dicimus enim esse "uatuor Angelos (el tres personas in di(inis, et tamen nec in Angelis nec in *eo est "uantitas. 0num autem "uod est principium numeri, addit super unum "uod con(ertitur cum ente non rem ali"uam, sed concernit illud addendo si'i duas rationes# scilicet "uia dicit non omnem indi(isionem, idest non dicit omne ens in "uantum est indi(isum, sed dicit ens indi(isum "uantitatis continuae, et dicit rationem mensurae discretae. )uia enim numerus, "ui est species "uantitatis, causatur e& di(isione continui supponatur "uod di(ideremus unam lineam in multas partes# cum "uaeli'et pars lineae "uae sic di(iditur sit indi(isa, et linea sic considerata est unum# unde unum nihil aliud est "uam continuum indi(isum. 0num ergo "uod con(ertitur cum ente, dicit ens indi(isum, "uodcum"ue sit illud. 0num autem "uod est principium numeri, dicit ens continuum indi(isum et numerus e& tali'us unitati'us aggregatur, u'i sunt multa continua di(isa a' in(icem, et in se indi(isa. Secunda ratio "uam addit unum "uod est principium numeri, supra unum "uod con(ertitur cum ente, est ratio mensurae discretae. 0'i nota, "uod mensurari discreto potest sumi dupliciter. 0no modo, ut idem sit "uod certificari apud intellectum, "uot sunt ali"uae res, in "uantum ali"uis per unum ali"uoties replicatum certificatur de numero illorum "uae numerat et isto modo sumpta mensura est proprietas accidentalis ipsius numeri, et con(enit etiam uni "uod con(ertitur cum ente. Alio modo sumitur mensurare pro eo "uod est facere tot res formaliter sicut al'edo formaliter facit al'um et talis mensura est de ratione unius (el numeri. 5a'emus ergo "uid

est unum e& cu$us aggregatione fit numerus, et "ualiter sit mensura essentialiter (el accidentaliter. Ad (idendum autem "uid sit multitudo, sciendum "uod, ut supra dictum est, primum "uod intellectus noster intelligit est ens. Secundo (ero intelligit negationem entis, prout intelligitur aliud non esse hoc ens. %& his duo'us statim intelligit di(isionem unde di(isio est distinctio per ens et non ens. +ertio intelligit unum, "uod pri(at di(isionem# est enim unum ens in "uo non est praedicta di(isio et sic intellectus unius posterior est intellectu di(isionis, sicut intellectus pri(ationis posterior est intellectu ha'itus "uem pri(at. )uarto intelligit multitudinem# "uae dicit duas negationes# "uarum una est, "uod hoc non sit illud# altera est, "uod "uodli'et eorum non sit di(isum, et per conse"uens sit unum. %t propterea multitudo definitur per unum "uia nun"uam dicuntur multa, nisi "uodli'et eorum sit unum, seu ens indi(isum. %t sicut modo sumpsimus ens et di(isionem, et unum et multitudinem in transcendenti'us, sic sumatur in "uantitate ita "uod sicut sume'atur ens, ita hic sumatur continuum, licet ali"ua differentia sit inter ea, ut supra dictum est. Sciendum "uod haec multitudo "uae est in "uantitate, est multa continua, "uorum unum non est aliud, et "uodli'et eorum est indi(isum in se, si(e unum, "uod idem est. %t sic patet prima definitio numeri, scilicet# numerus est multitudo e& unitati'us aggregata. Patet etiam secunda definitio, scilicet, numerus est multitudo mensurata per unum# nam "uia unum multoties replicatum causat multitudinem, per hoc certificamur de multitudine "uanta sit discrete, et sic unum est mensura multitudinis, et patet de numero et cetera. ,aput 2 [91034] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 3 cap. 2 Oratio est (o& aggregata e& distinctis s!lla'is eam mensuranti'us, et in parti'us suis non ha'ens permanentiam. Ad intelligendum autem praedictam definitionem, sciendum "uod (o& non ponitur hic pro "ualitate# est enim (o& in tertia specie "ualitatis, ut infra pate'it sed pro ali"uo "uod fuit in (oce# "uia in tali (oce sunt multae dictiones et s!lla'ae, "uae licet indi(isi'iles sint, tamen sunt successi(ae# nam una succedit alteri. 0nde in tali'us s!lla'is est duo considerare# scilicet indi(isi'ilitatem earum, et successionem. +alis autem indi(isi'ilitas non est indi(isi'ilitas unitatis, alio"uin oratio esset numerus# sed est indi(isi'ilitas mensurans durationem, secundum "uod tales plures s!lla'ae indi(isi'iles plus durant "uam una. 0nde si in oratione consideramus indi(isi'ilitatem s!lla'arum, per hoc con(enit cum numero. Si (ero i'i consideratur mensura dura'ilitatis, "uae tamen non est semper stans, sed est successi(a in hoc con(enit cum tempore, "uod est mensura successi(orum, ut infra pate'it. 6on tamen oratio est numerus simpliciter, sed est numerus pertinens ad mensuram durationis# nec est tempus continuum, "uod nihil aliud est "uam successio continuata semper di(isi'ilis sed est successio ali"uorum indi(isi'ilium, puta s!lla'arum. Sciendum est autem, "uod philosophus li'ro praedicamentorum dicit, "uod oratio mensuratur s!lla'a 're(i et longa. Alius te&tus ha'et "uod s!lla'a 're(is et longa mensuratur oratione. 9ensuratur autem oratio s!lla'a eo modo, sicut dictum est, "uod numerus mensuratur unitate "uae indi(isi'ilis est, in "uantum hu$usmodi# similiter etiam oratio mensuratur s!lla'a, "uae ut dictum est, indi(isi'ilis est. ;n hoc autem "uod dicitur, talis s!lla'a 're(is est (el longa, non est intelligendum "uod talis 're(itas (el longitudo pertinet ad tempus continuum, ita (idelicet "uod oratio sit aggregata e& multis tempori'us continuis# alio"uin non esset alia species a tempore# partes enim temporis non faciunt aliam speciem a tempore. Sed indi(isi'ili durationi s!lla'ae ali"uando coe&istit tempus continuum, seu simul cum eo e&istit# "uod tempus ali"uando est 're(e, et ali"uando longum# unde tempus continuum est mensura successi(orum "uae sunt in motu. S!lla'ae (ero e&istunt in "uodam indi(isi'ili, et sine motu, licet sint cum mutatione et successione, su' ali"ua tamen mensura, ut dictum est. 0nde mensura "uae est tempus, et mensura "uae est ipsius s!lla'ae, licet sint di(ersae mensurae durationum seu dura'ilium, tamen possunt simul

e&istere. %t sic s!lla'a dicetur 're(is (el longa, non e& longitudine (el 're(itate continua "uae sit in ea, cum ipsa sit indi(isi'ilis sed e& longitudine et 're(itate temporis continui, "uod ei coe&istit. Ali"ui tamen dicunt, "uod licet s!lla'ae non sint motus, tamen fiunt per motum. ,um autem omnis motus mensuretur tempore continuo, propter hoc s!lla'ae dicuntur longae (el 're(es, e& longitudine (el 're(itate temporis continui mensurantis motus per "uos s!lla'ae fiunt. Alii dicunt aliter de oratione. Secundum enim eos cum numerus causetur e& di(isione continui, et nihil addat supra continuum nisi di(isionem in "ua "uodli'et est indi(isum, et tamen est alia species "uantitatis "uam continua ita accidit de oratione respectu temporis# nam oratio est multa tempora di(isa, "uorum "uodli'et est indi(isum et tamen est alia species a tempore. %t sic patet de "uantitate discreta et cetera. ,aput 3 [91038] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 3 cap. 3 ,ontinua (ero "uantitas est cu$us partes ad unum communem terminum copulantur. 6otandum, "uod ali"ui sic intelligunt hoc, scilicet "uod partes continui copulentur ad unum terminum communem# nam partes lineae terminantur ad unum punctum "uae actu eam terminat, non ad punctum in potentia# similiter superficiei partes copulantur ad lineam "uae actu eam terminat, et partes corporis ad superficiem terminantem illud. Ad "uod intelligendum, sciendum est, "uod nos de'emus imaginari punctum, "uod est indi(isi'ile in linea, mo(eri, et motu suo causare lineam, et lineam motam causare superficiem, et superficiem motam causare corpus, et nunc motum causare tempus. )ui'us sic causatis et imaginatis, licet non ita sit realiter, intelligimus praedictam definitionem# si enim punctus motus causat lineam, omnes partes lineae per punctum copulantur. %t "uia in "uali'et parte lineae est imaginari secundum istam (iam punctum ad "uem se continue ha'et alia particula sine alia decisione, ideo dicitur linea esse continua. %odem modo se ha'et de superficie respectu lineae, a "ua mota, ut dictum est, imaginamur eam causari# nam partes e$us per lineam et ad lineam continuantur# similiter etiam se ha'et de corpore respectu superficiei. %t "uia locus superficies "uaedam est, eodem modo ha'et terminum communem suarum particularum, sicut superficies. Sciendum tamen est, "uod philosophus li'ro praedicamentorum dicit, "uod partes loci copulantur ad eumdem terminum ad "uem copulantur partes corporis# "uod non 'ene intelligitur, si locus est superficies corporis continentis. ,um enim terminus communis partium corporis sit superficies, se"uitur "uod terminus loci sit superficies et sic superficies erit terminus superficiei. 0'i nota, "uod locus potest dupliciter considerari. 0no modo, pro superficie corporis continentis et tunc terminus partium e$us dicitur linea, ut dictum est# alio modo sumitur locus pro toto corpore locante, sicut aer dicitur esse locus a"uae, et ignis locus aeris et isto modo dicit philosophus, "uod partes loci copulantur ad eundem terminum ad "uem copulentur partes corporis. Partes autem temporis copulantur ad nunc. %t sic patet de definitione "uantitatis continuae. ,aput 4 [9103:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 3 cap. 4 5a'et autem "uantitas continua positionem, licet non omnis. 6otandum, "uod positio idem est "uod ordo partium in loco, et haec est unum de decem praedicamentis, "uae etiam dicitur situs, de "uo infra dicetur. Alio modo dicitur positio ordo partium in toto# et sic positio est differentia "uantitatis. Ad hoc autem "uod "uantitas ha'eat positionem, re"uiruntur tria. Primo, "uod ha'eat partes suas continuas signa'iles, et non signatas. Secundo "uod secundum hanc signa'ilitatem ha'eat partes inter se ordinatas, unam (idelicet post aliam. +ertio "uod partes illae ha'eant permanentiam. 2atione primi, numerus "ui ha'et partes suas non signa'iles sed signatas,

"uantumcum"ue ha'eat eas ordinatas, puta duo post unum, et tria post duo, et sic de aliis, non ha'et positionem. 2atione tertii, licet tempus ha'eat partes continuas signa'iles et non signatas et ordinatas "uia tamen non ha'et eas permanentes, ideo non ha'ent inter se positionem. Oratio (ero partes suas ne"ue continuas ha'et, nec etiam permanentes, ut dictum est# ideo non ha'et positionem in parti'us suis. Species ergo "uantitatis ha'entes positionem, sunt linea, superficies, corpus, locus. %t licet punctus non sit "uantitas, "uia est "uid indi(isi'ile, et principium "uantitatis "uia est principium lineae "uia tamen ha'et ordinem ad partes lineae, dicitur ha'ere positionem# nam communiter dicitur, punctus est indi(isi'ile ha'ens positionem, cum sit finis prioris partis, et initium posterioris. 0nitas (ero est indi(isi'ile, non ha'ens positionem# et sic patet "uae "uantitas ha'et positionem, et "uae non. ,aput 8 [9103=] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 3 cap. 8 6unc dicendum est de praedictis specie'us "uantitatis continuae et primo de linea. %st autem linea longitudo sine latitudine et profunditate, cu$us e&trema sunt duo puncta. Ad "uod intelligendum, sciendum est, "uod cum "uantitas sit mensura si(e e&tensio su'stantiae, ut supra dictum est, su'stantia corporea in "uantum hu$usmodi, tripliciter mensurari seu e&tendi potest, secundum "uod tripliciter diametri in angulis rectis possunt se intersecare, et non pluries# si enim unus diameter de'et intersecare alium in angulis rectis, oportet "uod sit ad modum crucis sic. -<igura.. 0'i sunt duo anguli recti e& parte superiori, et duo e& parte inferiori. *icitur autem angulus rectus, "ui causatur e& ductu lineae perpendiculariter cadentis super lineam rectam sic. 0nde si talis linea cadit in medio, causat duos angulos rectos, ut dictum est. 5a'emus ergo duos diametros, se in angulis rectis in cruce supposita intersecantes. Si (ero tertius diameter de'et praedictos duos diametros intersecare in angulis rectis, oportet "uod transeat per punctum u'i "uatuor anguli recti $unguntur. 6ec potest "uartus diameter praedictos tres diametros intersecare, "uin causet angulum rectum. 0nus ergo diameter dictarum trium dicitur longitudo, secundus latitudo, tertius (ero profunditas, "uae dicuntur tres dimensiones. 0nde si consideretur longitudo sine aliis dua'us dimensioni'us, dicitur linea. %&trema (ero lineae, si ha'et e&trema, "uod dico propter lineam circularem, "uae non ha'et e&trema, sunt duo puncta# terminant enim lineam ad indi(isi'ile secundum illam dimensionem. Si enim semper esset dare di(isi'ile secundum illam dimensionem, cum hu$usmodi dimensio sit linea, ut dictum est, tunc linea nun"uam terminaretur. Superficies (ero continet duas dimensiones de praedictis, scilicet longitudinem et latitudinem, cu$us e&trema sunt duae lineae, (el una# "uod dico propter superficiem circularem, "uae una linea terminatur. Sicut enim dictum est, ad hoc "uod linea terminetur ad indi(isi'ile secundum illam dimensionem, sic oportet "uod superficies terminetur ad indi(isi'ile secundum latitudinem, et haec est linea. ,orpus autem continet omnes praedictas tres dimensiones, seu ipsum corpus est ipsa trina dimensio, sicut superficies est duple& dimensio, et linea una. +erminatur autem corpus ad superficiem "uae indi(isi'ilis est secundum profunditatem, (el ad lineam "uae indi(isi'ilis est secundum latitudinem. 6otandum, "uod licet corpus sit trina dimensio, scilicet longitudo, latitudo et profunditas tamen ratio corporis perficitur e& sola profunditate. Similiter etiam licet superficies contineat duas dimensiones, scilicet longitudinem et latitudinem tamen ratio e$us specifica completur e& sola latitudine# sicut ratio specifica hominis completur e& rationali, "uam(is homo sit sensi'ilis et (i(us. 2atio (ero 'ruti e& sensi'ili completur, licet etiam cum hoc sit (i(um. Lineae (ero ratio specifica perficitur e& sola longitudine. %t "uia "uantitas continua hoc ha'et "uod semper sit di(isi'ilis si corpus in "uantum corpus terminari de'et ad indi(isi'ile, termina'itur ad superficiem, "uae licet sit di(isi'ilis, non tamen secundum profunditatem in "ua consistit ratio specifica corporis, ut dictum est# et similiter de superficie respectu lineae. %t sic patet de tri'us specie'us "uantitatis continuae.

,aput : [9103>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 3 cap. : Se"uitur de loco. %st autem locus superficies corporis continentis immo'ilis. Licet enim locus sit superficies, non tamen se"uitur "uod locus sit in genere superficiei sed est aliud genus "uantitatis propter aliam differentiam specificam superadditam, "uae non con(enit superficiei in "uantum superficies est, nec si'i discon(enit, scilicet immo'ilis. Sciendum, "uod cum non sit dare (acuum in natura, oportet omne corpus alio corpore circumdari. *imittamus modo de ultima sphaera. 0nde superficies corporis circumdantis illam, "uae contigua est corpori circumdato, dicitur esse locus. 6ec propter hoc talis superficies dicitur locus, "uia circumdat alio"uin na(is "uae (adit cum flumine, cum semper sit circumdata superficie e$usdem a"uae, eo "uod ipsa semper descendit sicut a"ua descendit, diceretur esse in eodem loco, "uod tamen falsum est# similiter etiam na(is ligata ad ripam fluminis, cum propter flu&um a"uae semper mutet superficiem, tunc semper mutaret locum# "uod etiam falsum est. 6on ergo ratio loci est ratio superficiei, nec e con(erso sed ratio loci consistit in hoc "uod est immo'ilis, scilicet secundum situm uni(ersi. 0nde dato "uod mundus esset (acuus, et esset solum caelum continens (acuum, et unus lapis esset in centro, "uantumcum"ue non circumdaretur superficie corporis continentis, tamen adhuc esset in loco, "uia esset in parte, "uae per respectum ad situm uni(ersi, seu caeli, esset immo'ilis. %t sic patet de loco. ,aput = [91039] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 3 cap. = +empus autem est numerus motus primi mo'ilis secundum prius et posterius. Ad intelligendum autem praedictam definitionem, sciendum "uod duple& est numerus# scilicet "uo numeramus, ut duo, tria et hu$usmodi et ista est prima species "uantitatis discretae, de "ua dictum est. Alius est numerus numeratus, scilicet istae res, "ui'us nos istum numerum applicamus in "uantum numerantur, ut duo canes, (el tres lineae et isto modo sumitur hic numerus. Sciendum "uod in omni motu est "uantitas successi(a faciens ipsum formaliter "uantum "uantitate successi(a, "uae "uantitas successi(a non est motus, sed accidens e$us. 9otus autem primi mo'ilis, scilicet ultimi caeli, "uia est regularissimus et simplicissimus omnium motuum, ideo "uantitas e$us successi(a est regularissima et simplicissima omnium aliarum "uantitatum successi(arum. %t ideo applicando illam ad omnes alios motus, "ui ut dictum est, successi(i sunt, certificamur de duratione ipsorum et hoc est mensurari, ut supra dictum est. )uia (ero anima in illa successione motus primi mo'ilis, considerat prius et posterius, illa successio sic numerata (el mensurata a' anima per prius et posterius dicitur esse tempus# sicut diem (ocamus successionem unius partis motus primi mo'ilis, prout scilicet partes e$us mo(entur a' oriente in occidentem. 0nde tale prius in successione, prout scilicet pars primi mo'ilis mo(e'atur in oriente, et tale posterius, prout scilicet pars mo(e'atur in occidente, considerata a' anima faciunt dictum tempus, puta diem, et sic de aliis et hoc tempus, ut dictum est, applicando ad omnia successi(a, de eis certificamur "uantum ad ipsorum durationem in tali successione. Patet ergo "ualiter tempus est numerus motus secundum prius et posterius. 6otandum, "uod "uia, ut dictum est, tempus est su'$ecti(e in motu primi mo'ilis, sicut est passio in suo su'$ecto secundum ea "uae sunt in illo motu, dicimus ali"ua esse in tempore. 0nde in motu est considerare mo'ile, et indi(isi'ile ipsius motus, "uod dicitur mutatum esse, "uod se ha'et ad motum sicut punctus ad lineam. %t sicut in "uali'et parte lineae est imaginari punctum, sic in "uali'et parte motus est considerare mutatum esse# omnis enim motus si termina'ilis est, terminatur ad mutatum esse sicut ad terminum intraneum, sicut linea ad punctum. 0nde illi motui respondet tempus dupliciter# "uia et sicut e$us passio, "uia est successio e$us, ut dictum est et sicut e$us mensura# non enim tempus solum mensurat alios motus, sed etiam partes

motus primi mo'ilis# dicimus enim "uod una circulatio facta est in una die. ;psi (ero mutato esse, "uod est indi(isi'ile in motu, respondet in tempore nunc, "uod est indi(isi'ile temporis, (el est idem re, licet posset ratione differre# et in omni tempore est signare nunc, sicut in linea punctum et si tempus terminaretur, uti"ue ad nunc terminaretur. Patet ergo de tempore. ,aput > [91040] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 3 cap. > ,ommune est autem omni "uantitati, non suscipere magis et minus, nec suscipere contrarietatem. )uod "ualiter intelligatur, supra de praedicamento su'stantiae dictum est. Sciendum autem "uod a philosopho, Li'. Praedicam., ponitur instantia de magno et par(o, "uae (identur esse in "uantitate, et (identur esse contraria. %t respondet primo, "uod magnum et par(um non sunt in genere "uantitatis, licet sint passiones ipsius "uantitatis sed sunt in genere relationis# non enim magnum dicitur ali"uid a'solute# alio"uin non diceretur milium magnum et mons par(us, nisi per respectum ad aliud milium, (el per respectum ad montem magnum. Secundum respondet, "uod dato "uod magnum et par(um essent in genere "uantitatis, non tamen essent contraria# idem enim non potest esse contrarium si'iipsi# et tamen una et eadem "uantitas dicitur magna per respectum ad minorem, et par(a per respectum ad ma$orem. Proprium autem "uantitatis est secundum eam ae"uale (el inae"uale dici. Ad "uod intelligendum, sciendum est "uod "uantitas dupliciter potest sumi. 0no modo pro magnitudine molis alio modo pro magnitudine perfectionis. Primo modo "uantitas pertinet ad hoc praedicamentum, "uia ista est prior et notior acceptio "uantitatis. Secundo modo "uantitas est de transcendenti'us, "uia in multis generi'us in(enitur, sicut et perfectum# dicimus enim, iste est magnus medicus, idest perfectus# et, ista est magna similitudo et secundum "uantitatem utro"ue modo sumptam dicitur ae"uale et inae"uale# dicimus enim duas lineas esse ae"uales, et duas al'edines similiter. %t "uia "uantitas primo modo est notior et magis propria, secundo autem modo dicitur transumpti(e a' illa, ideo ae"uale (el inae"uale dicitur proprie secundum "uantitatem primo modo sumptam. 6otandum, "uod unum con(ertitur cum ente et sic "uic"uid est ens, est unum. ,um autem su'stantia, "uantitas et "ualitas sint entia, oportet "uodli'et eorum esse unum. %t cum in su'stantia, "uantitate et "ualitate possint esse plura entia, ergo in eis possunt esse plura "uorum "uodli'et est unum, "uae sunt multa. ;n "uoli'et ergo istorum praedicamentorum est unum et multa. ;n uno autem in su'stantia fundatur relatio "uae dicitur identitas in uno (ero in "uantitate fundatur relatio "uae dicitur ae"ualitas# in uno in "ualitate, fundatur relatio "uae dicitur similitudo di(ersimode tamen. 6am unum dicitur tripliciter# scilicet unum numero, ut Socrates (el Plato# "uili'et enim per se est unus numero aliud est unum specie, ut Socrates et Plato sunt unum in homine aliud est unum genere, ut homo et e"uus sunt unum in animali. ;dentitas autem "uae fundatur in uno in su'stantia, non fundatur in uno in genere, nec in uno in specie, sed in uno numero, ac si essent duae su'stantiae. 0num (ero numero est idem si'iipsi, prout nunc sumitur idem# licet etiam in su'stantia possit dici idem specie et idem genere, tamen non sic modo sumitur identitas# unde talis identitas non est relatio realis, sed rationis, ut infra dicetur. Ae"uale (ero et simile, non fundatur in uno secundum numerum, "uia nihil est ae"uale (el simile si'iipsi, sed fundatur in uno secundum speciem# nam duas lineas dicimus ae"uales, et duas al'edines similes. 6otandum "uod ae"uale et simile sumuntur communiter, scilicet pro utro"ue fundamento ae"ualitatis, et utro"ue e$us termino# ae"ualitas enim est duorum, unius fundamentaliter, et alterius ut termini, et e con(erso# similitudo autem est multa terminis# nam ad similitudinem sufficit participatio "ualitatis secundum eamdem speciem# "uae enim sunt al'a, sunt similia, et "uae participant di(ersas "ualitates "uantum ad speciem, sunt dissimilia, ut al'um et nigrum. 6on est autem sic de ae"ualitate# non enim sufficit ad ae"ualitatem, "uod sint duae "uantitates e$usdem speciei#

alio"uin omnes lineae "uae sunt e$usdem speciei, essent ae"uales, "uod tamen falsum est sed re"uiritur, "uod sint duae "uantitates e$usdem speciei cum pri(atione ma$oris et minoris, ut scilicet una omnino non sit ma$or, nec minor altera. ;nae"uale (ero non sumitur secundum di(ersas species "uantitatis, ut dictum est de simili in "ualitate, sed in eis "uae sunt e$usdem speciei sine pri(atione ma$oris et minoris. %t sic patet "uid sit idem, "uid ae"uale, "uid simile. Sciendum "uod licet fundamentum identitatis sit su'stantia, ut dictum est, tamen potest dici de aliis praedicamentis, et in eis fundari# dicimus enim "uod haec al'edo est eadem si'iipsi, et haec linea est eadem si'iipsi. %t ideo non est proprium su'stantiae secundum eam dici idem (el di(ersum, cum hae con(eniant aliis praedicamentis, licet con(eniat su'stantiae principaliter. Proprium autem "uantitatis est secundum eam dici ae"uale (el inae"uale, "uia nihil dicitur ae"uale (el inae"uale nisi secundum "uantitatem. Proprium (ero "ualitatis est secundum eam dici simile (el dissimile. %t sic patet de praedicamento "uantitatis. +ractatus 4 ,aput 1 [91041] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 4 cap. 1 6unc dicendum est de praedicamento "ualitatis. *escri'itur autem "ualitas sic# "ualitas est secundum "uam "uales dicimur. Sciendum "uod praedicamenta definiri non possunt. ,um enim in definitione ponatur genus et differentia definiti genera autem generalissima, cu$usmodi sunt su'stantia, "uantitas, "ualitas et hu$usmodi, non ha'eant genus supra se, ut supra dictum est ergo definiri non possunt. Possunt autem per ali"ua no'is magis nota descri'i seu notificari. 6otandum, "uod ut e& supradictis colligi potest, intellectus noster non solum a'strahit uni(ersale a particulari'us, sed etiam formam a' ha'ente talem formam# intelligit enim humanitatem praecise non intelligendo cum ea ha'entem humanitatem, scilicet hominem, in "uo non solum est humanitas, sed etiam multa alia entia, scilicet al'edo, et hu$usmodi# eodem modo intelligit al'edinem a'strahendo a' ha'ente ipsam, "uod (ocamus al'um. 0nde licet al'edo non in(eniatur sine su'$ecto, tamen intellectus eam intelligit a'strahendo a su'$ecto, eo (idelicet non intellecto# et secundum hoc magis pertinet ad intellectum accidens in a'stracto, "uam in concreto. %t "uia cognitio nostra ortum ha'et a sensu minus sensi'ilia sunt no'is minus nota. A'stracta autem, ut dictum est, sunt minus sensi'ilia. %rgo con(enienter notificantur per concreta, sicut per prius nota. 7ene ergo data fuit notificatio "ualitatis, "uae est a'stracta, per "uale, "uod est concretum, dicendo# "ualitas est secundum "uam "uales dicimur. Sciendum est, "uod est differentia inter "uantitatem et alia accidentia# nam in ea praedicatur concretum de a'stracto# dicimus enim# haec linea est "uanta# "uod non contingit in aliis praedicamentis accidentium# non enim potest dici "uod haec al'edo est "ualis. %t inde est, "uod "uantitas in a'stracto non definitur seu descri'itur per concretum. Si enim unum de alio praedicatur con(ersim, ita erit male notum unum sicut reli"uum. %t sic patet de descriptione "ualitatis. ,aput 2 [91042] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 4 cap. 2 Sunt autem "uatuor species "ualitatis, "uae sunt genera su'alterna. Prima est ha'itus, seu dispositio. 0'i sciendum est, "uod dispositio est genus ad ha'itum. Omnis enim ha'itus est dispositio, non tamen omnis dispositio est ha'itus# nam "ualitas facile mo'ilis est dispositio, non tamen est ha'itus. 0nde si sumatur dispositio pro "ualitate "uae est facile mo'ilis, tunc est una species "ualitatis condi(isa ha'itui si (ero sumatur dispositio prout dicitur tam de "ualitate facile mo'ili "uam de difficile mo'ili, tunc est genus ad ha'itum et dispositionem, "uae ha'itui condi(iditur.

*efinitur autem ha'itus 8 9etaph., sic# habitus est dispositio qua aliquis disponitur bene vel male, sive secundum se, sive ad aliud. Ad "uam definitionem intelligendam sciendum est, "uod dispositio est ordo rei ha'entis partes# non solum partes "uantitati(as, sed etiam essentiales (el potentiales. 0nde ordo istarum partium inter se (el ad ali"uid aliud, dicitur dispositio. Ad rationem "uidem ha'itus re"uiruntur plura, si(e sint partes, si(e potentiae (el actus, "uae sunt ad in(icem commensura'ilia di(ersis modis, ita "uod in eis possit in(eniri ali"uis modus medius commensurationis et talis modus dicitur ha'itus. /er'i gratia# sanitas est de'ita commensuratio humorum di(ersimode ad in(icem commensura'ilium, "uae tamen reducuntur ad sanitatem, sicut ad determinatum modum commensurationis et ideo sanitas est ha'itus. 6am "uia "ualitates elementales in ipsis elementatis secundum unum modum mensurantur, et non di(ersimode, ideo in eis non est ha'itus. 7ene ergo dicitur "uod ha'itus est dispositio seu ordo partium di(ersimode commensura'ilium 'ene (el male, idest, secundum modum medium determinatum. Sed "uia dicitur si(e secundum se, si(e ad ali"uid aliud sciendum "uod duple& ha'itus in(enitur. 0nus dispositio rei secundum modum et naturam rei intra, prout partes naturales ad in(icem secundum unum modum medium commensurantur, ut dictum est de sanitate, "uae est de'ita commensuratio "uatuor humorum# similiter pulchritudo, "uae est de'ita commensuratio mem'rorum, est hoc "uod dicitur in definitione ha'itus, scilicet secundum se. Alius modus ha'itus est, "ui est dispositio rei in ordine ad finem. %t "uia finis potentiarum sunt operationes, medius modus determinatur secundum "uod ad suas operationes 'ene (el male ordinantur, sicut sunt (irtutes et (itia. %t propter hoc in definitione ha'itus dicitur si(e ad aliud scilicet ad finem. %t tales ha'itus sunt difficile mo'iles# "uia enim ha'itus (irtuosus e& multis acti'us iteratis generatur, ideo non est ita de facili mo'ilis. )ui (ero e& paucis acti'us inciperet (el disponi (el ha'ituari ad (irtutem, ille diceretur ha'ere dispositionem "uae facile mo'ilis est, lo"uendo de dispositione non prout est genus ad ha'itum, sed ut est species si'i condi(isa. %t sic patet de prima specie "ualitatis et cetera. ,aput 3 [91043] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 4 cap. 3 Secunda species "ualitatis est naturalis potentia (el impotentia, ali"uid facile faciendi (el patiendi. Ad intelligendum autem hanc speciem "ualitatis, sciendum "uod potentia potest sumi dupliciter. 0no modo, ut est de transcendenti'us# potentia enim et actus di(idunt omne ens, ut patet 8 metaph!sicorum# et in eo genere in "uo est actus, est etiam potentia# nam si linea in actu est in genere "uantitatis, sic et linea in potentia est in eodem genere. *e tali autem potentia non lo"uimur modo. Alio modo sumitur potentia, prout est principium transmutandi aliud in "uantum aliud (el "uod est principium transmutandi a' alio, in "uantum aliud. 6otandum, "uod sicut agens artificiale re"uirit instrumentum per "uod agat, et propter limitationem suae (irtutis non potest ha'ere simul illud "uod est in ipso et in instrumento necessarium ad agendum, ita et nulla su'stantia creata potest esse per se sufficiens principium ad agendum et essendum# unde re"uiritur aliud principium in ea, "uod immediate se ha'eat ad operationem# et hoc principium dicimus potentiam. )uod "uidem si acti(um est, sicut sunt potentiae nutriti(ae in animato, dicitur potentia acti(a, "uae est principium transmutandi aliud in "uantum est aliud. %t dico in "uantum aliud, "uia nihil simul potest esse acti(um et passi(um respectu e$usdem. 0nde si potentia acti(a est principium transmutandi, non erit principium transmutandi se, sed aliud in "uantum aliud. Si (ero tale principium sit passi(um, ut sunt potentiae sensiti(ae in animali, tunc est principium transmutandi a' alio in "uantum est aliud# et ad hanc speciem "ualitatis pertinet durum et molle, pugillator et cursor et hu$usmodi. ;ta "uod non sumitur pugillator a' arte pugillandi, "uia sic esset in prima specie "ualitatis, sed pro potentia naturali. %t sic patet de secunda specie "ualitatis.

,aput 4 [91044] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 4 cap. 4 +ertia (ero species "ualitatis dicitur passio (el passi'ilis "ualitas. 6otandum, "uod passio, ut est in motu, est unum de decem praedicamentis, et sic non sumitur hic passio. Sed dicitur passio (el passi'ilis "ualitas, "uia infertur per ali"uam passionem primo modo sumptam, (el "uia infert ali"uam passionem. /er'i gratia# calor et frigus dicuntur passi'iles "ualitates, eo "uod inferunt sensui tactus ali"uam passionem sed al'edo et nigredo dicuntur passi'iles "ualitates, "uia generantur e& ali"ui'us passioni'us illatis# propter enim magnum aestum agentem in corpora Aethiopum, Aethiopes sunt nigri, germani sunt al'i propter frigus. Licet etiam al'edo et nigredo possint dici passi'iles "ualitates, eo "uod inferunt passionem sensui (isus# (idere enim est "uoddam pati. 0'i nota, "uod licet "uaedam entia a'soluta non ha'eant speciem a' ali"uo e&trinseco, "uod non est de essentia eorum, et "uod distinguantur se ipsis, ut patet in simplici'us -al'edo enim se ipsa distinguitur realiter a nigredine, (el a' ali"ua parte intrinseca sui, sicut homo distinguitur a' e"uo, et contrario, per formas eorum# nihil enim e&trinsecum "uod non est de essentia rei constituit (el distinguit aliud a' alio specifice. tamen nihil prohi'et, "uin ali"uando ali"ua distinguantur causis e&trinsecis, scilicet finali et efficiente# sicut dicimus, "uod potentiae distinguuntur per actus tam"uam per fines, et actus distinguuntur per o'$ecta, tam"uam per causas efficientes. %t licet hoc modo e&trinseca distinguentia non sint de essentia distinctorum, tamen per tales distinctiones cognoscitur ratio specifica eorum# per actus enim definitur potentia, "uia est principium transmutandi, ut dictum est, sicut per manifestationem suae rationis specificae et per o'$ecta definiuntur actus, sicut dicimus "uod (idere est (isum mo(eri a colore. Sic est in proposito. Licet enim passio et passi'ilis "ualitas, ut formae simplices, se ipsis sint in esse specifico tamen "uaedam definiuntur per actus sicut per fines, "uia scilicet ha'ent causare passionem in sensu# "uando"ue (ero per causas efficientes, "uia scilicet ha'ent causari e& passioni'us. *ifferunt autem passio et passi'ilis "ualitas, "uia passio cito transit sicut ru'edo "uae fit e& (erecundia, et palliditas "uae fit e& timore, dicuntur passiones, "uia cito transeunt# nec per talem ru'edinem (el palliditatem in lingua 1raeca denominantur ru'ei (el pallidi, licet forte non sic in lingua nostra, sed pro nunc denominatur (erecundans ru'eus, et timens pallidus. %t "uia ira, amor et odium et hu$usmodi, "uae omnia philosophus 2 %thic., passiones (ocat, fiunt cum ali"ua passione et transmutatione corporis, et parum durant su' istis passioni'us computantur. Passi'ilis (ero "ualitas dicitur "uae non cito transit, sicut dictum est de frigore et calore. Si (ero ira, amor, odium et haec "uae hic philosophus passiones secundum animam (ocat, diu durarent, passi'iles "ualitates dicerentur. ,aput 8 [91048] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 4 cap. 8 )uarta (ero species "ualitatis est forma, (el circa ali"uid constans figura. Sciendum, "uod forma potest sumi dupliciter. 0no modo ut est actus "uidam, et sic est de transcendenti'us, "uia in pluri'us praedicamentis in(enitur ideo etiam forma est de transcendenti'us, "uia in(enitur in praedicamento su'stantiae, "uantitatis et "ualitatis et hu$usmodi. %t isto modo non sumitur forma hic. Ad (idendum "uid importatur hic per formam, primo (ideamus de figura, "uae est no'is magis nota. 0nde sciendum, "uod, ut supra dictum est, proprium totius praedicamenti "uantitatis est secundum eam ae"uale (el inae"uale dici# unde ipsa primo (el secundario omnis res "uanta est. 2atio est, "uia illud dicitur esse proprium alicu$us, "uod immediate causatur a principiis suae essentiae. Sed positis dua'us "uantitati'us e$usdem speciei, statim se"uitur "uod sunt ae"uales (el inae"uales, hoc statim se"uitur tam"uam immediate causatum e& principiis essentiali'us "uantitatis. %rgo ae"uale et inae"uale "uantumcum"ue sint in genere relationis,

tamen sunt proprium "uantitatis. Sic ergo se ha'et figura respectu "uantitatis continuae ha'entis positionem, cu$usmodi sunt linea, superficies et corpus et locus. 6am ad lineam se"uitur rectum (el cur(um. Ad superficiem se"uitur triangulare et "uadrangulare et hu$usmodi# ad corpus se"uitur p!ramidale, cu'icum et hu$usmodi# ad locum materialiter sumptum se"uitur (ariatio figurae secundum (ariationem contenti. Omnia autem praedicta figurae sunt, "uae sunt in "uarta specie "ualitatis# non enim figura est "uantitas, sed "ualitas immediate causata a praedictis specie'us "uantitatis. %t inde est "uod figura magis ducit nos in cognitionem su'stantiae tam indi(idualis "uam specificae, "uam ali"uod aliud accidens, "uantitas autem licet sit fundamentum aliorum accidentium, tamen se"uitur materiam. %t "uia materia de se non est causa cognitionis, sed sola forma ideo "uantitas non 'ene ducit nos in cognitionem su'stantiae in "ua est. Sed "uia figura est tam"uam "uid formale, et forma a'solute se ha'et immediate ad "uantitatem, a "ua non potest a'sol(i "uantitas, ut dictum est "uod non est sic de aliis specie'us "uantitatis ideo figura perfectius ducit in cognitionem su'stantiae# ut clare patet de figuris animalium (el hominum sculptis. %t sic patet de figura. <orma autem, ut hic sumitur, differt a figura, licet ad idem genus reducantur# figura enim, ut dictum est, se"uitur "uantitatem continuam ha'entem positionem forma (ero se"uitur animam ha'entem ali"ua sacramenta# character enim impressus est in essentia animae e& receptione ali"uorum sacramentorum, "uod est signum distinctionum inter ha'entes illud sacramentum et non ha'entes sic forma "uae est in "uarta specie "ualitatis, non posset dici figura, "uia i'i non est "uantitas continua# licet ali"ui dicant, "uod omnis figura etiam forma dici possit, et "uod sint sicut s!non!ma. ,aput : [9104:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 4 cap. : )uale autem sumitur a "ualitate. Ad "uod intelligendum sciendum est, "uod omnium praedicamentorum duple& est modus intelligendi (el significandi# scilicet a'stractus et concretus. Omne enim "uod intelligimus (el cognoscimus ut "uo est, est ha'itum# (el ut "uod est, est ha'ens# humanitas enim intelligitur ut "uo est ali"uid humanitate enim homo est homo# similiter se ha'et de al'edine# al'edine enim ali"uid est al'um. 5omo (ero et al'um intelligitur ut "uod est, et ut ha'ens humanitatem, et ut ha'ens al'edinem. *escri'itur autem "uale sic. )uale est, "uod secundum "ualitatem denominatur. Secundum enim logicum, al'um denominatur a' al'edine, et non e con(erso# nam (ere denominati(a tria de'ent ha'ere. Primo "uod con(eniant in (oce cum eo a "uo denominantur, scilicet in principio. Secundo "uod differant in fine. +ertio "uod idem significent unum tamen ut "uod ali"uid est, et alterum, ut "uod est, et ut ha'ens sicut se ha'et de al'edine et al'o. ,on(eniunt enim al'edo et al'um in principio "uantum ad (ocem, et differunt in fine (ocis, et significant idem, licet di(ersis modis. Sciendum "uod "uaedam sunt "ualia, "uae omnia ista tria perfecte ha'ent, ut al'um# "uaedam (ero sunt "ualia, "uae differunt a' his a "ui'us denominantur, in significatione, sicut cursor et pugillator, prout sunt in secunda specie "ualitatis# cursor enim et pugillator denominantur a' arte currendi et pugillandi, et non a potentia, "uia non est nomen impositum tali potentiae. /el dicuntur denominati(e a cursu et pugna, "uae non sunt in secunda specie "ualitatis, et ideo non con(eniunt in significatione in significatione cum his a "ui'us denominantur. Ali"ua (ero "ualia dicuntur denominati(a, "uae cum his a "ui'us denominantur, nullo modo con(eniunt, nec in (oce, nec in principio, nec in fine, nec in significatione, ut a (irtute dicitur studiosus. %t sic praedicti duo ultimi modi "ualis, diminute dicuntur, "uia non dicuntur perfecte denominati(e. %t sic patet de "ualitate. ,aput =

[9104=] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 4 cap. = ;nest autem "ualitati contrarietas, licet non omni. )uod "ualiter intelligatur dictum est in praedicamento su'stantiae. *icit autem philosophus, "uod du'itatur utrum "ualitas suscipiat magis et minus, non autem du'itatur de "uali# nam du'itatur utrum $ustitia sit magis (el minus, non autem utrum $ustus, "uia dicitur $ustior, seu magis $ustus# "uod "ualiter intelligatur, i'idem dictum est. Proprium (ero "ualitatis est secundum eam simile (el dissimile dici, "uod in praedicamento "uantitatis declaratum est. %t sic patet de praedicamento "ualitatis. +ractatus 8 ,aput 1 [9104>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 1 *icto de praedicamentis a'solutis, dicendum est de respecti(is# et primo de relatione. 6otandum, "uod "uia relatio parum ha'et de entitate# ideo de ipsa non tractat philosophus, sed solum de relati(is, "uae propter concretionem magis a no'is possunt cognosci# (ocat enim relati(a ad ali"uid, et definit ea sic# ad aliquid talia dicuntur, quaecumque hoc ipsum quod sunt, aliorum dicuntur, vel quomodolibet aliter ad aliud. Ad intelligentiam hu$us definitionis sciendum, "uod "uaedam sunt relati(a secundum dici, "uaedam secundum esse# "uaedam sunt relati(a realia, "uaedam (ero secundum rationem. 2elati(a secundum dici ea dicuntur, "uae de suo principali significato dicunt rem alterius praedicamenti, secundario autem dicunt relationem, seu dicunt respectum# sicut scientia de suo principali significato dicit ha'itum animae, et sic est in prima specie "ualitatis secundario autem dicit respectum ad sci'ile, et sensus ad sensi'ile, "uae est "uaedam potentia in secunda specie "ualitatis, et talia sunt relati(a secundum dici. 2elati(a (ero secundum esse sunt "uae de suo principali significato significant respectum ad alium. 2elati(a realia sunt "uae ha'ent referri realiter, circumscripto omni actu intellectus, ut pater et filius# circumscripto enim omni actu intellectus, pater refertur ad filium, et filius ad patrem "uia realiter pater genuit filium, et filius a patre fuit genitus. 6otandum "uod ad hoc ut relatio sit realis, "uin"ue re"uiruntur# duo e& parte su'$ecti, duo e& parte termini, et unum e& parte relatorum. Primum e& parte su'$ecti est, "uod relatio supponat ali"uod fundamentum reale in eo cu$us est ut su'$ecti# unde non entis non potest esse relatio realis. Secundum e& parte su'$ecti est, "uod in eo sit ratio fundamentalis "uare refertur# ut (idelicet illud secundum "uod dicitur referri, includat ali"uod reale, sicut mo(ens in eo "uod mo(et, includit potentiam acti(am secundum "uam potest agere. 0nde propter defectum hu$us conditionis res intellecta non refertur realiter ad intelligentem, "uia res intellecta in eo "uod hu$usmodi denominatur a' actu intelligendi, "ui nihil secundum rem ponit in re intellecta, sed solum in intelligente. +ertium "uod re"uiritur, et est primum e& parte termini, est, "uod terminus ad "uem est relatio, sit res "uaedam. )uartum est, "uod terminus sit di(ersus realiter a' alio correlati(o, "uia e$usdem ad se ipsum non est relatio realis. )uintum autem, "uod re"uiritur e& parte correlati(orum est "uod sint e$usdem ordinis ita (idelicet "uod am'o sint limitata ad genus et speciem, (el am'o sint e&tra genus, ita "uod e& ae"uo respondeat eis ratio generis aut speciei. )uacum"ue autem harum conditionum non e&istente in "uocum"ue relati(o, non erit relati(um reale, sed secundum rationem. 0nde *ei ad creaturam non est relatio realis, "uia "uic"uid est in *eo, non est in genere relationis. 0nde licet *eus realiter sit dominus creaturae, et creatura realiter ser(a, tamen dominus non est in *eo relati(um reale, "uia illud dominium non est in genere relationis e& ae"uo ut opposita species ser(ituti creaturae correspondens. *e aliis "uatuor conditioni'us $am e&emplificatum est. 6otandum "uod dominium e& parte *ei est "uid infinitum, cui non adae"uatur ut possit correspondere ser(itus creaturae "uae est finita. ;nfinitum non correspondet finito, "uia plus ha'et. *ominium ergo *ei est relatio rationis, ser(itus (ero creaturae est relatio realis. %& his patet descriptio relati(orum supra posita# nam ipsa comprehendit omnia relati(a, tam secundum dici "uam

secundum esse, tam relati(a realia "uam relati(a rationis# omnia nam"ue dicuntur ad alia, scilicet ad correlati(a, (el in ha'itudine casus geniti(i, propter "uod dicit aliorum dicuntur, ut pater filii pater, si(e "uomodoli'et aliter, idest, in ha'itudine cu$uscum"ue casus, si(e dati(i, ut similis simili similis, si(e accusati(i, ut mons magnus ad par(um montem, si(e a'lati(i, ut ma$us minore ma$us. %t sic patet prima definitio. ,aput 2 [91049] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 2 *efinitur secundo ad ali"uid sic. Ad ali"uid sunt, "ui'us hoc ipsum est esse, ad aliud "uodammodo se ha'ere. 5aec definitio con(enit solum relati(is secundum esse, et reali'us eorum nam"ue esse est ad aliud se ha'ere. 6otandum, "uod ad constitutionem relationis duo re"uiruntur# unum ut fundamentum, aliud ut terminus# sine "ui'us relatio non solum non posset esse, sed etiam non posset intelligi. /er'i gratia, similitudo re"uirit duo al'a realia, "uorum unum est fundamentum, alterum terminus# similitudo enim Socratis al'i ad Platonem al'um, in al'edine Socratis est ut in fundamento, in al'edine (ero Platonis est ut in termino. % con(erso se ha'et de similitudine Platonis ad Socratem# semper enim in duo'us simili'us sunt duae similitudines# una unius ut fundamentum, et alterius ut terminus et alia est e con(erso. ,um autem dico, "uod similitudo Socratis ha'et al'edinem e$us ut fundamentum, non est intelligendum "uod similitudo Socratis sit ali"ua res in Socrate alia a' ipsa al'edine sed solum est ipsa al'edo, ut se ha'et ad al'edinem Platonis ut ad terminum. Si enim similitudo adderet supra al'edinem Socratis ali"uam rem, nullo modo posset ali"uis alicui fieri similis sine sui mutatione. <it autem homo similis alicui sine sui mutatione, ut patet# nam si "uis in ;ndia fieret modo al'us, fieret similis mihi, et ego si'i, nulla in me facta mutatione# similitudo enim in me nullam rem addit supra al'edinem, "uae realiter sit in me, ut patet. ,aput 3 [91080] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 3 Sed hic oritur du'ium. ,um enim decem praedicamenta sint decem genera rerum inter se realiter differentia# si relatio nullam rem addit supra fundamentum, ergo non erit alia res a fundamento, et sic non erit in alio genere similitudo "uam al'edo# "uod omnino falsum est. *icendum, "uod di(isio entis in decem praedicamenta est di(isio in decem di(ersa secundum rem, (el "uantum ad hoc "uod dicant di(ersas res intrinsece et realiter, sicut su'stantia, "uantitas et "ualitas, "uae comparata ad in(icem, sunt di(ersae res# (el in "uantum dicunt di(ersas res e&trinsece, "uia unum importat ali"uam rem di(ersam, "uam non importat reli"uum et sic relatio differt a suo fundamento, "uia importat oppositum relati(i# sicut enim dicimus "uod totum differt a sua parte, non sicut res a re, sed sicut illud "uod importat plus "uam pars -homo enim differt a' anima, "uia importat materiam, "uam non importat anima.# sic relatio differt a suo fundamento, "uia relatio dicit rem fundamenti, et oppositum terminum "uem non dicit fundamentum. %& his patet secunda definitio relati(orum. Si enim (erum esse relati(orum in hoc consistit, scilicet "uod importat ali"uid ut fundamentum, et ali"uid ultra, scilicet terminum esse ergo eorum est ad aliud se ha'ere. ,aput 4 [91081] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 4 %t "uia entitas relati(orum "uasi tota est a fundamentis, ideo (idendum est in "ui'us possit relatio fundari. 6otandum, "uod ut communiter dicitur, relati(a fundantur in tri'us# scilicet in actione et passione, in mensura et mensurato, et in uno. 6ihil tamen o'stat "uin relatio non possit fundari immediate in

su'stantia, cum materia secundum suam essentiam non per ali"uid si'i additum referatur ad formam, et creatura similiter ad creatorem. Sed communiter relatio in tri'us praedictis fundatur. <undamentum enim paternitatis est actio, scilicet generatio "ua "uis genuit filium# et fundamentum filiationis est passio, scilicet generatio passi(a, "ua "uis genitus est# et similiter se ha'et de domino et ser(o. *uplum (ero et dimidium, et triplum et su'triplum et hu$usmodi fundantur in mensura et mensurato# similiter et relatio "uae est inter sensum et sensi'ile, et scientiam et sci'ile, fundatur super mensura et mensurato# sci'ile enim ad scientiam, et sensi'ile ad sensum, se ha'ent ut mensura ad mensuratum. ;n uno (ero in su'stantia fundatur identitas# in uno in "uantitate ae"ualitas# in uno in "ualitate, similitudo, ut supra dictum est# unde secundum illa di(ersa fundamenta possunt sumi di(ersae species relati(orum. Possunt et assignari aliter eorum species# scilicet superpositionem ut pater et dominus# su' positionem, ut filius et ser(us# et ae"uiparantiam, ut ae"ualis et similis et cetera. ,aput 8 [91082] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 8 )uae autem relati(a suscipiunt magis et minus et contrarietatem et "uae non# sciendum "uod cum relati(a "uorum fundamenta et termini suscipiunt magis et minus et contrarietatem, ipsa etiam suscipiunt magis et minus et contrarietatem# "uorum (ero fundamenta et termini non suscipiunt magis et minus nec contrarietatem, nec et ipsa suscipiunt. 6otandum "uod "uaedam relati(a "uae fundantur in uno, "uantumcum"ue non suscipiant ipsorum fundamenta magis nec minus, ipsa tamen suscipiunt magis (el minus, ut inae"ualior, ut dictum est et ita fundantur in uno secundum speciem, et cum hoc addatur cum pri(atione ma$oris et minoris. %t "uia talis pri(atio non consistit in indi(isi'ili, sed potest intendi et remitti, inde est "uod ae"uale suscipit magis et minus, et sic de aliis. *icuntur autem omnia relati(a ad con(ertentiam, ut pater filii pater, et filius patris filius# et hoc con(enit omni'us relati(is. 6ec oportet "uod con(ertentia fiat semper in omni'us casi'us simili'us# dicitur enim scientia sci'ilis scientia, et sci'ile scientia sci'ile, et non dicitur scientiae. Ad hoc autem "uod talis con(ertentia fiat, oportet "uod fiat ad aliud, et secundum id nomen, secundum "uod ad aliud dicitur# non enim dicitur secundum con(ertentiam caput ad animal# si enim dicitur caput animalis caput, non tamen potest dici animal capitis animal "uia non refertur caput ad animal, secundum hoc nomen "uod est animal, sed secundum aliud nomen, scilicet capitatum# unde haec dicuntur ad con(ertentiam, caput capitati caput, et capitatum capite capitatum. %t ideo si ali"uando tale nomen non in(enitur, licet illud fingere ut remus non dicitur na(is remus sed fingamus nomen, et dicamus remus rei remitae remus et sic omnia relati(a dicuntur ad con(ertentiam. Sunt autem omnia (era relati(a simul natura# si enim esse relati(i est ad aliud se ha'ere, ut dictum est posito uno relati(o, statim ponitur suum correlati(um et ideo posita se ponunt, et perempta se perimunt. Proprium autem relati(orum est, ut "ui definite no(it unum, definite noscat et reli"uum. Si enim definitio est oratio "uid est esse rei significans ad esse autem unius relati(i re"uiritur necessario correlati(um "ui ergo cognoscit esse unius relati(i, oportet "uod cognoscat esse sui correlati(i. %t sic patet de praedicamento ad ali"uid et cetera. ,aput : [91083] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. : 6unc dicendum est de aliis se& praedicamentis "uae se& principia dicuntur. 6otandum, "uod "uia praedicamenta sunt ordinationes praedica'ilium, ut supra dictum est, ideo per praedicari seu denominare cognoscuntur. *upliciter autem potest ali"uid de alio praedicari denominati(e, si(e illud denominare. 0no modo "uod talis praedicatio seu denominatio fiat a' ali"uo "uod sit

intrinsecum ei de "uo fit talis praedicatio seu denominatio, "uod (idelicet ipsum perficiat si(e per identitatem si(e per inhaerentiam. %t hoc adhuc contingit dupliciter. 0no modo, "uod talis denominatio fiat a'solute et in se et sic denominant tria praedicamenta a'soluta, scilicet su'stantia, "uantitas et "ualitas# unde dicimus Socrates est su'stantia per identitatem, (el est "uantus et "ualis per inhaerentiam. Alio modo, "uod talis denominatio sit a' intrinseco, importando tamen ali"uid e&trinsecum ut terminum, ad "uem se ha'et illud "uod denominatur et isto modo denominat relatio, ut cum dicimus, Socrates est ae"ualis (el similis Platoni. Secundo modo fit denominatio a' e&trinseco, scilicet a' eo "uod non est in denominato formali, sed est ali"uod a'solutum e&trinsecum, a "uo fit talis denominatio# ut cum dicitur Socrates est agens, talis denominatio est a' ipsa forma fluente "uae in passo ac"uiritur. ,alor nam"ue causatus in passo ad hoc "uod denominet ali"uid calidum, "uae denominatio est intrinseca, nihil aliud re"uirit ut sic denominetur per ipsum, nisi su'$ectum in "uo est. Sed ad hoc ut denominetur tale ali"uid, puta calefaciens, de necessitate re"uirit aliam rem a su'$ecto, scilicet causam effecti(am caloris, "uia re"uirit passum in "uo est talis calefactio. Similiter est etiam de loco "ui est superficies "uaedam superficies enim ad hoc ut denominet illud cu$us est superficies, non re"uirit nisi su'$ectum in "uo est, scilicet corpus continens# sed ad hoc ut denominet ali"uid sicut locus locatum, re"uirit aliud a su'$ecto superficiei# et isto modo denominant illa se& praedicamenta. %t talia sic denominantia denominatione e&trinseca important aliam realitatem "uam rem denominatam, "uam non important alia praedicamenta "uae intrinsece denominant, licet ipsae res a "ui'us accipitur talis denominatio sint eaedem et talis di(ersitas sufficit ad distinguendum praedicamenta. %t isto modo ista se& praedicamenta a primis "uatuor distinguuntur, scilicet per res e&trinsecas "uas denominant, "uod non faciunt illa "uatuor. Sciendum est autem, "uod denominatio a' e&trinseco re"uirit ali"uem per se respectum inter e&trinsecum denominans et denominatum a' eo "uia oportet "uod per se et e& conditione rerum talis modus denominandi conse"uatur res et ideo oportet "uod illud a "uo fit talis denominatio, sit fundamentum per se alicu$us ha'itudinis. %t "uia ha'itudo rerum non est per se fundamentum ha'itudinis, alio"uin iretur in infinitum ideo talis denominatio non fit a respectu. 5a'ere enim ali"uid a se productum, "uod pertinet ad actionem, dicit "uemdam respectum, et ha'ere locum, et sic de aliis. ;sta tamen praedicamenta non dicunt hos respectus, "uia iste respectus pertinet ad genus relationis sed praedicta praedicamenta solum dicunt a'solutum, ut denominans e&trinsece# calefactio enim "uae est actio, dicit calorem "ui est forma a'soluta, et denominat causam efficientem, scilicet calefacientem, et sic de aliis. Alii (ero aliter dicunt. Secundum enim eos, respectus est de transcendenti'us# et non omnis respectus est in genere relationis, sed dicitur respectus de septem praedicamentis, scilicet de relatione, et de se& principiis. 5aec est autem differentia inter respectum "ui est in relati(is, et in se& principiis# nam in relati(is omnis respectus coe&igit in termino ad "uem, alium respectum si'i correspondentem, et dico in (eris relati(is# sed in se& principiis respectus non re"uirit in termino ad "uem ali"uem respectum si'i correspondentem. Actio enim prout est unum de se& principiis, dicit respectum in motu ad agens# unde illud "uod fit inter agens et patiens, scilicet motus, respectu agentis dicitur actio respectu (ero patientis dicitur passio. +amen nec in agente nec in patiente est respectus ad motum praedictum, licet sit respectus agentis ad patiens, et e con(erso "ui respectus non sunt actio et passio, sed duae relationes, scilicet acti(i et passi(i. Similiter etiam "uando dicit respectum temporis ad rem temporalem, et sic de aliis, ut patet. ,aput = [91084] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. = Actio est forma secundum "uam in id "uod su'$icitur agere dicimur. Ad "uod intelligendum sciendum, "uod duple& est actio# una "uae (ocatur actio immanens, ut calere alia "uae dicitur transiens, ut calefacere. Actio

immanens non est causa effecti(a rei ut sit in actu, sed est idem "uod esse in actu# calere enim idem est "uod esse in actu caloris# et secundum talem actionem dicitur agere ali"uid "uod est formaliter tale, sicut calor facit seu agit formaliter calidum illud in "uo est# calere enim comparatur ad calorem sicut actus secundus ad primum. 6otandum "uod actus primus et secundus potest dici tripliciter. 0no modo sic, "uod actus primus sit forma ali"ua, et actus secundus sit actio transiens, differens realiter a' ea sicut se ha'et calor ignis, et e$us calefactio# et isto modo calere non est actus secundus caloris. Secundo modo dicitur actus primus forma "uae su'ditur, et actus ei inhaerens dicitur actus secundus, ut sunt superficies et calor nec etiam isto modo calere est actus secundus caloris. +ertio modo dicitur actus primus et secundus, secundum "uod unus et idem actus potest accipi ut consideratur in se, et prout consideratur ut alicu$us ha'entis ipsum actualiter# sicut consideratur calor ut est "uaedam forma in se# calere (ero importat eamdem formam in ha'itudine ad ali"uod ha'ens, "uia calere est ha'ere calorem (el esse in actu caloris. Similiter intelligere et sentire sunt actiones immanentes, "uia dicunt actum intelligendi (el sentiendi esse actu in intelligente (el sentiente. 5aec autem actio immanens non est directe in praedicamento actionis, ideo de ipsa satis dictum sit. Secunda (ero actio "uae dicitur transiens, facit praedicamentum actionis. 6otandum, "uod ut ha'etur 3 ph!sicorum, actio et passio et motus sunt una et eadem res unde calefactio nihil aliud est "uam calor ut est in flu&u, prout scilicet est actus e&istentis in potentia, "uod idem est "uod motus. /er'i gratia, dato "uod a"ua calefieret a' igne, certum est "uod in ea esset ali"uis calor causatus a calore ignis# "ui calor "uantum ad esse suum consideratus, est forma "uae est "ualitas in tertia specie "ualitatis secundum autem "uod est in flu&u, scilicet "uia magis et magis participatur in a"ua, dicitur motus secundum autem "uod denominat ignem calefacientem, dicitur actio# nam ignis secundum eum dicitur calefaciens $u&ta primam opinionem. %t secundum "uod ha'et respectum ad ignem ut ad causam efficientem, est actio $u&ta secundam opinionem, et dicitur calefactio actio. ,alefactio (ero passio dicitur, ut denominat, (el importat respectum ad ali"uod recipiens in comparatione ad id a "uo recipit# unde ratio actionis prout est praedicamentum, consistit in hoc "uod actio dicit formam in motu (el mutatione ut est a causa efficiente. 0nde causa efficiens "uam denominat, (el ad "uam ha'et respectum, est de ratione actionis. 6ec propter hoc se"uitur "uod actio, "uam(is sit eadem fundamentaliter cum calore, "uod sit in eodem praedicamento cum calefactione ut est passio. Sicut etiam supradictum est in praedicamento relationis, licet similitudo sit eadem res cum al'edine tamen "uia similitudo importat ali"uid aliud "uod non importat al'edo, scilicet terminum ad "uem, est in alio praedicamento "uam sit al'edo. Sic in proposito, licet calefactio ut est actio, dicat calorem in motu "uia tamen dicitur actio ut denominat agens, $u&ta primam opinionem, (el dicit respectum ad agens, $u&ta secundam opinionem, ad "uod non ha'et respectum calor, nec calefactio ut est passio ideo calefactio actio est in alio praedicamento "uam calor (el calefactio passio. %& his patet descriptio actionis supraposita, scilicet, actio est forma secundum "uam in id "uod su'$icitur agere dicimur. %st enim forma "uae est in motu seu in mutatione, secundum "uam dicimur seu denominamur agentes, $u&ta primam opinionem, (el "uae ha'et respectum ad nos "ui agimus, sicut ad causam efficientem, scilicet "uia agimus in rem "uae su'$icitur, id est, in rem "uae patitur, $u&ta secundam opinionem. %t sic patet "uid est actio. Sciendum "uod auctor se& principiorum "uaedam dicit de actione corporea (el incorporea, "uae (el simpliciter reputo falsa (el e&torta indigent e&positione. *icit enim "uod actio corporea necessario est cum motu agentis# "uod non reputo (erum in omni'us actioni'us corporum# magnes enim non mota ullo genere motus attrahit ferrum et de multis aliis agenti'us posset hoc in(eniri# ideo omnia talia "uae ille i'i ponit, praetermitto. ,aput >

[91088] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. > 2ecipit autem actio magis et minus et contrarietatem, non tamen omnis. 6otandum, "uod actio (el dicit formam "uae est in motu, ut calefactio, "uae solum dicit calorem in motu ut denominat agens, (el ut ha'et respectum ad aliud# (el dicit formam "uae est in mutatione et non in motu, ut generatio su'stantiae et creatio. %t "uia, ut dictum est, actio supra formam "uam dicit, nihil addit nisi "uia denominat, $u&ta primam opinionem, (el dicit respectum ad agens, $u&ta secundam opinionem# si forma "uam dicit est in motu, dicetur actio suscipere magis (el minus, (el ipsum agens "uod est concretum. Sicut in praedicamento "ualitatis dictum est, "uod a'stracta non suscipiunt magis et minus, sed concreta ita in isto dicitur ali"uid, scilicet calefacere, suscipere magis (el minus, "uia est magis (el minus calefaciens. Si (ero forma "uam dicit actio, non sit in motu, sed in sola mutatione cum talis forma non sit apta suscipere magis (el minus, nec per conse"uens contrarietatem, sumendo contrarietatem proprie# nec etiam, talis actio suscipit magis (el minus, nec per conse"uens contrarietatem, sumendo contrarietatem proprie. 0nde generans (el creans non dicitur magis (el minus generans (el creans. %t sic patet et cetera. ,aput 9 [9108:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 9 %st autem proprium actionis e& se inferre passionem. 6otandum, "uod licet actio et passio et forma "ua ali"uid mo(etur, sint una res tamen propter di(ersam denominationem "uam important, (el propter di(ersum respectum importatum, sunt di(ersa praedicamenta. 5a'ent autem se actio et passio in hoc ordine# nam ad omnem actionem egredientem ad e&tra se"uitur passio# si enim agere nihil aliud est "uam causare formam in passo cum motu, et pati nihil aliud est "uam talem formam recipere, necessario se"uitur, "uod ad omnem actionem se"uitur passio, ad omne agere se"uitur pati. 7ene ergo dictum est, "uod proprium est actionis causare passionem in passo et sic patet de actione. ,aput 10 [9108=] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 10 Passio est effectus illatio"ue actionis. 6otandum "uod actio et passio sunt una res et eadem, scilicet forma "uae est in flu&u (el fieri. 0nde non (idetur "uod passio sit effectus actionis. Si enim considerantur in "uantum sunt una forma, tunc, cum idem non possit esse causa et effectus sui ipsius, passio non erit effectus actionis si (ero considerentur in "uantum sunt duo, "uia actio denominat agens, et passio patiens nec adhuc se"uitur, "uod passio sit effectus ipsius agentis. 6on ergo passio est effectus ipsius actionis. Sciendum "uod ali"uid potest dici effectus alicu$us dupliciter. 0no modo proprie, prout scilicet causatur (el causatum est a' eo et isto modo passio non est effectus actionis. Alio modo "uia "uando utrum"ue fit, ita fiunt simul, "uod unum necessaria conne&ione intelligitur esse post aliud. 0nde primum dicitur esse "uodam modo causa efficiens respectu secundi. )uemadmodum in tractatu de proprio dictum est de cla(o et ligno cui infigitur, "ualiter se ha'eant ad motum, sic suo modo se ha'et de passione respectu actionis# nam actio et passio sunt a' ipso agente ordine "uodam necessario. Prius enim intelligitur agens agere, "uam ali"uid a se pati et sic passio dicitur effectus actionis. ,aput 11 [9108>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 11 *u'ium autem oritur contra ea "uae dicta sunt, (idelicet "uod ista se& principia denominant su'stantiam e&trinsece. *ictum est enim, "uod actio "uae su'$ecti(e est in patiente, denominat agens. 5oc enim non (idetur esse (erum de passione# nam ipsa denominat passum in "uo est formaliter et su'$ecti(e.

*icendum, "uod forma in flu&u, "uae est ipse motus, secundum se accepta, est in praedicamento a'soluto# puta calor "ui causatur in a"ua prout est in flu&u, est in praedicamento "ualitatis, "uia motus est in praedicamento termini ad "uem est prout autem est in flu&u, dicitur motus prout (ero ha'ens talem calorem, scilicet a"ua "uae calefit, transmutatur a' igne calefaciente, talis denominatio pertinet ad passionem prout est praedicamentum# non enim a"ua dicitur calefieri "uia in ea est calor, sed "uia talis calor est a calefaciente# unde si non esset calefaciens, "uantumcum"ue calor esset in a"ua, non propter hoc diceretur calefieri (el pati sed dicitur calefieri et pati in "uantum talis calor est a calefaciente. +alis ergo denominatio (el respectus passi est formaliter a' e&trinseco, e& "uo importat agens, "uod est e&trinsecum. Sic ergo passio e&trinsece denominat su'$ectum, (el dicit respectum a' e&trinseco. 2ecipit autem passio magis (el minus et contrarietatem eodem modo "uo dictum est de actione# "uod intelligitur sicut supra de actione e&positum est. %t sic patet de praedicamento passionis et cetera. ,aput 12 [91089] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 12 )uando est "uod e& ad$acentia temporis relin"uitur. /ocatur autem hic ad$acentia temporis mensura e$us, prout scilicet ipsum tempus est mensura temporalium. Ad sciendum autem particulas praedictae descriptionis, et "uid est "uando, notandum, "uod de ratione mensurae est "uod applicata per intellectum ad mensurata certificet nos de ipsorum "uantitate. %t "uia duple& est "uantitas, scilicet e&tensionis et perfectionis ideo utro'i"ue in(enitur mensura. *icimus enim "uod mensura omnium colorum est al'edo. )uia enim al'edo plus continet de perfectione et participatione lucis "uam alii colores, applicando ipsam ad alios colores per intellectum, certificamur de "uantitate perfectionis ipsorum, non tamen de "uantitate e&tensionis# similiter per lineam 'icu'italem applicatam ad pannum, certificamur de "uantitate suae e&tensionis. ,um autem tempus nihil aliud sit "uam "uantitas successi(a ipsius motus, secundum hoc tempus potest accipi dupliciter. 0no modo large, scilicet pro omni "uantitate successi(a motus, etiam accipiendo tempus, "uot sunt motus, tot sunt tempora. )uia omnis motus ha'et "uantitatem successi(am facientem ipsum formaliter "uantum "uantitate successi(a. %t talis "uantitas non est motus, sed accidens e$us faciens ipsum esse "uantum formaliter. /el est accidens ipsius mo'ilis ine&istens ei mediante motu, sicut "ualitas ali"ua, scilicet color, inest su'stantiae mediante superficie, ut supra dictum est. %t propter hanc successionem philosophus, 8 cap. 9etaph!sic., posuit motum in genere "uantitatis. 0nde motus non est in aliis generi'us, nisi forte ratione termini motus, prout dicimus "uod augmentum et decrementum sunt in "uantitate non ratione "ua motus sunt, sed ratione termini ad "uem sunt. Sed e$us successio dicitur tempus, large sumpto tempore sicut mensura intrinseca ha'et omnis motus mensurari "uia tantus est motus, "uantum e$us successio nos certificat de e$us "uantitate. %t "uia ali"uando talis successio est no'is magis nota, ideo per eam mensuramus successionem primi mo'ilis, ut philosophus 4 ph!sicorum dicit. 9ensuramus enim tempus per nostras actiones, ut per tantam (iam i(imus, ergo tot temporis horae transierunt. Alio modo tempus stricte et magis proprie dicitur "uantitas successi(a primi motus, seu motus primi mo'ilis, "uae successio est uniformissima et simplicissima, et per conse"uens est apta nata nos certificare de aliis "uantitati'us successi(is applicata ad eas, $u&ta "uod dicimus, "uod dura(it per horam (el per diem. %t "uia talis successio est una numero, ideo est unum numero tempus omnium temporalium, per "uod mensurantur, sicut mensura e&trinseca, omnes alii motus, ut successi(i sunt. Sciendum, "uod praedicta successione primi motus mensurantur omnes alii motus ut mensura e&trinseca, et mensurantur partes motus primi mo'ilis, ut scilicet pars illius motus mensuretur parte temporis mensura intrinseca sicut dicimus, haec circulatio caeli fuit in ista die, et illa fuit in illa die# sicut est de aliis moti'us "ui mensurantur suis successioni'us

mensura intrinseca. Sciendum, "uod mensura uniuscu$us"ue potest considerari dupliciter# uno modo a'solute, scilicet prout applica'ilis est alio modo, prout applicatur ad ipsum mensura'ile. ,um autem tempus sit "uaedam mensura, poterit his duo'us modis considerari uno modo a'solute, et sic dicitur tempus alio modo applicata ad motus successi(os, si(e sint partes motus primi mo'ilis, si(e sint alii motus (el ad mo'ilia in "uantum mo'ilia sunt. %t "uia talia ut sic mensurata a tempore sic mensurante denominantur, sicut dicimus am'ulationem hodiernam, ideo a tali a'soluto, scilicet tempore sic denominante, sumitur praedicamentum "uando, $u&ta primam opinionem. @u&ta (ero secundam opinionem "uando est respectus temporis ut mensurantis ad ipsum temporale. Propterea dicitur, "uod "uando est "uod relin"uitur e& ad$acentia seu mensura temporis. +empus enim ut mensurat temporale, denominat illud denominatione e&trinseca, et hoc relin"uit, et hoc dicitur "uando, $u&ta primam opinionem. @u&ta (ero secundam, "uando relin"uitur e& ad$acentia temporis, "uia e& mensuratione "uae est a tempore, relin"uitur respectus temporis mensurantis ad mensuratum, "uod dicitur "uando# et sicut sunt partes ipsius temporis, scilicet praesens, praeteritum, et futurum, sic etiam sunt partes "uando, "uia a' omni'us tali'us parti'us denominantur temporalia# dicimus enim, haec est operatio hodierna (el crastina (el hesterna. %t sic patet "uid est "uando# "uia nihil aliud est "uam forma a'soluta, "uae est tempus, prout denominat temporale. /el $u&ta secundam opinionem, "uando nihil aliud est "uam respectus praedictae formae a'solutae ad temporalia "uae mensurat. ,aput 13 [910:0] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 13 Sciendum "uod ali"ui dicunt, "uod "uando non est respectus temporis mensurantis ad rem temporales, sed e con(erso est respectus rei mensuratae ad ipsum tempus. 5oc non reputo (erum# "uia secundum istos, "uando non esset denominatio e&trinseca, sed intrinseca# et sic non esset unum de se& principiis "uae e&trinsece denominant, ut supradictum est. %t se"ueretur $u&ta secundam opinionem, "uod "uando esset relatio, "uia esset respectus a' intrinseco, "uod falsum est. Sciendum, "uod successio primi motus "uae tempus dicitur, potest esse mensura partium motus primi mo'ilis et isto modo est mensura intrinseca, et e& tali mensura fit denominatio "uae pertinet ad praedicamentum "uando# sicut dicimus "uod haec circulatio est hodierna (el fuit hesterna. %t isto modo, in "uo est tempus, in eo etiam "uando# "uia in motu primi mo'ilis est tempus su'$ecti(e. %t ideo talis denominatio est in parti'us e$us "uae denominantur a parti'us motus, ut dictum est. /el $u&ta primam opinionem in primo motu est tempus, "uod est fundamentum respectus "ui est "uando. %tiam in eo est terminus ipsius respectus, partes scilicet motus mensuratae "uae sunt terminus talis respectus et hoc est "uod dicit auctor se& principiorum, "uod in "uo est tempus, in eo est etiam "uando. Alio modo tempus potest esse mensura aliorum motuum e&trinseca, e& "uo tunc fit denominatio "uae pertinet ad praedicamentum "uando, sic dicimus, haec am'ulatio fuit hesterna# et sic "uando non est in eo in "uo est tempus, "uia tempus est su'$ecti(e in motu primi mo'ilis, et denominatio facta a' eo est in am'ulatione. /el $u&ta secundam opinionem, "uando est respectus fundatus in tempore, cu$us tamen terminus est am'ulatio# et sic ali"uo modo non est in eo in "uo est tempus et cetera. ,aput 14 [910:1] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 14 6on suscipit autem "uando magis (el minus, nec etiam ipsi "uando est ali"uid contrarium. 6am hoc praedicamentum sumitur a forma a'soluta denominante, (el est respectus talis formae. %t "uia tempus a "uo sumitur "uando non suscipit magis (el minus, nec ha'et contrarium igitur nec "uando ista suscipiet.

%st autem proprium "uando esse in omni eo "uod incipit esse. 6otandum, "uod res "uadrupliciter incipit esse. )uaedam enim incipit per motum solum, ut calor in a"ua "uae calefit, incipit esse per motum calefactionis# immo motus ponitur in genere talium# alteratio enim est in genere "ualitatis, in "ua alteratio in(enitur. )uaedam (ero incipit esse per mutationem se"uentem motum necessario sicut forma su'stantialis inducitur in materiam per generationem se"uentem alterationem, cu$us ipsa est terminus saltem e&trinsecus. )uaedam autem incipit esse per mutationem se"uentem motum, sed non e& necessitate sicut illuminatio nostri hemisphaerii de mane, "uam illuminationem praecedit motus localis solis, per "uem, no'is praesens fit. +alem autem mutationem non e& necessitate praecedit motus# "uia in primo instanti "uando creatus est sol, nullo praecedente motu solis fuit aer illuminatus a sole. )uaedam autem incipit esse per simplicem emanationem, et non per motum nec per mutationem, sicut illa "uae creantur. Sciendum est autem, "uod tempus, si(e sit continuum si(e discretum, et ae(um sunt "uaedam mensurae, secundum "uas actus "uidam nati sunt mensurari, "uia scilicet ha'ent durare tantum (el tantum. )uidam autem actus est in "uo uno numero e&istente est successio, et e$us duratio consistit in accipiendo partem post partem# sicut sunt ea de "ui'us dictum est "uod incipiunt esse solum per motum. %t tales actus "uando fiunt, si(e "uando facti sunt, cum scilicet sunt in "uiete, mensurantur tempore continuo. %orum enim fieri est motus, et factum esse est "uies. 9otus autem et "uies mensurantur tempore continuo. ;n omni autem tali actu est "uando, sicut in tempore, ut dictum est. %t hoc est proprium "uando, esse in omni tali actu "ui sic incipit esse# talis enim actus "uia proprie tempore mensuratur, proprie etiam sumitur denominatio a tempore, ut dicatur de am'ulatione hodierna (el hesterna et hoc est "uando, ut dictum est. /el $u&ta secundam opinionem, tempus ut mensurans proprie ha'et respectum ad actus tales, et hic respectus est "uando. Proprium ergo "uando est esse in omni tali actu "ui sic incipit esse ut in termino, ut dictum est. Ali"uis (ero actus est, cu$us duratio non consistit in accipiendo successi(e partem post partem sed consistit in hoc, "uod idem indi(isi'ile manens stat. %t iste actus est duple&. )uidam enim est actus indi(isi'ilis, in "uo nulla est successio, tamen natus est ei alius actus succedere, et ipse natus est succedere alteri, sicut formae su'stantiales corrupti'iles, cogitationes et (olitiones successi(ae Angelorum# horum enim actuum unus"uis"ue est indi(isi'ilis, et unus succedit alteri. 0na nam"ue forma succedit alteri in materia prima# et tamen esse talis formae in indi(isi'ili est# et sic est de dictis cogitationi'us et (olitioni'us Angelorum. 0nde tales actus mensurantur tempore discreto unus"uis"ue enim talium actuum mensuratur nunc temporis discreti et successio "uae est inter tales actus mensuratur tempore discreto. +empus autem discretum, est in illo genere "uantitatis discretae, in "uo ponitur oratio# non enim oratio i'i ponitur pro sono, cum sonus sit "ualitas# nec pro numero s!lla'arum, "uia sic non esset alia species a numero# nec pro pluri'us tempori'us continuis s!lla'arum, "uia sic non esset alia species a tempore continuo. Plures enim partes temporis non faciunt aliam speciem a tempore, ut supra dictum est. Sed ponitur pro mensura prolationis illius soni# i'i non solum est dare plura, sed est dare plus durare, secundum "uod talia plura indi(isi'ilia plus durant "uam unum# ideo oportet i'i ponere ali"uem numerum pertinentem ad mensuram alicu$us durationis# hoc autem est discretum. ;n tali'us, "uae sic incipiunt esse et "uae sic ha'ent esse, non est "uando, secundum "uod hic sumitur "uando, prout relin"uitur e& ad$acentia temporis continui et si in eis esset "uando e& ad$acentia ipsius nunc temporis discreti, esset alterius rationis "uam "uando de "uo nunc agitur. Alius (ero actus indi(isi'ilis est "ui non est aptus natus succedere alteri, nec alius si'i sicut est actus essendi Angelorum, et animae rationalis, et corporum caelestium, et intellectio Angeli, "ua (idelicet intelligit se, "uae non est successi(a, et 'eata (isio Angelorum et animarum# et tales actus mensurantur ae(o, "uod est totum simul. 0nde, licet talis actus incoeperit esse per simplicem emanationem, tamen in eis non est "uando non enim ha'ent mensurari tempore. Possumus autem dicere, "uod in omni'us dictis acti'us sit "uando per "uamdam

coe&istentiam "uam ha'et tempus continuum cum durationi'us eorum# dicimus enim, "uando fuit Angelus? %t respondetur, heri (el hodie. 6on tamen "uod Angelus "uantum ad suum esse mensuretur die hesterno (el hodierno# sed "uia dies hesterna (el hodierna simul fuit cum dicta duratione Angeli, scilicet cum suo ae(o, (el ae(um suum simul coe&istit tempori hesterno (el hodierno, et sic de aliis. %t patet de "uando. ,aput 18 [910:2] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 18 0'i est circumscriptio corporis a loci circumscriptione pro(eniens. Ad intelligendam praedictam descriptionem, et "uid est u'i, sciendum, "uod locus est superficies corporis continentis immo'ilis. *upliciter autem potest ali"uid esse in loco# scilicet definiti(e et descripti(e. *efiniti(e sunt in loco ea "uae licet "uanta non sint, nec per se nec per accidens, tamen non sunt u'i"ue sed ita sunt in una parte mundi "uod non sunt in alia, sicut sunt Angeli et animae separatae unde dicuntur esse in loco definiti(e, idest determinati(e, "uia ita determinate sunt in una parte mundi, "uod tunc non sunt in alia. %t de tali'us non potest proprie dici esse in u'i# nam ea "uae sunt in u'i, continentur in loco. Sed hu$usmodi magis continent locum "uam contineantur a loco non ergo proprie sunt in u'i. ,ircumscripti(e (ero dicuntur esse in loco omnia "uanta. *imittamus modo de ultima sphaera "ualiter sit in loco. 0nde "uantitas "uae formaliter facit su'$ectam materiam "uantam, efficienter facit eam esse in loco# unde corpus locatum per suam superficiem tangit superficiem corporis locantis# et sicut est signata superficies corporis locati, ita et superficies locantis. Superficies autem corporis locantis potest dupliciter considerari. 0no modo ut est in corpore locante et denominat illud et sic est "uantitas. Alio modo ut denominat corpus locatum et sic facit praedicamentum u'i, "uod nihil aliud est secundum rem, "uam locus, ut denominat locatum denominatione e&trinseca, sicut dicitur ci(is a ci(itate, et Pragensis a Praga. /el $u&ta secundam opinionem, praedicamentum u'i est respectus circumscri'entis locatum. %& praedictis patet, "uod motus localis non est in loco in "uantum hu$usmodi, sed est in praedicamento u'i# motus autem su'$ecti(e est in eo "uod mo(etur, seu in mo'ili. *icitur autem motus esse in genere formae "uae ac"uiritur per motum, "uae est terminus motus. 6on autem mo(etur locus, cum sit terminus continentis immo'ilis, mo(etur autem locatum. Locus autem, in "uantum hu$usmodi, non est forma "uae ac"uiritur in locato, sed est forma locantis. 6ihil ergo ac"uiritur in re mo'ili nisi u'i, "uod est respectus loci ad locatum, ut circumscri'it illud. /el est denominatio supponens praedictum respectum, $u&ta primam opinionem. 5ic autem respectus terminati(e est in ipso locato, et secundum e&tensionem loci cu$us est talis respectus ut fundamentum, ac"uiritur in re "uae mo(etur ad aliud et aliud u'i, us"ue ad terminum motus. %& his patet, "uod in aliis specie'us motus in ipso mo'ili ac"uiritur forma intrinseca. 6am in alteratione "uae fit de frigore ad calorem, ac"uiritur calor "ui est forma intrinseca inhaerens ipsi calefacto# et in augmento et decremento ac"uiritur certa "uantitas, "uae etiam est forma inhaerens intrinsece. Sed in motu locali ac"uiritur u'i, "uod denominat e&trinsece. /el $u&ta secundam opinionem est respectus e&trinsecus fundatus in locante, et terminatus in locato, ut dictum est. Patet ergo descriptio ipsius u'i# scilicet, "uod est circumscriptio corporis, idest denominatio corporis locati circumscripti pro(eniens a circumscriptione loci, idest a' ipso loco circumscri'ente. /el $u&ta secundam opinionem, est circumscriptio corporis locati, idest respectus terminatus in corpore circumscripto, pro(eniens a circumscriptione loci, idest fundatus in loco prout circumscri'it locatum. ,aput 1: [910:3] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 1: 0'i (ero non suscipit magis nec

minus, et non suscipit contrarietatem. 0t enim dictum est, u'i nihil aliud est "uam locus, ut denominans rem locatam "uam circumscri'it. /el $u&ta secundam opinionem, est respectus e&trinsecus fundatus in loco circumscri'ente et terminatus in re locata# "ui respectus nihil reale addit supra fundamentum, nisi terminum ad "uem, ut supra de relatione dictum est. 0nde nullam rem dicit di(ersam a loco. Sed locus non recipit magis (el minus, nec loco ali"uid est contrarium, ut supra dictum est. %rgo nec u'i suscipit magis (el minus nec contrarietatem. Proprium autem u'i est esse in omni corpore terminato (el denominati(e, (el $u&ta secundam opinionem terminati(e# licet enim "uaedam alia accidentia sint in corpore, ut calor, dulcedo et hu$usmodi et "uidam etiam respectus terminentur ad corpus, ut ae"ualitas et inae"ualitas tamen non ita proprie con(eniunt corpori, sicut u'i# corpus enim est "uod superficie (el superficie'us terminatur et hoc est de ratione corporis in "uantum est corpus. Sed "uia natura non sustinet (acuum, oportet "uod statim si'i con$ungatur alia superficies, "uae ut immo'ilis est, locus dicitur et circumscri'it illud, et hoc est u'i# unde proprie u'i est in corpore, "uia immediate se"uitur ipsum corpus in "uantum hu$usmodi. %t dico, "uod proprium est u'i esse in omni corpore, supple, et non in alio# "uia indi(isi'ili in "uantum hu$usmodi non de'etur locus# si enim locus est "uantitas continua, oportet "uod sit di(isi'ilis. Locatum autem et locus adae"uantur. 0nde si alicu$us indi(isi'ilis esset locus, se"ueretur "uod locus ille esset indi(isi'ilis. 6otandum, "uod indi(isi'ile dupliciter potest sumi. 0no modo mathematice et sic solus punctus est indi(isi'ilis, cui, ut dictum est, non de'etur proprie locus. Alio modo sumitur indi(isi'ile naturaliter# est enim de(enire ad minimam carnem, "uae si di(idatur, non erit amplius caro. 5oc tamen indi(isi'ile est "uantum, et non punctus et nullus prohi'et tale indi(isi'ile esse in loco. ;gitur in eo est u'i. *ico etiam, "uod u'i est in corpore terminato# si enim esset corpus infinitum, ut pone'ant primi philosophi esse e&tra caelum tale corpus, non esset in u'i. %t sic patet de u'i et cetera. ,aput 1= [910:4] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 1= Positio est ordo seu ordinatio partium in loco. Ad intelligendum autem praedictam descriptionem, sciendum est, "uod pars multipliciter dicitur, sicut et totum. %st enim triple& totum# scilicet uni(ersale, potentiale et integrale. %t si aliud totum dicatur, ut totum in "uantitate, totum in tempore, totum in loco, ad ista tria reducuntur. *icitur autem totum uni(ersale genus, cu$us partes su'$ecti(ae sunt species. +otum (ero potentiale dicitur ali"uid in "uo sunt potentiae, "uae nec partes integrales dici possunt, nec partes su'$ecti(ae# sicut anima respectu suarum potentiarum est totum potentiale, et "uaeli'et e$us potentia dicitur (is potentialis. +otum (ero integrale est duple&. 0num est, "uod constituitur e& parti'us integranti'us essentiam rei compositae# "uarum partium una"uae"ue per se accepta non est nata esse naturaliter sine alia, sicut sunt forma et materia. Aliud (ero totum integrale est, cu$us partes sunt natae di(isae a toto "uaeli'et per se esse sicut di(iso ligno toto in duo ligna, una"uae"ue partium potest per se esse# et haec est passio "uanti, in eo "uod "uantum est, ut dicitur "uinto metaph!sicae. %t "uia tales partes sicut sunt di(isi'iles, ita per intellectum signari possunt, "uam(is non sint di(isae et "uia in se consideratae inter se ha'ent ali"uem ordinem in toto -"uia una consideratur proprie esse centrum totius# et alia post aliam, et sic de aliis.# talis ordo dicitur potentia "uae est differentia "uantitatis, ut supra dictum est. 6ec tamen est credendum, "uod talis ordo "ui dicitur potentia, sit relatio "uia differentia "uantitatis non potest esse in alio praedicamento a "uantitate. Sed potest esse relatio secundum dici sicut dicimus, "uod scientia est relatio (el relatum secundum dici# est enim scientia in prima specie "ualitatis per prius, secundario autem dicit "uemdam respectum ad sci'ile. Alio modo possunt considerari praedictae partes integrales, ut comparantur ad locum prout scilicet, cuili'et parti sic ordinatae in toto correspondet pars loci et talis ordo seu ordinatio partium in loco dicitur positio, "uae est

praedicamentum situs. 6otandum, "uod manente eodem toto locato et eodem toto loco, possunt partes di(ersae locati di(ersis parti'us loci applicari et ideo est ali"ua di(ersitas inter comparationem totius locati ad totum locum, et inter comparationem partium ad partes# et sic potentia "uae dicit ordinem partium locati ad di(ersas partes loci, est aliud praedicamentum "uam praedicamentum u'i, "uod dicit circumscriptionem locati a loco. 6otandum "uod superficies corporis continentis "uae locus dicitur, et superficies corporis contenti, sunt simul et secundum "uod est figura corporis contenti, sic est figura loci, seu superficiei continentis. %t ideo secundum situationem partium et e$us di(ersitatem in corpore locato, necesse est locum di(ersam ha'itudinem ha'ere ad locatum. 0nde a praedicto loco sic di(ersimode locante partes locati denominant ipsum locatum ratione suarum partium. *icitur praedicamentum situs seu positionis, sicut dicitur homo sedens, "uia partes loci sic circumscri'unt partes locati. /el $u&ta secundam opinionem, respectus fundatus in loco ratione suarum partium, et terminatus in locato ratione suarum partium, est positio seu situs. Patet ergo "uid est situs seu positio. ,aput 1> [910:8] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 1> Sciendum est, "uod "uidam dicunt "uod situs seu positio non est denominatio si(e respectus sumptus a parti'us loci ratione partium locati, sed potius est respectus sumptus a parti'us locati ad partes loci. %t si o'$iciatur eis, "uod si hoc esset, se"ueretur "uod talis denominatio non esset a' e&trinseco, "uia respectus fundatus in parti'us locati $u&ta secundam opinionem ad "uam se"uitur talis denominatio, $u&ta primam opinionem, "uae est praedicamentum situs, non est e&tra totum locatum unde se"uitur "uod situs esset relatio# ad hoc respondent, "uod de situ accidit sicut de passione supradictum est "uae, licet sit su'$ecti(e in passo, tamen a' ea denominatur patiens denominatione e&trinseca, "uia non denominat illud nisi ratione agentis "uod est e&tra. %t sic dicunt "uod partes locati sic ordinatae non denominant totum in praedicamento isto, nisi ratione partium loci ad "uas ha'ent respectum. %t "uia, ut supra dictum est, ista praedicamenta non fecit Aristoteles et ille "ui fecit, non fuit tantae auctoritatis nec ha'uit ali"uem e&positorem alicu$us auctoritatis, ideo de eis "uili'et modernorum dicit sicut si'i (idetur. 0tra"ue tamen opinio posset sal(ari# sed prima magis stat ad sal(andum "uod hoc praedicamentum dicat formam e&trinsecus ad(enientem. Secunda (ero (idetur magis stare cum significato dictionum "uae important positionem# nam sessio et cu'atio magis (identur dicere dispositionem partium locati per respectum ad partes loci, "uam e con(erso. %t similiter se ha'et de aspero et leni# asperum enim est cu$us partes non porriguntur ae"ualiter lene (ero cu$us partes ae"ualiter porriguntur. )uae autem istarum opinionum sit pro'a'ilior, legentis $udicio relin"uo et cetera. ,aput 19 [910::] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 19 Situs autem seu positio non recipit magis nec minus, si(e sit respectus partium loci ad partes locati, si(e e con(erso# "uia nec partes loci nec partes corporis locati suscipiunt magis (el minus, ideo nec situs suscipit magis (el minus# similiter nec recipit contrarietatem, ut e& supradictis potest patere. %st autem proprium situs pro&ime assistere su'stantiae materiali. Ad "uod intelligendum, sciendum est, "uod assistere, ut hic sumitur, est esse respecti(um. 6otandum, "uod "uantitas afficit rem materialem prius "uam ali"uod accidens# unde primam materiam prius natura informat forma su'stantialis "uae dat si'i esse# ad "uam informationem prius natura se"uitur "uantitas "uam ali"uod aliud accidens. 0t autem supradictum est, propria passio "uantitatis est, "uod sit di(isi'ilis in partes integrales. %t ideo 8 9etaph!., a philosopho sic descri'itur. )uantum est,

"uod est di(isi'ile in semper di(isi'ilia. Ad "uas partes integrales terminatur situs, "ui est respectus "uidam, licet fundetur in loco. /el secundum alios, fundatur in parti'us "uantis, et terminatur ad partes loci, ad "uem respectum se"uitur denominatio "uae facit praedicamentum situs, $u&ta primam opinionem. Pro&imus ergo respectus su'stantiae materialis si(e terminati(e si(e fundamentaliter est situs si(e positio et cetera. ,aput 20 [910:=] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 20 5a'itus est corporum et eorum "uae circa corpus sunt ad$acentia. Ad intelligendum autem praedictam descriptionem, sciendum, "uod ha'ere ali"uid dicit "uemdam respectum. )uaedam enim dicuntur ha'ere ali"uas res, sed inter ha'entem et res ha'itas est solus respectus rationis# ut cum ali"uid dicitur ha'ere su'stantiam, (el partes su'stantiae, sicut pedem (el manum (el ha'ere "uantitatem (el "ualitatem# et tamen inter ha'ens et res ha'itas nullus est respectus realis, sed solum rationis# unde hoc ha'ere pertinet ad praedicamenta a'soluta. )uaedam (ero dicuntur ha'ere ali"uas res, ita "uod inter ha'entem et res ha'itas est respectus realis et con(ersi(us# sicut pater dicitur ha'ere filium, et filius patrem, et dominus ser(um (el possessionem et ser(us (el possessio dominum. Patris autem ad filium et filii ad patrem est respectus realis# et similiter est de domino et ser(o# et istud ha'ere pertinet ad praedicamentum relationis. )uaedam autem dicuntur ha'ere ali"uas res, et inter ha'entia et res ha'itas est respectus realis sed non con(ersi(us, sed est respectus ha'entis ad rem ha'itam# et isto modo tempus dicitur ha'ere temporalia, et locus locatum, et partes loci partes locati, et continens contentum# et istud ha'ere pertinet ad praedicamenta "uando et u'i et situs# nam continens ita dicitur ha'ere contentum, "uod reducitur ad praedicamentum u'i, sicut tempus temporale, "uod reducitur ad praedicamentum "uando, et situs situatum "uod pertinet ad praedicamentum situs# nam (as est locus mo'ilis, et locus est (as immo'ile, ut dicitur 4 Ph!sic. )uaedam autem dicuntur ha'ere ali"uas res, et inter ha'entia et res ha'itas est respectus realis non con(ersi(us ita (idelicet, "uod respectus talis est rei ha'itae ad ipsum, "uod ha'eat eam, sicut homo dicitur ha'ere tunicam et respectus est tunicae ad ipsum hominem ha'entem, et non e contrario# et hoc ha'ere pertinet ad istud praedicamentum, scilicet ha'itus. 6otandum, "uod ut philosophus dicit 18 de Animali'., natura pro(idit aliis animali'us de (estimentis et de armis. 0nde "uaedam pro (estimento ha'ent pilos, "uaedam (ero corium grossum (el corticem, (el ali"uid hu$usmodi# similiter etiam ali"ui'us pro armis dentes dedit, aliis cornua, aliis (ero ungues, et hu$usmodi# homini autem nihil horum dedit, sed dedit ei intellectum et manus, ut per eas posset si'i pro(idere, et de re'us e&teriori'us faceret si'i (estimenta et arma. 0nde in aliis animali'us tam (estimenta "uam etiam arma sunt partes su'stantiales eorum et inter ha'entia et ha'ita non est ali"uis respectus realis, sed solum rationis, ut dictum est# unde denominatio "uae fit in eis (el a (estimentis (el a' armis eorum naturali'us non pertinet ad hoc praedicamentum. Sed inter (estimenta et arma nostra et nos est respectus realis. %t ideo (estimenta et arma prout denominant nos ha'entes ea, sunt praedicamentum ha'itus. /el $u&ta secundam opinionem, respectus eorum ad nos est praedicamentum ha'itus. 0nde hoc praedicamentum solum con(enit homini'us. /erum est autem, "uod etiam "uaedam animalia (estimus et armamus (estimentis et armis e&teriori'us (estimus enim simias et phaleramus e"uos et isto modo hoc praedicamentum potest ad ea pertinere. %t sic patet et cetera. ,aput 21 [910:>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 21 /idetur autem esse du'ium, si(e hoc praedicamentum sit denominatio se"uens respectum, si(e $u&ta secundam opinionem sit

ipse respectus, "uomodo hoc praedicamentum pertine'it ad genera accidentium. ,onstat enim "uod (estimenta si(e arma sunt in genere su'stantiae. *enominatio autem sumpta a su'stantia, non ponitur in alio genere a su'stantia. Si(e $u&ta secundam opinionem "uomodo funda'itur respectus immediate in su'stantia, cum respectus nihil reale addat supra fundamentum, ut supradictum est? ;deo se"uitur, "uod su'stantia (el erit accidens, (el "uod ha'itus non erit accidens. Ad "uod dicendum, "uod non est incon(eniens, "uod respectus realis in su'stantia fundetur. Su'stantia enim creata in "uantum hu$usmodi, realiter refertur ad creatorem et talis respectus immediate in ea fundatur# nec propter hoc su'stantia est respectus (el accidens. 6otandum "uod differt accidentalitas "uantitatis et "ualitatis "uae sunt accidentia a'solute, a' accidentalitate aliorum septem praedicamentorum# nam accidentalitas a'solutorum consistit in hoc, "uod ad(eniunt enti in actu per inhaerentiam et isto modo su'stantia non potest esse accidens. Accidentalitas autem aliorum septem praedicamentorum consistit in hoc, "uod accidit formae seu su'$ecto formae ha'ere terminum ad "uem. %t "uia forma su'stantialis seu su'stantia composita potest ha'ere talem terminum, isto modo non est incon(eniens "uod sit accidens, idest ut accidentaliter alteri ad(eniat# unde accidit (estimento ut ad$aceat corpori, et ut talem respectum ha'eat ad ipsum. %t sic si(e sumatur (estimentum ut denominans, accidit si'i sic denominare, et sic est praedicamentum ha'itus $u&ta primam opinionem, et est accidens. /el $u&ta secundam opinionem accidit (estimento ha'ere corpus pro termino, ad "uem ut ad$acens ha'et respectum. /el potest dici, "uod non e& omni su'stantia indifferenter fiunt arma et (estimenta sed arma fiunt e& su'stantia ha'ente ali"uam "ualitatem, puta duritiem et hu$usmodi# similiter (estimenta fiunt non e& "uali'et su'stantia indifferenter, sed e& ha'ente talem "ualitatem, puta mollitiem et plica'ilitatem, (el hu$usmodi et super his "ualitati'us fundatur respectus "ui est ha'itus, (el a dictis su'stantiis, in "uantum ha'ent tales "ualitates. %st ergo ha'itus ad$acentia corporum, et eorum "uae circa corpus sunt# "uod sic intelligitur. 5a'itus est ad$acentia, idest denominatio corporum, sicut eorum "uae denominantur, et eorum "uae sunt circa corpus, idest eorum a "ui'us fit talis denominatio sicut a (estimentis "uae sunt circa corpus, dicitur et denominatur homo (estitus. /el $u&ta secundam opinionem, ha'itus est ad$acentia, idest respectus corporum terminati(e. +alis enim respectus, scilicet (estimenti, terminatur ad corpus (estitum, et est eorum "uae sunt circa corpus fundamentaliter# nam fundamentum talis respectus est ipsum (estimentum, ut dictum est. %t sic patet descriptio ha'itus. 6otandum, "uod licet talis denominatio sit totius ha'entis talem ha'itum, nam homo dicitur (estitus et calceatus tamen con(enit si'i ratione ha'itus "ui ad$acet parti. Licet enim homo dicatur calceatus, tamen dicitur ratione calceamenti, "uod ad$acet pedi, "ui est pars integralis hominis, cum totum corpus non sit (estitum, sed ratione illius partis cui ad$acet (estimentum. Patet ergo de ha'itu et cetera. ,aput 22 [910:9] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 22 2ecipit autem ha'itus magis et minus, licet non omnis. )ualiter autem ha'itus recipit magis et minus, (idetur esse du'ium. Si enim respectus in tantum recipiunt magis et minus, in "uantum fundamenta recipiunt intensionem et remissionem et secundum istos respectus denominantur termini respectus magis (el minus# sicut dicitur magis (el minus calefaciens a ma$ori (el minori calore "uem efficit# sed cum fundamentum ha'itus sit su'stantia, ut dictum est, "uae non suscipit magis (el minus ergo nec ha'itus suscipit magis (el minus. Ad "uod intelligendum sciendum est, "uod ut dictum est, ista se& praedicamenta nihil aliud dicunt nisi a'solutum, ut denominat ali"uid e&trinsecum "uae denominatio se"uitur ali"uem respectum realem "ui est inter denominans et denominatum, "ui tamen respectus est in genere relationis. /el $u&ta secundam opinionem, dicunt praedictum respectum# et talis respectus est communis dictis se& principiis.

0nde tale denominatum dicitur magis (el minus a' intensione (el remissione illius a'soluti denominantis, ut dictum est. Ali"uando (ero denominatur magis (el minus, non a' intensione (el remissione denominantis sed si plura fuerunt denominati(a e$usdem rationis a "ui'us denominatum secundum unum"uod"ue "uod est, eo denominatur sicut dicimus, "uod ignis calefaciens tria ligna magis calefacit, "uam si calefaceret duo eodem gradu caloris. ,onstat enim "uod omnes istae tres calefactiones sunt e$usdem rationis, "ui'us respondet ignis secundum unam potentiam calefacti(am# et isto modo calefaciens potest dici magis (el minus, licet in calefactioni'us (el in "ui'uscum"ue actioni'us non sit consuetum dicere isto modo magis (el minus. %t simile est si sumatur ha'itus $u&ta secundam opinionem# "uia si plures respectus unius rationis, "ui'us unus respondet terminus, denominant terminum magis, pauciores (ero minus ha'itus primo modo non suscipit magis (el minus. A' uno enim (estimento (el calceamento, scilicet uno numero, num"uam ali"uis dicetur magis (el minus (estitus (el calceatus. %t sic intelligitur, "uod non omnis ha'itus suscipit magis (el minus "uia nec (estimentum nec calceamentum suscipit intensionem (el remissionem. Secundo (ero modo ha'itus suscipit magis (el minus "uia unus et idem homo a pluri'us (estimentis potest denominari magis (estitus, et a pauciori'us minus (estitus et sic de aliis. 5oc autem non con(enit praedicamento "uando, cum tempus denominans sit unum omnium temporalium# nec etiam con(enit praedicamento u'i, cum unius corporis unus tantum sit locus# nec praedicamento situs, cum cuili'et uni parti locati una respondeat pars loci. Potest autem con(enire iste modus dicendi magis (el minus alicui relati(o, et alicui agenti (el patienti. %t sic patet "ualiter ha'itus suscipit magis (el minus, et "ualiter non. /el dicendum, "uod respectus ha'itus non immediate fundatur in su'stantia, ut supra dictum est, nisi mediante ali"ua "ualitate, puta duritie (el mollitie et hu$usmodi, "uae "ualitates sunt fundamentum talis respectus# cum autem dictae "ualitates suscipiant magis et minus, ergo et ha'itus. 6on tamen recipit ha'itus contrarietatem. 0t enim supra dictum est, e& receptione magis et minus datur contrarietas, "uando magis et minus est secundum gradum intensionis et remissionis in specie'us unius generis, ut patet de al'o et nigro. +alis autem intensio non est in ha'itu, ut dictum est. %rgo in ha'itu non est contrarietas. ,aput 23 [910=0] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. 8 cap. 23 %st autem sciendum, "uod proprium ha'itus est e&istere tam in corpore "uam in his "uae circa corpus sunt, in pluri'us secundum di(isionem partium. 5oc autem "ualiter intelligatur dictum est. *enominatur enim ali"uid a' ha'itu secundum "uod ha'itus ad$acet alicui parti integrali signatae sicut dicitur homo calceatus a pedi'us et galeatus a capite, et sic de aliis. 5oc autem nulli aliorum praedicatorum con(enit# licet enim in praedicamento situs fiat denominatio totius ratione partium "ui'us ad$acent partes loci, non tamen ratione alicu$us partis signatae, sed ratione omnium, "ui'us ad$acent partes loci ali"uando uno modo, et ali"uando alio. Sed in praedicamento ha'itus fit denominatio totius a' una parte signata, cui ad$acet singularis ha'itus. %t "uia sicut consideratur in hoc praedicamento corpus ha'ens ha'itum "uantum ad suas partes organicas signatas, sic ha'itus partium signatarum sunt di(ersi et di(isi# nam in ha'itu unius hominis di(isa est pars (estimenti a calceamento, et sic de singulis ideo dicitur esse proprium ha'itus e&istere secundum di(isionem partium corporis, scilicet ha'entis, et secundum di(isionem eorum "uae sunt circa corpus secundum di(isionem ha'itus. %t sic patet de praedicamento ha'itus, et de omni'us praedicamentis hoc modo. 6otandum, "uod praedicamenta pertinent ad primam operationem intellectus, in "ua nulla fit compositio per esse. )uae autem pertinent ad talem primam operationem, possunt dupliciter considerari. 0no modo, "uantum ad res intellectas et sic de eis $am dictum est# omnia enim "uae sic pertinent ad talem primam operationem, per decem praedicamenta significantur, ut e& dictis patet. Alio

modo possunt considerari "uantum ad modum significandi, in "uantum scilicet significantur per nomina et per (er'a, et per alias partes orationis# et de his dicetur immediate. Propterea logica non solum est scientia rationalis, ut puta de s!llogismo "ui pertinet ad discursum rationis, sed est etiam scientia sermocinalis# tractat enim de s!llogismo et parti'us e$us "uantum ad modum significandi, ponendo "uid est nomen, et "uid est (er'um, et ponendo signa uni(ersalia et particularia, "uae omnia ad modum significandi pertinent, de "ui'us omni'us infra dicetur. +ractatus : ,aput 1 [910=1] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 1 *icto de his "uae "uantum ad rem significatam pertinent ad primam operationem intellectus, "uae est indi(isi'ilium intelligentia, ut in 3 de anima dicitur, "uia (idelicet res cognoscitur "uantum ad suam "uidditatem nunc dicendum est de his "uae pertinent ad secundam operationem intellectus, "uae i'i compositio (el di(isio nominatur, "ua scilicet intellectus noster unam rem cum alia componit, (el a' alia eam di(idit, per esse scilicet et non esse. %t dicitur tractatus iste de enunciatione seu propositione, large sumpta propositione. Si enim stricte sumeretur, tunc enunciatio esset genus e$us# propositio enim solum dicitur de praemissis ipsius s!llogismi sed enunciatio dicitur tam de praemissis "uam de conclusione. Ad cognoscendum autem dictam enunciationem dicendum est primo cum Aristotele de parti'us suis, scilicet de nomine et (er'o et de e$us genere, "uod est oratio. 6omen est (o& significati(a ad placitum sine tempore, cu$us nulla pars significat separata, finita et recta. ;n ista nominis definitione ponitur (o& pro genere. 6otandum, "uod ut ha'etur 2 9etaph!., haec est differentia inter definitionem suppositorum et definitionem formarum si(e su'stantialium si(e accidentalium# nam in definitione suppositorum nihil ponitur "uod sit e&tra essentiam definiti, sed omnes particulae definitionis sunt de essentia definiti. <ormae (ero, "uia non possunt per se esse, sed in alio, scilicet in su'$ecto (el in materia in sui definitione re"uirunt su'$ectum (el materiam, "uae tamen non sunt de essentia earum et ideo ipsarum definitiones dicuntur esse per additamenta. 0nde formae accidentales in sui definitione re"uirunt su'$ectum. 5aec est autem differentia inter eas definiendo# nam formae a'stractae aliter re"uirunt su'$ectum in earum definitioni'us "uam formae sumptae in concreto. <ormae a'stractae re"uirunt su'$ectum loco differentiae ut cum dicimus, crispitudo est contractio capillorum# u'i capilli "ui sunt su'$ectum crispitudinis, ponuntur loco differentiae in concreto (ero re"uirunt su'$ectum loco generis ut cum dicimus ,rispum est capillus contractus. 5oc ha'ito, sciendum est, "uod nomen, (er'um et oratio sunt "uaedam artificialia, et per conse"uens accidentia# eorum autem su'$ectum est (o& "uae est "uid naturale# ars enim in (oce ut in su'$ecto format nomina (er'a et orationes et ideo in eorum definitioni'us de'et poni (o& ut su'$ectum. %t "uia concreta sunt, ideo in eorum definitioni'us ponitur (o& pro genere. *icitur autem (o& significati(a, ad differentiam (ocum non significati(arum "uaecum"ue sint illae, "uae (idelicet pro nihilo proferuntur. Ad placitum autem dicitur ad differentiam (ocum significati(arum naturaliter# ut sunt latratus canum "ui significant iram, prout natura dicta(it eis, "uoniam non significant secundum institutionem humanam. Sine tempore (ero dicitur ad differentiam (er'i et participii. 0'i nota, "uod ut supra in alio tractatu dictum est, actio, passio et motus sunt una res. /er'um autem significat per modum actionis (el passionis, et per conse"uens per modum motus seu mutationis. Primum autem "uod ha'et mensurari tempore, est motus. /er'um (ero significat cum tempore. Sciendum, "uod actio et passio dupliciter possunt significari# (el per modum a'stractum, ut sunt "uaedam res et tunc non significant cum tempore significant enim per modum ha'itus et "uietis, scilicet sine motu, et sic significantur a nomine. Alio modo significantur per modum actionis prout sunt

egredientes a su'$ecto, et sic significantur ut motus (el mutationes, et per conse"uens, ut mensurantur tempore et sic significantur a (er'is formaliter, et non materialiter sumptis et etiam a participiis, non a nomine. 6omen ergo significat sine tempore. *einde dicitur, "uod nominis nulla pars significat separata, ad differentiam orationis, cu$us partes significant separatae. 0'i nota, "uod significatio se ha'et ad nomen ut forma e$us# littera (ero et s!lla'ae sunt ut materia e$us, seu ut partes integrales. ,um autem nulla pars sit "uae non ha'eat formam totius in toto ideo nulla pars separata ha'e'it per se significationem, nisi solum illam "uam ha'et totum. 0nde in nomini'us compositis, ut sunt +errano(a, castrum @oannis, si significatum esset di(isum, puta "uod intelligeretur pro terra "uae esset no(a, tunc non esset nomen, sed oratio# si (ero significatum suum esset una res, puta (illa (el hu$usmodi, tunc erunt nomina. *einde dicitur finita ad differentiam nominum infinitorum, sicut est non homo. 0'i nota, "uod omne nomen accipiendo etiam pronomen pro nomine, aut significat determinatam naturam ut homo, aut determinatam personam, ut ego et tu, aut determinatam naturam et personam, ut Socrates Plato cum autem nomen infinitum nihil horum significet, non (ere poterit dici nomen. )uod autem nihil horum significet, patet# nam nomen "uod imponitur a pri(atione, ad minus re"uirit su'$ectum e&istens# non enim caecum dicitur nomine animalis sed supponit, "uod illud "uod est caecum, sit aptum natum ha'ere oculos. 6omen autem infinitum cum a negatione imponatur, nihil supponit potest enim enim dici de ente, sicut de non ente# dicimus enim "uod ,himaera est non homo, ut e"uus est non homo. 0nde talia significant solum per modum nominis "uia ad minus est suppositum in comprehensione. *einde dicitur recta, ad differentiam casuum o'li"uorum, "ui cadunt a recto seu nominati(o per "uamdam originem declinationis. Solus enim nominati(us dicitur nomen principaliter, "uia per ipsum facta est impositio nominis ad aliud significandum. 6on autem pertinent o'li"ui directe ad logicum, "ui (ersatur circa (erum et falsum "uia tales casus, scilicet o'li"ui, cum hoc (er'o sum es est, in "uod omnia (er'a resol(untur, non dicunt (erum (el falsum. 6ihil tamen prohi'et eos cum ali"ui'us (er'is impersonali'us $ungi, et significare (erum (el falsum, ut, taedet me lectionis. %t sic patet de nomine et cetera. ,aput 2 [910=2] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 2 /er'um est (o& significati(a ad placitum, cu$us nulla pars significat separata, finita et recta et semper est significati(um eorum "uae de altero praedicantur. ;n ista definitione, (o& significati(a ad placitum cu$us nulla pars significat separata, intelliguntur eodem modo "uo in nomine dicta sunt. *icitur autem finita ad differentiam (er'orum infinitorum, ut sunt, non currit, non amat "uae non proprie sunt (er'a. 0'i nota, "uod proprium est (er'i significare ali"uid per modum actionis et passionis, ut supra dictum est. Praedictae autem dictiones hoc non faciunt# imo remo(ent actionem (el passionem potius, "uam ali"uam determinatam actionem (el passionem significent# non ergo proprie sunt (er'a. Sciendum, "uod licet haec proprie non sint (er'a, tamen ali"ua posita in definitione (er'i eis con(eniunt# primo "uia significant cum tempore# sicut enim agere et pati sunt in tempore, ita etiam pri(atio eorum# unde et "uies tempore mensuratur. *ictiones autem praedictae significant pri(ationem actionis et passionis, ut dictum est. Secundum est, "uia ponitur in definitione (er'i, "uod semper ponitur e& parte praedicati, "uia est significati(um eorum "uae de altero praedicantur# "uod sic intelligitur. )uia enim su'$ectum enunciationis significatur ut id cui ali"uid inhaeret, (er'um autem significat actionem per modum actionis, ut dictum est, de cu$us ratione est "uod inhaereat ideo semper ponitur e& parte praedicati, etiam "uia in omni praedicatione oportet "uod sit (er'um, cum (er'um importet compositionem "ua praedicatum componitur su'$ecto. 0nde sicut (er'a significando actionem (el passionem significant ali"uid ut in alio e&istens, propter "uod semper ponuntur e& parte praedicati, ita etiam praedicta (er'a infinita, "uia significant

remotionem actionis (el passionis, semper ponuntur e& parte praedicati# negatio enim reducitur ad genus affirmationis. Sciendum, "uod (er'a infiniti(i modi ali"uando ponuntur e& parte su'$ecti, ut cum dicimus currere est mo(eri et hoc est "uia ha'ent (im nominis# unde 1raeci addunt eis articulos sicut nomini'us# hoc idem facimus nos in logica (ulgari# nam dicimus el corere mio, u'i l! el est articulus. ;ntellectus enim noster processum actionis (el passionis, seu inhaerentiam e$us in su'$ecto apprehendit et significat ut est res "uaedam, et sic ha'et (im nominis. Si autem (er'a aliorum modorum ali"uando ponuntur e& parte su'$ecti, ut cum dicimus curro est (er'um, tunc non sumitur (er'um formaliter, sed materialiter, secundum "uod significat ipsam (ocem, "uae accipitur ut res "uaedam# unde (er'a et orationes et omnes partes orationis, "uando sic ponuntur materialiter, sumuntur in (i nominis. *einde ponitur in definitione recta, ad differentiam (er'orum o'li"uorum, scilicet praeteriti et futuri temporis, "uae non sunt simpliciter (er'a. ,um enim (er'a proprie dicta significent agere (el pati, hoc erit proprie (er'um, "uod significat agere (el pati in actu "uod est agere (el pati simpliciter. Sic autem significant (er'a praesentis temporis# agere autem (el pati in praeterito (el in futuro est secundum "uid. %t ideo (er'a praeteriti et futuri temporis non sunt simpliciter (er'a, sed secundum "uid. *icuntur autem casus (er'i praesentis temporis, "uia ali"uo modo significant tempus praesens# praeteritum enim et futurum tempus dicuntur per respectum ad praesens# est enim praeteritum tempus, "uod fuit praesens# et futurum, "uod erit praesens. %t similiter (er'a aliorum modorum "uam sit (er'um indicati(i modi, casus (er'i dicuntur, "uia earum (ariatio respicit ipsam actionem (el passionem, sicut et (ariatio temporum. %t "uia (ariatio (er'orum in numero et persona non respicit ipsam actionem (el passionem, sed solum su'$ectum, cui actio (el passio inhaeret ideo non faciunt casus (er'i et cetera. ,aput 3 [910=3] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 3 Oratio est (o& significati(a ad placitum, cu$us partes significant separatae. )ualiter autem hu$us definitionis particulae sint intelligendae, dictum est in definitione nominis. *i(iditur autem oratio in imperfectam et perfectam. Oratio imperfecta dicitur, "uae imperfectum sensum generat in animo auditoris. 0'i nota, "uod ut dicitur 8 9etaph!., perfectum est cui nihil deest in genere suo. Sensui autem "uem generat oratio imperfecta in animo auditoris ali"uid deest, "uia deest si'i compositio (el di(isio# si enim dico homo al'us "uae est oratio imperfecta, nihil dico si'i inesse (el non inesse, et per conse"uens sensus hu$us orationis facit stare animum suspensum, "uia si'i ali"uid deest, ideo est imperfectus. Sciendum tamen, "uod non sine causa oratio perfecta et imperfecta definitur per generare sensum. 0'i nota, "uod licet oratio et "uaeli'et e$us pars sint "uaedam res artificiales et non naturales, nec etiam sint instrumenta naturalia (irtutis interpretati(ae, ut Plato dice'at# e$us nam"ue (irtutis instrumenta naturalia sunt pulmo, guttur, palatum, lingua, dentes et la'ia# sunt tamen instrumenta ipsius intellectus, "ui non est (irtus materialis sed supra omnem naturam corpoream. ;nstrumentum autem definitur e& fine, "ui est usus e$us. 0sus autem (ocis significati(ae est significare audienti conceptum intellectus dicentis. 7ene ergo definitur oratio perfecta et imperfecta per generare sensum, seu significare. 0nde oratio perfecta dicitur, "uae perfectum sensum generat in animo auditoris propter comple&ionem "uam dicit. Orationum autem perfectarum "uin"ue sunt species# scilicet enunciati(a, interrogati(a, (ocati(a, imperati(a et deprecati(a. Sciendum "uod ratio non solum concipit ipsas res, sed etiam per suum conceptum alia dirigit et ordinat concipiendo autem res in se format orationem indicati(am seu enuntiati(am# ordinando autem alia, format alias orationes. *irigitur autem et ordinatur ali"uis a' ali"uo ad tria. Primo ad mente attendendum et ad hoc pertinet oratio (ocati(a. Secundo ad (oce respondendum et ad hoc pertinet oratio interrogati(a. +ertio ad opus e&e"uendum et ad hoc pertinet "uantum

ad inferiores oratio imperati(a "uantum (ero ad superiores oratio deprecati(a, ad "uam reducitur oratio optati(a, "uia respectu superioris homo non ha'et (im innatam, nisi per e&pressionem sui desiderii# suppositi(a (ero, idest conditionalis, et du'itati(a reducuntur ad interrogati(am. %t "uia istae "uatuor species orationis non significant (erum (el falsum, sed "uemdam ordinem ad ista conse"uentem ideo non pertinent ad praesens negotium, "uod directe ordinatur in scientiam demonstrati(am, in "ua auris hominis per rationem adducitur ad considerandum (erum e& his "uae sunt propria rei sed magis pertinent ad rhetoricam (el poeticam, "uae inducunt ad assentiendum per dispositionem audientis. Sola autem enunciati(a, "uae significat (erum (el falsum, ad hoc negotium spectat, et si "uae aliae orationes ad eam reduci possunt. ,aput 4 [910=4] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 4 %nunciatio est oratio (erum (el falsum significans. Ad intelligendum autem hanc definitionem, primo (idendum est "uid sit (erum (el falsum# secundo (idendum est "uare soli enunciationi con(enit significare (erum (el falsum. )uantum ad primum sciendum, "uod ut communiter dicitur, (eritas est adae"uatio rei ad intellectum, secundum ;saac, (erum dicitur adae"uatum, falsum (ero non adae"uatum. 5aec autem adae"uatio seu conformitas non potest esse relatio realis, alio"uin (erum non con(erteretur cum ente# "uod enim est in uno praedicamento tantum, non potest esse de transcendenti'us. %st ergo relatio rationis et sic (erum est relati(um secundum rationem, "uod nihil prohi'et ipsum esse in pluri'us praedicamentis (el in omni'us. )uae autem sit haec conformitas, dico "uod in intellectu "uaedam sunt su'$ecti(e, ut species intelligi'iles, actus intelligendi, et hu$usmodi# "uaedam sunt o'$ecti(e, ut ea "uae intellectus intelligit. )uando ergo res "uae est in intellectu o'$ecti(e est conformis si'i ipsi, ut est in rerum natura, tunc talis conformitas dicitur (eritas. 0nde in hoc consistit (eritas, "uod res sic apprehenditur a' intellectu sicut est in rerum natura et per oppositum falsitas est in difformitate rei, ut apprehensa est a' intellectu, ad se ipsam, ut est in natura sua. %t propter hoc philosophus 4 9etaph. dicit, "uod (erum est esse "uod est, et non esse "uod non est falsum (ero est esse "uod non est, et non esse "uod est. 0nde "uando intellectus intelligit rem sic esse sicut est in rerum natura, (el non esse sicut non est, talis conformitas dicitur (eritas "uando (ero apprehendit rem esse ut non est, (el non esse ut est, tunc falsitas. Sciendum, "uod in tali conformitate "uae (eritas dicitur, est considerare "uatuor# scilicet rem ut est intellecta, seu ut est in intellectu o'$ecti(e# et ipsum intellectum eam intelligentem# et actum intelligendi, "ui est su'$ecti(e in intellectu# et rem ut est in natura sua. ;n re autem ut est intellecta, seu ut est o'$ecti(e in intellectu, est per prius (eritas, "uam sit in intellectu, (el "uam sit in actu intelligendi, (el "uam sit in re ut est in sua natura intellectus enim et actus intelligendi non dicuntur (eri nisi "uia sunt de (ero o'$ecto. ;ntellectus enim dicitur (erus, "uia apprehendit (erum et actus intelligendi dicitur (erus, "uia est apprehensio alicu$us (eri et res in natura sua dicitur (era, "uia nata est apud intellectum causare apprehensionem conformem entitati suae. 6otandum "uod talis conformitas rei, ut intellecta est, ad seipsam ut est in natura sua, potest esse (el in intellectu practico, (el in intellectu speculati(o. ;n intellectu "uidem practico, "uando scilicet sic est res per suam formam, sicut apprehendit eam artife& per artem suam. ,um autem omnes res naturales per formam suam sint conformes si'i ipsis ut apprehensae sunt a' arte di(ina, ideo "uaeli'et res secundum "uod ha'et propriam formam dicitur (era et sic (erum et ens con(ertuntur. ;n intellectu (ero speculati(o est talis conformitas, "uia intellectus intelligit rem sicut est# non enim intellectus sic intelligit, sicut res in intellectu practico sed "uia sicut res est, ita eam intelligit intellectus. %t ideo intellectus practicus comparatur ad artificialia ut mensura ad mensuratum e con(erso autem intellectus speculati(us comparatur ad ea "uae intelligit ut mensuratum ad mensuram.

6otandum "uod ali"ui tenent, "uod (eritas est conformitas rei ad intellectum informatum similitudine rei falsitas (ero est difformitas intellectus sic informati ad rem. %t haec opinio pro'a'iliter potest teneri. Sic ergo patet "uid est (eritas et falsitas et cetera. ,aput 8 [910=8] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 8 )uantum ad secundum, scilicet, "uare (eritas et falsitas sunt in enunciatione tantum# sciendum "uod (eritas non est in (oce significati(a, si(e sit nomen (el (er'um (el oratio, nisi sicut in signo. Sunt autem hu$usmodi signa conceptionum intellectus. Secundum ergo "uod in conceptioni'us intellectus erit (erum (el falsum, sic dicetur esse in ipsis signis. Sciendum "uod, ut dicitur 3 de anima, duple& est operatio intellectus# scilicet indi(isi'ilium intelligentia, "uando scilicet intellectus intelligit "uidditatem rei in se# et compositio et di(isio, scilicet "uando unam rem conceptam componit per esse, (el di(isio "uando di(idit per non esse# et in utra"ue operatione intellectus in(enitur (eritas. 0'i nota, "uod sicut dictum est, (eritas est relatio rationis. %ntia autem rationis nus"uam sunt su'$ecti(e, nisi largo modo intelligatur, secundum illud cui ratio attri'uit talem respectum rationis. 5a'et ergo (eritas solum esse o'$ecti(e# et similiter dico de falsitate. 0nde si consideramus illud "uod primo (erum est, scilicet rem ut est intellecta, et (ocemus (erum, dico "uod tale (erum potest esse in prima operatione intellectus# nam intellectus intelligit ipsam rem ut est in se, et sic intelligit (erum. <alsum autem non intelligit intellectus in prima operatione sua# "uia (el attingit naturam rei, et tunc intelligit (erum aut non attingit, et tunc ignorat. %t non est i'i proprie difformitas rei intellectae ad naturam e$us, "uia nec talis res est intellecta, sed ali"ua alia et ideo non est i'i falsitas, "uae proprie importat deceptionem, et non ignorantiam solam. %t inde est "uod philosophus 3 de anima, dicit, "uod intellectus comprehendens "uod "uid est, semper est (erus. 5oc autem non est perfecte comprehendere (eritatem, "uae est conformitas utrius"ue, scilicet rei ut intellecta est, et rei in sua natura# sed est cognoscere unum conforme, seu (erum. ;n secunda (ero operatione intellectus est perfecte et completi(e (eritas o'$ecti(e# nam apprehendere (eritatem, est apprehendere conformitatem rei intellectae ad se ipsam secundum suam naturam, ut dictum est. 5oc autem fit comparando unum alteri, (el idem ad seipsum secundum aliud et aliud esse# "uod non potest fieri nisi per secundam operationem intellectus. %rgo perfecte (eritas non est nisi in intellectu componente (el di(idente# et similiter dico de falsitate. +enendo (ero secundam opinionem praedictam, erunt clariora. 6am si (eritas est conformitas rei ad intellectum informatum similitudine rei, in prima operatione intellectus erit (erum, "uia erit i'i talis conformitas, non tamen erit (erum tunc in intellectu ut in cognoscente (erum# non enim intellectus aliter cognoscit (erum, nisi componendo (el di(idendo secundum suum $udicium# "uod $udicium si consonet re'us, erit (erum, puta cum intellectus $udicat se esse informatum similitudine rei, ut res est et oppositum est de falso et hoc totum pertinet ad secundam operationem intellectus, et non ad primam. %& dictis potest patere, "uod in sola enunciatione sit (eritas (el falsitas ut in signo. Si enim sola enunciatio est signum eorum "uae sunt o'$ecti(e in secunda operatione intellectus, et solum in illum est (erum et falsum in enunciatione erit (erum (el falsum, et non in ali"ua alia (oce, si(e sit dictio, si(e oratio. %t sic patet "uid est enunciatio. ,aput : [910=:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. : *i(iditur autem a' Aristotele enunciatio tripliciter# et primo, ut analogum in sua analogata. *icit enim "uod enunciationum "uaedam est una simpliciter, "uaedam con$unctione una. %nunciatio una simpliciter est enunciatio categorica, seu praedicati(a. %st autem enunciatio categorica "uae ha'et

su'$ectum et praedicatum principales partes sui, ut homo est animal# homo est su'$ectum, animal est praedicatum, hoc (er'um est, "uia praedicatur tertium ad$acens, dicitur con$unctio, seu copula (er'alis. ,on$unctione (ero una dicitur enunciatio h!pothetica seu suppositi(a, ut si homo est, animal est. 5aec etiam di(isio enunciationis est analogi in sua analogata, de "ui'us per prius et posterius dicitur nam unum simpliciter est prius uno con$unctione. Secundo di(idit enunciationem ut genus in species di(idit enim eam in affirmationem et negationem, "uae sunt species enunciationis# licet enim affirmatio sit prior negatione non tamen propter hoc enunciatio de eis analogice praedicatur, sicut dictum est "uod praedicatur de simpliciter una et con$unctione una. 6otandum "uod unum di(identium ali"uod commune potest esse prius altero dupliciter. 0no modo secundum proprias rationes aut naturas di(identium. Alio modo secundum ma$orem participationem rationis illius communis "uod in ea di(iditur. Primum autem non tollit uni(ocationem generis ut manifestum est in numeris, in "ui'us 'inarius secundum propriam rationem naturaliter est prior ternario sed tamen ae"ualiter participant rationem communis, scilicet numeri# nam ita ternarius sicut et 'inarius est multitudo mensurata per unum. Secunda autem prioritas impedit uni(ocationem generis# et propter hoc, ens non potest esse genus su'stantiae et accidentis, "uia in ratione entis prius ha'et esse su'stantia, "uae est ens per se, "uam accidens, "uod est ens in alio (el in aliud. Sic in proposito. Licet affirmatio primo modo, scilicet secundum suam naturam, sit prior negatione, non tamen secundo modo immo ae"ualiter participant rationem enunciationis utra"ue enim est oratio (erum (el falsum significans. %st autem secundum suam naturam affirmatio prior negatione# nam affirmatio est enunciatio alicu$us de ali"uo, ut homo est animal negatio (ero est enunciatio alicu$us a' ali"uo, ut homo non est lapis. ,um autem enunciatio, ut dictum est, sit (o& significati(a, non immediate significat rem, sed mediante conceptu intellectus. 0nde in omni enunciatione est tria considerare# scilicet ipsam (ocem, "uae est signum conceptus intellectus et ipsum conceptum intellectus, "ui est ipsa similitudo rei et ipsam rem. )uantum ad (ocem, prior est affirmatio negatione, "uia minus ha'et de compositione "uam negatio# plures enim dictiones sunt Socrates non currit "uam Socrates currit# et per conse"uens est magis composita. %& parte intellectus prior est affirmatio, "uae significat compositionem, "uam negatio, "uae significat di(isionem# posterior enim est di(isio compositione, sicut non est corruptio nisi generatorum, sic non est di(isio nisi compositorum. %& parte etiam rei affirmatio "uae significat esse, prior est negatione "uae significat non esse, sicut ha'itus naturaliter prior est negatione. +ertia (ero di(isio ipsius enunciationis est in uni(ersalem, particularem, indefinitam et singularem. Sufficientia autem dictarum di(isionum potest sic sumi. ;n ipsa enim enunciatione est considerare totam suam entitatem "uae est e& su'$ecto et praedicato, et ipsorum con$unctionem. %t "uia omne "uod est, ideo est "uia unum numero est ideo consideratur utrum sit una simpliciter, (el una con$unctione# et ista di(isio dicitur pertinere ad su'stantiam enunciationis. Secundo est in ea considerare ipsum praedicatum, ut componitur su'$ecto sine negatione (el cum negatione. %t "uia praedicatum est pars formalis enunciationis ideo haec di(isio dicitur pertinere ad "ualitatem enunciationis "ualitatem scilicet essentialem, secundum "uod differentia significat "uale "uid, ut supra dictum est. +ertio est in ea considerare ipsum su'$ectum, prout scilicet est praedica'ile de pluri'us, (el de uno et sic fit tertia di(isio# et haec dicitur pertinere ad "uantitatem enunciationis, nam "uantitas se"uitur materiam. 0nde (ersus# quae, Ca. vel Hyp., qualis, Ne. vel Aff., quanta, Uni., Par., in., Sin.. 5ic autem (ersus sic intelligitur# in eo nam"ue sunt tria nomina interrogati(a# scilicet quae, "uod "uaerit de su'stantia. Qualis, "uod "uaerit de "ualitate et quanta, "uod "uaerit de "uantitate. 0nde "uando fit interrogatio per "uae, "uaerendo scilicet de su'stantia enunciationis, respondetur categorica (el h!pothetica# "uando fit interrogatio per "ualis, respondetur affirmati(a (el negati(a# "uando fit interrogatio per "uanta, respondetur uni(ersalis, particularis, indefinita (el singularis. *e prima di(isione enunciationis dicetur in tractatu de enunciationi'us

h!potheticis. *e secunda (ero e$us di(isione, satis dictum est. ,aput = [910==] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. = 2estat dicere de tertia di(isione, "uae est secundum "uantitatem. 0'i nota "uod enunciationum categoricarum "uaedam sunt de inesse, "uaedam (ero modales. *icitur autem enunciatio de inesse, "uae est de simplici inhaerentia praedicati ad su'$ectum, ut homo est animal. 9odalis (ero in "ua inhaerentia praedicati ad su'$ectum modificatur, ut Socratem currere est possi'ile, (el homo est animal necessario. 0nde primo dicendum est de "uantitate, ae"uipollentiis, oppositioni'us, "uae "uantitatem se"uuntur in enuntiationi'us de inesse secundo de eis in enuntiationi'us modali'us. Ad (idendum autem "uantitatem ipsarum enuntiationum de inesse, sciendum "uod ea "uae intellectus apprehendit, "uaedam sunt uni(ersalia, (idelicet "uae apta nata sunt in pluri'us in(eniri# "uaedam sunt singularia, (idelicet "uae non sunt apta in(eniri nisi in uno. 0ni(ersale autem potest dupliciter considerari# uno modo "uasi separatum a singulari'us, scilicet secundum esse "uod ha'et in intellectu o'$ecti(e# alio modo secundum esse "uod ha'et in singulari'us. Primo modo considerato uni(ersali, ali"uid de eo potest dupliciter enuntiari. 0no modo "uando ei attri'uitur ali"uid "uod pertinent ad solam actionem intellectus ut cum dicimus homo est praedica'ilis de multis (el homo est uni(ersale, (el homo est species# hu$usmodi enim intentiones format intellectus, et attri'uit eas naturae intellectae, puta homini, secundum "uod comparat ipsam ad res "uae sunt e&tra animam. Alio modo enuntiatur ali"uid de uni(ersali sic sumpto, "uando attri'uitur si'i ali"uid prout ipsa natura intellecta apprehenditur a' intellectu ut unum illud tamen "uod ei attri'uitur, non pertinet ad actum intellectus, sed ad esse "uod ha'et ipsa natura intellecta in re'us "uae sunt e&tra animam puta si dicatur homo est dignissima creaturarum# hoc enim con(enit naturae humanae secundum "uod est in singulari'us# nam "uili'et homo singularis est dignior aliis creaturis irrationali'us sed tamen omnes homines singulares non sunt unus homo e&tra animam, ut dicitur in praedicta enunciatione homo est dignissima creatura u'i l! homo stet pro omni'us singulari'us, sed solum in acceptione intellectus est unus. %t "uia communiter non est apprehensum "uod uni(ersalia e&tra singularia su'sistant ideo communis usus lo"uendi non ha'et ali"uam dictionem seu ali"uod signum "uod addatur uni(ersali secundum dictos modos "ui'us ali"uid de eo praedicatur. Sed Plato, "ui posuit uni(ersalia su'sistere e&tra singularia, in(enit "uasdam dictiones, "uas adde'at uni(ersali'us in tali'us modis praedicandi# dice'at enim# per se homo est species, (el# homo praedica'ilis est species. Secundo modo enuntiatur ali"uid de uni(ersali, secundum "uod est in ipsis singulari'us et hoc dupliciter. 0no modo cum attri'uitur si'i ali"uid ratione ipsius uni(ersalis, "uod (idelicet ad essentiam ipsius pertinet, (el conse"uitur principia essentialia ipsius ut cum dicitur homo est animal (el homo est risi'ilis. Alio modo "uando attri'uitur ei ali"uid ratione singularis in "uo in(enitur scilicet "uando attri'uitur si'i ali"uod accidens indi(iduale, ut cum dicitur homo am'ulat. %t "uia iste modus enuntiandi ali"uid de uni(ersali, cadit in communi apprehensione hominum ideo in(entae sunt "uaedam actiones ad designandum modum attri'uendi ali"uid uni(ersali sic accepto. 0nde si attri'uitur si'i ali"uid primo modo, scilicet ratione ipsius ut uni(ersale est "uia hoc est uni(ersaliter de eo ali"uid praedicari, ideo adin(entum est hoc signum omnis "uod designat, "uod praedicatum attri'uitur su'$ecto uni(ersaliter "uantum ad totum illud "uod su' su'$ecto continetur. ;n negati(is (ero praedicationi'us ad idem in(enta est haec dictio nullus# per "uam significatur, "uod praedicatum remo(etur a su'$ecto uni(ersaliter secundum totum "uod continetur su' eo. Si (ero attri'uitur ei ali"uid secundo modo, scilicet ratione singularis ad hoc designandum in affirmati(is in(entum est signum particulare, scilicet haec dictio "uidam (el ali"uis, per "uam designatur "uod praedicatum attri'uitur uni(ersali su'$ecto ratione ipsius particularis. Sed

"uia indeterminate formam alicu$us singularis significat ideo designat uni(ersale su' "uadam indeterminatione. 0nde et dicitur indi(iduum (agum. ;n negati(is (ero non est in(enta ali"ua dictio, seu ali"uod aliud signum# sed dicimus "uidam homo non currit (el nonnullus homo currit. Sic ergo sunt tria genera affirmationum in "ui'us de uni(ersali ali"uid praedicatur. 0na, in "ua de uni(ersali ali"uid praedicatur uni(ersaliter, ut omnis homo est animal. Secunda, in "ua de uni(ersali ali"uid praedicatur particulariter, ut "uidam homo est al'us. +ertia, in "ua ali"uid de uni(ersali praedicatur a's"ue determinatione uni(ersali (el particulari, ut homo est animal. Prima enunciatio dicitur uni(ersalis# secunda particularis# tertia indefinita. )ui'us si addatur singularis, in "ua ali"uid de singulari praedicatur, ut Socrates currit, erunt "uatuor modi enunciationum, "uae possunt esse negati(ae sicut sunt affirmati(ae. %t sic patet et cetera. ,aput > [910=>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. > 6unc dicendum est "ualiter praedictae enunciationes uni(ersales, particulares et indefinitae opponantur. 6otandum "uod ali"uid alicui "uatuor modis potest opponi. 0no modo relati(e, ut pater et filius alio modo contradictorie, ut, Socrates currit, Socrates non currit tertio modo pri(ati(e, ut (isus et caecitas "uarto modo contrarie, ut al'edo et nigredo. *e oppositis relati(e dictum est in praedicamento relationis. ,ontradictio (ero est oppositio cu$us secundum se non est medium inter esse enim et non esse non est medium. Ad hoc autem "uod sit contradictio inter ali"ua, re"uiruntur septem# primo "uod opponantur duae propositiones, "uarum una sit affirmati(a et altera negati(a# secundo "uod tales enunciationes sint e$usdem su'$ecti# tertio "uod sint e$usdem praedicamenti# "uarto "uod non fiat praedicatio secundum di(ersas partes su'$ecti, sicut cum dicitur, Socrates est al'us dentes, et Socrates non est al'us manum# "uinto "uod non sit di(ersus modus e& parte praedicati, sicut cum dicitur, Socrates currit tarde, et Socrates non currit (elociter# se&to, "uod non sit di(ersitas e& parte mensurae loci et temporis# septimo "uod non sit di(ersitas e& ha'itudine ad ali"uid e&trinsecum, sicut cum dicitur, decem homines sunt multi in domo, et non sunt multi in theatro. Pri(atio (ero est negatio in su'$ecto apto nato. Licet enim caecitas neget (isum, non tamen simpliciter, sed in su'$ecto nato apto (idere# 'ene enim dicitur animal caecum, sed non lapis caecus. ,ontrarie autem opponuntur "uae in eodem genere posita ma&ime a se distant, et (icissim eidem su'$ecto insunt# non enim al'edini apponitur al'edo, sed nigredo, "uae a se ma&ime distant. Sciendum, "uod oppositio non praedicatur de dictis oppositioni'us sicut genus de suis specie'us, sed ut analogum de suis analogatis# (era nam"ue oppositio est oppositio simpliciter, "uae dicitur contradictio. Aliae (ero dicuntur oppositiones secundum "uid et in tantum sunt oppositiones, in "uantum ali"uo modo dicunt contradictionem, scilicet esse et non esse. Sciendum etiam est, "uod in contradictione ita opponitur negatio affirmationi, "uod nihil ponit. ;n pri(atione autem ita opponitur pri(atio ha'itui, "uod supponit su'$ectum. ;n contrarietate (ero ita est oppositio, "uod supponitur su'$ectum, et ali"ua forma# ita enim al'edo opponitur nigredini, "uod supponit ali"uod su'$ectum, propter "uod dicitur (icissim insunt# et al'edo etiam ponit ali"uam formam, "uod non facit negatio nec pri(atio. Sciendum, "uod uni(ersalis affirmati(a opponitur uni(ersali negati(ae e$usdem su'$ecti et praedicati contrarie# unde omnis homo est al'us et nullus homo est al'us sunt contrariae. 2atio est, "uia ut dictum est, contrarie opponuntur "uae ma&ime a se distant non enim nigrum dicitur ali"uid e& hoc solo "uod non est al'um sed super hoc, "uod est non esse al'um, "uod significat remotionem al'i, addit nigrum e&tremam remotionem ad al'o. Sic ergo id "uod affirmatur per hanc enunciationem omnis homo currit, oportet "uod remo(eatur per hanc negationem non omnis homo currit# oportet enim "uod negatio remo(eat modum "uo praedicatum dicitur de su'$ecto, "uem designat hoc signum omnis sed super hanc remotionem addit haec enuntiatio nullus homo

currit totalem remotionem "uae est in e&trema distantia. 9erito ergo dicuntur contrariae omnis homo currit et nullus homo currit. Particularis autem affirmati(a et particularis negati(a nullo modo opponuntur contrarie, id est contraria oppositione. ,ontrariae nam"ue differunt e&trema distantia# particularis autem affirmati(a et particularis negati(a se ha'ent sicut media inter contraria media autem non sunt contraria. 6ec etiam opponuntur contradictorie# ut enim dictum est, hoc signum "uidam "uod facit propositionem esse particularem, designat uni(ersale, seu terminum communem, indeterminate unde non determinat illud ad hoc singulare (el ad istud. %t propter hoc affirmatio et negatio non erunt in eodem su'$ecto singulari, "uod re"uiritur in contradictione, ut supra dictum est# ideo nullo modo si'i opponitur. *icuntur tamen su'contrariae, "uia su' contrariis continentur. 0ni(ersalis autem affirmati(a et particularis negati(a# uni(ersalis negati(a, et particularis affirmati(a, opponuntur contradictorie. ,u$us ratio est, "uia contradictio consistit in sola remotione affirmationis per negationem. 0ni(ersalis autem affirmati(a remo(etur per solam negationem particularem, nec ali"uid aliud e& necessitate e&igitur# sicut per hanc "uidam homo non currit remo(etur haec omnis homo currit. Particularis autem affirmati(a non potest remo(eri per particularem negati(am, "uia si'i non opponitur, ut dictum est. Oportet ergo "uod remo(eatur per uni(ersalem negati(am. Sic ergo istae, scilicet omnis homo currit, "uidam homo non currit, et nullus homo currit, "uidam homo currit, sunt contradictoriae. )uaeli'et autem particularis dicitur su'alterna suae uni(ersalis. %t sic patet de oppositioni'us propositionum in "ui'us sunt signa, et singularium. ;ndefinitae autem se"uuntur regulam particularium. ,aput 9 [910=9] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 9 2estat nunc dicere de ae"uipollentiis dictarum enunciationum. 0'i nota# "uod negatio praeposita ante signum, et per conse"uens ante enuntiationem, ae"uipollet suae contradictoriae. Posita (ero post signum, in compositione scilicet enunciationis, facit eam ae"uipollere suae contrariae. Praeposita (ero et postposita facit eam ae"uipollere suae su'alternae. ,ausa autem istarum ae"uipollentiarum est# nam in enunciationi'us praedictis est considerare "uantitatem, (idelicet uni(ersalitatem, particularitatem# et "ualitatem, scilicet negationem et affirmationem. 5oc est autem natura negationis, ut neget et tollat totum "uod in(enit post se. Sic ergo ista enuntiatio omnis homo currit est uni(ersalis et affirmati(a# cui si praeponatur negatio, scilicet non omnis homo currit, ista negatio tollit uni(ersalitatem, et sic remanet particularis, (el indefinita, scilicet sine signo, "uae ae"uipollet particulari et tollit affirmationem, et per conse"uens remanet negati(a. Ae"uipollet ergo huic, scilicet "uidam homo non currit, "uae erat sua contradictoria. Similiter sit haec enunciatio nullus homo currit# certum est, "uod haec enunciatio sit uni(ersalis et negati(a# praeponatur si'i negatio, et dicatur non nullus homo currit# negatio tollit uni(ersalitatem, ergo erit particularis# tollit etiam negationem, et sic erit affirmati(a, haec scilicet "uidam homo currit, "uae erat sua contradictoria# et idem erit de particulari'us# nam haec, non "uidam homo currit, ae"uipollet huic nullus homo currit# et propter hanc causam haec non "uidam homo non currit, ae"uipollet huic, scilicet, "uili'et homo currit. Similiter etiam si sumatur haec enunciatio omnis homo currit, et postponatur negatio signo uni(ersali et ponatur ad compositionem sic omnis homo non currit, "uia negatio non in(enit post se signum, non negat illud, et per conse"uens remanet uni(ersalis enunciatio aufert autem negatio affirmationem, et sic facta est enunciatio negati(a et uni(ersalis# ae"uipollet ergo suae contrariae, scilicet huic nullus homo currit. Similiter haec nullus homo currit, est uni(ersalis et negati(a# nam signum negati(um negat compositionem enunciationis. Postponatur ergo ei negatio, et dicatur nullus homo non currit# "uia negatio non ha'et signum post se, remanet enunciatio uni(ersalis. %t "uia erat negati(a "uantum ad compositionem,

aufert negationem, et remanet affirmati(a, haec scilicet omnis homo currit, "uae erat sua contraria. Similiter etiam sumatur ista omnis homo currit, "uae est uni(ersalis et affirmati(a et praeponatur si'i et postponatur negatio sic non omnis homo non currit# certum est "uod secunda negatio negat e$us compositionem. 0nde dato "uod illa esset negati(a, haec scilicet, omnis homo non currit, praeposita ergo negatio in(enit post se uni(ersalitatem "uam tollit, et sic facit eam particularem, in(enit et negationem "uam tollit, et facit eam affirmati(am et erit haec, scilicet "uidam homo currit, "uae erat sua su'alterna. %t sic est de omni'us aliis si praeponatur et postponatur in eis negatio# "uia ae"uipollent suo su'alterno, si(e sit uni(ersalis, si(e particularis. 6otandum "uod ali"uando contingit "uod in eadem enunciatione sunt duo signa uni(ersalia negati(a# unum (idelicet in su'$ecto, et alterum in praedicato, sicut in hac, nullus homo nullum animal est# dico "uod ista ae"uipollet huic omnis homo ali"uod animal est. 2atio est, "uia "uodli'et dictorum signorum et est uni(ersale, et ha'et in se negationem. %t "uia non praeponitur negatio primo signo, remanet enunciatio uni(ersalis# ergo negatio inclusa in primo signo, "uod est signum uni(ersale et negati(um, praeponitur negationi, seu secundo signo, "uod est signum uni(ersale, et signum negati(um. %t "uia in(enit uni(ersalitatem, destruit ergo uni(ersalitatem, et remanet particulare# destruit negationem, et sic remanet enunciatio affirmati(a, haec scilicet omnis homo ali"uod animal est. /el dicatur, sicut communiter dicitur, "uod nullus non, ae"uipollet ei, "uod est omnis, et dico non scilicet negationem "uae continetur in secundo signo non nullus (ero ae"uipollet ei "uod est "uoddam, et nullus non, sumo pro negatione "uae est in primo signo# et sic remanet omnis homo ali"uod animal est. *e omni'us his ae"uipollentiis, datur (ersus. Prae ,ontradic. post ,ontra., prae post"ue Su'alter. )ui sic intelligitur# prae, idest negatio praeposita ,ontradic. idest facit ae"uipollere suo contradictorio# post, idest negatio postposita, facit ae"uipollere suo ,ontra., idest contrario. Prae post"ue idest negatio "uae praeponitur et post ponitur facit ae"uipollere suo su'alterno. %t sic patet de ae"uipollentiis categoricarum. ,aput 10 [910>0] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 10 9odo dicendum est "uomodo se ha'ent praedictae enunciationes "uantum ad (erum et falsum. 0'i nota, "uod sicut supra dictum est, de uni(ersali secundum "uod est in ipsis singulari'us dupliciter potest ali"uid enunciari, scilicet affirmati(e, et remo(eri negati(e. 0no modo "uando attri'uitur si'i ali"uid ratione ipsius uni(ersalis, (el "uod pertineat ad e$us essentiam, (el "uod se"uatur principia e$us essentialia ut cum dicitur homo est animal risi'ile# et haec (ocatur materia naturalis, seu necessaria. )uod autem isto modo a' uni(ersali remo(etur ratione ipsius naturae, scilicet uni(ersalis, dicitur materia remota, seu impossi'ilis, ut, homo est asinus. Secundo modo "uando attri'uitur si'i ali"uid ratione alicu$us singularis, in "uo haec natura uni(ersalis in(enitur, ut cum dicitur homo currit# et haec dicitur materia contingens. Sciendum, "uod in materia naturali et in materia remota, si una contrarium est (era, reli"ua est falsa, et e con(erso. %t causa haec est, "uia si illa dicitur materia naturalis "uae pro(enit secundum naturam uni(ersalis, ipsa ergo con(enit omni contento su' eo, sic "uod uni(ersalis affirmati(a erit (era, uni(ersalis autem negati(a, "uae remo(et hanc materiam a' omni contento su' eo, necessario erit falsa# dicitur enim non esse "uod est, "uod est falsum, scilicet dicere non esse "uod est, (el esse "uod non est. Similiter etiam in materia remota, uni(ersalis negati(a est (era, "uia remo(et tale praedicatum a' omni contento su' tali uni(ersali. 0ni(ersalis ergo affirmati(a, tunc etiam dicetur falsa, "uia dicit esse "uod non est# et simili modo se ha'e'it de suis particulari'us si'i su'alternis. 9ateria enim naturalis, "uia omni'us contentis su' uni(ersali con(enit, ideo in tali materia particularis affirmati(a erit (era, negati(a (ero falsa, et contra se ha'e'it in materia remota. ;n materia (ero contingenti am'ae contrariae possunt esse falsae# et causa potest ha'eri e& dictis. Si enim in tali materia non

attri'uitur uni(ersali ali"uid nisi ratione particularis alicu$us contenti su' eo, affirmare illud de omni'us particulari'us falsum est, "uia dicitur, "uod non est esse# similiter etiam illud negare a' omni'us particulari'us seu singulari'us falsum est, "uia dicitur, "uod est non esse. Am'ae ergo sunt falsae. Particulares (ero, "uia "uaeli'et potest sal(ari in una singulari, am'ae sunt (erae. Aliam rationem assignat Aristoteles. 6am ut dicit, contraria mutuo se e&pellunt, am'ae istae contrariae non poterunt simul esse, "uod est (erum# remotiones tamen earum nihil prohi'et simul esse# sicut al'um et nigrum non possunt esse simul, remotiones tamen am'orum nihil prohi'et esse simul, falsum enim est remotio am'orum. ;n omni materia si(e naturali, si(e remota, seu contingenti, si una contradictoriarum est (era, reli"ua est falsa, et e con(erso. ,ontradictoriae enim enunciationes, (el sunt singulares, ut dictum est, (el una est uni(ersalis et altera particularis# et hoc ha'ent, "uia una remo(et aliam. 0nde si una est negati(a, altera est affirmati(a# et si affirmati(a erit (era, dicit esse "uod est, et hoc est (erum, ut dicitur 4 metaph!sicorum (erum enim est esse "uod est, et non esse "uod non est. <alsum autem est non esse "uod est, et esse "uod non est. 6egati(a (ero si'i contradictoria, "uia dicit non esse "uod est, erit falsa. Similiter si negati(a est (era, dicit non esse "uod non est, et affirmati(a tunc dicit esse "uod non est, "uod est falsum. %t sicut inter esse et non esse non est medium, et unum remo(et alterum, "uia impossi'ile est dici de eodem et (erificari simul esse et non esse sic etiam contradictoriae, "uia una ponit de eodem esse, et altera de eodem non esse, ideo una semper remo(et alteram. %t "uia in tali esse (el non esse consistit (erum (el falsum, ut dictum est ergo sine medio si una est (era, reli"ua est falsa, et e con(erso. %t sic patet de (eritate et falsitate dictarum propositionum de inesse et cetera. ,aput 11 [910>1] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 11 6unc restat ponere (el dicere de propositioni'us modali'us. 9odus autem, ut hic sumitur, est ad$acens rei determinatio idest, determinatio facta per ad$ecti(um. %st autem ad$ecti(um duple&# scilicet nominis, ut al'um et nigrum, et (er'i, cu$usmodi sunt ad(er'ia. )uia enim ad(er'ium stat $u&ta (er'um et semper nititur (er'o, ideo dicitur esse ad$ecti(um (er'i# et sic modus erit duple&# scilicet nominalis, ut cum dicitur cursus (elo& et ad(er'ialis, ut cum dicitur, currit (elociter. 6otandum, "uod ad(er'ia multipliciter possunt determinare (er'a# "uaedam determinant ipsum ratione actionis (el passionis "uam (er'um significat, ut, curro (elociter (el ago fortiter# et hoc faciunt ad(er'ia "ualitati(a. )uaedam (ero ratione temporis, ut ad(er'ia temporalia. Alia (ero ratione modi, ut ad(er'ia (ocandi et optandi. )uaedam (ero determinant (er'um ratione compositionis "uam facit in oratione# et ista sunt se&# scilicet necessario, impossi'iliter, possi'iliter, contingenter, (ero et falso. ,um enim dicitur, Socrates currit (elociter, signatur "uod cursus e$us sit (elo&# sed cum dicitur, necessario Socrates currit, non significatur "uod cursus e$us sit necessarius, sed "uod ista compositio, scilicet Socrates currit, sit necessaria# et sic de aliis "uin"ue ad(er'iis $am dictis. Sciendum "uod praedicta se& ad(er'ia faciunt (eras enunciationes modales# "uia possunt facere propositiones modales ad(er'ialiter sumpta ut cum dicitur, Socrates currit necessario et nominaliter, ut cum dicitur, Socratem currere est necesse# et sic de aliis. /erum est autem, "uod duo istorum modorum, scilicet, (ero et falso, non (ariant enunciationem "uantum ad oppositiones, ae"uipollentias et hu$usmodi# sed eodem modo se ha'ent, seu eodem modo sumuntur in eis sicut in categoricis de inesse# ideo de eis praetermittamus. Sed "uia alia "uatuor ad(er'ia, scilicet, possi'iliter, impossi'iliter, necessario, contingenter, praedictas enunciationes (ariant, ideo de ipsis dicamus. *e his autem ad praesens (ide'imus "uatuor# scilicet "uantitatem, "ualitatem, corruptiones et ae"uipollentias, "uia de con(ersione ipsarum dicetur in tractatu de s!llogismis, u'i etiam dicetur de con(ersione enunciationum de inesse. Ad sciendum autem earum "uantitatem,

notandum "uod "uaedam sunt propositiones modales de dicto, ut, Socratem currere est necesse in "ui'us scilicet dictum su'$icitur, et modus praedicatur# et istae sunt (ere modales, "uia modus hic determinat (er'um ratione compositionis, ut supra dictum est. )uaedam autem sunt modales de re, in "ui'us (idelicet modus interponitur dicto, ut, Socratem necesse est currere# non enim modo est sensus, "uod hoc dictum sit necessarium, scilicet Socratem currere sed hu$us sensus est, "uod in Socrate sit necessitas ad currendum. %t clarius apparet de possi'ili. ,um enim dicitur, Socratem currere est possi'ile, sensus est, "uod hoc dictum, scilicet Socratem currere, est possi'ile# sed cum dicitur, Socratem possi'ile est currere sensus est "uod in Socrate sit possi'ilitas currendi. Sunt autem et aliae enunciationes "uae (identur modales, et non sunt# "uando (idelicet modus su'$icitur, et dictum praedicatur# ut, possi'ile est Socratem currere. 2atio hu$us est, "uia denominatio de'et sumi a forma# formale autem in enunciatione est praedicatum, et ideo a praedicato de'et denominari. ,um ergo in enunciatione praedicatur modus, erit modalis# cum (ero praedicatur dictum, non erit modalis. Sciendum "uod omnes enunciationes modales de dicto sunt singulares, "uantumcum"ue sit in eis signum uni(ersale. 0nde haec omnem hominem currere est possi'ile, est singularis# et sic de omni'us aliis. 2atio hu$us est. 6am, ut supra dictum est, enunciatio dicitur singularis "uia in ea su'$icitur singulare, seu terminus singularis, ut, Socrates currit. Sed in tali'us enunciationi'us su'$icitur hoc dictum signatum, scilicet omnem hominem currere, "uod totum accipitur pro uno termino signato. Omnes ergo tales enunciationes sunt singulares. ;n modali'us (ero de re, et in his "uae (identur modales et non sunt, sumitur "uantitas secundum "uod in dicto sunt termini et signa. 0nde haec possi'ile est omnem hominem currere, est uni(ersalis# et haec possi'ile est ali"uem hominem currere, est particularis# et sic se ha'et de modali'us de re. Patet ergo de earum "uantitate. ,aput 12 [910>2] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 12 Se"uitur de ipsarum "ualitate. 0'i nota, "uod in enunciationi'us de inesse, est tria considerare# scilicet su'$ectum, praedicatum et compositionem utrius"ue# "uae ita se ha'ent "uodammodo, sicut in naturali'us. ;n homine enim est considerare corpus et animam et humanitatem# corpus est materia# anima est forma, "uae est pars compositi, unde forma est respectu corporis humanitas (ero est forma respectu utrius"ue, scilicet respectu corporis et animae. Sic in proposito, in enunciatione su'$ectum est sicut materia# praedicatum (ero sicut forma, "uae est pars compositi# unde est "uasi forma respectu su'$ecti# compositio (ero est forma utrius"ue. 0nde in eis affirmatio et negatio sumitur secundum compositionem (el di(isionem, u'i est negatio. 0nde "uando in compositione non est negatio, erit enunciatio affirmati(a# si (ero in ea est negatio, est enunciatio negati(a. ;n modali'us autem, sicut se ha'et in illis de inesse praedicatum, sic se ha'et modus# "uia est ut forma respectu dicti. %t ideo, si modus componitur cum dicto affirmati(e, modalis erit affirmati(a# si (ero negati(e, propositio erit negati(a. 5aec enim Socratem non currere est possi'ile, est affirmati(a, "uia compositio modi cum dicto affirmatur. 5aec autem Socratem currere non est possi'ile est negati(a, "uia talis compositio negatur. %t hoc clare apparet in (eritate et falsitate earum. Affirmatio enim de eodem singulari opponitur contradictoriae negationi et per conse"uens, si una est (era, reli"ua est falsa. Sed istae Socratem currere est possi'ile, Socratem non currere est possi'ile, am'ae sunt (erae, "uia Socrates potest currere et potest non currere, et de utro"ue dicto (erificatur possi'ilitas. 6on ergo est una affirmati(a et alia negati(a. Sciendum, "uod licet enunciatio modalis dicatur affirmati(a et negati(a a modo affirmato et negato tamen "uaeli'et potest "uadrupliciter (ariari# "uia (el ha'e'it utrum"ue, scilicet dictum et modum affirmatum, ut, Socratem currere est possi'ile# (el utrum"ue negatum, ut, Socratem non currere non est possi'ile# (el dictum negatum et modum affirmatum, ut, Socratem non currere est possi'ile#

(el dictum affirmatum et modum negatum, ut, Socratem currere non est possi'ile. %t sic patet de e$us "ualitate. ,aput 13 [910>3] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 13 6unc (idendum est de earum oppositione. 0'i nota, "uod modales hu$usmodi (ariantur secundum affirmationem et negationem in dicto et in modo, sicut immediate dictum est et sic faciunt inter se oppositiones. Sed "uia di(ersi modi si'i in(icem opponuntur, ideo primo dicendum est de oppositioni'us modalium secundum di(ersos modos postea reducemus unum modum ad alium per ae"uipollentias et sic pate'unt omnium oppositiones. 6otandum, "uod possi'ile dupliciter potest sumi# (el in toto suo significato, et tunc comprehendit necessarium et contingens# et sic "uod necesse est esse, possi'ile est esse et "uod contingens, esse possi'ile est esse. Alio modo sumitur solum pro contingenti et sic sumitur in istis oppositioni'us. 0nde, licet "uatuor sint enunciationes modales, tres tamen earum faciunt di(ersitatem in oppositioni'us et ae"uipollentiis "uia illa de contingenti et illa de possi'ili pro eodem sumuntur. *e istis ergo tri'us modis dicamus scilicet, necesse, impossi'ile, possi'ile. %t licet, ut dictum est, "uando modus su'stant et dictum praedicatur, enunciatio non sit modalis, tamen cito reducitur ad modalem. %t sic modo enunciationi'us illis utemur. Sciendum, "uod sicut dictum est in enunciationi'us de inesse, hoc signum omnis designat, "uod praedicatum enunciationis attri'uitur su'$ecto "uantum ad totum illud "uod su' eo continetur# hoc (ero signum nullus remo(et a su'$ecto totum "uod su' eo continetur et propter hoc uni(ersalis affirmati(a et uni(ersalis negati(a sunt contrariae. Sic in istis enunciationi'us modali'us, iste modus necesse facit significare totam inhaerentiam su'$ecti ad praedicatum, "uia "uod necessario inest omni tali inest et ideo tenet eundem locum, scilicet modalis affirmati(a de necessario, et uni(ersalis affirmati(a de inesse. %t sicut nullus totam remo(et, ita etiam impossi'ile "uia "uod impossi'iliter inest, nulli tali inest et ideo praepositio de impossi'ili tenet locum uni(ersalis negati(ae. %t sicut "uidam affirmando non totam inhaerentiam ponit, similiter etiam negando non totum "uod su' su'$ecto continetur remo(et, sic iste modus possi'ile# "uia "uod possi'iliter inest, non inest omni et "uod possi'iliter non inest, non inest nulli et ideo possi'ile affirmando tenet locum particularis affirmati(ae et possi'ile negando tenet locum particularis negati(ae. Secundum ergo praedicta, istae enunciationes, necesse est esse, et impossi'ile est esse, sunt contrariae# necesse est esse, et possi'ile est non esse, sunt contradictoriae# impossi'ile est esse, et possi'ile est esse, sunt contradictoriae# possi'ile est esse, et possi'ile est non esse, sunt su'contrariae# necesse est esse, et possi'ile est esse, sunt su'alternae# impossi'ile est esse, et possi'ile est non esse, sunt su'alternae# ut patet in figura se"uenti. -<igura.. 5is (isis, statim pate'it de ae"uipollentiis earum, et de oppositioni'us ipsarum, "uando (ariantur per negationes positas in dicto (el in modo. Ae"uipollentiae nam"ue modalium, eodem modo fiunt sicut in enunciationi'us de inesse, secundum (idelicet (ersum illum, prae ,ontradic., post ,ontra., prae post"ue Su'alter. 6egatio enim praeposita modo, facit ae"uipollere suo contradictorio# unde haec non necesse est esse ae"uipollet huic possi'ile est non esse. %t haec non impossi'ile est esse, ae"uipollet huic possi'ile est esse. 6egatio (ero postposita, scilicet modo, facit ae"uipollere suo contrario# unde haec necesse est non esse, ae"uipollet huic impossi'ile est esse. %t haec impossi'ile est non esse, ae"uipollet huic necesse est esse. Prae post"ue Su'alter, idest negatio praeposita et postposita modo facit ae"uipollere suo su'alterno# unde haec non necesse est non esse ae"uipollet huic possi'ile est esse et similiter haec non impossi'ile est non esse ae"uipollet huic possi'ile est non esse. %& dictis potest patere "ualiter oppositiones propositionum e$usdem modi (ariantur per negationes# (er'i gratia de enunciationi'us de necessario, ista necesse est esse et haec non necesse est esse, sunt contradictoriae et istae, scilicet non necesse est non esse et necesse est

esse, sunt su'alternae et sic se ha'et de singulis aliis enunciationi'us modalium, per hunc (ersum# ama'imus, edentuli, illiace, purpurea, ut satis patet. ,aput 14 [910>4] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. : cap. 14 2estat nunc dicere de enunciationi'us h!potheticis, seu suppositi(is, "uod idem est. *efinitur autem enunciatio h!pothetica sic. %nunciatio h!pothetica est "uae ha'et duas categoricas principales partes sui, ut si homo currit, homo mo(etur. Patet "uod haec homo currit, est una enunciatio categorica# et illa homo mo(etur est altera. %t dico principales partes# "uia termini sunt principales partes propositionis categoricae, non tamen sunt principales partes propositionis h!potheticae, sed remotae, sicut lapides sunt partes domus remote et in hoc differt enunciatio h!pothetica a' enunciatione categorica# nam principales partes categoricae sunt termini principales autem partes h!potheticae sunt duae categoricae. Alia etiam differentia est inter propositiones categoricas et h!potheticas# nam in categorica su'$ectum suscipit nomen praedicati# cum enim dicitur homo est animal, homo recipit nomen animalis, cum homo dicatur esse animal non autem sic in h!potheticis# "uia unum de altero non praedicatur sed tantum ali"uid dicitur esse, si alterum fuerit. /er'i gratia# cum dicitur si peperit, cum (iro concu'uit, non est sensus, "uod parere sit cum (iro concum'ere sed est sensus, "uod partus esse non potuisset, nisi cum (iro concu'uisset. Similiter etiam cum dicimus si homo est, animal est, non est sensus "uod homo sit animal sed est sensus, "uod si ali"ua res est homo, necesse est "uod ali"ua res sit animal. *i(iditur autem propositio h!pothetica in tres species# "uia "uaedam est conditionalis, "uaedam dis$uncti(a et "uaedam copulati(a. ,onditionalis est illa in "ua con$unguntur duae propositiones categoricae per hanc con$unctionem si# ut si homo est, animal est. 5aec autem conditionalis potest fieri tam e& parte su'$ecti "uam e& parte praedicati. %& parte su'$ecti ut si dicatur si homo currit, animal currit e& parte (ero praedicati, ut si dicatur si homo currit, homo mo(etur. Prima autem propositio si(e enunciatio categorica "uae est in his enunciationi'us h!potheticis dicitur antecedens. Secunda (ero dicitur conse"uens et propter hoc dicitur conse"uentia. Ad conditionalem autem reducuntur rationales, ut Socrates est homo, ergo Socrates est animal. %t omnis causalis, ut "uia Socrates est homo, Socrates est animal, et temporalis, ut "uando Socrates est homo, Socrates est animal, et omnes hu$usmodi. 6otandum, "uod Ammonius ponit duplicem h!pothesim# una est "uando supponitur ali"uod impossi'ile, ad "uod tamen necessario se"uitur aliud impossi'ile. /er'i gratia# supposito "uod "uatuor sint tria, "uaternarius numerus erit impar# constat enim "uod h!pothesis supponit impossi'ile, et impossi'ile su'infert tamen stante h!pothesi, necessario infertur. %& "uo potest intelligi, "uod conditionalis potest esse (era, et tamen am'ae e$us partes sunt falsae. 0nde ista est (era si homo est asinus# homo est rudi'ilis# tamen utra"ue categoricarum est falsa. Secunda (ero h!pothesis est "uod "uando"ue ali"uid dicitur esse (el non esse si "uid fuerit (el non fuerit, ut si homo est, animal est# (el si homo est lapis non est. %& dictis potest patere, "uod (eritas enunciationis h!potheticae est in conse"uentia terminorum "ui sunt in conse"uente, ad terminos "ui sunt in antecedente# "uia enim animal necessario se"uitur ad hominem, certum est "uod "uid"uid fuerit homo, erit animal et si ad currere se"uitur mo(eri, se"uitur ergo "uod "uid"uid currit mo(etur. Si ergo est homo, est animal# et si currit mo(etur. ,uicum"ue ergo (ere (el false attri'uetur currere, attri'uetur et mo(eri. 0nde ista est (era# si immo'ile currit, immo'ile mo(etur. %t propter hoc dicitur "uod ad (eritatem e$us re"uiritur "uod antecedens non possit esse (erum sine conse"uente# "uia tanta est necessitas conse"uentis ad antecedens, "uod sicut se ha'et antecedens, ita se ha'et conse"uens. Si (ero aliter se ha'eret, scilicet "uod antecedens esset (erum et conse"uens falsum, falsa esset conse"uentia "uia terminus in conse"uente positus non necessariam ha'eret conne&ionem cum termino posito in antecedente# ut hic si homo est

al'us, homo est musicus, certum est "uod haec falsa est non enim necessario ad al'um se"uitur musicum. %t inde est "uod omnis conditionalis (era est necessaria, et omnis falsa est impossi'ilis "uia ut dictum est, terminus conse"uentis necessario se"uitur terminum antecedentis. )ualiter autem conditionalis (arietur per affirmationem et negationem, dicetur, cum de s!llogismis h!potheticis agetur. *is$uncti(a (ero est illa in "ua con$unguntur duae enunciationes categoricae per con$unctionem speciei dis$uncti(ae, ut hic, animal aut est sanum, aut est aegrum. /eritas autem praedictae enunciationis est, "uod si unum ponitur, alterum remo(etur et si unum remo(eatur, alterum sumatur. 0nde (idetur "uod tantum (aleat ista aut est sanum, aut est aegrum "uantum ista conditionalis, si non est sanum, est aegrum. %t licet in praedicta materia (erum sit, tamen non semper in omni materia istae duae si'i ae"uipollent in (eritate# nam conditionalis e& una parte negata, et e& altera affirmata sal(atur in contradictoriis, contrariis, et disparatis, et erit semper (era# (era enim est ista, si est al'um non est nigrum# ista tamen est falsa, aut est al'um aut est nigrum# posset enim ali"uid esse "uod nec al'um esset nec nigrum# et sic etiam est de disparatis. *iffert enim dis$uncti(a a tali conditionali. 0nde ad (eritatem dis$uncti(ae re"uiritur "uod de tali materia sit in "ua unum omnino ponatur, et alterum remo(eatur, (el e con(erso# et propter hoc ad e$us (eritatem re"uiritur "uod altera e$us pars sit (era. %t si utra"ue pars e$us erit (era (el falsa, ipsa enunciatio dis$uncti(a erit falsa. ,opulati(a (ero enunciatio est illa in "ua con$unguntur duae enunciationes categoricae per con$unctionem copulati(am, ut Socrates currit, et mo(etur# in ista enunciatione nulla ponitur conditio, sed solum con$unctio enunciationis. %t "uia copulati(a con$unctio semper de'et similia copulare si antecedens erit (erum, etiam conse"uens necesse est "uod sit (erum, et e con(erso. %t sic patet "ualiter dictae enunciationes h!potheticae se ha'ent ad (eritatem# nam conditionalis potest esse (era, utra"ue e$us parte e&istente falsa. *is$uncti(a est (era una e$us parte e&istente falsa. ,opulati(a (ero ad hoc "uod sit (era, utra"ue e$us pars necessario de'et esse (era. %t sic patet de enunciationi'us h!potheticis. Si"uidem autem hoc de ipsis omissum est, dicetur cum de s!llogismis h!potheticis agetur et cetera. +ractatus = ,aput 1 [910>8] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 1 9odo dicendum est de tertia parte, (idelicet de his "uae pertinent ad tertiam operationem intellectus. Licet enim, ut dictum est, a philosopho ponantur duae operationes intellectus, scilicet simplicium intelligentia, et compositio (el di(isio tamen additur tertia operatio, "uae est discursus a' uno composito (el di(iso ad aliud. 5oc autem fit per argumentationem. %st autem argumentatio oratio significati(a discursus rationis a' uno cognito ad aliud incognitum, (el a magis incognito ad minus cognitum. Sunt autem argumentationis "uatuor species# scilicet s!llogismus, enth!mema, inductio et e&emplum. Si(e haec di(isio sit generis in suas species, (el analogi in sua analogata, nihil ad propositum. %t "uia s!llogismus perfectior est omni'us aliis, ad "uem aliae species argumentationis reducuntur, sicut imperfectum ad perfectum ideo de ipso dicendum est. *efinitur autem s!llogismus sic# s!llogismus est oratio in "ua "ui'usdam positis et concessis necesse est aliud e(enire per ea "uae posita sunt et concessa. Oratio hic est genus s!llogismi. 0t enim in tractatu de enunciatione dictum est, nihil prohi'et orationem esse plures et unam cu$usmodi est in s!llogismo. ;n hoc autem "uod dicit "ui'usdam positis tangit propositiones ipsius s!llogismi# per hoc "uod dicit necesse est aliud e(enire, tangit conclusionem. 0nde oportet scire "uid est propositio. %st autem propositio, ut hic sumitur, enunciatio, "ua posita ad eam aliud se"uitur# non enim omnis enunciatio est propositio sed solum illa "uae ponitur in ali"ua specie argumentationis, ad "uam se"uitur conclusio. /er'i gratia, cum dicitur# omnis homo est animal, omne risi'ile est homo, ergo omne risi'ile est

animal ista omnis homo est animal, est propositio, et similiter illa omne risi'ile est homo proponuntur enim ut ad eas se"uatur illa omne risi'ile est animal. 5aec autem omne risi'ile est animal, licet sit enunciatio, constat enim e& terminis, non tamen est propositio. %st autem terminus in "uem resol(itur propositio, ut su'$ectum et praedicatum. ,um enim dico, homo est animal, homo est terminus "ui dicitur su'$ectum animal est terminus "ui dicitur praedicatum. Sciendum, "uod licet propositio e& terminis componatur, et in eis resol(atur non tamen in definitione termini ponitur compositio propositionis, sed resolutio. 5u$us causa est# nam logica, ut 7oetius in sua topica dicit, duas ha'et partes# scilicet in(enti(am, et $udicati(am. %st autem in(entio e&cogitatio rerum (erarum aut (erisimilium, "uae alteram partem contradictionis pro'a'ilem reddunt. Pro'a'ile autem est "uod (idetur omni'us aut pluri'us aut sapienti'us, et his scilicet sapienti'us, aut omni'us aut pluri'us aut ma&ime notis. 5uic autem parti logicae deser(iunt duo li'ri# scilicet topicorum et elenchorum. @udicium autem, ut hic sumitur, est recta determinatio rationis, in his "uorum est $udicium. 2ecte autem determinat ratio "uando principiata resol(it in principia. %t ideo scientia "uae est recta determinatio sci'ilium est per causas, scilicet cum ratio resol(it causata in causas# et propterea haec pars logicae, scilicet $udicati(a, dicitur anal!tica seu resolutoria, "uia resol(it principiata in principia. 5uic autem parti logicae deser(iunt duo li'ri scilicet priorum et posteriorum. %t "uia de materia li'ri priorum hic intendimus, ideo hic definitur terminus per resolutionem propositionis. %st autem su'$ectum de "uo ali"uid dicitur. Praedicatum (ero "uod de altero dicitur# seu sit dicere mentis (el rationis, seu sit oris (el (ocis. *icitur autem terminus eo "uod sic per ipsum terminatur propositio, "uod non ultra progreditur. ;n hoc autem tractatu dicemus de s!llogismo simpliciter. %st autem s!llogismus simpliciter, in "uo non consideratur materia in "ua talis (el talis s!llogismus fit idest non consideratur utrum talis materia sit pro'a'ilis (el necessaria sed solum consideratur s!llogismus ad suam ordinationem. ;n omni autem materia e&istenti'us (eris (el pro'a'ili'us praemissis, semper se"uitur conclusio (era (el pro'a'ilis. )uod autem talis ordinatio sit 'ona, pro'atur per duo principia per se nota. *ico autem principia hic primas propositiones per se notas. 5aec autem principia sunt dici de omni, et dici de nullo. %st autem dici de omni, "uando nihil est sumere su' su'$ecto, de "uo non dicatur praedicatum dici (ero de nullo est, "uando nihil est sumere su' su'$ecto, a "uo non remo(eatur praedicatum. *e his autem inferius melius dicetur. Sciendum "uod "uia s!llogismi (ariantur per di(ersas figuras, ut infra dicetur ideo ali"ui s!llogismi non possunt immediate pro'ari per dicta duo principia. %t propterea tales s!llogismi indigent uno alio principio, per "uod possunt reduci ad dici de omni, (el ad dici de nullo. 5oc autem principium est# "uando e& opposito conse"uentis infertur oppositum antecedentis primae conclusionis, tunc prima conse"uentia fuit 'ona. 0nde omnes illi s!llogismi in "ui'us non potest recte sal(ari dici de omni, (el dici de nullo, cum dicto tertio principio reducuntur ad formam in "ua sal(atur dici de omni, (el dici de nullo# et haec reductio (ocatur a' ali"ui'us per impossi'ile, a philosopho (ero per s!llogismum con(ersi(um. Similiter etiam reducuntur praedicti tales s!llogismi ad praedicta duo principia per con(ersionem propositionum. Sed "uia con(ersiones non pro'antur esse 'onae nisi per tertium principium, ideo dicendum est, "ui s!llogismi reducuntur ad illa duo principia solum in (irtute tertii principii. )ualiter autem fiant con(ersiones, et per dictum tertium principium pro'entur, dicamus# et primo in propositioni'us de inesse, deinde in propositioni'us modali'us. ,aput 2 [910>:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 2 ,on(ersio autem propositionum, ut hic sumitur, est facere de su'$ecto praedicatum et de praedicato su'$ectum ita "uod e&istente con(ersa (era, etiam ea in "uam con(ertitur, sit (era. /er'i gratia ista propositio, omnis homo

est animal, si con(ertitur in istam, omne animal est homo, 'ene fit de praedicato su'$ectum, et de su'$ecto praedicatum tamen prima propositio est (era, secunda (ero falsa# ideo talis con(ersio non est 'ona. %st autem in propositioni'us terminorum finitorum, de "ui'us hic intendimus, duple& con(ersio# scilicet simple&, et per accidens. *icitur autem con(ersio simple&, "uando de praedicato fit su'$ectum, et de su'$ecto praedicatum, manente secunda propositione in eadem "ualitate et "uantitate cum prima. Per accidens (ero dicitur, "uando de su'$ecto fit praedicatum, et e con(erso, manente eadem "ualitate propositionis, sed mutata "uantitate. Primo modo con(ertuntur propositiones, uni(ersalis negati(a et particularis affirmati(a# secundo modo con(ertuntur uni(ersalis affirmati(a, et, ut ali"ui dicunt, uni(ersalis negati(a. +amen non est necessarium hoc ponere# si enim ad hanc, nullus homo est lapis, se"uitur, nullus lapis est homo, et ista est (era necessario se"uitur hanc esse (eram# "uidam lapis non est homo. 0t enim supradictum est, e&istenti'us uni(ersali'us (eris, semper particulares sunt (erae, licet non e con(erso. Primo pro'emus con(ersionem simpliciter, et primo uni(ersalium. %t "uia ut dictum est, in tali'us s!llogismis et eorum propositioni'us non curatur in "ua materia sint ideo utemur terminis transcendenti'us, loco "uorum possunt poni termini "uicum"ue. Sit ergo propositio con(ertenda ista. 6ullum ' est a. %t semper supponatur "uod pro ' et pro a sumantur tales termini significati(i "ui faciant propositionem (eram# sicut si pro ' sumatur homo, et pro a lapis. *ico ergo "uod praedicta propositio con(ertitur in istam, nullum a est '# "uod pro'o per dictum tertium principium sic. )uando e& opposito conse"uentis infertur oppositum antecedentis, prima conse"uentia fuit 'ona# sed sic est in proposito, ergo et cetera. ,um ergo dico, nullum ' est a, ergo nullum a est ' facio conse"uentiam, cu$us antecedens est, nullum ' est a conse"uens (ero est, nullum a est '. 9odo (ideamus si e& opposito conse"uentis infertur oppositum antecedentis (ere. 5uic autem propositioni, scilicet, nullum a est ', "uae est conse"uens, potest esse duple& oppositum# scilicet contrarium, et contradictorium. Sumamus ergo contradictorium e$us, scilicet, "uoddam a est '# particularis enim affirmati(a, et uni(ersalis negati(a sunt contradictoriae# ad istam autem, scilicet, "uoddam a est ', se"uitur ista, scilicet, "uoddam ' est a ut pro'a'o. Sed haec, "uoddam ' est a, et illa "uae fuit antecedens, scilicet, nullum ' est a, sunt oppositae contradictoriae. %rgo e& opposito conse"uentis se"uitur oppositum antecedentis. Prima ergo conse"uentia "uam (ocamus con(ersionem, fuit 'ona. 6unc oportet pro'are "uomodo ad illam, "uoddam a est ', se"uitur illa, "uoddam ' est a. 5oc autem pro'atur per s!llogismum e&positorium. Ponam ergo propositiones primas in terminis significati(is, et sicut dicimus, "uoddam a est ', dicamus, "uidam homo est animal et sicut dicimus, "uoddam ' est a, dicamus, "uoddam animal est homo. Accipiamus primam, scilicet, "uidam homo est animal# signetur iste homo et hoc animal# si enim ista est (era, "uidam homo est animal, oportet "uod ipsa sit (era in ali"uo homine signato, puta Socrate (el Platone et si in nullo homine signato erit (era, nullo modo erit (era. Signetur ergo illa res in "ua animalitas et humanitas signatur, et (ocetur Socrates# modo fiat s!llogismus e&positorius sic. Socrates est hic homo# Socrates est hoc animal# ergo hoc animal est hic homo, et per conse"uens, "uoddam animal est homo. %rgo ad hanc, "uidam homo est animal, "uae sume'atur loco hu$us, "uoddam ' est a se"uitur, "uoddam a est '# ergo ad hanc, "uoddam a est ', se"uitur, "uoddam ' est a# et hoc est "uod (ole'amus dicere. %t sic patet de con(ersione uni(ersalis negati(ae. Particularis affirmati(a con(ertitur simpliciter, sicut# "uoddam ' est a ergo "uoddam a est '# et pro'atur per idem principium. %& opposito ergo conse"uentis infertur oppositum antecedentis. Prima ergo conse"uentia seu con(ersio fuit 'ona. Potest autem pro'ari haec con(ersio per s!llogismum e&positorium, ut dictum est. 0ni(ersalis autem affirmati(a con(ertitur per accidens sic. Omne ' est a# "uoddam a est '. %t pro'atur eodem modo. Oppositum enim hu$us, "uoddam a est ', est hoc# nullum a est '# "uae con(ertitur in illam, nullum ' est a# haec autem est contraria primae, "uae erat, omne ' est a. %& opposito ergo conse"uentis infertur oppositum antecedentis# prima ergo conse"uentia seu

con(ersio fuit 'ona. Particularis (ero negati(a non con(ertitur, "uia e& opposito conse"uentis non infertur oppositum antecedentis. /er'i gratia# sit propositio con(ertenda ista, "uoddam ' non est a. ,on(ertatur ergo# "uia (el con(ertetur in uni(ersalem negati(am, (el in particularem negati(am. ;n uni(ersalem negati(am sic# "uoddam ' non est a# ergo nullum a est '. 5u$us oppositum est, (el, omne a est ' (el, "uoddam a est '. Sed utra"ue istarum propositionum, scilicet, omne a est ' (el, "uoddam a est ', con(ertuntur in istam, "uoddam ' est a "uae non est oppositum antecedentis, "uod erat, "uoddam ' non est a "uia su'contrarietas non est oppositio, ut supra patuit# ergo non (alet ista con(ersio. ;dem etiam se"uitur si con(erteretur in particularem, scilicet in illam, "uoddam a non est ', cu$us oppositum est, omne a est ', "uae con(ertitur in hanc, "uoddam ' est a, "uae proprie non est opposita, ut dictum est. )uod etiam talis con(ersio non (aleat, patet, "uia non tenet in omni materia et potest ostendi in terminis significati(is. Licet enim istud se"uatur# "uidam lapis non est homo, ergo "uidam homo non est lapis tamen istud non se"uitur# "uoddam animal non est homo, ergo "uidam homo non est animal# imo omnis homo est animal. <it autem de praedictis con(ersioni'us "uidam (ersus sic. <eci simpliciter con(ertitur, e(a per acci. Per a enim hic sumitur uni(ersalis affirmati(a, per e uni(ersalis negati(a, per ; particularis affirmati(a, per o particularis negati(a. ,onstruitur autem (ersus sic. <e idest uni(ersalis negati(a, ci idest particularis affirmati(a, con(ertitur simpliciter. % idest uni(ersalis negati(a. /a idest uni(ersalis affirmati(a, con(ertuntur per accidens. %t sic patet de con(ersione propositionum de inesse. ,aput 3 [910>=] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 3 6unc dicendum est de con(ersioni'us propositionum modalium. Sciendum "uod propositiones de necessario et impossi'ili eodem modo con(ertuntur sicut propositiones de inesse, et per idem principium pro'antur. Propositiones (ero de possi'ili et contingenti non eodem modo con(ertuntur. Sed "uia oppositiones non eodem modo sumuntur in propositioni'us modali'us sicut in propositioni'us de inesse ideo oportet manifestare pro'ationes praedictarum propositionum. %t sicut ostendimus de propositioni'us de necessario, sic erit de propositioni'us de impossi'ili. Sit ergo propositio ista con(ertenda, necesse est nullum ' esse a "uae con(ertitur in hanc, necesse est nullum a esse ', "uia e& opposito secundae propositionis infertur oppositum praecedentis# oppositum enim istius, necesse est nullum a esse ', est illud, non necesse est nullum a esse '# sed ista ae"uipollet huic, possi'ile est ali"uod a esse '# nam non necesse non esse, ae"uipollet huic "uod est possi'ile esse# "uia nonnullus ae"uipollet huic "uod est ali"uis# ergo ista, non necesse est nullum a esse ' ae"uipollet huic, possi'ile est ali"uod a esse '. Ad hanc autem se"uitur, possi'ile est ali"uod ' esse a# "uod potest pro'ari per s!llogismum e&positorium, ut supra dictum est de particulari affirmati(a. Sed ista, possi'ile est ali"uod ' esse a, est contradictoria antecedentis, "uae erat, necesse est nullum ' esse a. %& opposito ergo conse"uentis infertur oppositum antecedentis. Prima ergo conse"uentia seu con(ersio fuit 'ona. Particularis affirmati(a con(ertitur eodem modo, et pro'atur per idem principium sic. 6ecesse est "uoddam ' esse a# ergo necesse est "uoddam a esse '. ,u$us oppositum est, non necesse est ali"uod a esse ', "uae, ae"uipollet huic, possi'ile est nullum a esse ', "uae con(ertitur in istam, possi'ile est nullum ' esse a. 6on enim sumitur hic possi'ile prout idem est "uod contingens, "uia non con(ertitur, sicut infra pate'it sed sumitur modo possi'ile in suo toto significato, ut comprehendit necessarium et contingens, ut supra in alio tractatu dictum est. 5aec autem, possi'ile est nullum ' esse a, est contradictoria huic, necesse est "uoddam ' esse a, "uae erat antecedens. %odem etiam modo pro'atur con(ersio uni(ersalis affirmati(ae per accidens, scilicet per con(ersionem per accidens factam. 6otandum "uod haec est differentia inter concreta accidentalia praedicata, et

su'stantialia, seu ipsorum su'$ecta. 6am e& parte praedicati dicunt formam, e& parte (ero su'$ecti dicunt illud "uod ha'et illam formam. ,um enim dico Socrates est al'us, l! al'us, dicit solam formam al'edinis sed cum dico "uoddam al'um est Socrates, l! al'um, dicit ha'ens al'edinem. ;n tali ergo materia deficit con(ersio modalium affirmati(arum# nam haec est (era, necesse est "uoddam al'um esse corpus et tamen haec est falsa, necesse est "uoddam corpus esse al'um# "uia haec est contingens. %t sic patet de con(ersioni'us propositionum de necessario. %odem modo fiunt illae de impossi'ili in suo toto significato. ,on(ersiones autem propositionum de contingenti, et de possi'ili, ut est idem "uod contingens, fiunt in terminis, scilicet ut, contingit nullum ' esse a, con(ertitur in hanc, contingit omne ' esse a. 0nde istae con(ersiones alio modo et opposito se ha'ent ad con(ersiones propositionum de inesse, et modalium dictarum# nam in illis semper de su'$ecto fit praedicatum, et e con(erso et semper in eis ser(atur eadem "ualitas, licet non semper eadem "uantitas. ;n istis (ero, "uod fuit su'$ectum (el praedicatum, eodem modo remanet, et mutatur "ualitas. 2atio horum est# "uia, ut dictum est, illa est 'ona con(ersio, in "ua sicut est (eritas in propositione con(ersa, ita est in illa in "uam con(ertitur. Si autem propositio de contingenti con(erteretur sic, "uod de su'$ecto fieret praedicatum, et e con(erso non in(eniretur in omni materia (era sed in ali"ua materia esset antecedens (erum et conse"uens falsum ergo mala esset con(ersio. /er'i gratia, in terminis significati(is# contingit nullum hominem esse al'um, haec est (era# "uia contingere hoc posset# si con(ertatur sic, contingit nullum al'um esse hominem, haec est falsa. Ponatur ergo modo, "uod Socrates esset al'us nun"uam poterit contingere Socratem non esse hominem. <it autem ista con(ersio in di(ersa "ualitate. 6am triple& est contingens# (el ad utrumli'et, ut, contingit hominem esse al'um# (el ut in pluri'us, ut, contingit hominem ha'ere duos oculos# (el ut in pauciori'us, ut, contingit hominem esse monoculum. ,ontingens autem ad utrumli'et dicitur, "uia "uot possunt inesse, tot possunt remo(eri. %rgo negati(a et affirmati(a sunt simul (erae. ,ontingens autem ut in pluri'us non con(ertitur in contingens ut in pluri'us, sed in contingens ut in pauciori'us. 0nde illa contingit nullum hominem esse caecum, con(ertitur in istam contingit omnem hominem esse caecum. Prima enim est contingens ut in pluri'us, secunda (ero ut in pauciori'us. %odem modo con(ertitur contingens ut in pauciori'us sicut contingens ut in pluri'us, et eodem modo sumitur eorum con(ersio sicut dictum est de contingenti'us ad utrumli'et. 6am si contingit in pauciori'us, deficit in pluri'us. %t sic patet de con(ersioni'us modalium. 6otandum "uod ali"uae propositiones ponuntur "uae carent con(ersione, cum nihil faciant ad propositum, "uia nulla earum posset poni in ali"uo s!llogismorum "ui reducendi sunt, ita (idelicet "uod illae indigeant con(ersione# et sic de dictis tractare est superfluum. ,aput 4 [910>>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 4 5is ha'itis, modo dicendum est de s!llogismis# et primo de s!llogismis de inesse, secundo de modali'us, tertio de h!potheticis. S!llogismorum autem de inesse "uidam sunt ostensi(i, "uidam (ero ad impossi'ile. 0nde primo dicendum est de s!llogismis ostensi(is. Sciendum "uod omnis s!llogismus ostensi(us constat e& tri'us orationi'us, "uarum duae (ocantur propositiones seu praemissae, ultima (ero dicitur conclusio# (er'i gratia. Omne animal est su'stantia# omnis homo est animal# ergo omnis homo est su'stantia. ;stae duae, scilicet, omne animal est su'stantia, et, omnis homo est animal, sunt duae propositiones, "uarum prima, scilicet, omne animal est su'stantia, dicitur ma$or# secunda (ero dicitur minor, seu assumpta# tertia (ero oratio, scilicet, omnis homo est su'stantia, dicitur conclusio. %t licet praedictae tres orationes sint perfectae constantes e& su'$ecto et praedicato, non tamen ha'ent nisi tres terminos, "ui sunt homo animal et su'stantia. %t causa est, "uia omnes isti termini sumuntur 'is# unde terminus 'is

sumptus in praemissis, dicitur medium. +erminus in ma$ori propositione sumptus cum medio dicitur ma$or e&tremitas. +erminus (ero sumptus in minori propositione cum medio dicitur minor e&tremitas. ;n conclusione (ero iterum sumitur ma$or e&tremitas cum minori# ita scilicet "uod si conclusio est directa, ma$or e&tremitas praedicatur de minori. Si (ero indirecta, fit e con(erso. 0nde medium nun"uam ponitur in conclusione. Ad sciendum autem causas dictorum nominum, sciendum "uod homo est rationalis. *icitur autem rationalis et non intellectualis# "uia intellectus apprehendit sine discursu# ratio (ero licet non sit alia potentia "uam intellectus, tamen dicitur ratio, "uia "uic"uid apprehendit, apprehendit cum discursu non ergo (enit ad perfectam apprehensionem alicu$us rei nisi discurrat a magis noto ad minus notum. /er'i gratia, ad cognoscendum perfecte "uid sit homo, primo intelligimus "uod sit ens, deinde "uod sit su'stantia, deinde "uod sit corpus, deinde "uod sit animatum corpus, deinde animal, deinde rationalis# et sic (eniemus in cognitionem hominis discurrendo. Si(e autem talis discursus fiat sine comple&ione, scilicet intelligendo ens, su'stantiam, corpus, non ponendo i'i est ut scilicet non dicamus hoc est homo# (el fiat cum comple&ione, nihil ad propositum# sufficit "uod discurrendo intelligimus, et talis discursus est a magis noto no'is ad minus notum. 9agis autem nota no'is sunt magis uni(ersalia, ut 1 ph!sicorum dicitur, "uia sunt magis confusa. *iscursus ergo noster in nostra cognitione est a magis uni(ersali'us ad minus uni(ersalia. 0nde magis et prius cognoscimus ens "uam su'stantiam, et su'stantiam "uam corpus, et corpus "uam animatum corpus, et animatum corpus "uam animal, et animal "uam hominem. *e tali autem discursu est s!llogismus, "ui nihil aliud est "uam oratio, seu congregatio orationum, ut 7oetius dicit, in "ua est talis discursus. %t licet in tali discursu multa possint esse media, et multae praemissae ad unam conclusionem (er'i gratia, omnis su'stantia est ens, omnis homo est su'stantia, "uae est corpus, "uod est animal ergo omnis homo est ens tamen "uia medium semper duarum e&tremitatum est medium, in tali discursu multos comprehendimus s!llogismos. 0nus ergo est s!llogismus unius medii, et duarum e&tremitatum. %t "uia in praedicto discursu terminorum primus "ui uni(ersalior est, et per conse"uens magis notus, primo intellectui occurrit, dicitur ma$or e&tremitas# e&tremitas enim dicitur, "uia primo occurrit intellectui et ma$or "uia uni(ersalior et magis nota. Secundus autem terminus "ui intellectui occurrit, est "ui non est ita uni(ersalis, tamen secundum locum tenet post primum in uni(ersalitate, ut est corpus post su'stantiam. 5uic autem secundo termino $am scimus inesse primum terminum, et haec dicitur ma$or propositio, "uia prior cognitione. Sed "uia nondum scimus secundum inesse alicui minus uni(ersali termino, discurrit adhuc ratio, et cognoscit corpus inesse animali, u'i sistit, et haec est minor propositio, et statim cognoscit su'stantiam inesse animali, et haec est conclusio. ,erte in istis terminis medium fuit corpus, et ipsum fuit causa "uod nos sciremus su'stantiam inesse animali. 0ltimus autem terminus in praedicto discursu fuit animal, u'i stetit ratio, et propter hoc dicitur minor e&tremitas# e&tremitas enim dicitur, "uia i'i stetit discursus rationis minor (ero dicitur, "uia minus uni(ersalis, et per conse"uens minus nota no'is. 5a'emus ergo causas dictorum nominum, et rationes terminorum, et praemissarum, et conclusionis. %& dictis potest patere "uod dicit philosophus 1 Poster., "uod ma$or propositio est prius nota conclusione natura et tempore natura, "uia termini e$us sunt magis uni(ersales, ut dictum est# tempore (ero, "uia in discursu rationis prius sci(i su'stantiam inesse corpori, "uam inesse animali. 9inor (ero propositio est prius nota natura, non tamen tempore. 6atura, "uia causa prior est causato# propositiones autem sunt causa conclusionis# et "uia etiam iste fuit prior discursus rationis, de medio scilicet ad minorem e&tremitatem. 6on tamen est prius nota tempore. )uia enim scie'am su'stantiam inesse corpori, in eodem instanti in "uo sci(i corpus inesse animali, sci(i su'stantiam inesse animali. %t sic patet de parti'us s!llogismi, et nomini'us earum. 5a'ent autem s!llogismi figuras et modos. *icitur autem hic figura ordo trium terminorum secundum su'$ectionem et praedicationem. Sicut enim termini linearum in mathematicis aliter et aliter situati (ariant species figurarum# nam tria puncta "uae faciunt

triangulum si inter se ae"ualiter dista'unt, erit species trianguli, "uae dicitur ae"uilaterus si(e isopleuros si (ero duo ae"ualiter dista'unt a tertio "uorum distantia inter se est minor (el ma$or distantia eorum et ad tertium, est species trianguli, "uae dicitur isocheles si (ero omnes distantiae punctorum sint inae"uales, est species trianguli "uae dicitur gradatus, si(e scalenon# sic secundum di(ersitatem istorum trium terminorum in su'$iciendo et praedicando fiunt tres figurae s!llogismorum licet alio modo "uam in figuris superficiali'us $am dictis. Si enim medium in una propositione su'$icitur et in altera praedicatur, dicitur esse prima figura# et merito# "uia tunc medium (ere est medium, "uia sapit naturam utrius"ue e&tremi, scilicet su'$ecti et praedicati# praedicatur enim et su'$icitur, ut dictum est. Si (ero medium in utra"ue propositione praedicatur, dicitur esse secunda figura# "uia licet medium non sit (ere medium sapiens naturam su'$ectionis et praedicationis, tamen "uia dignius est praedicari "uam su'$ici, ideo haec figura secundum locum tenet. Si (ero medium in utra"ue propositione su'$icitur, dicitur tertia figura et ultima, "uia in ea medium non stat in medio sicut in prima, et su'$icitur semper, "uod est indignius. Plures figurae non possunt esse, "uia tres termini in dua'us propositioni'us non possunt pluries (ariari. 0nde (ersus# Su'. Prae. prima, 'is Prae. secunda, tertia Su'. 'is. )ui sic construitur. Prima, idest in prima figura medium Su'. idest su'$icitur et Prae. idest praedicatur. Secunda, idest in secunda figura medium Prae. idest praedicatur 'is, idest in utra"ue praemissarum. +ertia, idest in tertia figura medium Su'. idest su'$icitur 'is, idest in utra"ue praemissarum. 9odus (ero ut hic sumitur, est ordinatio duarum propositionum in certa "ualitate et "uantitate# et dicitur modus, "uia est "uaedam accidentalis determinatio ipsarum propositionum s!llogismi et cetera. ,aput 8 [910>9] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 8 2estat nunc dicere de ipsis s!llogismis. 0'i nota "uod, ut supra dictum est, in hoc opere tractatur de s!llogismo simpliciter, scilicet de forma ipsius s!llogismi in "uantum s!llogismus est, non applicando ad ali"uam materiam et ideo illa erit (era forma s!llogismi, "uae applicata cuicum"ue materiae semper si praemissae erunt (erae, se"uetur e& eis conclusio (era. Si (ero s!llogismus in ali"ua materia e&istenti'us praemissis (eris, se"uitur conclusio falsa, licet in ali"ua alia materia se"uatur conclusio (era, talis non erit (erus s!llogismus, sed dicitur inutilis con$ugatio. 5arum autem inutilium con$ugationum "uaedam possunt fieri in omni'us figuris, "uaedam (ero in dua'us, (el solum in una figura. )uae fiunt in omni'us figuris, sunt "uatuor. Prima est si am'ae praemissae sunt particulares. +ertia, si am'ae sunt indefinitae. )uarta si am'ae sunt singulares. +ales enim s!llogismi si(e con$ugationes in "uacum"ue figura fiant, in ali"ua materia possunt concludere (erum et in alia falsum# et propter hoc dicuntur inutiles. /er'i gratia# de am'a'us negati(is in prima figura ali"uando concluditur (erum sic# nullus homo est lapis. 6ullus asinus est homo. %rgo nullus asinus est lapis. Ali"uando concluditur falsum sic# nullus homo est lapis. 6ulla margarita est homo. %rgo nulla margarita est lapis falsa est conclusio# "uia omnis margarita est lapis. %t sic potest fieri in secunda et tertia figura. *e hac, et de tri'us dictis inutili'us con$ugationi'us datur una regula generalis# scilicet# in omni'us figuris e& puris negati(is, particulari'us, indefinitis et singulari'us nihil se"uitur. ;nutiles (ero con$ugationes, "uae ali"uando non sunt in omni'us figuris, sed in ali"ui'us, sunt duae. 0na est "uae con(enit primae et tertiae figurae scilicet "uando minor propositio est negati(a. Secunda (ero con(enit primae et secundae figurae scilicet "uando ma$or propositio est particularis. %t de eis dantur regulae generales# scilicet# in prima et tertia figura, minori e&istente negati(a, nihil se"uitur. 6otandum "uod in prima figura hic de'et intelligi de s!llogismis directe concludenti'us. 6am sunt in ea duo modi s!llogismorum indirecte concludentes, in "ui'us minor est negati(a, nec tamen sunt inutiles con$ugationes. Secunda regula. ;n prima et secunda figura, ma$ori e&istente particulari, nihil se"uitur. %t

similiter in prima intelligitur de concludenti'us directe. *antur autem aliae duae regulae generales# "uarum prima est# si altera praemissarum est negati(a, etiam conclusio est negati(a. Secunda est# si altera praemissarum fuerit particularis, conclusio erit particularis. ,ausa est# ut enim dictum est, ma$or e&tremitas inest minori in conclusione in (irtute medii in "uantum scilicet inest medio in ma$ori propositione, et medium inest minori e&tremitati in minori propositione, si(e alio modo sumatur inhaerentia dictorum terminorum sicut fit in aliis figuris# eo modo "uo medium inerit alicui e&tremitati, (el e con(erso, una e&tremitas inerit alteri. Sed si ali"ua praemissarum fuerit particularis, de'et medium inesse e&tremitati (el e&tremitas in medio particulariter ergo conclusio "uae dicit e&tremitatem inesse e&tremitati, erit particularis# et hoc in s!llogismis affirmati(is sufficit "uantum ad secundam regulam. ;n s!llogismis autem negati(is eodem modo (irtute medii concluditur# si enim medium uni e&tremitati inest, et e con(erso a' altera remo(etur, necesse est e&tremitatem a' e&tremitate remo(eri, et sic erit conclusio negati(a# et hoc "uantum ad primam regulam. ;n eisdem etiam s!llogismis, si medium particulariter inerit (el e con(erso, (el particulariter remo(eatur a' ali"ua e&tremitate (el e con(erso, necessario se"uitur e&tremitatem a' e&tremitate particulariter remo(eri# et sic conclusio erit particularis negati(a. /erae ita"ue sunt regulae praedictae et cetera. ,aput : [91090] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. : 6unc dicendum est de s!llogismis utili'us# et primo de his "ui sunt in prima figura hi autem sunt "uatuor. Primus est "uando ma$or et minor propositiones sunt uni(ersales affirmati(ae, et se"uitur conclusio uni(ersalis affirmati(a sic, ponendo in terminis transcendenti'us. Omne ' est a# omne c est '# ergo omne c est a. Pro'atur autem s!llogismus per hoc principium "uod est dici de omni. 0t enim dictum est, dici de omni est, "uando nihil est sumere su' su'$ecto, de "uo non dicatur praedicatum# sic enim in proposito est# ergo et cetera. Ponamus ergo in terminis significati(is, et sit ' animal, a (ero su'stantia, c autem sit homo# fiat ergo s!llogismus sic. Omne animal est su'stantia. Omnis homo est animal, ergo omnis homo est su'stantia. ,ertum est "uod si ista est (era, omne animal est su'stantia, nihil erit sumere su' animali de "uo non dicatur su'stantia. Si ergo omnis homo est animal, tunc omnis homo est su' animali. *e'et ergo sumi, sicut su'stantia praedicatur de animali, ita praedica'itur de homine. Secundus modus est, "uando e& ma$ori uni(ersali negati(a, et e& minori uni(ersali affirmati(a, concluditur uni(ersalis negati(a sic# nullum ' est a# omne c est '# ergo nullum c est a# et pro'atur per alterum principium, "uod est dici de nullo. ;n terminis autem significati(is ostenditur sic. Sit ' animal, a (ero lapis, c autem sit homo. Si enim nullum animal est lapis, nihil erit sumere su' animali, a "uo non remo(eatur lapis. Sicut enim omnis "uod est signum uni(ersale affirmati(um, est distri'uti(um, et distri'uit affirmati(e pro singulis contentis su' eo cui $ungitur ita etiam nullus pro singulis tali'us distri'uit negati(e. +ertius modus est, "uando e& ma$ori uni(ersali affirmati(a et e& minori particulari affirmati(a concluditur particularis affirmati(a sic. Omne ' est a# "uoddam c est '# ergo "uoddam c est a# et pro'atur per dici de omni. )uartus modus est, "uando e& ma$ori uni(ersali negati(a et minori particulari affirmati(a concluditur particularis negati(a sic# nullum ' est a# "uoddam c est '# ergo "uoddam c non est a. %t pro'atur per dici de nullo. Sciendum "uod licet isti duo ultimi s!llogismi pro'ari possint per dici de omni et per dici de nullo, ut dictum est tamen philosophus 1 Prior., reducit eos ad duos modos primos, in "ui'us (erius sal(atur dici de omni et dici de nullo, propter uni(ersalitatem minoris propositionis eorum et hoc faciemus in fine omnium. Secunda figura "uatuor ha'et modos. Primus constat e& ma$ori uni(ersali negati(a et minori uni(ersali affirmati(a, e& "ui'us se"uitur conclusio uni(ersalis negati(a sic. 6ullum ' est a. Omne c est a. %rgo nullum c est '. ;n isto enim s!llogismo non potest

ostendi dici de nullo# "uia su' ' cui $ungitur signum uni(ersale, scilicet nullum nihil sumitur a "uo possit remo(eri su'$ectum# et ideo ad hoc "uod pro'etur per dici de nullo reducitur ad secundum modum primae figurae. 5oc autem dupliciter potest fieri. /el con(ersione ma$oris simpliciter, ut dicatur sic# nullum a est '# omne c est a# ergo nullum c est '. %t pro'atur etiam per tertium principium supradictum "uod erat# "uando e& opposito conse"uentis infertur oppositum antecedentis, prima conse"uentia est 'ona. Sciendum "uod omnis s!llogismus est "uaedam conse"uentia, in "ua antecedens sunt am'ae praemissae, conse"uens (ero est conclusio unde si e& opposito conclusionis cum altera praemissarum infertur oppositum alterius praemissae in ordinatione in "ua sal(atur dici de omni (el dici de nullo, prima conse"uentia, seu s!llogismus erit 'onus. Sic enim in proposito. ,onse"uens enim si(e conclusio est, nullum c est '# "uae duo ha'et opposita, scilicet contrarium, et contradictio. Sumatur e$us contrarium, scilicet, omne c est '. Sumatur modo ma$or praedicti s!llogismi, scilicet, nullum ' est a et opposita contraria conclusionis fiat minor, et dicatur sic# nullum ' est a. Omne c est '. %rgo nullum c est a. ;ste s!llogismus est in secundo modo primae figurae, et e& opposito conse"uentis seu conclusionis infertur illa, nullum c est a "uae est opposita unius praemissae, scilicet minoris# "uia est contraria minori primi s!llogismi, "uae erat omne c est a. %rgo e& opposito conse"uentis cum una praemissarum infertur oppositum alterius praemissae# prima ergo conse"uentia seu s!llogismus fuit 'onus. Secundus modus constat e& ma$ori uni(ersali affirmati(a, et minori uni(ersali negati(a, e& "ui'us se"uitur conclusio uni(ersalis negati(a sic# omne ' est a. 6ullum c est a. %rgo nullum c est '. ;ste s!llogismus reducitur ad secundum modum primae figurae per con(ersionem minoris simpliciter, et per transpositionem praemissarum ut scilicet ista "uae erat ma$or, fiat minor sic# nullum a est c. Omne ' est a. %rgo nullum ' est c. 9a$or istius s!llogismi fuit illa in "ua con(ersa fuit minor primi s!llogismi, "uae erat, nullum c est a. Per tertium (ero principium seu per s!llogismum con(ersi(um reducitur ad secundum modum primae figurae sic. Sumatur propositio contraria conclusioni "uae est, omne c est ' et fiat minor sic. Omne ' est a. Omne c est '. %rgo omne c est a. 5aec autem "uae concluditur in isto secundo s!llogismo, scilicet, omne c est a, est contraria huic, nullum c est a "uae erat minor# e& opposito ergo conse"uentis et cetera. +ertius modus est, "uando e& ma$ori uni(ersali negati(a et minori particulari affirmati(a concluditur particularis negati(a sic. 6ullum ' est a. )uoddam c est a. %rgo "uoddam c non est '. 5ic reducitur ad "uartum modum primae figurae per con(ersionem ma$oris simpliciter# nullum a est '. )uoddam c est a. %rgo "uoddam c non est '. 2educitur autem per s!llogismum con(ersi(um ad secundum modum primae figurae. Oppositum enim conclusionis "uod est, "uoddam c non est ' est istud, omne c est '# et fiat minor sic nullum ' est a. Omne c est '. %rgo nullum c est a# "uae est opposita minoris s!llogismi primi "uae erat, "uoddam c est a. )uartus modus est, "uando e& ma$ori uni(ersali affirmati(a et e& minori particulari negati(a concluditur particularis negati(a sic. Omne ' est a. )uoddam c non est a. %rgo "uoddam c non est '. ;ste s!llogismus non potest reduci per con(ersionem praemissarum# ma$or enim "uae est uni(ersalis affirmati(a, non potest con(erti nisi in particularem affirmati(am, et minor est particularis. %& pluri'us autem particulari'us, ut dictum est, nihil se"uitur. 2educitur ergo per s!llogismum "uod ali"uando (ocatur per impossi'ile, sicut reducti fuerunt caeteri tres s!llogismi supradicti, et reducitur ad primum modum primae figurae. Oppositum enim conclusionis, "uae erat, "uoddam c non est ', est illud, omne c est ' "uod fiat minor sic. Omne ' est a# omne c est '# ergo omne c est a. 5aec autem est opposita minoris, "uae erat, "uoddam c non est a. %t sic patet de s!llogismo primae et secundae figurae. ,aput = [91091] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. = +ertia (ero figura se& ha'et modos. Primus constat e& ma$ori uni(ersali affirmati(a et e& minori uni(ersali affirmati(a, ad "uas

se"uitur conclusio particularis affirmati(a sic. Omne ' est a omne ' est c ergo "uoddam c est a. ;ste s!llogismus per con(ersionem minoris per accidens reducitur ad tertium modum primae figurae sic. Omne ' est a# "uoddam c est '# ergo "uoddam c est a. Per s!llogismum (ero con(ersi(um reducitur ad secundum modum primae figurae. Sumatur enim oppositum conclusionis "uod est, nullum c est a# et fiat ma$or sic# nullum c est a omne ' est c ergo nullum ' est a. 5aec autem est contraria ma$oris primi s!llogismi "uae erat, omne ' est a. Sciendum "uod in reductione per s!llogismum con(ersi(um haec differentia est inter s!llogismos secundae et tertiae figurae# nam in s!llogismis secundae figurae e& opposito conclusionis fit minor propositio, et infertur oppositum minoris propositionis in s!llogismis (ero tertiae figurae e& opposito conclusionis fit ma$or propositio, et infertur oppositum ma$oris propositionis. Secundus modus constat e& ma$ori uni(ersali negati(a et e& minori uni(ersali affirmati(a, ad "uas se"uitur conclusio particularis negati(a sic. 6ullum ' est a omne ' est c ergo "uoddam c non est a. 5aec per con(ersionem minoris per accidens reducitur ad "uartum modum primae figurae sic. 6ullum ' est a# "uoddam c est ' ergo "uoddam c non est a. Sed per s!llogismum con(ersi(um reducitur ad primum modum primae figurae, si accipiatur oppositum conclusionis, et fiat ma$or sic# omne c est a# omne ' est c# ergo omne ' est a. 5aec conclusio est contraria ma$ori primi s!llogismi. +ertius modus constat e& ma$ori particulari affirmati(a et minori uni(ersali affirmati(a, e& "ui'us se"uitur conclusio particularis affirmati(a sic. )uoddam ' est a omne ' est c ergo "uoddam c est a. 5aec per con(ersionem reducitur ad tertium modum primae figurae con(ertendo ma$orem simpliciter, et transponendo propositiones sic. Omne ' est c "uoddam a est ' ergo "uoddam a est c. Per s!llogismum (ero con(ersi(um reducitur ad secundum modum primae figurae sic. 6ullum c est a omne ' est c ergo nullum ' est a. 5aec conclusio est contradictoria ma$oris, "uae erat, "uoddam ' est a. )uartus modus constat e& ma$ori uni(ersali affirmati(a et minori particulari affirmati(a concludenti'us particularem affirmati(am sic. Omne ' est a "uoddam ' est c ergo "uoddam c est a. 5aec per con(ersionem minoris reducitur ad tertium modum primae figurae sic. Omne ' est a "uoddam c est ' ergo "uoddam c est a. Per s!llogismum (ero con(ersi(um reducitur ad "uartum primae sic. 6ullum c est a "uoddam ' est c ergo "uoddam ' non est a. 5aec conclusio est contradictoria ma$oris primi s!llogismi, "uae erat, omne ' est a. )uintus modus constat e& ma$ori particulari negati(a et minori uni(ersali affirmati(a concludenti'us particularem negati(am sic. )uoddam ' non est a omne ' est c ergo "uoddam c non est a. 5aec non potest reduci per con(ersionem, "uia ma$or e$us non potest con(erti, cum sit particularis negati(a# minor (ero con(ertitur in particularem. %& puris autem particulari'us nihil se"uitur. Per s!llogismum (ero con(ersi(um reducitur ad primum primae sic. Omne c est a# omne ' est c# ergo omne ' est a. %t haec est contradictio ma$oris primi s!llogismi, "uae erat, "uoddam ' non est a. Se&tus modus constat e& ma$ori uni(ersali negati(a et minori particulari affirmati(a concludenti'us particularem negati(am sic. 6ullum ' est a# "uoddam ' est c# ergo "uoddam c non est a. 5aec per con(ersionem minoris reducitur ad "uartum primae sic. 6ullum ' est a "uoddam ' est c, ergo "uoddam c non est a. Per s!llogismum (ero con(ersi(um reducitur ad tertium primae sic. Omne c est a# "uoddam ' est c# ergo "uoddam ' est a# "uae est contradictoria ma$oris primi s!llogismi, "uae erat, nullum ' est a. %t sic patet de s!llogismis directe concludenti'us in omni'us figuris, et de eorum pro'ationi'us. Philosophus autem redu&it omnes s!llogismos ad duos uni(ersales primae figurae. 0nde tertium modum primae figurae redu&it per s!llogismum con(ersi(um ad secundum modum secundae figurae et "uartum modum e$usdem primae figurae redu&it per s!llogismum con(ersi(um ad primum secundae# illi autem reducuntur ad duos modos uni(ersales primae figurae, ut dictum est. Omnes ergo reducuntur ad duos modos uni(ersales primae figurae, in "ui'us sal(atur perfecte dici de omni, et dici de nullo. )uod autem reducantur praedicti duo modi primae figurae ad uni(ersales secundae, puta tertio primae figurae, patet sic. Omne ' est a "uoddam c est ' ergo "uoddam c est a. Oppositum

conclusionis est, nullum c est a# "uae fiat minor, et fiat s!llogismus in secundo secundae figurae sic. Omne ' est a nullum c est a ergo nullum c est '# "uae est opposita minoris, "uae erat, "uoddam c est '. )uartus (ero reducitur ad primum. %st enim "uartus modus sic. 6ullum ' est a "uoddam c est ' ergo "uoddam c non est a. Oppositum conclusionis est, omne c est a# "uae fiat minor, et fiat s!llogismus in primo secundae figurae sic. 6ullum ' est a omne c est a ergo nullum c est '. Patet ergo "ualiter omnes s!llogismi reducantur ad duos modos uni(ersales primae figurae. ,aput > [91092] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. > 2estat nunc dicere de s!llogismis indirecte concludenti'us. %st autem indirecte concludere minorem e&tremitatem praedicari de minori in conclusione. +ales autem s!llogismi sunt numero decem# "uin"ue enim sunt in prima figura, duo in secunda figura, et tres in tertia figura. Sciendum "uod omnis s!llogismus concludens ali"uam conclusionem "uae con(erti potest, etiam potest concludere illam in "uam con(ertitur. ,um ergo omnes conclusiones dictorum s!llogismorum possunt con(erti, e&ceptis particulari'us negati(is, omnes tales s!llogismi poterunt concludere indirecte. +ales autem in prima figura sunt tres# scilicet primus modus, secundus et tertius# in secunda sunt duo, scilicet primus et tertius et "uartus. Adducantur autem in prima figura duo modi, "ui sunt contra duo principia si(e regulas datas in prima figura. 6am am'o ha'ent minorem negati(am, "uod est contra illam regulam. ;n prima figura minori e&istente negati(a, nihil se"uitur. %t alter eorum ha'et ma$orem particularem contra aliam regulam. *octores autem moderni, scilicet 7oetius, praetermissis "uin"ue, scilicet secundae et tertiae figurae, de solis "uin"ue primae figurae fecerunt mentionem. )uorum primus constat e& ma$ori uni(ersali affirmati(a et minori uni(ersali affirmati(a concludenti'us indirecte particularem affirmati(am sic. Omne ' est a omne c est ' ergo "uoddam a est c. 2educitur autem ad primum primae, si conclusio particularis con(ertatur in uni(ersalem. Secundus constat e& ma$ori uni(ersali negati(a et minori uni(ersali affirmati(a concludenti'us indirecte uni(ersalem negati(am sic. 6ullum ' est a omne c est a ergo nullum a est c. 2educitur ad secundum primae con(ersa conclusione simpliciter. +ertius modus constat e& ma$ori uni(ersali affirmati(a et minori particulari affirmati(a concludenti'us indirecte particularem affirmati(am sic. Omne ' est a "uoddam c est ' ergo "uoddam a est c. 2educitur ad tertium primae con(ersa conclusione simpliciter. )uartus modus constat e& ma$ori uni(ersali affirmati(a et minori uni(ersali negati(a, concludenti'us indirecte particularem negati(am sic. Omne ' est a nullum c est ' ergo "uoddam a non est c. %t reducitur ad "uartum primae con(ersa ma$ori per accidens, et minori simpliciter, et transpositis propositioni'us, ut de minori fiat ma$or, et de ma$ori minor sic. 6ullum ' est c "uoddam a est ' ergo "uoddam a non est c. )uintus modus constat e& ma$ori particulari affirmati(a et minori uni(ersali negati(a concludenti'us indirecte particularem negati(am sic. )uoddam ' est a nullum c est ' ergo "uoddam a non est c. %t reducitur ad "uartum primae per con(ersionem simpliciter utrius"ue propositionis, et transpositis utrius"ue sic. 6ullum ' est c# "uoddam a est '# ergo "uoddam a non est c. %t sic patet de s!llogismis indirecte concludenti'us. Sciendum autem "uod ad memoriter tenendum praedictos s!llogismos in(enti sunt "uidam (ersus, "ui taliter designantur. 7ar'ara. ,elarent. *arii. <erio. 7aralipton. ,elantes. *a'itis. <apesmo. <risesomorum. ,aesare. ,amestres. <estino. 7aroco. *arapti. <elapton. *isamis. *atisi. 7rocardo. <erison. )uorum intellectus talis est. ;n his (ersi'us sunt 19 dictiones, "uae secundum ordinem suum deser(iunt 19 modis s!llogismorum# scilicet no(em modis primae figurae, "uatuor concludenti'us directe, et "uin"ue indirecte et "uatuor secundae figurae, et se& tertiae figurae. Omnes autem hae dictiones sunt tris!lla'a# "uarum prima s!lla'a deser(it ma$ori propositioni, secunda minori, tertia conclusioni. %t si in ali"ua dictione in(eniuntur

plures s!lla'ae, non sunt necessariae, sed ponuntur causa metri. ;n praedictis autem s!llogismis sunt "uatuor (ocales# scilicet a, e, ;, o, "uae sic significant. A significat uni(ersalem affirmati(am, e uni(ersalem negati(am. ; particularem affirmati(am, o particularem negati(am. 0nde 'ar'ara "ui deser(it primo modo primae figurae, in omni'us s!lla'is ha'et a "uia omnes e$us propositiones sunt uni(ersales affirmati(ae. Omnes praedictae dictiones incipiunt a' his "uatuor consonanti'us, scilicet, ', c, d, f. Primae autem "uatuor dictiones "uae deser(iunt "uatuor modis primae figurae directe concludenti'us, a praedictis "uatuor consonanti'us incipiunt. 0nde si "uae aliae dictiones incipiunt a "uacum"ue harum consonantium, significant, "uod tales s!llogismi sunt reducendi ad illum modum primae figurae, cui deser(it dictio incipiens a' illa consonante. /er'i gratia# cesare "uae deser(it primo modo secundae figurae, incipit a' ista consonante c et significat "uod talis modus per con(ersionem ma$oris reducitur ad secundum modum primae figurae, cui deser(it dictio incipiens a c, scilicet celarent, et sic de singulis. ;n praedictis etiam s!llogismis ali"uando in(enitur ista littera s post (ocalem# et significat "uod illa propositio (el conclusio cui deser(it s!lla'a de'et con(erti simpliciter. Ali"uando (ero in(enitur p et significat "uod illa propositio (el conclusio cui deser(it s!lla'a de'et con(erti per accidens. Ali"uando (ero in(enitur m et significat, "uod praemissae illius s!llogismi de'ent transponi, ut de ma$ori fiat minor, et e con(erso. Ali"uando in(enitur c et significat "uod iste s!llogismus non potest reduci per con(ersionem, sed solum per s!llogismum con(ersi(um# et hoc solum accidit in duo'us s!llogismis, scilicet 'aroco et 'rocardo, ut dictum est. Sciendum, "uod praedictae regulae, praeter"uam regula de littera c, intelliguntur solum de reductione s!llogismorum facta per con(ersionem, et non de ea "uae facta est per s!llogismum con(ersi(um. %t sic patet de s!llogismis de inesse con(ersi(is. ,aput 9 [91093] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 9 Scitis s!llogismis, ut facilius possimus "uamcum"ue conclusionem concludere et s!llogiAare, sciendum "uod omnis conclusio in se continet am'as e&tremitates, ut dictum est# totus autem s!llogismus e& tri'us terminis fit. 5a'ita ergo "uacum"ue oratione concludenda, ad complendum s!llogismum egemus uno termino, scilicet medio. )ualiter autem talis medius terminus in(eniatur, (ideamus. 0'i nota, "uod philosophus 1 Prior., tri'us utitur nomini'us terminorum# scilicet antecedente, conse"uente et repugnante. *icitur autem terminus antecedens "ui potest su'$ici, ut homo est antecedens ad animal conse"uens autem dicitur terminus "ui potest de alio praedicari et sic animal est conse"uens ad hominem. %t "uia termini con(erti'iles inter se et su'$ici et praedicari possunt, ut proprium "uod potest praedicari de specie, et species de ipso, et similiter se ha'et de definitione et definito ideo unus respectu alterius, et dicitur antecedens, et dicitur conse"uens. 2epugnans (ero terminus dicitur, "ui alteri su'$ici non potest, nec de eo praedicari, ut homo et asinus, "uorum neuter de altero potest praedicari, nec si'i su'$ici. Sciendum "uod modi s!llogismorum directe concludentium, ut dictum est, sunt "uatuordecim# scilicet "uatuor in prima figura, "uatuor in secunda, et se& in tertia# "uia de indirecte concludenti'us hic non me intromitto. ;n prima igitur figura sunt duo modi affirmati(i directe concludentes# scilicet primus et tertius et duo negati(i, scilicet secundus et "uartus. Ad in(eniendum medium in affirmati(is, considerandus est unus terminus "ui sit antecedens ad praedicatum et conse"uens ad su'$ectum. /er'i gratia# si de'et s!llogiAari haec, scilicet, omnis homo est su'stantia, $am ha'etur minor et ma$or e&tremitas. ,onse"uens autem ad su'$ectum et antecedens ad praedicatum, est animal# ergo est medius terminus per hunc s!llogismum in primo primae figurae sic. Omne animal est su'stantia. Omnis homo est animal. %rgo omnis homo est su'stantia. Si (ero de'et concludi haec, "uidam homo est su'stantia# in tertio modo e$usdem figurae est medius terminus animal, et fiet s!llogismus sic#

omne animal est su'stantia. )uidam homo est animal. %rgo "uidam homo est su'stantia. ;n s!llogismis (ero negati(is e$usdem figurae sumitur pro medio repugnans praedicato, et conse"uens ad su'$ectum. /er'i gratia# si de'et concludi haec, nullus homo est lapis, (el, "uidam homo non est lapis, sumatur pro medio animal# repugnat enim animal lapidi, et potest praedicari de homine. <iat ergo s!llogismus in secundo primae sic# nullum animal est lapis. Omnis homo est animal. %rgo nullus homo est lapis. ;n "uarto (ero sic# nullum animal est lapis. )uidam homo est animal. %rgo "uidam homo non est lapis. %t sic patet de in(entione medii termini in prima figura. ;n secunda autem figura sunt "uatuor modi omnes negati(i, "uorum primus et tertius ha'ent ma$orem propositionem negati(am, minorem (ero affirmati(am. Secundus autem et "uartus e con(erso ma$orem ha'ent affirmati(am, minorem (ero negati(am# et ideo aliter utro'i"ue sumitur medium. 0nde in primo et tertio sumitur pro medio repugnans praedicato et conse"uens ad su'$ectum. /er'i gratia, si de'et concludi ista# nullus homo est lapis, (el illa, "uidam homo non est lapis# pro medio sumatur animal, et s!llogiAetur in primo secundae sic# nullus lapis est animal. Omnis homo est animal. %rgo nullus homo est lapis. ;n tertio modo sic# nullus lapis est animal. )uidam homo est animal. %rgo "uidam homo non est lapis. ;n secundo (ero et "uarto modo sumatur pro medio conse"uens ad praedicatum et repugnans su'$ecto. /er'i gratia, si de'et concludi ista# nullus homo est lapis, (el ista, "uidam homo non est lapis, sumatur pro medio inanimatum, "uod potest praedicari de lapide et repugnat homini et s!llogiAetur in secundo modo sic# omnis lapis est inanimatus. 6ullus homo est inanimatus. %rgo nullus homo est lapis. ;n "uarto modo sic. Omnis lapis est inanimatus. )uidam homo non est inanimatus. %rgo "uidam homo non est lapis. %t sic patet de in(entione medii termini in secunda figura. ;n tertia (ero figura sunt se& modi omnes concludentes particulariter# "uorum tres sunt affirmati(e, et tres negati(e. ;n tri'us affirmati(is, scilicet primo, tertio, "uarto, sumitur pro medio antecedens ad utrum"ue. /er'i gratia, si de'et concludi haec in primo modo, scilicet, "uoddam animal est su'stantia, sumatur pro medio homo, de "uo animal et su'stantia praedicari possunt, et s!llogiAetur sic# omnis homo est su'stantia. Omnis homo est animal. %rgo "uoddam animal est su'stantia. ;n tertio modo sic# "uidam homo est su'stantia. Omnis homo est animal. %rgo "uoddam animal est su'stantia. ;n "uarto (ero sic# omnis homo est su'stantia. )uidam homo est animal. %rgo "uoddam animal est su'stantia. ;n tri'us (ero negati(is sumitur pro medio repugnans praedicato et antecedens ad su'$ectum. /er'i gratia, si de'et concludi haec, "uoddam animal non est lapis, sumatur pro medio homo "uod repugnat lapidi, et de "uo animal praedicatur et s!llogiAetur etiam in secundo modo sic# nullus homo est lapis. Omnis homo est animal. %rgo "uoddam animal non est lapis. ;n "uinto (ero sic# "uidam homo non est lapis# omnis homo est animal# ergo "uoddam animal non est lapis. ;n se&to autem sic# nullus homo est lapis. )uidam homo est animal. %rgo "uoddam animal non est lapis. %t sic patet de in(entione medii in tertia figura. 6otandum "uod ad in(eniendum cito antecedens et conse"uens termini con(erti'iles possunt esse antecedens et conse"uens indifferenter# "uia definitio et descriptio et interpretatio sunt termini con(erti'iles cum definito, descripto et interpretato. Accipias terminum cu$us (is in(enire antecedens et conse"uens, et definias ipsum (el descri'as, (el interpreteris postmodum utere regulis supradictis. /er'i gratia, si (is concludere in primo modo primae figurae istam, omne currens mo(etur, u'i de'es sumere antecedens ad praedicatum, definias (el descri'as (el interpreteris mo(eri, "uod descri'itur sic, mo(eri est mutare locum in tempore# sed omne currens mutat locum in tempore, ergo omne currens mo(etur. %t sic potest fieri de definitione et interpretatione. %t sic patet de in(entione medii in s!llogismis de inesse ostensi(is. ,aput 10 [91094] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 10 *icto de s!llogismis ostensi(is, et

de in(entione medii eorum, dicendum est de s!llogismis ad impossi'ile. *iffert enim s!llogismus ad impossi'ile a' ostensi(o. 6am ostensi(us e& dua'us praemissis (eris concludit conclusionem (eram. S!llogismus (ero ad impossi'ile non sic facit sed e& altera praemissarum falsa concludit falsum e(identer. *einde e& contradictione falsi conclusi iterum concludit contradictionem praemissae falsae. /er'i gratia, de utro"ue. *ato "uod ad(ersarius diceret hanc propositionem falsam, scilicet omnis homo currit, contra eam per s!llogismum ostensi(um arguo sic# "uia sumo duas praemissas (eras, et concludo contradictionem propositionis praedictae sic. 6ullum "uiescens currit. )uidam homo "uiescit. %rgo "uidam homo non currit. 5aec conclusio contradicit propositioni ad(ersarii "uae erat omnis homo currit# et "uia sua est falsa, mea est (era, et e con(erso. Si (ero (olo eam repro'are per s!llogismum ad impossi'ile, sumo eam cum altera propositione (era, et facio eas praemissas alicu$us s!llogismi, et concludo conclusionem falsam e(identer, et assumo contradictorium istius conclusionis falsae, et e& ea concludo contradictoriam falsae praemissae sic# omne currens mo(etur. Omnis homo currit. %rgo omnis homo mo(etur. Sed "uidam homo non mo(etur. %rgo "uidam homo non currit. 9odo e& falsitate hu$us praemissae ostendo (eritatem hu$us meae propositionis, et e& istius (eritate ostendo falsitatem illius. 2atio enim (eritatis istius ultimae conclusionis s!llogismi ad impossi'ile est# "uia in s!llogismis ordinatis in modo et in figura nun"uam conclusio erit falsa, nisi ali"ua praemissarum fuerit falsa. ,oncluditur autem primo ostensi(e conclusio falsa, scilicet omne currens mo(etur# ali"ua ergo praemissarum fuit falsa. 6on mea, scilicet omne currens mo(etur# ergo propositio ad(ersarii, scilicet omnis homo currit, est falsa# ergo e$us contradictoria, scilicet "uidam homo non currit, "uae est ultima conclusio s!llogismi ad impossi'ile a' ostensi(o est (era. ,aput 11 [91098] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 11 6unc dicendum est in "ui'us figuris, et in "ui'us modis s!llogismi ad impossi'ile possunt fieri. 0'i primo sciendum, sicut dictum est, "uod conclusio s!llogismi ad impossi'ile non est illa "uae per s!llogismum ostensi(um primo false concluditur, sed "uae ultimo concluditur, scilicet contradictoria praemissae ad(ersarii falsae. *e'et autem semper esse contradictoria, et non contraria# "uia, ut supra in alio tractatu dictum est, le& contradictoriarum talis est, "uod si una est (era, reli"ua est falsa, et e con(erso. 0nde si praemissa assumpta ad(ersarii est falsa, semper se"uitur, si conclusio s!llogismi ad impossi'ile est si'i contradictoria, "uod sit (era. Si (ero esset si'i contraria, "uantumcum"ue illa foret falsa, non tamen necessario se"ueretur istam esse (eram# duae enim contrariae possunt simul esse falsae, ut supradictum est. Secundum ergo dicta, cum in prima figura nullus s!llogismus sit "ui ha'eat ali"uam praemissarum particularem negati(am, conclusio in prima figura non poterit concludi per impossi'ile, sed uni(ersalis. )uia (ero in primo modo primae figurae am'ae praemissae sunt uni(ersales affirmati(ae, "uarum oppositae sunt particulares negati(ae, ideo in ea non potest concludi nisi particularis negati(a, si sumatur primo ma$or falsa, scilicet# omnis homo est lapis. Omne risi'ile est homo. %rgo omne risi'ile est lapis. Sed "uoddam risi'ile non est lapis. %rgo "uidam homo non est lapis. Si sumatur minor falsa, idem se"uitur sic# omne risi'ile est homo. Omnis lapis est risi'ilis. %rgo omnis lapis est homo. Sed "uidam lapis non est homo. %rgo "uidam lapis non est risi'ilis. ;n secundo (ero modo primae figurae potest concludi particularis affirmati(a et particularis negati(a sic. 6ullus homo est animal. Omne risi'ile est homo. %rgo nullum risi'ile est animal. Sed "uoddam risi'ile est animal. %rgo "uidam homo est animal, particularis negati(a sic# nullus homo est lapis. Omnis margarita est homo. %rgo nulla margarita est lapis. Sed "uaedam margarita est lapis. %rgo "uaedam margarita non est homo. ;n tertio (ero modo primae figurae concluditur per impossi'ile particularis negati(a, et uni(ersalis negati(a. Particularis negati(a sic# omnis homo est lapis. )uoddam risi'ile est

homo. %rgo "uoddam risi'ile est lapis. Sed nullum risi'ile est lapis. %rgo "uidam homo non est lapis. 0ni(ersalis negati(a sic# omnis homo est animal. )uidam lapis est homo. %rgo "uidam lapis est animal. Sed nullus lapis est animal. %rgo nullus lapis est homo. ;n "uarto (ero modo concluditur particularis affirmati(a sic# nullum animal est su'stantia. )uidam homo est animal. %rgo "uidam homo non est su'stantia. Sed omnis homo est su'stantia. %rgo "uoddam animal est su'stantia. 0ni(ersalis (ero negati(a sic. 6ullum animal est lapis. )uaedam margarita est animal. %rgo "uaedam margarita non est lapis. Sed omnis margarita est lapis. %rgo nulla margarita est animal. %t sic patet de s!llogismis ad impossi'ile, "ui possunt fieri in prima figura. %t eodem modo possunt fieri in aliis dua'us figuris# ut scilicet e& opposito falsae conclusionis inferatur oppositum falsae praemissae oppositum scilicet falsae praemissae "uod est contradictorium e$us. 0nde, "uia in primo et secundo modo secundae figurae praemissae sunt uni(ersalis affirmati(a et uni(ersalis negati(a, "uarum oppositae sunt particularis negati(a et particularis affirmati(a ergo in eis potest concludi per s!llogismum ad impossi'ile particularis affirmati(a et particularis negati(a# particularis affirmati(a, si sumatur ma$or falsa negati(a (ero, si sumatur minor falsa# et sic fiat in omni'us aliis modis tam secundae "uam tertiae figurae. Sciendum, "uod uni(ersalis affirmati(a per impossi'ile non potest concludi nisi in "uarto modo secundae figurae, et in "uinto tertiae# in his (idelicet modis de "ui'us supradictum est, "uod per con(ersiones propositionum non poterant reduci ad modos primae figurae. %t causa est, "uia solum isti duo modi ha'ent praemissam particularem negati(am, et non alii# et dico de s!llogismis directe concludenti'us. Ponamus e&emplum de utro"ue modo "ualiter in eis concludatur per impossi'ile uni(ersalis affirmati(a in "uarto modo secundae figurae sic# omnis homo est animal. )uoddam risi'ile non est animal. %rgo "uoddam risi'ile non est homo. Sed omne risi'ile est homo. %rgo omne risi'ile est animal. ;n "uinto modo tertiae figurae sic# "uidam homo non est animal. Omnis homo est risi'ilis. %rgo "uoddam risi'ile non est animal. Sed omne risi'ile est animal. %rgo omnis homo est animal. 6otandum "uod philosophus secundo priorum facit solum unam praemissam falsam in "uoli'et modo omnium figurarum, et concludit per s!llogismum ad impossi'ile in "uoli'et solum unam conclusionem# et tamen nos in "uoli'et modo dicimus utran"ue falsam, et concludemus per impossi'ile oppositam utrius"ue. 6otandum "uod in prima et secunda figura magis congrue ponitur minor falsa# "uia "uod su'$icitur in opposita conclusionis falsae su'$icitur postea in conclusione s!llogismi ad impossi'ile. /er'i gratia, in prima figura sic# omnis homo est animal. Omnis lapis est homo. %rgo omnis lapis est animal. Sed "uidam lapis non est animal. %rgo "uidam lapis non est homo. 9odo lapis est su'$ectum in opposita conclusionis falsae et in conclusione ultima si (ero ponitur ma$or falsa, colorari potest, ut dictum est, et communiter sic utimur. Patet ergo "ui s!llogismi ad impossi'ile, et in "ui'us modis et figuris fiant. ,aput 12 [9109:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 12 %t "uia omnes s!llogismi ad impossi'ile reducuntur ad s!llogismos ostensi(os, ideo (idendum est "ualiter id fiat. Sciendum, "uod s!llogismi "ui fiunt ad impossi'ile in prima figura, sunt ostensi(i in secunda et tertia figura. Si enim concluditur opposita ma$oris propositionis falsae fit s!llogismus ostensi(us in tertia figura sic. /er'i gratia, in primo modo primae figurae "uando concluditur oppositum ma$oris sic# omnis homo est lapis. Omne risi'ile est homo. %rgo omne risi'ile est lapis. Sed "uoddam risi'ile non est lapis. %rgo "uidam homo non est lapis. 5anc conclusionem, scilicet "uidam homo non est lapis, "uatuor enunciationes praecesserunt# "uarum duae fuerunt falsae, scilicet ma$or, et conclusio illius s!llogismi ostensi(i# duae (ero fuerunt (erae, scilicet minor illius s!llogismi, et opposita conclusionis. %& his dua'us (eris in tertia figura se"uitur praedicta conclusio, scilicet "uidam homo non est lapis# ita "uod

opposita conclusionis fiat ma$or, et minor s!llogismi ostensi(i remaneat minor sic# "uoddam risi'ile non est lapis. Omne risi'ile est homo. %rgo "uidam homo non est lapis. 5ic est "uintus modus tertiae figurae. )uando (ero per impossi'ile concluditur oppositum minoris, fit s!llogismus ostensi(us in secunda figura. /er'i gratia, sit s!llogismus ad impossi'ile iste# omnis homo est animal. Omnis lapis est homo. %rgo omnis lapis est animal. Sed "uidam lapis non est animal. %rgo "uidam lapis non est homo. Auferantur duae falsae, scilicet minor, et conclusio s!llogismi ostensi(i et fiat s!llogismus in "uarto modo secundae figurae sic# omnis homo est animal. )uidam lapis non est animal. %rgo "uidam lapis non est homo. %t sic fit in aliis modis primae figurae# ut (idelicet si in s!llogismo ad impossi'ile concluditur oppositum ma$oris, reducitur ad tertiam figuram, opposita conclusionis e&istente ma$ori, et cum minori (era. Si (ero concluditur oppositum minoris, fit talis s!llogismus ostensi(us in secunda figura ita "uod oppositum conclusionis sit minor propositio, et ma$or (era remaneat minor. S!llogismi (ero ad impossi'ile "ui fiunt in secunda figura, sunt ostensi(i in prima figura et in tertia. Si enim concluditur per impossi'ile oppositum ma$oris, fit ostensi(us in tertia figura. /er'i gratia, sit s!llogismus ad impossi'ile iste# nullus homo est animal. Omne risi'ile est homo. %rgo nullum risi'ile est homo. Sed "uoddam risi'ile est homo. %rgo "uidam homo est animal. Auferantur falsae, et fiat s!llogismus in "uarto modo tertiae figurae sic# omne risi'ile est animal. )uoddam risi'ile est homo. %rgo "uidam homo est animal. Sciendum "uod "uando in prima figura s!llogismus ad impossi'ile conclude'at oppositum ma$oris, reduce'atur, et fie'at s!llogismus ostensi(us in tertia figura et oppositum conclusionis primi s!llogismi ostensi(i fie'at ma$or in secundo s!llogismo, et minor e$usdem s!llogismi remane'at minor in secundo s!llogismo. Sed hic non fit ita sed minor primi s!llogismi fit ma$or in secundo s!llogismo. Si (ero concluditur per impossi'ile oppositum minoris, fit s!llogismus ostensi(us in prima figura sic# nullus homo est lapis. Omne risi'ile est lapis. %rgo nullum risi'ile est homo. Sed "uoddam risi'ile est homo. %rgo "uoddam risi'ile non est lapis. Auferantur omnes falsae, et fiat s!llogismus in "uarto modo primae figurae sic# nullus homo est lapis. )uoddam risi'ile est homo. %rgo "uoddam risi'ile non est lapis. %odem modo s!llogismi ostensi(i aliorum modorum secundae figurae. 0nde si ma$or est falsa et minor (era, tunc minor fit ma$or, et oppositum conclusionis fit minor. Si (ero ma$or sit (era, et minor falsa tunc ma$or remanet ma$or, et oppositum conclusionis fit minor. S!llogismi (ero ad impossi'ile "ui sunt in tertia figura, sunt ostensi(i in prima figura et secunda. 0nde si per impossi'ile concluditur opposita ma$oris, fit ostensi(us in prima figura# ita (idelicet "uod oppositum conclusionis primi s!llogismi fiat ma$or propositio in secundo s!llogismo et minor "uae fuit remaneat minor, sic# omnis homo est lapis. Omnis homo est risi'ilis. %rgo "uoddam risi'ile est lapis. Sed nullum risi'ile est lapis. %rgo "uidam homo non est lapis. <iat autem ostensi(us in prima figura sic# nullum risi'ile est lapis. Omnis homo est risi'ilis. %rgo nullus homo est lapis. Ad uni(ersalem (eram 'ene se"uitur sua particularis (era. 0nde si haec est (era nullus homo est lapis, "uae est conclusio istius secundi s!llogismi erit etiam haec (era "uidam homo non est lapis# "uae fuit conclusio s!llogismi ad impossi'ile. Si (ero per impossi'ile concluditur opposita minoris, fiat s!llogismus in secunda figura ostensi(us# ita "uod opposita conclusionis primi s!llogismi fiat minor in secundo s!llogismo, et ma$or primi s!llogismi fiat minor, sic# omnis homo est animal. Omnis homo est lapis. %rgo "uidam lapis est animal. Sed nullus lapis est animal. %rgo "uidam homo non est lapis. <iat ergo s!llogismus ostensi(us sic# nullus lapis est animal. Omnis homo est animal. %rgo nullus homo est lapis. Ad "uam se"uitur, "uidam homo non est lapis. %odem modo fiat in aliis modis tertiae figurae. %t sic patet de s!llogismis ad impossi'ile. Sciendum "uod philosophus in li'ro priorum multa alia genera s!llogismorum ponit scilicet irregulares, con(ersi(os, e& oppositis, et multa alia. Sed "uia solum ista duo genera s!llogismorum de inesse apud modernos sunt in usu, de aliis non me intromisi. Patet ergo de s!llogismis de inesse et cetera.

,aput 13 [9109=] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 13 6unc dicendum est de s!llogismis modali'us. 0'i sciendum "uod, "uia eodem modo sumuntur propositiones de necessario et impossi'ili et illae de possi'ili et contingenti, ut supra in tractatu de con(ersioni'us dictum est ideo duo'us modis fiunt s!llogismi modales inter se differentes. Primo dicemus de s!llogismis de necessario, ad "uos reduci possunt illi de impossi'ili. Secundo de s!llogismis de contingenti, ad "uos reducuntur illi de possi'ili contingenter sumpto. Sciendum "uod s!llogismi de necessario ali"ui ha'ent am'as propositiones necessarias et tunc in "uacum"ue figura (el modo fiant, semper conclusio est necessaria. /er'i gratia. 6ecesse est omnem hominem esse animal. 6ecesse est omne risi'ile esse hominem. %rgo necesse est omne risi'ile esse animal# et sic de singulis et cetera. 6otandum, "uod duple& est necessarium# scilicet necessarium simpliciter, "uando ali"uid inest simpliciter, et non secundum ali"uod tempus (el locum, (el hu$usmodi# sicut necessarium est hominem esse animal. Aliud est necessarium secundum "uid, (el secundum tempus sicut dicimus "uod omne "uod est, "uando est, necesse est esse (el secundum locum (el secundum ali"uod hu$usmodi# et isto modo non sumitur propositio necessaria. Socrates enim "uando currit, necessario currit, et tamen haec propositio Socrates currit, non est necessaria, sed contingens. Si (ero s!llogismi de necessario alteram propositionem ha'ent necessariam, et alteram de inesse# licet semper concludant ma$orem e&tremitatem inesse minori, non tamen semper concludunt e& necessitate# sed "uando"ue sic, et "uando"ue non. 0'i nota, "uod in prima figura, ma$ori propositione e&istente necessaria et minori de inesse, se"uetur semper conclusio necessaria. 9a$ori (ero e&istente de inesse, "uantumcum"ue minor sit necessaria, non tamen conclusio erit necessaria# "uia in(eniuntur termini u'i est sic, et u'i non est sic. /er'i gratia# omnis homo est animal. Omne risi'ile necessario est homo. %rgo omne risi'ile necessario est animal. ;sti autem sunt termini u'i sic. +ermini (ero u'i non, sunt isti. Omnis homo est al'us. Omne risi'ile necessario est homo. %rgo omne risi'ile necessario est al'um. 5aec autem conclusio non est necessaria simpliciter. %t sic est de aliis modis primae figurae, tam affirmati(is "uam negati(is. ;n secunda (ero figura in tri'us primis modis negati(is propositione e&istente necessaria, si(e sit ma$or, si(e sit minor, conclusio erit necessaria, ipsa e&istente de inesse. Affirmati(a (ero e&istente necessaria, et negati(a de inesse, non se"uitur conclusio necessaria. %t hoc clare potest apparere reducendo praedictos s!llogismos ad modos primae figurae# nam semper in s!llogismis reductis, negati(a erit ma$or. ;n prima autem figura, ut dictum est, si ma$or est necessaria, et conclusio# si (ero non, nec conclusio. ;n "uarto (ero modo secundae figurae "uacum"ue propositione necessaria, si(e affirmati(a si(e negati(a, dummodo altera sit de inesse, non semper se"uitur conclusio necessaria# nam si uni(ersalis affirmati(a non erit necessaria, in eisdem terminis fiet s!llogismus in "ui'us fiet secundus modus e$usdem figurae uni(ersali affirmati(a e&istente necessaria. Sed, ut dictum est, si affirmati(a est necessaria, non se"uitur conclusio necessaria# "uod patet per reductionem e$us ad secundum modum primae figurae# ergo nec hic se"uitur. Si (ero particularis negati(a est necessaria, non se"uitur semper conclusio necessaria, ut patet in his terminis, scilicet# omne al'um est homo# "uidam asinus necessario non est homo# tamen non se"uitur# ergo "uidam asinus necessario non est al'us. ;n tertia (ero figura sunt s!llogismi affirmati(i, et sunt negati(i. Affirmati(orum autem "uidam ha'ent am'as propositiones uni(ersales, "uidam (ero alteram. )ui ha'ent am'as propositiones uni(ersales, "uacum"ue earum e&istente necessaria, si(e ma$ori si(e minori, se"uitur conclusio necessaria "uod patet per reductionem e$us ad primam figuram. )ui (ero ha'ent alteram uni(ersalem, ea e&istente necessaria si(e ma$ori si(e minori, se"uitur conclusio necessaria. Si (ero particularis sit necessaria, non se"uitur conclusio necessaria# "uia si reducitur ad primam figuram, ma$or est de inesse# u'i, ut dictum est, non se"uitur conclusio necessaria. 6egati(orum (ero "uidam

ha'ent propositionem negati(am uni(ersalem, "uidam autem particularem. 0nde "ui ha'ent propositionem negati(am uni(ersalem, ea e&istente necessaria, non se"uitur conclusio necessaria. )ui (ero ha'ent negati(am particularem et affirmati(am uni(ersalem, "uacum"ue earum e&istente necessaria, non se"uitur conclusio necessaria. /er'i gratia sic# "uidam homo non (igilat. Omnis homo necessario est animal. %rgo "uoddam animal necessario non (igilat. %t hoc est affirmati(a e&istente necessaria. 6egati(a autem e&istente necessaria sic, "uoddam al'um necessario non est animal, omne al'um (igilat# non se"uitur. %rgo "uoddam (igilans necessario non est animal# cum omne (igilans necessario sit animal. %t sic patet de s!llogismis modali'us de necessario. ,aput 14 [9109>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 14 Se"uitur de s!llogismis contingenti'us. 0'i nota "uod duple& est contingens# scilicet contingens "uod inest, et contingens "uod potest inesse. *icitur autem hic contingens "uod inest, "uando praedicatum, licet non sit de essentia su'$ecti (el proprium e$us, tamen est terminus "ui potest praedicari et negari de su'$ecto, licet nunc actu de eo praedicetur# et talis propositio, licet sit de materia contingenti, tamen dicitur de contingenti "uod inest. ,ontingens autem "uod potest inesse, dicitur cum praedicatum est de contingenti, sicut de al'o respectu hominis# tamen in propositione non dicitur actu inesse, sed possi'iliter# ut cum dico contingit hominem esse al'um, non est sensus "uod homo sit al'us, sed "uod potest esse al'us. Sciendum "uod in prima figura, utra"ue propositione e&istente de contingenti, etiam conclusio erit de contingenti sic. ,ontingit omne al'um esse musicum. ,ontingit omnem hominem esse al'um. %rgo contingit omnem hominem esse musicum. %t sic est de aliis modis. ;n secunda (ero figura si am'ae propositiones sunt de contingenti, si(e sint affirmati(ae, si(e altera earum sit negati(a, si(e sint uni(ersales, si(e altera earum sit particularis nun"uam conclusio erit de contingenti. /er'i gratia# contingit nullum hominem esse al'um. ,ontingit omne risi'ile esse al'um. %rgo contingit nullum risi'ile esse hominem. 6on se"uitur# "uia necesse est omne risi'ile esse hominem. %t sic de omni'us aliis. ;n tertia (ero figura, praemissis e&istenti'us de contingenti, si(e sint affirmati(ae, si(e altera earum sit negati(a, si(e uni(ersales, si(e particulares semper se"uitur conclusio de contingenti, ut# contingit omnem hominem esse al'um. ,ontingit omnem hominem esse musicum. %rgo contingit musicum esse al'um. %t sic est in aliis modis. Si (ero altera praemissarum sit de contingenti, et altera de inesse non semper se"uitur conclusio de contingenti. 0nde in prima figura ma$ori e&istente de contingenti, si(e sit affirmati(a, si(e negati(a, minori (ero de inesse simpliciter, semper se"uitur conclusio de contingenti. 0t# contingit omnem hominem esse al'um. Omne risi'ile est homo, ergo contingit omne risi'ile esse al'um. 9a$ori (ero e&istente de inesse, et minori de contingenti, non semper se"uitur conclusio de contingenti, ut perfectus sit s!llogismus, sic. Omne sanum est animal. ,ontingit omnem e"uum esse sanum# non se"uitur ergo contingit omnem e"uum esse animal. Sciendum, "uia in "uali'et propositione de contingenti potest sal(ari dupliciter dici de omni secundum duplicem e$us sensum supradictum. 0nde cum dico, contingit omnem hominem esse al'um, comparo hominem ad dici, de "ui'us potest praedicari, (el secundum esse ipsius al'i, ut sit sensus# omne "uod est homo, contingit actu esse al'um. /el secundum possi'ilem inhaerentiam, ut sit sensus# omne "uod est homo, contingit posse esse al'um. Propositio de inesse ha'et solum unum dici de omni, scilicet secundum comparationem su'$ecti ad sua inferiora secundum actualem inhaerentiam praedicati# et e& his se"uitur, "uod (irtute dici de omni illa de inesse potest sumi su' illa de contingenti. 0num enim dici de omni su' duo'us, "uia ad minus in uno est conse"uentia. Sed illa de contingenti non potest sumi su' illa de inesse# duo enim dici de omni non continetur su' uno. %t ista est causa "uare ma$ore e&istente de contingenti, minori

(ero de inesse, non se"uitur conclusio de contingenti (irtute s!llogistica, licet se"uatur gratia materiae. Sciendum "uod propositio de inesse est duple&# scilicet de inesse ut nunc, scilicet "uando praedicatum ut nunc solum inest su'$ecto, ut Socrates currit, et inesse simpliciter. 0nde ad hoc "uod se"uatur conclusio de contingenti, minori e&istente de inesse, de'et esse de inesse simpliciter, "uia praedicatum semper se"uitur su'$ectum# ideo se"uitur "uod "uid"uid contingit praedicato, contingit su'$ecto. Sed "uia in propositione de inesse ut nunc, praedicatum non semper se"uitur su'$ectum, non erit semper (erum "uod "uid"uid contingit praedicato, contingit su'$ecto. 6ec est instantia "uod si minor esset de contingenti, "uae tantum (alet "uantum illa de inesse ut nunc, et ma$or esset de contingenti, se"uitur conclusio. 6am si minor est de contingenti, semper praedicatum contingit su'$ecto nam haec contingit hominem currere semper est (era, "uia semper contingit hominem currere, tamen ista homo non currit non semper est (era# ideo aliter se ha'et de utrali'et. ;n secunda autem figura in tri'us primis modis negati(a e&istente de contingenti, affirmati(a (ero de inesse, non fit s!llogismus. %t causa est "uia omnes s!llogismi in tantum concludunt, in "uantum reducuntur ad primam figuram, u'i est dici de omni et dici de nullo. +ales autem s!llogismi non possunt reduci ad primam figuram# non enim con(ertitur uni(ersalis negati(a de contingenti, ut de su'$ecto fiat praedicatum, et de praedicato fiat su'$ectum, ut supradictum est# sed con(ertitur in terminis. 0nde haec contingit nullum hominem esse al'um, con(ertitur in hanc contingit omnem hominem esse al'um. 0nde secundum hoc uni(ersali negati(a e&istente de contingenti, in tri'us (idelicet modis, non fit s!llogismus, "uia non potest pro'ari per dici de omni. Affirmati(a (ero e&istente de contingenti et negati(a de inesse, fit s!llogismus, "uia potest reduci talis s!llogismus ad primam figuram, per propositionem negati(am similiter con(ersam# tamen non erit conclusio de contingenti ut supra dictum est. ;n "uarto autem modo, nullo modo fit s!llogismus, si(e ma$or si(e minor sit de contingenti. +alis enim s!llogismus non potest reduci ad primam figuram per con(ersionem, sed per s!llogismum con(ersi(um. Sed "uacum"ue e&istente de contingenti, et altera de inesse, non potest fieri talis reductio# ergo e& eo nihil se"uitur. )uod autem ma$ori e&istente de contingenti talis reductio fieri non possit, patet. Sit talis s!llogismus# contingit omnem hominem esse al'um# "uidam lapis non est al'us# ergo "uidam lapis non est homo cu$us oppositum est, omnis lapis est homo. <iat ergo s!llogismus in prima figura sic# contingit omnem hominem esse al'um. Omnis lapis est homo, ergo contingit omnem lapidem esse al'um. Sed haec non opponitur huic "uidam lapis non est al'us "uae erat minor# nam ut dictum est, in propositione de contingenti sal(atur dici de omni secundum possi'ilem inhaerentiam# in futuro enim posset esse (erum, "uod omnis lapis fieret al'us, et "uod modo "uidam lapis non sit al'us# et sic isto modo non (alet con$ugatio. Apparet etiam "uod talis s!llogismus non (aleat# nam propositioni'us e&istenti'us (eris, ali"uando se"uitur conclusio falsa sic# contingit omnem hominem esse al'um. )uoddam risi'ile non est al'um# se"uitur# ergo contingit "uoddam risi'ile non esse hominem# "uod est simpliciter falsum. Similiter si minor est de contingenti, nihil se"uitur, et fit s!llogismus sic# omnis homo est animal. ,ontingit "uoddam al'um non esse animal. %rgo contingit "uoddam al'um non esse hominem# ut puta o(um, "uod est al'um, contingit "uod ali"uando erit animal, ali"uando non erit, si se"uitur haec de inesse, scilicet "uoddam al'um non est homo, non tenet. Opposita enim e$us est omne al'um est homo, ergo omne al'um est animal, "uae non opponitur huic contingit "uoddam al'um non esse animal, ut supra dictum est. Si (ero sumatur conclusio de contingenti, scilicet, contingit "uoddam al'um non esse animal, cu$us opposita est, necesse est omne al'um esse animal idem se"uitur# et fiat s!llogismus in prima figura sic# omnis homo est animal. 6ecesse est omne al'um esse hominem. Se"uitur ergo omne al'um est animal# ut supra de mi&tioni'us necessarii et de inesse dictum est# "uae non opponitur illi minori, scilicet contingit "uoddam al'um non esse animal# et sic est inutilis con$ugatio. ;n tertia (ero figura, ma$ori e&istente de contingenti, minori (ero de inesse, se"uitur conclusio de contingenti# nam con(ersa minori in

"uin"ue modis s!llogismorum, fit reductio ad primam figuram. /er'i gratia fiat s!llogismus sic# contingit omnem hominem esse al'um. Omnis homo est animal. %rgo contingit "uoddam animal esse al'um# con(ersa minori per accidens, fit tertius modus primae figurae sic# contingit omnem hominem esse al'um. Omne animal est homo. %rgo contingit "uoddam animal esse al'um# et sic est de aliis "uatuor modis. )uintus autem modus tertiae figurae reducitur ad primam per s!llogismum con(ersi(um sic# contingit "uemdam hominem non esse al'um. Omnis homo est animal. %rgo contingit "uoddam animal non esse al'um. ,u$us oppositum est# necesse est omne animal esse al'um. *einde ponatur su' ea minor primi s!llogismi, scilicet, omnis homo est animal# et se"uitur# ergo necesse est omnem hominem esse al'um# "uae est contradictoria ma$oris primi s!llogismi. %t sic patet de mi&tione propositionum de contingenti et de inesse in tri'us figuris et cetera. ,aput 18 [91099] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 18 Se"uitur de mi&tione contingentis et necessarii. 6otandum "uod in prima figura "uantum ad modos affirmati(os, ma$ori e&istente de contingenti, minori (ero de necessario, s!llogismus erit perfectus, et concludet conclusionem de contingenti. /er'i gratia# contingit omne animal esse al'um. 6ecesse est omnem hominem esse animal. %rgo contingit omnem hominem esse al'um. Si (ero sit e con(erso, scilicet ma$ori e&istente de necessario, et minori de contingenti, nullus fiet s!llogismus. ,ausa est, "uia propositio necessaria ha'eret unum dici de omni, secundum scilicet actualem inhaerentiam praedicati ad su'$ectum, et ad contenta su' eo. Sed illa de contingenti ha'et duple& dici de omni, ut supra dictum est. 6on ergo potest illa sumi su' illa de necessario per (irtutem principii "uod est dici de omni. Sciendum "uod in praedicto s!llogismo, licet concludatur per dici de omni, potest tamen concludi conclusio de contingenti de possi'ili, "uod scilicet communiter se ha'et ad necessarium et contingens, in (irtute istius regulae# si ali"uod su'$ectum sit essentialiter su' ali"uo praedicato, "uic"uid contingit su' su'$ecto, contingit su' praedicato. ;n s!llogismis autem negati(is propositione affirmati(a e&istente necessaria, negati(a (ero de contingenti, se"uitur conclusio de contingenti sic# contingit nullum hominem esse al'um. 6ecesse est omne risi'ile esse hominem# se"uitur# ergo contingit nullum risi'ile esse al'um. Si (ero propositio negati(a sit necessaria, affirmati(a (ero contingens, se"uuntur duae conclusiones# scilicet ali"uando de contingenti, ali"uando de inesse "uod potest patere# nam e& opposito utrius"ue conclusionis cum altera praemissarum, infertur oppositum alterum praemissae. 2atio autem "uare utra"ue conclusio se"uatur ad unam negati(am de necessario est, "uia non solum praedicatum non dicitur inesse su'$ecto, sed nec etiam potest inesse. 0nde s!llogismus significat "uod su'$ecto non insit praedicatum, nec possit inesse. 0nde cum ali"uid contingenter ponitur su' tali su'$ecto, significatur "uod tale praedicatum remo(eatur actu a' eo "uod contingenter ponitur su' su'$ecto# et sic erit conclusio de contingenti "uia "uod actu contingenter remo(etur, facit enunciationem contingentem, et significatur "uod nullo modo possit si'i inesse# et sic non solum contingenter non inest, imo nullo modo inest ei, si sit enunciatio de inesse. ;n secunda autem figura in tri'us primis modis negati(a e&istente de necessario, affirmati(a (ero de contingenti, se"uitur etiam duple& conclusio# scilicet de contingenti et de inesse# "uia per con(ersionem propositionis necessariae reducuntur ad primam figuram. ;n "uarto (ero modo affirmati(a e&istente de contingenti, negati(a (ero de necessario, (el e con(erso, inutilis erit con$ugatio. ;n tertia (ero figura "uantum ad s!llogismos affirmati(os, uni(ersales propositiones (el ali"uam uni(ersalem ha'entes, ma$ori e&istente de contingenti, minori (ero de necessario, se"uitur conclusio de contingenti. ,on(ersa ergo minori fit s!llogismus in prima figura. Si autem ma$or sit de necessario, minor (ero de contingenti possi'ili, "uia propositiones de contingenti possi'ili con(ertuntur, sicut illae de necessario,

minori con(ersa, fit prima figura, sicut dictum est, "uod ma$ori e&istente de necessario, ma$ori (ero de contingenti, se"uitur conclusio de contingenti possi'ili, licet non per dici de omni, sed per primam regulam. )uantum autem ad s!llogismos affirmati(os ha'entes ali"uam praemissam particularem, si ma$or est uni(ersalis, se"uitur regulas praedictas. Si (ero ma$or est particularis, se"uitur secundam regulam. )uantum autem ad s!llogismos negati(os, dico "uod "uantum ad duos modos ha'entes ma$orem uni(ersalem negati(am, ma$ori e&istente de contingenti, minori (ero de necessario, se"uitur conclusio de contingenti, et reducuntur ad primam figuram per con(ersionem minoris. Si autem ma$or erit de necessario, minor (ero de contingenti, non fit s!llogismus# non enim posset reduci ad primam figuram. Si (ero minor esset de contingenti possi'ili, "uia con(erti posset sicut illa de necessario, fieret s!llogismus in prima figura, u'i concluderetur duple& conclusio# scilicet de inesse, et de contingenti, ut supra dictum est. S!llogismus autem negati(us, cu$us ma$or est particularis negati(a, ea e&istente de contingenti, et ma$ori e&istente de necessario, se"uitur conclusio de contingenti, et reducitur ad primam figuram per s!llogismum con(ersi(um. 9a$ori (ero e&istente de necessario, non fit s!llogismus. %t sic patet de s!llogismis modali'us. ,aput 1: [91100] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 1: *icto de s!llogismis categoricis, nunc dicendum est de h!poteticis. 0t autem supra dictum est, tres sunt species propositionum h!poteticarum# scilicet conditionalis, copulati(a et dis$uncti(a. S!llogismi autem "ui sunt e& propositioni'us copulati(is, eodem modo se ha'ent sicut et s!llogismi categorici et ideo de eis praetermittamus. Sed "uia e& propositioni'us conditionali'us et dis$uncti(is aliter fiunt s!llogismi "uam in propositioni'us categoricis ideo de eis dicendum est# et primo de conditionali'us. 6otandum "uod propositiones conditionales, (el sunt simplices, (el compositae# dico autem simplices, "uae tantum e& dua'us categoricis componuntur, ut haec si est homo, est animal compositae autem sunt, "uae e& pluri'us componuntur, ut haec si est homo, cum sit animal, est su'stantia. 5ae autem compositae tri'us modis fieri possunt# "uia (el erit propositio composita e& dua'us, conditionali et categorica, ut hic si est homo, cum sit animal, est su'stantia# (el e con(erso erit composita e& categorica et conditionali sic si tu es animatum, tu es homo, aut es animal# (el erit composita e& dua'us conditionali'us, ut hic si est homo est animatum, si est animatum est animal. %t "uia s!llogismi "ui fiunt e& simplici'us, facilius sciuntur illis "ui fiunt e& compositis ideo primo ponemus s!llogismos simplices, et postea 're(iter ostendemus secundum eorum similitudinem, "ualiter fiunt s!llogismi e& compositis. Sciendum "uod simplices propositiones conditionales sunt "uatuor. Aut enim ha'ent am'as partes affirmati(as, scilicet antecedens et conse"uens, ut haec si est homo, est animal. /el antecedens affirmatum et conse"uens negatum, ut haec si est homo, non est lapis. Aut conse"uens affirmatum, et antecedens negatum, ut haec si animal non est sanum, est aegrum. Aut am'o negata, ut haec si non est animal, non est homo. S!llogismi autem "ui e& his propositioni'us fiunt, oportet "uod sint conse"uentiae "uaedam. 0t autem dicit philosophus 2 +opic., duple& est conse"uentia, scilicet, in positione# scilicet "uando proceditur pro positione antecedentis et in contraria, scilicet "uando proceditur a destructione conse"uentis. Secundum ergo ista, e& praedictis propositioni'us "uae fiunt figurae in "uarum una proceditur a positione antecedentis, in altera (ero a destructione conse"uentis# "uarum "uaeli'et "uatuor ha'et modos, secundum "uod "uatuor sunt propositiones, ut dictum est. Primus modus primae figurae est# si est homo est animal# sed est homo, ergo est animal. Secundus est# si est homo, non est lapis. Sed est homo. %rgo non est lapis. +ertius est# si animal non est sanum, est aegrum. Sed animal non est sanum, ergo est aegrum. )uartus est# si non est animal, non est homo. Sed non est animal. %rgo non est homo. Sciendum "uod isto

modo fiunt s!llogismi cum hoc relati(o "ui (el cum hoc nomine "uicum"ue# faciunt enim praedicta nomina connotantia oppositionem antecedentis sic# omnis "ui currit, mo(etur. Sed Petrus currit, ergo Petrus mo(etur. /el "uicum"ue et cetera. A destructione conse"uentis sic. Omnis "ui currit, (el "uicum"ue currit, mo(etur. Sed Socrates non mo(etur. %rgo Socrates non currit. %t sic ha'et se in omni'us aliis modis dictarum figurarum. Patet ergo de s!llogismis conditionali'us e& propositioni'us simplici'us. ,aput 1= [91101] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 1= Se"uitur de conditionali'us compositis# "uarum duae, ut dictum est, consistunt e& tri'us categoricis tertia (ero e& "uatuor. Sed tres propositiones categoricae secundum affirmationem et negationem octo modis possunt (ariari. Primo possunt omnes esse affirmati(ae, secundo omnes negati(ae, tertio duae primae affirmati(ae et tertia, "uarto duae primae possunt esse negati(ae et tertia affirmati(a, "uinto prima affirmati(a et duae ultimae negati(ae, se&to prima negati(a et duae ultimae affirmati(ae, septimo prima et ultima affirmati(ae et media negati(a, octa(o prima et ultima negati(ae et media affirmati(a. ;deo in "uali'et dictarum potest fieri (ariatio, et sic sunt octo. +ertia (ero conditionalis composita e& dua'us conditionali'us, "uae "uatuor ha'ent categoricas, multipliciter ha'et (ariari. *e "ui'us omni'us compositis propositioni'us, et earum (arietate, et s!llogismis "ui e& eis fiunt, diffuse di&i in li'ro "uem feci de h!potheticis s!llogismis ideo diffuse de eis nunc tractare praetermitto# sed (ideamus solum modos sillogiAandi in "uali'et earum. <iunt autem secundum "uamli'et dictarum propositionum duae figurae, in "uarum una proceditur a positione antecedentis, in altera a destructione conse"uentis. Prima enim propositio, ut dictum est, componitur e& conditionali et categorica sic# si est homo, cum sit animatum, est animal. Sed est homo. %rgo, cum sit animatum, est animal. %t consimiliter fiet talis s!llogismus, si ali"ua pars e$us (el omnes sint negati(ae# si est homo, cum non sit inanimatus, est sensi'ilis. Sed est homo. %rgo cum non sit inanimatum, est sensi'ile. A destructione (ero conse"uentis sic# si est homo, cum sit animatum, est sensi'ile. Sed non est sensi'ile. %rgo non est homo. ;n negati(a sic# si est homo, cum non sit inanimatus, est sensi'ilis. Sed cum sit inanimatum, non est sensi'ile. %rgo non est homo. Secunda (ero propositio, ut dictum est, composita e& categorica et conditionali sic# si cum est animatum est animal, est homo. <iunt autem e& tri'us propositioni'us s!llogismi a positione antecedentis sic# si cum est animatum est homo, est animal. Sed cum est animatum est homo. %rgo est animal. 6egando (ero ali"uam partem sic. Si cum est animatum est homo, non est e"uus. A destructione (ero conse"uentis sic# si cum est animatum, est homo, est animal. Sed non est animal. %rgo cum sit animatum non est homo. ,um parte (ero negati(a sic# si cum est animatum, est homo, non est e"uus. Sed est e"uus. %rgo cum sit animatum non est homo. %t "uia ut dictum est, "uaeli'et illarum propositionum ha'et (ariari octo modis, e& "uali'et possunt fieri se&decim s!llogismi# scilicet octo a positione antecedentis, et octo a destructione conse"uentis. +ertia (ero propositio, ut dictum est, composita est e& dua'us conditionali'us sic# si est homo est animal# si est animal, est su'stantia. Potest autem haec propositio (ariari tripliciter secundum triplicem (ariationem terminorum. 6am in ea est unus terminus 'is sumptus# cum autem sint duae conditionales, talis terminus ali"uando est antecedens in utra"ue sic# si est homo, est animal# si non est homo, est insensi'ile. Ali"uando est conse"uens in utra"ue, sic# si est homo est animal# si est lapis non est animal. Ali"uando est conse"uens in una, et antecedens in alia sic# si est homo est animal si est animal est su'stantia. %t secundum hoc tripliciter (ariantur s!llogismi, "ui fiunt e& hu$usmodi propositioni'us# et tamen "uaeli'et istarum propositionum multiplicatur in octo secundum affirmationes et negationes partium e$us, e& "ui'us fiunt se&decim modi s!llogismorum. )uando (ero idem terminus in una est conse"uens, et in altera est antecedens, fiunt

s!llogismi sic. Si est homo est animal# si est animal est su'stantia. Sed est homo. %rgo est su'stantia. %t hu$usmodi fiunt a positione antecedentis. A destructione conse"uentis sic. Si est homo, est animal si est animal, est su'stantia. Sed non est su'stantia. %rgo non est homo. %t haec dicitur a 7oetio prima figura istarum propositionum. Secunda figura secundum cum fit, "uando idem est antecedens in utra"ue, e& "uo fit s!llogismus a positione antecedentis sic# si est homo est animal si non est homo est insensi'ilis. Sed est homo. %rgo non est insensi'ilis. /el sic# si est homo est animal, si non est homo non est rationalis. Sed est homo. %rgo est rationalis. A destructione conse"uentis sic# si est homo, est animal# si non est homo est insensi'ilis. Sed non est animal. %rgo est insensi'ilis. /el sic# si est homo, est animal, si non est rationalis non est homo. Sed non est animal. %rgo non est rationalis. *estructo enim animali destruitur homo, "uo destructo destruitur rationale. +ertia figura secundum eum est, "uando non arguitur a destructione conse"uentis, sed solum a positione antecedentis sic# si est homo est animal, si est lapis non est animal. Sed est homo. %rgo non est lapis. %t sic patet de s!llogismis conditionali'us. ,aput 1> [91102] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. = cap. 1> *e s!llogismis dis$uncti(is nunc dicendum est. 0'i nota "uod sicut una propositio conditionalis secundum affirmationem (el negationem suarum partium multiplicatur, et sic sunt "uatuor ita etiam se ha'et de propositione dis$uncti(a sic# "uia aut am'ae partes sunt affirmati(ae, ut aut est sanum, aut est aegrum# (el am'ae partes sunt negati(ae, ut aut non est sanum, aut non est aegrum# (el prima est affirmati(a, et secunda negati(a, ut aut est sanum, aut non est aegrum# (el prima negati(a, et secunda affirmati(a, ut aut non est sanum, aut est aegrum. Ad faciendum autem s!llogismos de praedictis propositioni'us, primo oportet (idere "uae dictarum propositionum uni simplici conditionali ae"uipollet# postea secundum "uod fie'at s!llogismus e& illa conditionali simplici, ut supra dictum est, sic fiat de ista dis$uncti(a. Ad hoc enim (idendum oportet supponere, "uod ad hoc ut propositio dis$uncti(a sit (era, semper oportet "uod altera pars sit falsa# ita (idelicet "uod prima pars sit falsa, et secunda (era. %t "uia posita "uacum"ue propositione falsa, si (erificatur, de'et (erificari per suam oppositam (er'i gratia, si haec est falsa non est homo, (erificatur per hanc, est homo, et e con(erso ideo (ideamus in propositione dis$uncti(a partem primam, utrum sit affirmati(a, (el negati(a. Si prima pars est affirmati(a, ae"uipollet antecedenti conditionalis negato# nam sicut antecedens conditionalis supponitur "uod de'et esse (erum, ad hoc "uod tota conditionalis sit (era ita prima propositio categorica, "uam (ocamus in dis$uncti(a antecedens, semper de'et esse falsa. Ad hoc (ero "uod ista duo antecedentia ae"uipolleant, oportet "uod si unum est affirmatum, "uod alterum sit negatum# "uia in utra"ue, scilicet conditionali et dis$uncti(a, conse"uens est (erum ideo ad hoc "uod inter se ae"uipolleant, oportet "uod si unum est affirmatum, et reli"uum et si unum est negatum, et reli"uum. /er'i gratia, sit dis$uncti(a ista aut est sanum, aut est aegrum, "uae ha'et antecedens et conse"uens affirmati(a. Ad hoc "uod ae"uipolleat conditionali (erae, de'et conditionalis ha'ere antecedens negatum et conse"uens affirmatum sic si non est sanum est aegrum# et sic de aliis. 5is ha'itis, faciliter possunt sciri s!llogismi dis$uncti(i. 0t enim supra dictum est, "uatuor s!llogismi conditionales fiunt a positione antecedentis, et "uatuor a destructione conse"uentis. %odem modo in istis propositioni'us. Prima enim propositio conditionalis, e& "ua sume'atur primus modus, erat ista. Si est homo, est animal. Secundum ergo dicta, huic ae"uipollet ista# aut non est homo, aut est animal. <iat ergo s!llogismus dis$uncti(us sic# aut non est homo, aut est animal. Sed est homo. %rgo est animal. Secunda propositio secundi modi erat ista# si est homo non est lapis# cui ae"uipollet ista# aut non est homo, aut non est lapis. <iat s!llogismus dis$uncti(us sic. Aut non est homo, aut non est lapis. Sed est homo. %rgo non est lapis. +ertia propositio

erat ista# si animal non est sanum, est aegrum# cui ae"uipollet ista# aut est sanum, aut est aegrum# et fiat s!llogismus dis$uncti(us sic# aut est sanum, aut est aegrum. Sed non est sanum. %rgo est aegrum. )uarta propositio erat ista# si non est animal, non est homo# cui ae"uipollet ista# aut est animal, aut est homo# et fiat s!llogismus dis$uncti(us sic# aut est animal, aut est homo. Sed non est animal. %rgo non est homo. ;n secunda (ero figura proceditur a destructione conse"uentis, et fit primus sillogismus sic# aut non est homo, aut non est animal. Sed non est animal. %rgo non est homo. Secundus sic# aut non est homo, aut non est lapis. Sed est lapis, ergo non est homo. +ertius sic# aut est sanum, aut est aegrum. Sed non est aegrum. %rgo est sanum. )uartus sic# aut est animal, aut non est homo. Sed est homo, ergo est animal. %t sic patet de s!llogismis dis$uncti(is. *ictum ergo sit de s!llogismis hoc modo. *e aliis autem specie'us argumentationis non me intromitto. 6otandum, ad hoc "uod propositio reduplicati(a sit (era, re"uiritur "uod "uatuor propositiones e&ponentes ipsam, scilicet tres categoricae et una h!pothetica, sint (erae# et si ali"ua ipsarum esset falsa, ipsa esset falsa. %t "uia tales propositiones ali"uando fiunt gratia concomitantiae, ut si dicatur homo in "uantum corporeus est coloratus ali"uando gratia causae, ut ignis in "uantum calidus est calefacti(us et ideo reduplicati(a gratia causae ad (eritatem suam non solum re"uirit "uod "uatuor e$us e&ponentes sint (erae, sed "uod illud super "uod cadit reduplicatio e&primat causam importati per praedicatum, (el "uod sit illud cui primo inest praedicatum principale. /er'i gratia, de utra"ue dictarum propositionum. Ad hoc enim "uod sit (era homo in "uantum corporeus est coloratus, re"uiritur "uod hae sint (erae, scilicet homo est coloratus, homo est corporeus, et omne corporeum est coloratum, et si ali"uid est corporeum, id est coloratum. Similiter ad (eritatem istius ignis, in "uantum calidus, est calefacti(us. /erum est "uod ignis est calefacti(us, et "uod ignis est calidus, et omne calidum est calefacti(um, et si ali"uid est calidum, id est calefacti(um, et calidum est causa calefactionis. %t con(ertitur reduplicati(a sic. ;gnis in "uantum calidus, est calefacti(us# ali"uid "uod in "uantum calidum est calefacti(um est ignis# et non sic# calefacti(um in "uantum calidum est ignis. 6otandum "uod propositio uni(ersalis affirmati(a con(ertitur simpliciter mutatis terminis finitis in terminos infinitos# consimiliter est etiam de particulari negati(a. ,ausa est# nam propositio uni(ersalis affirmati(a in terminis finitis non con(ertitur simpliciter, "uia in(enientur termini in "ui'us sic, ut, omnis homo est risi'ilis, et omne risi'ile est homo. ;n(eniuntur etiam termini in "ui'us non, ut, omnis homo est animal, non se"uitur, ergo omne animal est homo# "uia in plus se ha'et animal "uam homo. Sed "uia terminus "ui in plus se ha'et "uam alius terminus, si infinitetur, se ha'et in minus "uam ille "ui in minus se ha'e'at# nam de pauciori'us praedicatur nonBanimal, "uam nonBhomo, "uia nonBanimal praedicatur de omni'us enti'us, praeter"uam de animali'us, nonBhomo (ero praedicatur de omni'us enti'us, et de animali'us praeter"uam de homine potest ergo fieri con(ersio. ;n particulari (ero negati(a in terminis finitis non fit con(ersio "uia in(eniuntur termini in "ui'us non, "uando (idelicet ali"ua species praedicatur negati(e de suo genere, ut, "uoddam animal non est homo, sed non e con(erso. Sed si infinitantur termini, scilicet nonBhomo, nonBanimal, in plus se ha'et nonBanimal "uam non homo. %rgo potest fieri con(ersio, scilicet# "uoddam nonB animal non est nonBhomo. %t sic patet de s!llogismis et cetera. +ractatus > ,aput 1 [91103] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 1 2estat nunc dicere de demonstratione. ,um enim scientia sit ha'itus conclusionis demonstratae ac"uisitus e& ipsius speculatione ad sciendum "uid sit scientia, et "uomodo ac"uiratur, necesse est scire "uid est demonstratio. %st autem demonstratio s!llogismus procedens e& (eris, necessariis, per se primis, propriis, per se notis, immediatis, et causis conclusionis. Sciendum "uod

demonstrationum "uaedam est propter "uid, et "uaedam est "uia# unde dicta definitio solum con(enit demonstrationi propter "uid. ;n praedicta autem definitione "uaedam sunt "uae pertinent ad formam demonstrationis, in hoc "uod dicitur esse s!llogismus# "uaedam sunt "uae pertinent ad materiam demonstrationis, scilicet "uod sit procedens e& (eris, necessariis et cetera. 0nde primo e&ponam particulas pertinentes ad materiam de "ua est demonstratio. Secundo ponam ea "uae pertinent ad e$us formam, scilicet in "ua figura (el modo talis s!llogismus de'eat fieri. )uod enim demonstratio procedat e& (eris, necessariis etc., hoc potest patere per finem suum, "ui est scire. ,um enim scire nihil aliud sit "uam cognoscere causam alicu$us rei, et non solum causam ut causa est, sed ut est causa illius rei actu -cognoscere enim causam alicu$us rei, et non cognoscere effectum e$us esse in actu, est cognoscere effectum in (irtute. 5oc autem non est scire effectum simpliciter, sed est scire solum secundum "uid. %tiam "uia scire est per certitudinem cognoscere. oportet praedictum effectum necessario semper ad illam causam se"ui. ,onclusio ergo demonstrationis, cu$us ha'itus est scientia, seu scire ha'itualiter, oportet "uod procedat e& tali'us praemissis, "uae sint (erae et necessariae causae conclusionis. ,aput 2 [91104] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 2 Ad in(estigandum autem dictas particulas definitionis demonstrationis pertinentes ad materiam de "ua est demonstratio, praemittenda sunt "uaedam necessaria. )uia enim praemissae demonstrationis sunt uni(ersales, ideo oportet scire "uid est dici de omni. %t "uia in eis praedicatum dicitur per se de su'$ecto, ideo oportet scire "uid est per se, et "uid primo. %st autem dici de omni, ut hic sumitur, "uando nihil est sumere su' su'$ecto, de "uo non dicatur praedicatum nec est sumere ali"uod tempus in "uo praedicatum tali su'$ecto non con(eniat. 5aec est autem differentia inter hoc dici de omni et illud "uod in tractatu s!llogismi dictum fuit nam i'i sume'atur dici de omni, "uandocum"ue ali"uid praedicatur uni(ersaliter de ali"uo su'$ecto, si(e su'$ecto insit praedicatum necessario et omni tempore# si(e contingenter, ut nunc. 0nde in illa propositione omnis homo currit sal(atur hoc modo dici de omni. Sed nunc sumitur dici de omni de eo "uod semper inest su'$ecto, ut omnis homo est animal# non enim est dare ali"uod tempus, in "uo homo non sit animal. Patet ergo de dici de omni. Per se autem dicitur "uadrupliciter. Primo modo "uando praedicatum est definitio, (el ali"ua pars definitionis ipsius su'$ecti# ut, omnis homo est animal rationale mortale, (el, omnis homo est animal. Secundo modo dicitur per se, "uando praedicatum est propria passio ipsius su'$ecti, in cu$us definitione ponitur su'$ectum, ut, omnis homo est risi'ilis# in definitione enim risi'ilis ponitur homo non ut pars e$us essentialis, sed ut ali"uid e&tra essentiam suam, sine "uo cognosci non posset. ,um enim esse accidentis dependeat a su'$ecto, oportet "uod definitio "uae significat esse ipsius, contineat in se su'$ectum. +ertio modo dicitur ali"uid esse per se, "uod significat ali"uod solitarium, sicut singulare "uod est in genere su'stantiae, ut Socrates et Plato. Al'um (el am'ulans, isto modo non dicitur per se, cum non intelligatur ali"uid solitarium per se e&istens# dicendo enim al'um, dico accidens et su'$ectum sed cum dico Socrates, dico ali"uid solitarium, et sic dicitur per se. Sciendum est autem "uod iste modus non est modus praedicandi per se, sed est modus essendi. )uarto modo praedicatur ali"uid per se, "uando ali"uid dicitur de ali"uo "uod est immediata et necessaria causa ipsius sicut dicimus "uod interfectus interiit interfectione# interfectio enim est immediata et necessaria causa ipsius interitus. %t sic patet de per se. Primo autem dicitur ali"uid praedicari, "uando praedicatum et su'$ectum ita sunt adae"uata, ut praedicatum non possit in(eniri e&tra su'$ectum, nec su'$ectum e&tra praedicatum# sicut cum dicimus, homo est risi'ilis# ita enim se ha'et risi'ile ad hominem, "uod de "uocum"ue dicitur risi'ile, de eodem dicitur et homo, et e con(erso. 0nde dicendo, Socrates est risi'ilis, licet modo risi'ile praedicetur de Socrate

in secundo modo dicendi per se, non tamen praedicatur primo, "uia risi'ile de pluri'us praedicatur "uam de Socrate. Philosophus tamen hoc "uod dictum est praedicari primo, (ocat uni(ersale# non tale uni(ersale de "uo in primo tractatu dictum est sed "uia praedicatum de su'$ecto, et su'$ectum de praedicato potest uni(ersaliter praedicari. %& his patet "uomodo se ha'ent ista tria, scilicet dici de omni, per se, et uni(ersale. 6am"ue omne "uod primo seu uni(ersaliter praedicatur, praedicatur per se, non tamen e con(erso. 2isi'ile enim primo per se praedicatur de homine# licet autem risi'ile praedicetur per se de Socrate, non tamen praedicatur primo. Similiter etiam "uod per se praedicatur, dicitur de omni non tamen omne "uod dicitur de omni, dicitur per se# nam dicendo omne animal est homo, est praedicatio de omni, non tamen per se. ,aput 3 [91108] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 3 5is (isis, (ideamus partes definitionis demonstrationis supra positae. *icitur enim i'i, "uod demonstratio procedit e& praemissis (eris. )uid autem sit (erum, dictum est supra. Ad hoc autem "uod conclusio sit (era e& praemissis sicut e& causis, oportet praemissas esse (eras. Licet enim e& falsis possit concludi (erum, tamen (eritas conclusionis non est e& praemissis. *icimus enim# omnis homo est lapis. Omnis margarita est homo. %rgo omnis margarita est lapis. ,onclusio modo est (era, licet praemissae sint falsae. %t "uia omnis causa assimilat si'i effectum, falsitas dictarum propositionum non potest esse causa (eritatis conclusionis. %t ideo in 1 Prior., dicit philosophus, "uod (erum concluditur e& falsis, non propter "uid, sed "uia. Patet ergo "uod demonstratio procedit e& (eris. *einde dicitur, "uod demonstratio procedit e& praemissis necessariis# "uae autem sit propositio necessaria, dictum est in tractatu s!llogismorum. 6otandum "uod conclusio demonstrata oportet "uod sit necessaria. Si enim scientia dicit certitudinem, "uae non potest esse de contingenti'us ut contingentia sunt, sed solum de necessariis oportet "uod conclusio, cu$us ha'itus est scientia, sit necessaria. 5oc supposito, sciendum est, "uod licet conclusio necessaria possit concludi e& praemissis contingenti'us, (el e& altera ad minus, ut supra dictum est non tamen potest sciri e& praemissis contingenti'us, sed e& necessariis. Si enim scire, ut supra dictum est, est causam rei necessariam cognoscere si medium contingenter se ha'e'it ad e&tremitates, non erit ei necessarium et per conse"uens poterit remo(eri conclusione stante# non ergo erit causa conclusionis. Ad hoc ergo "uod sit causa conclusionis, necessario de'et se ha'ere ad am'as e&tremitates et sic am'ae praemissae erunt necessariae. Patet ergo "uod demonstratio procedit e& praemissis necessariis. ,aput 4 [9110:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 4 *einde dicitur "uod demonstratio procedit e& his "uae sunt per se et non per accidens. Sciendum "uod in demonstratione affirmati(a potissima medium est definitio su'$ecti simul sumpta cum definitione passionis. 0nde in ma$ori propositione passio praedicatur de definitione su'$ecti, in "ua e&primuntur principia ipsius passionis. 0t enim in primo tractatu dictum est, su'$ectum comparatur ad primam passionem non solum in ratione causae materialis, sed etiam in ratione causae efficientis. *efinitio ergo su'$ecti simul sumpta cum definitione passionis, e&primit causam efficientem ipsius passionis immediatam et necessariam. 5ic autem est "uartus modus dicendi per se, ut supra dictum est. ;n minori autem propositione praedicatur definitio de su'$ecto, et hic est primus modus dicendi per se. ;n conclusione (ero praedicatur propria passio de suo su'$ecto, et hic est secundus modus dicendi per se. /er'i gratia, si (ellemus demonstrare "uod omnis "uaternarius numerus est par, sic fit. Omnis multitudo mensurata per

unum, cu$us per se non est medium, est par. Sed omnis "uaternarius numerus est talis multitudo. %rgo omnis "uaternarius numerus est par. 5ic su'$ectum est "uaternarius numerus passio (ero e$us est par, seu paritas# medium (ero "uod fuit sumptum, dicit definitionem numeri, "uae est multitudo mensurata per unum et dicit definitionem paris, "uia paris secundum se non est medium. ;n minori propositione passio praedicatur de definitione su'$ecti, in "ua e&primitur definitio sua et sic est "uartus modus dicendi per se. ;n minori propositione definitio su'$ecti praedicatur de suo su'$ecto, et sic est primus modus dicendi per se. ;n conclusione (ero praedicatur propria passio de suo su'$ecto, et est secundus modus dicendi per se. Patet ergo "uod demonstratio procedit e& his "uae sunt per se. 2atio communis hu$us fit sic# s!llogismus "ui procedit e& necessariis, non procedit e& his "uae sunt per accidens, sed e& his "uae sunt per se. Sed, ut dictum est, demonstratio procedit e& necessariis. %rgo demonstratio procedit e& his "uae sunt per se. ,aput 8 [9110=] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 8 *einde dicitur "uod demonstratio procedit e& primis. 0'i nota, "uod in demonstratione notissima praedicatur propria passio de su'$ecto in conclusione. ;n praemissis autem (el praedicatur definitio de su'$ecto, (el propria passio de definitione su'$ecti et sua. 5aec autem omnia con(erti'ilia sunt et hoc est praedicari primo, ut supra dictum est. %t propter hoc demonstratio supra posita non est potissima concluditur enim par de numero "uaternario in plus enim se ha'et par "uam numerus "uaternarius, "uia dicitur de senario, octonario et ceteris. ,on(enit autem par adae"uate alicui communi numero, "ui est innominatus et de illo, si ha'eret nomen, praedicatur per se et primo# et de illo posset fieri demonstratio potissima# sicut dicimus "uod ha'ere tres angulos ae"uales duo'us rectis, con(enit per se primo triangulo, "uia con(ertuntur# omnis enim triangulus ha'et tres angulos, et omne ha'ens tres angulos est triangulus. 6on autem con(enit isocheli primo, "uia non omne ha'ens tres angulos, est isocheles. +ales propositiones demonstrationum sunt immediatae. 9ediata enim propositio est illa, in "ua praedicatum inest su'$ecto propter ali"uid praedicatum "uod su'$ecto per prius con(enit sicut risi'ile Socrati, "uia per prius con(enit homini. ;mmediata autem propositio est illa, in "ua praedicatum non propter aliud con(enit su'$ecto sicut risi'ile con(enit definitioni hominis, et omnis propria passio definitioni sui su'$ecti et suae. Patet ergo "uod demonstratio procedit e& primis principiis, et immediatis. Sciendum "uod differt primum et immediatum# nam non omne "uod primo inest, dicitur immediatum# risi'ile enim primo inest homini, sed non immediate, "uia per prius inest definitioni hominis et suae aliter definitio non esset medium ad concludendum risi'ile de homine. Similiter etiam non omne "uod immediate inest, primo inest# homo enim immediate inest Socrati, non tamen primo, "uia de pluri'us dicitur homo "uam Socrates. 0nde praemissae demonstrationis oportet "uod utrum"ue ha'eant. Sciendum est "uod cum prima principia in demonstratione ali"uando sint mediata, "uia per ali"uod medium possunt demonstrari, tamen demonstrator accipit ea ut immediata et indemonstra'ilia# non enim sunt demonstra'ilia in illa scientia de "ua est demonstratio, sed in scientia superiori. %t ideo licet ha'eant medium, tamen accipiuntur ut immediata. ,aput : [9110>] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. : *einde dicitur "uod demonstratio procedit e& propriis. 0'i nota "uod proprium ali"uando dicitur esse ali"uid, "uia non est e&traneum# et ali"uando dicitur esse proprium, "uia non est commune. 0tro"ue autem modo procedit demonstratio e& propriis "uia non e& e&traneis, nec communi'us. )uod autem non

procedat e& e&traneis, sciendum "uod in demonstratione sunt tres termini, sicut in "uoli'et s!llogismo# scilicet ma$or e&tremitas, "uae est propria passio minor e&tremitas "uae est su'$ectum et medium "uod est definitio su'$ecti cum definitione passionis. Si autem medium esset e&traneum a ma$ori (el minori e&tremitate, "uod scilicet non esset definitio utrum"ue comprehendens, tunc ma$or e&tremitas non praedicatur de eo per se, nec ipsum de su'$ecto per se praedicaretur. Sed pro'atum est, "uod in ma$ori propositione ma$or e&tremitas praedicatur per se de medio in "uarto modo dicendi per se, et in minori propositione praedicatur medium de minori e&tremitate per se in primo modo dicendi per se. %rgo nullo modo demonstratio procedit e& e&traneis, sed e& propriis. Sciendum "uod licet in demonstrationi'us non sit descensus e& uno genere in aliud genus e&traneum, tamen nihil prohi'et ali"uando su'$ectum unius demonstrationis contineri su' su'$ecto alterius demonstrationis, et contrahere illud. /er'i gratia, dato "uod demonstraretur haec passio, scilicet sensiti(um, per definitionem animalis de ipso animali si eadem passio demonstraretur de homine per idem medium, (el per medium contractum ad definitionem hominis, tunc una demonstratio fieret su' alia demonstratione, et esset su'$ectum su' su'$ecto. Sciendum est "uod talis contractio ali"uando est in eodem genere simpliciter, sicut dictum est de animali et de homine, "uia animal contrahitur ad hominem per ali"uam differentiam e&traneam ali"uando (ero talis contractio seu descensus fit in eodem genere secundum "uid# "uia su'$ectum contrahitur per differentiam e&traneam, sicut (isuale est e&traneum a genere lineae, et sonus est e&traneus a genere numeri# unde linea "uae est simpliciter su'$ectum geometriae, et linea (isualis "uae est su'$ectum perspecti(ae, non sunt simpliciter unius generis, sed solum secundum "uid# et similiter se ha'et de numero, "ui est su'$ectum arithmeticae, et de numero sonoro, "ui est su'$ectum musicae. %t ideo "uando ea "uae sunt lineae simpliciter, applicantur ad lineam (isualem, fit "uodammodo descensus in aliud genus. 0nde in demonstratione "uae fit in scientia perspecti(a et in musica proceditur "uodammodo e& principiis e&traneis. Patet ergo "ualiter demonstratio procedit e& principiis seu praemissis propriis, et non e&traneis. )uod etiam procedat e& propriis, et non e& communi'us, sciendum "uod in demonstratione "uaedam principia concurrunt actualiter, "uaedam (ero (irtualiter. )uaedam (ero principia dicuntur dignitates, seu communes animi conceptiones "uia ita naturaliter intellectus noster inclinatur per lumen suum ad ea cognoscenda, "uod statim cognitis terminis cognoscit illa principia, ut, omne totum est ma$us sua parte# nam statim "uod ratio cognoscit "uid est totum et "uid est pars, cognoscit hoc esse (erum, scilicet, omne totum est ma$us sua parte. ;sta autem principia seu propositiones primae sunt ma$us et minus communia. 0nde illud principium commune. *e "uoli'et dicitur esse (el non esse, est commune in omni ente sed istud principium, omne totum est ma$us sua parte, solum con(enit enti corporeo, et non su'stantiis separatis "uae nec totum ha'ent nec partem# et sic se ha'et de multis aliis. 0nde dicta principia non intrant actu demonstrationes "uae fiunt in scientiis, sed (irtute. )uando enim dico "uamcum"ue propositionem, principium intrat in eam (irtute. ,um enim dico Petrus currit, certum est (el "uia homo est, (el non est ergo hoc principium, scilicet, de "uoli'et dicitur esse, (el non esse (irtute est in "uali'et praemissarum demonstrationis# et sic est de aliis principiis minus communi'us respectu demonstrationum, in "ui'us sunt (irtute. 0nde dicere "uod demonstrationes non procedunt e& his principiis (irtute, falsum est. Sed dico "uod talia principia communia actu non intrant demonstrationem. 0nde ille "ui (oluit demonstrare "uadraturam circuli per principia communia sic arguendo# u'i in(enitur ma$us et minus, i'i in(enitur ae"uale. Sed in(enitur "uadratum ma$us circulo et minus circulo. %rgo in(enitur ae"uale# male demonstra(it. 2atio est, nam, ut supra pro'atum est, demonstratio procedit e& primis et immediatis# sed utendo istis principiis, am'ae propositiones demonstrationis non erunt immediatae et primae# "uoniam esse ma$us (el minus circulo non solum con(enit "uadrato, sed etiam triangulo, et multis aliis figuris# non ergo in ista propositione est primum, seu "uod

primo inest. 6ec est immediata, "uia per multa media posset hoc pro'ari. 6on ergo e& tali'us procedit demonstratio. Alia (ero principia demonstrationis sunt "uae actu intrant demonstrationem "uae etiam dicuntur positiones, suppositiones et definitiones. Ad sciendum autem haec nomina, nota "uod "uid"uid in demonstratione ante conclusionem ponitur, dicitur positio, eo "uod posita est ante conclusionem. Positionum autem "uaedam non assumunt esse (el non esse, et talis est definitio. 6on enim dicitur definitio ista homo est animal rationale mortale sed definitio solum est hoc, scilicet animal rationale mortale, sine hoc "uod addatur si'i esse (el non esse et talis definitio est positio. Ali"uando positio assumit esse (el non esse ut cum dicimus homo est animal rationale mortale# et haec dicitur suppositio. Sciendum "uod tales suppositiones non sine causa dicuntur suppositiones. 0'i nota "uod propositio per se nota dicitur, in "ua praedicatum est de ratione su'$ecti. +ales autem de'ent esse praemissae demonstrationum, ut infra dicetur. Sciendum "uod ali"uarum propositionum termini sunt in communi omnium notitia, ut sunt ens, (erum, 'onum, unum, ali"uid et res, et hu$usmodi "uae pertinent ad primas conceptiones intellectus, "uae statim ut audiuntur, cognoscuntur. 0nde propositiones "uae e& eis fiunt, non solum sunt per se notae in se, sed etiam "uo ad nos, ut, de "uoli'et dicitur esse (el non esse# unde tales non dicuntur suppositiones. Aliae (ero propositiones sunt, in "ui'us licet praedicatum sit de definitione su'$ecti, tamen definitio su'$ecti non est omni'us nota, et per conse"uens non est omni'us notum "uod praedicatum sit de e$us definitione sicut ista# omnes anguli recti sunt ae"uales. Ae"uale enim est de definitione anguli recti# est enim angulus rectus, "ui causatur e& linea recta perpendiculariter cadente super lineam rectam, ita "uod e& utra"ue parte anguli reddantur ae"uales. )uia ergo non omnes hoc sciunt, scilicet "uod ae"uale sit de definitione anguli recti# ideo hoc supponitur, et propter hoc dicitur suppositio. Alio modo propositio demonstrationis potest dici suppositio. 6am "uaedam propositiones sunt, "uae pro'antur per principia superioris scientiae, ut infra ostendetur et ideo inferior scientia oportet "uod supponatur. %t "uia e& tali'us principiis, seu praemissis propriis procedit demonstratio, "uia actu intrant in eam ideo procedit e& propriis, non e& communi'us. Patet ergo "uomodo demonstratio procedit e& propriis et cetera. ,aput = [91109] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. = *einde dicitur "uod demonstratio procedit e& per se notis. Per se notae enim dicuntur propositiones, in "ui'us praedicatum est de definitione su'$ecti, (el immediate causatur e& principiis e$us. Sed ea e& "ui'us procedit demonstratio, sunt hu$usmodi# nam in ma$ori propositione praedicatur propria passio de definitione su'$ecti et sua, "uae est immediata causa sui, seu e&primit immediata principia e$us in minori (ero praedicatur definitio de su'$ecto. %rgo demonstratio procedit e& per se notis. Sciendum "uod "uaedam propositiones sunt per se notae in se, et non "uoad nos# sicut haec, omnis fe'ricitans ha'et pulsum e&citatum. Licet enim hoc sit notum in se, "uia fe'ris est causa e&citationis pulsus, tamen non est per se notum "uoad nos, sed e con(erso cognoscimus fe'rem per e&citationem pulsus. %& tali'us autem per se notis non procedit demonstratio# si enim propter "uod unum"uod"ue, et illud magis propter praemissas autem innotescunt no'is conclusiones# ergo oportet "uod praemissae sint no'is magis notae. 0nde conclusiones nullo modo possent no'is fieri notae, nisi praemissae essent magis no'is notae. *emonstrationes autem fiunt ut conclusiones fiant no'is notae. %rgo demonstrationes procedunt e& notiori'us "uoad nos. )uaedam autem propositiones sunt per se notae et in se et "uoad nos, ut, omnis numerus cu$us per se non est medium, est par, "uia omnis numerus "ui non ha'et secundum se medium, dicitur par, et e con(erso# et e& tali'us procedit demonstratio. Patet ergo "uod demonstratio procedit e& per se notis, et notiori'us no'is. %& praedictis potest concludi, "uod demonstratio, et scientia "uae est ha'itus conclusionis

demonstratae, semper fit de incorrupti'ili'us et sempiternis. 0'i enim sal(atur dici de omni, oportet "uod illud sit incorrupti'ile et sempiternum. Sicut enim supra dictum est, dici de omni, dicitur "uod non ali"uando inest et ali"uando non inest, sed semper inest. ,orrupti'ilia autem non sunt semper. ;n eis ergo non sal(atur dici de omni, sed solum in sempiternis. Sed in demonstratione potissima "uae ha'et am'as propositiones uni(ersales, sal(atur in omni'us dici de omni. %rgo demonstratio est de incorrupti'ili'us et sempiternis. Apparet etiam "uod definitio est sempiternorum. Licet enim corrupti'ilia definiantur, non tamen definiuntur in "uantum corrupti'ilia sunt# solum enim particularia sunt corrupti'ilia, particularia autem non definiuntur. 0nde definitio est corrupti'ilium per accidens, sempiternorum autem est per se. Sciendum "uod "uaedam sempiterna, seu aeterna, ut ad propositum demonstrationis pertinet, non sunt semper secundum tempus sunt autem per comparationem ad causam# "uia nun"uam deficit "uin posita tali causa ponatur effectus# sicut defectus solis nun"uam deficit, "uin interposita luna inter nos et solem sit# tamen defectus solis non est semper, nisi tunc. )uaedam (ero non sunt semper nec per comparationem ad tempus, nec per comparationem ad causam, "uae impediri potest# non enim semper e& semine hominis generatur homo cum duo'us oculis sed "uando"ue deficit propter impedimentum causae agentis (el materiae. ;n utris"ue autem sic ordinandae sunt demonstrationes ad hoc "uod sint e& sempiternis, ut e& uni(ersali'us propositioni'us inferatur conclusio uni(ersalis, remo(endo illa, in "ui'us potest esse defectus (el e& parte temporis, (el e& parte causae. Patet ergo "uod demonstratio est e& sempiternis, tam in praemissis, "uam in conclusione. Scientia ergo "uae est ha'itus conclusionis demonstrationis, est e& sempiternis. ,aput > [91110] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. > *einde dicitur "uod demonstratio procedit e& causis conclusionis# "uod dupliciter potest intelligi. 0no modo "uod praemissae sint causa "uod ma$or e&tremitas insit minori# et hoc non solum est (erum in demonstratione, sed etiam in omni s!llogismo, in "uo e& (eris concluditur (erum. 0nde in isto s!llogismo, scilicet, omnis homo currit. Socrates est homo. %rgo Socrates currit# dato "uod hoc sit (erum, scilicet, omnis homo currit, et Socrates est homo, se"uitur necessario ut effectus, "uod Socrates currit. Alio modo intelligi potest "uod praemissae sint causa conclusionis, "uia in eis continetur causa tam su'$ecti, "uam etiam praedicati ipsius conclusionis et sic solum con(enit demonstrationi. Sciendum "uod "uia, ut supra dictum est, scire propter "uid, est causam rei cognoscere medium autem "uod est de demonstratione "uae est s!llogismus faciens scire, est definitio su'$ecti et passionis omnis autem 'ona definitio datur per ali"uam causam# ergo medium "uod stat in praemissis, est causa su'$ecti et passionis# aliter tamen su'$ecti, et aliter passionis. 0'i sciendum est, "uod cum "uatuor sint causae, scilicet materialis, formalis, efficiens et finalis a "uali'et harum potest sumi definitio. /er'i gratia, dicendo. *omus est cooperimentum cum lapidi'us, coemento et lignis, est definitio per causam materialem. Si (ero dicatur, domus est cooperimentum "uadratum, longum et altum, erit definitio per causam formalem. Si (ero dicatur, domus est cooperimentum factum a' artefice cum martellis, tegulis et plum'o, erit definitio per causam efficientem. Si (ero dicatur, domus est cooperimentum prohi'ens nos a plu(iis, frigore et calore, erit definitio per causam finalem. ,um ergo su'$ectum per tot causas possit definiri, medium "uod est e$us definitio, ut dictum est, se ha'e'it ad illud in ha'itudine tot causarum. 2espectu (ero passionis ha'et se medium in ha'itudine duarum causarum, scilicet materialis et efficientis. Su'$ectum enim, ut dictum est, comparatur ad propriam passionem et ut su'$ectum et ut efficiens, et eodem modo se ha'et definitio su'$ecti respectu passionis. Sciendum "uod "uia causae ha'ent ordinem ad in(icem, e& una sumitur ratio alterius# e& forma enim sumitur ratio materiae, "uia talem oportet esse materiam, "ualem forma re"uirit. %fficiens autem est ratio

formae# "uia enim omne agens agit si'i simile, oportet "uod secundum modum agentis sit modus formae "uae e& actione se"uitur. %& fine (ero sumitur ratio efficientis "uia omne agens agit propter finem oportet ergo "uod definitio "uae sumitur a fine, sit ratio et causa pro'ati(a aliarum definitionum, "uae sumuntur e& aliis causis, et "uae sumitur a' agente aliarum duarum, et "uae sumitur a forma e$us "uae sumitur a materia# et ideo definitio "uae sumitur a materia, potest demonstrari per causam finalem, et sic de aliis. %t propter hoc dicit philosophus 1 Poster., "uod definitio (el est conclusio demonstrationis, scilicet "uando est per talem causam, "uae concludi possit e& definitione, "uae fiat per aliam causam# (el est principium demonstrationis, scilicet "uando est e con(erso e& causa "uae sit ratio et causa pro'ati(a alterius# (el est demonstratio sola positione, seu ordinatione differens scilicet "uando tales duas causas comprehendit. %t sic patet de parti'us definitionis demonstrationis, "uas continet e$us materia. ,aput 9 [91111] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 9 6unc restat dicere de e$us forma# nam in e$us definitione dictum est "uod est s!llogismus. 0'i nota, "uod demonstratio ali"uando est affirmati(a, ali"uando negati(a. *emonstrationum autem tam affirmati(arum, "uam negati(arum "uaedam sunt potissimae, "uaedam (ero non potissimae. Potissimae dicuntur illae, in "ui'us o'ser(antur omnia illa "uae de demonstratione dicta sunt nullo omisso si (ero ali"uid omitteretur, non esset potissima. 0nde (idendum est in "ui'us figuris fiant demonstrationes potissimae, et primo affirmati(ae. Sciendum "uod demonstratio potissima affirmati(a de'et fieri solum in prima figura, et in primo modo e$us# "uod sic potest patere. 6am in ea figura, et in eo modo e$us demonstratio de'et fieri propter "uid, u'i medium est causa passionis et su'$ecti, ita "uod praemissae sint per se, in "ui'us con(enienter potest medium assignari causa passionis et su'$ecti. Sed hoc non potest fieri nisi in prima figura# nam in secunda figura non concluditur affirmati(a# in tertia (ero figura et si concludi potest affirmati(a, tamen "uia medium in utra"ue propositione su'$icitur in minori propositione, in "ua su'$ectum praedicaretur de sua definitione, non esset praedicatio in ali"uo modo dicendi per se, "uod non contingit in prima figura, in "ua in minori propositioni praedicatur definitio de su'$ecto ut dictum est. %rgo in sola prima figura fit demonstratio potissima affirmati(a. %tiam oportet "uod fiat in primo modo e$us, ut enim supra dictum est, in demonstratione potissima tam in praemissis, "uam in conclusione sal(atur dici de omni et primum, "uod non posset fieri nisi omnes essent uni(ersales. Sed hoc solum fit in primo modo primae figurae. %rgo solum in eo potest fieri demonstratio potissima. *emonstrationes (ero non potissimae possunt fieri et in tertio modo primae figurae et in tertia figura in modis concludenti'us affirmati(am. Patet ergo in "ua figura et in "uo modo potest fieri demonstratio potissima affirmati(a. ,aput 10 [91112] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 10 Ad sciendum autem "ualiter de'eat fieri demonstratio potissima negati(a, (ideamus utrum talis demonstratio possit esse. *ico "uod licet in demonstratione negati(a non possint esse nec ser(ari omnia supradicta de demonstratione non enim potest in propositione negati(a ali"uid per se praedicari, cum dici per se sit affirmati(ae tamen sufficit in tali demonstratione "uod praemissae sint necessariae et immediatae. )ualiter autem tam affirmati(ae "uam negati(ae sint necessariae, dictum est in tractatu s!llogismorum et "ualiter affirmati(a sit immediata, dictum est supra. 2estat ergo dicere, "ualiter negati(a sit mediata (el immediata. 6otandum, "uod "uando ali"uid negatur de ali"uo, et e con(erso, et de altero termino ali"uid potest uni(ersaliter praedicari, de "uo

alter terminus potest negari, tunc propositio uni(ersalis negati(a formata e& primis duo'us terminis potest demonstrari mediante illo "ui praedicatur uni(ersaliter affirmati(e de altero illorum terminorum. /er'i gratia# homo potest negari de lapide, et e con(erso, ut, nullus homo est lapis. %t "uia de homine potest praedicari ali"uid uni(ersaliter, scilicet animal dicimus enim, omnis homo est animal et de animali potest negari lapis ergo illa propositio, scilicet, nullus homo est lapis, est mediata. Potest enim pro'ari per medium sic. 6ullum animal est lapis. Omnis homo est animal. %rgo nullus homo est lapis. %t idem se"uitur, si ali"uid potest praedicari uni(ersaliter de lapide "uod possit negari de homine, (el de "uo posset homo negari. %rit ergo propositio negati(a immediata, "uando duo termini negati a' in(icem ita se ha'e'unt, "uod neuter eorum ha'e'it ali"uid "uod de ipso uni(ersaliter praedicetur, "uod a' altero termino negari possit, (el ille terminus a' eo. /er'i gratia# nulla su'stantia est "uantitas# ista est immediata# nullus enim terminus potest uni(ersaliter praedicari de su'stantia, "ui negetur de "uantitate. *e su'stantia enim praedicatur uni(ersaliter ens, "uod tamen non negatur de "uantitate. Similiter etiam duae definitiones duarum specierum su' ali"uo genere immediate contentarum faciunt propositionem negati(am immediatam, ut est ista# nullum animal rationale mortale est animal irrationale mortale# animal enim rationale mortale est definitio hominis, animal (ero irrationale mortale est definitio 'ruti 'rutum autem et homo immediate sunt su' animali. %t idem erit de dua'us differentiis e& opposito di(identi'us idem genus ut, nullum rationale est irrationale. Secus autem est de specie'us per illas differentias constitutis, ut, nullus homo est 'rutum "uia supra hominem est ali"uid "uod posset negari de 'ruto, scilicet rationale et supra 'rutum est ali"uid "uod posset de homine negari, scilicet irrationale ideo sunt mediatae licet non proprie possit dici "uod rationale sit supra hominem nec irrationale supra 'rutum et ideo non proprie sunt mediatae. 5is ha'itis, statim potest sciri "ualiter fiat demonstratio negati(a, et in "ua figura. ;n tertia enim figura "uia non concluditur uni(ersalis negati(a, in ea non potest fieri talis demonstratio potissima. 0nde, "uia in prima et secunda figura potest concludi uni(ersalis negati(a, in utra"ue potest fieri talis demonstratio eam concludens. Sed potissima solum potest fieri in secundo modo secundae figurae. 2atio est, "uia licet scientia sit de (ero, non tamen de omni (ero, "uantumcum"ue s!llogiAetur e& immediatis. 0nde dicendo sic, omnis ha'itus est "ualitas omnis (irtus est ha'itus. %rgo omnis (irtus est "ualitas# licet talis conclusio sit (era, et e& (eris, immediatis, et necessariis, et per se non tamen per se ea causa'itur scientia sed in demonstrationi'us affirmati(is solum causatur scientia e& conclusioni'us (eris "uarum praemissae sunt (erae et immediatae, et hu$usmodi, ut dictum est in "uarum conclusioni'us praedicatur propria passio de su'$ecto proprio. Sic etiam in demonstratione negati(a non causa'itur scientia e& ha'itu e$us conclusionis, dato "uod conclusio sit (era, et concludatur e& immediatis, nisi propria passio (ere negetur de eo "uod non est si'i su'$ectum, (el a' eo "uod non e&primit causam suam, sicut e&primit definitio proprii su'$ecti et talis (ere erit demonstratio potissima. 5aec autem non poterit fieri e& propositioni'us immediatis, nisi in secundo modo secundae figurae, sic# omne risi'ile est animal rationale ad apprehensionem con(enientis emittens spiritum dilatando os. Sed nullum irrationale est tale animal rationale ad apprehensionem. %rgo nullum irrationale est risi'ile. ,ertum est "uod ma$or est immediata# nam in ea praedicatur definitio passionis et su'$ecti de ipsa passione. 9inor etiam est immediata, ut dictum est. ;n conclusione (ero remo(etur passio a' eo "uod non est si'i su'$ectum. 5oc autem non posset fieri in prima figura, nec in primo modo secundae figurae# si enim in prima figura diceretur sic, nullum irrationale est risi'ile omne 'rutum est irrationale. %rgo nullum 'rutum est risi'ile, tunc ma$or non esset immediata. %t si fieret s!llogismus in primo modo secundae figurae, licet praemissae possent esse immediatae, non tamen concluderetur remo(endo passionem a su'$ecto, sed e con(erso, sic# nullum irrationale est animal rationale. Sed omne risi'ile est animal rationale. %rgo nullum risi'ile est irrationale. Potest etiam fieri demonstratio particularis negati(a in "uarto

modo secundae figurae. %t sic patet de forma demonstrationis, in "ui'us figuris et modis fieri de'eat. Patet ergo de demonstratione propter "uid. ,aput 11 [91113] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 11 6unc dicendum est de demonstratione "uia. 0'i primo (idendum est "uid significetur per hoc "uod dicitur propter "uid, et "uid per hoc "uod dicitur "uia. 6otandum "uod de re "uatuor scire possumus# scilicet "uid est, an est, "uia est, et propter "uid est. Ad "uae intelligenda, sciendum est "uod cum scientia non sit nisi (erorum, (erum autem et ens con(ertuntur, de esse ergo erit scientia. 0t autem dictum est in tractatu de praedicamentis, duple& esse in(enitur in re'us scilicet essentiae, et esse actualis e&istentiae. %t "uia esse essentiae dicitur "uidditas, seu "uid est res# ideo cum scimus esse essentiae alicu$us rei, dicimur scire "uid est de ipsa. %sse autem actualis e&istentiae aliter se ha'et in su'stantia, et aliter in accidente. )uia enim accidentis esse est inesse, scire autem esse actualis e&istentiae su'$ecti est solum scire "uod actu sit, et hoc est scire de ipso an est sed scire de accidente esse actualis e&istentiae, est scire de ipso "uia est. 0nde scire "uia est, nihil aliud est "uam scire hoc inesse huic. %t "uia ali"uando ali"uid inest alicui propter ali"uam causam, ideo scire illam causam est scire propter "uid. Patet ergo "uod scire "uia est de ali"ua re, est scire ipsam inesse alicui ignorando causam "uare insit scire autem propter "uid, est scire ali"uam rem inesse alicui, et scire causam "uare si'i insit. *emonstratio ergo propter "uid est illa, in "ua manifestatur causa "uare praedicatum inest su'$ecto in conclusione. *emonstratio (ero "uia dicitur illa, in "ua concluditur ali"uid inesse su'$ecto alicui, non tamen assignatur causa "uare si'i inest. 0t autem dictum est supra, ad demonstrationem propter "uid re"uiritur "uod procedat e& causis, et e& immediatis# non enim sufficit scire causam, sed "uoniam est causa e$us "uod scitur, si erit causa immediata. *emonstratio ergo "uia, erit (el "uia non procedit e& causis, (el "uia non procedit e& immediatis, sed e& causis remotis. )uantum ad primum sciendum "uod, ut dictum est, demonstratio dicitur causa innotescendi scilicet ut per praemissas no'is innotescat conclusio. 5oc autem fieri non posset, nisi praemissae essent no'is magis notae. %t ideo hoc est necessarium, ut scilicet demonstratio procedat e& notiori'us "uoad nos. ,ontingit autem ali"uando ut immediatus effectus sit no'is magis notus "uam causa# ideo in tali'us oportet demonstrationem procedere a' effectu ad causam. /er'i gratia# mo(eri et sentire est immediatus effectus ha'entis animam sensiti(am, et est magis notum no'is "uod ali"uid mo(eatur et sentiat, "uia hoc sentimus, "uam hoc "uod ha'eat animam sensiti(am. %t ideo si procedatur sic# omne "uod mo(etur et sentit, ha'et animam sensiti(am# sed omne animal mo(etur et sentit. %rgo omne animal ha'et animam sensiti(am. 9odo concluditur de animali "uod ha'et animam sensiti(am non tamen per causam, sed per effectum, "ui est mo(eri et sentire. Si (ero fieret demonstratio et conclusio, esset demonstratio propter "uid sic# omne ha'ens animam sensiti(am mo(etur et sentit. Sed omne animal ha'et animam sensiti(am. %rgo omne animal mo(etur et sentit. Sciendum "uod tales demonstrationes "uia, ali"uando sunt in tali'us terminis "uae omnes sunt con(erti'iles inter se, scilicet medium, ma$or e&tremitas et minor e&tremitas, sicut est in terminis praedictis# omne enim animal mo(etur et sentit, et ha'et animam sensiti(am et omne "uod mo(etur et sentit et ha'et animam sensiti(am est animal, et omne "uod ha'et animam sensiti(am est animal et mo(etur et sentit# et in tali'us terminis fiunt demonstrationes uni(ersales. Ali"uando autem accidit, "uod medium, scilicet effectus, puta mo(eri et sentire, se ha'ent in plus "uam minor e&tremitas et adhuc fit s!llogismus, si(e demonstratio con(eniens, sic# omne "uod mo(etur et sentit ha'et animam sensiti(am. Sed omnis homo mo(etur et sentit. %rgo omnis homo ha'et animam sensiti(am. 5omo enim in minus se ha'et, "uam "uod mo(etur et sentit. Si (ero medium in minus se ha'et "uam minor e&tremitas, non fit demonstratio sic# omne "uod mo(etur et sentit

ha'et animam sensiti(am. Omne corpus mo(etur et sentit, haec est falsa. % contrario autem si medium se ha'et in minus "uam ma$or e&tremitas, fit demonstratio sic# omne "uod mo(etur et sentit, est corpus. Omne animal mo(etur et sentit. %rgo omne animal est corpus. Si (ero medium in plus se ha'et "uam ma$or e&tremitas, non fit demonstratio. %& effectu enim, "ui est in pluri'us causis, non potest concludi una causa# sic e& mo(eri et sentire non posset concludi rationale. Patet ergo de demonstratione "uia, "uae procedit a' effectu ad concludendum causam. %& causis autem remotis procedit demonstratio "uia in eadem scientia, et in di(ersis. ;n eadem scientia, sicut demonstratio Anacharsidis, "uae talis fuit. 0'icum"ue non sunt (ites, non sunt si'!llatores, seu cantores. Sed apud Sc!thas non sunt (ites. %rgo apud Sc!thas non sunt si'!llatores, seu cantores. ,erte licet (ites sint causa cantus tamen sunt causa multum remota. /ites enim sunt causa u(arum u(ae (ero sunt causa (ini (inum autem causa est laetitiae et causa cantus. ,ertum est "uod talis demonstratio est "uia. 6on enim sic demonstrando cognoscere possumus per causam immediatam, "uare Sc!thae non cantant sed per multas alias demonstrationes intermedias factas et sic per eam nescitur propter "uid, sed "uia et cetera. ,aput 12 [91114] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 12 Ad cognoscendum autem "ualiter fiat demonstratio "uia in aliis scientiis, sciendum est "uod in "uali'et demonstratione, in "uacum"ue scientia fiat, ante"uam conclusio demonstretur, ali"uid praescimus, et ali"uid de ea scimus post"uam demonstrata est. 0t enim dictum est, in demonstratione sunt tres termini scilicet su'$ectum, passio, et definitio utrius"ue, "uae est medium et sunt in ea prima principia, seu dignitates in (irtute. 0nde ante"uam demonstremus, praescimus de dignitati'us "uia (erae sunt# non enim possunt comple&a definiri. ,um autem dignitates sint comple&ae, ergo non possunt definiri. *e eis ergo non possumus scire "uid sunt, nec per conse"uens ante demonstrationem praescire "uid est de ipsis sed praescimus de eis "uia sunt# de'ent enim credi esse (era. ;ta enim sunt nota lumine naturalis rationis, "uod cognitis terminis cognoscimus "uia (era sunt, ut supra dictum est nec scimus de eis propter "uid, cum sint primae animi conceptiones. *e passione autem praescimus "uid est "uia definitionem ha'et, "uam oportet praecognoscere ante"uam fiat demonstratio# nisi enim demonstrator praesciat medium, nun"uam s!llogiAa'it. 9edium autem in demonstratione est definitio su'$ecti et passionis. *e ipsa passione autem non possumus praescire "uia est, scilicet esse actualis e&istentiae ipsius. ,um enim accidentis esse sit inesse, praescire illam inesse est scire ipsius esse actualis e&istentiae# et sic ante"uam demonstremus eam, sciremus demonstrationem ipsius# nam demonstratio nihil aliud ostendit, nisi passionem inesse su'$ecto, ut dictum est. 5oc autem est falsum. 6on ergo de ea praescimus "uia est. *e su'$ecto autem praescimus "uid est, "uia $am oportet praescire medium, ut dictum est. %$us autem definitio simul cum definitione passionis est medium. Praescimus etiam de ipso "uia est. *e ipso enim "uod actu non est nihil sciri potest et dico esse actu tam in se, "uam in suis causis# licet enim rosa $am actu non sit, "uia tamen est in causa sua, possumus de ipsa ali"uam passionem demonstrare. Patet ergo "uid in demonstratione praescimus "uid autem de ipsa scimus post"uam facta est. Ad hoc (idendum, nota "uod in demonstratione sunt praemissae et est conclusio. Praemissae autem (el sunt primae in scientia, (el sunt secundariae. /er'i gratia, in scientia de animali'us primum principium est, omne corpus animatum sensi'ile mo(etur et sentit. Supra istud principium nullum in(enitur prius et uni(ersalius in eadem scientia, nisi dignitates, "uae, ut dictum est, non actu intrant demonstrationem# unde non continentur in eadem scientia, sed in scientia communi. Secundaria (ero principia sunt "uae per prima demonstrantur et sunt primo conclusiones# postea in eadem scientia sumuntur ut principia ad demonstrandum alia. /er'i gratia, facio primam demonstrationem sic# omne corpus animatum sensi'ile mo(etur et

sentit. Omne animal est tale corpus. %rgo omne animal mo(etur et sentit. Postea accipio istam conclusionem, et facio eam praemissam sic# omne animal mo(etur et sentit. Omnis homo est animal. %rgo omnis homo mo(etur et sentit. ;stud dicitur principium secundarium. *e primis autem principiis in scientia scitur solum "uia sunt# si enim sciretur propter "uid sunt, oporteret demonstrari "uod non posset fieri nisi per ali"ua priora. 6on ergo fuissent prima. Sed suppositum est "uod erant prima. %rgo de eis non potest sciri propter "uid sunt in ista scientia. %t propter hoc communiter dicitur, "uod nulla scientia pro'at sua principia. Sed si pro'ari de'ent, pro'antur per scientiam superiorem sicut naturalis scientia pro'at principia scientiae de animali'us# est enim naturalis de omni corpore mo'ili. /el ad minus possunt pro'ari per mathematicam, (el per dialecticam, "uae sunt scientiae omni'us communes, et pro'ant principia omnium scientiarum sed mathematica demonstrati(e, dialectica (ero pro'a'iliter, seu opinati(e. *e secundariis (ero principiis in scientia scitur propter "uid illa enim ali'i pro'antur, ut dictum est. Patet ergo "uid in demonstratione scimus de principiis. *e conclusione autem in demonstratione propter "uid scimus propter "uid# in demonstratione (ero "uia nescimus propter "uid, "uia medium (el non est causa conclusionis, sed effectus, ut dictum est# (el "uia est causa remota. 6otandum "uod duae scientiae possunt esse de eodem su'$ecto# una formaliter, alia naturaliter# sicut geometria est de linea formaliter perspecti(a (ero est de linea non in "uantum linea, sed in "uantum est (isualis. 0nde "uicum"ue per principia lineae in "uantum est linea, demonstraret ali"uid de linea (isuali, de conclusione illa sciret geometra propter "uid, perspecti(us (ero sciret solum "uia. /er'i gratia, fiat talis demonstratio. Omnis longitudo sine latitudine, in "ua medium non discrepat a' e&tremis, est recta. Sed linea transiens per ta'ellas "uadratas est hu$usmodi longitudo. %rgo linea ta'ellarum "uadratarum est recta. *e ista conclusione scit geometra propter "uid# "uia scit causam rectitudinis linearum# sed perspecti(us eam supponit, "uia ignorat causam et ideo de praedicta conclusione scit "uia, et non propter "uid et sic de aliis# et tunc scientia inferior (ocatur su'alterna, "uia scilicet est materialis superior (ero dicitur su'alternans, "uia est formalis. Sciendum "uod ali"uando contingit scientiam su'alternatam respectu alterius scientiae esse su'alternantem sicut perspecti(a respectu geometriae est su'alternata, respectu (ero scientiae de iride est su'alternans. ,um enim scientia de iride sit pars scientiae naturalis, assumit principia perspecti(ae ad ali"uam conclusionem pro'andam, et sic de illa conclusione solum scit "uia# perspecti(a (ero propter "uid. Sciendum "uod ali"uae scientiae non ha'ent su'$ectum materialiter sumptum su' formali et tamen in ali"ua conclusione accipiuntur principia alterius scientiae, et de illa conclusione sciunt "uia, et non propter "uid# (er'igratia, "uod (ulnera circularia tardius sanentur, est conclusio in medicina, cu$us su'$ectum non est su' su'$ecto geometriae et tamen haec conclusio pro'atur per principia geometriae, "uae sunt "uod partes circuli, "uia carent angulis, minus si'i appropin"uant# e& hoc se"uitur "uod talia (ulnera tardius sanentur. Patet ergo de demonstrationi'us propter "uid et "uia et cetera. ,aput 13 [91118] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 13 *icto de demonstrationi'us, dicenda sunt ali"ua de scientiis, "uae sunt effectus earum. ,irca hoc (idenda sunt duo. Primo "uid re"uiritur ad hoc "uod scientia sit certa. Secundo "uid re"uiritur ad hoc "uod scientia sit una. )uantum ad primum sciendum "uod illa scientia simpliciter dicitur certior, "uae procedit e& notiori'us simpliciter, et e& notiori'us "uoad nos. *upliciter autem potest esse ali"uid notius alio simpliciter# uno modo causa est simpliciter notior effectu alio modo forma est simpliciter notior materia. Principium enim cognoscendi materiam est e& forma. ;llae ergo scientiae "uae dicunt causam et propter "uid, sicut dictum est de scientiis su'alternanti'us, sunt certiores illis "uae dicunt materiam# unde certior est geometria, "uae est de linea

"uantum ad sua principia formalia, "uam perspecti(a "uae est de linea (isuali (el scientia de triangulo, "uam illa "uae est de triangulo aeneo. %t "uia, ut = 9etaph. dicitur, duple& est materia scilicet materia sensi'ilis (el materia naturalis, et materia intelligi'ilis, ut continuitas ideo scientia "uae a' utra"ue materia a'strahit, est certior illa "uae non a'strahit nisi a' una. 1eometria enim a'strahit a materia sensi'ili et licet tractet de corpore, sicut et scientia naturalis, tamen certior est scientia naturali, "uae non a'strahit a materia sensi'ili. Arithmetica autem "uae a'strahit a materia sensi'ili et continuitate, "uae, ut dictum est, materia intelligi'ilis est ideo certior est geometria. ;n triplici enim genere sunt scientiae certiores. Primo illae "uae dicunt causam et propter "uid, sunt certiores eis "uae dicunt effectum et "uia. Secundo illae "uae dicunt formam, sunt certiores illis "uae concernunt materiam sensi'ilem. +ertio illae "uae ita dicunt formam "uod nec etiam concernunt materiam intelligi'ilem, sunt certiores eis "uae talem materiam concernunt. Patet ergo de certitudine scientiarum et cetera. ,aput 14 [9111:] Summa totius Logicae Aristotelis, tract. > cap. 14 )uantum ad secundum, scilicet "uantum ad unitatem scientiae, sciendum est "uod in scientia est duo considerare# scilicet ipsum su'$ectum de "uo est passio, et ipsa principia e& "ui'us fit demonstratio ad concludendum passionem de su'$ecto. Ad hoc autem "uod su'$ectum sit sci'ile a no'is, oportet "uod ha'eat partes priores se. 0'i nota "uod processus scientiae est "uasi "uidam motus rationis. ;n motu autem est duo considerare# scilicet principium et terminum. +erminus autem ad "uem scientia terminatur, est su'$ectum, circa "uod est scientia. )uia in speculati(is scientiis nihil aliud "uaeritur nisi cognitio su'$ecti# sic in geometria nihil aliud "uaeritur nisi cognitio magnitudinis. ;n practicis autem nihil aliud "uaeritur "uam constructio ipsius su'$ecti sicut in scientia aedificatoria intenditur constructio domus. Su'$ectum ergo est terminus talis motus principium autem talis motus est a primis principiis, "uae sunt propriae partes e$us, sicut principium processus scientiae naturalis est a materia et a forma. 0nde si "uae res est "uae non ha'eat talia principia priora e& "ui'us ratio procedere possit, e$us non est scientia secundum "uod hic sumitur scientia, ut est demonstrationis effectus. 0nde de su'stantiis separatis non potest esse scientia isto modo sumpta, "uia per scientias demonstrati(as non possumus scire ipsarum "uidditates. Licet enim su'stantiae separatae sint per se ipsas intelligi'iles a' intellectu ad hoc proportionato, non tamen congregatur eorum notitia "ua cognoscitur "uod "uid est ipsarum per ali"ua propria sed 'ene potest per scientias speculati(as sciri de eis an sint, et "uid non sint, ad similitudinem in(entam in re'us inferiori'us et tunc ad earum cognitionem utimur posteriori'us et priori'us, "uae licet sint posteriora "uoad naturam, sunt tamen priora "uoad nos. Su'$ectum ergo scientiae, prout hic sumitur scientia, oportet "uod ha'eat partes priores, a "ui'us fiat processus ad e$us cognitionem# et hoc intelligendum est de parti'us integrali'us su'$ecti# sicut literae et s!lla'ae sunt partes dictionis, "uae est su'$ectum grammaticae. Sciendum "uod licet dictum sit "uod terminus ad "uem terminatur processus scientiae, sit su'$ectum, non est tamen intelligendum "uod sit terminus ultimus sed ultimus terminus ad "uem terminatur consideratio scientiae est, ut passio su'$ecti manifestetur. 5is ha'itis, sciendum est "uod illa scientia est una, "uae est unius generis su'$ecti formaliter sumpti, cu$us sunt partes et passiones, et eadem ha'et principia prima, non simpliciter, sed in scientia# di(ersae (ero sunt "uae ha'ent di(ersa principia. )uod autem unitas scientiae de'eat sumi a' unitate su'$ecti, potest patere e& dictis# unitas enim motus sumitur a termino su'$ectum autem est terminus motus rationis in processu scientiae, ut $am dictum est. +ale autem su'$ectum de'et esse unum formaliter, in "uantum hu$usmodi. 0'i nota "uod "uantum ad hoc sic se ha'et suo modo su'$ectum ad scientiam, sicut o'$ectum ad potentiam materialis autem di(ersitas

o'$ecti non di(ersificat potentiam, sed formalis. Sic materialis di(ersitas sci'ilium non di(ersificat scientiam, sed formalis. Sumitur ante ratio formalis sci'ilis, sicut ratio formalis (isi'ilis. <ormalis autem ratio (isi'ilis sumitur a lumine, per "uod omnia (identur# etiam formalis ratio sci'ilis sumitur secundum principia e& "ui'us ali"uid scitur. 0nde "uantumcum"ue sint di(ersa sci'ilia secundum suam naturam, dummodo per eadem principia sciantur, ad unam tamen pertinent scientiam# "uia non sunt di(ersa in "uantum sunt sci'ilia sunt enim sci'ilia per sua principia. Sicut patet "uod (oces humanae multum differunt secundum suam materiam a sonis corporum inanimatorum# tamen "uia secundum eadem principia attenditur consonantia in eis, ideo musica "uae est de utris"ue, est eadem. %t per oppositum, si sunt eadem sci'ilia secundum naturam, et tamen per di(ersa principia considerentur, pertinent ad di(ersas scientias sicut corpus mathematicum non separatur su'$ecto a corpore naturali. )uia tamen corpus mathematicum cognoscitur per principia "uantitatis, naturale (ero per principia motus, propterea non est eadem scientia, scilicet mathematica et naturalis. 0nitas ergo et di(ersitas scientiarum est e& unitate et di(ersitate formali su'$ecti, "uae formalitas consistit secundum rationem sci'ilis, idest secundum identitatem et di(ersitatem principiorum. %t propter hoc, idem est dicere, ha'ere idem su'$ectum formale, et ha'ere eadem principia# et differre secundum principia, "uod ha'ere di(ersa su'$ecta formaliter. Sciendum est autem "uod principia, de "ui'us lo"uimur, sunt principia "uae sunt prima in scientia# et secundum communitatem dictorum principiorum, scientiae sunt magis (el minus communes. ,ognoscuntur autem prima principia in genere sci'ilis secundum definitionem su'$ecti, ut dictum est. %t sic patet de unitate scientiarum. 1ratias *eo 'onorum omnium largitori.