You are on page 1of 51

Tkj rqEgkyk [kjks[kj xjhckauk enr djkoh vla okVr vlsy rj

vkèkh rqEgh ns.;k;ksX; cuk] lèku cuk vkf.k ex brjkaukgh lèku


cu.;klkBh R;kaph enr djk-

gs iqLrd rqEgkyk Jhearhps jgL; vxnh foLrkajkus letkowu lkaxy


s -
eyk [kk«kh vkgs dh ;k fo’k;h vfèkd dkgh okp.;kph vkrk rqEgkyk
dèkhp xjt iM.kkj ukgh-
Published in India by:

QFORD
New Delhi (India)
Ph.: +91-9313284386 / 9310235817
Email: info@qford.co.in
info@qford.org
Website: http://www.qford.co.in
http://www.bestseller2u.com

First Indian Edition: 2009

Published by QFORD, New Delhi (India)

Marathi Translation : S. Kishor

Copyright © Reserved

ISBN: 978-81-905924-3-7

Cover designed by: QFORD Concepts

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored


in or introduced into a retrieval system, or transmitted, in any form, or by
any means (electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise)
without the prior written permission of QFORD. Any person who does any
unauthorized act in relation to this publication may be liable to criminal
prosecution and civil claims for damages.
International Best Seller

Jhearhps
xqfir
¼n lk;Ul vkWQ xsfVax fjp pk ejkBh vuqokn½
1910 eè;s fyfgysya gs iqLrd rqepa thou cnywu
Vkds y -

ys [ kd
oSysl Msyks,l osV~VYl

D;wQksMZ] Hkkjr
rqepk fu.kZ; gk rj rqepk vfèkdkj!

iSlk gsp
loZLo ulrs
rsOgkap] tsOgk rks
rqeP;k f[k”kkr
vlrks

izdk”k okVY;kus fnO;kpk mtsM deh gksr ukgh


enj rsjl
s k

la”k; vMFkGs ikgrks] fo”okl ekxZ “kksèkrks


la”k; dkGks[k ikgrks] fo”okl izdk”kkdMs usrks
la”k; Fkkacorks] fo”okl iq<s ?ksou
w tkrks
la”k; iz”u fopkjrks] fo”okl mRrj nsrks-
fjp ns okWl
vuq Ø eka d
ifjp;
euks x r
1- Jhea r Ogk 11
2- Jhea r hps “kkL«k 15
3- Lkeku la è kh 19
4- ifgyk fu;e 23
5- thou foLrkj 29
6- y{eh vkiY;k nkjh 35
7- d` r Krk 41
8- fuf”pr fopkj fn”kk 45
9- bPNk”kfDrpk lnq i ;ks x 51
10- lQyrs p s chtkjks i u 57
11- iz ; Rukph ;ks X ;fn”kk 61
12- dq ” ky iz ; Ru 67
13- ;ks X ; dk;kZ p k “kks è k 71
14- eq c ydrs p h vfHkyk’kk 75
15- iz x fr iq : ’k 79
16- fu’d’kZ vkf.k lkoèkkurk 83

rqEgh ekfxrya rj rqEgkyk uDdhp fnY;k tkbZy i.k ts lar’q V


vlrhy R;kaP;k dMwu ijr ?ksrY;k tkbZy-
ck;cy
f”k[kjkoj iksgpY;k ojp nqljh f”k[kja iknkØkar dj.;kph dyk
f”kdrk ;sr-s
usYlu eaMy s k
fuf”pr mfn’V vl.kkÚ;k O;Drh dkghgh feGow “kdrkr-
lWE;q,y foYlu
fgÚ;kaP;k “kksèkkr vl.kkÚ;kauk cÚ;kpnk dksGlkp gkrh ykxrks i.k rs
Fkdr ukghr dkj.k eksy rj fgÚ;kyk vlra Eg.kwu rs [kksnr jkgrkr dkj.k
R;kap lai.w kZ y{k fgÚ;kdMs vlra- dksG”kkdMs ukgh-
LosV ekMZu
tj ;k fo”okP;k fufeZrhpk dkgh mn~n’s k vlsy rj ex vkEgh ;k
i`Fohrykoj vl.;kpkgh dkgh rjh fuf”pr gsrw vlsyp rks “kksèkk-
vkbZuLVkbZu
èku gs lgkO;k bafnz;kle vkgs- R;kP;k vHkkokeqGs ckdhps ikpgh
vuqi;ksxh Bjrkr-
foY;e lkWejlsV e?ke~
ize
s gsp vafre lR; vkgs] ckdh dkgh ukgh- lqno S kus eh iS”kkaojp ize s
djrks-
fcyh fye
txkrY;k lxG;k leL;kpa ewG iSlk vkgs] i.k rqEgkyk iS”kkpa ewG
dqBs vkgs rs ekfgr vkgs dk \
,Wuh jSaM
vki.k Lor%p Lor%yk lèku cuo.;kiklwu Fkkacorks vkgksr-
vukfed
izR;sdkyk okVra dh] vki.k LoxkZr tkoa] i.k LoxkZr tk.;klkBh
ejkoa ykxra gsp rks foljrks-
vukfed

6
ifjp;

ekxP;k ,dk “krdkgwu vfèkd dkGkiklwu gtkjks yk[kks yksdkaP;k


thoukr izjs .kkL«kksr BjysY;k txkrhy lokZfèkd [kikps ^^fn lk;Ul
vkWQ xsfVax jhp** ps ys[kd Jh oSyl s Msyks,l osVV~ Yl ¼1860-1911½
txkyk lqifjfpr vkgsr- ek«k rfjgh yksdkauk rs vesfjdsr tUeys ;k
f”kok; R;kapk vfèkd dkgh HkwrdkG dq.kkyk Bkowd ukgh- okLrfod
R;kapk izkjaHkhpk dkG Qkj nq%[kn gksrk- vHkko vkf.k vuqiyCèkrk] xjhch]
uSjk”; ;k ckchuh R;kapk t.kw dkgh ikBiqjkokp dsyk gksrk-
“ksoVh osVV~ Yl us izkIr ifjfLFkrh cny.;kps Bjoya- R;kaP;kp
“kCnkr lkaxk;p rj ] ^^tj rqEgh lèku] ;”kLoh vkf.k fujksxh cu.;kpk
fu.kZ; ?ksryk ulsy rj R;kpk ,deso vFkZ vlk dh] rqEgh Lor%p xjhc]
v;”kLoh vkf.k jksxhV cuk;pk fu.kZ; ?ksryk vkgs-** ;”kfLork gh
osVV~ Yl ;kaph izkFkfedrk gksrh- ^^R;kapk vfèkdkfèkd osG fy[kkukr
O;frr gksr vls- ,d ;”kLoh ys[kd] “kfDr”kkyh vkf.k izxrh ekXkkZojhy
,d izoklh cu.ks gsp ,deso R;kpa LoIu gksra ts lkdkj dj.;klkBh]
R;k LoIukyk okLrokr :ikarfjr dj.;klkBh R;kauh vFkd ifjJe dsy-s
;k iqLrdkpa izR;sd iku R;kaP;k thoukuqHkokph dFkk vkgs- okLrfod rs
Lor% ,dk izpaM “kDrhps dsanz gksr-s ** vla R;kaph dU;k ¶YkksjUs lpa er
vkgs- MsLdVZl ~ ] belZu] gsxy
s ] yscfuR>] “kksiu s gkSj vkf.k fiukstk
v”kk egku O;Drh osVV~ Yl ;kaP;k izjs .kk LFkku gksR;k-
lrrPkh vè;;u o`Rrh vkf.k dBh.k ifjJekOnkjs R;kuh laifRr]
LokLF; vkf.k ;”k rj feGoyp i.k R;kap Lor%p vla ,d uoa
RkRoKkupa tUekyk ?kkrya T;keqGs R;kaP;k Lor%P;k thoukr veqykxz

7
ifjorZu ?kMwu vkya-
b-l- 1910 eèks ;k iqLrdkP;k izdk”kukuarj Jh osVV~ Yl ;kap
nsgkolku >kya ijarq R;kap gs ,sfrgkfld ys[ku vktgh i`Fohrykojhy
yk[kks vHkkoxzLr] nhu ek.klkauk izjs .kkL=ksr c.kwu Jhearhpk lèkurspk
jktekxZ nk[kor vkgs-

ßrqEgh djhr vlysyh izrh{kk ,[kkn;k ioZrkph maph deh dj.kkj


ukghÞ
ß;ksX; ekxkZoj dk gksbu
Z k] rqEgkyk èkkokoa rj ykxsyp-Þ
foy jkstlZ

8
euks x r

gs iqLrd dq.kkoj Vhdk dj.;klkBh vFkok rqEgkyk ,[kkn uao


rRoKku f”kdo.;klkBh uDdhp fyfgysya ukgh- gs ,d laiw.kZr%
O;kogkfjd iqLrd vkgs] ts Jhear fdaok lèku gksow bfPN.kkÚ;k izR;sd
L=h vFkok iq#’kklkBh mi;ksxh Bjsy- gs iqLrd R;k izR;sdklkBh vkgs tks
fØ;k&izfrfØ;sP;k flènkarkyk tk.kwu ?ksow bfPNrks-
vkiY;kdMwu ,dp vis{kk vkgs dh] rqEgh ;k iqLrdkr ekaMysY;k
flènkarkoj fu”kad eukus vaey djkok] tlk ekdksu Z h vu~ ,fMlu P;k
flènkarkoj dsyk tkrks- ek>h [kk=h vkgs dh tks dq.kh L=h fdaok iq:’k
;k iqLrdkrhy flènkarkps ikyu djsy rks fuf”prp FkksM;kp dkykoèkhr
Jhear gksouw tkbZy- dkj.k gk fu;e foKkukfèkf’Br vkgs- vkf.k R;keqGs
rqepa vlQy gks.ka gs v”kD; vkgs-
;k iqLrdkr lkèkh ljG Li’V Hkk’kspk mi;ksx dj.;kr vkyk
vkgs] dkj.k izR;sdkyk ;k iqLrdkryk “kCn u “kCn dGk;yk gok vkgs-
;k iqLrdkryk izR;sd “kCn vu~ flènkar vusd o’kkZP;k iz;ksxkps Qfyr
vkgs- rqEghgh ;krhy fu;ekps ikyu djk vu~ Jhear Ogk ---

vkiyk “kqHksPNqd

oS y s l Ms y ks , l os V ~ V Yl

9
10
izdj.k % 1

Jhear Ogk

nkfjnz;kps Hkys dq.kh fdrhgh leFkZu d# n;k i.k Jhearh f”kok;


thou iw.kZi.ks] euHk#u] eqDri.ks txrk ;s.ks v”kD; vkgs gs dq.kh
ukdk#p “kdr ukgh- vHkkokP;k xrsZr izfrHkk dqafBr gksrs vu~
vkRefodklkP;k ekxkZr gs nkfjnz; vMFkGk cuwu tkrs- ;kr nqer
vl.;kps dkgh,d dkj.k ukgh- dkj.k vkRefodkl vkf.k izfrHksyk uos
?kqekjs QqV.;klkBh vusd izdkjP;k lkèkukph vko”;drk vlrs] vu~ èku
laiÙkh f”kok; lkèkukph ifjiwrhZ gksow “kdr ukgh-
tkxfrdhdj.kkP;k vktP;k ;qxkr lkèkukapk mi;ksx ek.kwl ekufld]
vkfRed rlsp “kkjhfjd fodklklkBh djhr vlrks- ex vFkZO;oLFksyk
izkèkkU; ns.kkÚ;k vktP;k dkGkr vkEgkyk ekxs jkgwu dls pkysy\ vkf.k
Eg.kwup vktP;k ;k ;qxkr vkEgkyk èkuoku gks.;kpa gs “kkL= letkowu
?;kopa ykx.kkj vkgs-
fodkl vu~ v[kaM fodkl gsp ekuoh thoukp ,deso è;s; vkgs-
nqlÚ;k “kCnkr lkaxk;pa rj izxrhyk vkiya ;ksxnku ns.ka gs vkiya izFke
drZO; vu~ vfèkdkj vkgs-
loZiFz ke rqEgh dks.krhgh xks’V izkIr dj.;klkBh ;s.kkÚ;k vMFkG;kyk
¼iSlk]èku½ nwj djk- rjp ekufld] vè;kfRed vkf.k HkkSfrd fodklkP;k
fn”ksus ekxZØe.k dj.;klkBh ek.kwl ru & eukus r;kj gksrks- vFkkZr
izpaM èku laiÙkh feGo.ks fdaok rh feGo.;kP;k vMFkG;kiklwu eqDrh
feGo.;kykp rqeP;k izxrhpk “kqHkkjaHk ekukok ykxsy-
Jhearhpk mn~ns”k vkgs R;kr lekèkku eku.ks fdaok vYilarq’V

11
o`Ùkhyk tUe ns.ks vlwp “kdr ukgh- tj rqeP;kr eqcyd ;”k feGo.;kph
{kerk vlsy rj ex vkgs R;kr lekèkku rjh dk ekuk;pa \ fulXkZ
lqènk izxrh] izlkj vu~ fodklkyk izkèkkU; nsrks- Eg.ktsp ;k dk;kZr
vkiyk okVk ns.ka gkp vkiyk èkeZ vkgs- LokHkkfodp vYi larq’V
vlY;klkj[ka nqljs iki ukgh- lai.w kZ vkf.k laiUursua ifj.kw.kZ thou
tx.;klkBh ts vkf.k ftrda vki.kkl goa vkgs rs loZ rqeP;ktoG
vlsya rjp rqEgh Jhear vkgkr] vkf.k ;k lai.w kZ txkr vlk ,dgh ek.kwl
ukgh dh tks gs loZ feGo.;klkBh vleFkZ vkgs- vktP;k ;k ;qxkr
fodklkP;k vkaèkG;k okVsoj èkkork èkkork ek.kalkp tx.kap gjowu
pkyy;a thou fDy’V gksou w xsy;] vkf.k Eg.kwup thou lai.w kZi.ks vu~
pkaxY;k ièn~rhus txk;pa vlsy rj vkiY;k toG èku lairhph vR;ar
vko”;drk Hkklrs- dkj.k izR;sd t.k vkiyh LoIus lkdkj dj.;klkBh
èkMiMr vlrks- i.k gh LoIua lkèkuk f”kok; d”kh iw.kZ dj.kkj \ vkf.k
Eg.kwup gh lkèku lkeqxhz feGok;ph vlsy rj rqEgh vkfFkZd n`’V;k
Lora= vl.ks xjtsps vkgs- ;k iqLrdkpk lkj letwu ?;k;pk vlsy rj
eukps vu~ cqènhps lkjs dokMa m?kMwu ;k ckch letwu ?ks.ka vko”;d
vkgs-
Jhearhph bPNk vl.ka gh dkgh okbZV ckc ukgh- dkj.k R;k bPNsekxs
èkulaiÙkh] fodkl] lia.w kZrk vkf.k eqcydrsph Hkkouk vlrs] th vaR;r
uSlafxZd vkgs- R;keqGs tks O;Drh vkiya thou pkaxY;k iènrhus vu~
lai.w kZi.kkus tx.;kph bPNk ckGxr ulsy v”kh O;Drh fojGhp Eg.kkoh
ykxsy R;kp izek.ks èku izkIrhlkBh ts dkgh ifjJe ?;kos ykxrkr R;k
iklwu nwj jkg.kkjk ek.kwlgh vlkèkkj.kp ekukok ykxsy-
lai.w kZ ekuoh lewg rhu xks’Vh lkBh txr vlrks] R;k rhu xks’Vh
Eg.kts “kjhj] cqènh vu~ vkRek gks; ;k frUghiSdh dks.krhgh ,d xks’V
vfèkd egRoiw.kZ fdaok fo”ks’k vFkok ifo= ulrs rj ;k frUgh ckchps
ekuoh thoukr lkj[ksp egRo vlrs- dkj.k ;k frugh xks’Vhauk R;kpa
,d fo”ks’k egRo vkgs- ;k iSdh dqBY;krjh ,dkp xks’Vhoj Hkj nsou w
vki.k txw “kdr ukgh- vkt nqno Zs kus yksd QDr “kjhjkyk egRo nsrkuk
fnlrkr] QDr “kjhjklkBh txrkuk fnlwu ;srkr- ^^”kjhj lkaHkkGys] rs
pkaxys jkfgys rjp vki.k thoukpk [kÚ;k vFkkZus vkLokn ?ksow “kdkrks**

12
vla rs ;k nsgdsafnzr tx.;kpa leFkZu djhr vlrkr- i.k R;kap gsp
foèkku cqènh vu~ vkRE;kP;k lanHkkZrgh rso<sp ykxw iMrs gs ek= rs
foljrkr- “kjhj] cqènh vu~ vkRek gs vHkkoxzLr okrkoj.kkr dsoG
vlarks’kp tUekyk ?kkyw “kdrkr vkf.k dks.krhgh vèkqjh bPNk lrr
iwrrZ ps k] ifjiw.kZrps k ekxZ “kksèkr vlrs-
vkiY;k “kjhjkyk vUu] oL=] fuokÚ;klkscrp ,d vkaunkpa >kM
goa vlra- Eg.ktsp R;kyk “kjhj Jekiklwu eqDrh goh vlrs] “kkjhfjd
vu~ ekufld foJkarh goh vlrs- euksjt a ukph vko”;drk vlrs- R;klkBh
pkaxyh iqLrda okp.ka] fgM.ka fQj.ka] fulxkZP;k lkfuè;kr tkowu
fulxkZuHq ko ?ks.k] pkaxY;k] cqènhoar fe=kP;k lgoklkr jkg.ka ;k lj[;k
ckch lkscrp ckSfènd dljrh] xhr laxhr] ukVd] dyk vkf.k lkSna;kZaph
vkoM vl.ka rlsp vki.k djhr vlysY;k dkekpa dq.khrjh dkSrd q dj.ka
;k ckch lqènk eu%LokLF; jk[krkr] eu vkf.k cqènhph ldkjkRedrk
fVdowu Bso.;klkBh mi;ksxh Bjrkr-
ize
s vkRE;kpk vkgkj vu~ nfjnz; ize s fHkO;Drhrhy vMFkGk ekuY;k
tkrkr- T;kaP;koj vki.k eukiklwu ize s djrks R;kaP;klkBh dkghrjh
dj.;keqGs vki.kkl euLoh vkuan feGrks] dkj.k leiZ.k gk ize s kpk
LoHkko èkeZp vkgs- i.k tj ,[kkn;kdMs ns.;klkj[k dkghp ulsy rj
vlk O;Drh ,d pkaxyk tksMhnkj] pkaxyk ikyd] ,d pkaxyk ukxfjd
fdaok pkaxyk ek.kwl rjh dlk cuw “kdsy \ vki.k vkiY;k nsgkyk lq[kh
Bso.;klkBh fofoèk HkkSfrd oLrwapk okij djrks T;keqGs vkRek vkf.k
cqènhpk fodklgh ijLijiwjd U;k;kus gksr vlrks- R;k eqGps lèku
gks.;kyk izkèkkU;Øe ns.ks xjtsps gksou w tkrs-
loZiFz ke rqeP;kr Jhear cu.;kph bPNk vlyh ikfgts- ex lai.w kZ
,dkxzru s s R;k bPNkiwrhZlkBh iwjd vlysY;k “kkL=kpk vH;kl dsyk
ikfgts- i.k tj rqEgh gs djr ulky rj rqEgh rqeP;k drZO;kiklwu nwj
tkr vkgkr vla [kq”kky letk- ,d xks’V dk;e y{kkr jkgw n;k] rh
Eg.kts tj rqEgh Jhear >kykr rj rh rqeP;kdMwu ekuorsyk vu~
bZ”ojkyk fnysyh loZJ’s B HksV vlsy-

13
14
izdj.k % 2

Jhearhps “kkL=

xf.kr vu~ HkkSfrd “kkL=kP;k fu;ek lkj[ksp Jhearhps gh dkgh


fof”k’V fu;e vkgsr- vkf.k rs dlksVhoj ?kklwu flèn >kysys vkgsr-
txkryk dks.krkgh ek.kwl ;k fu;kekps ikyu d#u èku laiUu gksow
“kdrks-
,dk fof”k’V dk;Ziènrh uqlkj lrr iz;Rujr jkfgY;kl èku
izkIrh vo”; gksr-s ts yksd dGr udGr ;k iènrhpk voyac djrkr
rs èkuoku gksouw tkrkr- vu~ txkr vlsgh dkgh nqno Zs h yksd vkgsr ts
dBh.kkrhy dBh.k ifjJe d#ugh jadp jkgrkr-
fØ;k & izfrfØ;k ¼Action-Reaction½ ;k fu;ek lkj[kkp gk lqènk
,d vpwd fu;e vkgs- R;keqGs tks dq.kh L=h vFkok iq#’k ;k fu;ekps
ikyu djhy rks lèku >kY;k f”kok; jkg.kkj ukgh-
Jhear fdaok lèkurk gh dkgh okrkoj.kk”kh lacfèkr ckc ukgh- tj
rlpa vlra rj ,dk fof”k’V okrkoj.kkrys loZp yksd Jhear >kys
vlrs] fdaok ,[kkn;k fof”k’V “kgjkrys] Hkwinz 's kkrys] ,[kkn;k fof”k’V
ns”kkrys lkjsp jfgoklh èku laiUUk vu~ brj fBdk.kps ukxfjd xjhc
>kys vlrs-
Ikjarq vki.k y{kiwodZ cf?krya rj vkiY;k vla è;kukr ;sra dh
Jhear vu~ xjhc ,dkp okrkoj.kkr] ,dkp O;olk;kr dke djrkuk
fnlrkr- ,dkp fBdk.kP;k ;k nksu O;Drh leku O;olk;kr vlwu
lqènk jko vkf.k jad vlrkr ;kpk vFkZ brdkp dh xjhch fdaok Jherh
gh okrkoj.kka”kh lcafèkr ulrs- ek= dkgh fof”k’V ifjfLFkrh vuqdy w
vFkok izfrdwy vlw “kdrs] ijarq rjhgh ,d leku okrkoj.k vkf.k

15
leku O;olk;krhygh dkgh yksd ;”kLoh rj dkgh v;”kLoh gksrkrp
Eg.ktsp vki.k ;k fu’d’kkZai;Zr iksgprks dh] ;”kfLork fdaok Jhearh gh
,dk fof”k’V v”kk dk;Ziènrhpk ifj.kke vlrs- ijarq ;kpk vFkZ vlk
ukgh dh ;k dk;Z iènrhoj dq.kkpk ekydh gDd vkgs- fdaok ;k
dk;Ziènrhpk voyac dj.;klkBh rqeP;kr dkgh fo”ks’k ;ksX;rk ikfgts-
;kpa lkèk ljG dkj.k vla dh] dkgh fo”ks’k ;ksX;rk vl.kkjs cqènhoar
brjkph pkdjh djrkuk vki.k ikgrp vlrks- ;kpkp vFkZ ;k i`Fohrykojpk
izR;sd ukxfjd èku laiUUk gksow “kdrks-
txkrY;k vusd èkulaiUUk yksdkaP;k ,dk los{Z k.kkr vls y{kkr
vkys dh] R;kaP;kr brjka lkj[;kap ;ksX;rk vlrkr- dkgh osxG;k
{kerk] izfrHkk fdaok dkgh fo”ks’k cqènhizfo.; ulra] i.k ex rjhgh rs
èkuoku vu~ brj jad dk\ ;k iz”ukpa lkèka ljG mÙkj vls dh] R;kaph
dk;Z iènrh vaR;r osxGh vlrs-
Jhearh gh dat’q kh fdaok èku laxgz kpk ifj.kke ulrks dkj.k vusd
èku laiUUk O;Drh l<G gLrs [kpZ djrkauk vk<Gwu ;srkr- ;k myV
dat’q kh vu~ cprhpk ekxZ xjhckaukp vfèkd “kksHkwu fnlrks- vlsgh ukgh
dh] Jhear O;Drh brj yksd ts dkgh dj.;kr vlQy Bjys vkgsr R;k
xks’Vh fyYk;k djrkr Eg.kwu rs Jhear gksrkr- dkj.k leku O;olk;krhy
leku d`rh dj.kkÚ;k yksdkiSdhagh dkgh lQy rj dkgh fu’QG >kysys
vk<Grkr-
Okjhy loZ fo”ys’k.kkrwu vlk fu’d’kZ fu?krks dh] èku laiUUk
gks.;klkBh ,dk fuf”pr dk;Z iènrhpk voyac dj.ks vR;ko”;d vkgs-
vkf.k gh ckc tj lR; vlsy rj fØ;k & izfrfØ;k fu;ekle Jhearhpk
fu;e lqènk fyihcèn~ dsY;k tkow “kdrks] tks vki.k f”kdw “kdrks- vu~
R;kpa ikyu d:u txkrhy dks.khgh L=h iq#’k èkuoku gksow “kdrks-
T;kyk vki.k laiUUkrsph O;k[;k vla ukekfHknku d: “kdrks-
txkrY;k ,dw.k yksdla[ksid S h Qkjp deh yksd èku laiUUk vu~
ckdhps xjhc vkgsr- ;k lR;kdMs ikfgY;kl Jhearhpk ekxZ dBh.k rj
ukgh uk\ vlk iz”u uDdhp iMrks- i.k vkrkai;Zar vki.k ts fo”ys’k.k
vH;klya vkgs R;kuqlkj Jhearhpk ekxZ fcydwy dBh.k ukgh- dkj.k
fulxkZus Jhear cuU;klkBh vko”;d vlysys loZ xq.k ek.klkyk

16
tUer%p fnysys vkgsr] Eg.kwup rj cqènhoar] izfrHkklaiUUk] eq[kZ]
LoLFk] vLoLFk] cy”kkyh vu~ nqcy Z vls loZp izdkjps yksd èku
laiUu >kysys fnlwu ;srkr-
tks vkiY;k Jo.ksfnza;kuh ,sdw “kdrks] R;koj fopkj d: “kdrks vu~
rh xks’V letwu ?ksow “kdrks vlk izR;sd ek.kwl ek>a Eg.kua letwu ?ksow
“kdrks vkf.k fuf”pri.ks èkuoku gksow “kdrks-
vkrkai;Zra vki.k gs tk.kwu ?ksrya dh] Jhearh gh okrkoj.kk”kh lacfèkr
ukgh- ijarq v”kh dkgh vioknkRed LFkGa vkgsr dh rsFks gk fu;e ykxw
gksr ukgh- mnk- lgkjk okGoaV
JhearhP;k ekxkZus izokl djk;pk vlsy rj yksdO;ogkj dlk vkgs
rs vki.kkl riklwu ?;kos ykxsy- xzkgdkaph vfHk:ph tk.kwu ?ks.ka gh lqènk
,d dyk vkgs- i.k gh ckc lqènk Hkk’kk] ifjfLFkrh vkf.k LFkGkuqlkj
cnywu tkrs- ek>a Eg.k.ka brdp dh] tj rqeP;k “kgjkr ,d tjh
ek.kwl Jhear gksow “kdr vlsy rj ex rks ek.kwl rqEghp dk vlw u;s\
eh iqUgk vki.kkl lkaxw bfPNrks dh] èkulaiUUk gks.;klkBh dkgh
fo”ks’k O;olk; vFkok èkank fuoM.;kph vko”;drk ukgh vkgs- loZp
izdkjP;k O;olk;kr yksd ;”kLoh gksrkgsr- vkf.k ;kr vk”p;Zdkjd
vla dkghp ukgh dh leku O;olk;kr vlwugh vkiyk fdaok vkiyk
lgO;olkf;d ,desdkis{kk vfèkd ;”kLoh vlrks-
T;k O;olk;kr rqEgkyk vkoM vlsy rksp O;olk; tj rqEgh
fuoMykr rjp rqEgh R;kr loZLo vksrw “kdky- rlsp ;ksX; iènrhus
fodflr dsys xsyy s s xq.k ¼izfrHkk½ rqeP;k ;”kkph [kk=h curkr- HkkSxksfyd
okrkoj.kkuqlkj O;olk;kph fuoM djk- vkbZLØhe pk O;olk; djko;kp
vlsy rj fgeky;kr tkowu mi;ksx gks.kkj ukgh] R;k ,soth okGoaVh
m’.k izn”s kkph fuoM djkoh ykxsy- eRL;ks|ksxklkBh ¶yksfjMk ,soth
vesfjdspk mÙkj & if”pe HkwHkkx vfèkd mi;ksxh Bjsy b-
Rkqepa ;”k gs dqBY;kgh ,[kkn;k fof”k’V O;olk;koj voyacu w
ukgh- ,dk leku O;olk;kr rqeP;k ,soth nqljk vfèkd ;”kLoh vlsy
rj ;kpk ljG vFkZ vlk dh] vkiY;k nks?kkaaP;k dk;Ziènrheèks Qjd vkgs-
Eg.ktsp rqEgkyk tj èkuoku Ogk;pa vlsy rj rqEgkyk ,dk fof”k’V
vkf.k fuf”pr v”kk dk;Ziènrhpk voyac djkok ykxsy] uf”kckyk nks’k

17
ns.;kis{kk rqeP;k ;”kLoh LièkZd O;kolkf;dkpa vuqdj.k djkoa ykxsy-
laiÙkhpk vHkko dq.kkP;k èkulaiUUk gks.;klkBh vMFkGk B: “kdr
ukgh- tj rqeP;kdMs Hkjiwj èkulaiÙkh vlsy rj ex rqEgkyk èkulaIkUu
gks.;k fo’k;h fpark dj.;kps dkgh ,d dkj.k ukgh- ijarq tj rqEgh
vHkkoxzLr vlky] èkulaiÙkh ghu vlky vkf.k rqEgh gs Jhearhps “kkL=
voyacr vlky rj FkksM;kp dkGkr rqEgh JhearhP;k fn”ksus izokl d:
ykxky- rqeP;kdMs gGwgGw iSlk ;sow ykxyk dh] rqEgh Jhear gksow
ykxyk vkgkr vla [kq”kky letk- rqEgh ;k JhearhP;k “kkL=kps ;ksX;
iènrhus ikyu djhr vkgkr vlkgh R;kpk vFkZ gksrks-
letk rqEgh i`Fohrykojhy vR;ar xjhc vu~ fuèkZu O;Drh vkgkr-
rqEgh [kwi dtZcktkjh >kysys vkgkr vkf.k rqepk ,dgh fe= rqeP;k
lkscr jkfgyk ukgh] rqEgkyk lkèku lkeqxhz ph vR;ar derjrk Hkklrs
vkgs- rqEgh txkrys vxnhp izHkko”kqU; O;fDreRokps èkuh vlyk rjhgh
dkgh ,d dkGth d: udk- dkj.k rqEgh ;k JhearhP;k “kkL=kpa ikyu
d: ykxykr dh] fØ;k & izfrfØ;sP;k fu;ekuqlkj rqEgh lèku gks.kkj
gs fuf”pr letk- rqeP;k toG vxnh ,d Nnkegh ulyk rjhgh rqEgh
èkuoku gksow “kdrk- dnkfpr rqEgh pqdhP;k O;olk;kr vlky rj rqEgh
rqeP;k vkoMh izek.ks uok O;olk; fuoMw “kdrk] rqEgh pqdhP;k fBdk.kh
vlky rj rqEgh rqeps fBdk.k cnyw “kdrk vkf.k gs lxGa rqEgh orZeku
ifjfLFkrhr fdaok okrkoj.kkr vkf.k orZeku O;olk;kr jkgwugh JhearhP;k
“kkL=kP;k fu;ekpa ikyu d:u d: “kdrk- T;kph ifjf.krh “kaHkj
VDds ;”kkrp gksr-s
pyk rj ex] ;k uSlfxZd fu;ekpa ikyu d: ;k !

18
izdj.k % 3

leku laèkh

laiUurk gh dq.kk ,dkph [kktxh ekyeÙkk ukgh,- dq.khgh rqEgkyk


èkuoku gks.;k iklwu jks[kw “kdr ukgh vu~ rqeP;k HkkX;kr èku;ksx ukgh
vlsgh ukgh- tj rqEgkyk okVr vlsy dh rqEgh lè;k T;k izn”s kkr jkgr
vkgkr rsFks O;kolkf;d ;”k feG.;kph “kD;rk ukgh rj v”kk osGh
uO;k ;”kksf”k[kjkP;k okVk “kksèk.ks xjtsps Bjrs-
txkrhy izR;sdkykp eqcyd izek.kkr leku laèkh feGr vlrs-
vkf.k gh laèkh lkekftd fodklkr osGksoG s h vkiyk ;ksxnku nsr vlrs-
ek= ;k laèkhpk ykHk mBok;pk vlsy rj ;k laèkhP;k izokgkP;k fojksèkkr
tk.;kis{kk feGkysY;k laèkhlg izokl dj.ks mfpr Bjrs-
fulxZ dq.kkykgh laèkh fouk oafpr Bsor ukgh- jktk vlks ok jad]
Jhear vlks ok xjhc] uksdj vlks vFkok ekyd] fulxZ izR;sdkykp
leku laèkh cgky djrks- ekydk}kjs uksdjkpa “kks’k.k d:u vFkok
eksB;k O;olk;k}kjs NksV;k O;ko;kf;dkauk ifjfLFkrhP;k ojoaV;k[kkyh
jxMwu xjhc cuoY;k tkow “kdr ukgh- dkj.k fuèkZu O;Drhph]
xjhckaph dk;Ziènrh vkf.k fopkj iz.kkyh JhearhP;k foKkukP;k fojksèkkr
vlrs-
JhearhP;k foKkukaph dkl èkjyh rj xqyke vkiY;k nkL;Rokrwu
eqDr gksouw ekydkP;k jkaxrs ;sou w clw “kdrkr- dkj.k gs Jhearhps
fu;e R;kpa ikyu dj.kkÚ;k izR;sdkyk lkj[khp QGa nsrkr- ek= rqEgh
;k fu;ekauk letwu metwu R;kpa ikyu ek= djk;yk goa- ts yksd vls
dj.kkj ukghr ijes”ojkP;k jkT;kr rs fUkf”pri.ks jadp jkgrhy ,o<s
ek= uDdh- ts yksd Jhear cuw bfPNrkr ijarq vktikosrks ;k JhearhP;k

19
fu;ekaP;k ckcrhr vufHkK gksrs R;kaP;k lkBh gs iqLrd vkf.k ;krhy
fu;e Jhear cu.;kP;k n`’Vhus ojnku Bjsy-
vHkko gs fuèkZursps dkj.k ukgh- fulxkZP;k dq”khr rqeP;k xjtkai{s kk
dSd iVhus vfèkd laink nMwu iMyh;- txkrY;k izR;sdkykp ,d HkO;
izklkn cuowu nsrk ;sby Z ] lokZauk egkxMh oL= vu~ mnjHkj.kk lkBh
Lokfn’V Hkkstukph gh O;oLFkk gksow “kdsy brdh lkeqxhz ,dk NksV;k”kk
jkT;krp miyCèk vkgs- dkj.k gh uSlfxZd laiÙkh fulxkZ,o<hp fo”kky
vkf.k vuar vkgs-
i`Fohrykoj vki.k ts dkgh n`’;#ikr ikgr vlrks R;k izR;sdkph
fufeZrh ,dk *ewy d.kk* iklwu >kysyh vlrs] ;k eqyrRok iklwup
izR;sd OkLrwph jpuk dsyh tkrs- R;krwup uO;k voLFksyk vkf.k uO;k
:ikyk tUefnY;k tkrks vkf.k tqU;kyk feVoya tkra- ;k fo”okrY;k
izR;sd l`tukekxs b”ojkph ,d ;kstuk vlrs] ,d dk;Ziènrh vlrs-
R;kekxs ,d dYiuk dk;Z djhr vlrs- vxnh i`Fohph jpuk lqènk ;kp
ewyrRok iklwu >kysyh vkgs- ;k czEgkaMkrhy loZp xzg] rkjs] pan]z lw;]Z
vkdk”k] izdk”k] ty] ok;w] mixzg b- b- lxG;kp n`’; vn`’; xks’Vh
vkf.k voLFkkapk tUe lqènk ;kp rRokiklwu >kyk vkgs vkf.k brda lkja
gksou
w gh ;kryk ,d va”k lqènk u’V >kyk ukgh] laiyk ukgh-
dq.kkP;kgh nkfjnz;kyk fulxZ tckcnkj vlw “kdr ukgh- myV
fulxZ ekuokyk nku ns.;klkBh mRlqd vlrks dkj.k fulxkZr u
lai.kkjk [ktkuk vkgs- LokHkkfodp fulxZ dq.kkykp fuèkZu Bsow “kdr
ukgh- ewyrRo l`tuk”kh eS=h d:u lrr uouO;k “kD;rk] laèkh] :Ik
vkf.k voLFkkauk tUe nsr vlrkr- fufeZrh lkèkukr rqVoMk tk.koyk
rj fulxZ vfèkd izek.kkr R;kph fufeZrh djrks- “ksr tfeuh tj ifMr
iMY;k vlrhy rj fulxZ R;kauk vfèkd dlnkj djrks] lksua] pkanh]
tM&tokfgj i`FohP;k xHkkZru w ckgsj dk<Y;k tkowa “kdra fdaok ewy
rRokiklwu cuoY;k tkow “kdra- dkj.k ekuokP;k loZ xjtkaph ifjiwrhZ
dj.;klkBh ewyrRo tckcnkj vkgs- vkf.k gs ewyrRo vkiyh tckcnkjh
dèkhp >Vdwu Vkdhr ukgh fdaok ekuokP;k xjtkaP;k HkLeklqjkiq<s gkr
Vsdowu ek?kkjgh ?ksr ukgh-
eqcyd izek.kkr èkulaiÙkh feGo.ka gs vkiya drZO; vkf.k vfèkdkj

20
vkgs- vkf.k rjhgh tj dq.kh vkiY;k nfjnz;kykp dqjokGhr clyk
vlsy] vkiY;k xjhchrp [kw”k gksr vlsy rj rks fulxZ fu;ekaP;k
fojksèkkr orZu djrks vkgs- vlsp vki.kkl Eg.kkos ykxsy-
fopkj gk ewyrRokpkp dsoG ,d va”k vkgs dkj.k ewyrRokr
vkdyu vkf.k fo”ys’k.kkph {kerk vlrs gs ewyRkRop ek.klkyk eqcydrsP;k
fn”ksus izokl dj.;klkBh lkrR;kus izfs jr djhr vlrs-
eqcydrspk “kksèk] ekfgrh izpkj vkf.k ve;kZn vkRefo’dkj gk
thoukpk ewyèkeZ vkgs- ;k vfHkO;DrhlkBh gs vewrZ rRo fo”o#ih
ewr:
Z Ik èkkj.k djra- vkiyh i`Foh gs R;kpa mÙke mnkgj.k gks;- vuarRo
gkp fulxkZpk ewG xq.kèkeZ vkgs vkf.k R;klkBhp R;kph jpuk >kyh vkgs-
thoukP;k foLrkjklkBhp xjtsph vlysyh loZ lkèku lkexzh
fulxkZ}kjs ekuoki;Zar ikspoyh tkrs vkgs- gh R;k ijes”ojkphp ;kstuk
vkgs- gh ;kstuk v”khp pkyw Bso.;kpk fdaok [kafMr dj.;kpk vfèkdkj
gh b”ojkdMsp vckfèkr vkgs-
rqeP;k nkfjnz;kyk fulxZ fdaok fulxkZps fofoèk fo”kky L=ksr dls
tckcnkj ukghr] Jhearhps useds jgL; dk; vkgs- gs iq<hy izdj.kkrwu
eh Li’V d: bfPNrks-

21
22
izdj.k % 4

ifgyk fu;e

^fopkj* gs rjaxkle vlrkr] fopkj Eg.kts Hkko] fopkj izjs .kkLo:Ik


vlrkr] fopkj egk”kDrh cuwu leksj ;srkr] fopkj t.kw tknwp vlrkr-
fujkdkj rRokiklwu HkkSfrd oLrqph fufeZrh gs rj fopkjkapp dk;Z vkgs-
ekxhy izdj.kkr vki.k cf?krya dh] fopkj gk ewy rRokpkp ,d
va”k vkgs- izR;sd oLrwph fufeZrh ewy RkRokiklwu gksr-s gh fufeZrh
vkikiY;k fopkjkuqlkj fofHkUu :Ik èkkj.k djrs- ewy rRo fopkjkuqlkj
dk;Z djrs- fulxkZr fnl.kkjs loZp vkdkj] :Ik vkf.k voLFkk ewy
rRokP;k fopkjkapk vkfo’dkj vkgs- fujkdkj rRo dks.kR;kgh vkdkjkr
:ikarfjr gskow “kdra] gs rRo dks.krgh dk;Z dj.;kph {kerk ckGxwu
vlra- ;kp dk;Ziènrh}kjs loZp oLrwph fufeZrh gksr vlrs-
vki.k loZ fopkjkaP;k lkezkT;kr okojr vlrks ts fopkj ewy rRokpk
,d va”k vkgsr- vkiyh i`Foh T;k izek.ks lw;kZHkksorh ifjØek iw.kZ djrs
R;k uqlkjp vkiys fopkjgh xrh èkkj.k djrkr- i`FohP;k ifjHkze.k vkf.k
ifjØesle fopkj gh ifjØfer gksrkr vkf.k u{k=:Ik èkkj.k djrkr-
;kp iènrhus vkdk”k xaxps h jpuk flèn~ gksr-s vkiY;k erkuqlkj ,d
fof”k’V vkdkj èkkj.k dj.ks vkf.k R;k uqlkj xrh”khy jkg.ks gk rj
fopkj rRokpk ewG xq.kèkeZ vkgs-
vkiY;k n`’Vhl ,[kknk fo”kky oVo`{k fnlrks- gk oVo`{k] R;kpa
fctkjksiu >kya rsOgkp iw.kkZ”a kkus tUekyk vkysyk vlrks- R;kph mxo.;kph
fn”kk Bjysyh vlrs] vkdkj Bjysyk vlrks] ;k loZ izfØ;syk Hkjiwj
dkG tkok ykxrks- ;k fufeZrhlkBh rs fujkdj rRo ,d iwoZ fuèkkZfjr
;kstuk jkcor vlra] R;kuqlkj cht] vadjq ] dGh]iku]Qqya] [kksM vkf.k

23
ex eksBk iw.kZ#i o`{k gk izokl vfuok;Z Bjrks- ,dne lai.w kZ >kMkph
fufeZrh gksr ulrs-
fufeZrhfo’k;d izR;sd fopkj rjaxkuk fopkj rRok ekQZr ,d
fuf”pr Lo#i iznku dj.;kr ;sr-s ek= ;klkBh fufeZrh oLrq”kh
lacfèkr iwoZ fuf”pr fof”k’V dk;Ziènrhpk voyac dj.ks vko”;d
vlrs-
rqeP;k eukr tj ,d ?kj cuok;pk fopkj vkyk vkf.k rqEgh
Eg.kkykr dh] vkrk iq<pa dke ewyrRokpa vkgs rj dnkfpr visf{kr
ifj.kke fnl.kkj ukgh] ek= rqepk fopkj fufeZrh{ke mtsrZ :ikarfjr
gksouw rqeP;k LoIukrY;k ?kjkyk okLrokr mrjo.;klkBh iwofZ uf”pr
dk;Zi.z kkyh}kjs rqeP;klkBh ,dk lqanj ?kjckèk.khyk ykxyhp izkjaHk djrks-
vkf.k dnkfpr rqeP;k x`g fuekZ.kklkBh ;ksX; ifjfLFkrh ulsy rjhgh
dks.kR;kgh tSfod ¼Organic½ vFkok vTkSfod ¼Inorganic½ “kDrhP;k
izrh{ksf”kok; ewyrRo rqepa x`g fuekZ.kkpa dk;Z iw.kZ dsY;k f”kok; jkgr
ukgh-
izR;sd xks’Vhyk ,d vfLrRo vlrs vkf.k vfLrRokf”kok; ,[kkn;k
fufeZrhpk fopkj vki.k ewyrRokoj yknw “kdr ukgh- vFkkZr tks rqeP;k
eukr tUekyk ;srks R;kps vfLRkRo ;k fo”okr dqBu s k dqBs rjh n`’;
vFkok vn`’; Lo#ikr uDdhp vlrs- JhearhP;k “kkL=kps ikyu d:u
vki.k rs izkIr d: “kdrks-
vkiYkk esanw gkp vkiY;k fopkjkpa dsanz vkgs] ftFks fopkj] tUe
?ksrkr- vki.k n`’; Lo#ikr T;k T;k xks’Vhph fufeZrh djrks rh rh xks’V
loZizFke vkiY;k esanwr fuekZ.k >kysyh vlrs- dqBY;kgh fopkj &
fofue;kf”kok; dks.krhgh fufeZrh v”kD; vkgs-
vkrki;Zar vkiys lkjs iz;Ru “kkjhfjd Jeki;Zarp e;kZfnr gksr-s
vkiyh uo fufeZrhgh :ikrafjr vFkok ijkofrZr Lo:ikaphp jkfgyh
vkgs- fopkjkP;k lgk¸;kus fujkdkj rRokiklwu uofufeZrh] l`tu gksow
“kdrs ;k n`’Vhus vtwu Qkjlk fopkj dsyk xsyy s k ukgh- vkiY;k
fopkjkauk lR;kr mÙkjo.;klkBh vki.k uSlfxZd lkèku lkeqxhz pk okij
djr vlrks- b”ojkyk nsow “kdw v”kh loksÙZ ke HksV fdaok b”ojkP;k
dk;kZr vkiy lgdk;Z Eg.krk ;sby Z v”kh ,d gh OkLrw vki.k vkt Ik;Zar

24
cuow “kdyks ukgh] vkf.k cuoyhp vlsy rj rh vxnh ux.; izek.kkr
vlsy- b”ojh B: “kdsy v”kk l`tuk lacèkh vki.k vtwu fopkjgh d:
“kdyks ukgh- “kjhj JekP;k cGkoj vki.k R;kps :ikarj.k] vkf.k
ifjorZukrp O;Lr vkgksr- i.k ekuokP;k {kerk] vusdkusd “kD;rk]
vkf.k izfrHksP;k vkèkkjs uofuekZ.kkP;k ckcrhr fopkj dj.ks vktP;k
;qxkr vR;ko”;d >kys vkgs-
;k egku dk;kZr vkiys ;ksxnku ns.;klkBh eh rqEgkyk vkeaf=r
djrks;- i.k R;klkBh rqEgkyk [kkyhy rF;kaoj fo”okl Bsokok ykxsy-
loZp oLrwpa h fufeZrh ewyrRokiklwu >kyh vkgs- osxosxG;k fnl.kkÚ;k
oLrw vkf.k fofoèk voLFkk ;k ,dkp rRokP;k vfo’dkj vkgsr- ;k fofoèk
izdkjP;k loZp tSfod vtSfod ckch vkf.k voLFkkapk tUe ,dkp
rRokiklwu >kysyk vlrks] T;kph fufeZrh fopkj rRok}kjs dsyh tkr
vlrs-
rqePkk fopkj] fopkjrRokP;k lgk¸;kus Lor%php ,d dkYifud
vkd`Ùkh r;kj djrks- ekuokpk esanw ewG fopkjdsankz leku vkgs tks okLro
fopkjkaph fufeZrh dj.;kl l{ke vkgs- tj rqEgh rqeps fopkj fopkjrRokaP;k
xkH;ki;Zar ?ksouw tkow “kdykr rj R;kph ifj.krh uofufeZrhr gksr-s
vkÙkki;Zar vki.k ikfgya &
loZp oLrapw h fufeZrh fopkj rÙokaru
w >kysyh vkgs] gkp rks ewyinkFkZ
vkgs tks n`”;&vn`”; :ikr fofHkUu vkdkj vkf.k izdkjkr lkekoysyk
vkgs-
;k rÙokar tUekyk vkysY;k fopkjkuqlkjp oLrwaph fufeZrh dsyh
tkrs-
ekuoh esanw dks.kR;kgh fopkjkauk tUe nsouw fujkdkj ewyrRokP;k
vkèkkjs R;k fopkjkauk lkFkZ :Ik nsow “kdrks-
dkgh yksd eyk usgeh vls fopkjrkr dh rqEgh gs flèn d:
“kdrk dk\ vkf.k eh dqBY;kgh [kksYkkr u tkrk mÙkj nsrks gks! rØ
vkf.k vuqHkokP;k vkèkkjs eh gs flèn d: “kdrks-
vkrki;Zar vkIk.k fopkj] fufeZrh vkf.k fopkj rRokaP;k rF;kaoj
izdk”k VkdYkk- vki.k gs gh tk.kwu ?ksrya dh gs ekuoktoG b”ojk
izek.ksp fopkj dj.;kph vkf.k l`tukph {kerk vkgs vkf.k eh gs ;klkBh

25
Eg.krks vkgs dh gk iz;ksx eh Lor%ojp vkèkh d:u ikfgyk vkgs Eg.kwu
eh [kk=h”khj iènrhus lkaxrks dh gh xks’V “kaHkj VDds lR; vkgs-
gs iqLrd okpr vl.kkÚ;k dks.kR;kgh L=h fdaok iq:’kkus ;k iqLrdkr
fnysY;k fu;ekaps iw.kZi.kkus ikyu dsys rj R;kps èkulaiUUk gks.ks
fuf”pr vkgs- R;klkBh gk iz;ksx rqEgkyk Lor%ojp djkok ykxsy-
okYnks belZu P;k ers tsOgk rqEgh ,d è;s; Bjork rsOgk R;k è;s;k
Ik;Zar iksgksp.;klkBh Lor% bZ”oj rqeph enr djrks-
ekxP;k izdj.kkr eh fof”k’V dk;Ziènrhpk mYys[k dsyk gksrk ftps
ikyu dj.;klkBh rqEgh fuf”pr fn”kk fuoM.ks ØeizkIr Bjrs-
tj rqEgkyk pkaxY;k vkf.k fuf”pr ifj.kkekph vis{kk vlsy rj
rqEgh dsoG R;kp fn”ksus fopkj djk vkf.k ,d ikÅy mpyk vkiys
vkoMrs dk;Z djrkauk vki.kkl ts pkaxys okVrs R;k lanHkkZrp vki.k
fopkj djrks- Jhearhpk gkp ifgyk fu;e vkgs- rqeP;k vkoMhP;k xks’Vh
ckcr fopkj dj.ksp izkekf.kdsrps s y{k.k vkgs-
bZ”ojkus ekuokyk fopkj d: “kd.;kpa ojnku cgky dsya vkgs-
Hkfo’;k ckcrhr fopkj dj.ks orZekukP;k rqyusr vfèkd dBh.k dk;Z
vkgs- dkj.k ts vkiY;k n`’Vhl fnlrs R;kP;k”kh lger gks.ks lksis vlrs
ek= Hkfo’;kP;k xHkkZr yiysY;k vn`’; dYius fo’k;h fopkj dj.ks]
R;kfo’k;h ,[kknh ;kstuk r;kj dj.ks vR;ar dBh.k vkgs- dnkfpr
R;keqGps yksd ;k dk;kZiklwu nwj jkgrkr- ts vkiY;kyk fnlw “kdrs
R;kyk vki.k udkj nsow “kdr ukgh- LokHkkfodp R;k fn”ksus vkiys
fopkj ekxZØe.k djrkr- ;kmyV vkèkh fopkj vkf.k uarj R;k fopkjkauk
lkFkZ#i ns.ks vfèkd mfpr vlrs- rs dk;Z dBh.k vlys rjh rs izekf.kdi.kkps
Bjrs-
;k i`Fohrykojhy ,dw.k yksdla[;s iSdh xjhckaph la[;k izpaM vkgs-
lgkftdp R;kaP;kdMs ikfgY;kl vki.k fuèkZurspkp fopkj d: ykxrks
vkf.k JhearhP;k fopkjkaiklwu nwj tkrks ;kp izdkjs “kkjhfjd n`’V;k
vLoLFk okVr vlrkauk fujksxh cu.;kpk fopkj esane w è;s r;kj dj.ks
dBh.k vlr-s vlY;k Hkkouka iklwu nwj jkg.;klkBh vkf.k ldkjkRed
fopkjiz.kkyh dk;e Bso.;klkBh ,d fo”ks’k ekufld {kerk vlkoh
ykxrs- T;kaP;kdMs rh vlrs R;kauk Master Mind vls EgVY;k tkrs- rs

26
vlkèkkj.k vlrkr- vkiY;k uf”kckyk gos rls cnywu ;”k feGfo.;kph
vkf.k vkiY;k LoIukauk izR;{kkr lkdkj dj.;kph R;kaP;kr {kerk vlrs-
vls yksd JhearhP;k “kkL=koj MksGs >kdwu fo”okl Bsorkr] R;kP;k
fu;ekaps “kaHkj VDds ikyugh djrkr- rqEgh lqènk gs lxGs f”kdw
“kdrk- ;k JhearhP;k “kkL=koj fo”okl Bsou w ;krhy fu;ekaps rqEgh
ikyu d: ykxykr dh rqeP;k eukr vlysY;k “kadk] iwokZxgz ;kiklwu
rqEgh eqDr gksouw tky- ex rqEgh lqènk rqeP;k vkoMhps dk;Z d:
“kdky- rqEgkyk gos vlysys loZdkgh feGow “kdky- rqEgh vk;q’;kr ts
Ogk;ps Bjoys vlsy rs gksow “kdky- R;klkBh rqEgkyk vkèkh mYys[k
dsyYs ;k rhu rF;kaoj fo”okl Bsokok ykxsy- rs rhu rF;s Eg.kts- - -

loZ oLrwaph fufeZrh fopkjÙokaiklwu >kysyh vkgs- n`”;&vn`”;


:ikr fofHkUUk vkdkj izdkjkr O;kIr vlysys rsp ewyrRo gks;-
;k rÙokuqlkj tUeysY;k fopkjkuqlkjp oLrwaph fufeZrh dsyh tkrs-
ekuoh esanw vkoMR;k fopkjkauk tUe nsou w fujkdkj ewyrÙokP;k
vkèkkjs R;k fopkjkyk lkFkZ :Ik ns.;kph {kerk ckGxwu vlrks-

;k fu;ekaps ikyu djhr vlrkauk gs fu;e vkiY;k O;ogkjkr dls


;srhy ;koj y{k dsafnzr djk- R;kaps okjaokj okpu djk- ;k fu;ekaukp
rqEgh rqeP;k lo;hr :ikarjhr djk- ;k fu;ek lacaèkh rqeP;k eukr
mn~Hko.kkÚ;k “kadkdq”kadkps ,deso lekèkku Eg.kts & rqEgh g;k fu;ekojhy
fo”oklkr o`ènh dj.ks gks;- ;klacaèkh mifLFkr dsY;k tk.kkÚ;k loZ
rØ&fordkZiklwu rqEgh Lor%yk nwj Bsok-
èku laiÙkh gh eksgek;k vkgs] rs loZ ladVkaps ewG vkgs- vls
f”kdo.kkÚ;k vè;kfRedrs iklwu rqEgh nwj jkgk- è;s;kiklwu fopfyr
dj.kkjh iqLrds] lkIrkfgds] ekflds b- iklwu nwj jkgk- rqepk
fu’dkGthi.kk rqeP;k Hkfo’;kyk ckèkd B: “kdsy-
eh gs loZ dk lkaxrks;\ ;k iz”ukr vkf.k eh ts lkaxrks R;kph lR;rk
iMrkGwu ikg.;kr Lor%pk osG noMw udk- JhearhP;k “kkL=kyk vkrk
dsoG rqeP;k gksdkjkph izrh{kk vkgs-

27
28
izdj.k % 5

thou foLrkj

rqEgh deuf”kch vkgkr- - - rqeP;k HkkX;kr fuèkZurkp fyfgysyh


vkgs- - - rqeP;k dqynsorsP;k “kkikeqGs y{eh rqeP;kdMs ikB fQjowu mHkh
vkgs- - - nkfjnz; gs rqeP;k leLr ikikaps izk;f”pÙk vkgs- - - xfjch rqEgh
o:up ?ksou w vkyk vkgkr- - - v”kk tqU;k vkf.k [kqGpV fopkjkaiklwu
nwj jkgk-
^bPNk rsFks ekxZ* ;k U;k;kus rqEgh rqeP;k bPNk “kDrhP;k tksjkoj
v”kD;izk; xks’Vhgh lkè; d: “kdrkr-
rqeP;k ek÷;kr vlysys fopkjrÙo ;k leLr fufeZrhyk tckcnkj
vkgs- rs rRo lxG;kaP;k bPNk vkdka{kk iw.kZ dj.;klkBh lai.w kZ enr
djrs- foLrkj gk fulxkZpk xq.kèkeZ vkgs- foLrkj gs thoukps y{k.k vkgs-
izR;sd ltho vkiY;k foLrkjklkBh vFkkZr oa”k laoèkZuklkBhp dk;Zjr
vlrks- ekrhr iMysys ,d cht foLrkj izfØ;sP;k fu;ekaul q kj “ksdMks
chtkauk tUe nsr-s ;kp Øekus thou lqènk vkiyh okV “kksèkr vlrs-
thoukP;k fodklklkBh gk foLrkj Øe izkIr vkgs-
vkiyh cqènh foLrkj fojksèkh ukgh- ekuoh esanw lqènk foLrkj
izfØ;syk izkèkkU; nsrks- izR;sd fopkj ,dk uO;k fopkjkyk tUe nsr
vlrks- izR;sd lR; uO;k lR;kP;k “kksèkkph izjs .kk curs- izKPs ;k lkgk¸;kus
ekuoh Kku vkf.k izfrHkk lrr foLrkj ikors vkgs- fulxkZ dMwu
vfèkdkfèkd feGfo.;kph bPNk ckGx.ks vkiyk tUeflèn vfèkdkj
vkgs- gk foLrkjp vkiyh ftKklk tkx`r Bsorks- vfèkd f”kd.;klkBh]
uos dkgh dj.;klkBh vkf.k gos rs cu.;klkBh izfs jr djrks-
vfèkd tk.kwu ?ks.ks] dj.ks] vkf.k gks.ks fdaok cu.ks ;k Øekuqlkj

29
vki.k vfèkdkfèkd feGor jkfgys ikfgts gs vfèkdps feGfo.;klkBh
vkEgkyk vfèkd lfØ;rsus f”kdkos ykxsy- f”kd.;klkBh lkèkukapk
vH;kl dj.ks vko”;d vlrs- lèkursf”kok; gh eqcydrk jk[k.ks
fuf”prp v”kD; vkgs-
vkiys thou vki.kkl ifjiw.kZru s ]s euLkksDri.ks txrk ;kos gh
bPNkp vikj èkulaiÙkhph xjt ekuoh eukr fuekZ.k djr vlrs- vn`”;
“kD;rsph vfo’dkj:ih vfHkO;Drhp bPNsps y{; vlrs vkf.k bPNsyk
okLrokr :ikarfjr dj.ks gkp “kDrhpk “kksèk vkgs- vFkkZr thou lai.w kZi.kkus
txko;kps vlsy rj èku izkIrh vfuok;Z vkgs-
ewyrRo lqènk ;k fojksèkh ukgh- nh?kkZ;’q kh gks.;kph vkiyh bPNk R;kpa
izR;{k mnkgj.k vkgs- dqBY;kgh uofufeZrh lkBh fufeZrhph bPNk vl.ka
vfuok;Z vkgs- ewyrRo rqeP;k }kjs foLrkj d: bfPNrs] lkgftdp
R;klkBh vko”;d vl.kkjh loZ lkèku lkeqxhz rqEgkyk miYkCèk d:u
ns.kagh R;kpp dk;Z vkgs-
rqEgh Jhear Ogkoa v”kh b”ojkph lqènk bPNk vkgs- rqeP;k}kjs rks
R;kph loZJ’s B fufeZrh iznf”kZr d: bfPNrks rqeP;kr vlysY;k vusdkusd
“kD;rk vkf.k thoukph lkFkZdrk bZ”oj flèn d: igrks;- ;k egku
dk;kZr rqEgh lqènk bZ”ojkyk lgk¸; d: “kdrk- ijarq R;klkBh vkèkh
rqEgkyk rqeph ;ksX;rk flèn djkoh ykxsy-
rqEgh rs loZ feGoko ts feGo.;kph rqeph euLoh bPNk vkgs vla
fulxkZyk okVrs] dkj.k fulxZ ekuokpk fgrfprad vkgs- fulxkZr ts
dkgh vkgs rs loZ rqepap vkgs] rqeP;klkBhp fufeZyy s a vkgs] rqEgh ;k
lR;kpk fLodkj djk-
cgqtu fgrk; & cgqtu lq[kk; gk fopkj rqeph izjs .kk vlyk
ikfgts- dsoG LokFkZ yksyqirk udks- dsoG HkkSfrd lq[k& lqfoèkk
miHkksx.ks ekuoh thoukpk mn~n”s k vlw “kdr ukgh rj ekuorsP;k n`’Vhus
egÙoiw.kZ vkf.k fo”ks’k dk;Z dj.ksp thoukps ize[ q k è;s; vkgs- dkgh
yksd HkkSfrd] ekufld vkf.k vè;kfRed Lrjkaeè;s leku lary q u
jk[krkr thou tx.;kpk gk lokZr lq;ksX; ekxZ vkgs- fulxZ LkokZaukp
;k ckcrhr laiUu djhr vlrks- vHkkoxzLr] viekfur vkf.k ghursps
thou tx.ks Eg.kts Ik”kwleku tx.;klkj[ks gks;- HkkSfrd lq[k&lqfoèkkaph

30
ekuoh thoukr vko”;drk Hkklrsp ek= bPNkiwfrZ] ekufld lq[k]
[kksVs izn”kZu] izflènhph gko ;klkBh JhearhP;k ekxkZus tk.ks ;ksX; ukgh-
HkkSfrd lq[kkph izkIrh gk thoukpk ,d va”k vkgs- ijarq th O;Drh dsoG
vkf.k dsoG ;k HkkSfrd lq[kkaP;k miHkksxklkBh txrs rh O;Drh ;k HkkSfrd
lq[klqfoèkkaP;k miyCèkrs eqGs lq[kh gksow “kdr ukgh-
R;kp izek.ks QDr nqlÚ;kaP;k vkuanklkBh tx.ks] nqlÚ;kaP;k lq[kklkBh
Lor%ps vfLrRo feVfo.ks fdaok lai.w kZ leiZ.kkP;k Hkkousus [kq”k gks.ksgh
;ksX; ukgh dkj.k vls dsY;kus dnkfpr ekufld lq[k feGsy ijarq
vkfRed lq[kkiklwu vki.k oafpr jkgw-
dkgh yksdkauk fgMa.k&fQj.ka] [kk.ka&fi.ka] fofoèk izdkjph ekfgrh
feGfo.ka] lYys ns.ka] lR;kP;k “kksèkkr vl.kkÚ;kauk enr dj.ka ;kr
vkuan feGrks-
ijarq ,d xks’V dk;e Lej.kkr Bsok dh vR;kfèkd LokFkZ fdaok
leiZ.ko`Ùkh gs nksUghgh ;”kksekxkZojhy ize[ q k vMFkGs vkgsr- R;kxkP;k
ekxkZus tkowu rqEgh bZ”ojkyk izlUu djky fdaok bZ”oj rqeP;k dMwu
rqeP;k cfynkukph vis{kk djrks vkgs vlY;k [kqGpaV xks’Vhoj fo”okl
Bsow udk- bZ”ojkyk vis{kk vlrs rh dsoG rqeP;krhy ts loZJ’s B vkgs
R;kph- T;k}kjs rqEgh [kÚ;k vFkkZus brjkaph enr d: “kdrk- gs rqeP;krhy
Js’BRo fnl.;klkBh rqEgkyk loZiFz ke laiUu Ogkoa ykxsy- ;k dk;kZr
fujkdkj ewyrRo lai.w kZi.ks rqeP;k lgk¸;klkBh r;kj vkgs- dkj.k R;kph
jpuk thoukP;k foLrkjklkBhp dsyh xsyh vkgs- gs ewyrRo vki.kk
lokZeèks leku #ikus foLrkj gsrPw ;k iwrrZ l s kBh dk;Zjr vlrs-
cqènheku rRo vkeP;k bfPNr oLrwph fufeZrh djrs] nqlÚ;kP;k
fg””kkrhy dk<wu vkEgkyk vkeP;klkBh nsr ukgh- R;klkBh vkèkhp
fufeZyYs ;k oLrwP;k izkIrhlkBh LièkkZ dj.;kph xjt ukgh] rj vkiys
è;ku lai.w kZi.kkus uofuekZ.kkr ?kkykos ykxsy-
jLlh[ksp] bZ’;kZ fdaok LièkZis klwu nwj jgk-
vdkj.k ppkZ fdaok Vhdk fVi.kh d: udk
LokFkZ lkèk.;klkBh dq.kkykgh èkksdk nsow udk-
rqeP;k ;ksX;rs brdk ekscnyk feG.;kP;k [kk=h f”kok; dq.kklkBh
dke d: udk vkf.k nqlÚ;kukagh R;kaP;k dkekpk ;ksX; rks ekscnyk n;k-

31
nqlÚ;kP;k èkulaiÙkhdMs vk”kkGHkwri.ks ikgw udk-
“kD;rks ykpkj o`Ùkhyk toGgh ;sow nsow udk-
vki.k loZ leku vkgksr- dq.;k ,dkykp bZ”ojkus dkgh fo”ks’k
lkeF;Z cgky dsYk; vla ukgh-
rqEgh fuekZrk Ogk- LièkZd ukgh- vla >kya rj rqEgkyk rs loZ dkgh
feGsy ts feGo.;kph rqeP;k eukr bPNk vkgs- vkf.k ;k izoklkr T;kpa
T;kpa rqEgkyk lgdk;Z feGky; R;k lokZauk R;kapk ekscnyk fuf”pri.ks
feGsy-
eh v”kkgh dkgh yksdkauk HksVyks; T;kauh mijksYysf[kr flènkarkP;k
fojksèkh dk;Z d:ugh Hkjiwj laiÙkh feGoyh vkgs- i.k txkr v”kh
vlkèkkj.k {kerk vl.kkjs Qkjp deh yksd vkgsr- dh T;kauh fo”ks’k
è;s;kus izfs jr gksouw vkS|ksfxd Økarh P;k ekè;ekrwu tulkekU;kaP;k
fodklkr cgqeksy vls ;ksxnku fnys vkgs- jkWd fQyj] dkusx Z h vkf.k
ekWxuZ lkj[;k vlkèkkj.k izfrHkklaiUUk O;fDrauh vla?kfVr mRiknu
{ks=kyk la?kfVr dsys R;kr O;ofLFkri.kk vk.kyk vkf.k ekuotkrhyk ,d
fo”ks’k foLrkjkph laèkh izkIr d#u fnyh- ifjorZu ?kMowu vk.k.kkÚ;k ;k
fo”ks’k O;fDreRokauk yksdkaP;k utjsr ek= dèkhp ekukps LFkku feGw
“kdys ukgh- dkj.k ifjorZu Lohdkj.ks brds lgt ulrs- ek= ;s.kkjk
Hkfo’;dkG gk forj.k O;oLFkspkp vl.kkj vkgs- T;kr la?kfVr gksou w
dk;Z dsY;kl izR;{k fufeZrh is{kkgh vfèkd ykHk feGork ;sow “kdsy-
LièkkZRedrsru w feGkysyk iSlk lar’q Vh nsow “kdr ukgh- nqlÚ;k
“kCnkr lkaxk;ps rj dnkfpr vkt orZeku rqeP;k gkrkr vlsy i.k
Hkfo’; ek= nqlÚ;kp dq.kkps rjh vlsy gs fuf”pr-
y{kkr Bsok] tj rqEq gkyk vHkwriwoZ vkf.k LFkk;h Lo:ikps ;”k
feGok;ps vlsy rj rqeP;k eukrhy bZ’;kZ dk<wu Vkdkoh ykxsy-
fulxkZtoG ve;kZn vlk lkBk vkgs- rqeP;k vklikl dq.kh vfèkd
laiÙkh feGfor vlsy rj R;kP;kdMs dVqru s s ikgw u;s- rh o`Ùkh rqeP;kr
udkjkRed fopkj fuekZ.k djsy vkf.k rqeP;k jpukRed dk;Z dj.;kP;k
{kersyk u’V d:u Vkdhy-
i`FohP;k iksVkr izpM
a izek.kkr lksus miyCèk vkgs- vki.k rs lkrR;kus
dk<wu ?ksr vkgksr ;k izfØ;sr tj rs lksus lai’q Vkr vkys rjhgh rqeP;k

32
dYiusgu w vfèkd izek.kkr cqènheku rÙok}kjs iqUgk r;kj dsys tkbZy-
rqEgh èkulaiUu gks.;klkBh vko”;d vlysyh laiÙkh fuekZ.k
dj.;klkBh pjkpjkr vlysyh leLr “kDrhdsansz lTt vkgsr- iz”u vkgs
rks rqepk\ rqEgh r;kj vkgkr dh ukgh\ ;kpk-
ts n`”; ¼Visible½ Lo:ikr mifLFkr vkgs R;kis{kk ts vn`”; vkgs
R;koj vfèkd y{k n;k- dkj.k Hkysgh dq.kh rqeP;k toG vlysY;k
izR;{kkrY;k ckchaoj rkck lkaxw “kdsy ijarq rqeP;k fg””kkps ts vizR;{k
Lo:Ik vkgs rs rks ?ksow “kd.kkj ukgh- fujkdkj rÙokpk ve;kZn “kksèk
?ksrY;kuarj rh ve;kZnrk rsFkwu foLFkkfir gksou w rqeP;kdMs ;so s w ykxrs
vFkkZr rqEgkyk gos vlysys feGo.;kiklwu dq.khgh jks[kw “kdr ukgh-
rqePkk fgLlk rqeP;kiklwu dq.khgh fgjkowu ?ksow “kdr ukgh- vdkj.k
fpark d: udk lai.w kZi.ks fo”okl Bsok- bZ’;kZ] fpark] fo”okl fdaok
rqePkk FkksMklk fu’dkGthi.kk rqeP;k JhearhP;k ekxkZrhy vMFkGk cuw
“kdrks-
;k txkr dks.kR;kgh nksu oLrw leleku ukghr
belZu
rqEgh brjkaP;k eukr fuekZ.k gks.kkÚ;k fopkjka”kh lacafèkr ifj.kkekaph
vis{kk d: “kdr ukghr- ve;kZn nkr`Ro;qDr fujkdkj rÙokP;k vkèkkjs
rqEgh rqeP;kp fopkjkuqlkj vkoMhph fufeZrh d: “kdrk-
y{kkr Bsok%

loZ OkLrwpa h fufeZrh fopkj rRokiklwu >kysyh vkgs- gkp rks ewyinkFkZ
vkgs tks n`”; vn`”; Lo#ikr fofHkUu vkdkj izdkjkr loZO;kIr vkgs-
;k rÙokr tUeysY;k fopkjkuqlkjp OkLrwaph fufeZrh dsyh tkrs-
ekuoh esanw vkoMR;k fopkjkauk tUe nsou w fujkdkj ewyrRokP;k
vkèkkjs R;k fopkjkyk lkFkZ #i ns.;kph {kerk ckGxwu vlrks-

33
vkt fnolHkj eh ckgsj HkVdr gksrks
vkf.k ,dgh nq?kZVuk >kyh ukgh-
vkt eh [kwi yksdkauk HksVyks
vkf.k dq.khp ek>k vieku dsyk ukgh-
vkt fnolHkj QDr [kjsp cksyyks
vkf.k R;kpa dq.kkykp okbZV okVya ukgh-
vkt lxG;kaojp fo”okl Bsoyk
vkf.k vkt dq.khp èkksdk fnyk ukgh
vkf.k lxG;kr eksBk peRdkj rj gk gksrk dh
eh tsOgk ?kjh vkyks rsOgka dq.;k nqlÚ;kyk ukgh
rj] Lor%ykp ?kjh ijr ;srkauk eh ikfgya-
& dqaoj ukjk;.k

34
izdj.k % 6

y{eh vkiY;k nkjh

eh rqEgkyk lkSnc
s kth u dj.;kpk lYyk nsrks rsOgka rqEgh rqEkP;k
O;olk;krgh lkSnc s kth d: u;s vls eyk Eg.kk;ps ulrs- ek÷;k
Eg.k.;kpk vFkZ brdkp dh] rqEgh [kksVs cksyu w vFkok dq.kkyk vaèkkjkr
Bsouw Hkko dj.;kpk iz;Ru d: udk- xzkgdkaph fo”oklkgZrk xekoyh
rj rqEgh rqeP;k O;olk;kryh xzkgadkph fo”oklkgZrk xekor vlrk-
R;keqGs xzkgdkdMwu rqEgh olwy djhr vlysY;k fderh brir vFkok
R;k is{kk vfèkd lsok R;kauk iqjo.;kpk iz;Ru djk-
xzkgdkl R;kus ekstysY;k jdesi{s kk vfèkd ewY; vlysY;k oLrw
rj nsrk ;s.kkj ukgh i.k R;kyk vfèkd mi;ksxh vkf.k vfèkd xq.koRrsph
oLrw fnY;k tkow “kdrs- ;k iqLrdklkBh tks dkxn okijyk xsyk vkgs-
fdaok brj th dkgh lkeqxhz okij.;kr vkyh vkgs R;k lokZps ewY; ;k
iqLrdkaP;k fdaerh is{kk dnkfpr deh lqènk vlsy] ijarq ;k iqLrdkr
ts fopkj ekaMys vkgsr rs vxnh vueksy vkgsr- ek>h [kk=h vkgs dh]
vR;ar vYi fdaerhr ;k iqLrdkpk rqEgh tks lkSnk dsyk vkgs rks rqEgkyk
uDdhp Qk;n;kpk Bj.kkjk vkgs- mnk%& letk ek÷;kdMs ,dk lqifz lèn
fp=dkjkps ,d lqanj fp= vkgs vkf.k eh rs ,[kkn;k f”kdkÚ;kyk 500
MkWyjyk fod.;kpk iz;Ru djrks vkgs- rj ek>h gh d`rh fuf”prp
izkekf.kdi.kkph ukgh- dkj.k rs lqanj fp= R;k f”kdkÚ;kP;k Qkjls
mi;ksxh iM.kkj ukgh- ijarq eh R;kyk letk ,d Nku”kh cand w 50
MkWyjyk fodk;pk iz;Ru djhr vlsy rj R;k f”kdkÚ;klkBh rh ,d
pkaxyh [kjsnh B# “kdsy- dkj.k R;k cand w hus rks f”kdkj d# “kdsy
dnkfpr mnjHkj.kkpk R;kpk rks ,deso ekxZ vlyk rj vfèkdkfèkd

35
pkaxY;k f”kdkj d#u rks R;kaP;k thoukr veqykxz cnygh ?kMowu vk.kw
“kdsy-
brjka”kh Li?kkZ djhr cl.;kis{kk rqEgh uofufeZrh eèks y{; ?kkrya
rj vls rj dj.ks vfèkd lgt lksis gksou w tkrs- ex rqeph brjka”kh
LièkkZ jkgr ukgh rj Lor%”khp LièkkZ lq# gksrs vkf.k rqeP;krya ts
loZJ’s B vkgs rs txkleksj ;sow “kdra- eyk okVra gk ekxZ LkokZr tkLr
lqjf{kr] lgt vkf.k vkOgkukRed Lo#ikpk vkgs-
tj rqEgh v”kk ,[kkn;k O;olk;kr vlky dh] T;kr brjkpk
ijkt; gkp rqepk fot; ekuyk tkr vlsy rj rqEgh R;krwu iVdu
nwj Ogk- rlk iz;Ru djk- dkj.k rks rqePkk ekxZ ukgh-
izR;sd xzkgdkyk R;kus ekstysY;k ekscnY;k ,o<h fdaok “kD;
>kY;kl R;k is{kk vfèkd ewY;oku lsok ns.;kpk iz;Ru djk- rqEgh igky
FkksM;kp dkGkr rqepk O;olk; HkjHkjkVhyk ;srkuk fnlsy-
tj rqeP;k O;olk;kr Hkjiwj euq’;cGkph xjt vlsy] rj rqEgh
R;kaP;k dMwu vfèkdkfèkd dke d#owu ?ks.;kl izèkkU; n;ky- v”kk
osGh rqEgh rqeP;k O;olk;kpa Lo#i vla Bjow “kdrk dh] izR;sd
dkexkjkyk vfèkd dke dsY;kps Lkekèkku ykHkw “kdsy-
tufodklkr rqeP;k O;olk;kpa ;ksxnku vlya ikfgts tla ;k
iqLrdkP;k ekè;kekrwu vkEgh yksd fodklklkBh iz;Rujr vkgksr- vkiyk
O;kikj O;olk; dks.krkgh vlw n;k i.k rks brjkaP;k izxrhlkBh] fodklklkBh
mi;qDr Bjk;yk gok-
rqeP;k O;olk;kr jkgwugh tj dkagh yksd rls okxr ulrhy rj
rks R;kapk nks’k vkgs rqepk ukgh-
;kp iènrhus rqEgh rqeP;k laokZxh.k fodklkpk ekxZ r;kj d#
“kdrk- fujkdkj rRo R;kr izo”s k d#u rqEgkyk rqeP;k è;s;k Ik;Zar
iksgpo.;klkBh fuf”prp enr djhy-
mnkj.kkFkZ%& tj rqEgkyk ,d lqanj vkf.k egkxMh dkj ?;ko;kph
vlsy rj vkiyh loZ dkea lksMu w ,[kkn;k can [kksyhr clwu è;ku
dsY;kuss dk; gks.kkj vkgs\ R;kis{kk rh dkj feGok;php vlk euk”kh
iDdk n`<fu”p; djk dh T;keqGs dkj ?;k;pk fopkj eukrwu tk.kkjp
ukgh rqepk gk fopkj fu”kad vlyk ikfgts- pqdu w gh ;k fo’k;h udkjkRed

36
fopkj d# udk- rqePkk n`’Vhdks.k liw.kZr% ldkjkRedp vlk;yk gok-
rjp rs ije fujkdkj rRo ekè;ek}kjs ¼brj ekuoh eu @esan½w rqeP;k
fopkjkyk lkdkj dj.;klkBh lØh; gksby Z - rqeP;k LoIukrY;k dkj
lkj[kh dkj cuo.kkÚ;k yksdkauk ekè;e cuowu rqeP;ki;Zar rh dkj
iksgpoyh tkbZy-
fopkj rRo lokZaeèks leku :ikus dk;Zjr vlrs- vki.k loZ ;k
rRokP;k lrr laidkZr vlrks vkf.k ;k rRokus izHkkforgh >kysys vlrks-
thoukyk vfèkd ifjiw.kZ vkf.k mRre cuo.;kP;k R;kP;k bPNs[kkrj
vkiY;k loZ xjtk iw.kZ dsY;k tkrkr- vkf.k dsY;k tkr jkgrhy xjt
vkgsrh rqeP;k eukr R;k fo’k;hpk fo”okl vkf.k bPNk fuekZ.k gks.;kph-
;k izdkjs n`< bPNk “kDrh}kjs rqEgh dkghgh feGow “kdrk QDr R;k
rqeP;k dkeusekxs rqeP;k lfgr brjkapgs h ghr R;kr lkekoysys gos-
vfèkd feGo.;kph Hkkouk izR;sdkphp vlrs] R;kr ykt fdaok
ladksp ckGx.;kph dkgh xjt ukgh- bZlk elhg Eg.krks dh] rqEgh
ekfxrya rj rqEgkyk fnY;k tkbZy] rqEgh nkj oktoya rj rs rqeP;klkBh
m?kMya tkbZy- rqEgh ekxZ “kksèkr vlky rj rks rqEgkyk nk[koyk tkbZy-
ijes”ojkph rhp bPNk vkgs-
vkiY;k thoukr vki.kkl ts vfèkdpa feGok;pa vkgs rs loZ
rqeP;ki;Zar ikspo.;kps dk;Z ewyrRo djrsp vkgs- vkf.k lnSo djhr
jkghy-
tsOgk rqEkPks vpsru eu lQyrk vkf.k rqeP;k loZJ’s B izn”kZuklkBh
iw.kZi.kkus r;kj gksrs rsOgk rqEgh vftaD; gksouw tkrk-
,dnk ,d NksVl s s ckG fi;kuks oktfo.;kph èkMiM djhr gksrs
R;kyk fi;kuks dlk oktokok gs ekfgr ulY;keqGs rks nq%[kh >kyk ijarq
rjhgh rks iz;Ru ek= djhrp gksrk- R;kyk R;k mnkl voLFksr ikgwu eh
R;kP;k mnkflursps dkj.k R;kyk fopkjys rsOgk rks Eg.kkyk & ^^laxhr
eyk ek÷;k vkar [kksyoj dqBrs jh tk.kors i.k eh R;kyk O;ofLFkrjhR;k
vfHkO;Dr d: “kdr ukgh-** R;kps mRrj vxnh ;ksX; gksr-s R;kyk ts
laxhr vkar eè;s tk.kor gksrs rs Eg.kts nqljs frljs dkgh ulwu
ewyrRokpk izfrèouh gks;- tks R;k ckydkP;k ekè;ekrwu vkiY;k
vfHkO;Drhpk ekxZ “kksèkr gksrk-

37
;kp U;k;kus ijes”ojgh vki.kk lokZauk ekè;e cuowu Lor%P;k
vfHkO;Drhpk ekxZ “kksèkr vlrks- rks vkiY;krp vlrks] vkiY;k}kjs
R;kP;k xjtkaph iwrrZ k djhr vlrks vkf.k vkuanhr gksr vlrks- Lor%
ijes”ojkP;k ers & ^^HkO; izklknkP;k fufeZrh lkBh] lqeèkwj laxhrkP;k
fuekZ.kklkBh vkf.k lqanj fp=dkfjrslkBh eyk rqeP;k gkrkaph vko”;drk
vkgs- ek÷;k ikoykoj ikÅy Vkdwu pky.;klkBh eyk rqeph ikoys goh
vkgsr- eh T;k lkSna;kZph fufeZrh dsyh vkgs R;kpk vkLokn ?ks.;klkBh eyk
rqeP;k MksG;kph] rqeP;k n`’Vhph xjt vkgs- lR;dFkuklkBh vkf.k
lqJkO; xk.kh xq.kxq.k.;klkBh eyk rqeP;k ok.khph xjt vkgs- rqEgh ek>h
loZJ’s B jpuk vkgkr] l`tu vkgkr vkf.k eyk rqeph vko”;drk vkgs-
rqEghp rj ,deso vls vkgkr dh T;kP;k ekè;ekus eh Lor%yk iw.kZi.kkus
vfHkO;Dr d: “kdrks-**
rqEgh dsoG vfHkO;Drhps ,d lkèku vkgkr- laxhrkP;k fufeZrhlkBh
bZ”oj rqEgkyk ekè;e cuorks] rqEgh ok|kaauk ekè;e cuork] vFkkZr
T;kaP;k eè;s gh okn;s oktfo.;kph {kerk vkf.k izfrHkk vkgs v”kk lokZaoj
bZ”oj izes djrks- rks lkSan;kZlDr vkgs- R;keqGs rks lkSan;Ziesz h O;Drhoj
izes djrks] b”ojkyk lR; vkoMrs Eg.kwu lR;kPkk izpkj vkf.k izlkjklkBh
dke dj.kkjh ek.kls R;kyk vkoMrkr- LoPNrk] lgdk;Z] Lokfn’V
Hkkstu] lQyrk] izxrh] lqxèa k] pkaxy
q i.kk] izkekf.kdrk] iz”kalk] èkunkSyr]
oSHko] ;k lxG;k xks’Vh bZ”ojkyk vkoMrkr- rks R;kP;k ;k vfHkO;Drhpk
vkuan vkiY;k ekQZrp ?ksow “kdrks- LokHkkfodp ts ;k loZ ckchaoj ize s
djrkr bZ”oj R;kaP;koj ize s djrks-
iSxacj ikWyP;k ers & ^^rks bZ”ojp vlrks tks rqeP;k ekè;ekrwu
LoIus ikgrks vkf.k R;kauk lkdkjgh djrks-**
vk”kk & vkdka{kk vkf.k vis{kk g;k bZ”ojkps ojnku vkgsr- R;k
bZ”ojklekup vuknhvuar vkgsr Eg.ktsp R;kaph iwrrZ kgh dsoG bZ”ojp
d: “kdrks- ex rqEgh vfèkd feGfo.;kpk ladksp dk ckGxkok\ gs
ekfgr vlwugh yksdkaP;k letwrh osxG;kp vlrkr- nkfjnz; rMtksM
vkf.k R;kx ;k vkèkkjs vk;q’; O;rhr dsY;kl bZ”oj izLkUu gksrks- gs
R;kaps er vxnh pqdhps vkgs- xjhchyk rs bZ”ojkph yhyk ekurkr-
nkfjnz; Eg.kts bZ”ojkus fnysyk “kki vkgs] nkfjnz; Eg.kts i`Fohoj

38
laryq u LFkkfir dj.;kps ,d ekè;e vkgs- v”kk [kqGpV ladYiuk rs
ckGxwu vlrkr-
vfèkd feGo.;kP;k bPNsyk rs ykylk ekuwu ;kiklwu nwj iGw
ikgrkr- lar’q Vrsykp rs vkiyk thoukèkkj ekuwu txr jkgrkr-
eh rqEgkyk ,dk r#.kkph xks’V lkaxw bfPNrks T;kyk eh gs Jhearhps
jgL; lkafxrys gksr-s rks ,d HkkM;kP;k NksV;k”kk [kksyhr jkgkr gksrk-
R;kP;k vYi mRiUukr d”khc”kh xqtjk.k djhr gksrk- Jhearhps LoIu
ikg.ka lqènk R;kyk xqUgk okVr vls-
gs Jhearhps jgL; tk.kwu ?ksrY;koj R;kus Lor%lkBh ,d mcnkj
vaFk#.k ika?k#.k vkf.k FkaMhP;k fnolkr [kksyh xje jkgkoh Eg.kwu ,d
dksG”kkph “ksdksVh feGfo.;kpk fu.kZ; ?ksryk vkf.k iqLrdkrY;k fu;ekaps
ikyu dj.;kl vkjaHk dsyk- FkksM;kp efgU;kr R;kus vkiys mRiUu
ok<owu Åcnkj pknj vkf.k lrjath rlsp “ksdksVhgh fodr ?ksryh-
R;kyk ;k JhearhP;k foKkukpk peRdkj dGkYkk gksrk-

^^foQyrk gh xjtsph vkf.k xjt gh “kksèkkph tuuh vlrs-**


ckWc ftu ¼jWV jslps ys[kd½

ex R;kP;k vpsru eukr Lor%ps ?kj Ogkos v”kh bPNk fuekZ.k >kyh
R;k n`’Vhus R;kP;k eukr ;kstuk r;kj gksow ykxyh x`g [kjsnhP;k
vkiY;k fu.kZ;koj R;kpk “kadkfoghu fo”okl gksrk- R;kP;k eukr R;kP;k
?kjkps fp= Li’V gksr-s R;kuarjP;k dkgh o’kkZaeè;sp rks R;kP;k Lor%P;k
?kjkpk ekyd cuyk- vkiY;k fopkjkauk ¼LoIukauk½ fujkdkj rRokP;k
gokyh d:u R;kauk okLrokr mrjfo.;kps lw= R;kus tk.kwu ?ksrys gksr-s
;kizdkjp brj vusd eksBeksB;k ckch fo’k;h fopkj dj.ks vkf.k R;k
feGfo.ks ;kr rks ikjaxr >kyk gksrk-
gh ckc vki.kk lokZuk ykxw gksr-s R;k r:.kk izek.ksp vki.k lxGsp
gs Jhearhps jgL; tk.kwu ?ksou w rs loZ feGow “kdrks ts feGfo.ks
vkiY;kyk v”kD;izk; gksr-s

^^laiÙkh vkiY;ktoG vl.ks gs laiÙkh ulY;kis{kk vfèkd pkaxys-**

39
40
izdj.k % 7

d` r Krk

ekxhy izdj.kkr vki.k gs tk.kwu ?ksrys dh] vki.k vkiY;k bPNsyk


fu”p;kr dls :ikarfjr d: “kdrks vkf.k R;kyk fujkdkj rRokdMs
lksiowu JhearhP;k ekxkZdMs dls >sikow “kdrks- ;”kksekxkZojps gs rqePks
ifgys ikowy ekuk;yk gjdr ukgh- rqEgh fo”okl Bsok vxj Bsow udk
i.k rqEgh udGr i.ks tjh g;k fu;ekps ikyu djhr vlykr rjhgh
fujkdkj rRokP;k lgk¸;kus ;kp izfØ;sru w tkr vlrk-
loZiFz ke fujkdkj rRo vkf.k rqePks fopkj ;kP;kr lerksy LFkkfir
d#u rks dk;e jk[k.ks egRokps Bjrs- ;k izdj.kkr vki.k ;k fo’k;h
lfoLrkj ppkZ dj.kkj vkgksr- ek÷;k ekxkZps rqEgh vuqlj.k dj.kkj
vlky rj rqeP;k eu vkf.k esany
w k bZ”ojk”kh ¼Supreme power½ layXu
dj.;kr vki.kkl fuf”pri.ks ;”k feGsy-
,dk fuf”pr è;s;kpk osèk ?ks.;klkBh esany
w k fu;af=r vkf.k larfq yr
dj.;kP;k izfØ;syk rqeP;k d`rKrk;qDr n`f’Vdksukrwu lgtrk ykHkw
“kdrs] laHkofu;rsph “kD;rk ok<rs-
loZ izdkjP;k fØ;sph lq#okr cqènheku rRokP;k vkèkkjsp gksr
vlrs ;k lR;koj vki.kkl loZiFz ke fo”okl Bsokok ykxsy- nqljh xks’V
Eg.kts vkiY;k loZ bPNkiwrhZlkBh dsoG gsp ,deso rRo tckcnkj
vlrs- frljh vkf.k egRokph ckc Eg.kts ;keèks rkGesG fuekZ.k gks.;kpk
,deso ekxZ Eg.kts d`rKrk (Gratitude) gks;-
ts ;k fojksèkh orZu djrhy R;kauk fuf”prp nkfjnz;kpk lkeuk
djkok ykxsy- nqlÚ;k “kCnkr lkaxk;ps rj nzfjnzhthou tx.kkÚ;k yksd
a kP;k
Bk;h d`rKrspk vHkko vlrks] ek= rs bZ”ojkykp vkiY;k xjhchlkBh

41
nks’kh Bjorkr- [kja rj vls dj.ks Eg.kts ijes”ojkus ¼Supreme
Power½ R;kaP;k lkBh r;kj dsyY s ;k ;kstusP;k vaeyctko.khr vMFkGkp
fuekZ.k dj.ks gks;-
,[kkn;k xHkZJhear fe=klkscr jkgr vlrkauk vki.k gh Jhear >kyks
vkgksr vls okV.ks tls LokHkkfod vkf.k lksis vlrs rlsp bZ”ojkP;k
lkfUUkè;kr vlrkuk R;kP;k d`iu s s èkuh gksou
w R;kaph HksV fLodkj.ks
vR;ar lgt vkf.k LokHkkfod gksou w tkrs- vla dj.;klkBh rqEgkyk
rqeP;k d`rKrk;qDr n`f’Vdks.kkpk Qkj mi;ksx gksby Z - R;kP;k lgk¸;kus
rqEgh bZ”ojkP;k vfèkd fudV tky vkf.k v”kk ifjfLFkrhr vfèkd d`ik
feGo.;kl ik= Bjky-
rqeP;klkBh dnkfpr gs lw= uoa vlsy i.k gs dk;Z djrs ,o<s ek=
[kjs-
vkt ts dkgh rqeP;kdMs vkgs] rqeP;kdMs iksgpoY;k tkr vkgs rs
loZ ,dk Bjkfod ekxkZus vkiY;ki;Zarpk izokl djhr vkgs- rqepk
d`rKrspk Hkko R;k izoklkph xrh ok<ow “kdsy R;k lkscrp rqEgkyk
vfèkd egRokP;k xks’Vh feGowu ns.kkjs vk.k[khgh ekxZ [kqys gksrhy-
eh dkghp d# “kdr ukgh] ek>s rj u”khcp [kjkc vkgs] ;k
txkryk izR;sd O;Drh ;”kLoh gksopw “kdr ukgh- brj ek÷;kis{kk
vfèkd lQy dls] eh R;kP;k is{kk vfèkd dekowu nk[kohy vlY;k
?kkrd fopkjkaiklwu d`rKrk Hkko rqEgkyk nwj Bsoy s -
d`rKrk fØ;k izfrfØ;sP;k fu;ekuqlkjp dk;Z djrs- rqEgh rqEgkyk
goa vlysya feGo.;klkBh iz;Rujr vlky rj rqEgh gs tk.kwu ?ks.ka
vko”;d vkgs dh] rqEgh th d`rh djhr vkgkr frpk ifj.kke ;ksX; ijarq
foifjr fn”ksus tkowu ijkorhZr gksr vlrks r}rp d`rK Hkkousus
dsyy s h izkFkZuk v”kk “kDrhr #ikarfjr gksrs dh bZ”ojki;Zar tkowu rh
ijkorhZr gksrs vkf.k rqeP;k i;Zar iksgpwu rqEgkykp ykHk feGowu nsr-s
ts ijes”ojkP;k fudV vlrkr lkgftdp ijes”ojgh R;kaP;k
lehip vlrks-rqePkk d`rKHkko fLFkj vkf.k izcG vlsy rj fujkdkj
rRokdMwu ?kM.kkjh izfrfØ;k lqènk uDdhp izcG vlsy- vkf.k vls
>kys rj bZ”ojkps vk”khokZn vkf.k migkj rqEgkykp feGsy- ;s”kwP;k
vk;q’;kdMs n`’Vh{ksi Vkdyk rj R;kpa lai.w kZ vk;q’; d`rKrsus ;qDr

42
vlysys fnlrs- d`rKrkHkkok f”kok; izkFkZuk dj.ks vkf.k izkFkZufs ”kok;
R;k ije”kDrh”kh lyaXu jkg.ks vlaHko gksr-s
gk d`rKrspk Hkko dk;e eukr jkgw n;k ukghrj ex rqeP;k eukr
vlar’q Vrk fdaok vfo”oklkph Hkkouk fuekZ.k gksow “kdrs- vkf.k T;k {k.kh
vkiY;k eukr vfo”oklkph Hkkouk tkx`r gksrs R;k {k.kk iklwu vkiY;k
vèkksxrhyk lq#okr gksr-s
rqEgh rqepa y{k xjhch] nkfjnz;] rqPNrk fdaok ykpkjhoj dsafnzr
djrk rsaOgk rqepk esanw vkf.k eu R;k lacfèkr Hkkoukpap ?kj gksou
w tkra
lkgftdp R;kp fopkjkaps rjax izlkfjr gksow ykxrkr R;kuqlkj rqeP;k
fopkjka”kh lger vl.kkÚ;k yksdkauk rqEgh vkdf’kZr d# ykxrk-

^^vkèkh rqEgh okrkoj.k ?kMork vkf.k ex okrkoj.k rqEgkyk ?kMors**


czk;u Vªl
s h

vkiY;k esany
w k vki.k xjhch”kh lger dsys dh] ex rks nkfjnz;ka”kh
lacfèkr loZ ckchauk vkiY;kdMs vkdf’kZr d#u vkiY;kyk cgky
djrks- vxnh ;kp U;k;kus JhearhP;k ckcrhr gh gkp fu;e ykxw gksrks-
ldkjkRedrk vkiY;k leLr l`tu”kDrhyk tkx`r djrs- vkiyk
esanw vkiY;k ekufldrsyk fopkj rRok Ik;Zar iksgpo.;kpa dk;Z djrks-
ex fopkjrRo lacfèkr fopkjkyk vuql#u vkdkj èkkj.k djrs-
d`rKHkko usgeh ldkjkRed fopkjkauk tUe ?kkyhr vlrks-
ykHknk;drk gkp d`rKrspk xq.kèkeZ vkgs- R;klkBhp frph fufeZrh gksr
vlrs-
d`rKrseqGs fo”oklkpkgh tUe gksrks- vkHkkjh efLr’d usgeh
loksRZ d`’Vrsphp dkeuk djrs- vkf.k gh dkeukp gGwgGw fo”oklkr
#aikrfjr gksr-s d`rKrk fo”oklkgZrk o`ènhxar dj.;kr vkf.k dk;e
jk[k.;klgh mi;ksxh Bjrs-
rqeP;k mfn’ViwrhZlkBh rqEgkyk izR;sd pkaxY;k okbZV ckchlkBh
vkHkkj eku.;kph lo; ykowu ?;koh ykxsy- ;k lxG;k xks’Vhpk lacaèk
rqEkP;k izxrhlkBh vkgs- LokHkkfodp rqEgh rqeP;k vk;q’;kr ;k ckchauk
izkèkkU; n;k;ykp gos-

43
vuko”;d o O;FkZ xks’Vhaoj ppkZ dj.;kr osG ok;k ?kkyow udk-
rqeP;ki;Zar T;k xks’Vh] ifjfLFkrh vkf.k laèkh iksgprs R;k loZ ,dk
lqfuf”pr ekxkZus rqeP;k Ik;Zar vkysY;k vlrkr- dkgh yksd ;krgh
mf.kok “kksèkk;pk iz;Ru djrhy- R;kuk rks d# n;k-

^^dk<k;P;kp EgVY;k rj LoxZl[


q kkrgh mf.kok dk<Y;k tkrhy-**

vkt vki.k ftFks dqBs vkgksr frFki;Zar iksgpo.;klkBh bZ”ojkus


,d fo”ks’k ;kstuk ¼Master plan½ vk[kysyh vlrs R;k ;kstusul q kjp
vki.k frFks iksgpysyks vlrks- ;k ;kstusyk fojksèk dj.;kis{kk vki.k
bZ”ojkP;k ;k ;kstuspk fLodkjp dsyk ikfgts dkj.k bZ”oj vkiys Hkysp
djhr vlrks- rqEgkyk loksÙZ kekai;Zr fdaok loksÙZ kekyk rqEkP;ki;Zar ?ksou
w
;s.;klkBh vMFkGs] vi;”k] gkj ;klkj[;k HksVh bZ”ojkp rqeP;k ekxkZr
ltowu Bsohr vlrks- rqePks ;”k vusdkaP;k ekè;ekrwu izokl d#u
rqeP;ki;Zar iksgpysya vlrs- R;keqGs pkaxY;k okbZV v”kk loZ ckchlkBh
rqEgh d`rKrsp ikyu djk;yk goa-
vls dsY;kus rqEgh vlkèkkj.k O;Drh gksou w tky- rqEgh ljG
bZ”ojkP;k laidkZr jkgw “kdky- LokHkkfodi.ks rqeP;k ;”kklkBh vko”;d
vlysY;k loZ xks’Vh rqeP;k fn”ksus izokl d# ykxrhy-

44
izdj.k % 8

fuf”pr fopkj fn”kk

izdj.k Øekad lgk eèks lkafxrysY;k R;k r#.kkP;k dFksdMs tjk


oGwu ikgw T;kus vkiY;k fopkjkaeèks cny d#u Lor%lkBh ?kj [kjsnh
dj.;kr ;”k feGoys gksr-s gh dFkk laf{kIri.ks rqEgkyk Jhearhps xqfir
myxMwu nk[kors- vkoMrh xks’V feGok;ph vlsy rj loZiFz ke rqEgh
Lor%yk R;k xks’VhlkBh r;kj dsya ikfgts] rqePks eu vkf.k esany w k rls
r;kj dsys ikfgts rjp rqepk esnw R;kaP;k”kh lacfèkr fopkj rjax
izlkfjr ¼Transmission½ dj.;kr ;”kLoh gksby Z -
vusd yksd vls u djrkp QGkph vis{kk djrkr- vkiY;k bPNk
vkdka{kkP;k ckcrhr rs usgeh nqfoèksr iMysys vlrkr- vkiY;kyk useds
dk; gos vkgs rs lqènk R;kuk fuVi.ks Bkowd ulrs- lkgftdp rs fopkj
rRokai;Zr vkiY;k bPNk iksgpo.;kl vleFkZ Bjrkr vkf.k dGr
udGr vkiY;k LoIukauk èkqGhr feGorkr-
Hkjiwj iSlk fgMa.ks] fQj.ks fdaok QDr Jhear gks.;kps LoIus ikgr
jkg.;kus dkgh gksr ukgh- dkj.k gs rj loZp djrkr-
^^tj rqEgkyk vla dkgh feGok;pa vlsy ts brjktoG ukgh rj
rqEgkyk rs loZ djkoa ykxsy ts brj yksd d: bfPNr ukgh-**
rqEkP;k bPNsP;k ifjiw.kZrl
s kBh ;kis{kk vfèkd dkghrjh dj.ks xjtsps
vkgs- rs eh rqEgkyk iq<s lkax.kkj vkgs-
mnk- tj rqEgkyk rqeP;k fe=kyk bZ&esy ikBokok vls okVr vlsy
rj QDr dh&cksMpZ h dkgh cVus nkcwu v{kjs fyfgY;kus rqepk lan”s k
iw.kZ gksr ukgh- R;klkBh vkèkh rqEgh tks fujksi vFkok ekfgrh nsow bfPNrk
R;kuqlkj vki.kkl “kCn vkf.k okD; jpuk djkoh ykxsy- dkj.k rh

45
rqeP;k Hkkoukaph vfHkO;Drh vlrs- nqlÚ;k “kCnkr lkaxk;ps rj rqEgh
r;kj djhr vlysyk lan”s k gk dsoG futhZo v{kjkaph jpuk ulrks rj
rks lan”s k Eg.kts v{kjkP;k enrhus dsyy s s fopkjkaps lai’sz k.k vlrs- rs
“kCn] okD; rqeP;k fopkjkapps izfrfufèkRo djhr vlrkr-
vxnh R;k lan”s kkizek.ks rqEgh rqeP;k LoIukaph jpuk djk;yk goh
Eg.kts R;kyk fopkj rRokdMs ikBo.ks vfèkd lgt lqyHk gksby Z - gs
dsoG rsOgkap gksow “kdsy tj rqEgkyk dk; gos vkgs rs usedsi.kkus
Bkowd vlsy-

^^yksdkauk gsp ekfgr ulrs dh] R;kauk dk; ekfgr ukgh-**


:nksYQ yS”k

ts dk;Z rqEgkyk djk;ps vkgs] R;kfo’k;h rqeP;k eukr dkgh “kadk


vlsy] rqePkk R;k dk;kZojp fo”okl ulsy rj rqEgh rqeps vi;”k
dk;ZjaHkkiwohZp fuf”pr d:u Bsor vlrk-
usgeh eksBk fopkj djk- vkiY;k eukr vkiY;k LoIukps lqLi’V
fp= r;kj d:u Bsok- rqeps rs LoIua lR;kr vorjys vkgs- vla rqeP;k
eukyk iVowu n;k] letkowu lkaxk Eg.ktsp uthd Hkfo’;kyk orZekukr
vuqHko.;kpk iz;Ru djk-
rqEgh rqeP;k ,dkxzru s s y{k dsafnzr djk- dkj.k rqeps LoIu vkrk
,[kkn;k ukfodk lkj[ks gksowu xsysys vlrs- th ukosr ¼rqeP;kr½
vlysY;k gksdk;a=kus ¼Compass½ nk[koysY;k fn”ksups izokl djhr
vlrs-
,[kkn;k fof”k’V jaxkps fof”k’V izdkjps diMs ?kky.ks] ,dkarkr
è;kuèkkj.kk dj.ks] fof”k’V] e=ksPpkj dj.ks- ;k laxG;k xks’Vhph Jhearh
lkBh dkgh ,d xjt ukgh- xjt vkgs rh QDr rqeP;k bPNsyk #ikrfjr
dj.;kph-
rqEgh tsOgka fuokar vlky] v”kk osGh rqEgh rqEkP;k fopkjkap iks’k.k
dj.ks vaR;r xjtsps vkgs- ;klkBh eqnn~ ke osG dk<.;kph xjt ukgh
fdaok izk.kk;ke oxSjps hgh xjt ukgh- vtqu Z kyk tlk dsoG ek”kkpk
MksGkp rso<k fnlr gksrk- R;kizek.ks rqEgh rqeP;k è;s;kojp y{; dsafnzr

46
djk- rqepk jkse u~ jkse è;s; izkIrh lkBh mRlwd vkf.k vkaufnr vlk;yk
gok- vla >kya rj rqepa eu vkf.k esanw gGwgGw daiu ikÅ ykxsy]
R;krwu fof”k’V ygjh mRlftZr gksow ykxrhy-
rqEgh gksdk;a=kP;k lqbZ lkj[ks gksou
w tky- ftps nksUgh Vksd vkiY;k
fuf”pr y{;kP;k fn”ksups fLFkj vlrkr- ts yksd vkGl] funzk] v”kk
vik;dkjd xks’Vhpk R;kx d#u Jhear cu.;kpk iz;Ru djhr vlrhy
R;k lokZuk gs iqLrd fuf”prp enr djhy-
vYykmn~nhuP;k gkrkr tlk tknwpk fnok gksrk rls rqeP;k gkrkr
lxGs dkgh vkgs- rqEgh dsoG rqepk “ks[kfpYyh gksow nsow udk- rqeps
;”k rsOgkap fuf”pr gksow “kdsy tsOgk rqeP;k MksD;kr rqepk fu”p;
iDdk vlsy- xjt vkgs rh rqeP;k lkRkR;kph-
vkiyh LoIus lR;kr okLrokr mrjo.ks gkp rqePkk eq[; mn~n”s k
vlyk ikfgts R;kp lkscr ehp gs d# “kdrks vlk Lor%cn~nypk
fo”oklgh rqeP;k eukr fuekZ.k >kyk ikfgts-
rqEgh rqeP;k eukseapkoj rqeP;k LoIukauk lkdkj gksrkauk c?kk;yk
lq#okr djk- R;k LOkIu lkdkj.;kP;k fopkjkauk rqeP;k èkeU;keèkwu
lGlGwu okgw n;k- rqeP;k “oklksPNoklk cjkscj izokl d# n;k- R;k
rqeP;k LoIukauk rqeP;k jksekjksekr olw n;k-

th>l Eg.krks & ^^izHkw dMs v”kk iènrhus ekxk dh tls dkgh rs loZ
rqEgkyk vkèkhp fnys xsys vkgs-**

rqeph lxGh LoIua Lor%ojP;k fo”oklkoj vkf.k rqeP;k n`’Vhoj


vkèkkfjr vlrkr- tsOgk rqEgh R;k vkèkkjkP;k [kksyhi;Zar tky rsOgk rqEgh
vxnh vlkèkkj.k gksouw tkrk rqEgh rqeP;k LoIukauk okLrokr vuqHkork-
R;kP;k [kksyhr tkowu rqEgh vkuanhr gksou w tkrk- rqeP;klkBh rMtksM
Eg.kts nqy{Z k.kh; ckc gksr-s dkj.k rqEgkyk Bkowd vlrs dh] v”kk
ifjfLFkrhyk rqEgh rqeP;k LoIukauk rqeP;k ik;k”kh uez gksrkauk igky-
ekxP;k izdj.kkr vki.k d`rK Hkkokfo’k;h ppkZ dsyh- vkiY;k
LoIuklkBh bZ”ojkps vkHkkjh jgk- Hkfo’;kP;k xHkkZr yiysY;k vn`’;RokP;k
izkIrhlkBh izR;{kkrY;k lkj[ks d`rK jgk vkf.k vls dj.kkjs fuf”rp

47
,d fnol Jhear gksrhy v”kk lkBh txkrY;k lxG;k [ktkU;kps }kj
m?kMys tkrhy dkj.k R;kP;k leLr fØ;sps QG ¼izfrfØ;k½ èku laiUurkp
vkgs-

^^rqEgh ek÷;kdMwu dkgh ekxrp ukgh vkf.k ekfxrya rjh


rs vR;a r vYi**
xhrk

,dkp LoIuklkBh rqEgh okjaokj izkFkZuk dj.;kph vko”;drk ukgh-


rqEgh rqeP;k vpsru eukr R;kyk r;kj djk vkf.k fujkdkj rRoki;Zar
laifsz ’kr djk-
R;klkBh dkgh osxGs “kCn fuoM.;kph fdaok rqeP;k mRLQwrZ “kCnkeèks
foxzg&laèkh dj.;kph dkgh ,d xjt ukgh- rqEgh QDr rqeP;k nwjn`’Vhyk
fo”okl vkf.k mn~n”s kkps cG n;k-
ts QG rqEgkyk feG.kkj vkgs rs rqEgh djhr vlysY;k izkFkZuPs ;k
“kCnkaoj voaycwu vlr ukgh rj rqeP;k dk;kZoj voyacu w vlrs-
dkgh yksd Qkjp vaèkJèn vlrkr- rs dkgh fof”k’V jaxkps diMs
?kkyrkr] ,[kkn;k fof”k’V fno”kh foèkh iwtk djrkr] osxosxGs mRlo
djrkr] ,dkarkr clrkr] Lor%yk d’V nsrkr] vuok.kh ik;kus pkyrkr]
taxykr tkrkr] fgeky;kr tkrkr vu ijes”ojkyk izLkUu dj.;kpk
iz;Ru djrkr- i.k R;kauk gs Bkowd ulrs dh R;kaP;k ;k loZ d`rheqGs
QkjQkj rj R;kaps fo'oklkyk iks"k.k izkIr gksby Z - R;keqGs è;s;izkIrh
gks.kkj ukgh-
rqEgh djhr vlysY;k iwtk&izkFkZuspk lacaèk LFkkufu’B fdaok
dkGfu’B vlwu mi;ksxkps ukgh rj R;k izkFkZups k lacaèk ljG ljG
rqeP;k fopkajk”kh vlyk ikfgts- rqePkk R;k ekx.khekxpk Hkko vlk
vlyk ikfgts dh] t.kw dkgh bZ”ojkus vkèkhp rs nku rqEgkyk fnysya
vkgs- rqeph izkFkZuk gh usgeh LokFkZ eqDr vkf.k d`rKrsus ;qDr vlyh
ikfgts-
LoIua ¼;kstuk½ r;kj dsY;kuarj R;kyk lkdkj dj.;klkBh ljlkoys
ikfgts- ldkjkRed fopkj iz.kkyhpk voyac djk vkf.k bZ”ojkps lrr

48
vkHkkjh jgk-
rqEgh rqeP;k fu.kZ;koj vVG jgk- rqEgkyk uaos ?kj gos vlsy]
fdearh oL=] egkxMh dkj] Hkze.k fdaok Hkjiwj èku laiRrh goh vlsy-
rqEgh rqeP;k ;k loZ LoIukyk lR;kr vorjY;kP;k Hkkousus igk- rqeP;k
pksgkscktwyk R;k LoIuk”kh lacafèkr okrkoj.k r;kj djk- vkf.k R;kauk
lkdkj dj.;klkBh lai.w kZ ru&eukus iz;Ru djk- dkgh dkykofèkrp
rqEgh rqeP;k MksG;kleksj rqeph lkjh LoIus lkdkj gksrkauk igky-
rqepk mn~n”s k vkf.k rqepk fo”okl <Gw nsow udk ukgh rj “ks[kfpYyh
lkj[kh voLFkk gks.;kl osG ykx.kkj ukgh- dkj.k “kkL=K vkf.k LoIua
jatukr je.kkjs ;kaP;kr tehu vLekukps varj vlrs-
rqeP;k bPNk “kDrhpk ;ksX; mi;ksx djowu ?;k;yk f”kdk-

49
QFORD Best-Sellers

DARE TO FAIL / lkgl foiQyrk dk


(A book for those who hate to fail)

This book is dedicated to all the


millions of people who have tried and
failed in whatever they have
attempted; to those who have still not
achieved the things they want in life;
to those who have climbed to great
heights but have fallen; to the
multitudes who have suffered greatly
in their journey through life.
In a world where material
achievement is being equated to
‘success’, many people give up,
become very disappointed, some even commit suicide when they
fail to get what they want.
What these people fail to know is that in the lives of all
the world’s greatest achievers lie a path laden with many
mistakes, set backs, disappointments and failures. But these
stories are seldom told. Failing is considered Taboo!
Now for the 1st time in the world, a book has revealed it
all - DARE TO FAIL. For too long we have listened to success
stories, now let’s listen to the other side of the success story.
Who then is the best person to share this inspiring message
other than Mr. Billi Lim, the world’s first Failure Guru and No.
1 Best-selling author.
Billi, currently Asia’s top speaker, is a highly sought after
motivational & inspirational speaker whose current speaking
circuit covers Malaysia, India, Singapore, Brunei, Indonesia,
Thailand, Vietnam, Philippines, Japan, Hong Kong, China,
Taiwan, and USA.
Available in Hindi & English

111
The Science of Getting Rich

“The ownership of money and property comes as a result of


doing things in a certain way. Those who do things in this certain
way, whether on purpose or accidentally, get rich. Those who do
not do things in this certain way, no matter how hard they work
or how able they are, remain poor. “It is a natural law that like
causes always produce like effects. Therefore, any man or woman
who learns to do things in this certain way will infallibly get rich.”

Also available
in Hindi, English & Punjabi

For more details contact:

QFORD
New Delhi (India)

Ph.: +91-9313284386/9310235817
Email: info@qford.co.in, info@qford.org
Website: http://www.qford.co.in
http://www.scienceofgettingrich.co.in

112

You might also like