PSXOLOGYA V YUXU

Yuxu
Vikipedi, azad ensiklopediya
Bu maddnin trfsizliyi
mvzusunda bhlr var.
Detallar n maddnin mbahis/mzakir shifsin ltfn
baxn.
ablonu madddn xarmadan vvl ablonun kmk shifsini
ltfn aradrn.
Bu madddki v ya maddnin bir hisssindki bzi
mlumatlarn qayna ifad edilmmidir.
Detallar n maddnin mbahis/mzakir shifsin ltfn
baxn.
Maddy uyun bir kild qaynaq lav edrk Vikipediy
qatqda ol/tapla bilrsiniz.

Baln digr mnalar n, Yuxu (mna ayr-sekilik)

shifsin baxn.
Gec, Yuxu, Morfeus v Styxin Kharonu. Medici-Riccardi snt
qalereyas freski, Luca Giordano, Floransa
Yuxu, yuxunun mumi v xarakteristika zelliklerinden[1] biri
olub, yuxunun srtli gz hrkti (REM)[1] adl mrhllriyl
yaxndan laqli olan, vizual v iitsel qbul v duyulardr.
Yuxularn bioloji mzmunu, ilyii v mqsdlri tamamil
aydn olmu deyil. [not 1] Yuxulara "duyusuz qbul"un bir nv
v ya obyektsiz qbul olaraq da baxla bilr. Mxtlif inanlara

v txminlr d sbb olan yuxular, hr vaxt n maraql v

rh aq bir mvzu meydana gtirmilr. Frqli psixologiya
mktblrinin, parapsikologlarn v tcrbi spiritalistlerin
yuxular frqli formalarda rh sylri olmudur. Yuxularn
ilyiinin aqlanmas elmi birliyin mumi qbuluna gr
frziyylr sviyysindn knara ox ged bilmmi olub,
yuxular hl d sirrini qorumaqda olan bir aradrma sahsini
meydana gtirmkddir. Yuxularn elmi aradrlmas oneiroloji
adn al/gtrr. [2]Konu balqlar [gizl]
1 Tarix
1.1 Khn mdniyytlrd
1.2 Dinlrd
1.2.1 slamda
1.3 Elmi aradrmaa mvzu olmas
1.3.1 Yuxunun nrofizyolojisi
1.3.2 REMin kfi
1.3.3 1953 sonras aradrmalar v oneiroloji
2 Frziyylr
3 Yuxu nvlri
3.1 Metapsiikilere gr, niy/sbb v qaynaqlar baxmndan
yuxu nvlri
3.2 Prekognitif yuxu
3.3 Yaradc yuxu
3.4 Lsid yuxu
3.5 Bdn-xarici tcrbm/tcrb
4 Yuxu rhi
4.1 Okltizmde yuxu rhi: Oniromansi
4.2 Psikanalizd yuxu rhi, Freud v Jung
4.3 Metapsiik fikirl yuxu rhi
5 Yuxu v reallq
6 Yuxu texnikalar
6.1 stihare texnikas(n)
6.2 aman v lama texnikalar
6.3 Senoi texnikas(n)

7 Ayrca baxn
8 Qeydlr
9 dbiyyat
10 dbiyyat
11 Xarici laqlr
Tarix [dyidir]
Yaqubun smavi ilham qaynaql olduuna inanlan yuxusu,
Ferdinand Bol.
Yuxularn grk txminlr mvzu meydana gtirmsi
baxmndan, grks ilham qayna olmas baxmndan uzun bir
kemii vardr. Tarix boyunca insanlar mesaj dadqlarna
inandqlar yuxulardan mnalar xarmaa alm v yuxular
vasitsil glck haqqnda txminlrd ol/taplmlar. Yuxular,
fizioloji baxmdan yuxu srasndak nral mddtlr bir
reaksiya ya da cavab olaraq tyin olunar, psixoloji baxmdan
uraltnn ks olunmalardr, mnviyyat baxmndan is he
olmasa bzi yuxular ya glck haqqnda ya da baqa bir mvzu
haqqnda (xbrdarlq, kmk vs. mqsdli) xbr ehtiva edn,
ilahi almdn gln mesajlar olaraq qbul edilmilr. Bir ox
mdniyytd ilahi alm mslhtlmk ya da bir mvzu
haqqnda mlumat ld etmk zr istihare sullarna mracit
edildiyi grlr.
Khn mdniyytlrd [dyidir]
Yuxu rhlri mvzusunun ilndiyi grln khn mtnlrdn
biri Asurbanipal Ninovasnn byk kitabxanasna aiddir. Bu sr
sonradan rbcy evrilmidir.

Khn Yunan mifologiyasnda Hypnosun (yuxu) v Nyxin (gec)

oulu Morfeus "d"lri ifad edr; zn uma v eyni anda hr
yerd ola bilm imkann tmin edn qanadlarn srtl, lakin
sssizc rparkn tmsil edilr. Yuxudak insanlar bir
haha[not 2] iyiyl oxayaraq onlarn yuxu grmsini tmin
edr. lmllr sirlri rh zr gndrilr. Morfeus yuxuda
ifa olan "forma"s(n) ifad edr, nki arzu etdiyi bimi ala
biln bir varlqdr. Gec bir nv yolu sayla bilck yuxudak
adam yeralt almindki aylardan Styxin v ya Mnemosyne
aynn (xatrlama tmin edn) ya da Lethe aynn (unutmaa
sbb olan) sularndan i bilr v Hypnos buraxdnda adam
oyanar. [3] Bir baqa khn Yunan nnsin gr yuxu ilah
Oneirosdur, gnmz digri qdr mhur olaraq glmmis
d, ad, "yuxu" mnasn verdiyindn, yuxu terminologiyasnda
(oneiromansi, oneiroloji vs.) tez-tez istifad edilmidir.
Khn Yunan mdniyytind yuxu il maraqlanm mhur
adlardan biri tibbin atas olaraq xatrlanan yonyal hkim
Hipokratdr (d. M. . 460 - . M. . 377). "Yuxu hal vasitsiyl
insan bdnindki xstliklri vvldn bilm" ya da "Hipokratn
Salamlq mlumat Kitab" adl almas bzi yuxularn
mxtlif xstliklr il laqdar ola bilcyi dncsi zrin
quruludur. Hipokrata gr yuxular adamn salamlq vziyytini
vvldn xbr verici xsusiyytd ola bilmkd idilr. Hipokrat
ayrca "yuxu aarlar"[not 3] deyiln simvolik qliblrl
kodladrlm olduu dnln yuxulardak mlumatlarn
"xbri" dyrlriyl laqdar yuxu rhlri zrind
il/almdr. Yuxular haqqndak bir baqa i Aristonun
"Yuxular" adl kitabdr. [not 4] Andq ada yuxularn rh
olunmas mvzusunda n/en tannm adlardan biri
oniromansi[not 5] mtxssisi Efesli Artemidorus'tur.[not 4]
"Cngavrin Yuxusu", Antonio da Pereda.

Honorius v Arcadius dvrnd (395-423) yaayb, srlr

vermi olan Romal qrammatika mtxssisi v neoplatonist
filosof Ambrosius Theodosius Macrobius iind yuxular bel
tsnif etmidir:
nsomnium: Qorxu, qay gibi mnvi hallarla laqdar v ya
yemk, imk yoluyla bdn alnan maddlrdn qaynaqlanan
yuxular.
Visum ya da phantasma : Yar-yuxu yuxular.
Oralm: Khant bal yuxular.
Visio: lahi qaynaql peymbran yuxular.
Somnium: Bilmecemsi yuxular. [4]
Papaln 590da yuxular ilahi v eytan olaraq ayrt etmsindn
sonra oniromansi qadaan edilmidir. Kimi aradrmalara gr,
bu ayr-sekiliyin almasnda 12. yy.dak bir Cistercian keii
olan Alcher d Clairvaux trfindn qlm alnan Ruh il Can
(Liber d spiritu et/t anim) adl sr bir dn nqtsi
olmudur. Bu srd yuxular Macrobiusun tsnif etmsin
bnzr kild bel tsnif edilmidi:
nsomnium : He bir faydas(n) olmayan fvqlad yuxu.
Phantasma: Yuxunun ilk mrhlsind ya da yuxu-oyanqlq
arasnda grln xyali grnlr v kabuslar.
Oralm: Tanr trfindn vziflilr gndriln yuxu.
Visio: Aq peymbran yuxu.
Somnium : rh tlb edn yuxu.
Dinlrd [dyidir]
Yaqubun Harrandak (Urfa) vizionunda grdy, mlklrin enib
xd, ucu gyd olan nrdivan, Michael Willmann
Yuxulardan bzilrinin ilahi mnli olduqlar inan ox
mhur bir inandr. Orfecilikte v Pisagor mktbind insann
smavi alml laqsinin ancaq yuxu snasnda reallaa bildiyi
yrdilmkd idi. Orta srlrdki Yhudi v rb yazarlarnn

srlrind d bnzr tlimlr grlmkddir. Xbri (saleh)

yuxular mvzusunu ilmi slam alimlrindn biri bni Hal
idindir (d. 1332 - . 1406). Oniromansi sahsind Babil
mdniyytinin khn Yunan mdniyytin mqayis et daha
irli bir sviyyd ol/tapld deyil bilr. Sami dillrini
dananlar xsusil "peymbran yuxu"nu yax bilmkd
idilr. [5] Ayrca Yhudilikd yuxularla laqdar, hatovat chalom
deyiln nnvi bir ttbiq ol/taplar. (Hatovat chalom adnn sz
mnas(n) "xeyirli ya da yax yuxu grm"dir. )[6]
Somnium deyiln yuxular il visio deyiln vizionlar (ryet)
Khn hdd v Yeni hdd hmiyytli bir yer ial edrlr.
[7] Grm orqannn kmyi olmadan ibart olan/yaranan
vizionlarda, gln tsirlrin adamn urundak imiclr
brnrk qbul sahsind grn meydana gtirmsi
szkonusudur. Yeni hdin sonundak, Yuhannann Vhyi adyla
bilinn qisim, vizion trzind alnan mqdds mtnlrin bilinn
nmunlrindn biridir.
Yhudi mlumatn Musa ibn Meymuna (1135-1204) gr, mlk
vasitsiyl olsa da olmasa da v yol v vasitlrdn danlsa da
edilms d, peymbrlr btn ifa olunanlar onlara vizion
olaraq nql edilmidir. Ona gr "vhy" vizionda ehtiva edilmi
haldadr v peymbr "oyanq ur hal"na ker kemz
mnasn sezr. [not 6] Peymbr olmayan bizlr is oyannca
yuxumuzu birin izah edr v onun rhin ehtiyac duyarq.
Yuxu ya da trans deyiln hal, cismani duyulardan yaltlm
olma imkan tmin etmkddir. lahi tsirin alna bilmsini bn
Meymun bel aqlayar. [8]
slam mlumat bni Hal idin (1332-1406) gr sas olaraq iki
nv yuxu vardr. Bunlardan biri ilahi varln bh aparmaz
vhyi olan "saleh yuxu"lardr; drhal oyanma zruri edrlr v
adamda el drin bir iz buraxarlar ki, asan asan unudula

bilmzlr. Digr qrupdaklar is xatrlanmas n sy

gstrililn v rh olunmaq ehtiyacndak adi yuxulardr. Khn
hddki Yusufun yuxusu (Yaratma, Bap-41d) bu tip yuxulara
bir nmun meydana gtirr. bni Hal idin gr vasits(n)i
mlklr vasitsiyl krlnlrin rh tlb etmsin qarlq,
birbaa gln "saleh yuxu"lar rh tlb etmyck drcd aq
olarlar. [9] Muhyiddin bn rbiy gr d, vlilr
mlumatlarn, peymbr vhyi gtirn mlyin al/gtrdy
qaynaqdan al/gtrrlr. lham, sz v ya yaz (ng. inspirational
writing) trzind l ks olunduunda vhy (ng. revelation)
adn alar.
Xristianlqda mqdds kitablar "xbri yuxu" nmunlriyl
zngin olmasna qarlq, 6. sr. sonlarndan etibarn yuxulara
tmkinl yaxnlald v Qrbd okltistler v gizli triqtlrin
engizisyondan gizli olaraq icra etdiklri ilr xaric tutulsa, 12.
yy.a qdr yuxular zrind ox bir i grlmdiyi grlr. Bu
tutumun mnyind banda Papa Gregory Inn (540-604)
ol/tapld papaln yuxularn bir qisimini eytan olaraq
qiymtlndirmsi var. Gregory I, 590 ilind yuxular qrupa
ayrmdr: Yemk v aclqdan qaynaqlananlar, eytan ya da cin
(ng. demon) mnli olanlar v ilahi mnli olanlar.
slamda [dyidir]
Yuxu rbc "grmk" demkdir. Quranda yuxu haqqnda ox
ox mlumat verilmz, yuxuya Quranda xsusil Yusuf
Sursind yer verilr. Yuxu szcy Saffat v Fth surlrind d
istifad edilr.
slam peymbri Mhmmdin yuxu haqqnda bu hdislri
rvayt edilr:
Buxarinin qeyd etdiyi bir hdisd "yax kslrin gzl yuxusu
Peymbrliyin 48 parasndan biridir" deyilir.

bu Hreyrnin krdy bir hdisd "artq yer znd

mjdlyicilrdn (mbeirat) baqa peymbrlikdn he bir
ey qalmad; mjdlyicilr gzl yuxulardr" deyilir. [10]
Bir baqa hdisd d trcm olaraq "Peymbrlr vvlc
gln, rklri alb sakitln qdr, yuxularnda olar. Bundan
sonra vhy endirilr" deyilir. [11]
slam peymbri Mhmmdin v shablrinin grdklri bir
ox yuxunun (prekognitif yuxu) reallad bilinmkddir. [11]
Tsvvf menkbelerin oxu yuxulara sykn/dzr. Mridlr
yuxu yoluyla ln insanlarn axirt vziyytlri haqqnda da
mlumat ver bilrdilr. [12] Allah insanlarn Lvh Mhfuzdak
vziyytlrin muttali olan bir mlk qrupunu yuxu iiyl
vziflndirmidir. Vzifli mlklr Lvh Mhfuzdan
al/gtrdklrini bzi hadis v hallara soxaraq laqdar
insanlarn yuxularnda ryin yerldirrlr. Belc bu yuxu o
kims n bir mjd, bir xbrdarlq ya da bir tnqid klind
xbr dayar. [13]
bn Hal idinin Mqddimd ifad etdiyi kimi, tsvvfd
mumiyytl yuxular qrupda l alnar: [14][15]
lahi qaynaql yuxu: Bunlar aq olduundan rh grk
gstrmzlr. Doru v grldy kimi xan bu yuxulara
yuxus(n)u saleh (saleh yuxu) da deyilir. Saleh yuxu son drc
az grlr. [16] Saleh yuxu grmk yalnz mminlr xas deyil;
mslman olmayanlar da gr bilr. Yusuf Sursindki Misir
fironunun v iki hbsin grdy yuxular buna nmun olaraq
gstril bilr. [17]
Mlkdn olan yuxu: Bunlara yuxunu sadi deyilir. rh
mhtacdr. (Simvolizm ehtiva edrlr)
eytandan olan yuxu: Bu yuxularn sli fasl yoxdur. Quranda
"edas ahlam (karmakark xlyalar)" (Yusuf, 12/44) olaraq
ker. He bir faydalar olmadndan rh olunmalar da lazm
deyil. (Psikofizyolojik qaynaql yuxular)

l Qzali yuxunun mahiyytini mkaefe elminin

incliklrindn biri olaraq qbul edr v hr nn gln izah
edilmsini doru tapmaz. (Adam z hll etmlidir v ya
mridin izah ed bilr). lml mlum olan xsuslardan
bzilri yuxuyla da mlum ola bilr. slam peymbri
Mhmmd grdy yuxular izah edr v shabnin grdy
yuxular da rhlr idi. [18][19]
Elmi aradrmaa mvzu olmas [dyidir]
Yuxunun nrofizyolojisi [dyidir]
REM ya da paradoksal yuxu srasndak beyin dalalarn
gstrn elektroansefalogram. REM elektroansefalogram
qrmz riv irisin alnmdr. std itirak edn qrmz
xtt eyni dn stdki ziqzaqlar is gz hrktlrini
gstrmkddir.
Yuxular mvzusunda yuxu nrofizyolojisi psixologiya
frziyylrindn bir ox baxmdan ayrlar: Yuxu nrofizyolojisi
vvlc yuxu faliyytinin biyokimyasal, bioloji v anatomik
sviyyd tyin edici v funksional aradrlmasn mqsdlr.
Yuxu nrofizyolojisinin tannm qabaqcllarndan biri Alfred
Maurydur. (1817-1892)[20] Onun zamanna qdr yuxu
fenomeniyl rtl vziyytdki yuxunun maddi quruluuna he
bir yanamada ol/tapllmamd. Yuxularn davaml v periodik
olaraq xsusi zamanlarda meydana gldiyini v oyanmadan
vvlki i v xarici xbrdar ednlrl meydana gldiyin bal
ilk frziyys(n)i o ortaya atmdr. Bununla birlikd yuxu
nrofizyolojisinin gerk mnadak balanc 1950-ci illrd
olmudur.
REMin kfi [dyidir]
Gz uclarnda olan neyronlar yuxu gldiyind siqnallar gndrr
v gzkapaklarnn arlamasn nzart edrlr. [21] 1953d

Eugene Aserinsky, gzkapaklar bal olduu halda yuxudak

kslrin gzkapaklar altndak gzyuvarlarnn srtl
oynadn frqin varmd. Bunlar yuxu snasnda mahid
ediln adi gz hrktlrin bir ox baxmdan bnzmyn
(allm dala hrkti kmyn v yava olmayan) hrktlr
idi. Belc REM yuxusunu, yni yuxudak REM mrhlsini
kf edn Aserinsky bir elektrooklogram saysind yazla biln
v yuxu mrhllrin eyni dn, yuxudak "srtli gz
hrktlri" (REM) frziyysini ortaya atd. Daha sonra
gzyuvarlarn oynad bu dvrlrdki beyin dalalarn tyin
etmk zr bir nv poligraf (yalan man) cihaz istifad etdi.
Tcrblrindn birind tcrbliyin REM dvrnd olmad
halda alayb inldiyini frqin vard ki, bu ifad edilr
tcrbliyin yuxu grdyn tsdiqlmkd idi. [22] Aserinsky
v assistenti ss gtirn elmi ilrini 1953d Scienced nmayi
etdilr. [23]
1953 sonras aradrmalar v oneiroloji [dyidir]
Bir gec yuxusunun mrhllri. st srhd oyanqlq srhdidir.
Yuxularn elmi aradrlmas mnasndak oneiroloji termini
yazl qaynaqlarda ilk df 1653-c ild istifad edildi. Bu
aradrma sahs(n)i xsusil Nathaniel Kleitman v Eugene
Aserinskyin 1950lrd REM mrhllrini kf etmlriyl srt
qazand. Ardndan 1959da Michel Jouvet REM mrhllrind
elektroansefalograma yazlan dalalarn oyanq halda
olunduunda yazlan dalalara bnzdiyin diqqt kdi v bu
xsusi mrhllr "paradoksal yuxu" adn verdi. Kleitman v
William C. Dement EEG (elektroansefalograf) vasitsiyl
lln "beynin elektriksel faliyyti"nin haqqnda danlan
olduu xsusi yuxu halnn, gzyuvar hrktlri kimi bzi
baxmlardan oyanqlq halna bnzdiyini ortaya qoydular. Bu
xsusi yuxu hal ya da yuxunun bu mrhlsi indiki vaxtda REM
yuxusu adyla bilinr. Dement v Kleitmann tcrblri d

yuxular il REM mrhlsi arasnda ox mhkm bir laq

olduunu gstrdi. Keith Hearne v LaBergenin bir-birlrindn
ayr olaraq davam etdirdiklri ilrin eynivaxtl olaraq lsid
yuxunu dorular istiqamtd ntic vermsi is yuxu nvlri
zrin sonrak tcrb v irlilmlr imkan verdi. W. Dement
REM mrhlsind oyandrlan tcrbliklrin % 80inin
yuxularn xatrlamalarna qar, yuxunun "drin yuxu"
mrhlsind oyandrlan tcrbliklrin yalnz % 7inin
yuxularn xatrladqlarn tyin etdi. [24]
Yuxu grmnin raz qalnm he bir bioloji trifi yoxdur.
Bununla birlikd mahidlr/mahid edr yuxularn srtli
gz hrktinin meydana glmsiyl yaxndan laqdar
olduunu ortaya qoymaqda v EEG (elektroansefalograf) cihaz
da bu sradak beyin faliyytinin ksriyytl, oyanq olunduu
zamankin brabr/yolda olduunu gstrmkddir. Srtli gz
hrktlrinin olmad srada tcrblnn "xatrlanmayan
yuxular" nisbtn daha adidir. [25] Ortalama olaraq insan,
mrnn txminn 6 ilini yuxu grmkl keirmkddir. [26]
(Hr gecnin iki saat yuxu grldy qbul edilrk ediln
hesablamaya gr)[27] Aktiv yuxu ya da paradoksal yuxu da
deyiln REM mrhlsind beyin dalalar ox aktivdir (EEGd
beta faliyyt mahid edilr), zl grginliyi yaxca azalar,
iflic yaxn bir zl gcszly grlr; bu gcszlk yalnz
gzlrd, tnffsdn msul zllrd v qan dvrannda
grlmz.
Yuxularn oxu yalnz 5 il 20 dqiq arasnda bir mddt srr.
[28] Normal bir gec yuxusunda 60-90 dqiqd bir balamaq
zr yuxusu boyunca 4-5 df REM dvr yaanar; REM
mrhllrindn hr biri ortalama 20-25 dqiq srr. [29] (lk
REM mrhlsi ox qsadr, ancaq bir ne dqiq davam edr,
lakin gec irlildikc sonrak REM mrhllri 30 dqiqnin

zrin xa bilr.) lr insan kimi mxtlif qu v mmli

nvlrinin d yuxuda REM tcrbs(n)i keirdiklrini ortaya
qoymudur. Msln M. Jouvet piiklr zrindki tcrblrd
d bnzr nticlndirr tyin etmidir. Fransz nrobiyolog
Jouvet gr yuxu n yuxunun bir paras n d oyanqln bir
paras olaraq l alna bilr, bu yuxudan da oyanqlqdan da
frqli olan nc bir ur haldr. [30] Yuxu grmsi mane
trdiln frdlrd yrnmnin tinldiyi v mxtlif depresif
v psikotik reaksiyalarn ortaya xd tcrbi olaraq mahid
edilmidir.
Hr n qdr yuxularla laqdar mxtlif frziyylr ortaya
atlmsa da, yuxularn tamamil beyinl laqdar bir funksiya
olub olmad, mnlrinin beynin hara olduu, tk bir
mnlrininmi olduu, yoxsa beynin mxtlif qisimlrininmi
haqqnda danlan olduu v zehin ya da bdnl laqdar n
kimi mqsdlr istiqamtli olduqlar bilinmmkddir.
Frziyylr [dyidir]
Yuxularn ilyiin v sbblrin bal ox sayda frziyy var.
[31] Bu frziyylrdn bzilri, xlasyl, bunlardr:
Freuda gr yuxular insann oyanq hyatnda arxa plana
itlnilmi, ictimai v etik dyrlrl idar altnda tutulmu ya da
basdrlm dnc v duyularnn yuxuda urun
rahatlamasyla vizual baxmdan n plana xmasdr. Yuxular
nr/tzyiq altnda tutulmu dilklrin frqli qlqlardak
reallamasdr. Freuda gr pis yuxular beyn darxdrc/sxc
ya da tssflndirici tcrblrdn qaynaqlanan hycanlar
nzart ed bilm imkan tmin edrlr. [31] Freud yuxularn bir
oxunu oidipus kompleksin sykyr.
Froydu frziyys(n)i ttbiq edn psikanalizde yuxu, bilind
mddtlrin davurumudur, yni bilindnda mayalanma
keirn arzularn davurumudur. Klassik psikanalize gr yuxu
frdin psiik tarazlnn pozulmasna gtirib xarmamaq n

bilindnn zn xaric vurmasna imkan vern bir nv

thlksizlik sbabdr. Basdrlan v ura atmas nlnn
arzu v impulslar, basdrlmaqla ortadan qalxmazlar, ksin
senzuradan xilas olmaq, ura atmaq, yni doyum ld etmk
n hr frstd davurum axtararlar.
Jung Freud kimi yuxularn bilind il ur arasndak qarllql
tsirlr olduunu v Freudun yuxularn uaqlqda v kemid
yaananlardan qaynaqland fikirini qbul etmkl birlikd,
yuxularn "kollektiv bilind" deyiln nc bir qaynaqdan da
bslndiyini mdafi edr. Junga gr yuxular uru oyanq
Dimetiltriptamin
halda tutan tk trfli davranlarn kompensasiyas ola bilrlr.
[32]
Dimetiltriptamin
Yuxular beyindki dimetiltriptaminin (DMT)[not 7] bir
nticsidir. Bu frziyy n lazm olan biyokimyasal ilyi
1998d DMTin vizual yuxu fenomeniyl laqdar ola bilcyini
qarya qoyan tibb aradrmas C. Callaway trfindn ortaya
atlmdr. Ona gr, beynin periodik olaraq yksln DMT
sviyylri vizual yuxu mexanizmini hrkt keirmkd v ya
yuxuya v ehtimalla zehinin digr tbii hallarna niy/sbb
olmaqdadr. [33] REM yuxusu snasnda bzi
nrotransmitterlrd krm tamamil dayanar v bunun
ntics(n)i olaraq da mhrrik neyronlar xbrdar edilmzlr
(REM atonia)
Gec d duyul/eidilr mxtlif xbrdar ednlrl xbrdar
edilmkddir, lakin zehin, xbrdar ednlri qiymtlndirmkd
v yuxunun srmsini tmin etmk n xbrdarlqlar yuxu
halna evirmkddir. [34] Bununla birlikd zehin xbrdar
ednlr bir thlk ifad etmy baladnda ya da krp
alamas kimi rtlnmi olduu xbrdar ednlr qarsnda
oyanacaq.

Yuxular zehinin nr/tzyiq altndak qisimlrinin fantaziya

yoluyla tmin olmasdr. Bu, ani oklardan bir qorunma yoludur.
[35]
Hartmanna gr yuxular psikoterapi kimi bir funksiyaya
malikdir. [36]
Yuxular ayrm imajinasyonun bir mhsuludur. [37]
Parapsixoloji yanama: Parapsikologlarn bir oxuna gr
yuxular tk bir sbb balana bilmz. uralt bzi yuxularn
sbbi ola bilmkl birlikd yuxularn tk sbbi deyil. Psixoloji
v fizioloji sbblr bal yuxular olduu kimi "telepatik
yuxular" kimi, paranormal fenomenlr ya da psiik
qabiliyytlr bal yuxular da mvcuddur. [38][39][40][41]
Tcrbi spiritalist yanama: Ruhu yanama parapsixologiyann
mumi yanamasn qbul etmkl birlikd, yuxularn
sbblrini parapsikologlarnkinden daha ox nvlr ayrldrar.
Msln bzi yuxularn srbst yadda qaynaql olub, kemi
reinkarnasiyalardak
hadislrl laqdar ola bilcyini irli srr. [38]
Yuxu nvlri [dyidir]
Metapsiikilere gr, niy/sbb v qaynaqlar baxmndan
yuxu nvlri [dyidir]
Spiritalistler trfindn ediln bir tanma gr yuxular, "insann
yuxu halndaykn grk uraltndan qaynaqlanan, grks
mxtlif qaynaqlardan al/gtrdy tsirlrin imiclr
brnmsiyl ibart olan/yaranan hisslri"dir. [38]Rya
laboratoriyalarnda davam etdiriln psixoloji v psiik aradrma
v mahidlr/mahid edr yuxularn niy/sbb v
qaynaqlarnn mxtliflik gstrdiyini ortaya qoymaqdadr. [42]
[43][44][45][46][47]
"Yusufun Yuxusu", Gaetano Gandolfi

Kadsesiyle xbri Hermes (Merkuri) v xbr atdrd

Truval qhrman Aeneas, Giovanni Battista Tiepolo
Yuxular, metapsiik aradrmalar trfindn niy/sbb v
qaynaqlar baxmndan bu kild tsnif edilr: [38]
Psikofizyolojik Qaynaql Yuxular (fvqlad yuxular):
Psixoloji qaynaql yuxular: Psikanalizde mnimsndiyi kimi,
uraltndan qaynaqlanan yuxulardr. Bunlar, mumiyytl
hycanlar, tinliklr, qorxular, basdrlm duyular vs.dan
qaynaqlanan yuxulardr. Ruhu ya da zehini oxuyla/ox mul
edn maddi v ya mnvi bir problem/sualn, yatmadan vvl
danlan bir mvzu ya da grln bir film d bu cr yuxularn
grlmsin niy/sbb ola bilr; ayrca haqqnda danlan
problem aid bzi fikir v imiclr, grlmkd olan digr nvdn
yuxularn iin zaman zaman parazit olaraq qaya bilrlr.
Fizikokimyasal qaynaql yuxular:
Fiziki qaynaql yuxular: Bunlar fiziki mhitdn gln, bedensel
ar v narahatlqlardan v ss, iq, qoxu kimi be duyunu
maraqlandran xbrdar ednlrdn qaynaqlanan yuxulardr. Bir
yuxu tcrbsind, yatan kimsnin burnu v dodaqlar bir tk
parasyla narahat edilmi v drhal sonra, yatan kims, yzn
ignc edilrk drisinin zldyn bal bir yuxu grmdr.
Bir baqa tcrbd yatan kimsnin qula yaxnlarnda iki polad
baq bir-birin srtlnc, tcrblik, yuxusunda tarixi bir
hadis snasnda hrin btn znglrinin al/ourladn
grmdr. [48]
Kimyvi qaynaql yuxular: Bunlar, narkotiklr v drmanlayar
kimi, alnmalar halnda bdnin nrofizyolojik v kimyvi
quruluunda myyn dyiikliklr yaradan faktorlardan doan
yuxulardr.
Metapsiik Qaynaql Yuxular:
Psiik qaynaql ya da paranormal yuxular: Bunlar paranormal
qabiliyytlrin yuxu snasnda istifadsiyl laqdar yuxulardr;
bunlar ana qrupda l almaq mmkndr:

Telepatik yuxular: Bunlar yatan kimsnin oyanq bir insann

dnc v imiclrini ya da bir baqa yatan kimsnin yuxusunu
telepatik gndr al/gtrmsiyl ibart olan/yaranan yuxulardr.
Telepatik yuxular, Brooklynda (New York) qurulan Maimonides
Tibb Mrkzindki, elektroansefalograf cihazlaryla il/alan
Maimonides Yuxu Laboratoriyasnda kf edilmidir. [49][not 8]
Durugr yuxular: Parapsixoloji aradrmalar durugr
fenomeninin yuxu snasnda da meydana gl bilcyini ortaya
qoymudur. Bu sbbdn yuxudak biri, bzn, durugr
kahinlri kimi, o anda zndn uzaqda olan hadis v obyektlri
qbul ed bilr. Bu qbul edr/hisslr oyanldnda yuxu olaraq
hatrlanr[50][51][52]
OBE ya da ur proyeksiyas(n) (astral syaht) yuxular:
nsann tcrbi spiritalizmde duble (okltizm v teozofideki
adyla astral bdn) deyiln sptil (siri) bdninin yuxu
srasndak faliyyt v gzintilrinin yuxu trzind xatrlanmas.
Bu faliyyt v gzintilr okltizmde, teozofide v mhur
mdniyytd astral syaht, parapsixologiyada is bdn-xarici
tcrbm/tcrb (out-of-body experience) deyilir. [53][54]
Xbri yuxular: Ruhulara gr, bunlar qayna tkaml
sviyys(n)i "yksk" bdnsiz varlqlar olan, bir mesaj dayan,
mqsdli, tkil edilmi yuxulardr, ruhda drin izlr
buraxdqlarndan asan asan unudulmazlar:
Xbrdarlq yuxular: Ruhulara gr, bunlar adama
hmiyytli nticlndirr douracaq shvli bir davranda
ol/taplmasn, shv bir yola sapmasn vs. nlmk zr
gstriln yuxulardr. Xbrdarlq yuxularn qayna, ruhulara
gr, mumiyytl adamn himayi varldr. [55][not 9]
Prekognitif yuxular: Bunlar bir mesaj damaqdan ox,
glckd olacaq hadislrin vvldn grlmsiyl laqdar
yuxulardr. [56][57]
Mlumatlandrma mqsdli yuxular: Ruhulara gr bunlar ox
nadir olaraq grln yuxulardr. Xbrdarlq v ya glcy
istiqamtli bir xsusiyyt damayb, yalnz adam bilmdiyi bir

mvzuda mlumatlandrma mqsdini dayar. (Dnyann

kemi dvrlri, bir baqa kimsnin kemi reinkarnasiyalar, bir
baqa planetdki corafi rtlr vs. haqqnda mlumatlanma)
Bdnsiz varlqlarla qurulan laqlrdn qaynaqlanan yuxular:
Ruhulara gr bunlar, mumiyytl adamn vvldn tan,
lm hadiss(n)i il bdnini trk edrk knar alm km
kslr il yuxu snasnda nsiyyt qurmasndan qaynaqlanan
yuxulardr. Lakin yuxuda lm bir kimsnin ol/taplmas
yuxunun bhsiz bu qrupa girmsini tlb etmz; yni bhsiz
o kimsyl bir grm edilmi olduunu gstrmz; bu,
psikofizyolojik qaynaql fvqlad bir yuxu da ola bilr, xbri
bir yuxu da ola bilr. [38]
Srbst yadda yuxular: Ruhulara gr bunlar, adamn kemi
reinkarnasiyalarna aid xatirlriyl laqdar yuxulardr. Srbst
yaddada itirak edn bu cr yuxular bzn dflrl, eyni
detallaryla, yenidn grlrlr; bu sbbdn, tkrarlanan
yuxularn oxu bu qrupa soxular.
Prekognitif yuxu [dyidir]
Pierre Puvis d Chavannesin bir sri
nsanl minlrl ildir heyrt salan prekognitif yuxular ya da
prekognisyon yuxular meydana glck hadislrin vvldn
bilinmsini tmin edici, qsaca glcy bal yuxulardr. [56]
[57] Bir yuxu ancaq reallad zaman prekognitif adn alar,
yni bir yuxunun prekognitif olub olmadn vvldn
ksdirmk gcdr. Prekognitif yuxular nadir olaraq grldy
kild reallaarlar, ox vaxt da simvollara brnm
olduqlarndan, ehtiva etdiklri mlumatlar ancaq haqqnda
danlan hadislr realladnda aydn ola bilr. Junga gr bu
cr yuxularda psiik enerji rol oynamaqdadr. [58]
Parapsikologlarn prekognitif yuxu tcrblrin Duke
Universitetindki Parapsixologiya Laboratoriyasnda Dr. Luis

Rhine trfindn ediln tcrblr v Atlandada psixoloq Dr.

David Ryback trfindn davam etdiriln tcrblr nmun
olaraq gstril bilr. Dr. David Ryback 433 universitet agirdi
zrind etdiyi prekognitif yuxu tcrblrind tcrbliklrdn
% 8.8inin yuxularnn realladn tyin etmidir. [59]
Prekognisyon, yni glcyi grm fenomenini laboratoriya
rtlrind tcrbi olaraq aradrb nticlri tsnif edn
parapsikologlar fenomenin hqiqtini qbul etmkl birlikd,
fenomenin nec meydana gldiyi v sbbi mvzusuna bir rh
gtir bilmmkddirlr. Parapsixoloji aradrmalara gr,
prekognisyon kahinliyinin hatsindki fenomenlrin meydana
glm formalar iind, % 60-70ini xbri yuxular, % 30-40n
is oyanqkn zbana grln vizionlar, iitsel halsinasyonlar,
birdn zehind axan dnclr, trans snasnda alnan duyular
v ya bilm duyusu formasnda ortaya xan kahinlik meydana
gtirmkddir. [60] Kimi parapsikologlar prekognitif yuxular
frdi olan v olmayan klind iki ana qrupda l alarlar. Frdi
olmayan mumi khant yuxular yuxunu grn adamn xsusi
hyatyla laqdar olmayb, glckdki, cmiyyti
maraqlandran bir hadis haqqndak yuxulardr. Kitab
Mqddsdki fironun yuxusu bu cr yuxulara bir nmun
olaraq gstril bilr. Parapsixoloji statistikalar prekognitif
duyularn byk qisiminin mumiyytl ilk 48 saat iind
olacaq hadislr bal olduunu gstrmkddir. Aylar v ya
illr sonra olacaq hadislr bal prekognisyonlarn say ox
azdr. Yen parapsixoloji statistikalara gr, prekognisyon
fenomenlrinin % 80lik qisimind, fenomen mvzu olan kslr
il prekognitif duyus(n)u alan/sah adam arasnda romantik bir
ba (brabr/yolda, ail frdi, dost vs.) olduu grlmdr. Bu
ban mvcud olmad % 20lik qisim is mumiyytl byk,
hmiyytli flaktlr (tyyar dmsi, zlzl, hmiyytli
birin sui-qsd chdi vs.) bal duyulardr. [60]
Yaradc yuxu [dyidir]

William Blakenin bir sri

Bir snt srinin, bir icadn edilmsini ya da yeni bir anlayn
doulmasn tmin edici ilham vern yuxulara yaradc yuxu ad
verilr. Bir ox sntkar, srlrini grdklri yaradc yuxular
hyatlarnda ttbiq etmk surtiyl meydana gtirmilr. Yaradc
yuxular mumiyytl zbana meydana gln yuxular olmaqla
birlikd, bel bir yuxu gr bilmk n lverili rtlri
hazrlayc, yni "istihareye yatma" deyiln sula bnzr thrik
edici sullarn istifad edildiyin d rast glinmkddir. Bu
sullardan biri Don Fabun trfindn trif edilmidir. [61]
Yaradc yuxulara tarixdn bu nmunlr veril bilr: [62]
Samuel Taylor Coleridge (1772 - 1834) Kubla Khan srini
tamamil yuxuda hazrlanmdr.
Volter La Henriade srini bir yuxusu snasnda meydana
gtirmidir.
Edgar Allan Poe(1809 - 1849) hekaylrini yuxularndan ilham
al/gtrrk yazmdr.
William Blake (1857 - 1827) inkiaf etdirdiyi, mis lvhlr
zrin yazl mtni rngli killrl bezeme texnikasn
yuxusunda l qardandan yrnmidir.
Giuseppe Tartini (1692 - 1770) bir yuxusunda bir musiqi paras
dinlmi, oyandqdan sonra bu dinldiyi paran tqlid etmy
alaraq "eytann Sonat" adl srini yaratmdr.
Amerikal asar alim Hermann Von Hilprecht 3000 ildn khn
bir mslnin hllini yuxusunda grm v hlli ttbiq etdiyind
doru olduu ortaya xmdr.
Friedrich Kekul von Stradonitz (1829 - 1896) bnzninil dvr
quruluunu ancaq yuxusunda hll etmi v kimya tarixind bir
qanun imza ataraq masir kimyada inqilab yaratmdr.
Otto Loewi (1873 - 1961) sinir axnna bal aradrmalar
yuxusundan ilham al/gtrrk davam etdirmi v axndak

krmin kimyvi tbitli olduunu ortaya qoyaraq 1936da

Tibb v Fiziologiya sahsind Nobel Mkafat al/gtrmdr.
Paul McCartney "Yesterday" parasn al/ourlamadan vvl
yuxusunda dinlmidir.
Lsid yuxu [dyidir]
Qsaca "urlu yuxu" olaraq ifad edil bilck lsid yuxu
adamn yuxu grdy srada, yuxu grdynn frqind olmas
halna v yuxu grdynn urunda olduu bu cr yuxulara
veriln addr. [63] Termindki "aydn" mnasn vern lsid sifti
"urlu" (Fr. conscient) szcyyl eanlaml olaraq ilk df
1867d Fransz onirolog Lon d'Hervey d Saint-Denys
trfindn "Yuxular v Yuxular dar etm Vasitlri" adl
srind istifad edilmidir. Termin daha sonra Oxford Psikofizik
nstitutundan Celia Green trfindn istifad edilmsiyl
mhurluq qazanmdr. Lsid yuxuda adam grdklrinin v
yaadqlarnn bir yuxu olduunun frqin varmaqla birlikd
yuxu axb getmy davam edr.
Lon d'Hervey d Saint-Denys (1822 - 1892) trfindn 1867d
yazlm olan, lsid yuxu haqqndak ilk kitabn qapa.
Nec digr yuxu nvlri snasnda yaananlar, o anda yuxu deyil
d gerkmi kimi qbul edilir v yaanrsa, lsid yuxuda
yaanlanlar da gerk olaraq qbul edilr. [64] Lsid yuxu elmi
olaraq aradrlm v hqiqti tsdiqlnmidir. [65][66][67][68]
[69]
Lsid yuxular REM mrhlsi snasnda meydana glirlr.
zbana meydana gl bildiklri kimi, bunun thsilini
al/gtrm kslrin iradi olaraq lsid yuxu gr bildiklri v ya
yuxularn lsid yuxuya evir bildiklri bilinmkddir. "Lsid
yuxu snti"nd ustalam olanlar ayrca lsid yuxuya hakim

olub yuxunu istiqamtlndir bilmkddirlr. Bu

istiqamtlndirm yalnz z davranlar zrind deyil, yuxunun
mzmunu v seyri zrind d ola bilmkddir. Malayziyada
yaayan v Avstraliya Aborjinlerin bnzyn Senoi yerlilrinin,
bu texnikas(n) nnvi olaraq istifad edn lsid yuxu
ustalar" olduqlar kf edilmidir. [70] Senoi mdniyytind
ustad, agirdin grdy psikofizyolojik qaynaql yuxunu
istiqamtlndir bilmsi n imajinasyonu nzart etm
texnikasn yrdr. Bu texnikas(n) ttbiq ed biln agird,
msln yuxusunda vhi bir heyvan trfindn
qovulmaqdadrsa, yuxusunda urlu hala ker v
imajinasyonunu nzart etmsi saysind yuxunun qalan
qisimind bu df z o vhi heyvan qova bilr. Lsid yuxunu
grnlr v istiqamtlndir bilnlr oneironot ad
verilmkddir.
Yuxuda bililenebilme qabiliyytindn ilk olaraq 8. yy.a aid
Budist mtnlrd danlmaqdadr. Qrbd lsid yuxu 1970-ci
illrin sonlarndan etibarn "yuxu laboratoriyalar"nda
aradrlmaa balanmdr. Lsid yuxunun ilk trifi 1968d
Celia Green trfindn edilmidir. [71] Daha sonra Paul Tholey
lsid yuxunu bu xsusiyytlrl tyin etmidir: Lsid yuxu
snasnda adam, yuxu grdyn bilr, be duyuyla qbul
etmy az qala brabr/yolda bir qbul etmy, azad irady,
ala malikdir, oyandnda hamsn xatrlaya bilr, yuxusunu
yuxu grdy srada da rh ed bilr. [72]
Lsid yuxunun varl yuxu halna girilmsindn etibarn
tcrbliyin iradi olaraq etdiyi gz hrktlriyl aydn
olmaqdadr. William Dement v H. P. Roffwarg trfindn ediln
bu kf lsid yuxularn varlnn myyn olunmasnda
hmiyytli bir addm olmudur: Etdiklri tcrblrd
tcrbliyin REM yuxusu snasnda yazlan srtli gz
hrktlrinin istiqamtlri yuxudak hadislr snasnda

baxlmas lazm olan istiqamtlrl st-st dmkd idi. Daha

sonra lsid yuxunun varl mvzusunda ilk dlil 1975d
ngiltrdki Hull Universitetindn Keith Hearne trfindn
ortaya qoyuldu. Tcrbliyi Alan/sah Worsley gzlrini
yuxudan vvl aralarnda qrarladrm olduqlar kompleks gz
hrktlri kodu trzind oynadaraq lsid yuxu vziyytin
kediyini iar etmkd idi v EEG qeydlri bu iarlrin REM
mrhlsi snasnda edilmi olduunu gstrirdi. [73] Bununla
birlikd elmi mtbuatda mvzuya bal ilk mqal bundan ancaq
bir ne il sonra Stanford Universitetindn Stephen LaBerge
trfindn nmayi olundu. [74]
Bdn-xarici tcrbm/tcrb [dyidir]
Astral bdnin fiziki bdndn xnn tmsili rsmi. ki
bdnin bir-birin bir kordonla bal olduu irli srlr.
Astral syaht termini Okltizmd v Teozofid istifad ediln
bir termin olub, adamn yuxu kimi ruh il bdn balarnn
boald hallarda siri bdn ya da astral bdn (Spiritalizmd
duble) deyiln sptil maddlrdn ibart olan/yaranan bdniyl
fiziki bdni xaricind, uru yerind olaraq (ur bu ikinci
bdn kemi vziyytddir), baqa mkanlarda gzmk zr
etdiyi sfri v bu bdniyl keirdiyi tcrblri ifad edr.
Parapsixologiyada bu tcrbm/tcrb, qsa ad OBE ya da
OOBE (out-of-body experience) olan "bdn-xarici
tcrbm/tcrb" terimiyle,metapsiikd is "ur
proyeksiyas(n)" terminiyl ifad edilr.
radi olaraq realladrla bilmsi v tcrbm/tcrb snasnda
urlu olunmas sbbiyl digr "bdn-xarici tcrblr"
arasnda xsusi bir yeri vardr. Parapsixologiya
laboratoriyalarnda ediln tcrblrd adamn tcrbm/tcrb
snasnda 5 duyu orqan il qbul edil bilck mlumatlardan
daha oxuna ata bildiyi mahid edilmidir.

Bu tcrbl laqdar olaraq bu iddialar ortaya atlmdr: [75]

[76][77][78]
Astral bdn n divar kimi fiziki obyektlr v uzaqlq bir
mane meydana gtirmz. Yni, adam bu bdniyl bir anda
qitlr aras sfr ed bilr v divar kimi maddi manelrin
iindn ke bilr.
Fiziki bdndn xldnda knar alm varlqlar il tmas
qurula bilr.
Yuxu snasnda ediln astral syaht fiziki bdn dnldynd
bir yuxu trzind xatrlanyar.
Gec yuxu snasnda zbana ibart olan/yaranan v
reanimasyon texnikasyla hyata eviriln kslrd tbii olaraq
yaanan[not 10] bu tcrbm/tcrb, boalmaa (rlaksasyon)
syknn meditatif sul v texnikalar istifad edilrk istnildiyi
an yaana bilr. [79][80][81] Qsa zaman vvlki (2007) ilr bu
tcrbnin beyn xbrdar ednlr gndrilmk surtiyl d
yaana bilcyini ortaya qoymudur. [53]
Astral syahtin, oklt v teozofik qaynaqlarda v bir ox
aradrmann ilrind "iradi olaraq fiziki bdndn ayrlma"
klind tyin olunmasna karn[82] ngilis parapsikolog Celia
Green bir ayr-sekilik etmi v "fiziki bdn-xarici
tcrblr"dn zbana (irad-xarici) ibart olan/yarananlar
n ekzomatik tcrbm/tcrb (ng. ecsomatic experience)
terminini ortaya atmdr. [83] Bu tcrbl laqdar aradrma
sahsind n ox ad etmi kslrdn ikisi, adna ABda bir
enstit[84] qurulan Robert Monroe v Kaliforniya
Universitetindn Prof. Charles Dartdr. [85]
Bdn-xarici tcrbm/tcrb termini okltizmdeki astral
syaht ya da astral proyeksiya terminin ox isti baxmayan
Robert Monroe trfindn 1971d haqqnda danlan termin

alternativ olaraq ortaya atlmdr. [86] Bu fenomen haqqnda

hl d elm insanlar ox ey bilmmkddir. [87] Hr on
adamdan biri bu tcrbs(n)i yaadn irli srmkddir. [88]
Bdn-xarici tcrbnin mumiyytl REM yuxusu il "yuxu
iflici"nin balamas arasndak srhdd meydana gldiyi
myyn olunmudur.
Yuxu rhi [dyidir]
Yuxu rhi yuxularn mnalarnn myyn olunmasdr. Bu i
psikanalizde v mxtlif mistik v ezoterik mktblrd eyni
mnas(n) damaz v ya eyni kild edilmzlr. Khn Misir v
khn Yunan kimi bir ox khn mdniyytd yuxu grm
fvqltbii bir nsiyyt v ya ilahi bir mdaxil olaraq qbul
edilmi olduundan, yuxularn ehtiva etdiklrin inanlan
mesajlar bzi sullar istifad edilrk hll edilmy allmdr.
Khn Yunanllar tikdiklri Asklepion deyiln mbd v ya
salamlq saytlarnda yuxularn rh olunmasn da ehtiva edn
mxtlif psixoloji ilrd ol/taplmlar. [89][not 11] Bzi
qrmzdrili qbillrind yetkinlm ayinlrind adam bir
rhbr yuxu grn qdr oruc tutmaq v dua etmk
mcburiyytind buraxlard. [90] ndiki vaxtda da mxtlif
psixologiya mktblri yuxularn mnalarna bal mxtlif
frziyylr ortaya atmlar. Yuxu rhi 19. yy.n sonlarndan
etibarn psikoanalizin bir paras olmudur. Mvzuya bal yeni
fqlr aan bir i Sigmund Freud trfindn hazrlanan
"Yuxularn rhi" adl kitabdr.
Okltizmde yuxu rhi: Oniromansi [dyidir]
Okltizmin budaqlarndan biri olan oniromansi ya da
oneiromansi, mvzusu yuxular olan kahinlik snti ya da
"yuxular yoluyla glcyi v gizli olan yrnm snti" olaraq
tyin olunar. Oniromansi ya da oneiromansi termini khn

Yunancadak "d" v "kahinlik" mnasn vern oneiroi

szcyndn trdilmidir. Bu intizam xsusil khn Misird
hmiyyt veriln bir mvqed idi. Bir khn Misir mdriklik
kitabna gr, ilahlar yuxular insanlara mesajlar gndr
bilmlri n yaratmlar idi. Khn Misird rahiblrin bir ii
d yuxu rh etmk idi. Yuxu rhlri mvzusunun ilndiyi
grln khn mtnlrdn biri Asurbanipal Ninovasnn byk
kitabxanasna aiddir. Bu sr sonradan rbcy evrilmidir.
Oniromansi sahsind Babil mdniyytinin khn Yunan
mdniyytin mqayis et daha irli bir sviyyd ol/tapld
deyil bilr. ind yuxularla laqdar hmiyytli bir kitab,
prekognitif yuxularn ylmas olub "Yeim da Qutusunun
Xatirlri" adyla bilinr.
Oniromansi khn Yunan v Roma din v dbiyyatnda xeyli
mhurdur. Yuxular, xsusi bir mna dayan ya da khant
bal lamtlr (omen) olaraq da qiymtlndirilmkd idi.
Orfecilikte v Pisagor mktbind insann smavi alml
laqsinin ancaq yuxu snasnda reallaa bildiyi yrdilmkd
idi. Mxtlif ilrd Aristo v Platonun yuxular zrin
mbahis et/mzakir etdiklrin rast glinr. Hipokratn da
yuxu rhi zrind il/alm olduu bilinmkddir.
Yunan-roma dnyasndan limiz atan tk yuxu rhi kitab, II.
yy.da anas Lidyal olan Efesli Artemidorus trfindn yazlm,
be dridn ibart olan/yaranan Oneirocriticadr. Artemidorus,
kitabnda zndn vvlki bir ox yazarn kitabna atifd
ol/taplmsa da, bu kitablar gnmz atmamdr.
Artemidorusun sistemind vvlc yuxulardan glcy bal
olanlar digrlrindn ayrt edilr v yuxularn teorematik ya da
alegorik olduu, yni "gstrmk istdiyin bnzdiyi" qbul
edilrdi (simvolizm qanunu). [91]

Papaln 590da yuxular ilahi v eytan olaraq ayrt etmsindn

sonra, oniromansi qadaan edilmi v Qrbd yuxu il laqdar
faliyytlr okltistlerin v bzi ezoterik mktblrin gizli v
mhdud ilrindn ibart qalmdr.
Psikanalizd yuxu rhi, Freud v Jung [dyidir]
Clark Universitetind kiln bir fotokil. Qabaqda oturanlar:
Sigmund Freud, G. Stanley Hll, c. g. Jung
19. yy.n sonlarnda v v 20. yy.n balarnda Sigmund Freud v
Carl Jung yuxular ur v bilindnn qarllql tsirlri olaraq
l almlar. Onlara gr yuxularda basqn gc bilindyd v
z zehni faliyytini hakim edirdi.
Yuxu rhi psikanalizde qsaca yuxularn aq mzmunundak
simvollardan hrktl xstnin bilind arzu, impuls v
qardurmalarn ortaya xaran bir texniki olaraq tyin olunar.
Freud, yuxularn frdin drin ehtiyac v arzularn v bunlarn
doyumunu ifad etdiyini frz edr. Freuda gr yuxu rhi
bilindna alan ana qapdr, yuxu da yuxu grn kimsy
bilindna baxmasn v yuxusunu z bana (otoanaliz) v ya
bir psikanalistin qarovulunda rh etmsini tmin edn bir
pncr meydana gtirmkddir.
Freuda gr yuxulardak simvollardan bzilri universaldr, hr
ksd eynidir. Msln silah, ubuq, baq, vs. kimi dlii, crc,
uzun, iti uclu vs. eylr psikanalizdeki klassik yuxu rhind
penisi tmsil edrlr; sbt, qutu vs. kimi eylr d vajinay
tmsil edrlr. Su is doumun v ya ana qarnna geri
dnmnin, cinsi laqnin bir simvolu olaraq qbul edilr. [not
12]
Jung mandatlan bilindnn tmsil edilmsi olaraq
dnmdr.

Freudun psikanalitik grm snasnda istifad etdiyi sidr

Freudu psikanalizde simvolik sistem, xsusil oidipus
kompleksiyl edilnmi frdi kemidki thrif etm (snilm)
qaydalarnn ttbiq olunmasndan v bilindnn tkil
edilmsindn hrktl ilr. Carl Gustav Jungun "kollektiv
bilind" deyiln "universal ur" ya da "ortaq yadda"
frziyysin grdirs, frdi simvollar "kollektiv bilind"nn
varln gstrrlr, kollektiv bilind yoluyla universal olar v
bu yolla arketipler halna gl bilrlr.
Freudun hr eyi doumla balatmasna v yuxular frdi
bilindna sykmsin qarlq masir psixiatriyann
qurucularndan olan v psixiatriyann yannda fizika v
fsanlrl d maraqlanan Jung doudan tkamll gtiriln,
btn insanlarn qatld ortaq bir bilind anlayn ortaya
atmdr. Buna indiki vaxtda filogenetik psie (ng. phylogenetic
psyche)[not 13] ya da yaranmann tmlini d hat etmk zr
ontogenetik psie (ng. ontogenetic psyche) ad verilr. Klassik
mntiql dnmy alm zehinlri sarsdan bu yeni anlayda
bir az teologiya da haqqnda danlan olmaqdadr. Bu iki
dnc adamnn qardurmas genetik mhndisliyin v
psikobiyolojiye[not 14] d ks olunmudur. [92]
Jungun yeni gtirdiyi bu anlaya gr, kollektiv bilind, insan
birliklrinin davranlarnn ortaya xmasnda tyin edici rollar
olan, tarix boyunca nsildn nsil krln genetik
xsusiyytlri, arzu v duyular, tsir-reaksiya mexanizmlri il
davran nmunlrinin yld frz ediln mcrrd bir
sahdir. Bir baqa deyil, kollektiv bilind soyaekimle
atalardan gln, insanlar zrind instinkt bnzr kild
myyn tsirlri olan, atalarn tcrblrini ehtiva edn bir nv
ortaq yadda ya da universal bir urdur. Hr ksd mvcud olan

bu ortaq urda "primitiv v drin tml imiclr" ya da

"igdsel davran modellri"n arketipler (aretip) ad verilr.
Arketipler insan beyni v urunun heyvanlq sviyysindki
dvrdn bu gn qdr formalanm qavray qliblridir.
Arketiplerden bslnn insanlq hl d heyvanlq
sviyysindki dnm formalarnn tsiri altndadr. Bunlar
urlu olunduu srada imic v instinkt formalar olaraq
meydana xa bilr (ortaq imiclr, tbit gclri qarsnda ortaq
reaksiyalar vs.). Nevroz, yuxu v ya dyiik ur hallar deyiln
ursuzluq hallarnda is bu kollektiv ura bir az daha
budaqm olunduundan arketipik imiclr daha yax bir kild
ortaya xmaa balarlar. d, Junga gr, yuxularda v
mifologiyalarda rast gliniln bzi ortaq simvollar bu kollektiv
bilindndan qaynaqlanmaqdadr.
Lakin yuxu simvollarnn oxu mumiyytl universal mna
damazlar, frdi mna dayarlar; yni yuxunu grn adamn z
i dnyasndak dyrlr gr tkil edilmilr. [93] Hr insann
eyni simvola verdiyi mna v dyr eyni deyil. Msln aslan,
bir insan n qorxu verici, thlkli bir heyvandr, bir baqa
insan n gcllyn, qdrtin simvoludur. Aslan, iki ayr
adamdan birinin yuxusunda thlkyl laqdar, digrind is
qdrtl laqdar ola bilr. Bir baqa deyil, qorxunun simvolu
bir kimsnin i dnyasnda qrb olaraq, bir baqa
kimsninkind ilan olaraq, bir baqa kimsninkind is aslan
olaraq ol/tapla bilr. Yni qorxu il laqdar bir davurumda
biri yuxusunda qrbi, bir baqas(n) aslan, bir baqas(n) ilan
gr bilr. Bu sbbdn adamn frdi "simvollar dili"n uyun
olaraq ibart olan/yaranan v frd xas olan yuxularn baa
dlmsi, ancaq adamn z frdi thlil etmsiyl mmkndr v
standart yuxu tbirlri kitablarndan yola xlaraq bir yuxunu
rh etmk mmkn deyil. nki yuxulardak simvollar, yuxunu
grn kimsnin duyularna, dnclrin, mlumatlarna,

dyr mhakimlrin, qorxularna, qsaca i dnyasna gr

formalanarlar. [94]
Metapsiik fikirl yuxu rhi [dyidir]
Metapsiikiler birbaa yuxu rhini mvzu al/gtrmmkl
birlikd yuxularn ilyi mexanizmini zlrinc, daha dorusu
z aradrmalarnn nticlrin gr aqlayarlar v yuxularn
frqli sbblrdn qaynaqlana bilcklri gz qarsnda tutaraq
btn yuxularn tk sbb sadldirilmsin qar xarlar.
Simvolizmin mqsdli yuxularda ya da digr adyla xbri
yuxularda v vizionlardak varlnn sbbi metapsiikilerce
qsaca bel aqlanar: [94]nsann imajinasyon qabiliyyti
simvolladrc bir rola malikdir. Ruhi almd "mnalar" halnda
olan "tsirlr" fiziki almd meydana xarlarkn istr istmz
madd alminin xsusiyyti olan imiclr brnmk
mcburiyytind qalarlar ki, brncklri imiclri d "tsir"i
alan/sah insann uralt daarcndan ld edrlr. Bir
vizionun, bir xbri yuxunun alnmasnda, tsir n qdr yksk
bir varlqdan glirs glsin, alc adamn tutumu, uralt
imiclri, uralt daarc v htta sz daarc -tsirin xsusi
haln itirm drcsi v mhdudladrlmas baxmndan- ox
hmiyytli bir rol oynayar. Orijinal qaynandan "mna" olaraq
enmy balayan ruhi tsir onu alan/sah insann zehinind imic
olaraq v aznda sz olaraq meydana xana qdr keirdiyi bir
ox evrilm snasnda istr istmz xsusi haln itirmk,
kobudlamaq mcburiyytinddir.

Metapsiikiler uraltnn bu dyidirici ya da evirici tsirin

"rngli tsiri" adn verirlr. Nec a iq, rngli bir dn
kerkn hm nin rngini al/gtrr, hm d bir miqdar
qrlmaa urayrsa, insann al/gtrdy metapsiik informasiya
ya da tsir d uralt layndan kerkn bnzr kild,

xsusilr, bklr, kobudlaar, evrilr, o mhitdki vsait

nys ona brnr v xsusi haln az ox itirrk l (zehin)
ks olunar. [95][96] Yni, bir qaynaqdan gln, msln xbri
bir yuxu trzind alnan tsirlr, insan zehinind yer/yeyr
edrkn, istr istmz o insann uralt daarcndaki imiclr
evrilrlr v bu evrilm snasnda bzi simvollara brnrlr.
Bu, tbii v zruri bir mddtdir. Metapsiikiler hiss kanalyla
alnm mtnlrdki simvolik tsvirlmlrin sbblrindn
birinin d yen bu fakt olduunu ifad edrlr.
Neo-spiritalist gr gr mqsdli yuxular ya da xbri
yuxular tkaml sviyys(n)i yksk bdnsiz varlqlardan,
himayi-rhbr varlqlardan v ya ruhi planlardan insanlara
onlarn ruhi baxmdan inkiaf, irlilmsi n ediln
kmklrdn biridir. nsann bu kmklri he etmyib
qiymtlndirmsi lazmdr. [48]
Neospiritalist gr yuxular sas olaraq iki qrupda l
al/gtrr: [48]
Fvqlad yuxular: Bu yuxularda he bir mqsd yoxdur,
tsadfi, karmakark ya da ipsiz sapsz eylrdir, yuxunun
cryan etdiyi andak bdnin fizyopatolojik halyla (msln
ruhu sxan v ya sevinc vern bir sbbl) yaxndan
laqdardrlar. Bunlar tam uyunlamaya v ya oyanma
snasnda meydana glrlr. Fvqlad yuxular beyindki
fvqlad v mqsdsiz tsirlrin ox sthi, glib keici izlrin
bal olduqlarndan aq seik deyildirlr, karmakark
haldadrlar, tez unudular v ruhda he bir drin tsir
buraxmazlar.
Mqsdli (xbri) yuxular: Bu yuxular is bir mqsd
istiqamtlidir, mqsdli bir tkil edilm szkonusudur. nsann
adi halda bilmdiyi imic v mlumatlar ehtiva edrlr. Bir
mqsd v plan daxilind meydana gldiklrindn, bu mqsdin
yerin glmsi n yuxunun n uyun mrhlsind, yni

yuxunun hr mrhlsind meydana gl bilrlr. Bu yuxular

yazldqlar kimi, ruhda el davaml v drin izlr buraxarlar ki,
bzn aylarla v illrc unudula bilmzlr. Xbri yuxularn
fvqlad yuxulardan bu son frqi (unudulmayacaq drcd iz
buraxmalar), yuxunun xbrimi, fvqladmi olduunu
anlamada n hmiyytli lttr.
Yuxu v reallq [dyidir]
Yuxular ortaya qoyduqlar iki msl sbbiyl insanolu n
ham/hmi cadula bir mvzu meydana gtirmidir: Yuxunun
hqiqtl (duyul/eidilr yoluyla qbul ediln reallqla) olan
laqsi v oyanq ur halyla ediln faliyytl olan laqsi.
rqin bir ox tlimind yuxu olaraq ifad etdiyimiz ruhi hallarn
sassz olmayb, bir reallq olduqlar v sl dnya hyatnn bir
yuxudan v illzyondan ibart olduu yrdilr. [97] Bu
tlimlr gr, gerk olan, aslolan v bdi olan insann ruhi
hyatdr, be duyuyla qbul ediln deyil, be duyu olmadan
qbul ediln reallqdr (yuxular, ldkdn sonra yaananlar,
dnclr, txyyl edilnlr).
Bzi mtfkkirlr d gerk hyat olaraq qbul etdiyimiz maddi
hyatn bir illzyon ola bilcyini dnmlr (antologiya
zrin septik dnc olaraq bilinn fikir). [not 15] Yazl
qaynaqlarda bu fikirdn ilk olaraq inli dnr Zhuangzinin
dand grlmkddir, lakin bu anlayn Zhuangzidn vvl
d Hinduizmd mvcud olduu sanlmaqdadr. Bu fikir
Budizmin d tml qanunlardan biri olaraq qbul edilr. [98]
Hinduizmd bu fikir Maya anlayyla dil gtirilr. Maya,
insann yaad "tzahr etmi alm" deyiln fiziki almin bir
xyal, bir aldanmadan (illzyon) ibart olduunu dil gtirn
anlaydr.
Samsarann tmsili

Maya anlaynn mzmunundak fikirlr bel aqlana bilr:

Dnya hyat keici bir yuxu kimidir.
Hqiqi alm ya da hqiqtlr almi "tzahr etmmi alm"dir,
tzahr etmi alm is bir xyallar v aldanmalar almidir.
nsan yan (obyektlri, tbiti) hqiqtd olduu kimi deyil,
zn grndy kild qbul etmkddir.
Mhur adlardan mvzuya bal epiqramlar: [94]
"Hyat bir yuxudur, lms bir oyan" (Volter)
"Gzlrini dnyaya bir kpk parasna baxrm, bir yuxu
grrm kimi evir biln, lmn pncsindn xilas olar"
(Buda)
"nsanlar n gerk olan dnya hyatdr, yuxudaykn
yaanlanlar bir yuxudur, spatyumun idrakl ruhlar iins dnya
hyat bir yuxu kimidir. Dnyvi yuxu snasnda oyana
bilmk d btn msl budur" (Allan Kardec)
"Ancaq lmdn sonradr ki hqiqtn yaamaa balarq"
(iero)
"lm, sl vtnin atmaq n ruhun qurtuluundan baqa bir
ey deyil" (Platon)
"Zadgan ruhlar n lm, qaranlq bir mhbusluq hyatnn
sona atmasdr" (Pltark)
Hind nnsind drd ur hal szkonusudur. Bunlardan
oyanqlq halna Jagrat, drin yuxu halna Susubdu, yuxu halna
Svapna v yksk ur halna Dvry (Buda kimi tkaml
sviyys(n)i yksk varlqlara xas ur hal) ad verilr.
Yuxu texnikalar [dyidir]
stihare texnikas(n) [dyidir]
Bergama Asklepionunda (salamlq sayt) xstlrin getdiyi
stunlu yol

stihare, yax bir niyytl, glckdn mlumat al/gtrmy,

bilinmyn bir eyi yrnmy, niyyt ediln v ya giriilck
bir iin xeyirli olub olmadn anlamaa, hmiyytli bir qrar
ttbiqdn vvl ilahi mvqelr mslhtlmy istiqamtli
mqsdlrl xbri yuxu grmyi duayla tlb etmdiyr.
Osmanl trfindndki istihare termini khn Yunancada
egkoimsis[99] v Latncada mbdin n mqdds yerind
yatmaq mnasndak incubare hrktindn gln incubatio
Mbd Yuxusu [100] terminiyl qarlanar.
stihare sul v texnikalar mdniyytdn mdniyyt
frqliliklr gstrr. stihare ya da enkbasyon (inkbasyon)
sulunun n khn ttbiqlri Smerler (M. . 3000) v Khn
Misirlilrd (M. . 2500) grlr. Bu sivilizasiyalarda yuxu,
ilahlar trfindn gndriln bir mesaj olaraq qbul edilrdi.
Arxaik Yunanda istiharenin xsusil maaralarda edildiyi
grlmkddir. Amphiaraos v Trophonios maaralar buna
nmun olaraq gstril bilr. Bu cr ttbiqlr sonradan, M. .
V. yy.dan etibarn Epidaure v Arqoludada grldy kimi,
Asclepios kl idinin bir paras olacaq kild mbd irisin
kilmi olmaldr. Bu ttbiqlr xsusil Asclepios mbdlrind
edilrdi v mqsd bzn xbri yuxu grmk, bzn d fa
tapmaq idi. [100] lah Asclepios xbri yuxuda saqqall bir
insan, it ya da simvollarndan biri olan ilan qlnda grn
bilrdi. (Bergamadak asklepionun giri qisimindki kvadrat/kadr
formal meydann ortasnda itirak edn dan zrind
Asclepiosun simvolu olaraq iki ilan v bir dair qabartmas
ol/taplar.) stihareye yatann yuxusu il rahibin yuxusunun stst dm hal sumptma terminiyl ifad edilrdi. lah
Asclepiosun yuxuda grnmsin tmir et, oyanq haldaykn
grln vizionda meydana xmasna is upar ad verilrdi. [101]
Asclepius v simvollarndan biri olan, ilann yaylar krk
dolanmasyla tmsil ediln ilanl sa

stihare ttbiqlrinin edildiyi yer/yeyr bir mbd ola bildiyi kimi

maara, bir mnb, bir quyu v ya mqdds bir yer d ola
bilmkd idi. stihare Roma sivilizasiyasnda da ttbiq
olunmudur. Aa Aralq dnizi hvzsind istihare ttbiqlrinin
edildiyi, Asclepiusa (Yunan ilah Asclepiosun Roma
mifologiyasndak qarl) adanm txminn 400 mbd
myyn olunmudur. Epidaurus, Bergama v Romadak
mbdlrd ediln ttbiqlrd hdlrin d tqdim edildiyi
grlmkddir. stihare Sufizmd v sonradan bzi Xristian
triqtlrind d mnimsnmi olub, hl d bzi Yunan
monastrlarnda ttbiq olunmaqdadr.
stihare Asiya v Amerika mdniyytlrind d ttbiq
olunmudur. Yaponiyada istihare yuxularyla mhur mbd
Ishiyamedera (Biwa Gl yaxnnda), Hasedura (Nrnin
cnubunda) v Kiyonizudera'dr(Kyto'da).[102] stihare
ttbiqin Orta Amerika, imal Afrika, Avstraliya,
Brneo, in, Hindistan v randa da rast glinr. Bu
cr ttbiqlr slind, mhurluq drcsi v ttbiq formas(n)
dyiiklik gstrmkl birlikd, dnyann az qala hr yerind
rast glinmkddir. Mbd dikilitalar v kitablri biz istihare
ttbiqinin dyimlri haqqnda qiymtli mlumatlar tqdim
etmkddir. Kitablrdn bzilrind xsty hans
drmanlayarn alnmas lazm olduunu bildirn yuxulardan v
yuxu grldy srada meydana gln mczvi fa
tapmalardan danlmaqdadr.
slamda istihare fa tapmaq mqsdindn ox, myyn bir
msly cavab ld etmk zr edilr v istihareye yatmadan
vvl zbrlnmi bir dua oxunar. [103] Sufizmd xbri
yuxular yoluyla mlumat ld etmy kfi muhayyel ad
verilir[104] Bir msly cavab tapmaq zr mracit ediln
istihare sulunda, yuxu grmnin kafi olmad, grln

yuxunun xatrlanmasnn, bir xbri yuxu olub olmadnn

myyn olunmasnn v xbri bir yuxu szkonusuysa bu
yuxudak simvollarn hll edilmsinin hmiyyt dad ifad
edilr. [not 16] Adamn, grdy bir ne xbri yuxusundak
simvollar hll etmsi, sonradan grcyi xbri yuxularn
thlil etmsind ya da rh etmsind, zn byk asanlq
tmin edr. nki bzi simvollar sonrak yuxularnda da
tkrarlanacaq. Belc, adam "yuxu lifbas"nn hrflri olan
simvollarn mnalarn hll etmyi bacardqca, "frdi yuxu
simvollar lifbas"n ya da "frdi yuxu dili"ni kf etm yolunda
irlilm tmin edck. [94]
aman v lama texnikalar [dyidir]
20. sr. balarndak bir Rus kartpostalnda grln bir Altay
qadn aman
Sibirya xalqlarndak n mhur inanlardan biri bdnin
hyatnn ruha bal olmasdr. nana gr, yuxu snasnda
ruhun bdnl olan ba boaldndan, ikinci cann bdni trk
etmsiyl yuxu meydana glir. Bu cann bdndki yoxluu
yatan kimsnin birdn oyandrlmamas rtiyl thlkli bir hal
deyil. Xant-Mansi xalq krpnin bu can ox uzaqlara getmsin
dey beiin zrin Me tavuugiller familiyasndan bir qu
rsmi edrlr. Bu can, bdni tamamil trk etdiyind lm
qanlmaz olar, cann geri gtirib o kimsni canl tutmaq ancaq
amanlarn ed bilcyi bir idir. Bu cann bdndn uzaqlamas
yalnz yuxu snasnda deyil, srxoluq v xsusil zehni
xstliklr snasnda da haqqnda danlan olar. amanlar is bu
cr gzintilri urlu halda ed bilrlr.
Asiya amanlarnda bzi yuxu nvlri inisiyasyon daxilind l
alnar. Bu cr yuxularda ilahi varlqlarla ya da himayi
varlqlarla nsiyyt qurmas haqqnda danlan olar. Sibirya v
Orta Asiya amanizminde sirr (mister) atma deyiln

tcrbs(n)i ancaq lazm olan hazrlq thsilini al/gtrm

aman namizdlri keir bilr ki, bu hazrlq thsili d ancaq,
dalnlq, olub bitn maraqszlq, bzi keiklr tutulma kimi n
ifad edilr gstrn namizdlr arasndan, bir "i ar
al/gtrm" v maaralarda xbri yuxular grb himayirhbr varlqlaryla laqy kem kimi ilahi "seilm"
lamtlri gstrmi olana verilr. [105] Hans sulla seils
seilsin, hr aman namizdi iki ayr sahs(n)i hat edn bir
inisiyatik thsildn kedikdn sonra aman ola bilr. Bunlardan
biri vcd, trans v yuxular sahsindki thsildir. Digri nnvi
thsildir (aman texnikalar, oyman mifologiyas, crs(n)i,
gizli dil vs. )[106] Thsili yal aman ustadlarn yannda,
bdnsiz varlqlarn da boynuna gtrdy ifad edilr. Bdnsiz
varlqlarn etdirdiyi thsil yuxular trzind xatrlanar. aman
namizdinin znd vvllr bir bhran kimi meydana xan
trans hal zrind yoxlama qurmasn tmin edn v zn
cmiyyt nzrind sravi bir nevrozlu olmaqdan xaran ey,
al/gtrdy bu inisiyatik thsildir. [107]
amann trans zn zgdr; amanik trans, mahid ediln
psikosomatik fenomenlr baxmndan digr trans nvlrindn
ayrlar, aman trans snasnda digr trans nvlrinin ksin
urunu itirmz v posede[not 17] vziyyt kemz. [108]
Bir thangka, Tibet
amanik Bon ya da Axmaq dininin tsirind ibart olan/yaranan
Tibet Budizminde ya da Lamaizmd lsid yuxu ttbiqlrini d
ehtiva edn bir texniki, Qrbd "yuxu yogas" adyla bilinr.
Yuxu yogas ya da Tibet dilindki adyla Milam (T:rmilm or
nyilam; S:svapnadarana)[not 18] trans daxilind daxilind l
alnan tantrik mddt v texnikalar ehtiva edr. [109][110] Tibet
terminlriyl ifad etmk lazm olsa, Dzogchen (kamal yolu)
silsilsinin (Nyingmapa, Ngagpa, Mahasiddha, Kagyu v Bnpo)

Mantrayanaya bal tantrik sadhanasnn irli bir mrhlsidir.

Dzogchen qsaca Tibet Budizminde ruhi oyana aparan ezoterik
nqllr syknn bir thsil v texnikalar sistemidir. [not 19]
Fiziki bdnin lm il ruhun yenidn bdnlnmsi
(reinkarnasiya) arasndak araya v bu aradak ur hallarna
Tibet dilind bardo, meditasyon srasndak ur halna tingezin
deyilir. Milam bardo is yuxu srasndak ur haldr.
Gnmzdki Dzogchen mllimlri Namkhai Norbu, Lopn
Tenzin Namdak v Tenzin Wangyal "yuxu yogas" flsfsini
bel aqlayarlar:
Qbul etdiyimiz hqiqt (reallq) v faktlar almi slind gerk
deyil, daha dorusu bir illzyondan, bir yuxudan, bir xyaldan,
bir "dnc formas"ndan[not 20] ibartdir. Faktlarn btn
grnlri bir yuxu, bir "dnc formas"dr. "Yuxu
yogas"nda dnyasal hyat yuxu qbul edilir, yuxu is gerk
hyat qbul edilir. ldkdn sonra yaacaklarmz indiki
yuxularmza bnzr. Bardo halndan xan kims, yeni bir
karmik illzyonla yenidn dnyada doular. Milam yolundak ilk
hdf, yuxusunda urlu ola bilmkdir. d, zn yuxusunda
urlu hala gl bilmyi adi bir qabiliyyti vziyytin gtirck
qdr inkiaf etdirmi kimsy hr eyin qaplar alar. O kims
sadhanay ttbiq ed bilr, inisiyasyondan ke bilr, knar alm
deyiln almd yksk planlara (sviyy, mhit) xa bilr v
oradak varlqlarla nsiyyt quraraq onlardan mlumatlar ala
bilr.
Senoi texnikas(n) [dyidir]
1930-cu illrd kf ediln Senoilr Malayziyann tropik
melr sahib dalq bir yarmadasnda yaayan, halilri
12.000-18.000 arasnda olan, Avstraliya Aborjinlerin bnzyn,

qara bdnli, qsa boylu, masir anlayn "primitiv" olaraq

xarakteriz ed bilcyi bir yerli birliyidir. Btn frdlrinin
hzur/dinclik iind yaad, yemk v torpan paylald bu
birliyin xobxtliyi antropoloq v psixoloqlarn gzndn
qamam v aradrmalar nticsind toplululuun,
xobxtliyini lsid yuxulara borclu olduu aydn olmudur. [not
21][not 22] Aradrmalar Senoi xalqnn srgildiyi psixoloji
yetkinluq v tarazl lsid yuxu ustalar olmalarna balamdr.
Senoilrd lsid yuxu thsili daha uaqlq andan
balamaqdadr. Uaqlar danma yrnr yrnmz, aillri
onlar yuxularn izah etmy tviq etmkd v onlara yuxular
nzart etm sullar yrtmkddir. Msln yrtc heyvanlar
v ya rkdc canavarlar trfindn hcuma urayan uaqlara,
oyandqlarnda tkrar yuxuya gedrk zn hcum ednlrl
ln dymlri tlqin edilr. Kimi psixoloqlara gr, rqibi
mlub et/yeyilmk urda msbt bir enerji yaratmaqda v eyni
zamanda gnc Senoi, tinliklr qarsnda qorxmama, hyatn
problemlri qarsnda kiilmmyi v qorxulacaq tk eyin
slind qorxunun z olduunu yrnmkddir. Senoi yuxu
texnikasnda eyni zamanda tmin, zvqlrin (umaq,
gzlliklri seyr etmk, sevimk vs.) ola bildiyinc sx bir
kild tcrblnmsin d yer verilr.
Senoilr zrind ilk aradrmalar 1950-ci illrd ABl psixoloq
Kilton Stewart trfindn edilmi v Stewart, Senoi texnikasn
nmun gtrrk Herbert Noonenin d kmyiyl, yuxu
yoxlamas(n) v maniplasyonu yoluyla ruhi inkiaf mqsd
qoyan bir texniki inkiaf etdirmidir. Daha sonra Patricia
Garfield[111] trfindn bir az daha inkiaf etdirilib modernize
ediln bu texniki, Stewart-Garfield rtlndirm sulu olaraq
bilinmkddir. Garfield gr yuxular psiizmi tnzimlm
funksiyasn grdyndn, yuxular vvldn tyin olunmu bir
istiqamt gndril bils parazit nevrozlar ortadan qalxacaq v

psixoloji baxmdan, istnildiyi kimi ilnmy hazr, mhsuldar

bir alan/sah ld edil bilck, potensiallar inkiaf etdiril
bilck v drin bir tarazlq hal tmin edil bilck.
Stewart-Garfield sulu lsid yuxuda ttbiq olunmas lazm olan
bu qaydaya sykn/dzr:
Thlkdn qamayb, ona meydan oxumaq v thlkni
yaradan rqibi mlub et/yeyilmk. (Lakin dmni ldrmk
yerin, ona boyun ydirmk v daha sonra onu bir mttfiq
halna gtirmk tvsiy edilr.)
Zvq almaa almaq v zvqlr tmin ld ediln qdr
dalmaq.
Yuxudak hr cr vziyytdn msbt bir ntic ld etmk.
(Msln bir dm szkonusuysa bunu uaraq ykslmy
evirmli, mlub ediln rqib bir hdiyy tqdim etmlidir.)
Ayrca baxn [dyidir]
Yuxu rhi
Yuxu-oyanqlq aras
REM
NREM periodu
stihare
Lsid yuxu
Rngli tsiri
Vizion
Simvolizm
Hadislrin dili
Dyiik ur hallar
Yuxu gndliyi
Qeydlr [dyidir]
^ Dream, 15 Mart 2009 tarixind atld.
^ Morfin szcynn mnyi Morfeusdur (Morpheus)
^ Artemidorus
^ a b Artemidorus
^ Oniromansi

^ Vizionun urlu olaraq alnmas vziyytind lsid yuxu

termini istifad edil bilr.
^ DMT
^ Clinical evidn trfindn, 16 Mart 2009 tarixind atld.
^ Spirit guide, 16 Mart 2009 tarixind atld.
^ lm-sonras tcrbs(n)i
^ Antikada n/en tannm asklepiondan biri czaln v
galenik farmasinin atas Galenin at/yetidiyi Bergamada idi.
Psikoterapi ilrind yuxulardan faydalanan asklepion
hkimlrinin ttbiq etdiyi sullardan biri d xstlr zhri
alnm ilanlarla ok malicsi ttbiq etmk idi. Qaranlq bir
tuneld irlilyrkn, zhrlrinin alnm olduunu bilmyn
xst birdn ilanlar grnc ok keir bilirdi.
^ Su, ezoterik simvolizmd is tsiri v siri iarlyn v
istifad edildiyi mzmuna gr xsusi mnalar yklnn mumi
bir simvoldur.
Yuxu Ndir
D olaraq da bilinr, yuxu snasnda canl, tccbl, vizual v
iitsel var sanlarla (halsinasyon) ortaya xan hyat. ox sravi
v gery yaxn ola bilcyi kimi, fantaziyalarla ykl,
gerekst yuxulara da rast glinr. Yuxulara ox khn
alardan bu yana byk hmiyyt verilmi, yuxularn mnyi
v hmiyytin bal anlaylar srlr byk ld
dyimidir. Oyanq ken hyatla yuxularn ayrt edilmsi
mvzusu uzun mddt mbahis/mzakir mvzusu olmudur.
Bir ox mdniyytd bu ayr-sekilik dqiq deyil; yuxuda
yaananlarn oyanqkn yaananlar qdr gerk olduu frz
edilr. Khn alarda yuxular tanrlarn gndrdiyin inanlar,
yuxularn glcy bal khantlr ya da xstlri
yaxladracaq mlumatlar ehtiva etdiyi dnlrdi. Khn

Misirlilr txminn drd min il vvl yuxu rhlrini ymlar

idi; Kitab Mqdds d iind olmaq zr bir ox Orta rq v
Asiya qaynaql mtnd khant ehtiva edn yuxulardan danlar.
Khn Yunanllarda da yuxularn khant gcn inanlard.
Bununla birlikd Aristoteles yuxular nisbilik elmi bir yanamala
l alm, duyu tssratlarnn v coularn rolunu
vurulamdr. Yuxularn mnyind tanrsal bir varlq olduuna
bal mhur inan 19. srin ortalarna doru gerilmy
balad. Bu dvrd yuxular zrin detall bir aradrma edn
Alfred Maury, yuxunun yuxu snasnda duyu tssratlarnn
shv rh olunmasndan qaynaqland nticsin vard. Buna
gr, yuxuda duyul/eidiln ss-ky yuxuda gy gurultusu v
frtna grlmsin gtirib xarrd. Masir yuxu kuralar is
yuxularn oyanqlq halnn davam olduunu vurular.
20. srin ikinci yarsnda yuxu aradrmalar yuxu mddtinin
fiziologiyas il yuxularn mzmunu zrin sxlad.
Aradrmalar yuxunun grldy ann tam olaraq tyin
olunmasn tmin edn fizioloji ip uclar tapdlar. Yuxu, srtli
gz hrktlri ( REM : "rapid eye movement" ),
oyanqlqdakna bnzr beyin dalalar v fizioloji faliyytd
artmaqla ortaya xan v REM yuxusu olaraq adlandrlan
dvrd grlr. 1950-ci illrd REM yuxusunun
ol/taplmasndan bu yana yalan tcrblrd REM yuxusu
lamtlri grln tcrbliklr oyandrldnda oxu sx, canl,
grnlr ehtiva edn yuxular grdklrini bildirmidir. REM
xaricindki yuxu dvrlrind oyandrlan tcrbliklr daha nadir
olaraq yuxu grdklrini bildirmi, bu yuxular daha tin
xatrlanmdr. Bu tapntlar REM yuxusu il canl, zbana
xatrlana biln yuxular arasnda bir laq olduunu dndrr.
Knar yandan, gec qorxular, qarabasanlar, enrezi v
uyurgezerlik kimi davran pozuqluqlarnn sravi yuxu grmkl
laqli olmad ol/taplmdr.

REM yuxusu, yuxu mddtin trfindn txminn 90 dqiqd

bir ortaya xar. Uzunluu 10 dqiqdn balar, gedrk artar. On
yandan 60l yalarn ortasna qdr insanda yuxuda ken
zamann txminn drdd biri REM dvr meydana gtirr. Bu
mddt mxtlif drmanlayarn alnmasna ya da yatann REM
snasnda oyandrlmasna bal olaraq grdy yuxu sayn
artrar.
Srtli gz hrktlrinin myyn olunmasyla adamn yuxu
grdy baqalar trfindn tyin oluna bils d, grdy
yuxunun mzmununun tk z frqinddir. Bu sbbl,
yuxularn aradrlmasnda yuxu grn adamn oyandqdan sonra
verdiyi mlumatdan baqa qaynaq yoxdur. Bununla birlikd
yuxularn aradrlma formas(n) yuxularn mzmununu tsir ed
bilr. Msln, evd grln yuxularn, laboratuar rtlrind
grlnlrdn daha frdi detallar ehtiva etdiyi myyn
olunmudur. Yuxularda duyu sananlardan narahatlq verici
olanlar, xo duyularn iki qat ox bildirilmkddir. Yuxularn
oxunun mzmununun, yuxu grn adamn yaxn tanlar v
yax bildiyi mhitlrin iarlrindn meydana gldiyi, yuxulara
yoldalq edn xaricilik v qriblik duyusunun, yuxudak iti
zaman v mkan atlamalarndan qaynaqland dnlr.
Yuxular elmi v romantik problemlrd olduqca yaradc hllrin
ortaya xmasna kmki olmu, sntd yeni axnlara
qaynaqlq etmidir. Bunun elm sahsind yax bir nmuns(n)i
bnznil molekulunun quruluunu tapmaa alan Keksil von
Stradonitzin yuxusunda z quyruunu dilniln bir ilan
grmsiyl bnzninil xalqa/halqa quruluunda olduunu frq
etmsidir. Yuxu grm snasnda ur xaricind bir nv bilisel
thlil etmnin ortaya xd, bunun da urlu i gry
asanladrd sanlmaqdadr.

Yuxularn mnas(n) v hmiyyti mvzusunda n yax bilinn

gr Sigmund Freudun Dey Traumdeutung da (1900 ; Yuxular
v rhlri, 1972) inkiaf etdirdiyi psikanalizci yuxu qaydasdr.
Freud' a gr, yuxuda grln hadislr, bilind arzularn rtl
olaraq davurumundan baqa bir ey deyil. Sxlqla cinsilikl
laqdar qadaan edilmi impulslar iarlyn bu arzular normal
olaraq urun xaricind tutular, basdrlar. Yuxu snasnda
basdrmann gc azaldndan arzular srbstc xaric vurulsa
da yuxu grn adamn uruna girmlrini mane trtmk
mqsdiyl qbul edil bilr obrazlara evrilr. Bu evirmd
yuxu snasnda qbul edil duyu xbrdar ednlrindn
vvldn yaanm hadislrdn v drind yerlmi
xatirlrdn faydalanlar. Psikanalizde yuxularn rh olunaraq
ur xaricinin aradrlmasna hmiyyt verilr.
Freud' u izlynlrdn Alfred Adlar yuxularn kemidn ox
glcyin planlanmasna kmki olma funksiyasn boynuna
gtrdyn irli srd. Yuxular v rhlriyl laqdar n
hatli aradrman edn Carl Gustav Jung' a gr yuxudak
obraz v iarlr tk bana aradrldnda adam n xsusi
mna dad, adamn bunlara ks etdirdiyi grlr.
XLYALARIN OYANIQLIQ HYATIYLA
MARAQ/LAQS
Yuxudan hl oyanm birinin inclikli olmayan mhakim
etmsi, xlyalarnn baqa bir dnyadan gldiyini deyil d, sanki
zn baqa bir dnyaya apardn frz edr. D grngleri
zrin diqqtli bir yma edn mhur v yal fizyolog
Burdach bir ox df gtrm edilmi bir yazsnda bu qann
izah edr: "Xlyalarda, gndlik hyat, zhmtlri v hzzlri,
sevinclri v arlaryla sla tkrarlanlmaz. Trsin, xlyalarn
balca mqsdi bizi onlardan tmizlmkdir. Htta almz bir
eylrl dopdolu olduunda, drin arlarla prian olduumuzda
ya da btn zka gcmz bir problem/sualn trfindn

mildiyind bel bir d, bizim romantik vziyytimiz brnb

hqiqti iarlrl tmsil etmkdn baqa bir ey etmyck." I.
H. Fichte, eyni mnada, "btnlyici xlyalarda" deyil danar
v onlar, ruhun zn saaltc tbitinin gizli nemtlrindn
biri olaraq tsvirlr. Strmpell, xlyalarn tbiti v mnyi
zrin etdiyi id (geni diametrd v haql olaraq byk
bynm qazanm bir i) eyni tsirdn danar: "D grn
insan oyanqlq urluluunun dnyasndan uzaqladrlar."
Ayrca : "Xlyalarda oyanqlq urluluumuzun nizaml
mzmunlarna bal yaddamzn v urluluumuzun normal
davranlar drhal tamamil itmidir." V d "Xlyalarda, al,
oyanqlq hyatnn adi mzmunlar v hadislrindn az
qala/haradasa yaddasz bir kild qopar." dey yazar.
Bununla birlikd, yazarlarn hmiyytli bir ksriyyti,
xlyalarla oyanqlq hyatnn laqsi mvzusunda leyhdar bir
fikiri mnimsyrlr. Belc Haffner :" Birinci planda xlyalar,
oyanqlq hyatn davam etdirr. Xlyalarmz zlrini, qsa
vvl urumuzda itirak etmi dnclr nizaml olaraq
balarlar. Diqqtli bir mahid, bir xlyas(n), bir gn vvlinin
hyatlarna balayan bir ipliyi drhal hr vaxt tapacaq."
Weygandt xsusi olaraq Burdach 'en az vvl al/gtrdym
izahatna qar xar: " nki xlyalarn oxunda onlarn bizi adi
hyatdan qurtarmaq yerin slind yenidn ortaya apard,
sxlqla v aq olaraq mahid edil bilr. " Maury qsa bir
dstur qarya qoyar:" Grdymz syldiyimiz, arzu etdiyimiz
ya da etdiyimiz eylrin xlyasn grrik. " Jessen is
psixologiya kitabnda bir az daha geni bir kild yaxnlaar:"
Bir dn mzmunu, dyimz bir kild d grnin frdi
xsiyytin, yana, cinsiyytin, sinifin, thsil standartna v
allm hyat formas(n) il kemi btn hyatnn hadis v
tcrblrin az ya da ox asldr. "

Bu sual zrin n/en atlmaz tutum, Winterstein n gtrm

etdiyi filosof J. G. E. Maass trfindn mnimsnmidir:"
Tcrblr, n sx olaraq n isti ehtiraslarmzn fokusland
eylri xlyamzda grdymz yolundak fikirimizi
dstklmkddir. V bu da ehtiraslarmzn xlyalarmz
zrind bir tsiri olmas lazm olduunu gstrr.
Ehtirasl adam, xlyalarnda, qazanm olduu (ya da
qazandn xyal etdiyi) ya da qazanmaq istdiyi dfn
budandan taclar grr; halbuki aiq, xlyalarnda, irin
midlrinin obyektiyl mul olmaqdadr. rkd mrglyn
bedensel arzu ya da itlnilmiliklr, gr bir eylr onlar
hrkt keirs, zlrin yoldalq edn dnclrdn doan
bir d sbb olar ya da onsuz da/zatn var olan bir d bu
dnclrin qarmasna gtirib xararlar. "
Xlyalarn mzmununun oyanqlq hyatna asll
mvzusundak eyni gr andq ada da mnimsnmidi.
Radestock, Xerxest en Yunanstan sfrin xmadan vvl nec
csart incidici tkliflr al/gtrdyn, amma xlyalarnda
ham/hmi bu sfr qqrdldn, knar yandan ran l yal
bir mdrik d rhisi olan Artabanus un, ona, israrla, qayda
olaraq d killrinin oyanq adamn onsuz da/zatn dndy
eylri ehtiva etdiyini syldiyini izah edr.
XLYALARIN VSAT XLYALARDA YADDA
Bir dn mzmununu meydana gtirn btn vsait, bir kild
hyatdan trmidir; yni d iind yenidn xarlm ya da
xatrlanlmdr he olmasa bunu mbahis et/mzakir edilmz
bir fakt olaraq qbul ed bilrik. Amma bir dn mzmunu il
hqiqt arasnda belsi bir laqnin yalnz onlar mqayis etm
nticsind drhal ortaya xacan frz etmk yanlma olard.
Trsin, bu laqnin diqqtl aradrlmas lazmdr v bir ox

faktda da uzun mddt gizli qala bilr. Bunun sbbi,

xlyalardak yadda qabiliyytinin srgildiyi v mumiyytl
toxunulmu olmasna qar bu gn qdr aqlanmaa
mqavimt gstrmi olan bir silsil/serial qriblikd yatar. Bu
xsusiyytlr bir az daha drinin aradrlma layiq
olmaqdadr.
Bir d mzmunu iind ortaya xan bir vsaitin, oyanqlq
vziyytind mlumatmzn ya da tcrbmizin bir seqmentini
meydana gtirdiyinin ayrdna varamayabiliriz. bhsiz, sz
mvzusu eyi xlyamzda grdymz xatrlayarq amma onu
gerk hyatda yaayb yaamadmz ya da n vaxt
yaadmz xatrlaya bilmrik. Buna gr dn istifad etdiyi
qaynaq mvzusunda bhd qalar v xlyalarn mstqil bir
istehsal gc olduuna inanmaa qqrdlarq. n sonunda,
sxlqla uzun bir mddt getikden sonra, bzi tz hyatlar o
biri hadisnin itmi xatirsini xatrladar v eyni zamanda dn
qaynan da ortaya qoyar. Belc, xlyada, oyanqlq
yaddamzn ata bilmdiyi bir eylri bilib xatrladmz
tslim etmk mcburiyytind qalarq.
Bunun xsusil tccbl bir nmuns(n)i Delboeuf trfindn
z hyatlarna sykn/dzlrk verilmidir. O bir xlyasnda,
evlrini hytini karla rtlm grm v qar/qazanclara
basdrlm yar yarya donmu iki krtnkl tapmd. Bir
heyvan sevr olduundan onlar al/gtrm, istiltmi, sonra da
da divardak aid olduqlar kiik dliy buraxmd. Ayrca
onlara divarn zrind at/yetimi v ox sevdiklrini bildiklri
ereltiotundan bir ne yarpaq vermidi. Xlyada ldn
dmn adn bilirdi: Asplenium ruta muralis. D srb
getmi v bir mddt sonra yenidn krtnkllr dnmd. O
zaman Delboeuf qarqlq iind ereltiotu qalqlar zrind iki
yeni krtnkl grmd. Sonra trafna baknd v bir beinci
v sonra da bir altnc krtnklnin divardak dliy doru

irlildiyini grd v btn prospekt btn d eyni istiqamtd

irlilyn bir krtnkllr keidiyl dolana qdr srd.
Oyanqkn Delboeuf ox az ldn dmn Latnca adn
bilmkd idi v bunlarn arasnda Asplenium yox idi. Bu ad
dayan bir ereltiotunun hqiqtn var olduunu byk bir
qarqlqla yrndi. Doru ad Asplenium ruta muraria idi v
xlyada ynglc thrif edilmidi. Bunun bir tsadf ola bilmsi
ox tin idi; Delboeuf n xlyasnda "Asplenium" adna bal
mlumata nec sahib olduu bir sirr olaraq qald.
Xlyalarn, oyanqlq hyatnda atla bilmyn xatirlri
mrlrind saxlamalar fakt el fvqlad v nzri baxmdan
el hmiyytlidir ki bzi baqa hipermnezik d nmunlriyl
laqli olaraq bu fakta bir az daha diqqt kilr. Maury bir
zamanlar gn boyu "Mussidan" szcynn nec d
dayanmadan alna gldiyini izah edr. Onun Fransa da bir
hr ad olduundan baqa he bir ey bilmmkddir. Bir gec
xlyasnda Mussidan dan gldiyini sylyn v zn orann
hara olduu soruulduunda Dordogne elin bal kiik bir
qsb olduunu sylyn bir adamla danar. Maury
oyandnda zn xlyasnda veriln mlumata he
inanmamdr; ancaq bir corafiya ltindn mlumatn son
drc doru olduunu yrnr. Bu nmund dn st
sviyydki mlumat dstklnilmidir ancaq bu mlumatn
unudulmu qayna ortaya karlamamtr.
XLYALARIN XBRDAR EDNLR V QAYNAQLARI
"Xlyalar hzmsizlikdn irli glr" dey bir xalq deyii vardr
v bu biz, xlyalarn xbrdar ednlri v qaynaqlarndan n
nzrd tutulduunu qavramada kmki olar. Bu anlaylarn
ardnda bir qayda yatmaqdadr v bu qaydaya gr xlyalar, bir
yuxu pozuqluunun nticsidirlr: yuxu snasnda narahat edici

bir ey olmazsa d grmzdik; d d id bu narahatla bir

reaksiyadr.
Xlyalarn hycan verici sbblri zrin
mbahis/mzakirlr, mvzuya bal dbiyyatda ox geni bir
yer qablar/rtr. Problemin ancaq xlyalar bir bioloji aradrma
mvzusu olduqdan sonra ortaya xd aqdr. Xlyalarn
tanrlarn esini olduuna inanan khnlrin xlyalarn xbrdar
ednlrini aradrmaq n he bir ehtiyaclar olmamdr:
xlyalar ilahi ya da eytan gclrin arzusundan doulmudu v
mzmunlarn da bu gclrin mlumatlar ya da mqsdlri tyin
etmkd idi. Elm drhal d grmy gtirib xaran xbrdar
ednlrin hr vaxt eyni olub olmad ya da dyiik nvdn bel
xbrdar ednlr ol/taplb ol/taplmad sualyla qar-qarya
glmi; bu da xlyalarn sbblrini rhin psixologiyannm
yoxsa fiziologiyannm sahsin girdiyi mbahis/mzakirsini
gtirmidir. oxu nfuzlar yuxunu pozan sbblrin (yni d
grmnin qaynaqlarnn) dyiik nvdn ola bilcyi v bedensel
xbrdarlqlarn v zehni xbrdar edilmlrin eyni kild d
thrikedicisi olaraq rol oynaya bilcyind dnc birliyi iind
kimi grnmkddirlr. Ancaq, xlyalarn bu ya da bu qaynana
prioritet verilmsind v d xlyalarn xarlmasndak faktorlar
olaraq onlara verdiklri hmiyytin sralanmasnda grlr
byk ld frqlilmkddir.
XLYALAR OYANDIQDAN SONRA NY/SBB
UNUDULAR
Xlyalarn shr riyib getdiyi hr ks trfindn bilinr.
bhsiz xatrlanla bilrlr; nki biz xlyalar ancaq
oyandqdan sonra yaddamzda qalanlardan bilrik. Amma ox
sx olaraq, bir xlyas(n) qismn xatrladmz halbuki gec
daha oxunun ol/tapld duyusuna qaplarq; ayrca, gnn
ax iind, shr bibi/hl canl olan bir dn bir ne kiik
para xaricind nec d riyib getdiyini mahid ed bilrik;
sxlqla n grdymz bilmdn d grdymz bilrik; v

d xlyalarn unudulmaa uyunluu bizim n o cr tan bir

eydir ki birinin gec d grmsi v shr n grdyn ya da
d grb grmdiyini bilmmsi ehtimal biz he d axmaq
glmz. Knar yandan, bzn xlyalarn yaddada fvqlad bir
qalclq gstrdiklri d olar.
Xlyalarn unudulmasna bal n/en detall yma Strmpell
trfindn edilndir. Bu, qtilikl ox kompleks bir grngdr,
nki Strmpell bu hadiss(n)i tk bir sbb deyil bir ox
sbb balamdr.
Hr eydn vvl, oyanqlq hyatnda unutmaa ynldn btn
sbblr, xlyalarda da ilmkddir. Oyanqkn saysz
duyuysama v qbulu nizaml olaraq drhal unudarq, nki
onlar ox zifdir ya da onlara lav olunan zehni xbrdar
edilm ox yngldr. Eyni ey oxu d obrazna da xbrdar
et: unudularlar nki ox zifdirlr, halbuki onlara qonu olan
daha gcl obrazlar xatrlanyar. Ancaq gc faktoru bir d
obraznn xatrlanlb xatrlanlmayacan tyin etmd tk
bana kafi deyil. Strmpell d digrlri kimi ox canl olduunu
bildiyimiz d obrazlarn sxlqla unutduumuzu, halbuki
klgli v duyumsal gcdn mhrum bir oxunun yaddada
saxlananlar arasnda ol/tapldn qbul edr.
Ayrca oyanqkn yalnz bir df ortaya xm bir hadiss(n)i
asanca unutmaa, bir ox df qbul edilmi bir eyi is asanca
xatrlamaa meylli olarq. D obrazlar brabr/yolda olmayan
hyatlardr v bu fakt, bizim ayrmsz btn xlyalar
unutmamza itirak edr.
nc bir unutma sbbin daha ox hmiyyt yklnmidir.
Duyularn, dnclrin v bnzrlrinin myyn bir drcy
qdr xatrlanlma hssaslna atmalar n, bir-birlrindn
mcrrdlnmi olaraq qalmamalar, uyun silsil/seriallanma v

qrupladrmalar halnda sralanm olmalar tmldir. gr qsa

bir eir stiri zn meydana gtirn szlr blnr v bunlar
qardrlsa xatrlanlmas ox gc bir hal al/gtrr. gr szlr
uyun kild tkil edilr v uyun sraya soxulsa bir sz
digrin kmk edr v mnala yklnmi olan btn, yadda
trfindn asanca alnb uzun mddt saxlana bilr.
mumiyytl mnasz saxlamaq, qarq v nizamsz olan
saxlamaq qdr tin v fvqladdir.
XLYALARIN AYIRT ETDRC PSXOLOJ
XSUSYYTLR
Xlyalar zrin elmi dncmiz, onlarn, z zehni
faliyytimizin mhsullar olduu frziyysindn yola
xmaqdadr. Bununla birlikd tamamlanm d, biz xarici bir
eymi kimi bizi arpar. Bu mvzuda z msuliyytimizi
mnimsmmy uyunuq. Xlyalarn almza xarici olduu
formasndak bu duyunun mnyi ndir? Xlyalarn qayna
zrin mbahis/mzakirmizin rivsind bu xariciliyin,
xlyalarn mzmununda itirak edn vsaitdn irli gl
bilmycyi nticsin atmaq mcburiyytindyik; nki bu
vsait byk seqmentiyl hm d grm hm d oyanqlq
hyatnda ortaqdr.
D GRM V D GRMNN FUNKSYAS(N)I
ZRN QAYDALAR
Xlyalarn mahid ediln xsusiyytlrini myyn bir gr
baxmndan rh il/alan v eyni zamanda xlyalarn daha
geni grngler kainatndak mvqesini tyin edn hr sv bir
d qaydas(n) dey adlandrlma haqq edr. Dyiik
qaydalarn, xlyalarn bu ya da bu xsusiyytini tml al/gtrb
rh v laq qurmalarna balanc nqtsi olaraq o xsusiyyti
yerldirmlriyl bir-birlrindn ayrldn grrik. Bir
qaydann d grm n bir funksiya ortaya atmas lazm deyil.
Yen d mqsdliliy bal rhlr axtar/arama vrdiimiz

sbbiyl xlyalara bir funksiya yklyn qaydalar

mnimsmy daha uyunuq.

Ana Shify Dnmk n Basn

www.aymavisi.org

+ Byt | - Kiilt
|

Psixologiya
Ana Shif

Yazdr3 votes
http://www.aymavisi.org/psikoloji/ruya.html
Yuxudan mhrum qalnca...
Yuxusuz keirdiyimiz geclr artdqca, yuxusuzluun
zrimizdki psixoloji v bioloji tsirlri d dyiir:

1 gec yuxusuzluq: Adam zn rahat hissdms d, bny bir

gec yuxusuz qalma tolore ed bilir.
2 gec yuxusuzluq: Adamn bdn istiliyi ritmi dr v yuxuya
dala bilmk n byk bir impuls hiss edir.
3 gec yuxusuzluq: Xsusil d darxdrc/sxc eylr
fokuslanmaq olduqca tinlir v bilisel ilyilr yavalayr.
Bu saylanlar, xsusil d shrin erkn vaxtlarnda iddtli olur.
4 gec yuxusuzluq: Txminn saniy davam edn
mikrosuyama davran mahid edilir. Bu mikrosuyamalar
snasnda adam mnaszca bolua baxr v urunu itirir.
Olduqca narahat v al qarq olur.
5 gec yuxusuzluq: Adam hr n qdr bilisel bacarqlarn hl
d istifad ed bilir olsa da yuxarda izah edilnlr lav olaraq
xyallar grmy balayr.
6 gec yuxusuzluq: Adam kim olduu mlumatn itirir. Buna
yuxu mhrumiyyti psikozu ad verilir.
(Bentley, 2000)
Turistlr hans motivasiyala gzir?
. Ediln bir i el gstrir ki, hr hr gzm fikirinin altnda
yatan kslrin getdiklri blglr bal tarixi mlumat
daarcklar deyil, hisslri, o blgyl qurduqlar empati v
xatirlri. qatlan itiraklarn azndan tkln kimi
cmllr bel:
. Tarixi yerlri v muzeylri gzrkn zehinim kemi zamanlara
dnr.
. Kemid yaayan insanlarn gndlik hyatlarn xyal etmyi
sevirm.
(Cameron & Gatewood, 2003)
Hipnotize edilmy n qdr meyllisiniz?

Hammzn hipnotize edilmy hssaslq sviyys(n)i frqli.

Kimilri rahatlqla hipnozun tsiri altna gir bilirkn kimilri
hipnoza girmy bilir. Yax bunu l bilmk adna psixoloqlar
trfindn inkiaf etdirilmi bir lk olduunu bilir idinizmi?
d, o lk:
Standford Hipnoza Hssaslq lyi:
1.) Qollarn dmsi: tirakya aq qollarnn gedrk
arlad deyilir v qollar yavaca dmy balayr.
2.) llrin bir-birindn ayrlmas: tiraklarn qollar nlrind
aq v llri bir-birini tuturkn llr ayrlmaa balayr.
3.) Dad halsinasyonu: tirak aznda vvl irin daha
sonradrsa tur bir dad hiss edir.
4.) Srt sxlm qollar: Qollarndan birinin gedrk daha da
brki/qatlad itirak onu trpd bilmz hala glir.
5.) Yuxu: Hipnotize ediln itirakya hipnoz tcrbs(n)i
haqqnda bir yuxu grb daha sonra bu yuxunu izah edcyi
deyilir.
6.) Kemi dnm: tirakya hans ya deyilirs o yadak
danma v hrktlrin dnr. l yazs bel dyiir.
7.) Qollarn hrktsizlmsi: tirakya qollarn qaldra
bilmycyi deyildiyind bunu hqiqtn d ed bilmir.
8.) Anosmia (qoxu hissinin itkis(n)i): tirakya gndlik
qoxular al/gtr bilmycyi deyildiyind hqiqtn d qoxu
ala bilm bacarn itirir.
9.) Halsna ss: tirak suallar halsna bir ssl cavablayr.
10.) Mnfi vizual halsinasyon: tirak yalnz iki dn olduu
deyiln 3 dd/adt rngli qutunu iki dn grdyn sylyir.
11.) Hipnoz sonras amnezi: vvldn nizamlanan bir siqnal
verilmdiyi mddtc itirak hipnoz snasnda veriln
mlumatlar xatrlamr.
(Bentley, 2000)

Bdn istiliyimizi idar

. Tbii seilim biz insanlarn ox aa ya da ox yksk
istiliklrl baa xmasna kmk etmi. Sth sahs(n)i-hcm
nisbti yksk olan kslr dridn istilik katbetmeye daha uyun
olduundan, tropiklrd yaayan insanlar mumiyytl uzun
boylu v zifkn, qtb sakinlri daha qsa v kilo olaraq daha
toplu.
http://www.biltek.tubitak.gov.tr/gelisim/psikoloji/biliyormusunuz
.htm#uyku

Yuxu ndir :

nsanolu hyatnn txminn d birini yuxuda keirr ki bu da

60 illik bir mrn 20 ili demkdir.
Khn alardan bri insanlar maraqlandran yuxulara primitiv
cmiyytlr d ox hmiyyt verilmidir. Yuxularn, qorxulan
tanrlar trfindn veriln hdiyy v ya czalar ola bilcyin
inanlmdr. Daha sonra kahinlr yuxular rh, rh etmy
balamlar. lk yuxu rhilrinin n vaxt ortaya xdqlar da
myyn deyil. Ancaq Babilin kahinlrinin byk n etdiklri
bilinmkddir. Kaldeliler, Astroloji vs. nin yannda yuxu
rhlrind d mvffqiyyt qazanmlar. Zamanla myyn
yuxularn mnalar da dqiqlmidir. Khn Misirlilr, khn

Yunanllar v rblr yuxu rhlriyl laqdar kitablar

yazmlar.
nsanolu hyatnn txminn d birini yuxuda keirr ki bu da
60 illik bir mrn 20 ili demkdir. Yuxu, gndlik ilrdn
yorun dn insan bdninin v sinirlrinin dinln/istiraht
etm zamandr. Mhur psixologiya Sigmund Freudun da
aradrmalarnn byk hisssini meydana gtirn yuxu
snasnda, adamn ur altnda dnclrinin, hsrtlrinin ya
da istklrinin bir film eridi kimi gz qarsndan kediyi frz
edilr ki buna Yuxu adn verilr.
Freuda gr urun gizldiyi, tamamil saxlad faktlar ortaya
xa bilmk n yol axtarmaqdadr. Bunlardan bzilri d
yuxular halna girrk zlrini gstrr. Freudun yolunda
irlilyn doktor/hkimlr d indiki vaxtda yuxulara hmiyyt
verib, yuxular elmi olaraq aqlayaraq xstlrini malic
etmkddir.
Bzi mcrrd anlaylarn rhlri elmi bir zmin oturdularaq
ifad edil bildiyi halda, yuxu anlayn bu kild aqlamaq o
qdr d mmkn grnmr. Ancaq bunu elmi mlumatlarla
deyil d, dini istiqamtdn aqlana bildiyi d bir baqa mcrrd
gerkdir. Bu rh gr ruh bdndn ayrld zaman, yaanan
hadislrin btnn yuxu dey bilrik.
Yuxularn Mddti
Yuxularda yaananlar inanlmayacaq qdr srtli inkiaf edr.
Bir ne dqiqlik yuxu snasnda bel ox uzun srdyn

sanlan qrib, adrc v ox dyiik hadislr bir-birlrini

izlr, bu sbbl yuxuda zaman anlay meydana glmz. Ancaq
zaman anlayn, oyandqdan sonra beyinin tlimlri v
vrdilri istiqamtind tyin etdiyimiz bir anlar cmidir yalnz.
Bilimadamlari yuxunun mddti zrind qti bir nticy ata
bilmmilr. Bir qisimi yuxularn yalnz bir ne saniy davam
etdiyini iddia edrkn, digr bir qisimi d saatlarla davam edn
yuxularn olduu fikirinddir. Bu mbahis/mzakirlr
snasnda Dr. B. Klein adnda Amerikal bir elm adam bir
aradrmaya balam v knll olaraq sediyi kslri hipnotize
edrk yatrtmaa balamdr v myyn bir mddt sonra
oyandrb yuxularn dinlyrk, bir yuxunun 20 saniyni
gemeycek qdr qsa srdyn tyin etmidir. Dr. Kleinin
davam etdirdiyi bu aradrmann sonunda n uzun yuxunun 90
saniyni keirmdiyi ortaya xmdr.
Yuxularn Nvlri
Mtxssislr gr yuxu bir ne thvil vern meydana
glmkddir. Yuxusu gln insan yatana yatar v gzlrini
balayar. Qsa mddt sonra gz qapaqlar myyn namlum
titrmy balar. nsan o srada yuxuya getmi v yuxu grmy
balamdr. Yatmaq n alnan bir sra yuxu drmanlar yuxu
da grlmsini mane trd bilr. Ancaq drman al/gtrmdn
yatan hr ks mtlq yuxu grr. Yuxular rngli ya da qara a ola
bilr. nsanlarn oxu, qara a yuxu grdklrini sylmkddir.
- Ba yorun, davaml bir mvzuyla maraqlanan kims
yatdnda yuxusunda karmakark eylr ya da maraqland,
hmiyyt verdiyi mvzunu gr bilr. Bu cr yuxular rh

olunmazlar. Msln, televiziyada v ya baqa bir yerd

hycanl bir kino izlyn adam yuxusunda eyni eylri gr
bilr. Bu vziyyt yalnz tsirind qalmaqdr v gerk yuxu
deyil.
- Kabus v ya qarabasan deyiln yuxudur, mumiyytl yax
balar. Yatan kims xo bir hadis il maraqlandn grr v
sonra bu yuxu birdn qorxuducu bir hal al/gtrmy balar.
Gzl grn dyirk insana dht verr. Kabuslarn rhini
sinir doktor/hkimlri v psikanalistler etmkddir. Kabuslar,
yuxuda bir df grln qorxuducu shnlrl qardrmamaq
lazmdr. Qarabasan grn insan qorxar. Bir axtar/ara yuxuda
olduunu hiss edrk oyanmaq istr. Bunu bacara bilmz v ya
uyandn znn edr amma bu srada kabus davam edr. Hr
insan mrnd bir ne df kabus gr bilr.
- Olduu kimi xan yuxular, mumiyytl hissi gcl olan
kilerin yuxulardr. Msln yuxusunda grdy dostunu qsa bir
mddt sonra o gerkd gr bilr bu kslr. Buna "Gerk
Yuxu" ad verilr. Bel yuxular grnlr, diqqtli
davranmaldrlar. Grdklri eylri yax
qiymtlndirmlidirlr.
- Yatan kims yuxusunda bir ox ey grr v shr oyandnda
da bunlardan bzilrini xatrlayar ki bunlar rh oluna bilr. Yuxu
tbiri deyiln ey, drdnc nv n lazmldr daha ox. Shr
oyanldnda alda qalan v htta insan tsir edn yuxular rh
oluna bilr.

- Bzi kslr eyni yuxunu tez-tez grr. Msln yuxusunda

daim eyni ev girdiyini, eyni adam gr bilr, halbuki gerkd
z n o evi, n d adam bilmkddir
http://ruyatabirleri.kadinca.net/ruya-nedir.php