Havalandirma Kanali Imalati PDF

T.C.
MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
TESSAT TEKNOLOJS VE
KLMLENDRME
HAVALANDIRMA KANALI MALTI
ANKARA 2008
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).
Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye
rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.
Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii
kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.
rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.
Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.
Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda
satlamaz.
i
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1..................................................................................................... 3
1. DKDRTGEN VE KARE HAVA KANALI..................................................................... 3
1.1. Galvanizli Sac Trleri ................................................................................................... 3
1.2. Sac Kesme El Aletleri, Makineleri ve Tezghlar (Kenet eitleri) ............................. 5
1.2.1. El Makaslar........................................................................................................... 5
1.2.2. Kollu Makas .......................................................................................................... 7
1.2.3. Kollu Giyotin Makas ............................................................................................. 7
1.2.4. Giyotin Makas ....................................................................................................... 8
1.2.5. Caka (Kenet Bkme) Makinesi ............................................................................. 8
1.2.6. Silindir Makinesi ................................................................................................... 9
1.2.7. Kordon Makinesi ................................................................................................. 10
1.2.8. Daire Kesme Makinesi ........................................................................................ 11
1.2.9. Nokta (Diren) Kaynak Makinesi........................................................................ 11
1.2.10. Matkap Tezgh ................................................................................................. 12
1.2.11. El Breyzi ............................................................................................................ 13
1.2.12. eki ve Tokmaklar........................................................................................... 14
1.2.13. Pleytler ve Altlklar............................................................................................ 15
1.2.14. Metreler ............................................................................................................. 16
1.2.15. elik Cetvel ....................................................................................................... 16
1.2.16. Gnyeler ............................................................................................................ 17
1.2.17. Pergel, izecek ve Noktalar .............................................................................. 17
1.3. Kenet eitleri ............................................................................................................ 18
1.3.1. Dz Kenet ............................................................................................................ 19
1.3.2. Ke Kenedi ........................................................................................................ 23
1.3.3. Pitsburg Kenedi ................................................................................................... 28
1.3.4. Kanal malt ....................................................................................................... 32
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 39
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40
RENME FAALYET-2................................................................................................... 42
2. SLNDRK HAVA KANALI.......................................................................................... 42
2.1. Silindir Bkme Tezghlar .......................................................................................... 42
2.2. Yarap ve ap Hesab Yapma ................................................................................... 42
2.3. Kanal malt............................................................................................................... 44
RENME FAALYET-3................................................................................................... 52
3. GENLEME PARASI ................................................................................................... 52
3.1. Hava Debisi ve Hava Hzlarnn Kesitle Balants .................................................... 52
3.2. eitli Genileme Paras malt Yapmak................................................................. 53
RENME FAALYET-4................................................................................................... 61
4. ETAJ PARASI................................................................................................................. 61
NDEKLER
ii
4.1. Yap Mimarsinin Hava Kanallarna Etkisi................................................................. 61
4.2. eitli Etaj Paralar malt Yapmak......................................................................... 62
RENME FAALYET-5................................................................................................... 68
5. DRSEK PARASI............................................................................................................ 68
5.1. Kanallarda Yn Deitirme ........................................................................................ 68
5.2. Dikdrtgen Kanallar.................................................................................................... 68
5.2.1. Tam Dnl Dirsek............................................................................................ 68
5.2.2. Ksa Dnl ve Kanatl Dirsek .......................................................................... 70
5.3. Dairesel Kanallar......................................................................................................... 75
5.3.1. Dz Dirsek........................................................................................................... 75
5.3.2. Paral Dirsek................................................................................................. 76
5.3.3. Be paral dirsek................................................................................................. 78
RENME FAALYET-6................................................................................................... 84
6. KOL ALMA PARASI ..................................................................................................... 84
6.1. Hava Kanallarnn Mahle Datm ........................................................................... 84
6.2. alan Hava Kanal Hatlarndan Mahlin htiyacna Uygun Hava Kanal malt
Yapmak.............................................................................................................................. 84
RENME FAALYET-7................................................................................................... 91
7. PANTOLON PARASI..................................................................................................... 91
7.1. Hava Aknn Dzensizlemesi.................................................................................. 91
7.2. Pantolon Paras malt Yapmak............................................................................... 91
RENME FAALYET-8................................................................................................... 98
8. ESNEK KANAL MERKEZ KUTUSU MALTI............................................................ 98
8.1. Esnek Kanal Borularn Snflandrmak...................................................................... 98
8.1.1. zolesiz Alminyum Esnek (Flexible) Boru........................................................ 98
8.1.2. Is zoleli Alminyum Esnek (Flexible) Boru ..................................................... 98
8.1.3. Ses ve Is izoleli Alminyum Esnek (Flexible) Boru .......................................... 99
8.1.4. zolesiz Polyester Esnek (Flexible) Boru............................................................. 99
8.1.5. zolesiz Metalize Polyester Esnek (Flexible) Boru.............................................. 99
8.1.6. Is zoleli Polyester Esnek (Flexible) Boru.......................................................... 99
8.1.7. Is zoleli Metalize Polyester Esnek (Flexible) Boru........................................... 99
8.1.8. zolesiz PVC esnek (flexible) boru.................................................................... 100
8.1.9. Is zoleli PVC Esnek (Flexible) Boru............................................................... 100
8.1.10. Paslanmaz elik yar esnek baca borular ........................................................ 100
8.1.11. Hazr Hava Kanal zolasyonu......................................................................... 100
8.1.12. Esnek (Flexible) Boru Ara Balant Elemanlar.............................................. 100
8.2. Esnek Kanal Merkez Kutusunun maltn Yapmak................................................. 101
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 105
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 107
iii
RENME FAALYET-9................................................................................................. 110
9. MENFEZ KUTUSU MALTI ........................................................................................ 110
9.1. Punta Kaynak Makinesini Tantmak......................................................................... 110
9.2. Menfez Kanal Kutusu malt Yapmak..................................................................... 111
9.3. Kanala Tespit Etmek................................................................................................. 114
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 117
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 119
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 121
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 124
KAYNAKA....................................................................................................................... 127
iv
AIKLAMALAR
KOD 522EE0202
ALAN Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme
DAL/MESLEK
Alan Ortak
MODLN ADI Havalandrma Kanal malt
MODLN
TANIMI
rencinin, gerekli ortam salandnda, havalandrma kanaln
tekniine uygun olarak imal edebilecei renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL
Havalandrma Yardmc Elemanlarn Seimini Yapmak
modln alm olmak.
YETERLK Havalandrma kanaln tekniine uygun olarak imal etmek.
MODLN AMACI
Genel Ama Bu modl ile uygun ortam salandnda tekniine
uygun olarak havalandrma kanal imalt yapabileceksiniz.
Amalar
1. Dikdrtgen ve kare hava kanal yapabileceksiniz.
2. Silindirik hava kanal yapabileceksiniz.
3. Genileme paras yapabileceksiniz.
4. Etaj paras yapabileceksiniz.
5. Kol alma paras yapabileceksiniz.
6. Pantolon paras yapabileceksiniz.
7. Esnek kanal merkez kutusu imalat yapabileceksiniz.
8. Menfez kutusu imalt yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, Internet
ortam vb. kendi kendine veya grupla alabileceiniz tm
ortamlar (Ortam; rencilerin grup veya bireysel olarak
alabilecei ekilde dzenlenmelidir).
LME VE
DEERLENDRME
Donanm
Snf kitapl, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar ve
donanmlar, Internet balants, retim materyalleri vb.
Markalama takmlar, sac kesme makas, giyotin, caka, silindir
bkme makinesi, kordon ekme makinesi, el breyizi, tezgh
matkap, helisel matkap ular, pop perin ve tabancas, punta
diren kaynak makinesi.
AIKLAMALAR
1
GR
Sevgili renci,
Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme alann seerek yeni bir meslee adm atm
bulunmaktasnz. Severek ve isteyerek mesleinizi icra etmeniz baarnz artracaktr.
Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme alan ierisine giren havalandrma, gnmzde
ok nem kazanmtr. nsanlarn gnlk ve i hayatnda verimli alabilmesi iin gerekli
artlarn salanmas arttr. Bu artlardan biri de bulunduu ortam havasnn yeterli sda
olmasdr. zellikle yaz aylarnda ar snan hava, insan bunaltmakta ve insanlar serinleme
yollar aramaktadrlar. zellikle insanlarn ok olduu yerlerin havas birden kirlenmekte ve
ar snmaktadr. Bunlara rnek olarak oteller, dn salonlar, alveri merkezleri vb. gibi
yerler verilebilir. Bu gibi yerlerin gerekli konforunun salanmas iin havalandrma tesisat
denmektedir.
Teknoloji ilerledike yeni makineler yaplmakta ve iilik kolaylamaktadr.
Gnmzde artk rulo hlindeki sac, programlanan kanal makinesine verdiiniz zaman size
kanal yaplm olarak vermektedir. Bu kadar iilii kolay olan kanal imaltn yaparak bu ii
meslek hline getireceinize eminiz. Kendinizi yetitirirken bu alanda kapsaml teknik bilgi
ve donanm ieren kitaplardan ve uygulama ortamlarndan faydalanmak gerekir. Bu
modlden edineceiniz bilgi ile havalandrma kanal imalinde kullanlan takmlar ve kanal
imaltn reneceksiniz.
Bu nedenle bu yeterlilie sahip olduunuzda hzla gelimekte olan Tesisat Teknolojisi
ve klimlendirme meslek dalnda bu becerinizi kullanabileceiniz yaygn bir alan sizi
beklemektedir.
Bu modln size meslek adan standart bir bilgi ve beceri kazandraca inanc ile
almalarnzda baarlar dileriz.
GR
2
3
AMA
RENME FAALYET-1
RENME FAALYET-1
Tekniine uygun dikdrtgen ve kare hava kanal yapabileceksiniz.
alma hayatnda (i ortamnda ) dikdrtgen ve kare hava kanal nasl yaplr?
Tesisat taahht firmalarn dolaarak, aratrma ve gzlem yapnz.
Internet ortamnda aratrma yapnz.
Aratrma ve gzlemlerinizi rapor hline getiriniz.
Hazrladnz raporu snfta tartnz.
1. DKDRTGEN VE KARE HAVA KANALI
Ara klimalar ve frigorifik aralarda soutma sistemleri, hem cihaz donatm hem de
uygulama asndan birbirine ok benzemektedir. Bunlar birbirinden farkl klan uygulama
alandr. Frigorifik aralarda soutulmu ara kasas, rnlerin souk tanmasnda
kullanlrken ara klimalar konfor uygulamalarnda kullanlmaktadr. Bundan dolay ara
klima soutma sistemleri ile frigorifik soutma sistemlerine ait devre elemanlar, montaj
ileri ve montaj kurallar bir balk altnda aklanacak ve uygulamalar yaplacaktr.
1.1. Galvanizli Sac Trleri
Galvanizli sac normalde siyah sacdan retilir. Kalnl istenen deere getirilen siyah
sac levha, ya ve kirler scak alkali zelti ihtiva eden banyodan geirilerek temizlenir.
Temizlenen siyah sac tavlama blmnde tavlandktan sonra potadaki inko ile ayn
scakla getirilir ve siyah sac galvaniz potasna daldrlarak mteri isteklerine uygun
miktarda inko kaplanarak galvanizli sac elde edilir. Sacn korozyona dayankl hle
getirilmesi ve d etkilere kar korunmas iin galvanizle kaplanr. iliinin kolay olmas
ve imalttan sonra boya, bakm gerektirmemesi mrnn uzun olmas ve yzey dzgnl
gibi avantajlar galvanizli sacn hava kanallarnda kullanlmasnda en byk sebeplerindendir.
Kanallar i yzeyleri przsz, toz tutmaz, gerektiinde kolayca temizlenebilir; su
emmez, yanmaz, korozyona dayankl, uzun mrl ve olabildii kadar hafif malzemelerden
yaplmaldr. Bu amala kullanlan en ekonomik ve uygun malzemeler galvanizli elik ve
alminyum sac levhalardr. Son yllarda, yzeyi alminyum folyolu poliretan
malzemelerden de hafif ve dayankl kanallar yaplmaktadr.
ARATIRMA
4
Hava kanallarnda TS-822 ye uygun galvanizli
sac kullanlmaldr. Galvanizli saclar, 122 gr/m - 350
gr/m arasnda inko kaplanm, 0,3 mm. 3 mm
kalnlkta ve 600 mm 1.250 mm geniliindeki
saclardan min 1m, maksimum 4 mye kadar istenen
uzunluk ve toleranslar dahilinde levha temini
yaplmaktadr. Rulo eklinde de retimi yaplmaktadr.
Resim 1.1: Levha saclar Resim 1.2: Rulo saclar
Hava kanallarnn galvanizli sac veya alminyum sacdan yaplmas hlinde, kare veya
dikdrtgen kesitli kanallarn saclar Tablo 1.1deki kalnlkta olmaldr.
Minimum Sac Kalnlklar (mm) Kanaln Anma ls
(En Geni Kenar) b,
(mm)
Galvanizli elik Sac Alminyum Sac
b 250 0,50 0,68
250 < b 500 0,65 0,82
500 < b 1000 0,75 0,96
1000 < b 1400 0,85 1,23
1400 < b 2000 1,00 1,37
2000 < b 2500 1,15 1,50
2500 < b 1,25 1,65
Tablo 1.1: Hava kanalnda kullanlacak sac kalnlklar
inko
alam
DKP sac
alam
inko
5
hareketli
kesici
sabit kesici
1.2. Sac Kesme El Aletleri, Makineleri ve Tezghlar (Kenet
eitleri)
Sac metallerin ilenmesinde ve istenen boyutlara getirilmesi iin eitli ekillerde imal
edilmi elektrikli ve el aletleri retilmitir. Bu aletleri kullanarak projesi izilen sac parasn
kesebiliriz. Bu aletler iimizin daha hzl ve tekniine uygun yapmamza yardmc olur. Sac
iiliinde lme ileminden sonraki aamas olan kesme ilemiyle uygulamaya balarz.
Kesme; gerelerin istenen ller dorultusunda ikiye ayrlmas ilemidir. Kesme ileminin
kapsamna gre el makas, kollu makas, giyotin gibi takmlar kullanarak kesme ilemini
yapabiliriz. Kesme ilemi yapldktan sonra kesilen kenarlarn darya doru kan ince
keskin knts vcudumuzu kesmemesi iin gerekli gvenlik kurallarna uymalyz.
zellikle eldiven kullanmna dikkat etmeliyiz. Kesme ileminde kullanlan bu takmlar ayr
ayr inceleyelim.
1.2.1. El Makaslar
El ya da kol gcyle iki kesici azn birbirleri yanndan ayn istikamette geirilirken i
parasn istenen llere ayrma ilemine kesme denir. Bu ilemde kullanlan aletlere
makas ad verilir. Makasla kesme ileminde kullanlan uzuv, el ya da kol olabilir. Bu
durumda aletler el makas ya da kollu makas adn alr. Bunlar saclarn pratik ve ekonomik
yollardan kesilmesinde kullanlan el aletleri olarak tannrlar. Bu ilemi tam olarak
gerekletirebilmeleri iin kullancnn en az
enerjiyi harcamas, ilk bata el makaslarnda ara-
nlan zellik olarak belirlenebilir. El makaslar
ile 1mm, ye kadar saclar kesebiliriz. Bu
nedenle deiik ilem basamaklarndaki ileri
yerine getirebilecek ekilde retilmi eitleri
bulunur. Bunlardan en ok karlaacamz el
makas trleri Tablo 1.2'de verilmitir.
Gnmz teknolojisinde zamandan tasarruf, daha hzl ve rahat almak iin elektrikli
aletler retilmektedir. El makaslar grevini yapan az kuvvet ile ok i ve zellikle kavislerin
kesilmesinde elektrikli sac kesme makineleri retilmitir. Hareketli enenin aa yukar
hareketi sayesinde iki kesici arasna giren sac kesme sistemiyle almaktadr.
Resim 1.3:Elektrikli sac kesme makinesi ve az detay
ekil 1.1: El makas
6
Makas Ad Biimi Kullanma Alanlar Yapt e rnek
Dz makas
Dz ve i bkey
saclarn
kesilmesinde
kullanlr.
Al kesme
makas
Girilmesi zor, doru
izgili kesimlerin
ilenmesinde
kullanlr.
Devaml
sac kesme
makas
Dz kesmelerde
kullanlr. Sa ya da
sol tarafndan
kesebilen mafsall
kollar olan tipleri
bulur.
Kavisli sac
makaslar
Kavisli ve dairesel
kesmelerde
kullanlan sa ya da
sol tarafl kesebilen
tipleri vardr.
Delik
makas
eneleri eri ve
sivridir. Sa ya da
sol taraftan
kesebilir. Delikleri
kesmede kullanlr.
7
Tel makas
Kaln telleri
kesmede kullanlr.
Tablo 1.2: El makas eitleri ve yapt iler
1.2.2. Kollu Makas
nsan gc ile alan makinelerdir. Baklarnn
uzunluu ile orantl olarak her basta yaklak 200 mm
uzunluktaki gerelerin kesiminde kullanlr. Yapmlarn da
kullanlan teknolojiye gre de 5 mm kalnlktaki saclar ve 6
mm kalnlktaki lamalar kesebilir. Dier yandan, eitli
kesitlere sahip gere kesimlerini de yapabilir. Bu makas ayak
zerine vidalanarak ayan da yere monte edilmesi ile
kullanlmaldr.
1.2.3. Kollu Giyotin Makas
Uzun sac paralarnn el
makaslarna gre daha dzgn ve
ksa srede kesilmesi iin kollu
giyotin makas gelitirilmitir.
Ayrca sac kalnl arttka el
makasyla kesme gleir. 1.5
mmye kadar saclarn kesilmesi
iin kollu makaslar gelitirilmitir.
Bunlarn kapasiteleri, yapm
ekillerine gre deiir. Bak
boyu 1060 mm, kesme boyu 1040 mm dir.
Resim 1.4: Kollu makas
Resim 1.5: Kollu giyotin
Resim 1.6: Pedall giyotin makas
ekil 1.2: Kollu giyotin makas bak detay
8
1.2.4. Giyotin Makas
Saclarn kesilmesinde kullanlan giyotin makaslarda alt bak makine gvdesine sabit
olarak balanmtr. st bak ise bir mil zerinde eksantrie bal biyel kollar yardmyla aa
yukar hareket ettirilir. Makine gvdesi ou kez dkmden retilir. Kapasiteleri olduka
deikendir. Bu deiikliklere bal olarak lleri ve retimlerinde kullanlan sistemler
farkllklar gsterebilir.
Kesme yapan alt ve st baklar arasnda boluk braklr. Bu boluk, kesmenin
yaplabilmesi iin gereklidir ve kesilecek her sac kalnlna gre deiir. Ayar, mastarlar
yardmyla yaplr. Makinenin kesme hareketini salayan motor altrlmadan, st ban alt
baa yaklamas ve kesme konumuna getirilmesi salanr. Yan yana gelmi iki bak arasna mastar
konularak aralarndaki boluk kontrol edilir. Gerekiyorsa bu boluk artrlr ya da azaltlr. Her
makineye gre deien ayar vidalar bu ilem iin kullanlr. Ayar ilemi bittikten sonra alt ban
mutlaka sabitlenmesi gerekir. Herhangi bir sebep ile st ban alt baa arpmas baklarn
krlmasna ve byk ekonomik zararlara yol aabilir. Kesme ba bir elektrik motoru ile hareket
ettirilir. Kesmeye balamadan nce giyotin bota altrlarak ban durumuna baklr. nk alter
kapatlp motor durma konumunda kesme pedalna baslrsa bak boa km konumda durur. Bir
sonraki altrmada bak kontrol d aa inip kazalara neden olabilir. Kesme ilemine balamadan
nce alter alarak giyotin altrlr. Kesilecek sacn iki taraf kalemle iaretlenir. aretli yerler
giyotinin alt baklar hizasna getirilerek kesme pedalna baslr. Emniyet asndan hareketli ene
yaknlarna yaklamamak gerekir. Kullanlacak ie ve kesilecek sacn kalnlna gre birok giyotin
modeli vardr.
1.2.5. Caka (Kenet Bkme) Makinesi
Kenar bkme ya da kenet bkme tezgh olarak anld da olur. ou kez insan
gcyle alr. Byk kapasiteli olanlarnn sisteminde elektrik motoru bulunur. Saclarn
kenar bkme iiliinde kullanlan makine gvdesi, elik dkmden yaplr. Sabit bir ene
ile buna a yapabilecek hareketli bir eneye sahiptir. Bklecek sac kalnlna gre, bu iki
ene arasndaki mesafe ayarlanr. yi bir ayarlama dik bkmlerin yaplmas iin gereklidir.
Aksi takdirde bkm keleri kavisli olacaktr.
Resim 1.7: Alt krankl mekanik giyotin makas Resim 1.8: st krankl mekanik giyotin makas
9
eneler arasndaki mesafenin az olmas, parann ar sklmasna yol aarak,
makinenin enelerinde anmalara yol aar. Alt ene iki paradan oluur. Bkme ncesi
para bu eneler arasna iki tarafl vida yardmyla sktrlr. Sktrmann salkl
yaplmas, parann kaymasn nler. Mmkn olduunca parann iki taraftan eit
yaplmas, enelerin zamanndan nce anmasn nlemek bakmndan nemlidir.
Kenet makinesi olarak da adlandrlan caka,
ince ve yass gerelerin bklmesinde kullanlan ve
deiik kapasiteler ile trlerde olan bir souk
ekillendirme makinesidir. Bkme, bir kenar bask
eneleri arasna sktrlan gerecin, dier taraf
bkme enesi tarafndan eilmesiyle oluur. Bask
eneleri iki paradan meydana gelmi olup biri sabit
dieri dikey olarak hareket edebilecek niteliktedir.
Bklecek para bu iki ene arasna sacn her tarafna
eit kuvvet gelecek ekilde sktrlr. Bask eneleri
ile bkme enesi arasndaki mesafe, bklecek para
kalnlna gre iki taraftan eit ayarlanr. Bylelikle enede veya bklecek sac zerinde
deforme olmas engellenir. Bkme enesi ekilde grld gibi yukarya doru kaldrlarak
bkme ilemi yaplr. Saca istenen a verilince bkme enesi aaya indirilerek bask enesi
alr ve para caka makinesinden kartlr.
1.2.6. Silindir Makinesi
Saclarn, souk olarak ve silindir ekillinde bklmesinde kullanlan makinelerdir.
nsan gcyle alan ve ince saclarn bklmesinde kullanlanlar boru bkme makinesi
olarak da adlandrlr. adet silindiri vardr. Silindirlerin boyu ve aplar makinenin
kapasitesine gre deiir. Silindirlerden ikisi konumlar deiebilir trde yaplmtr. Bu
bklen sacn silindir hline gelirken silindir apnn deitirilebilmesine olanak tanr.
Resim 1.9: niversal caka makinesi
Resim 1.10: Kutu tipi tabla caka makinesi
ekil 1.3: Cakada bkme
10
Makinenin en nemli ksmnn adet silindir olduu kavranm olmal. Genellikle
sistem, iki silindir altta, dieri stte olmak kaydyla dzenlenmitir. Sac silindirler arasnda
hareket ederken, altta gittike artan bir basma kuvvetinin etkisi altnda kalr. Bu kuvvet
bklen parada bir gerilim meydana getirir. Meydana gelen gerilim, gerecin elastikiyet
snrnn zerinde olduundan, gerete kalc biim deiikliine urar. Sac silindir hle
gelir. Silindirin ap aa yukar hareket eden nc silindirin ykseklik ayarna gre
deiim gsterir. Bu makinelerin elle alan tip olduu gibi kaln saclarn bklmesi iin
kullanlan elektrikli modelleri vardr. Elle alan tiplerde silindir ile gvde arasndaki
yataklarn yalanmas bkme iinde harcanan gc azaltr. Silindir makinesi yuvarlak bkme
haricinde kenet yapmnda da kullanlr. Kare veya silindir paralar birletirmekte kullanlan
dz kenedin bklmesini salar.
1.2.7. Kordon Makinesi
Dz sac levhalarn dayanmn artrmak ve biimlendirdikten sonra ekil
deitirmesini nlemek amacyla yaplan ilemler iin gelitirilmi makinelerdir.
Kapasitelerine gre insan gc ya da elektrik motorundan aldklar g ile alr. Genellikle
duvar panolar, at levhalar, hangar, glgelik ve benzeri yerlerde kullanlan alminyum ve
galvanizli sac levhalar bu makinelerde ekillendirilir. Dier yandan, sac gerelerden
yaplmas gereken makine paralarna da kordonlama ilemi uygulanabilir. Birbirine ters ynde
dnen silindirik iki bal vardr. Balklar zerinde, saclara verilmesi dnlen biime gre
kanallar almtr. Baln birisi erkek dieriyse bunun iine getii oyuk eklinde oluur.
Biimlendirilecek gere, bu iki balk arasna sktrlr. Sonra balklarn dnmesi iin kol
insan gc ile dndrlr ve balklarn dnmesi salanr. Balklar arasnda sk bir ekilde
biim deitiren saclar kalc olarak yeni eklini alm olur.
Resim 1.11: Mekanik kollu silindir
makinesi
Resim 1.12: Motorlu silindir makinesi
11
1.2.8. Daire Kesme Makinesi
Daire eklinde olmas istenen ve sac malzeme
kullanlarak retilecek olan i paralarnn yapmnda
kullanlan bir makinedir. Baz durumlarda, iinin
daire eklinde boaltlmas istenen i paralar da bu
makineler araclyla biimlendirilebilir.
Kesme ilemini yapan silindirik iki ba
arasndan i paras geerken, baklara uygulanan
kuvvet etkisiyle kesme gerekleir. Baklar motorlu
tiplerinde elektrik motorundan ald g ile
motorsuz tiplerinde ise kol gc ile dner. Baklarn
yatay ekseninde bulunan merkezleme mengenesi,
kesimi yaplacak i parasnn dairesel olarak
dnmesini kolaylatrmann yannda, i parasnn
eksenden kaymasna engel olur.
1.2.9. Nokta (Diren) Kaynak Makinesi
Nokta kaynak makinesinde, kalnl fazla
olmayan paralarn seri retiminde sorunsuz olarak kaynakl birletirme yaplmas, nokta
kaynann sac ileyen tmatlyelerde kullanlmasn salamatr.. Kaynak ilemi ular yaplacak,
kaynak ilemine uygun olarak biimlendirilmi, silindirik gvdeli iki elektrot arasna yerletirilen
iki para zerine nce basn uygulanarak sktrlr. Basn devam ederken kaynak akmnn
elektrotlar araclyla i paralarndan gemesi salanr ve bu esnada paralar ergime noktalarna
yakn derecelerdeki scakla ular ve iki para birbiri ile kaynar. Kaynak sreci; sktrma,
akm uygulama, kaynak sresi olmak zere aamada gerekleir. Bu aamalar mekanik
kontroll bir makinede insan tarafndan ayarlanr. Kaynak akm, makinedeki anahtar
yardmyla seilir. Paralara uygulanacak basn olduka hafif olmaldr. Gereinden dk
basn uygulamas, kaynak alannda koyu bir renk tabakasnn olumasyla kendini gsterir. Fazla
olmas ise kaynak alannda yanmalara ve kvlcmlarn fazlalamasna neden olur.
Resim 1.14: Motorlu kordon makinesi Resim 1.13: Mekanik kordon makinesi
Resim 1.15: Motorlu daire kesme
makinesi
12
Baarl bir nokta kaynann gereklemesinde en nemli etken temizliktir.
Temizlikten kast edilen ise hem elektrotlarn, hem de kaynatlacak parann temizliidir.
Yabanc maddeler, oksit tabakas, ya ve kir, kaynak alanna akmn iletilmesini
zorlatracandan, kaynan hazrlk aamasnda paralarn bu tr olumsuzluklardan arndrlmas
gerekmektedir. Genellikle bakr ve alamlarndan yaplan elektrotlar da kullanm sreleriyle
balantl olarak yzeylerinde anma belirtileriyle
birlikte kir tabakalar oluabilir. Kaynak
balangcnda bunlarn giderilmesi baarl kaynak
sonularnn alnabilmesi iin arttr. Kaynak
yapldka elektrot ularnn anmalar kanlmazdr
Bu tr elektrotlarn kullanlmaya devam
edilmesi, kaynak baarsn olumsuz ynde etkiler.
Her eyden nce kaynak alannda dar tutulmas
gereken blge, elektrot ularnn bask yzeyinin
genilemesiyle doru orantl olarak byyecektir.
Kaynak balangcnda elektrotlarn u biimlerini
koruyup korumad da gzden geirilerek, gerekirse
ee ya da zmpara trndeki tala karan aralar ile
dzeltilmesi yoluna gidilmelidir. Elektrotlarn
anmamas iin zellikle elektrotlar arasnda
birletirilecek para yokken basn uygulanarak
altrlmamaldr. Kaynak yapldka elektrotlar
snd iin baz modeller su soutmaldr. Kaynak
esnasnda elle elektrotlara ve bal olduu kollara temas edilmemelidir.
1.2.10. Matkap Tezgh
ok hassas olmayan deliklerin oluturulmasnda
kullanlan ve bir i masas zerine monte edilen delme
makineleridir. Bu nedenle de ou kez masa matkap tezgh
olarak anlr. Bu makineler ile delik delme, hava ama,
raybalama, klavuz ekme gibi ilem basamaklarn
gereklemesi mmkndr.
Kullanlmas kolay ve pratiktir; ancak matkabn
ilerleme hz kullanc tarafndan makine kolu araclyla
verildiinden, bu konuda dikkatli olunmaldr. zerinde
matkap dnme says mekanik olarak ayarlanabilecek
sistemleri olmayan matkap makineleri, dnme glerini
motordan kaylar araclyla almaktadr. Bu durumda dnme
says kaylarn kasnaklar zerindeki konumlar deitirilerek
yaplr. Modellerine gre hz ayarl, sa sol devirli, su
soutmal olanlar vardr. Delinecek paraya gre matkabn
devir says ayarlanmal, su soutmal deilse matkap ucu
delme esnasnda soutulmaldr.
Resim 1.16: Nokta kaynak makinesi
Resim 1.17: Masa matkap
tezgh
13
Emniyet asndan matkap tablas zerinde bir mengene bulunmal ve i paras bu
mengeneye balanarak delme ilemi yaplmaldr. Delinecek para pense vb. skma aletleri
ile tutulmamaldr. Delme ilemine balamadan nce i nln giyerek, mandrene dolacak
kolumuzda veya zerimizde uzun giysi bulunmamaldr.
1.2.11. El Breyzi
El breyizleri bir delme makinesidir.
nsan gcyle alan yaln tipte olanlar
olduu gibi pnmatik ya da elektrik enerjisiyle
alanlar da vardr. Genel olarak
atlyelerimizde karlatmz elektrikli breyiz
olarak da anlan tipleridir. Elektrikli el breyizleri
gcn, iinde bulunan elektrik motorundan alr.
Motora bal olan mandren, matkap ucunu tutan
ve gvdenin dili kutusu ucundan ileri doru
uzanan eneli, kendinden merkezlemeli bir
aygttr. Matkap ucu bu mandrene mandren
anahtar ile sktrlr.
Tanabilir olmalar sebebiyle ok geni kullanm alanna sahiptirr. Sap ksmnda
bulunan anahtar sayesinde basma iddeti orannda mandren devir says ayarlanabilir. El
breyizi srekli altrlacak olursa elin yorulmamas iin anahtar kilidi olarak adlandrlan
mekanizma kullanlr. Daha byk ve ar modellerde sapn yan sra tutacaklar da vardr. Bylece
breyiz iki elle tutularak daha salam alma ortam yaratlm olur. Elektrik enerjisinin
bulunmad yerlerde kullanlmak amacyla gelitirilen arjl tipleri pratik kullanmlar iin
idealdir.
El breyizleri, genellikle 1-13 mm arasndaki matkap ularna uygundur. 12 mm den
byk aptaki matkap ularyla delik delmek, breyizlerle zordur. Belirli glerdeki bir
elektrikli breyiz, belirli bir delme kapasitesine gre tasarlanmtr. Ucu mandrene taklabilecek
biimde inceltilmi daha byk bir matkap, tahta ya da plastik delmek iin kullanlabilir. Metal
delerken her zaman dikkatli olmak gerekir. eliin belirli trleri ancak sert gerelerden
yaplm matkaplar ile, kesme aznda zel ada talanm ayla, delme srasnda yalamayla ya
da her birden uygulanarak delinebilir. Metal paralarn delinmesinde el breyizine
uygulanacak basncnda nemi vardr. Delinecek malzemeye gre uygun matkap ucunun
mandrene sklmas gerekir. zellikle metal ve beton matkap ularnn ayrmnn yaplmas
gerekir.
Metal matkap ular; sert madenden yaplr. Demir ve elik tr sert metal
malzemelerin delinmesinde kullanlr. Sap ksm zerinde ap ve HSS yazlar bulunur.
sap
gvde
mandren
Resim 1.18: El breyzi
Resim 1.19: Metal matkap ucu
14
Beton matkap ular; beton duvar ve tula vb. malzemelerin delinmesi iin kullanlr.
Kesici u ksm sert madenden, sap ksmlar ise yumuak malzemeden yaplr. Kesici ucu
sap ksmndan daha byk olup, matkap ucu ap kesici u bykl kadardr.
Teknoloji ilerledike ilerin daha hzl ve rahat yaplabilmesi iin yeni takm ve aletler
retilmektedir. Elektrikli aletlerin yerine, akl aletler de seyyar ve pratik olmalar sebebiyle
ok kullanlmaya balanmtr.
Havalandrma kanallarnn birbirine eklenmesinde kullanlan flanl yntemde, matkap
ulu vidalar kullanlmaktadr. Bu vidalarn sklmasnda akl vidalama makinelerine, yldz
ulu bits taklarak matkap ulu vidalar ok daha kolaylkla skldklar iin bu makinelerin
kullanm yaygnlamaktadr.
1.2.12. eki ve Tokmaklar
eki arl ile cisimler zerinde kuvvet oluturmak iin kullanlan takmlara denir.
100 ila 3000 gram arasndakiler eki 3000 gram ile 10000 gram arasndakilere de balyoz
denir. Deiik malzemelerden ve eitli ekillerde yaplrlar.
Resim 1.22: eki Resim 1.23: Balyoz
u
oluk
sap
Resim 1.20: Beton matkap ucu
Resim 1.21: Akl vidalama makinesi, bits ve matkap ulu vida
15
eki sapna salam oturmal ve yerinden oynamamaldr. alma srasnda
frlamamas iin sapna kama aklmaldr. eki sap ucundan tutulmal ve vurulacak yere
ekicin taban paralel olmaldr.
Tokmaklar ise zellikle yumuak metallerin ekillendirilmesinde kullanlr. Vurma
ilemi salayacak ksmlar plastikten yaplr. zellikle sac iiliinde, dzeltme ve kenet
ilerinde ekilerin kullanlmas sacn ezilerek yzeyinde istenmeyen grntlerin
olumasna sebep olur. Bu nedenle daha az darbe gerektiren iler iin tokmaklar kullanlr.
Sac dzelme ilemi iin pleytler kullanlmaldr. Yuvarlak iiliklerde ise i paras i apna
uygun dolu silindir paralar zerinde allmaldr.
1.2.13. Pleytler ve Altlklar
Pleytler elik ubuklarn, yuvarlak demirlerin, lama demirlerin, saclarn ve dorultma
ilemi yaplacak paralarn dorultulmasnda
kullanlan dz yzeyli aralardr. Dorultulacak i
paralar pleyt zerine koyularak eki veya tokmak
gibi dorultma aralar ile vurularak dorultma yaplr.
Dorultma ilemi ayn zamanda bu pleytler zerine
konularak kontrol edilir. Pleytler markalama ve
dorultma pleytleri olmak zere iki tipte bulunurlar
Markalama pleytleri; metal iiliinde
markalama ilerinde kullanlr. Resim izerken nasl
resim masasna ihtiya duyuluyorsa, markalama yaplrken de bir masaya ihtiya duyulur.
Dkme demirden yaplp yzeyleri hassas olarak
ilenmi pleytler markalama ileminde masa grevini
grr. Yzeylerine gelen d kuvvetlerden etki-
lenmemeleri iin altlarnda kaburgalar vardr. Yer-
letirildikleri ayaklar almann rahatlkla yaplaca
ykseklii salar. Bu pleytlerde markalamadan baka
ilem yaplmamaldr. Yzeylerine eki ve benzeri sert
cisimlerle kesinlikle vurulmamaldr.
Resim 1.24: Tokmak eitleri
Resim 1.25: Markalama pleyti
Resim 1.26: Dorultma pleyti
16
Dorultma pleyti: ekile kullanm esnasnda ezilmeye mani olmalar asndan dkme
demirden yaplr. Dkme demirin dier bir stnl eki darbelerine kar dayankl olmasdr.
eki darbelerinin i paras zerinde ani etki brakmasn nler. Bu tr pleytler yerine daha sert
gereler zerinde dorultma yapmak salkl neticeler vermez. Dorultma pleytlerinde dkme
demir seilmesinin nedenleri olarak bunlar saylabilir. Kalnlklar 100200 mm arasnda deiir.
Srekli allan dorultma pleytlerinin orta ksmlarnda kamburlama meydana gelir.
Kamburlamann ilerlememesi iin arada bir ters evrilmesi yararl olur. Bu yaplmad
taktirde kamburlama ilerleyerek pleytin yeniden plnyalanmas gerekebilir.
Altlklar: paralarndan bazlarnn dorultulmasnda, rs veya pleyt gibi dz
yzeyli aralar uygun olmayabilir. zellikle sac paralarnn dorultulmasnda i parasnn
ekline uygun altlklar kullanlr. Bu altlklar, elikten yaplm, kullanm yzeyi
sertletirilmi ve keskin kenarlar pah krlarak dzeltilmitir. Altlklar, mengeneye
balanarak, rse taklarak, pleyt zerinde veya kendi hlinde kullanlr. Aadaki ekilde
eitli altlk tipleri verilmitir.
1.2.14. Metreler
Miktar bilinmeyen bir bykl, ayn cinsten bir
birim byklk ile karlatrarak ka kat olduunu
saptamaya lme denir. En yaln lme aletlerini
olutururlar. ou zaman erit metre olarak anlr.
Uzunluklar 2, 3, 5, 10, 20, 30 ve 50 metre arasnda
deiir. zerinde bulunan milimetrik blnt bask ile
salandndan gvenilirlii tam deildir.
1.2.15. elik Cetvel
Atlyelerde pratik bir ekilde l almak ve para zerine izgi izmekte kullanlan
takmdr. elik cetvellerin blntleri ve yazlar asit ile andrlarak retilmitir. Eilebilir
ve eilemez trleri vardr. Boylar 150, 200, 300 ve 500 mm arasnda deiir.
Resim 1.27: Altlk ekilleri
Resim 1.28: erit metre
Resim 1.29: elik cetvel
17
1.2.16. Gnyeler
Gnyeler, kullanm amalarna gre apkal gnye ve ayarl gnye olmak zere iki
ekilde imal edilir.
apkal gnye; apka denilen bir balk ve buna tespit edilmi blntl veya
blntsz bir cetvelden meydana gelmitir. gerginlikleri giderilmi elik ya da paslanmaz
eliklerden retilir. Fazla hassas olmayan bu gnyeler ile birbirine dikey olan izgilerin
izilmesi iin kullanlr. Bunun dnda komu yzeylerin dikliini kontrol etmekte
mmkndr. Ayrca 45, 90, 120, 135 standart olarak ayarlanm olup bu dorultudaki
alarnda llmesinde de kullanlr.
1.2.17. Pergel, izecek ve Noktalar
Pergeller, i parasnn zerine daire ve yaylar izmek, delikleri yerletirmek ve dier
lleri tamak amacyla yaplan ilerde kullanlan bir markalama aletidir. Markalamada
kullanlan deiik yapda pergele rastlamak mmkndr. Bir trtll vida ile alp kapanan yayl
pergel, hassas ilerin yaplmas iin uygundur. Hangi trde ya da yapda olursa olsun, pergelin ucu
sivri ve ayaklar ayn uzunlukta olmaldr.
Pergelin ucu ile gvdesi ayn gereten yaplm ise u, zamanla zelliini yitirdiinin bilenmesi
gerekir. Bu durumpergel ayaklarnn zamanla ksalarak pergelin kullanlamaz hle gelmesine neden
olur. Bu tr olumsuzluklar ile karlamamak iin pergelin deiebilir ulara sahip olanlar tercih
edilmelidir.
Markalama ilemi iin pergelin ayarlanmas
gerekir. Bunun iin pergelin bir ucunu elik l cet-
velinde tam sayy gsteren izgiye koymak, dier
ucunu istenen l kadar amak yeterlidir. Pergelin,
izilecek dairenin yarap kadar almas yeterlidir.
Pergeli kullanrken, bir ucunu daha nceden nokta ile
belirlenmi yere koyup pergeli hafif ne doru tutarak
tam olarak evirmek gerekir. Bu ekilde pergel,
dzgn bir daire izer. izilen izgilerin zerinden
defalarca pergeli geirmenin bir anlam yoktur. Bu tr
ilemler gereksiz zaman kaybna ve i paras zerinde
fazladan izgiler olumasna yol aar
Resim 1.30: apkal gnye
Resim 1.31: Ayarl gnye
ekil 1.4: Pergelin ayarlanmas
18
izecekler, zellikle galvanizli sac zerinde izgilerin izilmesi iin kullanlan alettir.
Meslek resimde resim kalemlerinin grd ileri, markalamada
izecek grmektedir. izilecek yzey zerinde gzle grlebilir
izgilerin olumas iin izecek, sert bir yapya ve sivri bir uca sahip
olmaldr. Bunun iin tm izecek gerecinin alaml eliklerden
yaplmas mmkndr. Baz durumlarda ise sadece u ksm sert
metalden yaplp, sonradan dk karbonlu elikten yaplm gvde
ucuna sert lehim ile birletirilir. Markalama yaplacak gerecin cinsine
gre izecek yaps deiir. Markalamada kullanlan izecein esas
grevi gere zerinde izgi oluturmak olduuna gre, markalanacak
gerece gre izecek cinsi deiir. izme ilemi yaplrken izecek
dik deil izilecek yne doru 60 -70 yatrlmas gerekir.
Noktalar, markalama srasnda i paras zerindeki delik
yerlerinin belirlenmesinde kullanlan el aletleridir. Noktalar ayrca, dzgn olmayan
izgilere ya da delinecek delikleri gsteren yaylara iaretler konulmasnda da kullanlr.
Dier yandan, baz durumlarda para zerine izilen markalama izgileri silinebilir. Bu
durumlarda da noktalama yaplmaldr. paras zerinde yaplacak ilemler srasnda
izgilerin kaybolma ihtimali varsa izgilerin zeri nokta ile iaretlenerek, ilerde kaybolan
izgilerin belirlenmesi yoluna gidilebilir.
Nokta ular 30, 60, 75 ve 90 olarak bilenir. Her drt bileme derecesinin
kullanlma alanlar farkllk gsterir. nk bu alarn i paras zerinde yaptklar derinlik
farkldr. Bu farkllk i paras zerinde yaplacak ileme gre deiiklik gsterir. rnein
delik delinecek ksmlar 90 u al nokta ile belirlendiinde, matkap ucunun i parasn
daha iyi kavramasna olanak verecektir. Dier markalama ilemlerinde 30 ve 60 lik u
asna sahip nokta, i paras zerinde ok derin izler brakmayacandan, i bitiminde
gerekirse kolaylkla yok edilebilir. Bu tr u asna sahip noktalar, markac noktas olarak
tannr. Nokta paraya 900 dik tutularak ekile vurulmaldr. lk bata hafif darbe vurularak
yer iaretlenmeli daha sonra noktalanmaldr.
1.3. Kenet eitleri
nce sac paralarnn birbirine birletirilecei kenar lleri zerinde yaplan
markalama sonrasnda i paralarnn ayr ayr ve eitli biimlerde eilip bklmesiyle
oluturulan zel gemelere kenet denir (ekil 1.8). Kenet yaplrken bklme esnasnda
tamamen kapanmamas iin bkm yeri iine girecek parann kalnlnda geici bir sac
paras koyulmaldr (ekil 1.7). Bu kenetlerin bir araya getirilerek birbiriyle sktrlmas
sonunda meydana gelen birletirmeye kenetli birletirme denir (ekil 1.9). Kenetli
birletirmeler daha ok tenekecilik ilemlerinde, duman borusu, havalandrma ve klima
kanallar yapmnda kullanlr.
ekil 1.6: Nokta
ekil 1.5: izecek
19
Kenet tekrar sklmek istendiinde ekli bozulur. Ancak srgl kenet ve trleri iin
zelliine gre istendiinde sklp taklabilir. Kenetler kesit biimlerinin grnne ve
yapld yerlere gre adlandrlr. Balca kenet eitleri; dz kenet, ke kenedi, pitsburg
kenedidir. in zelliine ve kullanlaca yere gre bu kenetlerden daha deiik kenetler de
retilir.
1.3.1. Dz Kenet
1.3.1.1. Dz (Ak) Kenet
Sac tr malzemelerin dz birletirilmesinde en ok kullanlan kenet trdr.
Birletirilecek paralarn u ksmlar 180
O
bklp bir biri ierisine geirilerek sktrlmas
sonucu elde edilir. Kenetler elde, kenet makinesinde veya zel gelitirilen otomatik kenet
makinelerinde yaplr. Bkme ilemi ne kadar dzgn
olursa elde edilecek kenette o oranda dzgn olur.
Onun iin genellikle kenet ilemi kenet makinesinde
yaplmaldr.
Kenet yapma ilemine ncelikle markalama
ilemiyle balanlr. Kenet pay parann kalnlna ve
kullanlacak yere gre deise de genellikle 10 mm
alnr. Kenet yaplacak parann kenarndan 10 mm
iaretlenerek, boydan boya elik cetvelle izecek
sayesinde izilir (ekil 1.10). Kenet makinesine izilen
ksm iki ene arasna yerletirilir. Markalanan yer st
ene ile ayn hizaya getirilerek kenet makinesinin
hareketli ksm sktrlarak para sabitlenir. (ekil
1.12). Bkme enesi yukarya doru kaldrlarak
bkme ilemi gerekletirilir (ekil 1.13).
ekil 1.9: Dz kenet ekli
10
10
ekil 1.10: Bkm yerinin
Markalanmas
ekil 1.8: Kenet
ekil 1.7: Kenet yapm
20
Kenet makinesinde 180
0
bkemeyeceimiz iin kenet makinesinde bir miktar bklen
para karlr ve arasna geecek dier kenet kalnl kadar para konularak tekrar kenet
makinesinde sktrlarak 180
O
bklr (ekil 1.15). Bu ilem iki defa tekrarlanarak iki
kenet elde edilir. Ayrca iki kenedi tokmakla da birbirine skca birletirebiliriz (ekil 1.14).
ekil 1.11: Kenet makinesi bkme eneleri
bkme enesi
hareketli st ene
sabit alt ene
ekil 1.12: Kenet yaplacak i parasnn
makineye yerletirilmesi
10 10
ekil 1.13: Sacn bklmesi
10
ekil 1.16: Dz kenet ekli ekil 1.15: Bklen saclarn
kenet makinesinde sktrlmas
ekil 1.14: Bklen saclarn
tokmak ile sktrlmas
21
1.3.1.2. Dz (Kapal) Kenet
Dz ak kenede gre szdrmazlk ve dayanm olarak daha gvenli bir kenet eididir.
Dz ak kenede yanlardan kuvvet uygulanmas sonucu geveme ihtimali vardr (ekil 1.17).
Dz (kapal) kenet herhangi bir ekilde kenette zorlama annda kenetlerin birbirinden
ayrlmamas iin kenedin biri dierinin zerine doru bklerek yaplr.
Yukardaki ekilde
dz kapal tip kenet ekli
verilmitir. Bu kenet yapmnda (a) ve (b) paralar aada ekildeki gibi markalanr. Dz
kenetten farkl olarak ekil 1.20de grld gibi (b) parasnda ilk 10 mm den sonra ikinci
10 mm iaretlenerek 2 mm eme paynn iaretlenmesidir.
a paras daha ncede dz kenette yatmz gibi aadaki ekilde gsterildii gibi
kenet makinesinde bklp bklen kenedin arasna geici para konarak pleyt zerinde
tokmak yardmyla ekillendirilir.
ekil 1.18: Dz (kapal) kenet
ekil 1.17: Dz ak kenedin zorlama sonucu gevemesi
ekil 1.19: A parasnn markalanmas
10
a kenedi
10
a kenedi
10 10
2
b kenedi
ekil 1.20: B parasnn markalanmas
10 10
2
b kenedi
22
(a) kenedi gibi (b) kenedi de dz kenet gibi bklerek ikisi de aadaki eklini
alr. Daha sonra bu iki kenet birbirine geirilerek pleyt zerinde tokmakla
sktrlr (ekil 1.22). 2 mm izgisinin stte kalmasna dikkat edilmelidir.
Dz kapal kenedin son ilemi olarak, (b)
paras zerinde bulunan 2 mmnin ilk izgisi
kenet makinesinin st ene hizasna gelecek
ekilde kenet makinesine yerletirilir. Para iki
ene arasna sktrlr (ekil 1.23). Kenet zerine
takoz paras konularak tokmakla zerine vurulur.
Kenedin ekli gzle kontrol edilir veya dz bir
zemin zerine koyarak tm yzeyin temas
gzlemlenir. Bozukluk varsa tekrar makineye
balanarak tokmakla dzeltilir.
ekil 1.21: A parasnn bkmnn yaplmas
10
ekil 1.23: Dz kapal kenedin
bitirilmesi
takoz
a kenedi b kenedi
2
ekil 1.22: A ve B parasnn kenedinin yaplmas
a kenedi b kenedi
23
1.3.2. Ke Kenedi
1.3.2.1. Tek Ke Kenedi
Kenetli olarak birletirilecek kenarlardan biri 90
O
bklm, dieriyse 180
O
katlanm
durumda birbirinin ierisine geirilmesiyle elde edilen kenettir. Dikdrtgen veya kare ekilli
paralarn bir veya iki tarafnn kapatlmas iin kullanlr. ekil 1.24te buna bir rnek
izilmitir.
Tek ke kenedi yapm iin gerekli iki sac paras bkm yerleri markalanr (ekil
1.25). Perspektif ekilden de grld gibi 1. para 90
O
bklm, dier para 180
O
kenet
bkm yaplmtr.
Sac paralar zerine markalama ilemi yapldktan sonra 1. parann yaplmas kenet
makinesine 10 mm izgisinden sktrlr. Bkme enesi yardm ile para 90
0
yukarya
doru bklerek bu parann ilemi tamamlanr.
10
10
ekil 1. 25: Saclarn markalanmas
1. para
10
ekil 1.24: Ke kenedi ve rnek
ekil 1.26: Tek ke kenedi
1. para
10
ekil 1.27: 1.Parann bklmesi
24
kinci para olan kenet bkm, aada ekildeki gibi kenet makinesine lsnde
yerletirilir. Makinede bkldkten sonra kenet arasna tokmaklama esnasnda tamamen
kapanmamas iin para konur. Tokmak yardmyla kenet ekillendirilerek tamamlanr.
Aradaki para kartlarak 90
0
bklm para ile birletirme ilemine geilir.
Bklen iki para birbirinin ierisine ekildeki gibi yerletirilerek ilk nce tokmakla
bir miktar sktrlr. Daha sonra kenet makinesinde dzgnletirilir ve takoz yardmyla
ekildeki gibi pleyt zerine konan parann kenedi, tokmakla vurularak tamamen
birletirilmi olur.
1.3.2.2. ift Ke Kenedi
Basn, dayankllk ve hava szdrmazlnn nemli olduu yerlerde kullanlr. ift
ke kenedin yapm aamalar dz (kapal) kenet ile hemen hemen ayndr. Farkl olarak dz
kenet ileminden sonra aada ekli verilen (a) parasnn 90
0
kenet ekline gre
bklmesidir. Aada ift ke kenedinin ekli ve perspektif grnts verilmitir.
10
10
ekil 1.28: Kenet bkmnn yaplmas
ekil 1.29: Tek ke kenedinin tamamlanmas
takoz
pleyt
25
ift ke kenedi yapm aamasna, kenet yaplacak saclarn markalanmas ile balanr.
Aada iki parann markalanmas gsterilmitir.
Markalama ileminden sonra iki sac paras kenet makinesinde ilk 10 mm
izgilerinden bklr. Makinede tek seferde 180
O
bklemeyecei iin bir miktar bklen
kenedin arasna, bkme esnasnda kapanmamas iin geici para sac konularak aada
ekildeki gibi tokmakla biimlendirilir.
ekil 1.30: ift ke kenedi
A kenedi
B kenedi
ekil 1.31: A parasnn markalanmas
10
a kenedi
a kenedi
10
10 10
2
b kenedi
ekil 1.32: B parasnn markalanmas
b kenedi
10 10
2
10
10
26
Bu ilem iki sac paras iin (a,b) aynen uygulanr. Kenet ekline getirilen paralar
aada ekildeki gibi birletirilerek tokmakla sktrlr. 2 mm izgisinin stte kalmasna
dikkat edilmelidir.
Birbirine dz kenet eklinde birletirilen paralarn 2 mm lik ksmnn eilmesi iin
kenet makinesine yerletirilir. 2 mm nin ilk izgisi kenet makinesinin st enesi ile ayn
hizaya gelecek ekilde iki ene arasna yerletirilerek sklr. Size bakan ksm bolukta
olduu iin bir miktar yukarya kalkar. ekildeki gibi tahta takoz kullanarak stten kenet
birleim yerine vurulur. Dzgnl gzle kontrol edilerek makineden kartlr ve pleyt
zerine koyarak kontrol edilir. Daha sonra aada sadaki ekilde kenet makinesine
yerletirilir. Dz kenedin bkm bitii ile hareketli st enenin ucu ayn hizaya getirilerek
kenet sktrlr. Bkme enesi 90
O
kaldrlarak dz kapal kenet bitirilmi olur.
1.3.2.3. Dip Ke Kenedi
Kenetli olarak birletirilecek kenarlardan biri kenet eklinde katlanm (b), dieriyse
(a) dz bir ekilde kenedin ierisine yerletirilerek sktrlmas sonucu elde edilen kenettir.
Szdrmazln nem tamad yerlerde kullanlr.
ekil 1.35: Dz kapal kenedin bitirilmesi
a kenedi b kenedi
2
ekil 1.34: A ve B parasnn kenedinin yaplmas
a kenedi b kenedi
27
Dip kse kenedin yapm dierlerine gre
daha kolaydr. A parasnda lsnde kesme
haricinde herhangi bir ilem yoktur. B paras ise bir
bkme fark ile dz kenet yapm ile ayndr. B
parasnda iki bkme ilemi olduu iin ekil 1.37
deki gibi 10ar mm lik iki bkm yeri izilir. B
parasnn kenet bkm ii ekil 1.38deki gibi
kenet makinesinde bklerek, pleyt zerinde
ekillendirilir. Kenet arasna yerletirilen geici sac
paras kartlr.
Dz kenet ekline getirilen b parasnn arasna 10 mm
geniliinde kenedin makinede kapanmamas iin para konur.
Kenet ekil 1.40daki gibi kenet makinesine 10 mm 2.
markalama izgisi hareketli st ene ile ayn hizaya gelecek
ekilde yerletirilir ve sktrlr. Bkme enesi 90
O
kaldrlarak
bkme ilemi tamamlanr (ekil 1.41). Kenet iindeki geici
para yerinden kartlr.
10 10
a paras
b paras
ekil 1.36: Dip ke kenet ekli ve perspektif grnm
10 10
ekil 1.37: Kenedin markalanmas
10 10
10
ekil 1.39: Kenet parasnn
bkme hazrlanmas
10
28
ekil 1.42: Dip ke kenedin birletirilmesi
NOT: Geici parann bkmden sonra kolay kartlmas iin i parasnn her iki
tarafndan en az 10 mm kacak ekilde byk kesilmelidir.
Bklen kenet parasna (b), dz olan
(a) paras ekil 1.42deki gibi yerletirilir.
Pleyt kenarna konan kenet ve tokmakla
sktrlr.
1.3.3. Pitsburg Kenedi
Hava kanal imalinde en ok
kullanlan kenet eididir. Yapm zor olsa
da dayanm ve birletirme asndan ok
kolaydr.
Pitsburg kenedin yapm aamas olarak ilk nce kenet yaplacak i paras zerine, her
iki tarafa bkm lleri aada ekildeki gibi markalanr.
ekil 1.40: Kenedin makineye
yerletirilmesi
ekil 1.41: Kenet parasnn
tamamlanmas
ekil 1.43: Pitsburg kenet ve perspektif grnm
29
1
0
1
0
1
0
1
0
2
1
0
Yukarda krmz renk ile gsterilen tek ilemle 90
O
bkm yaplacak sacn, bkm
yaplacak ucundan 10 mm markalanr. Markalanan para kenet makinesine yerletirilerek
izgi, st ene ile ayn hizaya getirilince para sktrlr (ekil 1.45). Kenet makinesi bkme
enesi yukarya doru kaldrlarak sac 90
O
bklr. Makineden karlan sacn dzgnlk
kontrol yaplarak kenedin bir paras tamamlanr.
Birinci parann bitiminden sonra pitsburg kenet iin kullanlacak sacn her iki tarafna
bkm yerleri markalanr (ekil 1.44).
ekil 1.44: Pitsburg kenet bkm yerlerinin markalanmas
ekil 1.46: Pitsburg kenedin bkm yerleri
10 10 10 10
2
1 2 3 4 5
10
ekil 1.45: 1. Parann bklmesi
10
30
Pitsburg kenet tek bkmde tamamlanamaz. Markalama noktalar yukarda
gsterilmitir. Bkme markalanan ksm kendimize bakacak ekilde kenet makinesine para
yerletirilir. Yukarda gsterilen 3 noktas, kenet makinesinin bkme noktasna yerletirilir
ve sktrlr (ekil 1.47). Makinenin bkme kolu yukarya doru st eneye deinceye
kadar kaldrlr (ekil 1.48).
3 noktasndan 1 bkmden sonra para kenet makinesinden kartlr. 2. bkm
yapmak iin ekil 1.49daki gibi kenet makinesine yerletirilir. 2. bkm bkme kolu
kaldrlmadan yaplaca iin yardmc bir sac kullanlr. Bu sac (u) eklinde bklm i
parasnn 4. bkm yeriyle hizalanarak i paras sktrlr. Yardmc sac yukarya doru
kaldrarak 2. bkm yaplr (ekil 1.50).
Yardmc sacdan yararlanarak yaplan bkm keskin bir bkm olmaz. Uygun
byklkte bir tahta takoz kullanarak i paras, makineden karlmadan takoz bkm
yerine yerletirilir. Tokmakla takoza vurularak bkm dzgnletirilir. (ekil 1.50).
ekil 1.47: Yerletirme ekil 1.48: 1.Bkm
ekil 1.49: 2.Bkm
31
60
O
- 70
O
bklen parann 180
O
bklebilmesi iin tokmakla bir miktar vurulur. Bu
kenet ierisine daha nce yaptmz 90
O
lik bkmn paras girecei iin sktrma
esnasnda kapanmamas gerekir. Onun iin bu kenedin arasna geici olarak sac paras
yerletirilir. ekil 1.51deki mavi sac geici olarak yerletirilen sacdr. Daha sonra kenet
ekil 1.51deki gibi kenet makinesine yerletirilerek sktrlr. Ayn ilem tokmak
yardmyla pleyt zerinde de yaplabilinir.
Sktrma ilemi bittikten sonra geici para karlmadan ncede iaretlediimiz
2 mmlik ksmnda bklmesi gerekir. nk kenet ekil 1.52deki gibi yerletirilip bkme
enesi ile sac arasna 2 mm kalnlnda DKP sac konularak sktrlaca iin 2. Bkm
yerinin kapanmamas gerekir. ekildeki gibi kenet makinesine yerletirilen i paras zerine
tokmakla vurularak 2 mmlik ksm dzgnletirilir. Makineden kartlarak gnye ve
dzgnlk kontrol edilir. lem tamamlannca kenet arasna yerletirilen geici para (mavi
ile gsterilen sac) kartlr. Sonu olarak ekil 1.53teki pitsburg kenet elde edilir.
Pitsburg kenet yapm bittikten sora daha nce bktmz para birletirilmesi
yaplarak ilem tamamlanr. Daha nce bktmz 90
O
lik para ekil 1.54deki gibi
pitsburg kenede yerletirilir. Son bkm izgisinden pitsburg kenet paras dier
yerletirilen para zerine bklr. Bkme ilemi parann byklk ve uzunluuna gre
pleyt veya profil paras zerinde yaplr. Gnye ve dzgnlk kontrol edilerek i bitirilir.
ekil 1.50: Bkm ilemi ekil 1.51: Kenedin bitimi
ekil 1.52: 7. Bkm ekil 1.53: Pitsburg kenet
32
ayet pitsburg kenet ile birletirilecek para kanal eklinde tek para deilse son kalan
bkme ilemi kenet makinesinin bkme enesi ayar yaplarak da kenet makinesinde
yaplabilir (ekil 1.56).
1.3.4. Kanal malt
Havalandrma ve iklimlendirme sistemlerinde s tayc akkan olarak kullanlan
havann, en uygun bir ekilde istenen mahllere tanmas ve datm hava kanallar aracl
ile olmaktadr. klimlendirme santralnda ilenerek, istenilen konfor artlarna getirilen
havann kullanm yerlerine ulatrlmasn ve kullanm yerlerinde kirlenen havann da
darya atlmasn hava kanallar salar.
Kanal imalt elle veya makineler ile genellikle pitsburg kenedi ad verilen bir kenet
yntemiyle yaplr. ekil olarak en yaygn kare ve dikdrtgen kanallardr. mal edilen
dikdrtgen veya kare kanallar birbirlerine genellikle flanl ve akma yntem ad verilen
yntemlerle birletirilir. Bu yntemlere gre sacn markalanmas srasnda l alma
farkllar. Hangi yntemle kanalla birletirilecekse o ynteme gre l alnmaldr.
ekil 1.54: Dier parann
yerletirilmesi
ekil 1.55: Pitsburgun dier para
ile birletirilmesi
ekil 1.56: Pitsburgun son bkme ileminin kenet makinesinde
yaplmas
33
1.3.4.1. Dz Aln Birletirme
Bu yntemde tm paralar sacdan imal edilerek kanal yaplr ve birletirir. Kanal
yaplrken en ok kullanlan pitsburg kenet yntemi ile kare veya dikdrtgen kanal
birletirilir. Kanal ularndan dier kanala birletirme yapmak iin her iki taraftan 20 mm
birletirme pay braklr. Kanal birletirmede pitsburg kenet iin 42 mm, dier kenet iin ise
10 mm markalanr. Kanaln ykseklik ve genilik lleri de ekil 1.58deki ekilde
markalanr.
ekil 1.57: Dikdrtgen kanal
ekil 1.59: Kanal grn ve lleri
ekil 1.58: Dikdrtgen kanaln markalanmas
34
Markalanan sac, giyotinle ekil 1.58deki gibi kesilir, kenet yerlerindeki boluklar
makasla kartlr. Pitsburg kenet yaplacak ksm, pitsburg kenet yapmndaki srayla
bklr. Dier taraftaki kenede girecek 90
O
ksmda bklr. Flan yaplacak ksm kenet
makinesinde 90
O
bklr (ekil 1.60).
Flan ksm bklen sacn bkm ksm, kenet makinesi eneleri dnda kalacak
ekilde kanaln keleri 90
O
bklr (ekil 1.61).
Havalandrma kanalnn bir taraf dier kanalla birletirmek iin dz, dier taraf flan
iin 90
O
bkp kanal pitsburg kenetle birletirildikten sonra (ekil 1.61) kanal imalt
bitmitir. Daha sonra iki kanal birbirine birletirmek iin zel olarak sacdan yaplan aln
birletirme flan kullanlr. Bu flann imalt lleri ekil 1.62de verilmitir. Bu
birletirme flan elle kenet makinesinde yaplabilecei gibi otomatik kenet makinelerinde de
yaplabilir.
ekil 1.61: Kanaln bklmesi
L
ekil 1.60: Sacn flan ksmnn bklmesi
35
Flan paras bkldkten sonra aada ekil 1.63teki konum iin hazrlanlr.
Aln flan birletirme paras kanaln dz ksmna yerletirilerek perinle sabitlenir.
Birletirilecek olan dier kanaln, flan aln birletirme flannn iine yerletirilir.
Tokmakla arkasnda takoz desteiyle dvlerek birletirme yaplr (ekil1.66).
2
5
2
5
2
2
2
0
Lk
Lt
20
ekil 1.62: Kanal aln birletirme flan
20
2
2
25
ekil 1.64: Kanaln perinle kanala birletirilmesi
ekil 1.63: Kanal aln birletirme flan
36
1.3.4.2. Flanl birletirme
Dz aln birletirmede maliyet ucuz olasna karn birletirme iin yaplan balant
flann yapmak zor ve zaman almaktadr. ilii kolaylatrmak ve zamandan tasarruf
salamak iin hazr flan profilleri ve balant paralar retilmitir. Kanal balantlarnda
hazr flan kullanm, imaltta iilii kolaylatrarak zamandan tasarruf, imaltta
oluabilecek iilik hatalarn minimuma indirerek hava kaaklarn engelleyecek, kanalda
dzgn grnm salayacaktr. Hava kanallar genellikle flanl olmasna karn aada
ekil 1.67de verilen srgl, S ve perinli birletirme gibi yntemlerde kullanlmaktadr.
Kanallar hazr profillerle birletirildii iin kanal ularnda herhangi bir bkme
ihtiya yoktur. Kanal pitsburg ve dier 90
O
bkm yeri iaretlenerek kenet ilemi yaplr.
Sonra, kanal ebadna gre bkm yaplacak yerler, markalanp bklerek kanal oluturulur.
Srgl gemeli Ekli tip perinli
Dz S gemeli
Kvrlm S gemeli
ift S gemeli perinli gemeli tip perinli
ekil 1.65: Birletirilecek kanaln yerletirilmesi
ekil 1.66: Kanal aln birletirilmesi
37
Kanal oluturulduktan sonra flan ksmnn
yaplmas iin hazrlklara balanr. Flan
uygulanacak hava kanalnn kenarlarndan 30 mm
ksa olacak ekilde flan balant profili
kesilmelidir. Flann formunun bozulmamas ve
paracklarn macuna etki etmemesi iin al
ksmndan kesilmesi gerekmektedir.
Flan profillerini birbirlerine balamak
iin ke elemanlar kullanlr. Resimde de
grld gibi ke elemannn kuyruk ksm
profilin ierisine girerek delik yerlerinden
sabitlenmektedir. Bu paralar flanlarn birbirine
balantsnda dzgnlk ve salamlk
salayarak kanal titreimlerinin etkilerini en aza
indirmektedir.
ekil 1.68: Flanl balant profil eitleri
Resim 1.33: Ke elemanlar
ekil 1.67: Kanal birletirme yntemleri
Resim 1.32: Flanl balant profili
38
Flanlar uygun ke elemanlar ile birletirilerek ereve hline getirilir (Resim
1.34a). Ke elemanlar flanlara zmbalanarak sabitlenir (b). Bu aamadan sonra ereve
kanala kanal sac, flan kanal yerleim derzine oturacak ekilde yerletirilir (c). Flanlar
matkap ulu vida kullanlarak kanala sabitlenir (d). Bu ilem kanal kenarndan 3cm uzaklkta
balatlp 15 cm aralklarla tekrarlanr. ereve ile kanal arasndaki boluklara meydana
gelebilecek kaaklara kar silikon mastik sklr.
a b
c d
39
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve lleri verilen 80 mm uzunluundaki kanal imal ediniz.
3
0
100
3
0
lem Basamaklar neriler
Markalama ilemini
yapnz.
Verilen llere uygun sac paralar bulunuz.
Her kenet iin 10 mm l alnz.
Kenet paylarn da hesap ederek paradan oluan ii
sac zerine markalaynz.
elik cetvel kullanlarak kenet yerlerini iziniz.
Markalanan yerlerden sac
kesiniz.
Markalanan yerlerden kollu makas kullanarak kesiniz.
Kollu makas yoksa el makasn da kullanabilirsiniz.
Kesme sonunda sacda ekil deiiklii varsa tokmakla
dzeltiniz.
Kesilen yerlere dikkat ederek elinizi kestirmeyiniz.
Kesilen saclarn
bklmesi
Saclarn markalanmasnda izilen kenet yerlerini ekil
kontrol edilerek kenet makinesinde bknz.
Kenetler ekillendirilirken kenet arasna geici para
koyunuz.
Kenet haricide 90
O
dnl keleri bknz.
Kenetlerin sktrlmas
Ayr ayr bklen para altlklar kullanlarak srasyla
birletirilir.
Kenetler yerlerinden kmayacak ekilde tutup tokmakla
vurularak sktrlr.
Parann kelerinin gnyesine baklr.
UYGULAMA FAALYET
Kullanlacak ara ve
gereler
1. Kollu makas
2. izecek
3. elik cetvel
4. Kenet makinesi
5. Tokmak
6. Pleyt ve altlk
7. Gnye
8. Galvanizli sac
40
LME VE DEERLENDRME
1. Sacn korozyona, i ve d etkilere kar dayankl hle getirilmesi iin kaplama
ileminin ad nedir?
A) Boyama C) Yalama
B) Galvanizleme D) Ziftleme
2. Aadaki makaslardan hangisi sac iiliinde kullanlmaz?
A) Dz makas C) El makas
B) Al makas D) Demir makas
3. nsan gc ile alarak her basta yaklak 200mm kesim yapan makas hangisidir?
A) Kollu makas C) El makas
B) Kolu giyotin makas D) Giyotin makas
4. Sac levhay bir seferde en uzun mesafeli kesen makas hangisidir?
A) Kolu giyotin makas C) Giyotin makas
B) Kollu makas D) El makas
5. Sac levhalarn dayanmn arttrmak ve biimlendirildikten sonra ekil deiimini
nlemek iin kullanlan makine hangisidir?
A) Kenet makinesi C) Giyotin makas
B) Silindir makinesi D) Kordon makinesi
6. Saclarn dorultulmasnda kullanlan dz yzeyli ara aadakilerden hangisidir?
A) Tokmak C) Gnye
B) Pleyt D) eki
7. Aadakilerden hangisi markalama aleti deildir?
A) Tokmak C) Gnye
B) eki D) Pleyt
8. Dikdrtgen ve kare ekilli kanallarn bir tarafn kapatmak iin kullanlan kenet ekli
aadakilerden hangisidir?
A) Pitsburg kenet C) ift ke kenedi
B) Tek ke kenedi D) Dz kenet
9. Hava kanal imaltnda en ok kullanlan kenet eidi aadakilerden hangisidir?
A) Dz kenet C) ift ke kenedi
B) Dip ke kenedi D) Pitsburg kenet
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular, faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.Tm sorulara doru cevap
verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
LME VE DEERLENDRME
41
DEERLENDRME LE
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 Resmi inceleyip anladnz m?
2
ekli verilen i paras iin gerekli ara ve gereleri
hazrladnz m?
3
Kanal iin oluturulacak paralar iin uygun sac paralar
buldunuz mu?
4
ekilde verilen lye uygun paray ekil zerine
markaladnz m?
6 Her kenet iin 10 mm kenet pay aldnz m?
7
Emniyet kurallarna uyarak paralar el makas kullanarak
kestiniz mi?
8 ekle uygun gerekli yerlere istenilen kenedi bktnz m?
9
Kanal kelerindeki 90
O
bkmleri kenet makinesinde
bktnz m?
10
paray ekildeki gibi kenet yerlerini srasyla birletirip
tokmakla sktrdnz m?
11 bitiminde iin dzgnln gnye ile kontrol ettiniz mi?
12 altnz alan temizlediniz mi?
13 Kullandnz takmlar temizleyip teslim ettiniz mi?
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz.
Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplarnzn tamam doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.
42
RENME FAALYET-2
AMA
RENME FAALYET-2
Tekniine uygun silindirik hava kanal imalt yapabileceksiniz
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:
alma hayatnda (i ortamnda ) silindirik hava kanal nasl yaplr? Tesisat
taahht firmalarn dolaarak, aratrma ve gzlem yapnz.
evrenizde silindirik hava kanal tesisat yaplan binalarda gzlem yapnz.
2. SLNDRK HAVA KANALI
2.1. Silindir Bkme Tezghlar
Saclarn, souk olarak ve silindir eklinde
bklmesinde kullanlan makinelere silindir
bkme tezghlar denir. nsan gcyle alan ve
motorlu olanlar vardr. adet silindirden
meydana gelen bu makine ve tezghlar birinci
renme faaliyetinde incelemitik. Gerekli
bilgileri geriye dnerek inceleyebilirsiniz.
2.2. Yarap ve ap Hesab Yapma
Daire; bir noktadan eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeri olan ember tarafndan
snrlanan dzlem parasdr. Dairenin (silindirin) alan ve evresi hesaplanrken, daire
evresinin apna oran olan pi () saysndan faydalanlr. Pi says yaklak = 3.14 alnr.
Silindirin ap ve yarap hesabnda, ap= D, yarap= r ile belirtilir. Silindirin evresi = U
ile belirtilir.
ARATIRMA
Resim 2.1: Silindir bkme makinesi
43
Dolaysyla silindirin evresinin bulunmas iin
aadaki forml kullanlr.
U= D x ya da U=2 x r x
Silindirin alan da u formlle bulunur.
A= r
2
x ya da A= d
2
x /4 formlleri
kullanlr.
Havalandrma tesisatnda ilk nce kanal hesaplar yaplarak silindir kanal ap
bulunur. malat yaplrken bu ap kullanlarak kesilecek olan sacn uzunluu tespit edilir.
Silindir kanallarn anm dikdrtgen eklinde sacdan meydana gelir. Silindirin ykseklii
ile kesilecek sacn ykseklii ayndr (ekil 2.1). Kanaln apna gre evre forml
kullanlarak sacn uzunluu tespit edilir.
rnein 1000 mm uzunluunda ve 200 mm apndaki bir kanal iin gereken sac
ebadn bulalm. Yukardaki ekle gre h=1000 mm, D=200 mmdir. Bu kanaln
yaplabilmesi iin gerekli olan (L) nin bulunmasdr.
L= D x = 200 x 3.14 = 628
D x
ekil 2.1: Silindir kanal anm
ekil 2.2: Silindir kanal hesab
ekil 2.3: Silindir birleim detay
D
r
44
mmdir. Sacmzn (L) yani uzunluu da bilindikten sonra bu kanaln imalini yapabiliriz. Bu
sac bulunan ebatlarda kesilip yuvarlatldktan sonra dz kenetle birletirilir. Dz kenette
sacn her iki tarafndan kenet makinesinde 10ar mm bklecei iin bulunan (L)
uzunluuna kenet mesafeleri ilve edilmelidir (ekil 2.2). Yani 628+10+10= 648 mm kenet
paylar da (L) ye ilve edilerek sacn tam boyu bulunmu olur.
Ayn ekilde uzunluu belli olan sacdan silindir bklmesi hlinde ka mm apnda
bir kanal olacan da ayn formlle bulabiliriz.
rnein: elimizde h=1000 mm yksekliinde ve L=900 mm uzunluunda sac paras
olsun. Bu sac parasndan ka mm apnda kanal olacan hesaplayalm.
lk nce 900 mm den iki tane kenet pay kartlr. (ekil 2.2-2.3)
L =900-(10+10) = 880 mm bulunur.
U = D x den U = evre yani sacn uzunluu 900 mm
880 = D x 3,14 D = 880/3,14 D = 280 ap bulunur. 900 mm sac silindir kanal
yapmnda D = 280 mm apnda kanal elde edilmi olunur.
2.3. Kanal malt
Silindir kanaln yarap ve ap hesabn yapmay rendikten sonra silindir kanal
imalt yapabilirsiniz. ap (D) belli olan bir silindir kanal imaltna balarken nce kanaln
sac zerine anm (D x ) matematiksel olarak bulunur. Bu bulanan anma kenet pay
olan (10+10) 20 mmyi de ilve ederek tam boy (L) bulunur. ekil 2.4teki gibi markalanp
kesilir.
Markalanarak kesilen sacn iki ucunun birletirilmesi iin gerekli olan kenetler kenet
makinesi kullanlarak bklr. ekil 2.5teki gibi ilem sralarn takip sacn u ksmlarna
kenet bklr. Birici kenet bkldkten sonra ikinci kenet bklrken kenet ynleri ekil
2.6daki gibi alt st olacak ekilde yaplmaldr.
D
ekil 2.4: Silindir kanal sacn hazrlanmas
D x + 20
45
Kenetleri bklen sac silindir hle getirilmeye hazrdr. Sac silindir hle getirmek iin
silindir makineleri kullanlr. Silindir makinesinde alt yrtme silindirini aa yukar hareket
ettiren kol sayesinde sacn sktrlmas salanr. st yrtme silindiri sabit olup bir taraf
sabit dier taraf silindir paralar birletirildikten sonra karmak iin makineden
kartlabilir. Bkme silindiri ise aa yukar hareket ederek bkeceimiz silindirin apn
belirler (ekil 2.7).
Kenedi bklen para silindir makinesine ekil 2.8deki gibi yerletirilerek alt
yrtme silindiri sklr. Yrtme silindirini hareket ettiren kolu evirerek bkme silindirini
sac istenen apa gelinceye kadar yukarya kaldrlr.
10 10
ekil 2.5: Birleim kenedinin bklmesi
ekil 2.6: Silindir kenet bkm
L
ekil 2.7: Silindir makinesi silindirleri
bkme silindiri
yrtme silindiri
46
Sac silindir hle getirilirken kenet ksmlarnn
silindirler arasna girerek kapanmamas iin dikkatli
olunmaldr. Parann tamamen yuvarlak hle getirilmesi
iin birka kez geri ileri yaplarak tam yuvarlak ekil elde
edilmelidir. Sacn kenet ksmlar birbirine deince (ekil
2.9) silindir makinesinin st yrtme silindiri yerinden
kartlarak i paras alnr.
Silindir makinesinden karlan silindir
parann kenet yerleri (ekil 2.9) birletirilir.
Kenedin kmamas iin ekil 2.10daki gibi bir rs
zerinde kenet yeri tokmakla dvlerek silindir kanal
yaplm olur. Ovallikte herhangi bir bozulma varsa
silindir makinesinde st yrtme silindiri yerinden
karlarak makineye yerletirilen i paras tekrar
istenen ekle getirilir. Silindir rs yoksa byk apl
borunun iki ucuna destek ayaklar yaplarak da bu
boru zerinde ayn ilem yaplr. ekil 2.11deki son
hle getirilerek silindir kanal yaplm olur.
Silindir boru eklinde sac malzemeden imal edilen
kanallarn yaplarnn dzgn daire eklinde kalmas ve
dayankl hle getirilmesi iin az ksmlarna da kabark ekil
verilir. Bu ileme kordon ekme, makinesine ise kordon
makinesi denir. Kordon makinesi bu ilemi makaralar sayesinde
yapar. Yaplacak ie gre ok eitli makaralar bulunmaktadr
(ekil 2.12).
Kordon ekme ilemi uygun makara seilerek kordon
makinesine taklr. Dayama paras mesafesi ayarlanarak kordon
mesafesi ayarlanm olur. Ayarlarn bozulmamas iin dayama parasnn kelebekleri sklr.
Alt st makaralar silindir kaydrma kolu ile birbirine altrlarak sabitlenir. Kordon
ekilecek kanal makaralar arasna yerletirilerek st silindir skma vidas sklr. ekil
2.13teki gibi yerletirilen kanala evirme kolu evrilerek kordon ekilir.
ekil 2.8: Parann yerletirilmesi
ekil 2.9: Parann bklmesi
ekil 2.10: Silindir rs
ekil 2.11: Silindir kanal
47
ekil 2.12: Makaralar
ekil 2.13: Kordon ekme
48
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve ls verilen silindir kanal yapnz.
Markalama ilemini
yapnz.
Yarap 80 mm olan dairenin evre formlnden sac
uzunluunu bulunuz.
Kenet paylarn da hesap ederek ii sac zerine
markalaynz.
kesiniz.
Markalanan yerlerden kollu makas kullanarak kesiniz.
Kollu makas yoksa el makasn da kullanabilirsiniz.
dzeltiniz.
Kesilen sacn bklmesi
Sacn markalanmasnda izilen kenet yerlerini ekil
koyunuz.
Kenedi bklen paray silindir makinesinde lsnde
daire eklinde bknz.
Kenetlerin sktrlmas
Daire eklinde bklen parann kenetleri birletirilir.
vurularak sktrlr.
Kenet sktrma ilemi silindir rs zerinde veya uygun
apta yuvarlak altlklar kullanlarak yapnz.
UYGULAMA FAALYET
Kullanlacak ara ve
gereler
1. Kollu makas
2. izecek
3. elik cetvel
4. Kenet makinesi
5. Tokmak
6. Pleyt ve altlk
7. Kordon makinesi
8. Silindir makinesi
9. Galvanizli sac
30
10
8
0
300
49
Kordon ekilmesi
Kordon makinesine uygun makaralar alt st kontrol
edilerek taklr.
Kordon makinesindeki dayama paras mesafesi
ayarlanr.
Para iki makara arasna yerletirilerek makara skma
kelebei sklr.
Makinenin kolu evrilerek kordon ekilir.
Ayn ilem dier uca da uygulanr.
50
LME VE DEERLENDRME
1. Saclara dairesel olarak bklmesini salayan makine aadakilerden hangisidir?
A) Kordon makinesi C) Silindir makinesi
B) Daire kesme makinesi D) Nokta kaynak makinesi
2. ap belli silindir paralarn evre uzunluunu bulmak iin hangi forml kullanlr?
A) U=r
2
x C) U=d
2
x
B) U=D x D) U=D x h x
3. Silindir makinesinde bkm apn belirleyen silindirin ad nedir?
A) Yrtme silindiri C) Sabit silindir
B) Dndrme silindiri D) Bkme silindiri
4. Silindir kanal yapmnda kenet bkmnde kullanlan makinenin ad nedir?
A) Kordon makinesi C) Kenet makinesi
B) Giyotin makinesi D) Silindir makinesi
5. Silindir kanallarn yaplarnn dzgn olmas ve dayanmnn arttrlmas iin az
ksmlarna kabarklk verilmesine ne ad verilir?
A) Kordon ekme C) Kanallar yapma
B) Kabartma yapma D) Bombeleme
6. Kordon ekme ilemi yapan makinenin ismi aadakilerden hangisidir?
A) Silindir makinesi C) Kordon makinesi
B) Giyotin makinesi D) Kenet makinesi
7. Paraya deiik ekillerde kordon ekme ilemi yapan azlara ve ad verilir?
A) Lokmalar C) Silindirler
B) Paftalar D) Makaralar
DEERLENDRME
sorularla ilgili konular, faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
LME VE DEERLENDRME
51
DEERLENDRME LE
S.N. Deerlendirme ltleri Evet Hayr
2
ekli verilen i paras iin gerekli ara ve gereleri hazrladnz
m?
3 Silindir kanaln anmn hesaplayarak boyunu buldunuz mu?
4 e uygun sac parasn budunuz mu?
5
Kenet pay iin 10 mm alarak paray lsnde sac zerine
markaladnz m?
6 El makas ile markalanan yerlerden sac kestiniz mi?
7 Kesme sonunda ekil deiiklii varsa tokmakla dzelttiniz mi?
8 Kenetleri kenet makinesinde zt ynl olarak bktnz m?
9 Kenedin arasna geici para koyarak ekillendirdiniz mi?
10 Silindir makinesinde paray silindir haline getirdiniz mi?
11 Kenet yerlerini birletirerek kenedi tokmakla sktrdnz m?
12
Kordon makinesinde lsnde parann her iki tarafna kordon
ektiniz mi?
13 in dzgnln gnye ile kontrol ettiniz mi?
DEERLENDRME
52
AMA
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
Tekniine uygun genileme paras yapabileceksiniz.
.
alma hayatnda (i ortamnda ) genileme paras nasl yaplr? Tesisat
evrenizde havalandrma tesisat yaplm binalar dolaarak, genileme
parasnn nasl yapldn gzlemleyiniz.
3. GENLEME PARASI
3.1. Hava Debisi ve Hava Hzlarnn Kesitle Balants
Uygun bir kanal sistemi, btn blgelere istenen hava debisini salamaldr. Baz
kanal kollarnda gerekenden daha fazla veya daha az hava debisi temin eden bir kanal
sistemi istenmez. Fazla hava debisi, kollardaki damper yardmyla ak kslarak
dzeltilebilir. Buna karn koldaki hava debisi az ise bu durum, vantilatr hz artrlarak
basncn ykseltilmesi ile ve bu esnada dier kollarda damperleme yardmyla birok
hllerde dzeltilebilir. zet olarak bir sistem ne kadar kt projelendirilmi olursa olsun,
daha nce belirtilen noktalar gz nne alnarak vantilatr ile yksek basn elde edilecek
uygun iletme artlar gerekletirilebilir.
Ayn ilemi grecek byk ve kk kesitli kanallarda u durumlar meydana gelir.
Byk kesitli kanal sisteminde ilk yatrm maliyeti artar, ancak statik basn kayb az
olacandan iletme masraflar azalr. Kk kanal sisteminde ise ilk yatrm maliyeti
dktr. Fakat statik basn kayplar fazla olacandan iletme masraflar artar, kanal
hzlar yksek seileceinden grlt problemleri oluur.
ARATIRMA
53
3.2. eitli Genileme Paras malt Yapmak
Genileme paralarnda para kenar eiminin 1/7'den byk olmamasna dikkat
edilmelidir. Baz zorunlu durumlarda, bu snrn zerine kmak gerekirse kesinlikle 1/4
deeri almamaldr. 1/4 oran da zorunluluk olmadka kullanlmamaldr.
ekil 3.1de ift tarafl bir gei paras kullanlarak, 1/7 eimle gei parasnn
uzunluu 700 mm olarak alnmtr. ekil 3.2de tek tarafl bir gei paras kullanldndan,
1/7 eimi salamak iin, 1400 mm uzunluunda bir gei paras kullanlmas gerekmitir.
Her menfez veya ayrlma noktasndan sonra, hava kanalndaki hava debisi azalacaktr.
Buna uygun olarak da hava kanalnn kesiti klecektir. Kesit kltmek, kenarlardan en az
birinin 50 mm veya daha ok kltlmesi eklinde yaplr. Daha az kltmeler yapmak,
uygulanabilir ve ekonomik olmayacandan, en az 50 mm'lik bir d olmadan hava debisi
azalsa bile kesit deitirilmeden korunmaldr (ekil 3.4).
ekil 3.1: ift tarafl gei paras
ekil 3.2: Tek tarafl gei paras
ekil 3.3: Hava kanallarnda ap daralmas
54
Havalandrma tesisatnda dikdrtgen kanalda eitli genileme ve daralma paralar
vardr. Bu parann yapmna balamadan nce kanalla birletirme tekniinin dz aln
birletirme mi yoksa flanl m olacana projeden baklmaldr. Flanl birletirmede flan
hazr olduu iin genileme parasnn imalt kolaydr. Biz burada aln birletirmeli bir
genileme parasnn ilem srasn izleyeceiz. Aadaki ekilde grn ve perspektifi
verilen genileme parasn sac zerine markalama ilemiyle ie balanr.
L
Y1
G
Y2
G
Grnleri verilen ekillerden ekil 3.7deki
gibi sac zerine markalama yaplr. Aln birletirmeli
olaca iin normal (L) lsne (20+20) 40 mm
daha ilve edilir. Bu genileme paras sadece stten
geniledii iin toplam iki sac parasndan imal
edilir. Alt para sac zerine markalanarak aadaki
ekilde taranan yerlerden kesilir. Kesik izgiyle
gsterilen ksmlar bkm yerleridir.
ekil 3.4: Ayrlmalarda minimum
kesit klmesi
eim 1/7
ekil 3.5: Genileme paras grnleri
ekil 3.6: Perspektif grn
55
paras kesildikten sonra
kenet makinesinde tm bkm yerleri
ilk seferde iz yaplarak bir miktar
bklr. Daha sonra 10 mmlik kenet
yerleri 90
O
bklr. Bir tarafn flan
yeri 90
O
bklr. Flan bkm kenet
makinesi eneleri dnda kalacak
ekilde kanal bkm yerleri 90
O
bklr. Dier tarafn flan bkm
de yaplarak i paras aada ekle
getirilir. Alt parann
tamamlanmasyla st ksmn yapmna
geilir.
st parann markalanma ileminde uzunluk matematiksel olarak hesaplanarak
bulunur. Para al olduu iin (L) boyu (ekil 3.5) gerek uzunluu vermez onun iin (L)
boyu u formlle hesaplanarak bulunur.
L
toplam
= (L
2
+ (Y1 Y2)
2
)
Bu formle gre (L) tam boyu hesaplanarak sac zerine markalanr. Genilik ayn
olduu iin sadece pitsburg kenet iin gerekli (30+30) 60 mm eklenerek sac zerine ekil
3.9daki gibi markalanr. ekil 3.9da gsterilen ekilde pitsburg kenedi makinede bklr.
Flan yerleri de 90
O
ekil 3.10daki gibi bklerek st para bitirilir. ekil 3.11deki gibi
yerletirilen st para alt para ile hizalanarak ekil 3.10daki gibi birletirme ilemi yaplr.
Aada ekil 3.12-13te deiik ekilde gei paralar sekli verilmitir.
2
0
2
0
yan alt yan
10 Y1 G Y1 10
Y2 G Y2
L
ekil 3.7: Genileme parasnn markalanmas
ekil 3.8: Genileme paras bkm
56
ekil 3.10: Kenedin dvlmesi
st
30 G 30
L
2
0
2
0
ekil 3.9: st parann markalanmas
ekil 3.10: st parann bklmesi
57
ekil 3.13: Kenarlar dz gei
ekil 3.11: Paralarn birletirilmesi
ekil 3.12: Dikdrtgen gei
58
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve lleri verilen daralma parasn profil flan balantl olarak
yapnz.
3
0
0
400
400
2
0
0
800
Kullanlacak ara ve gereler
1. Kollu makas 2. izecek 3. elik cetvel 4. Metre 5. Kenet makinesi 6. Tokmak
7. Gnye 8. Pleyt ve altlk 9. Galvanizli sac 10. El makas
Markalama ilemini
yapnz.
markalaynz.
kesiniz.
Markalanan yerlerden kollu makas veya giyotin makas
kullanarak kesiniz.
Kk paralar iin el makas kullannz.
dzeltiniz.
st ksma gvdeye 90
O
kenet bknz.
koyunuz.
Kenetlerin sktrlmas
st paray gvdeye kenet yerine yerletiriniz.
vurularak sktrnz.
Tokmakla vurma esnasnda arkadanzdan yardm
alarak gvdenin oynamamasn salaynz.
Kenetler sktrldktan sonra iin gnyesini ve
dzgnln kontrol ediniz.
UYGULAMA FAALYET
59
LME VE DEERLENDRME
1. Genileme paralarnda kenar eim deeri ne olmaldr?
A) 1/7 ten byk olmamaldr. C) 1/4 ten byk olmaldr.
B) 1/7 ten byk olmaldr. D) 1/4 ten kk olmaldr.
2. Aln birletirme flan pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) Alnmaz.
3. Flanl birletirme flan pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) Alnmaz.
4. Tek paral daralma paras eimli tarafn uzunluu hangi formlle bulunur?
A) Lt=(L + (Y1-Y2)
2
) C) Lt=(L
2
+ (Y1-Y2)
2
)
B) Lt=(L
2
- (Y1+Y2)
2
) D) Lt=(L
2
- (Y1-Y2)
5. Genileme paras imaltnda hangi kenet kullanlmas uygundur?
A) Pitsburg C) ift ke kenedi
B) Dik kenet D) Dz kenet
6. Genileme paras imaltnda aadakilerden hangisi kullanlmaz?
A) Giyotin makas C) Kenet makinesi
B) Kollu giyotin makas D) Punta kaynak makinesi
7. Havalandrma tesisatnda genileme paras ne zaman kullanlr?
A) Menfez says artnca C) Hava hz azalnca
B) Menfez says azalnca D) Hava hz artnca
8. Aadakilerden hangisi genileme parasn kanala monte etme yntemidir?
A) Kaynakl C) Flanl
B) Puntalamak D) Vidalamak
9. Kanallarn yan tarafna baklava dilimi eklinde yaplan kabartmann sebebi nedir?
A) Estetik grnm C) Sacn dzgnlk ve direncini arttrmak
B) ilii kolaylatrmak D) Montaj kolaylatrmak
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
60
DEERLENDRME LE
KONTROL LSTES
Gzlemlenecek Davranlar Evet Hayr
2
m?
3 Daraltma paras gvdesine uygun sac parasn buldunuz mu?
4
ekildeki llerde 10 mm kenet pay ekleyerek gvdeyi
markaladnz m?
5 El makas ile markalanan yerlerden sac kestiniz mi?
7
10 mm iaretlenen yerlerden ie doru her iki tarafa 90
O
kenet
bktnz m?
8
Gvdeyi ekildeki verilen llerden (U) eklinde kenet
makinesinde btnz m?
9
st parann uzunluunu hesaplayarak sac markalayp kestiniz
mi?
10 Pitsburg kenedi st kapan her iki uzun kenarna yaptnz m?
11
st kapa gvde zerindeki kenetle birletirerek tokmakla
sktrdnz m?
12
Kordon makinesinde lsnde parann her iki tarafna kordon
ektiniz mi?
DEERLENDRME
61
AMA
RENME FAALYET-4
RENME FAALYET-4
Tekniine uygun etaj paras yapabileceksiniz
alma hayatnda (i ortamnda ) genileme paras nasl yaplr? Tesisat
evrenizde havalandrma tesisat yaplm binalar dolaarak, genileme
4. ETAJ PARASI
4.1. Yap Mimarsinin Hava Kanallarna Etkisi
Yap mimarsinin havalandrma kanallarna
etkisi son derece nemlidir. Binann stma ve
soutma yk hesabna gre havalandrma kanallar
bykl tespit edildii iin binann yapm
aamasndaki kullanlan malzemenin nemi
byktr. Ayrca binann zellikle havalandrmas
yaplacak yerin gne ve rzgar etkisi, bykl,
tavan ykseklii, asma tavan varsa tavanla kiriler
arasndaki aklk nemlidir. Kolon ve kirilerin
boyutlar ve ke balant elemanlar kanal
imaltnda byk nemi vardr. ekil 4.1-2deki ekilde bir kiri geiinde yaplan iilik ve
zaman kayb ve ayrca byle bir yn deitirmedeki srtnme kaybn dnrsek mimar
yapnn nemi ortaya kmaktadr. Yap malzemesinin kalnl da iilii zorlatrmaktadr.
Kap ve pencerelerin malzemesi ve tipleri s geiinde ok byk rol oynad iin kanal
hesabnda aplarn byk kmasna neden olabilir. Bu sebeplerden dolay yap mimarsi
izilirken, projeyi hesaplayp izen mimarn havalandrma tesisatn da gz nne alarak
projeyi izmesi gerekir.
ARATIRMA
ekil 4.1: Kiri geii
62
4.2. eitli Etaj Paralar malt Yapmak
Etaj paras kanal nne engel kmas veya duvarda kayma durumlarnda kullanlr.
ift dirsek kullanlarak srtnme kaybn arttrma yerine etaj parann kullanlmas daha
avantajldr.
Etaj parasnn dn ksmlar dairesel olduu iin drt paradan imal edilir. Aada
grnleri verilen etaj parasnn ykseklik ve genilik llerine gre st- alt ve yan
taraflar birbirinin ayns olduu iin iki ayr markalama ilemi yaplr.
st ve alt ekil ayn olduu iin ekildeki gibi sac zerine markalanr. Kenet pay
olarak 10 mm flan pay olarak 20 mm alnr. ekilde gsterilen koyu ksmdan kesilir.
ekil 4.2: Kanal kesimesi ve kiri geii
Y
G
Y
G
ekil 4.4: Etaj paras ve perspektif grn
ekil 4.3: Etaj parasnn kullanlmas
kanal
duvar
63
r
r r
r
L
1
0
20
ki adet kesilen paralar aadaki ekildeki gibi st ksmn kenedi aa, alt ksmn
kenedi yukar doru bklr. Flan ksm da bklerek paralar tamamlanr.
ekil 4.6: Alt ve st paralarn kenetlerinin bklmesi
ekil 4.7: Yan parann markalanmas
ekil 4.5: st ve alt parann markalanmas
alt
st
64
Yan taraflarn markalanmas ekil
4.7deki gibi yaplr. Pitsburg kenedi bu
parada yaplaca iin ykseklik lsne 60
mm ilve edilir. Uzunluu ise (20+20) 40 mm
flan pay ilve edilerek markalanan sac kesilir.
lk nce ekil 4.8deki gibi alt ve stne
pitsburg kenetleri yaplr. Dn ksmlarnn
bklmesi esnasnda yaplan kenedin
kapanmamas iin nceden rendiimiz
ekilde pitsburg kenedin arasna geici para
konur. st paraya altrlarak bklen yan
paralar dier paralarla birletirilerek
tokmakla kenetler kapatlr. Kenet ekilleri ve
birletirilmesi ekil 4.9daki gibi yaplr.
yan
ekil 4.8: Yan parann bklmesi
ekil 4.9: Kenetlerin birletirilmesi
65
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve lleri verilen etaj parasn yapnz.
2
0
0
200
3
0
0
3
0
0
5
0
0
800
Markalama ilemini
yapnz.
markalaynz.
Markalama esnasnda pergel kullanarak R 300 -500 mm
daireleri 800 mm merkezli olarak her iki tarafa iziniz.
izilen dairelerden karlkl teet iziniz.
kesiniz.
kullanarak kesiniz.
dzeltiniz.
st ksma 90O kenet bknz.
Yan taraflara pitsburg kenet bknz.
koyunuz.
Kenetlerin sktrlmas
st ve alt paralar yan parayla birletiriniz.
vurularak sktrnz.
UYGULAMA FAALYET
Kullanlacak ara
ve gereler
1. Galvanizli sac
2. Kollu makas
3. izecek
4. elik cetvel
5. Kenet makinesi
6. Tokmak
7. Pleyt ve altlk
8. Gnye
9. Pergel
10. El makas
66
LME SORULARI
LME VE DEERLENDRME
1. Etaj parasnn kullanlma amac aadakilerden hangisidir?
A) Kanal ekseninin kaydrlmas C) Kanal apnn kltlmesi
B) Kanal ynnn deitirilmesi D) Kanal hava hznn arttrlmas
2. Etaj parasn aln birletirme ynteminde flan pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) Alnmaz.
3. Etaj paras imaltnda kenet pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) 25
4. Etaj paras imaltnda aadakilerden hangisi kullanlmaz?
A) Giyotin makas C) Kenet makinesi
B) Silindir makinesi D) Punta kaynak makinesi
5. Aadakilerden hangisi etaj parasn kanala monte etme yntemidir?
A) Kaynakl C) Flanl
B) Puntalamak D) Vidalamak
6. Etaj paras imaltnda hangi kenet kullanlmas uygundur?
A) Pitsburg C) ift ke kenedi
B) Dik kenet D) Dz kenet
7. Aadaki geilerin hangisinde etaj paras kullanlmas uygun olur?
A) Kiri geiinde C) Deme geiinde
B) Kolon geiinde D) Duvarda kayma durumunda
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
67
PERFORMANS DEERLENDRME
2
m?
3 ekildeki drt para iin uygun sac parasn buldunuz mu?
4
st ve alt paraya 10 mm kenet pay ekleyerek sac zerine
markaladnz m?
5 El makas ile markalanan yerlerden st ve alt sac kestiniz mi?
7
st ve alt parann 10 mm iaretlenen yerlerinden ie doru her
iki tarafa 90
O
kenet bktnz m?
8
Yan paralarn uzunluklarn hesaplayarak pitsburg kenet
paylarn da ilve ederek sac zerine markaladnz m?
9 Yan paralarn uzun kenarlarna pitsburg kenedi bktnz m?
10 Pitsburg kenedin kapanmamas iin geici para koydunuz mu?
11
Silindir makinesinde yan paralara, st paradaki daire parasna
uygun bkm yaptnz m?
12
i biten drt paray srasyla kenet yerlerini birletirerek
tokmakla sktrdnz m?
DEERLENDRME
68
AMA
RENME FAALYET-5
RENME FAALYET-5
Tekniine uygun dirsek paras yapabileceksiniz.
alma hayatnda (i ortamnda ) dirsek paras hava kanal nasl yaplr?
evrenizde havalandrma tesisat yaplm binalar dolaarak, dirsek parasnn
nasl yapldn gzlemleyiniz.
5. DRSEK PARASI
5.1. Kanallarda Yn Deitirme
Kanallarda yn deitirmeler kanlmazdr. Mimar yapnn etkisi, kanal nne kan
engel ve menfezlerin yerletirilmesi vb. sebeplerden dnlerden kanlmas imknszdr.
Hava kanallarnda yn deitirmeler kanal iinde oluacak przler hem havann hzn
keserken hem de grltye sebep olmaktadr. Bu bakmndan yn deitirme yerlerinin hava
akna diren gsterecek ekilde kt yaplmasndan kanlmaldr. Hava kanallarnda
dirseklerin az olmasn, trblans yapmasn nlemek ve ar statik basn kaybna sebep
olmamas iin dirsein i yzey yarap dirsek geniliinden az olmamaldr.
5.2. Dikdrtgen Kanallar
5.2.1. Tam Dnl Dirsek
Hava kanallarnda yn deitirmek iin kullanlan paralara dirsek denir. Dirsei tam
dnl dirsek olabilmesi iin imaltnda baz kurallar vardr. Bu kurallar aada ekil
5.1de verilmitir. Ri ap (3/4 D), Rd ap (D+3/4 D) olarak hesaplanr.
ARATIRMA
69
Y
G
D
R
i3
/4
D
R
R
d
=
D
+
3
/
4
D
ap belli olan tam dnl dirsein markalanmas iin yukardaki formller
kullanlarak Ri ve Rd aplar bulunur. Sac zerine, bulunan deerle ve flan pay olarak
20 mm eklenerek ekil 5.2deki gibi markalanr. Aada ekildeki gibi taral ksm kesilerek
dirsein st paras elde edilir. Alt paras da bunun aynsdr. Kenet bkmnn kolay
olabilmesi iin 10 mm lik ksm aada ekildeki gibi kk paralar kartlr ve 90
O
bklr. Ayn paradan bir tane daha yaparak alt st para tamamlanr.
20
R D
10
ekil 5.2: Tam dnl dirsein markalanmas ve kesilmesi
Alt st paras tamamlanan dirsein di ve i eyrek dairelik ksmlar markalanr. D
parann boyu (L1) direk olarak grnmemektedir. L1=( x Rd)/4 formlnden hesaplanarak
bulunur. Pitsburg kenet pay olarak her iki taraftan 30 mm aada ekil 5.3teki gibi
markalanr. Markalanarak taral yerler kesildikten sonra yan tarafndaki pitsburg kenet
eklinde bklr. Bu paraya kavis verilmeden nce pitsburg kenedin kapanmamas iin
araya geici para konularak silindir makinesinde bklr.
ekil 5.1: Tam dnl dirsek lleri
70
20 L1
20
ekil 5.3: D parann markalanmas
Yukarda d para iin anlatlan ilemler i para iin de uygulanarak ekildeki gibi
pitsburg kenedi bklr. Bu bklen paralar ekil 5.5teki gibi krmz ile gsterilen alt ve
st paralar i ve d paralara ekildeki gibi yerletirilerek tam dnl dirsek yapm ilemi
tamamlanr.
20 L2
20
i para
ekil 5.4: parann markalanmas ekil 5.5: Dirsek paralarnn birletirilmesi
5.2.2. Ksa Dnl ve Kanatl Dirsek
Havalandrma tesisatnda bazen dik dn yapmak gerekebilir. Bu durumda kullanlan
dirseklerin ierisine havann dnn kolaylatrmak iin 1,2 yada 3 dnen kanat
konulabilir. Bu kanatlarn yerleri aada verilen diyagram sayesinde bulunur. Bir rnekle
iki kanat yerinin bulunuunu grelim
Aadaki ekle gre, Ri yarap: 75 mm, D:500 mm Rd yarap: 575 mm lleri
olan dirsein R1 ve R2 deki kanat yerlerini bulalm.
Ri yarap, boaz yarap blmnde 75 bulunur. Rd yarap, srt yarap
blmnde 575 bulunur. rnek 2 izgisi ile bu iki nokta (75-575) birletirilir. Bu dirsek iki
kanatl olduu iin kesien noktal izgi ile iki kanat birinci kanat izgisi kesiim yerinden
yukarya klarak R1= 150 mm bulunur. kinci kanat noktas da R2= 300 mm bulunur.
71
Grafik 5.1: Dikdrtgen kesitli dirsekler iin kanat yerleimi
Kanat yerleri tespit edildikten sonra aada ekil 5.6daki gibi sac zerine dirsek
kesim yerleri markalanr. ekil zerinde taral yerlerken kesilerek st para elde edilir. Alt
para da bunun aynsdr. Bu dirsek balants flanl olarak dnldnde dikkat edilirse
20 mmlik flan pay yoktur. stenirse ilve edilerek kesim yaplr.
ekil 5.6: Dirsein markalanmas
Ri
k
a
n
a
t
l
a
r
R1
R2
R
Rd
D
1
0
72
Markalanan yerlerden kesildikten sonra aadaki
ekle gelen dirsein 10 mmlik ksmndan kenedin kolay
bklebilmesi iin gen eklinde paralar kesilerek
eklin altndaki gibi kenet bkm yaplr. Alt ve st
parada ayn ilem uygulanr. D kavisli parada
aada ekil 5.7deki gibi st ve alt ksmna pitsburg
kenedi yaplacandan 30ar mm kenet pay eklenerek
izilir. Bu para dz olmad iin daha nce
rendiimiz ekilde daire evresinin bulunmas
formlnden gidilerek evre=(tam ap x )/4
formlnden Ld bulunur. Markalanan d para kesilerek
ekil 5.8deki gibi pitsburg kenet yaplr.
Dirsein yan taraflar da bittikten sonra kanat paralarnn yapmna geilir. Dairenin
evre hesab formlnden Lk1 ve Lk2 nin boylar bulunur. Dirsein genilik boyuna (Lg)
20 mm kanad yan tarafa tutturmak iin pay eklenir. Sac zerine markalanan kanatlar
kesilerek 20 mmlik ksm yukarda dirsekte yapld gibi kolay bklebilmesi iin gen
eklinde paralar kartlr. Silindir makinesinde dirsek yan paras zerine markalanan yer
gelecek ekilde bklr. Tutturma pay da 90
O
bklr. Yerine yerletirilen kanatlar
matkapla vidalanr (ekil 5.10). Son olarak tm paralar ekil 5.11deki gibi birletirilir.
ekil 5.8: D ve i paralarn markalanmas
Ld
D para
Li
i para
ekil 5.9: Kanat paralarnn markalanmas
Lk2
2. kanat
2
0
L
g
2
0
Lk1
1. kanat
2
0
L
g
2
0
ekil 5.7: Dirsein kesilmesi
73
5.2.3. Kanatl Kare Dirsek
Bu dirsekler yer snrlamalar nedeniyle dairesel dirseklerin kullanlamad yerlerde
kullanlr. Basn kayb fazladr. Bu kayb azaltmak iin havay dzeltici kanatklar
kullanlmaldr. Bu kanatklar havaya yn vererek ak dzenlemektedir. Aada kanatl
kare dirsek ekli verilmitir. D ve L lleri projede hesaplanan deerlere baklarak retime
geilir. Kanatklar arasnda en az 60 mm mesafe ile monte edilmelidir.
Kanatl kare dirsek D ve L lleri sac zerine markalanarak ekil 5.13teki gibi yan
taraflar ayn olduu iin iki tane markalanr. Taral yerlerden kesilerek dirsek paras elde
edilir. Kesik izgi ile gsterilen yerlerden 90
O
kenet bkm yaplr.
Li
L
i
D
D
L
d
Ld
ekil 5.11: Dirsein montaj
ekil 5.10: Kanadn dirsee
montaj
k
a
n
a
t
dirsek
ekil 5.12: Kanatl kare dirsek
74
yan
D
3
0
Ld Ld
Yan taraflar biten dirsein srt tarafnn markalanmas ilemine
geilir. Ld lleri ekil 5.13teki gibi tek para sac zerine pitsburg
kenet pay (D) mesafesine eklenerek markalanr. Yan tarafnda
gsterilen ekilde her iki tarafna pitsburg kenet bkm yaplr. Bu
para 90
O
bklmeden nce bkm yerindeki kenedin kapanmamas
iin makasla yan tarafta gsterildii ekilde kenetten gen para
kartlr. Pitsburg kenet bkm yaplan d para markalanan Ld
mesafesinden 90
O
bklr.
D parann da bitirilmesinden sonra i parann markalanmasna geilir. ekil
5.15teki gibi yine (D) mesafesine her iki tarafa kenet pay eklenerek markalanr. Yan
tarafnda gsterildii ekilde pitsburg kenetleri bklr. Yukarda anlatld ekilde orta
ksmdaki Li mesafesinden 90
O
bklmeden nce bkm yerinde gen para karlr.
Dirsein drt paras bittikten sonra kanatlarn
uzunluu (D) kadar alnr. Kanatlarn tutturulmas iin
yukarda ekil 5.9daki gibi yan taraflarna 20+20 mm
ilve edilir. Silindir makinesinde eyrek daire kadar
bklen kanat tutturulma kulaklar da 90
O
bklmesiyle
ekil 5.16da gsterildii gibi dirsein yan tarafna
vidalanr. Kanatklarn hepsinin montaj
tamamlandktan sonra dirsein dier ksmlar
birletirilerek montaj bitirilir.
ekil 5.13: Dirsein ve d parann markalanmas
ekil 5.14: Kenedin
Kesilmesi
D
3
0
Li Li
ekil 5.15: parann
markalanmas
75
5.3. Dairesel Kanallar
Teknoloji ilerledike hazr
paralarn imalt artmaktadr. Bu da
zamandan tasarruf ve iilii
azaltmaktadr. Dairesel kanallarda
srtnmenin az olmas, imaltnn kolay
olmas ve montajndaki kolaylklar vb.
sebeplerden gnmzde bu kanallarn
tercih edilmesine sebep olmutur.
Dnlerde kullanlan dirsekler apna
gre dz, paral, be paral olarak
imal edilirler. Bu dirseklerin imalt
aada ayr ayr aklanmtr.
5.3.1. Dz Dirsek
Kk apl dairesel kanallarda 90
O
dnlerde
kullanlr. zel olarak contal imal edilen tipleri vardr. Doru
gelen dairesel kanala dirsein beli bir miktar girmesi iin
dirsee kordon ekilir. Dirsek kordona kadar silindir hava
kanalna veya esnek kanal borularna taklarak kelepe ile
sklarak montaj edilir. Bu dirsek fabrikasyon olarak tek
paradan imal edildii iin elde imalt zordur. Dier
dirseklerin imalt yaplabilir.
ekil 5.17: Kenetlerin
birletirilmesi
k
a
n
a
t
dirsek
ekil 5.16: Kanadn bklerek
sabitlenmesi
Resim 5.1: Dairesel kanal tesisat
Resim 5.2: Dz dirsek
76
5.3.2. Paral Dirsek
Adndan da anlald gibi para sac malzemenin birlemesinden meydana gelir.
Dz dirsee gre srtnme katsays fazladr. Kare kanallarn imalinde direk olarak l
alnp markalandktan sonra kesim yaplarak imalt yaplyordu. Silindir dz kanal haricinde
hemen hemen tm paralarn yapmnda yaplacak iin anmn bilmek gerekir. paral
dirsei de yapabilmek iin bu dirsein paralarnn ayr ayr anmlarn yapmak gerekir.
Paral dirsekler birbirleriyle aada ekil 5.18de gsterildii gibi kaynakl, muflu ve
kenetli olarak birletirilirler. Bu birletirme yntemine gre gerekli kenet paylar dirsein
anmna ilve edilerek kesilir.
Resim 5.3: paral
dirsek
ekil 5.18: Paral dirseklerin birletirilmesi
Kaynakl Muflu Kenetli
77
Yukarda paral dirsein anmna rnek verilmitir. lk nce anm yaplacak
dirsek 12 eit paraya blnm ve bu blntlerden dirsein kesim yerinden aaya doru
nlar gnderilerek anm yaplm dirsein 12 eit blntsyle aktrlarak (A)
oluturulur. (B) paras ise yukarda llen h mesafeleri aada izilen 12 eit nla
birletirilerek bulunur. Burada (A) parasndan iki adet (B) parasndan bir adet yaplr.
Paralar birletirme yntemine gre ekleme paylar ilve edilerek kesilir. Aada kenetle
birletirmeye rnek verilmitir.
ekil 5.19: paral dirsein anm
78
10
1
0
20
Kenet yerlerinde kesilen paralar silindir makinesinde bklerek kenetlerinden
birletirilir. Bklen silindir para dier para ile birletirmek iin 90
O
kenet paylar bklr.
Aada iki parann birletirilmesi gsterilmitir. Dier parada bu gibi birletirilerek dirsek
imal edilir.
5.3.3. Be paral dirsek
sminden de anlald gibi be paradan olumaktadr.
paral dirsee gre srtnme katsays azdr. Dz dirsein
kullanlamad geni dnlerde kullanlr. paral dirsek
gibi be paral dirsekte paralarnn anm yaplarak imal
edilir. Anmdan sonra kenet paylar ilve edilerek
markalandktan sonra kesilir. A ve B paralar olmak zere iki
tip para vardr. Bu paralara kenet pay ilve edilerek
ekil 5.21deki gibi birletirilerek imal edilir.
Resim 5.4: Be paral
dirsek
ekil 5.20: Kenet paylarnn ilve edilmesi
79
ekil 5.22: Be paral dirsein anm
80
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ekli ve lleri verilen dirsein imaltn yapnz.
1
5
0
3
5
0
2
0
0
200
Markalama ilemini
yapnz.
Resim zerindeki kenet paylarn da hesap ederek ii sac
zerine markalaynz.
daireleri 90O merkezli olarak iziniz
Daire parasna pergelle 10 mm kenet paylarn da
iziniz.
ve d para boylarn dairenin evresi formlnden
hesaplayarak markalaynz.
kesiniz.
Markalanan yerlerden kollu makas ve el makas
kullanarak kesiniz.
dzeltiniz.
st ksma 10 mm 90O kenet bknz.
ve d paralara ekildeki gibi pitsburg kenet
bknz.
Kenetler ekillendirilirken kenedin kapanmamas iin
UYGULAMA FAALYET
Kullanlacak ara
ve gereler
1. Galvanizli sac
2. Kollu makas
3. izecek
4. elik cetvel
5. Kenet makinesi
6. Tokmak
7. Pleyt ve altlk
8. Gnye
9. Pergel
10. El makas
81
arasna geici para koyunuz.
Kenetlerin sktrlmas
vurarak sktrnz.
Kenetler sktrdktan sonra iin gnyesini ve
82
LME SORULARI
LME VE DEERLENDRME
1. Dirsein i ap kural aadakilerden hangisidir?
A) Ri= 4/3xD C) Ri= D+3/4
B) Ri= 3/4xD D) Ri= D+3/4.D
2. Dirsein d ap kural aadakilerden hangisidir?
A) Rd= D+3/4 C) Rd= 4/3xD
B) Rd= D+3/4xD D) Rd= 3/4xD
3. Dirsek parasn aln birletirme ynteminde flan pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) Alnmaz.
4. Dirsek paras imaltnda kenet pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) 25
5. Dirsein i ve d dairesel paralarn hesaplanmasnda hangi forml kullanlr?
A) L= x R C) L= ( x R)/4
B) L= x R
2
D) L= ( x R)/2
6. Kanatl kare dirsekte kanatklarn grevi hangisidir?
A) Dirsein dayanmn arttrmak C) Havay hzlandrmak
B) Havay ynlendirerek dzenlemek D) Srtnmeyi arttrmak
7. Havalandrma tesisatnda dik dn yapmak iin kullanlan dirsek hangisidir?
A) Tam dnl dirsek C) Ksa dnl ve kanatl dirsek
B) Kanatl kare dirsek D) Silindir dirsek
8. Ynlendirici kanatlarn dirsee tutturulmasnda en uygun yntem hangisidir?
A) Puntalamak C) Kaynatmak
B) Vidalamak D) Silikonlamak
9. Dirsekteki kanatklar arasnda en az mesafe ka mm olmaldr?
A) 40 C) 60
B) 50 D) 70
10. Dirsein yapmnda en uygun kenet hangisidir?
A) Dz kenet C) Dik kenet
B) ift ke kenedi D) Pitsburg
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
83
2
m?
3 ekildeki drt para iin uygun sac parasn buldunuz mu?
4
st ve alt eyrek daire parasna 10 mm kenet pay ekleyerek sac
zerine markaladnz m?
5
Uygun el makas ile markalanan yerlerden st ve alt sac kestiniz
mi?
7
iki tarafa 90
O
kenet bktnz m?
8
11
uygun bkm yaptnz m?
12
tokmakla sktrdnz m?
DEERLENDRME
84
AMA
RENME FAALYET-6
RENME FAALYET-6
Tekniine uygun kol alma paras yapabileceksiniz.
alma hayatnda (i ortamnda ) kol alma paras hava kanal nasl yaplr?
Tesisat taahht firmalarn dolaarak aratrma ve gzlem yapnz.
evrenizde havalandrma tesisat yaplm binalar dolaarak, kol alma
6. KOL ALMA PARASI
6.1. Hava Kanallarnn Mahle Datm
Hava kanallarnn son noktalar menfezlerdir. Kanallarn geecei yerlerin tespit
edilmesinde menfezler gz nnde tutulur. Klima santralinden kan ana kanal byk apl
olup kollara ayrldka ve menfez says dtke hesaplanarak boyutu klr. Menfezlere
ana kanaldan kol alma paras yardmyla balant yaplr. Bu balant ksa ve bir menfez
balants yaplacaksa esnek (flexible) boru ile de yaplabilinir. Menfez says oksa
dikdrtgen veya kare kanal kol alma parasyla devam eder. Menfez yerleri belli ise kol alma
paras tesisat aamasnda yaplarak kanala monte edilir. Baz zel durumlarda dz hat
ekilerek kol alma sonrada yaplabilinir. Bu durum zellikle asma tavan denen yerlerde
menfezin konaca yerin belli olmad veya zel havalandrlacak yerlerin sonradan tespit
edilecei durumlarda kullanlr. Menfez yerleri tespit edilince hazr denmi kanal kol alma
ebadnda markalanarak kesilir ve kol alma paras monte edilerek balantlar yaplr.
6.2. alan Hava Kanal Hatlarndan Mahlin htiyacna Uygun
Hava Kanal malt Yapmak
Havalandrma tesisatnda menfezlerin yeri sonradan belli olacaksa kanallarn denip
sonradan kol alnacan sylemitik. ayet menfezin yeri belli ise aada ekil 6.1de
verilen kol alma paras imal edilerek flanl olarak kanala monte edilir.
ARATIRMA
85
ayet alan hava kanal hatlarndan kol alnacaksa ekil 6.2deki gibi kanal zerine
nce kol alnacak kanaln boyutlar markalanr (ekil 6.2). Kanal boyutlar L1 ve L2
iaretlendikten sonra fleksle makasn girecei ekilde kesilir. Kesilen kenarlar eki
yardmyla dzgnletirilir. Kesilen kol alma yeri boyutlarnda pitsburg kenetli olarak
yaplan kol alma paras hazrlanr. ekil 6.3te hazrlanan kol alma paras gsterilmitir.
Kol alma kanal markalama aamasnda kol alma parasn kanala tutturmak iin 20 mm
tutturma pay markalanarak ekildeki gibi bklmelidir.
L
1
L
2
ekil 6.3: Kol alma parasn montaja hazrlama
L
1
L
2
ekil 6.2: Havalandrma
kanal
ekil 6.2: Kol alma markalamas
ekil 6.1: Kol alma paras
86
Kol alma paras tutturma yerine hava szdrmazln salamak iin silikon srlr.
Sonra ekil 6.4deki gibi kesilen yere lsnde hazrlanan kol alma paras yerletirilerek
kolay vida ile vidalanr. Bu kol alma kanal parasndan istenen yere kadar kanal ekilir.
ekil 6.4: Kol alma parasn montaj
87
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve lleri verilen kol alma parasn yapnz.
2
0
0
120
1
2
0
500 200
2
0
0
Markalama ilemini
yapnz.
lsnde markalaynz.
Kol alma parasn pergel kullanarak R 120-240 mm
daireleri iziniz
kesiniz.
kullanarak kesiniz.
dzeltiniz.

st ksma gvdeye 90O kenet bknz.
Dairesel paralarn uzunluklarn dairenin evresi
hesabndan bulunuz.
UYGULAMA FAALYET
Kullanlacak ara
ve gereler
1. Galvanizli sac
2. Kollu makas
3. izecek
4. elik cetvel
5. Kenet makinesi
6. Tokmak
7. Pleyt ve altlk
8. Gnye
9. Pergel
10. El makas
88
koyunuz.
Kenetlerin sktrlmas
vurarak sktrnz.
89
LME VE DEERLENDRME
LME SORULARI
1. alan kanaldan kol alnrken szdrmazl salamak iin ne kullanlr?
A) Boya C) Elektrik kayna
B) Silikon D) Tel
2. Kol alma parasn kanala monte etmek iin ka mm tutturma pay alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) 25
3. Kol alma paras imaltnda kenet pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) 25
4. Dirsein i ve d dairesel paralarn hesaplanmasnda hangi forml kullanlr?
A) L= x R C) L= ( x R)/4
B) L= x R
2
D) L= ( x R)/2
5. Kol alma paras yapmnda en uygun kenet hangisidir?
A) Dz kenet C) Dik kenet
B) Pitsburg D) ift ke kenedi
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
90
2
m?
3 ekildeki be para iin uygun sac parasn buldunuz mu?
4
st ve alt kol alma parasna 10 mm kenet pay ekleyerek sac
5
mi?
7
iki tarafa 90
O
kenet bktnz m?
8
11
uygun bkm yaptnz m?
12
tokmakla sktrdnz m?
DEERLENDRME
91
AMA
RENME FAALYET-7
RENME FAALYET-7
Tekniine uygun pantolon paras yapabileceksiniz.
alma hayatnda (i ortamnda ) pantolon paras hava kanal nasl yaplr?
evrenizde havalandrma tesisat yaplm binalar dolaarak pantolon
7. PANTOLON PARASI
7.1. Hava Aknn Dzensizlemesi
Hava kanallar imalt ve montaj esnasnda veya sonradan
kol alma esnasnda srtnme ve trblans en aza indirecek
ekilde yaplmaldr. zellikle dirseklerin dnnde keskin
kelerden kanlmaldr. Kol almalarda ise hava ak ynnde,
ayrlan kanal ebadnda kanal ierisine doru yn verilmelidir.
ekil 7.1de kol almalarda havaya yn verilmeye rnek
verilmitir. Kanal iine doru verilen bu yn verici kanatlar
yaplmazsa kola ayrlan hava kanalna istenen miktarda havann
gitmesi mmkn olmaz. Dolaysyla menfezlerden yeterli hava
ortama verilmez. Bu gibi durumlara dikkat edilerek
havalandrma tesisat denmelidir.
7.2. Pantolon Paras malt Yapmak
Hava kanalnn karsnda duvar bulunmas veya iki kola ayrlmas gereken yerlerde
kullanlr. Srtnme kaybn azaltmak iin keli deil; dairesel olarak dnl yaplr.
Pantolon paras giri genilii, ekilden de grld gibi ayrlan kol geniliinin iki
katdr. Projede belirtilen ebatlarda yaplr. Alt, st, srt ve iki i para olmak zere be
paradan yaplr.
ARATIRMA
ekil 7.1:Kol alma
92
G
Y
G
Y
Aadaki ekil 7.3teki gibi sac para zerine pantolon parasnn st paras
lsnde markalanr. 10 mm kenet pay da eklenerek markalandktan sonra ekilde
gsterilen taral yerden kesilir. Bu para flanl birletirmeli olarak dnld iin 20 mm
lik flan ksm markalanmamtr. Kesilen parann alt ksm da ayn olduu iin iki adet
kesilir. st parann kenet ksm aaya, alt parann kenet ksm yukarya ekil 7.4deki
gibi 90
O
bklr. Bkme ilemi ilk nce pense ile para zerine izilen kenet izgisinden bir
miktar bklr. Bkmde zorlanma olursa daha nce yaptmz gibi kenet payndan
makasla gen paralar kesilerek bkm kolaylatrabiliriz. Daha sonra tokmakla rs
zerinde bkm yapabiliriz.
R 2G R
R
D
R
d
Alt ve st para bittikten sonra srtta bulunan d para markalanr. Aada ekilde
grld gibi sac zerine tek para olarak markalanr. Buradaki Ld mesafesi daha nce
rendiimiz, dairenin evresinin bulunmas forml kullanlarak bulunur. Markalanarak
kesilen d parann eklin yan tarafndaki gibi her iki tarafna pitsburg kenet bkm
yaplr. Kenet bkm yaplan paraya dairesel ekil vermek iin kenedin kapanmamas iin
geici para konarak silindir makinesinde st paradaki kavis derecesinde bklr (ekil
7.6). Ayn ilem iki adet markalanp kesilen i kavisli paralar iin de uygulanr (ekil 7.5).
ekil 7.2: Pantolon paras
ekil 7.3: Pantolon paras markalanmas
ekil 7.4: Kenet yerlerinin bklmesi
93
D
3
0
Ld Ld
D
3
0
Li
Kenetli yerleri bklen paralar uygun bir zemin zerinde kenet yerleri aada ekil
7.6daki gibi yerletirilerek bklr. Tokmakla deforme yapmadan vurarak kenetler
sktrlr ve pantolon paras yapma ii bitirilir.
ekil 7.5: D ve i paralarn markalanmas
94
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve ls verilen pantolon parasn yapnz.
2
0
0
4
0
0
2
0
0
2
0
0
350
200
Markalama ilemini
yapnz.
lsnde markalaynz.
daireleri iziniz.
elik cetvel kullanarak pitsburg kenet yerlerini iziniz.
ve d dairesel paralarn uzunluklarn hesaplayarak
markalaynz.
kesiniz.
kullanarak kesiniz.
dzeltiniz.
st ksma ve alt paraya 90O kenet bknz.
kontrol ederek kenet makinesinde bknz.
Kenetler ekillendirirken kenet arasna geici para
koyunuz.
UYGULAMA FAALYET
Kullanlacak ara
ve gereler
1. Galvanizli sac
2. Kollu makas
3. izecek
4. elik cetvel
5. Kenet makinesi
6. Tokmak
7. Pleyt ve altlk
8. Gnye
9. Pergel
10. El makas
95
Kenetlerin sktrlmas
vurarak sktrnz.
96
LME VE DEERLENDRME
LME SORULARI
1. Pantolon parasnn kullanlma amac aadakilerden hangisidir?
A) Kanaln iki kola ayrlmas C) Kanal apn kltme
B) Kanaldan kol alma D) Kanal ynnn deitirilmesi
2. Aln birletirme yntemiyle pantolon paras yapmnda flan pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) Alnmaz.
3. Pantolon paras imaltnda kenet pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) 25
4. Flanl birletirme yntemiyle pantolon paras yapmnda flan pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) Alnmaz.
5. alan hava kanalndan alnan kol paras kanala nasl tutturulur?
A) Kolay vida C) Elektrik kayna
B) Silikon D) Tel
6. alan hava kanalndan alnan kolda szdrmazl nasl salanr?
A) Boya C) Silikon
B) Elektrik kayna D) Punta kayna
7. Havalandrma tesisat kanalndan sonradan kol alnrken dikkat edilecek husus
aadakilerden hangisidir?
A) Byk kol alnmaldr. C) Hava ynlendirici kanat yaplmaldr.
B) Kanaln stnden alnmaldr D) Kanaln altndan alnmaldr.
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
97
2
m?
3 ekildeki be para iin uygun sac parasn buldunuz mu?
4
st ve alt pantolon parasna 10 mm kenet pay ekleyerek
pergelle sac zerine markaladnz m?
5
mi?
7
iki tarafa 90
O
kenet bktnz m?
8
paylarn da ilve ederek sac zerine markalayp kestiniz mi?
9 Kesilen paralarn kenarlarna pitsburg kenedi bktnz m?
11
uygun bkm yaptnz m?
12
i biten paralar srasyla kenet yerlerini birletirerek tokmakla
sktrdnz m?
DEERLENDRME
98
AMA
RENME FAALYET-8
RENME FAALYET-8
Tekniine uygun esnek kanal merkez kutusu imalt yapabileceksiniz.
alma hayatnda (i ortamnda ) esnek kanal merkez kutusu imalt nasl
yaplr? Tesisat taahht firmalarn dolaarak, aratrma ve gzlem yapnz.
evrenizde havalandrma tesisat yaplm binalar dolaarak, esnek kanal
merkez kutusu imalt nasl yapldn gzlemleyiniz.
Internet ortamnda aratrma yapnz.Aratrma ve gzlemlerinizi rapor hline
getiriniz.
8. ESNEK KANAL MERKEZ KUTUSU
MALTI
8.1. Esnek Kanal Borularn Snflandrmak
8.1.1. zolesiz Alminyum Esnek (Flexible) Boru
zolesiz alminyum esnek (flexible) hava kanallar, dk
ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma,
iklimlendirme ve atk gaz sistemleri iin, zel olarak dizayn
edilmi, ok amal bir izolesiz (yaltmsz) flexible hava
kanaldr.
8.1.2. Is zoleli Alminyum Esnek (Flexible) Boru
Is izoleli alminyum esnek (flexible) hava kanallar,
dk ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma ve
iklimlendirme sistemleri iin, zel olarak dizayn edilmi, ok
amal bir s izoleli (s yaltml) flexible hava kanaldr.
ARATIRMA
Resim 8.1: zolesiz
alminyum esnek boru
Resim 8.2: Is izoleli
alminyum esnek boru
99
8.1.3. Ses ve Is izoleli Alminyum Esnek (Flexible) Boru
Ses ve s izoleli alminyum esnek (flexible) hava
kanallar, dk ve orta basnta alan stma, soutma,
havalandrma ve iklimlendirme sistemleri iin, zel olarak dizayn
edilmi, ok amal bir ses ve s izoleli (ses ve s yaltml)
flexible hava kanaldr.
8.1.4. zolesiz Polyester Esnek (Flexible) Boru
zolesiz polyester esnek (flexible) hava kanallar, dk ve
orta basnta alan stma, soutma, havalandrma ve
amal bir izolesiz (yaltmsz) flexible hava kanaldr.
8.1.5. zolesiz Metalize Polyester Esnek (Flexible) Boru
zolesiz metalize polyester esnek (flexible) hava
havalandrma ve iklimlendirme sistemleri iin, zel olarak
dizayn edilmi, ok amal bir izolesiz (yaltmsz) flexible hava
kanaldr.
8.1.6. Is zoleli Polyester Esnek (Flexible) Boru
Is izoleli polyester esnek (flexible) hava kanallar, dk
ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma ve
amal bir s izoleli (s yaltml) flexible hava kanaldr.
8.1.7. Is zoleli Metalize Polyester Esnek (Flexible)
Boru
Is izoleli metalize polyester esnek (flexible) hava
havalandrma ve iklimlendirme sistemleri iin, zel olarak
dizayn edilmi, ok amal bir s izoleli (s yaltml) flexible
hava kanaldr.
Resim 8.3: Ses ve s izoleli
alminyum esnek boru
Resim 8.4: zolesiz
polyester esnek boru
Resim 8.5: zolesiz metalize
Resim 8.6: Is izoleli
Resim 8.7: Is izoleli metalize
100
8.1.8. zolesiz PVC esnek (flexible) boru
zolesiz PVC esnek (flexible) endstriyel hava kanallar,
dk ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma,
iklimlendirme ve toz aktarma sistemleri iin, zel olarak dizayn
edilmi, yksek mukavemetli, ok amal bir izolesiz
(yaltmsz) flexible hava kanaldr.
8.1.9. Is zoleli PVC Esnek (Flexible) Boru
Is izoleli PVC esnek (flexible) endstriyel hava kanallar,
dk ve orta basnta alan stma, soutma, havalandrma ve
iklimlendirme sistemleri iin, zel olarak dizayn edilmi, yksek
mukavemetli, ok amal bir s izoleli (s yaltml) endstriyel
flexible hava kanaldr.
8.1.10. Paslanmaz elik yar esnek baca borular
Paslanmaz elik yar esnek baca borular, her nevi yaktla
(doalgaz, LPG, fuel-oil vb.) alan cihazlarn baca balantlar,
yksek basnta alan ar scak hava aktarm sistemleri ve
zellikle yksek mekanik mukavemet istenilen uygulamalar iin
zel olarak dizayn edilmi, ok amal bir yar esnek hava
kanaldr.
8.1.11. Hazr Hava Kanal zolasyonu
Hazr hava kanal izolasyonu, yuvarlak ve/veya oval rijit
hava kanallarnn izolasyonu iin, zel olarak dizayn edilmi, ok
amal bir prefabrik izolasyon (yaltm) elemandr. 25/50 mm
kalnlnda 16 kg/m younluundaki cam ynnn zerine
alminyum bir d ceketin giydirilmesiyle retilmitir.
8.1.12. Esnek (Flexible) Boru Ara Balant Elemanlar
Esnek (flexible) ara balant elemanlar, stma,
soutma, havalandrma ve dier hava aktarm sistemleri iin
zel olarak dizayn edilmi, cihaz ile rijit hava kanalnn ya da
iki rijit hava kanalnn birbirlerine balantsnda titreim
aktarmn engelleyen, salnm sebebiyle oluabilecek ileri
ve/veya geri hareketleri yutan, kolay ve hzl montaj imkn
salayan bir esnek (flexible) ara balant elemandr.
Resim 8.8: zolesiz PVC
esnek boru
Resim 8.9: Is izoleli PVC
esnek boru
Resim 8.10: Paslanmaz
elik yar esnek baca
borular
Resim 8.11: Hazr hava
kanal izolasyonu
Resim 8.12: Esnek boru
ara balant elemanlar
101
8.2. Esnek Kanal Merkez Kutusunun maltn Yapmak
Esnek kanal merkez kutusu, bir bakma menfez kutusuna benzer. Merkez kutusunun
altna menfez montaj edilir. Bu menfeze hem temiz hava kanalndan hem de fan coil
cihazndan esnek borularla balant yapld iin ift girili bir kutudur. Hava kanalndan
menfeze temiz hava gelirken fan coil cihazndan da kalorifer sistemiyle stlm hava veya
soutulmu ayrca nem ayar yaplm hava da ilve edilir (ekil 8.1). Menfeze, hem hava
kanalndan hem de fan coilden gelen havay kartrarak veren kutuya merkez kutusu denir.
Merkez kutusunun kanal balantlar esnek borularla yaplr. Aadaki ekilde merkez
kutusunun balant ekli verilmitir.
Merkez kutusu, aadaki ekilden de anlald gibi yanlar ve st kapal alt da
menfez taklmas iin ak bir kutudur. Genellikle kare imal edilir. ki yannda ise esnek
kanal borularnn balanabilecei silindir eklinde paralar bulunur.
H
L
L
R
R
Ls
ekil 8.2: Merkez kutusu
ekil 8.1: Merkez kutusunun yeri
f
a
n
c
o
i
l
merkez
kutusu
merkez
kutusu
f
a
n
c
o
i
l
hava kanal
datc
menfez
hava
102
H
3
0
L L L L
2
0
10
30
40
Toplam drt paradan oluan kutunun imal edilmesine, gvdenin markalanmas ilemi
ile balanr. ekil 8.3te gsterildii gibi sac zerine markalama ilemi yaplr. Kutunun st
sacla birleimi pitsburg kenetle yaplaca iim 30 mm kenet pay markalanr. Esnek
borularn balanaca dairelerin markalanmas iin ap 20 mm alnmaldr. (H) ykseklii
ise menfez, merkez kutusuna taklnca hava giri yerlerinin kapanmamas kuralna uyarak,
seilecek menfezin yksekliine gre bulunur. rnein, tek sral menfezde ykseklik 30
mm, ift sral menfezde 50 mm dir. ayet menfez damperli ise bu llere 40 mm daha
ilve edilerek menfez tam ykseklii bulunur. Tek sral damperli menfezi ele alrsak
dairenin markalanmas 20 mm bkm yerinden 70 mm yukardan markalanr. En altta da
menfezin tutturulaca 20 mm bkm yeri markalanr. Kutu kare yapldktan sonra pitsburg
kenetle birletirileceinden sa ve solda gerekli kenet yerleri markalanr. Markalanan
yerlerden (taranan yerler) makasla fazla paralar kesilerek kartlr. Ayrca keye gelen
kenet yerleri de kenet mesafesi kadar kesilir.
ekil 8.3: Gvdenin markalanmas
ekil 8.4: Kenet yerlerinin bklmesi
4
L
ekil 8.5: Gvdenin birletirilmesi
103
Gvde paras ekil 8.4deki gibi ilk nce pitsburg kenedi bklr. 20 mmlik ksmda
bkm yerine iz yapacak ekilde bir miktar bklr. Bklen pitsburg kenedi kenet makinesi
eneleri dnda kalacak ekilde, gvde (L) mesafelerinden 90
O
bklerek kutu hline
getirilir. ekil 8.5teki gibi birletirilerek pitsburg kenedi tokmakla kapatlr.
Gvde yapldktan sonra silindir paralarn yapmna geilir. Silindir parann ap
balanaca esnek kanal borusunun apna gre belirlenir. Aada ekil 8.6da silindir
parann sac zerine markalanmas gsterilmitir. Yan taraflarda kenet pay 10 mm alttan ise
gvdeye tutturmak iin 20 mm bkm pay markalanmtr. (L) mesafesi daha nce
rendiimiz dairenin evresi formlnden bulunur. Bu paradan iki adet yaplr.
Markalanan yerlerden kesilen saclar eklin yan tarafnda gsterildii gibi bklr. 20 mmlik
ksmda 90
O
dik olarak bklr.
L
s
L
10
2
0
10
ekil 8.6: Silindir parann markalanmas ve bklmesi
Bkm biten silindir paralar gvdenin st sac kapatlmadan kolay vida ile gvde
zerindeki yerlere ekil 8.7deki gibi monte edilir.
ekil 8.7: Silindir parann montaj
st kapak
L
L
ekil 8.8: st parann markalanmas
104
Silindir paralarn gvdeye montajndan sonra st kapan markalanmasna geilir.
ekil 8.8deki gibi (L) mesafeleri sac zerine markalanr. Kelerdeki fazla ksmlar
kesilerek 10 mm lik kenet paylar eklin altndaki gibi 90
O
bklr.
Kenet bkm yaplan st kapak gvde zerindeki daha nce bktmz pitsburg
kenet iine yerletirilerek tokmakla dvlerek kenet sktrlr. ekil 8.9daki gibi merkez
kutusu yapma ii tamamlanm olur.
ekil 8.9: lemin bitirilmesi
105
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve lleri verilen esnek kanal merkez kutusu imaltn yapnz.
3
0
0
300
200
2
0
0
8
0
80
3
5
0
1. Galvanizli sac 2. Kollu makas 3. izecek 4. elik cetvel 5. Kenet makinesi
6. Tokmak 7. Pleyt ve altlk 8. Gnye 9. Pergel 10. El makas 11. Silindir makinesi
Markalama ilemini
yapnz.
markalaynz.
Gvde zerine 20 mm apnda daireleri iziniz.
Silindir paralarn evresini hesaplayarak iziniz.
elik cetvel kullanarak kenet yerlerini iziniz.
kesiniz.
kullanarak kesiniz.
Dairelerin kesilmesinde uygun makas kullannz.
dzeltiniz.
st kapak paraya 90O kenet bknz.
Esnek hortum balant yerlerini silindir makinesinde
bkerek kanal hline getiriniz.
kontrol ederek kenet makinesinde bknz.
UYGULAMA FAALYET
106
Kenetler ekillendirirken kenedin kapanmamas iin
arasna geici para koyunuz.
Kenetlerin sktrlmas
Gvdeyi birletirdikten sonra st kapa kenet yerine
yerletiriniz, birletiriniz.
vurarak sktrnz.
Silindir paralar kolay vida ile yerine monta ediniz.
107
LME SORULARI
LME VE DEERLENDRME
1. Merkez kutusunun azlar nerelere balanr?
A) Havalandrma kanal-d ortam C) D ortam-i ortam
B) Fan coil- d ortam D) Havalandrma kanal-fan coil
2. Merkez kutusu imaltnda kenet pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) 25
3. Merkez kutusunda menfezin monte edilecei flan pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) 25
4. Merkez kutusunun kanallara montaj nasl yaplr?
A) PVC borularla C) Polietilen borularla
B) Esnek kanal borularyla D) Dkm borularla
5. Merkez kutusunun yksekliinin belirlenmesinde gz nnde bulundurulmas gereken
en nemli husus hangisidir?
A) Hava debisi C) Havalandrma kanal ap
B) Menfezin boyutu D) Esnek horum ap
6. Merkez kutusunun kullanlma amac aadakilerden hangisidir?
A) Hava debisinin ayarlanmas C) Havann istenen artlara getirilmesi
B) Hava hznn ayarlanmas D) Byk menfez taklmas
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
108
S.N. Gzlemlenecek Davranlar Evet Hayr
2
m?
3 ekildeki para iin uygun sac parasn buldunuz mu?
4
ekildeki llere gre gvde parasn alt ksmna 20 mm, st
ksmna pitsburg kenet pay ilave ederek i parasn sac zerine
markaladnz m?
5
ekilde gsterilen esnek kanal balants iin verilen apta delik
yerlerini markaladnz m?
6 Uygun el makas ile markalanan yerlerden sac kestiniz mi?
8 Parann pitsburg kenet ksmlarn bktnz m?
9
ekilde verilen l yerlerinden gvde parasn, kenet
makinesinde keleri 90
O
bkerek kutu haline getirdiniz mi?
10
Gvde parasn alt ksmnda markalanan 20 mmlik ksmlar
90
O
bktnz m?
11
Kutunun kesine nceden yaplan pitsburg kenedi birletirdiniz
mi?
12
st kapa sac zerine markalayp kenet payn da ilve ederek
kestiniz mi?
13 st kapan drt kenarna 90
O
kenet bkm yaptnz m?
14
st kapak ve gvdeyi kenet yerlerinden birletirerek tokmakla
sktrdnz m?
15
i biten paralar srasyla kenet yerlerini birletirerek tokmakla
sktrdnz m?
16
Esnek boru iin gereken iki silindir paray lsne uygun sac
zerine markalayp kestiniz mi?
17
Silindir parann kenet yerlerini bkerek silindir haline getirdiniz
mi?
18
Yaptnz iki silindir paray kolay vida ile kutu zerindeki
nceden atnz deliklere montaj edip silikon srdnz m?
109
DEERLENDRME
110
AMA
RENME FAALYET-9
RENME FAALYET-9
Tekniine uygun menfez kutusu imalt yapabileceksiniz.
alma hayatnda (i ortamnda ) menfez kutusu imalt nasl yaplr? Tesisat
evrenizde havalandrma tesisat yaplm binalar dolaarak, menfez kutusu
imalt nasl yapldn gzlemleyiniz.
9. MENFEZ KUTUSU MALTI
9.1. Punta Kaynak Makinesini Tantmak
Punta kaynak makinesinde, kalnl fazla olmayan
paralarn seri retiminde sorunsuz olarak kaynakl birletirme
yapmas, nokta kaynann sac ileyen tm atlyelerde
kullanlmasn salanmtr. Kaynak ilemi ular yaplacak
kaynak ilemine uygun olarak biimlendirilmi, silindirik
gvdeli iki elektrot arasna yerletirilen iki para zerine nce
basn uygulanarak sktrlr. Basn devam ederken kaynak
akmnn elektrotlar araclyla i paralarndan gemesi
salanr ve bu esnada paralar ergime noktalarna yakn
derecelerdeki scakla ular ve paralar birbiri ile kaynar.
alma sistemi bu ekilde olan punta kaynak makinesi hakknda
bilgi 1. renme Faaliyetinde grmtk. Daha fazla bilgi iin
geriye dnerek baknz.
ARATIRMA
Resim 9.1: Punta
kaynak makinesi
111
9.2. Menfez Kanal Kutusu malt Yapmak
Havalandrma kanallarnn son noktasnda menfez veya anemostat ad verilen
aklklar bulunur. Bu aklklarn ana grevi, basnl havay ortama dzgn bir ekilde
yaymaktr. Odaya hava giri veya kn salayan zgaral kapak biimindeki aklklara
menfez denir. Besleme havasn farkl ynlerde ve dzlemlerde datan k elemanlarna
anemostat (difzr) denir. Menfezler hem emme hattnda (tek sra ayarl), hem de basma
hatlarnda (ift sra-ayarl) kullanlrken anemostatlar, tavan ykseklii dk olan yerlerde,
sadece besleme kanallarnda kullanlr. nce ve uzun menfez tiplerine ise lineer menfez denir.
Bir damper veya kontrol valfi ile donatlm olan menfezlere de register ad verilir. Bu
menfezler havalandrma tesisatna menfez kutusu ile balanr. Menfez kutusu ise silindir
kanal veya esnek kanal borular ile balanr. Hava kanalnn dendii ortamn ykseklii
uygunsa stten balantl menfez kutusu kullanlr. ayet ykseklik uygun deilse yan girili
menfez kutusu kullanlr. Havalandrma tesisatnda genellikle srtnmenin de az olduu
stten girili menfez kutusu kullanlr. Aada iki tip menfez kutusu gsterilmitir.
Menfez kutusunda genellikle stten girili olan kullanld iin bu kutunun imaltnn
nasl yapldn inceleyeceiz. Aada menfez kutusu ve lleri verilmitir.
ekil 9.1: Menfez ve kutular
ekil 9.2: Menfez kutusu ve lleri
L
L
R
H
L
s
112
Menfez kutusu imaltna, gvdenin markalanmas ilemi ile balanr. ekil 9.3te
markalama ileminin nasl yaplaca gsterilmitir. Bu kutunun birletirilmesinde kenet
deil, punta kayna kullanlaca iin sadece 20 mm kaynak pay braklmtr. Menfezin
tutturulaca 20 mmlik ksm ve stnn kapatlmas iinde 20 mmlik ksm braklmtr.
Markalanarak kesilen sac ilk nce tm bkm yerleri kenet makinesinde iz yapacak ekilde
bir miktar bklr. Sacn sol tarafndaki 20 mmlik punta pay 90
O
bklr. Daha sonra st
20 mmlik ksm 90
O
bklr. Bklen ksm kenet makinesi eneleri dnda braklarak
gvde iaretlenen yerlerden 90
0
bklr ve kutu hline getirilir. Dier tarafta kalan 20 mm
lik ksmda 90
0
bklerek ekil 9.4teki ekle getirilir.
H
2
0
L L L L
2
0
20
Gvdenin bkm ilemi bitince punta pay, makine ile belirli aralklarla puntalanr ve
gvde bitirilir.
ekil 9.3: Gvdenin markalanmas
ekil 9.4: Gvdenin bklmesi ve puntalanmas
113
Gvdenin bitirilmesinden sonra st kapan
markalanmas ilemine geilir. st kapak gvdeye
kenetle deil; punta ile tutturulacandan herhangi
bir ekilde bkm pay yoktur. st kapan boyu
(L) gvdenin (L) mesafesine 20+20= 40 mm
eklenmesi ile bulunur. Silindir kanaln ap st
kapan ortasna markalanarak sac makas ile
markalanan yerden kesilir. Makasla kesilme
esnasnda sacda oluan bozukluklar tokmakla
dzeltilir.
Silindir parann st kapaa montajndan sonra kapak gvdeye puntalanaca iin
silindir kanaln imaline geilir. Silindir para aadaki ekilde gsterildii gibi markalanr.
(L) boyu silindirin apna gre hesap yaplarak kenet paylar da ilve edilerek bulunur. Bu
silindirin kapak paraya monte edilmesi iin bir tarafna 20 mmlik bkme pay markalanr.
ekil 9.6da yan taraftaki gibi bklen silindir para kapak sacna monte edilir.
L
s
L
10
2
0
10
Silindir para ekil 9.6daki gibi
bkm yapldktan sonra st kapak
zerinde nceden alan delik zerine
yerletirilir. Punta kaynak makinesi ile
20 mmlik bklen ksmdan st kapak
zerine puntalanr (ekil 9.7). Punta
kaynak makinesinin elektrotlarnn u
ksmlar ap geniledi ise eeleyerek
apn kltnz. Puntalama esnasnda
parann delinmemesi iin pedala ar
basmaynz.
ekil 9.5: st kapan
markalanmas
L
L
R
ekil 9.6: Silindir parann markalanmas
ekil 9.7: Silindir parann montaj
114
st para da tamamlandktan sonra st
kapak gvde zerinde nceden bktmz
20 mmlik ksma yerletirilerek punta
makinesi ile gvdeye puntalanarak
tutturulur. Puntalama esnasnda snan
yerlere dikkat edilmeli ve elimize eldiven
giymeliyiz. Bu birletirmeleri kenetli
yapmadmz iin hava szdrmazl
olabilir. Puntalama ilemi bitince havann
szmamas iin kutunun ierisinden kelere
silikon ekilmelidir. Bylelikle menfez
kutusu imalt bitirilmi olur.
ayet punta kaynak makinesi veya uygulama olasl yoksa aada ekildeki gibi
gvdeyi pitsburg kenedi ile, st kapa da dik ke kenedi ile birletirerek menfez kutusunu
imal edebiliriz.
9.3. Kanala Tespit Etmek
Havalandrma tesisat ebatlar byk olduu iin grnmesi estetik ynden tercih
edilmez. Dolaysyla bu kanallar asma tavan iine alnarak grnmesi engellenir.
Havalandrma tesisat yapldktan sonra asma tavan yapld iin menfez yerleri belli
deildir. Havalandrma kanalna tesisat aamasnda menfeze uygun apta kol alma yerleri
yaplr. Menfezler tavana elik dbellerle kutuya ise zincir, sac veya tellerle tutturulur. Daha
sonra esnek kanal borular ile hava kanalndaki kol alma yeri ve menfez kutusu birletirilir
(ekil 9.11). Menfez kutusu hava kanalna esnek kanallarla baland iin aadaki
ekillerde menfez kutusunun tespit edilmesi rneklerle gsterilmitir.
ekil 9.8: lemin bitirilmesi
ekil 9.10: Kenetli birletirme
115
ekil 9.12: Te tavan tayclar
iine oturtulan menfez
ekil 9.13: C- profillere vida ile
balanan menfez
ekil 9.14: Asma tavan tama Te
profillerine montaj edilen menfez
ekil 9.15: Asma tavan Te profil
tayclar ile montaj edilen menfez
ekil 9.11: Menfez kutusunun kanala tespiti
ask
ubuklar
esnek kanal borusu
hava kanal
damper
asma tavan
Menfez
kutusu
116
Asma tavan yaplmayan yerlerde menfez kutusuna balant iin kaynatlan delikli
para ile tavana yerletirilen elik dbel birbiri ile tel veya zincirle birletirilerek menfez
kutusu montaj edilir.
ekil 9.16:Tavan asklar ile montaj
edilen menfez
ekil 9.17: Tavana serbest olarak
montaj edilen menfez
117
UYGULAMA FAALYET
Aada ekli ve lleri verilen menfez kutusunu yapnz.
300
3
0
0
1
0
0
2
5
0
1. Galvanizli sac 2. Kollu makas 3. izecek 4. elik cetvel 5. Kenet makinesi
6. Tokmak 7. Pleyt ve altlk 8. Gnye 9. Pergel 10. El makas 11. Silindir makinesi
Markalama ilemini
yapnz.
Flan paylarn da hesap ederek ii sac zerine
markalaynz.
Silindir parann uzunluunu hesaplayarak markalaynz
Markalama esnasnda pergel kullanarak st kapak
zerine R 200 mm daire markalaynz.
Flan pay olarak 20 mm markalaynz.
kesiniz.
kullanarak kesiniz.
Kk paralar iin uygun el makas kullannz.
dzeltiniz.
st kapakta herhangi bir bkm yoktur.
Gvde zerinde ste ve alta 200 mmlik flan bknz.
Kutu punta kayna ile birletirileceinden kenet
bkm yoktur.
80 mm yksekliinde silindir kanal bknz.
UYGULAMA FAALYET
118
Paralarn puntalanmas
lk nce gvdenin iki ucunu puntalaynz.
Silindir parann ularn puntalaynz.
Silindir paray st kapaa puntalaynz.
st kapa gvde zerindeki flan zerine koyarak
uygun aralklarla puntalaynz.
Parann dzgnln kontrol ederek tamamlaynz.
119
LME SORULARI
LME VE DEERLENDRME
1. Menfez kutusunun kullanlma amac aadakilerden hangisidir?
A) Havann toplanmas C) Havay hzlandrmas
B) Havay menfeze iletmesi D) Havaya yn vermesi
2. Menfez kutusu flan pay ka mm alnr?
A) 10 C) 20
B) 15 D) Alnmaz.
3. Havalandrma kanallarnn son noktasnda taklan aklklara ne ad verilir?
A) Menfez kutusu C) Merkez kutusu
B) Menfez D) Hava kanal
4. Bir damper veya kontrol valfi ile donatlm menfezlere ne ad verilir?
A) Ayarl menfez C) Lineer menfez
B) Anemostat D) Register
5. Menfez kutusu aadakilerden hangisi ile monte edilmez?
A) Zincir C) Tel
B) Sac lama D) Naylon ip
6. Menfez kutusunu tavana aadakilerden hangisi ile sabitlenir?
A) Kaynakla sabitlenir C) naat demirine sabitlenir
B) elik dbelle sabitlenir D) Beton ivisi ile sabitlenir
7. Esnek borunun menfez kutusuna balants nasl yaplr?
A) Telle sklarak balanr C) Silikon srlerek
B) Sk geme yaplarak D) Kelepe ile sklarak
8. Menfez kutusunun yksekliinin markalanmasnda en nemli faktr hangisidir?
A) Ortama gerekli hava miktar C) Menfezin tipi
B) Odann ykseklii D) Esnek borunun ap
9. Aadakilerde hangisi, menfez kutusunun esnek borularla kanala balanmasnn
sebeplerinden deildir?
A) Tesisat esnasnda menfezin yerinin bilinmemesi
B) Asma tavan yaplacaksa kutu montajnn kolay olmas
C) Esnek borularla balantnn kolay olmas
D) Kutu balantsnn silindir olmas
DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
120
2
m?
3 ekildeki para iin uygun sac parasn buldunuz mu?
4
ekilde verilen llere dikkat ederek gvdenin alt ve st
ksmna 20 mm flan paylarn da ilave edip sac zerine
markaladnz m?
5 Uygun el makas ile markalanan yerlerden sac kestiniz mi?
7
Gvdeyi kutu haline getirmeden nce altta ve stte bklecek
olan flan yerlerini kenet makinesinde iz yapacak ekilde
bktnz m?
8
Gvde parasn alt ksmnda markalanan 20 mm lik ksmlar
90
O
bktnz m?
9
ekilde verilen l yerlerinden gvde parasn, kenet
makinesinde keleri 90
O
bkerek kutu haline getirdiniz mi?
10
Gvdenin kesini birleim yerinden punta makinesi ile
birletirerek kutu haline getirdiniz mi?
11
Bklmeyen kutunun dier flan yerini tokmakla rs zerinde
90
O
bktnz m?
12
st kapan merkezine 200 mm apnda daireyi de markalayarak
st kapa kestiniz mi?
13 Silindir parasn sac zerine markalayarak kestiniz mi?
14
Kesilen silindir parasn silindir makinesinde bkerek lsnde
puntaladnz m?
15 Silindir parasn st kapaa puntaladnz m?
16 st kapa gvdeye puntaladnz m?
DEERLENDRME
121
MODL DEERLENDRME
Aada resmi ve lleri verilen hava kanal, dirsek, genileme paras, kol alma
paras ve havalandrma kanalndan silindir kol alp, silindirik hava kanal yaparak menfez
kutusuna paral dirsekle balantsn yapnz.
NOT: Baz ller uygun olarak serbest braklmtr. maltlar hazr profil flanl
olarak dnlmtr.
2
0
0
2
0
0
1
0
0
1
0
0
2
0
0
1
0
0
1
0
0
1
0
0
5
0
0
1. Galvanizli sac 2. Kollu makas 3. izecek
4. elik cetvel 5. Kenet makinesi 6. Metre
7. Kordon makinesi 8. Nokta kaynak makinesi 9. El breyizi
10. Tokmak 11. Pleyt ve altlk 12. Gnye
13. Pergel 14. El makas 15. Silindir makinesiD
MODL DEERLENDRME
122
MODL DEERLENDRME YETERLK LME
UYGULAMA: Otomobil klima montaj ve soutucu akkan
arj
Deerlendirme
1 gvenlii ile ilgili kurallara uydunuz mu?
2
Havalandrma kanal markalama ilemini kenet paylarn da
ilve ederek sac zerine markalannz m?
3
Markalanan yerlerden havalandrma kanal parasn kesip kenet
yerlerini bkerek kanal hline getirdiniz mi?
4
Dirsek parasn pergel kullanarak st ksmndan iki tane kenet
mesafesini de dikkate alarak markaladnz m?
5
Dirsein dairesel i ve d parasnn uzunluunu bulup kenet
mesafesini de ilve ederek markaladnz m?
6
Markalanan yerlerden dirsek paralarn kesip kenet yerlerini
bktnz m?
7 Dirsei kenet yerlerinden birletirerek tokmakla dvdnz m?
8
Genileme paralarn kenet paylarn da ilve ederek sac
9
Genileme paras gvdesinin kenedini bkerek kanal hline
getirdiniz mi?
10 st paraya pitsburg kenet bktnz m?
11 Gvde ve st paray birletirerek tokmakla dvdnz m?
12
Kol alma parasnn st ksmn pergel kullanarak kol alma
yerini ve dier yerlerini kenet payn da ilve ederek sac zerine
markaladnz m?
13
Yan dairesel paralarn ve dier paralarn boylarn sac zerine
hesaplayarak markaladnz m?
14
Kenetleri bklen kol alma paralarn birletirerek tokmakla
dvdnz m?
15
Kare hava kanala, 100 mm apnda daire markalayp kestiniz
mi?
16
80 mm uzunluunda kol alma parasn markalayarak silindir
hline getirdiniz mi?
17 Silindir kol alma parasn vida ile kanala monte ettiniz mi?
18
ekildeki gibi 100 mm apnda silindir kanal ve 3 paral dirsei
yaptnz m?
19
Menfez kutusu, gvde, st kapak ve 100 mm balant borusunu
markalayarak kestiniz mi?
20 Silidir paray st kapaa puntaladnz m?
21
Gvdenin ksesini puntalayarak st kapa da gvdeye
puntaladnz m?
123
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.
Btn cevaplarnz Evet ise retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr.
retmeninizle iletiime geiniz.
Modl tamamladnz, tebrik ederiz.
124
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 N CEVAP ANAHTARI
1 B
2 D
3 A
4 C
5 D
6 B
7 D
8 B
9 D
RENME FAALYET-2 NN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 B
3 D
4 C
5 A
6 C
7 D
1 A
2 C
3 D
4 C
5 A
6 D
7 B
8 C
9 C
CEVAP ANAHTARLARI
125
1 A
2 C
3 A
4 D
5 C
6 A
7 D
1 B
2 B
3 C
4 A
5 C
6 B
7 C
8 B
9 C
10 D
RENME FAALYET-6 NIN CEVAP ANAHTARI
1 B
2 C
3 A
4 C
5 B
RENME FAALYET-7 NN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 C
3 A
4 D
5 A
6 C
7 C
126
1 D
2 A
3 C
4 B
5 B
6 C
RENME FAALYET-9 UN CEVAP ANAHTARI
1 B
2 C
3 B
4 D
5 D
6 B
7 D
8 C
9 D
127
KAYNAKA
KAYNAKA
Carrier Hava Koullandrma Sistem Tasarm Cilt:1
Havalandrma Tesisat M.M.O. Yayn Nu:297.
DOAN Hikmet Uygulamal Havalandrma ve klimlendirme Teknii
Klima Havalandrma Tesisat Issan almalar Nu:158.
KUMRAL Sabri Tesisat Teknolojisi ve lem Yapraklar 9. Snf Yayn
Eitim Enstits matbaas, Ankara, 2003.
Tesisat Mhendislii Uygulama Kitab Trk Tesisat Mhendisleri Dernei
Teknik Yayn No:9
SEFEL Y. Saip Metal leri Meslek Teknolojisi 1
www.bosch.com.tr
www.egesac.com
www.fitateknik.com.tr
www.makroteknik.com.tr
www.menfezci.com
www.tesatesisat.com.tr
www.Toreci.com.tr
www.venco.com.tr

Havalandirma Kanali Imalati PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Havalandirma Kanali Imalati PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

Kesilen sacn bklmesi

You might also like