MAKNE

MHENDS
CLT IV

NDEKLER
DERN DELK DELME ................................................................................................... 4
KURU FREZELEME .. 18
MG-AL LENEBLRL . 23
NKEL LENEBLRL ..41
TTANYUM ALAIMLARININ LENEBLRLK ETD .......................................... 50
YKSEK HIZDA LEME .. 66
TEFLON..75
CNC TEZGAHLAR 94
KOJENERASYON. 110
OK NCE TALA KALDIRMA LEMLER. 147

DERN
DELK DELME

1. DERN DELK DELME

1.1. Giri;
Derin delik delme ilemi ya endstrisi,silah sanayi vb. bir ok alanda kullanlan bir
ilemdir.Elde edilen paralarn ilevlerinin tam olarak yerine getirebilmesi iin nceden
belirlenen boyut,tolerans ve kaliteyi salamas gerekir.Bu istenen zellikleri yerine getiren
paralarn imalinde de minimum enerjinin harcanmas iin baz optimizasyonlar
yaplmaldr.
Bu gereksinimlerin karlanmas iin de derin delik delme ilemi tanmlanacak,bu
ilem iin gelitirilmi baz takm ve sistemler incelenecek, delik delme esnasnda ortaya
kan koullar belirlenmeye allacak ve sonuta en iyi zme en iyi yoldan ulamak iin
yeterli bilginin elde edilmesine allacaktr.
1.2. Derin delik delme tanm;
Derin delik delme uygun tasarlanm torna, matkap, delik delme tezgah ve freze
tezgahnda yaplacak uygun deiiklerle,yksek basnl kesme svs kullanlarak,namlu
delme,namlu delik ileme,trepanlama yani aln kanal ama ve dier kendinden yataklamal
takmlarla yaplan delme ilemidir.Derin delik delme derinliin apa gre ok daha byk
olduu ilemlerdir.Bu ilemlerde derinlik/delik ap 5 ile 100 arasnda deiebilmektedir.Pek
ok uygulamada derin delik delme ilemi bu ilem iin hazrlanm zel tezgahlarda
yaplmaktadr. Bu tezgahlarda delme ilemi ;

parasnn dnmesi,
Takmn dnmesi,
paras ve takmn dnmesi ile gerekletirilebilir.

Gerek talan ve kesme aznda oluan scakln tahliyesi , gerekse matkap rijitliinin
azalmas bakmndan derin deliklerin ilenmesi daha zordur.Delik derinlii arttka yalama,
tala krma, soutma, oluan talan boaltlmas iin daha modern takmlara ihtiya
duyulur.Bu isteklerin salanmas ise zel olarak gelitirilmi derin delik delme sistemlerince
salanmaktadr.
1.3. Derin delik delme yntemleri
1.3.1. Dolu malzemeye delik delme;
Genellikle kk aplar iin kullanlan bir yntemdir.
1.3.2 evreden kesme;
Byk apl deliklerin delinmesinde kullanlrlar.Dolu malzemeye delik delme
ileminde harcanan gten daha az g harcar.
1.3.3 Delik geniletme;
Dvlm,dklm, preslenmi veya haddelenmi paralarn ilenmesi esnasnda
daha iyi yzey kalitesinin ve toleranslarn elde edilebilmesi amacyla kullanlrlar.Tezgah
gcnn yeterli olmad durumlarda ba vurulabilen bir yntemdir. Ayrca ekerek delik
ileme de borular ilemek iin kullanlan bir geniletme yntemidir.

Delme esnasnda tala krma ilemi ve ilenen talan delikten boaltlmas ilenen
yzeye zarar vermemesi asndan ilemi ok nemlidir.Delik derinlii arttka bu ilem daha
da zorlar.
Kesme svsnn yada basnl havann kullanlmas, zellikle derin delik veya kr
deliklerin tornalanmasnda, gerek talalarn darya atlmasnda gerekse yzey kalitesinde
olumlu etkiler salar.

1.4. Kesme svsnn kesme blgesine gnderilmesi ve talan uzaklatrlmas;

Kesme svs takmn iinden kesme blgesine gnderilir.Talalar kesme blgesinden

takmn dndan , takm zerindeki bir kanal yardmyla uzaklatrlrlar.Bu prensip daha ok
namlu matkap sistemlerinde kullanlrlar.

Kesme svs takmn dndan kesme blgesine gnderilir.Oluan tala takmn

iinden kesme blgesinden uzaklatrlr.
Bu prensipte kullanlan iki metot vardr;
1.4.1 Ejektr sistemi;
Ejektr sistemi kesme svsnn i ve d borular arasndan pompaland ikiz borulu
bir sistemdir.Bu sistem her makineye adapte edilebilir, ancak daha ok NC ve CNC torna
tezgahlarnda tercih edilirler.Kesici takm ile ilenen para arasnda sklk
gerektirmez.Ejektr delme verimli,kendi kendini temizleyen bir ilemdir.Szdrmazlk ve
basn ayarlarna gerek yoktur.Ayrca ejektr sisteminde i paras ile delme burcu arasna
szdrmazlk burcu konmasna gerek yoktur.Delme burcu i parasna mmkn olduu kadar
yakn yerletirilmelidir.
Ejektr delme ileminde kesme svs dolam i ve d borulardan oluan kapal bir
sistem tarafndan salanr.Bu ise sz konusu tekniin aralkl delme ilemlerinde herhangi bir
kesme svs kayb olmakszn kullanlabilmesi demektir.
Ejektr delme , belli durumlarda delme burcu kullanlmadan da yaplabilir.Delme
burcu yerine bir pilot delik delinir ve bu delik dorusallk ve boyutsal toleranslar salanacak
ekilde bu ilemi, izleyen ejektr delme ilemi iin geniletilir.Pilot delik , delme kafasnn
uzunluundan en az 5 mm daha uzun olmaldr.Delik toleranslar +0,05 mm ile +0,1 mm
aralnda deimelidir.Ejektr delme ilemi apsal hassasiyetin nemli olmad durumlarda
pilot deliin geniletilmesi gerekmeksizin de uygulanabilir.Ancak bu durumda ejektr delme
ilemi deliim giriinden balar.

Ejektr delme sistemi

1.4.1.1. Baz ejektr sistemleri;

Valf gvdesi

Delik derinlii 549 mm

Kirmen

Delik derinlii 457 mm

Ksma valf

Delik derinlii 410 mm

1.4.2. STS Sistemleri;

STS delme ileminde kesme svs matkap ile delik cidarlar arasna gnderilir.Kesme svs
tala takmdan ve matkap yuvasndan uzaklatrabilmek iin yeterli basnca sahip
olmaldr.Uzun deliklerin ilenmesinde avantajl bir yntemdir.Tala krma problemlerinin
olduu durumlarda ejektr sistemine oranla daha ak tercih edilirler.STS sisteminde matkap
iinden geen kesme svs yaklak iki kattr.Ejektr sistemine gre daha yksek bir basn
elde edilir ve bu da daha iyi bir tala krma salar.

STS sistemi

1.4.2.1.Baz STS Sistemleri;

Uak pervanesi mili

Delik derinlii 14000 mm

Is deitiricisi levhas

Delik derinlii 610 mm

Kesme svsnn kesme blgesine dardan gnderildii sistemlerde

(ejektr ve STS) minimu8m 0,006 mmlik bolua sahip G6/h6 tolerans tavsiye
edilmektedir.
Delme ilemi bir delme burcu ile balar.Delme burcunun grevi matkab paraya
temas ettii andan destek elemanlarnn delinen yzeye temas ettii ana dek yataklamak ve
klavuzlamaktr.Delme burcunun tipi eitli delme sistemlerine gre farkllk gsterir.
Aadaki ekilde delme burcu gsterilmektedir.

Delme burcu

1.5.Matkapla delik ama;

Matkapla delik delme, bir merkez etrafnda dnen (genellikle tek noktal), bir ya da
daha fazla kesici az ieren aletle dolu bir paraya dairesel delik veya silindir ya da tp
eklinde oluk amak iin yaplan bir tornalama ilemidir. Bu ilem en az drt farkl tip
uygulama iin kullanlr: Yuvarlak disklerin, byk ince deliklerin, dairesel oluklarn ve derin
deliklerin oluturulmas. Bu ksmda bizim konumuz olmas asndan derin delik delme
incelenecektir.
Namlu matkapla delme ileminde i parasna delinen merkezleme deliinin ap
matkap apndan kk olmaldr aksi taktirde delme burcu ile i paras arasndaki
bolukta skan tala takma zarar verebilir.Merkezleme deliinin apnn azaltlmas

mmkn deilse nceden delinmi delie giren ve matkab daha iyi klavuzlayan zel
burlar kullanlabilir.
Matkap ile i paras arasndaki merkezleme deliin boyutsal hassasiyetini
etkiler.Bu nedenle delme burcu ekseni ile para ekseni arasndaki sapma 0,02 mm yi
amamaldr.Ayrca herhangi bir eksen kakl olmasa bile ok byk burlarn
kullanlmas eksenel sapmalara neden olur.

Eksenden sapmalar
Matkabn dnd durumlarda eksenden kaklk deliin konumu zerinde etkili
olurlar.Delik geniletme ileminde kesici kenarlar zerinde dengesiz yklemeler oluur ve
uzun, narin i paralarnda radyal kuvvetler delik kalitesini bozan titreimlere ve sehime yol
aabilirler.
Matkaplama ayn zamanda, bir paraya tornalamayla derin delik ama ileminde
de sklkla kullanlan en pratik metottur. Derin delik matkaplama, basnl kesme svs
gerektirmesi ve otomatik kumandal kesme sistemi ile almas ynnden, dz oluklu
matkapla delme ilemine benzerdir; iki ana fark ise: (a) Matkaplama sadece byk delikler
iin (2 in apndan daha byk) pratiktir; ve (b) Matkaplama tek para gvde retirken,
oluklu matkapla delme, sadece rende tala ekli olumasna olanak verir.
2 in veya daha byk apl delik ama yntemi olan matkaplama, yass matkapla veya
burma matkapla delme ilemlerinden fazla olarak, balantl ilemleri ile beraber u
avantajlar sunar;
1.
2.
3.
4.

apta ve dzgnlkte daha hassas tolerans

Daha derin deliklere tatbik edilebilme
Daha byk tala kaldrma miktar
lemde, i malzemesinin, gvdenin yksek maliyeti, talatan daha deerlidir.

1.5.1. Matkapla Derin Delik Delme Makinalar;

Derinlii, yaklak apnn be katndan kk deliklerin ilenmesi iin dikey
matkap tezgahlar genellikle yeterlidir. Bununla beraber deliin derinliinin apnn be
katn gemesiyle, herhangi bir dikey ekipman srekli kullanlamaz hale gelir. Buna ek
olarak, takmn dndrld ve iin sabit tutulduu durumda, derinliin apa oran
arttka ekipmann shhati ok hzl bir ekilde kaybolur. Bu sebepten derin deliklerin
ilenmesi iin tornalar, revolver tornalar veya yatay matkap makineleri tercih edilirler. Bu

makinelerin hepsinde takm sabit kalrken i paras dnmektedir. Dier koullar sabit
olduunda bu teknik daha iyi shhatle sonulanmaktadr.
Kullanlan makinenin tipi nemsenmeden makinenin rijit olmas, sinter karbr
takmla ilemek iin 600 ft/dk ya kadar hzlara yeterli gte ve deiebilen ilerleme
kontrolne sahip olmas gerekir.
1.6. Derin Delik Delme in Takmlar;
Matkapla delik delme iin kullanlan delme ubuklar, oyuk tplerdir. Bu ekilde
olmalar, i paras gbeinin; kesme svsnn kesiciye doru akmasna yeterli aklkla,
ubuun iine girmesine izin vermek veya sv ve talan kesiciden zorla uzaklatrlmalar
iindir. ubuk genelde 52100 malzemeden veya elikten yaplr. Cidar kalnlklar, yaklak
5
/16 inten; ubuun uzunluuna ve burulmaya ait kuvvetlere kar gerekli olan dirence
gre, daha yksek deerlere kadar sralanr.
Delme kafalar silindir eklindedir ve genellikle bir tek kat karbr veya karbr ulu
kesici kullanlr. ok kesici kafalar, uygun tala kaldrma etkilerine ramen daha az bir
genilikle kullanlrlar nk delik hassasiyeti feda edilmeden (delik hassasiyetine nem
verilerek) elde edilmi dengeli kesme iinde poz (duru) problemleri vardr.
Derin delik delme nispeten uzun derinlikler ile delik apnn bir kombinasyonu
eklinde de tanmlanabilir. Derin delik delme daha ok delik apnn 10 kat ile 150 kat
arasnda olduu zaman tercih edilir.
Bu konuda Sandvik Coromant firmas dnyann nde gelen firmalarndandr.
Aada derin delme de kullanlan baz sistemler ve bu sistemlerin zellikleri verilmitir.

ekildeki takmn kartular deitirilebilir , ayrca ap ayarlanabilir.

Kk toleranslarda alabilir ve yksek yzey kalitesi elde edilebilir.

ok uzun delik delme ilemlerinde eksenden sapmadan delme ilemini yerin

getirebilir.

Bir ok metali iyi bir ekilde ileme zelliine sahiptir.

Standart olarak bulunabilir.

Standart olarak 65 ile 130 mm arasnda snflandrlrlar.

Delik apnn 18,4-30 mm arasnda veya ok dar toleranslarn gerektirdii yerlerde

30-65 mm arsnda kullanlabilirler.

Az saydaki retim iin dk yatrm maliyetleri vardr.

Standart programlama.

Daha ok delik apnn 29,5-65 mm arasnda olduu durumlarda tercih edilirler.

Dk maliyetlidirler.
Geni alma alanlarnda tutarl bir ekilde kullanlrlar.
Standart programlama.
En son teknoloji tasarlanm ve retilmilerdir.

Derin delik delme ileminde takm ve kesme verilerinin seiminden nce baz parametreler
tayin edilmelidir.lk olarak belirlenmesi gereken husus delme ileminin nitelii yani deliin
derin mi yoksa ksa olduuna karar vermektir.Bundan sonra belirlenmesi gereken
hususlarunlardr;

Deliin ap ve derinlii,
Gerekli toleranslar,

Uygun tezgah donanm,

retim ekonomisi.

1.6.1. Tek kesici ulu kafalar;

Kendinden klavuzlu, desteklenmi ve kesicinin arkasna yaklak 90 ve 180
olarak yerletirilen anma tamponlaryla (anma nleyici) yataklanmlardr. Tek kesici
ulu kafa, klavuz bir ap kullanlarak ve tespit mandal kumandal olarak, delme
ubuunda denenebilir. Bu geme dizaynyla, kafa, ubuk vidalarna kilitlenir. Baz
kafalar, kafann i daire evresinde Acme vidas tarafndan ubua tespit edilirler fakat
yksek burulma kuvvetleri, di tutukluuna sebep olabilir. Kafann d apnda, kesme
kenarnn nnde; kesme svsnn ieri alnmas veya kesme svs ve talalarn atlmas
iin, bir kabartma vardr.
Kafalardan bir tipi genellikle ap 4 ine kadar ve derinlii apnn 12 katndan
15 katna kadar olan delikler iindir, kesme svs akn ubuun i apndan alr ve svy
d aptan dar atar. D aptan boaltmal kafalarla delinen delikler iin tavsiye edilen
maksimum derinlikler u ekildedir:

2 den 2 in apa kadar ...............24 den 30 a kadar derinlik

2 9/16 dan 3 in apa kadar...........30 dan 42 ye kadar derinlik
3 9/16 dan 4 in apa kadar............42 den 70 e kadar derinlik
ap 4 9/16 in ve daha byk olan delikler iin, maksimum derinlik sadece makina
dizaynyla snrlanr.
Bu tip balklarla, talalar ve kesme svs, baln d apnda alan uzunlamasna
kanallar boyunca dar atlr. parasnn gbei ile baln i duvarlar arasndaki
aklk kontrol edilmelidir bylece kesme svsnn hacmi kstlanr. Sonuta, orada;
talalar, kesme kenarndan uzaklatran kuvvetlerin oluturduu, bir yksek hz santrifj
ilemi vardr.
Mamul delik delme ileminde, sv giri alannn 1 in 2 olacak ekilde bir donanm
kurulur ve 7 in apl balkta yaklak 50 psi basn retir. Bu ekildeki giri blgesi, balk
boyunca tam pompa akna izin verir ve talalarn boaltlmas iin yeterli hz salar.
Giri alan sabit kalrken delik ls azalrsa basn artar. Artan basn, delik ap
azald srece veya derinlik artt srece uygundur. Ne var ki, ap 4 inten daha az olan
delikler iin 1 in 2 lik giri blgesi mmkn deildir; bu deliklerde, giri alan, bal
zayflatmakszn elverili hacmi salamak iin mmkn olduu kadar byk yaplmaldr.
D aptan boaltmal baln d ap, talalarn balkla delik duvarlar arasna
kamasn nlemek iin alan deliin apndan sadece 0,020 ila 0,025 in kadardr. Bu,
bitirme ileminin daha iyi olmasn salar ve kesme svs ile talalarn k yivi boyunca
birikmesine engel olur.
1.7. Derin delik delme ileminde oluan kesme kuvvetleri ve g;
Derin delik delme ilemi birok faktrden etkilenen bir ilemdir. Dolaysyla bu
ilemde oluan tam olarak kuvvetlerin hesaplanmas zordur.Bu nedenle elde edilen
formller yaklak sonular vermektedir.
lerleme kuvveti FP FP 0,65.k C .a P . f . sin K r

Oluan moment

MC M

k C .a P . f .D.(1,17

aP
)
D

2000

Derin delik delme ileminde verimli bir tala krmann oluabilmesi iin nispeten
yksek ilerleme hzlar kullanlr.Bu da tezgahn kullanlabilir gcnn yksek olmas
anlamna gelir.
Derin delik delmede destek elemanlarnn kullanmndan kaynaklanan bir M
torku meydana gelir.Bunun dnda dier hesaplar delik delme ilemininki ile ayndr.
Bu durumda tezgahn kullanlabilir gc;

PC P

k C . f .a P .vC .(1,17
60000

aP
)
D P PC P ......... eklinde elde edilir.

Aadaki resimlerde delik delme ilemlerinde kullanlan baz takmlar

ve derin delik delme ilemlerinde elde edilmi baz paralar gsterilmektedir.

Ya endstrisinde kullanlmak iin derin delik delme yntemi ile imal edilmi
bir para.

Aadaki resimde derin delikler iin kullanlan dz(krek) delici kamas

gsterilmektedir.

1.8.BTA derin delik delme;

Derin delik delme daha nceden de tanm yapld gibi 100 e kadar olan
ap oranlar uzunluunda delikleri retmede kullanlan bir metoddur.Baz zel
durumlarda daha yksek oranlar bile elde edilebilir.BTA derin delik delme
metodu 20 mm ve zeri apl deliklerin retimi iin genellikle uygulanan tipik
derin delik delme metotlarndan biridir.ekildeki resimde de iki asimetrik
ekilde saptanm dzenlenebilir ularla tehiz edilen tipik bir BTA takm
gsterilmektedir.

BTA derin delik delme takm

Takm silindirik delme kalbndan geerek altrlr.Delme kalbnn dnda bulunan

ya soutann yan sra delme kalbnn iinde kalan krntlar da kaldrmaya yardm eder.Bu
ya sisteme ya salama aygt yoluyla salanr.BTA derin delik delme teknii ap delii
duvarlarnn yksek yzey kalitesiyle stn bir tekniktir.
Aadaki ekilde derin delik delme makinesi gsterilmektedir.

BTA derin delik delme makinesi

1.9.Baz derin delik delme takmlar;

RDS - RETRAC - 38 - 59.99 mm aras
RDZ - RETRAC - 60 - 204.99 mm aras
Uzun Borularn leminde, Tek Sahas erisinde Ayn Anda Kesme ve Ezme Operasyonu
Yapabilme

Bu takmlar BTA balant sistemli derin delik delme tezgahlarnda rahatlkla

kullanlabilir. Kendinden itmesiz (makine beslemeli) olarak alr. Gereken soutma ve
yalama svs, delme borusu ile ilenen parann arasndaki boluk sayesinde, soutma
maddesi pskrtme tertibat (KZA) aracl ile salanmaktadr. Bu arada soutma svs
40 m' dan kk bir filtre ile temizlenmektedir. Eer RETRAC sistemi kullanlacaksa,
makinenin, baklarn otomatik olarak geri ekilmesini salayan hidrolik kumandal
iletme sistemi ile donatlmas gerekmektedir.

Avantajlar :

En kaliteli boruyu imal eder ve bu borular dnya pazarna sokulabilir.

Mthi ksa ilem sresi ve kombine sistemli ileme sayesinde ok

ekonomiktir.

Ezme bal ve baklar hidrolik kumanda ile otomatik olarak geri ekilir,
bu sayede yzeye zarar vermez.

Takm, ilemi bitirdikten sonra ok hzl bir ekilde geri kar.

1.10. Derin delik delme ileminde baz tezgah zellikleri;

Derin delik delme ileminde tala krmann iyi salanabilmesi iin yksek ilerleme
hzlara tercih edilir.Bu da tezgah gcnn yksek olmasn gerektirir.Dzenli bir tala krma
ilemi yksek ilerleme hz gerektirdii gibi ilerleme hznn da sabit olmasn gerektirir.
Derin delik delme ileminde elde edilmek istenen hassasiyet tezgahn rijid mil yataklarnn da
boluksuz olmasyla salanr.
Hassasiyetin salanmas iin gerekli bir art da uygun filtre seimidir.Filtre seiminde
dikkat edilmesi gereken hususlar istenen yzey kalitesi ve pompa imalatsnn tavsiyeleridir.
Tezgahta bulundurulmas gereken bir nemli husus da emniyet tertibatlardr.
paras,takm ve delme burcu ilemeyi etkileyen radyal kuvveleri dengeleyecek
ekilde dzenlenmelidir. paralarnn tespitinde hidrolik kilitleme sistemi tercih
edilmelidir.Uzun paralarn ilenmesinde hem i paras hem de matkap mili iin destek
elemanlar kullanlmaldr.nce cidarl i parasnn iersindeki deliin deforme olmamas
iin zel dikkat gsterilmeli ve pens ile tespit tercih edilmelidir.
Delme ileminde deliin dorusallnn saptanmasnn sorun olduu durumlarda
hem matkabn hem de i parasnn dnd delik delme ilemi tercih edilmelidir.
Optimum ekilde tala krmann salanabilmesi iin kesme svs basnc ve debisi iin
verilen tavsiyelere uyulmaldr.

KURU
FREZELEME

Kesme svs kullanm

Tala kaldrarak metal ileme ilk alardan beri bilinen bir usul olmasna ramen son
200 ylda ok nem kazanmtr. Kesme svlarnn ilk uygulamalarna 1868 ylnda
rastlanmaktadr. O tarihte yaymlanan bir kitapta kesme svs uygulamasnn torna
tezgahnn verimliliini artrdndan bahsedilmektedir. Tabi ki 1868 den bu yana gerek
takm tezgahlar gerek kesici takmlar ve gerekse kesme svlar ok byk aamalar
kaydetmitir. Bugn dakikada 4000 devir yapan CNC tezgahlar gnlk yaama girmi
bulunmaktadr.
1938 ylnda CINCINATI MILACRON firmas Amerikada bir aratrma yapmtr. Bu
aratrmada tala kaldrma ileminde neler olduu, talalarn nasl meydana geldii ve kesme
svsnn rol derinliine incelenmitir. Aratrma sonucunda yzey kalitesi ve takm mrne
etki eden esas problemin yksek s olduu meydana kmtr.
Metaller ilendikleri zaman, ana metalden talan kopmas ve kesici utan bu talan
skarak kaymas neticesi bir s meydana gelir. Ulalan scaklk, meydana gelen s hz ile
soutulma hznn oranna dayanr. Kesme svs, scaklk ve srtnme katsaysn drr
dolaysyla kalem veya aletin mrn uzatr.
Ayrca tala kaldrma ilemi ana elemandan oluur.
1-Takm dorusu
2-Kesici takm ve tala
3-Kesme svs
bu elemanlarn herbiri yaplan iin kalitesine katkda bulunur. Kesme svs, takm tezgah ve
kesici takmn performansn etkiler.
Sonu olarak, iyi bir kesme svs iyi dzgn bir yzey elde etmeye yardmc olur, iyi ve
temiz bir kesme svs alma ortamn etkiler ve iyi bir kesme svs mekenik masraflarn
dmesine neden olur.
KESME SIVILARININ TEMEL GREVLER VE UYGULAMA ALANLARI:
Kesme svlarnn kullanlmalarndan doabilecek etkileri de gz nne alarak, kesme
svlarndan istenen zellikler u ekilde sralanabilir:
-Yksek s iletme kabiliyetine ( soutma zelliine ) sahip olmalar;
-Metalik yzeyler zerine yapm bir sv tabakas oluturabilme kabiliyetine ( yalama
zelliine ) sahip olmalar;
-Szde yzey gevemesi yapmalar;
-Kararl olmalar, yani zelliklerini uzun sre koruyabilmeleri;
-Anti korozif olmalar, yani paslanmaya yol amamalar;
-nsan salna zarar vermemeleri;
-Ateleme tehlikesi tamamalar;
Kuru frezelemenin kullanlabilecei yerler:
Eer soutma svlar kesici takmlar her zaman niform olarak souta bilselerdi bu
yazya ihtiya kalmayacakt.
Soutma svlarnn aralkl olarak soutma etkisi gsterebilmeleri problemi dikkatlice
uygulanmalarn gerektirir.ok hzl ve ok byk scaklk deiimlerine sebep olmalar
durumunda yarardan ok zarar getirmeleri olasdr. Gnmzde kullanlan kesici takmlarn
ou termal oklar olmad srece ok yksek scaklklara dayanabilirler.

Alpha Mold (Dayton Ohio) her zaman butip kesici takmlar kullanr. Eskiden
atlyede maalar ve boluklar elik malzemenin iine dalarak ar ve yava takmlarla
ilenirken bolca kesme svs kullanmak ok mantkl gzkrd. Fakat Alpha artk bu ekle
ilem yapmamaktadr.Bunun yerine hafif kesme ilemlerinde yksek ilerleme deerlerinde
alan 10 000 rpm lik ileme merkezleri kullanmaktadr.Byk takmlar yerine Millstar
(Bloomfield, Connecticut) firmasnn rettii gibi tek genelde tek Titanyum almina nitrat
(TiAlN). kaplanm karbr plaket kullanan frzeleme takmlar seilir. Bu tip kesiciler takm
masrafn da nemli lde azaltmtr.
TiAlN kaplanm karbr ular nasl takm giderlerini azaltr?
Eskiden bir enjeksiyon kalbnn merkezi yada boluunun kaba ilemsi iin be
plaketli bir takma ihtiya duyulurdu.Her plaket iin yarsnda evrilir bylece iin sonunda
plaketlerin her iki taraf da anm olurdu.Buna karn Alphann yksek hzl frezeleme
teknii tek bir kaplamal takmla ayn ii yapabilmektedir. Kullanlan plaket daha pahaldr
ancak 5 plaketle karlatrlnca plaket masraf te bir daha azdr.
Bu yksek mr elde etmek iin kesme svs kullanlmamakta bunun yerine 120 psi
da basnl hava kullanlmaktadr. Alphann bu ileme merkezlerinde hava soutucu sv iin
kullanlana benzer ekilde getirilmektedir.

Basnl hava ilemin srekliliine iki ekilde katkda bulunmaktadr.

Birincisi takm soutma asndan soutma svsna gre daha az etkindir. Bu yksek
scaklklarda daha iyi bir sreklilik gsteren TiAlN kaplamal ular iin nremlidir.
kinci olarak basnl hava bu tip ilemlerde ortaya kan ince talalar uzaklatrma
asndan kesme svlarna gre daha etkindir. Bu ince talalar i parasndan daha sert
olduundan takmn talala yeniden karlamamas ok nemlidir aksi takdirde ortaya
kacak yklertakm mrn dramatik ekilde azaltr.
Eskiden Alpha Mold firmasnn bir ok atlyesinde ve dier firmalarda her trl
ilemde soutma svs alkanlk olarak kullanlrd.Ancak bugn bir atlye karmak yksek
hzl kesme ilemlerinde kesme svs yada basnl hava kullanm da karar verilmesi gereken
parametreler arasna katlmtr. Her ikisinin de kendine gre stn zellikleri vardr.Ancak
kuru kesme birok yerde daha hesapldr. Burada kuru kesmenin uygun olduu yerleri tek tek
saymak yerine kesme svs kullanmann gerekli olduu durumlar anlatmak daha ksa
olacaktr.

Kesme svs kullanmann gerektii yerler.

Derin ceplerin ilenmesi kesme svsnn gerektii yerlere bir rnektir.Svnn aknn
gl etkisi basnl havann talalar uzaklatrmada yetersiz kald kk aralklarda
kendini gsterir.Ayn sebepten delme ilemlerinde mutlaka kesme svs kullanlr.(Genelde
matkap ucunun iindeki kanallarn iinden verilerek) Her iki durumda da kesme svs
soutma amacyla deil tala tahliyesi amacyla kullanlmaktadr.
Kesme svsnn bir dier kullanm amac da yalama etkisi salamaktr. Daha yksek
ilerleme deerlerine kldka gerek kaba ileme gerekse ince ilemede daha yuvarlak ular
kullanlmaya balanmtr. Yuvarlak profilli ular (ball-nose) ulrn problemi merkeze
yaklatka kesme hznn dmesidir.
Yuvarlak ularn bu karakteristii u iki durum altnda tehlikeli olmaktadr.
A)
B)

Paso ok kk olduunda
Parann yzeyi takm eksenine dik olduu durumlar.

Bu durumlarda kesici ucun en u blgesi frezeleme yapamamakta i parasn

ezmektedir.Yumuak eliklerde zellikle n sl ilem uygulanm olanlarda bu etki gzle bile
grlebilir hale gelmektedir.Byle durumlarda soutma svsnn yalayc etkisi yzey
kalitesini korumada yardmc olur.Alph Mold gibi kalp reten firmalarda genelde paralarn
yzeyleri dz ve yzey kalitesi nemli olduundan soutma svs kullanlr.

Paslanmaz elikler yuvarlak ularla ilendiinde kesme svsnn yalama etkisine

ihtiya duyacak kadar svanma zelliine sahip olabilirler.Yukarda kesme svs kullanm
ile elde edilen yzey kalitesindeki iyileme grlyor.
Kuru ve slak kesmenin bir arada kullanlmas scak takmn bir anda kesme svs ile temas
sonucu sl ok ve buna bal ucun mrnde azalmaya sebep olabilir. Bunu nlemek iin slak
ve kuru kesme arasndaki geilerde ksa bir sre takm bekletmek ve soumasna izin
vermek yararl olacaktr.
Kesme svs kullanp kullanmama konusunda karar verirken gz nne
alnmas gereken faktrler
1.

parasnn sertlii.

paras 42 Rc den setse basnl hava normalde daha iyi bir seenektir.Bu malzemelerin
yksek hzl frezelenmesi a) yksek scaklklar b) ilem srasnda sertlemi talalar ki bunlar
i parasndan bile settir eklinde karakterize edilebilir.Bu tip kesme ilemlerinde kesme
svs kullanm kesici ularn aralkl olarak soumasna sebep olur bu da karbr ularn
kelerinin krlmas riskini arttrr.Hava ak ise hem scakln daha stabil kalmasn salar
hem de talan uzaklamasna yardmc olur.Bir ok ilemde kesici ucun kesilmi tala
yeniden kesmesi ucun mrnn beklenenden az olmasnn ana sebebidir.

2.

paras malzemesi

Sertlii 42Rc den az olan malzemeler iin kesme svs kullanm doru karar olabilir
de olmayabilir de. Alminyum yada yumuak paslanmaz elik gibi svanma zelliine sahip
malzemelerde kesme svsnn yalayc zelliine ihtiya duyulabilir. Bu yalayc zellik
sayesinde tala tala krc profilden kayarak geebilecek ve krlabilecektir. Ancak P20, H13,
S7, NAK55, D2 gibi birok kalp malzemesinde hava ile soutma hala doru seim olabilir. Bu
ekilde ilerken eer svanma gzleniyorsa ucun kaplamas yanl seilmi olabilir.
3.Ucun kaplamas
Kalp ilemede kullanlan ularda en sk kullanlan kaplama malzemeleri Titanyum
karbon Nitrat (TiCN) ve Titanyum alminyum Nitrat (TiAlN) dir. Tm ball-nose takmlar
iin 42Rc den yumuak malzemelerde 800 sfm den az hzlarda yada ayn malzemeti kesecek
600sfm den yava toroid takmlarda TiCN yeterlidir. Kesme koullarnn daha ar olduu
yada daha yksek hzlarda alld durumlarda TiAlN kaplamal takmlar daha uygun
olacaktr.
TiCN soutucu sv kullanmna uygundur. Byk scaklk deiiklikleri karbidi yinede
krabilir ancak yukarda anlatlan koullar altnda termal ok oluturacak scaklklara
klmas pek de mmkn deildir.
Ancak TiAlN soutucu kullanmna uygun deildir. Bu kaplamann etkinliini
gsterebilmesi iin scak olarak almas gerekmektedir. Bu kaplama ile yksek scaklklarda
ilem yapmak takmn zerinde yararl bir alminyum oksit tabakasnn olumasn
salamaktadr. Bu ileme iin ok yararl iki zellie sahiptir; tabaka hem ok sert hem de ok
kaygandr.
Grafit paralarda ise kesme svs kullanmak tozun kontrolndeki etkisi dolaysyla
daha uygun olacaktr.

4.Gerekli yzey kalitesi

Ball-nose ular kullanldnda yzey kalitesi gereksinimleri kesme svsnn
kullnlmasn gerektirebilir. Taknmn merkeznde 0 olan kesme hznn ezmesini engellemek
ve yalama etkisi salamak iin kesme svs kullanlabilir.
Bu TiAlN ularn mrlerini azaltsa da yzey kalitesini salamak iin kesme svs
kullanlabilir.

MG-AL
LENEBLRL

MAGNEZYUM UN TARHES
Magnezyum nce Almanya'da kurulan bir fabrikada elektrolitik yolla elde edilmeye
baland. 1 ve 2. dnya savalar magnezyumun nemini kat kat arttrd. 1953 ylnda
magnezyumun retimi 24000 tondu.
Magnezyumun sanayi malzemesi olarak 1938 ylnda uak endstrisinde
kullanlmasyla nemi ok fazla artt. 2. Dnya savalarnda hcum ve savunma silahlarnda
magnezyum byk lde kullanld. Bugn uak endstrisinin temeli magnezyuma
dayaldr.
MAGNEZYUMUN ZELLKLER
Magnezyum gm beyaz renkte, 1740 kg/ m3 zgl arlnda 650 0C ergiyen ok
hafif bir metaldir. yamur ve havann rutubetinden etkilenmez. Magnezyum sanayide daha
ok alam eleman olarak kullanlr. Dkm ve dvme tipleri mevcut olan magnezyum
alamlar 3 ana grupta snflandrlabilirler : Dvme Magnezyum / Mangan, Dkm
Magnezyum / Alminyum / Kalay ve Dkm ve Dvme Magnezyum / Zirkonyum/ vs.
zeltiye alma ve keltme ilemleri uygulanabilir. Magnezyum alamlar dier metallerin
ergitildii gibi ergitilemez, derhal parlak bir alevle ve iddetle yanmaya balar. Magnezyum
yand zaman gz kamatrc bir k verir ve su ile sndrlemez. Derhal infilak eder. Bu
sebeple yangn bombalar yapmnda kullanlr. Magnezyum ergitilmesinde zel tedbirler
alnr ve zel tuzlar kullanlr. Magnezyum hafiflii ve dayanm sebebiyle uak paralarnn
yapmnda kullanlr.
Fotoraflkta, aydnlatma ampllerinde, havai fieklerde, kullanlan magnezyum
alamlar da yaplarak ok geni kullanma alan kazanr. Isl ilemlerinde sertlik ve yksek
fiziki zellikler kazandrlr.
Magnezyum kolalkla ilenebilir ve ekillendirilebilir. Yalnz dvme ilemleri
sonucunda ok abuk sertletii iin sk sk 360 0C scaklkta stlarak yumuatlmaldr. Saf
Magnezyumun mekanik zellikleri olduka dk olduu iin ierisine Al,Zn,Mn katlmakla
zellikleri gelitirilmektedir. En ok bilinen Magnezyum alam ierisinde %4 - 12 Al ve %0,2
- !,5 Mn bulunan alamdr.
Magnezyum dkme de elverilidir. zel methodlar kullanlarak dkm
yaplabilmektedir. Korozyon mukavemeti iyidir. Havada brakld zaman yzeyde meydana
gelen ince bir katman koruyucu olarak vazife grr. Deniz suyuna kar mukavemeti yoktur.
Sodyum di kromat ve nitrik asidin sudaki zeltisine daldrlmakla korozyona engel olunur.
MAGNEZYUM : HAFF KOLAY LENEBLR METAL
Magnezyum dkmleri imalatlara uzun takm mr, daha az giri gc ihtiyac ve
iyi boyut hassasiyeti salar.
Otomotiv sektr magnezyum ve alamlarnn yakt tasarrufu zerinde durur. Daha
ekonomik yakt kullanm yasasnn yrrle
girmesiyle hafif metallerin
( alminyum, termoplastik, kompozit ve magnezyum ) kullanm alan artmtr. Bu hafif
metaller demir, inko ve eliin yerini almtr.
Magnezyum mekanik zellikleri asndan otomotiv paralar iin nemlidir.
Magnezyum yksek dayanm ve sertlik salar. Al ve Zn den hafiftir. Yksek absorbe enerjisi
otomotiv paralarnda sesi ve titreimi azaltr. stn boyut hassasiyeti daha kesintisiz
dkm ekli salar.

Uluslararas Magnezyum Birlii'ne gre 1982'den beri dkmclerin Magnezyum

talebi her sene %15 artmtr. 1982 den 1994'e kadar Kuzey Amerika'nn gnderdii mal
miktar 10 kat artmtr. Bunun %80' i Otomotiv paralarnda kullanlmtr. ( emme borusu,
klbtor gvdesi, direksiyon, oturma yeri ayak balama suportu, debriyaj, fren gvdesi ve
yksek performansl tekerlekler ) 1994 ylnda 31.000 ton olan kullanm 1999 ylnda 77.000
tona ykselmitir.
MAGNEZYUM BASINLI - DKM
Erimi magnezyum kalp ierisinde yksek hz ve basnta pskrtlr. Karmak
kalplarn retimi iin yksek basn sayesinde kalp oyuklar oluturulur. Bylece hzl
dkmn magnezyum ile gerekleeceinin farkna varlmtr. Magnezyumun dk sda
dkm hz alminyuma gre %50 daha fazladr. Magnezyum dkmleri ayn zamanda iyi
yzey kalitesine , snrl boyut toleransna sahiptir. Magnezyum boyut hassasiyeti sebebiyle
Alminyuma nazaran %25 daha az boluklu dklebilir. Ayn zamanda Magnezyum dier
kalp metalleriyle karlatrldnda daha az anma direncine sahiptir.
MAGNEZYUMUN LENEBLME ZELL
yi dklebilir olmas ayn zamanda iyi ilenebilmesini salar. nk Magnezyum
sy abuk iletir. Soutucu sv kullanlmakszn dk hzda ilenebilir. bu yntemin kesme
svsnn kullanld ynteme gre daha temiz olmasna karn otomotiv endstrisinde
magnezyum iin mevcut ileme hzlarnda gvenlik ve verimlilik iin kesme svs tavsiye
edilir. Oksijene ak olduu iin erimi durumdaki magnezyum alev alabilir. Bu adan yangn
riski bir sorun tekil eder. Bu sorunu engellemek iin alma alan temiz ve kuru tutulmal,
takmlar keskin korunmal, talalar ortamdan hemen uzaklatrlmaldr.
malden sonra soutucu akkan tezgah dolar. lem tamamlandktan sonra talalar
konveyr yardmyla tezgahn altna toplanr ve geri dnm iin hurdaclara teslim edilir.
Kolay ilenebilme zelliine sahip magnezyum alamlar uzun takm mr, dk
maliyetli takm kullanm ve daha ksa zamanda takmn deitirilmesi gibi avantajlar
salamtr. Ayn zamanda magnezyum dkmlerini ilemek Al alamlarna gre %45 daha
az beygir gc gerektirir.
Ayn takmlar inko ve Alminyumun ilenmesinde kullanldnda takm mrnn
%25 az olduu gzlenmitir. Magnezyumda tek finite elde edilen yksek yzey kalitesi dier
metallerde iki veya daha fazla ilem gerektirir.

ALMNYUM ALAIMLARI
Saf Alminyum ok yumuak ve dayanm dktr. Bu sebeplerde kullanm alan da
snrldr. Alun mekanik zelliklerini iyiletirebilmek iin tek yol alam yapmaktr. Alam
yapmakla korozyon mukavemeti arttrlr ve s ilemlerine msait hala getirilir. Souk ve
scak olarak biimlendirilmesi kolay olmakla beraber tala karan iilii ve makine iilii
olduka zordur. Makine ile ilenmede yksek hz ve zel takmlar kullanmak gereklidir.
Alminyumun 4,55 Cu ve % 0,5 Pb ve % 0,5 Bi bulunan alam ileme kolayl
bakmndan otomat alminyum adn alr.
Korozyona kar byk dayanm gsterir. Alminyum haddelenmeden nce yksek
saflktaki Alminyum ile kaplanr. Bylece Alminyum yzeyinde ok yksek saflkta ve
korozyona dayankl bir kat elde edilmi olur. Elektroliz yoluyla yzey kaplamada Zn,Ni ve Cr
kullanlr.
Alminyum alam yaplmak suretiyle
nedenle de Al alamlar;

dkme elverilii de arttrlm olur. Bu

1 Dkme Al alamlar
2 Dvme Al alamlar olmak zere ikiye ayrlr.
Alminyum Alamlarnn lenebilirlii
Al alamlar iyi bir ilenebilirlie sahiptir. leme scaklklar genelde dktr ve
yksek kesme hzlarnn kullanm sz konusudur. Baz ilemlerde tala kontrol iin zel
nlemler gerekebilir. Kesme ilemi keskin pozitif geometriler gerektirir ve genellikle
Alminyum iin zel gelitirilmi takmlarla gerekletirilir. Ancak Alminyum alamlarnn
bir ounun modern genel amal takmlarla uygun bir ekilde ilenebilmesi de mmkndr.
Doru bir kesme ileminin gerekletirilmesi ve yma kenar oluumunun nne
geilebilmesi iin byk tala alarna gereksinim vardr.
Takm mr, yzey kalitesi ve tala oluumuna bal olarak ilenebilirlik genellikle
iyidir. Ancak yzey kalitesini alam iindeki metaller etkiler. ekil 1de de grld gibi
soldaki para (5000li Al alam ierisinde yksek Mg bulunduran ) sadaki ( 6000li Al
alam, ierisinde daha dk Mg bulunduran) alama nazaran daha iyi yzey kalitesine
sahiptir. Bu iki para ayn kesici takmla ve ayn kesme hzyla ilenmitir.

ekil 1

Bunun en nemli neden Mgun Al alamnn mekanik zelliklerini iyiletirmesidir. Mg :

Malzemeye sertlik verir, korozyon mukavemetini arttrr ve dolaysyla ilenebilirlik zelliini
iyiletirir. Fazlas krlganlk yaratr.
ekil 2 ve ekil 3 6000li Al alamlarnn ilenmi halini gstermektedir. Uygun
takm ve kesme hzyla iyi yzey kaliteleri elde edilebilir.

ekil 2

ekil 3
- 6000li Al Alamlar

Her alam iin uygun kesme hzlar tablolarda verilmitir. ( Takm kesme hz
tablolar)
Metallerin Al Alamlarna Etkileri
Cu : Alamn mukavemetini arttrr.(2000li Alamlar)
Mn: Yksek mukavemet kazandrr ve kaynak kabiliyetini arttrr.(3000li Alamlar)
Si : yi dklebilirlik kazancnn yannda ekme mukavemetini arttrr.(4000li
Alamlar)
Mg: Malzemeye sertlik verir. Korozyon mukavemetini arttrr fazlas krlganlk
yaratr.(3000li Alamlar)
Mg ve Sinin ayn deerde olduu alamlar (6000li alamlar)
Zn:
Alamlar)

Korozyon mukavemetini arttrrken scak yrtlmaya sebep olur.(7000li

Aadaki resimlerde alminyum alamlarnn hammadde prosesi gsterilmektedir.

Endstride kullanm alanna gre eitli imal usul yntemleriyle maml ya da yar maml
haline getirilir( Talal imalat, kaynak, plastik ekil verme vs...).

ALMNYUM VE ALMNYUM ALAIMLARI

TALA KALDIRILARAK LEME
Alminyum alamlarnn baz zellikleri nedeniyle, takmlarn kesme artlar ve
ayrca ekli uygun olmaldr. Tala kaldrlma ilemi, genelde ok hzl yaplabilmektedir.
Takmlarn ; kama as kk ve tala as byk miktardaki tala kolaylkla
uzaklatrlabilir. Tornalama ve frezeleme iin gerekli artlar, Tablo. 2 ve 3de belirtilmitir.
Delme: Matkaplarn helezon as dar ve kanallar genitir, yumuak malzeme iin tepe as
1400, ve sert malzeme iin daha az olmas gayeye uygundur. Hz elii matkaplarnn, kesme
hz ve ilerleme hz Tablo. 3de verilmitir.

Tablo 1 . Alminyumun ve alamlarnn tornalanmas ve frezelenmesi

Malzem
e
Saf
alminyu
m
ve
yumuak
alminyu
m
alamlar

lenme Takm

Tornala
ma

Serbest a Tala as
0
0

Takm
elii
Hz elii
Sert metal

Frezelem Takm
e
elii
Hz elii
Sert metal
Takm
Sert
Tornala
elii
alamlar ma
Hz elii
Sert metal
Takm
Frezelem elii
e
Hz elii
Sert metal
Tornala
Takm
Otomat
ma
elii
Alamlar
Hz elii
Sert metal
Takm
Frezelem elii
e
Hz elii
Sert metal

8-12
8-12
8-12

35-40
35-45
25-40

Kesme hz
V= m/min
Temizleme
Tesviye
100-150
200-300
200-500
400-800
1000-1500 1500-2000

8-10
8-10
8-10

25-35
25-35
20-30

100-150
150-250
600-100

150-200
250-400
800-1200

6-10
6-10
6-10

12-16
12-16
12-16

30-50
100-150
100-300

50-100
150-200
200-500

8
8
8

12-16
12-16
10-15

30-50
100-150
200-300

80-100
150-300
300-500

10-12
10-12
6-8
8-10
8-10
6-8

10-14
10-14
10-12
15-25
15-25
15-20

80-125
200-300
100-250
60-100
125-200
300-450

150-250
300-500
200-400
125-150
200-400
500-700

Tablo 2 .Alminyum alamlarnn, tornalanmas ve frezelenmesi

lerleme
Takm elii
ve Hz elii

a) Tornalama
Temizleme
Tesviye

Sert metal

Temizleme
Tesviye

Takm elii ve hz elii

Sert metal

Byk
0,1-0,5
0,06-0,2

0,8-2,0 mm/d
0,1-0,5 mm/d
0,2-0,1 mm/d
0,1-0,3 mm/
Kesme derinlii
Orta
0,3-1,0
0,2-0,5

Tala
Derinliine
gre

Kk
0,6-1,5 mm/d
0,2-1,0 mm/d

Tablo 3. Alminyum alamlarnn delinmesinde, hz elii matkaplar.

Saf Al ve
Al alamlar
Sert Al
alamlar
Otomat
alamlar

Kesme hz
v = m/d

Matkabn ilerlemesi mm/d, Matkap aplar (m)

0-5
6-10
10-25
25-50

100-150

0,10-0,15

0,15-0,20

0,20-0,35

0,35-0,40

50-100

0,10-0,12

0,12-0,15

0,15-0,25

0,25-0,30

80-120

0,10-0,15

0,15-0,20

0,20-0,30

0,30-0,40

Tablo 4. Al ve Al alamlarnn zellikleri

Malzeme

DIN 1712
zellii
ve malat ekli
Malzeme No
kullanlmas
1. En saf alminyum ve saf alminyum
En saf Al
Al
Katk
ok saf,yumuak. Korozyona Levha,band,erit,disk,vitray
(Raffinal)
99,99R Max.
kar
ubuk
profil,boru,kaynak
3,0405
%0,01
ok dayankl
teli
Perin teli ve perin
Saf Al
Al 99,9
Katk
3,0295
Max.
Plastik korozyona dayankl, Levha,band,erit,disk,vitray,
%0,10
Kimyasal ve gda maddeleri
ubuk
Endstrisinde,ar dayankl Profil,boru,tel,kaynak
Kaplama malzemesi
elektrod teli
Saf Al
Al 99,8
Katk
Perin teli,perin Al 99,8 ve
3,0285
Max.
99,7den souk perslenen
%0,20
paralar
Saf Al
Al 99,7
Katk
3,0275
Max.
%0,30
Saf Al
EAl VDE0202 letkenlik ve mukavemet Levha,band,erit,disk,vitray,
99,5
VDEye
ubuk
3,0256
Uygun iletken raylar ve Profil
boru,tel,pres
ve
elektroteknik malzemeleri
dvme
paralar
Saf Al
Al 99,5
Katk
Plastik,korozyona dayankl, Levha,band,erit,disk,vitray,
3,0255
Max.
Kimyasal ve gda maddeleri
ubuk
%0,50
Endstrisinde
kullanlan Profil,boru,tel,kaynak
aletler ve
elektrodu,
Al 99
Katk
ve
dvlen
Saf Al
3,0205
Max. %1,0 Depolar,birahaneler,mutfak Preslenen
aletleri
paralar
Paketleme,at kaplamalar, (Al 99 dan vitray olmaz)
yer alt
perin teli ve perinler, Al
Sular
ii
izalasyon, 99,5dan souk preslenmi
mimaride,
kaplama paralar
malzemeleri(Plate etmede)
Kullanlr.

Tablo 5. Al ve Al- alamlarnn zellikleri (devam)

DIN 1712
Malzeme
Analizi
zellii ve kullanlmas
NO
2. Alminyum alamlar (Biimlendirilebilen alamlar)
a) En saf alminyum bazl
Al RMg 0,5 %0,5 Mg katk
En
saf 3,3309
max. %0,02
En saf alminyumun Mg ile alam
alam
Mukavemeti artrr, korozyona kar
reflactal
Ar dayankllk kazandrr.
ALRMg 1
%1,0 Mg katk
Dekorasyon ve yansma iin kullanlr.
3,3319
max. %0,002
Malzeme

b) Saf alminyum baznda

Almn
Haddal
3,0515
%1.2 min

Al Si 5
Kaynak teli

Sal Si 5

%5.0 Si

AlSi 13
Kaynak teli

Lal Si 12

%12.0

Al Yatak
alam

AlSiCuNi

Aldrey

E-AImgSi
3,2305
AlMgSi 0,5
3,3206
AlMgSi 1
3,0315

Pantal X
Pantal

%1 Cu
%1 Mg
%12 Si
%1 Ni
%0,4 Mg
%0,5 Si
%0,7 Mg
%0,5 Si
%1,0 Mg
%0,6 Mn
%1,0 Si

Heddenal

AlMgMn

%2,0 Mg
%1,0 Mn

Heddenal

AlMg 1
AlMg

%1,0 Mg

Heddenal

AlMg 2
3,3526

%2,0 Mg

Heddenal

AlMg 3

%3.0 Mg
%0,2 Mn

Heddenal

AlMg 5
3,3555

%5,0 Mg

Heddenal

AlMg 7

%5,5 Mg

malat ekli

Levha,band,erit,ubuk,profi
ller,
Boru,teller
Levha,band,erit,ubuk,profi
ller, Boru,teller

Orta mukavemeti,korozyona dayankl Al 99.5 ve Levha,band,erit,disk,ubuk,

Al 99 gibi kullanlabilir.
profil,boru,tel,
aynak teli,
preslenen
ve
dvlen
paralar, perin teli ve
perinler
Alminyum alamlar iin ncelikli AlMgSi iin
kaynak teli
Kaynak elektrod teli
Alminyum ve alminyum alamlar iin kaynak
elektrod teli
Orta derecede zorlanan kaymal yatak ve hafif ubuk,boru,preslenen
metal kutuda millerin yataklanmasnda ar dvme paralar
anma mukavemeti
kaymal yatak.
Sertletirilebilen,korozyona
dayankl,elektrik
iletkenlii VDE gibi
Sertletirilebilir,korozyona
dayankl,iyi
ekillendirilebilir,paralatlabilir,kaynak
yaplr,anodize edilir. Gemi , vasta, inaat,
tekstil ve kimya sanayiinde korozyona dayankl
ve orta mukavemetli.

ve

ubuk,profil,boru,tel

ubuk,profil,boru,tel,pres ve
dkme paralar
Levha,band,erit,disk,ubuk,
profil,boru,tel,pres ve dvme
paralar,perin
teli
ve
perin,
souk
preslenen
paralar
Dekoratif pencere doramas, metallerin buhar Levha,band,erit,disk,ubuk,
ile kaplanmasnda. Tabii olarak sert,korozyona profil,boru,tel,pres
dayankl,
kaynak
yaplr.
Alet
yapm ve dvme paralar,perinler.
mhendislik ve vasta imalatnda
Tabii olarak sert, korozyona dayankl kaynak Levha,band,erit,disk,ubuk,
yaplr,dekoratif eloksa edilir. Az zorlanan profil,boru,tel,pres
paralar. Gda maddeleri endstrisi ve ve dvme paralar,perinler.
paketlemede,mimaride
Tabii olarak sert korozyona dayankl i ve d Levha,band,erit,disk,ubuk,
mimari iin dekoratif paralara yzey ilemleri profil,boru,tel,
iin
Kaynak teli, pres ve dvme
paralar
Atmosferik artlarda dayankl,gemi ve
Levha,band,erit,disk,ubuk,
Vasta imali,balklk,st endstirisi,
profil,boru,tel,pres
Mobilya ve alet imali
ve dvme paralar,kaynak
teli ,perinler.
Tabii sert, korozyona dayankl,parlatlabilir,kaynak yaplr. Orta ve ar zorlanan
deniz suyuna dayankl,vasta,
Levha,band,erit,disk,ubuk,
Gemi
ve
mhendislik
yaplar,kimya profil,boru,tel,pres
endstrisi,st mamlleri,optik ve mblede
ve dvme paralar,kaynak
teli ,perinler.
Anodize
edilebilir,iyi
tala
kaldrlarak
ilenebilir.optik
endstrisinde
tornalanan ubuk,profil,boru
ksmlar

Tablo 6. al ve Al- alamlarnn zellikleri (devam)

Malzeme
5 S Lioyds

DIN 1712
Analizi
Malzeme No
.........
%5,2 Mg
%0,3 Mg
%0,6 Mn
%0,8 Si

Heddenal

AlMg3Si
3,3245

Heddur
normal

AlCuMg 1
3,1325

%4,0 Cu
%0,7 Mg
%0,5 Mg
%0,5 Si

Heddur
Plate edilmi

AlCuMg 1
Al 99,5
le kapl

.........

AlCuMg
1828

...........

Heddur
yksek
mukavemet
Heddur
Yk.mukv.
Kapl
Constructal
1710
Constructal
1630
Constructal
1640
Constructal
1757 kapl
Constructal
1788
Constructal
Al 1790
Yatak alam
1880
Yatak alam
Al S 1990
Autopan

AlCuMg2
3,1355
AlCuMg2
Al 99,5
kapl

%4,5 Cu
%0,5 Mg
%0,8 Mn
%0,8 Si
%4,4 Cu
%1,5 Mg
%0,5 Mn

AlMgSiPb
3,1645

Boral

............

eitli mukavemet ve
ekillenebilirlikteki,
sertletirilebilir
Malzemeler. Korozyona
dayankllk iin, saf
alminyum ile
Plate edilmitir. Vasta
uak, mhendislik ve
makine
imalatnda
kullanlr.

malat ekli
Levha,erit,disk,ubuk,profil,boru
Levha,band,erit,disk,ubuk,boru,
Tel,kaynak elektrodu
Levha,erit,ubuk,profil,boru,teli,pres
ve dvme paralar. Perin teli ve
perin
Levha, band, erit
Levha,band,erit,ubuk,profil,pres ve
dvme paralar.

Levha, band, erit

..........

%0,6 Cu
AlZnMgCu 0,5 %3,4 Mg
3,4345
%0,2 Mn
%0,2 Si
%4,3 Zn
........
%1,3 Mg
%4,5 Zn
%2,8 Mg
AlZnMg3
%0,4 Mn
3,4355
%0,3 Si
%4,7 Zn
AlZnMgCu
1,5 pl
...........
3,4375
%2 Cu
............
%2.5 Mg
%5 Zn
%0,6 Cu
............
%3,0 Mg
%0,5 Si
%5,0 Zn
%0,7 Fe
%4,0 Cu
............
%1,5 Mg
%2,0 Ni
%1 Cu
............
% 1 Si ile
Sn+Pb
AlMgSiPb
Pantal gibidir.
3,0615
Uygun katkl

Tordal

zellii
ve
kullanlmas
Lioyd sigortasnn, gemi
inaa alam
Tabii sert, korozyona,
dayankl iyi, Kaynak
kabiliyeti. Alet, depo,
vasta ve uak imalat
iindir.

Pres ve dvme paralar.

Yksek

mukavemetli,
sertletirilebilir, malzemeler. Vasta,
uak
ve
makine
imalatnda
kullanlan
ok
deerli
konstrksiyon
malzemeleri.

ubuk,profil,boru,pres ve dvme paralar.

ubuk,profil-boru,tel,kaynak teli,pres ve
dvme paralar
Levha,band,erit
ubuk,profil,boru,
paralar.

Yatak alam

pres

ubuk,boru,pres
ve
paralar,kaymal yatak.

ve

dvme

dvme

Scaklktaki mukavemeti Pres ve dvme paralar, kaymal yatak.

iyidir.
Yatak alam

ubuk,tel,kaymal yatak.

Sertletirilebilir,otomat
ubuk,boru,te pres ve dvme paralar
malzemesi yeterli
anodize edilebilir.
Haddur gibidir.
ubuk,boru,tel,pres ve dvme aralar
Tala
krc Sertletirilebilir,otomat
katkl
malzemesi
Al+%35 B C
Termik
nn
tonlar Levha
Al 99,5 kapl
adsorbe
eden
malzeme

Tablo 7. Biimlendirilebilir alminyum alamlarnn daha sonraki ilemleri iin tavsiyeler

Malzeme
DIN E gre ksa iaret

En saf alminyum

En saf Al Alam
(Reflecial)
AIRMg 0,5
AIRMg 1
AIRMg 2

Al 99,99 R

Al 99,8

E-Al 99,5

Al 99,5

Al 99

300 350

480 500

480 500

480 500

480 500

300 - 350

300 350

300 350

Souk ekillendirilebilme
(Yumuak tavlanm)
Yumuatma tavlamas 0C

360 400
24h
D
C

360 400

360 400

360 400

300 330

300 330

Tala kaldrma Yumuak

Sert

290 310
36h
D
C

D
C

D
C

D
C

D
C

D
C

D
C

Koruyucu gaz alt kayna

Yumuak
Mekanik parlatma
Sert

Scak ekillendirilebilme
Scak ekillendirilebilme 0C
(presleme,dvme)

Lehimleme
Gaz alevi ile kaynak
Elektrik ark kayna

Elektrokimyasal parlatma
Sonunda dekoratif anodize
Elokse edilme
Dekorativ Anodisieren2

A
300
330

B
A

A
A

1) Isl ilemler, Alman Metal Birliinin tavsiyesidir.

A ok iyi B yi
C Orta D Kt
2) Ayrca btn alamlar, teknik bakmdan anodize edilebilir.

Diren blgesi

Ark

Kaynaklanabil
irlik
Gaz

Lehimlenebilme

Talal ilenebilirlik

Cracking(2)
Stres corrosion

Alam ve temper

General (1)

Dayanm

Souk ileme prosesi

Aadaki tablolarda Al alamlarnn hangi prosese uygun olduu gsterilmektedir.

Ekstrzyon Alam Karakterleri ve Uygulamalar

Alamlarn
Baz
uygulamalar

5086-O
H32, H16
H34
H36
H38
H111

A[4]
A[4]
A[4]
A[4]
A[4]
A[4]

A[4]
A[4]
B[4]
B[4]
B[4]
A[4]

A
B
B
C
C
B

D
D
C
C
C
D

D
D
D
D
D
D

C
C
C
C
C
C

A
A
A
A
A
A

B
A
A
A
A
A

5154-O
H32
H34
H36
H38

A[4]
A[4]
A[4]
A[4]
A[4]

A[4]
A[4]
A[4]
A[4]
A[4]

A
B
B
C
C

D
D
C
C
C

D
D
D
D
D

C
C
C
C
C

A
A
A
A
A

B
A
A
A
A

5454-O
H32
H34
H111

A
A
A
A

A
A
A
A

A
B
B
B

D
D
C
D

D
D
D
D

C
C
C
C

A
A
A
A

B
A
A
A

6005-T1.T5

......

......

......

.....

6060 T1.T4
T5
T6

A
A
A

A
A
A

B
B
C

D
C
C

A
A
A

A
A
A

A
A
A

A
A
A

6061-O
B
T4 T451 T4510 B
T4511
B
T6 T651 T652
T6510 T6511
A
A
6063-T1
A
T4
A
T5 T452
A
T6
T83 T831 T832 C
C
6066-O
C
T4 T4510 T4511
T6 T6510 T6511 B
B
6070-T4 T4511
T6
A
A
6101 T6 T63
T61 T64
B

A
B
A

A
B
C

D
C
C

A
A
A

A
A
A

A
A
A

B
A
A

A
A
A
A
A

B
B
B
C
C

D
D
C
C
C

A
A
A
A
A

A
A
A
A
A

A
A
A
A
A

A
A
A
A
A

A
B
B

B
C
C

D
C
B

D
D
D

D
D
D

B
B
B

B
B
B

B
B

B
C

C
C

D
D

A
A

A
A

A
A

A
A

C
B

C
D

A
A

A
A

A
A

A
A

6105 T1 T5

A
A

C
D

B
B

B
B

B
B

B
B

A
A

B
B

6262 T6 T651 T6510

T 6511
T9
....
A
A
6351 T1
A

.....
.....
.....
.....

C
C
C
C

C
C
C
C

C
C
C
C

B
B
B
B

A
A
A
A

B
B
A
A

Basnl kaynak
kapla,
Televizyon
antenleri,
otomobil,ulam
ekipmanlar,
mermi,fze

Kaynak yaplar,
depo tanklar,
basnl
kaplarda

Kaynak
yaplar,basn
kaplar

Yapsal
uygulamalar
Genel amalar,
mimari
uygulamalar
yi
korozyon
direnci yksek
g gerektirir.
Kamyon
ve
gemilerde,
otomobillerde,b
oru
hatlar,mobilya
Mobilya,boru
yolu, mimari,
ekstrzyonlar

Kaynak
yaplarnda
dvme
ekstrzyon

ve

General(1)

Cracking(2)Stres corrosion

Souk ileme prosesi

Talal ilenebilirlik

Lehimlenebilme

Kaynaklanabilirl
ik
Gaz

Ark

Diren blgesi

6463 T1
T5
T6

A
A
A

A
A
A

B
B
C

D
C
C

A
A
A

A
A
A

A
A
A

A
A
A

7005 T53

....

....

....

....

....

....

C[3] C
C
B

D
D

B
B

D
D

D
D

D
D

B
B

....
C[3]

....
D

....
B

D
D

D
D

D
D

B
B

Dayanm
Alam
Scaklk

ve

7050
T73510, C
T73514
T74[7],
T7451[7]
T74510[7],
T74511[7]
T7452[7],
T7661
T76510, T76511
....
7075-O
T6

Alamlar
baz
uygulamalar

Hava tatlar
dier yaplar

ve

T651,

T652,
T6510, T651,
T73, T7351

....
C

7178- O
T6,T51,T6510,T
651

1)
Adan Dye kadar olan deerler sodyum zeltisi ile kar karya kalma durumuna
gre iyiden ktye doru sralanmtr. A ve B derecesindeki alamlar endstride kullanlr.
2)
Gerilim korozyonu atlama dereceleri servis deneyimi ve laboratuar testleri ile
numune zerinde %3,5 sodyum klorun zeltisine batrma testi sonucunda aadaki
sonular gstermitir.
A= Serviste ve laboratuar testlerinde bir sorun kmamtr.
B = Ksa laboratuar testlerinde snrl hata vermitir.

C = Srekli gerilim ile oluan servis hatalar apraz olarak tanecik yapsnda olumutur.
D = Snrl servis hatalar boylamsal yada apraz alanlardr.
3) Adan Dye kadar olan deerler souk ilem ve Adan Eye kadar olanlar talal imalat ile
ilenebilirlik zelliini gstermektedir. Bu deerler
A Dye doru ilemin
uygulanabilirliinde ktleme gstermektedir.
Alminyum
ekstrzyon
Element Temper ve Kalnlk
alamlar
ve
karakteristikleri
Yksek
dayanml
otobs
elektrik
kablolar,kaynaklana
bilirlik.
atlama
korozyonuna kar
iyi diren yksek
ilenebilirlik
zelliiyle

Si 0,30 -H111
0,7
Mg 0,35 -T6
0,8
-T61

-T63
-T64
-T65
Yksek
Si 0,60
dayanm,averaj
1,0
ilenebilirlik
Mg 0,45
korozyon direnci
0,8
Btn
Mg 0,8
ekstrzyonlarda
1,2
ilenebilir,
iyi Si 0,40
korozyon direnci
0,8
Pb 0,40
0,7
Bi 0,40
0,7
Cu 0,15
0,4
Cr 0,04
0,14
Yapsal
uygulamalarda
kullanlr.
yi
korozyon
direnci
tatlarda.

-T1
-T5
-T5,T62,
T6510
and T6511

Si 0,7 -T1
1,3
-T4
Mg 0,40
0,8
Mn 0,40 -T5
0,8

0,250
2,000
0,1250,500
0,1250,749
0,7501,499
1,5002,000
0,1251,000
0,1251,000
0,1250,749
Up
thru.500
Up
thru.500
All

Mukavemet
deerleri
ekme Akme
mi ma mi max
n
x
n
12, ..... 8,0 ......
0
29, ..... 25, ......
0
0
20, ..... 15, ......
0
..... 0
......
18, ..... 11,0 ......
0
8,
15,
0
0
27, ..... 22, ......
0
0
15, .....
8, ......
0
0
25, 32, 20, 27,0
0
0
0
25, ...... 15, ......
0
...... 0
......
38,
35,
0
0
38, ...... 35, ......
0
0

Up
thru 26,
0,499
0
Up
thru 32,
0,749
0
Up
thru 38,
0,249
0
0,250
38,
1,000
0

...... 13,
...... 0
19,
0
...... 35,
...... 0
35,
0

Uzama
miktar
%0,2
......
15
19

17
20
......
16
8
10

........
........

15
16

........
........

8
10

-T51
-T54
-T6

lenebilme
kabiliyeti yksek

Yksek
dayanma
ihtiya
duyulduunda,
otomotiv
ve
tatlarda kullanlr.

Yksek
yksek
direnci

dayanm
korozyon

Mg 0,45 -T1
0,9
Si 0,20 -T5
0,6
High
purity
Version
of 6063
Zn 4,0
5,0
Mg 1,0
1,8
Mn 0,20
0,7
Cr 0,06
0,20
Zr 0,08
0,20
Ti 0,01
0,06
Zn 5,7
6,7
Mg 1,9
2,6
Cu 2,0
2,6
Zr 0,080,15

-T6
T62

0,125
1,00
Up
0,500
Up
0,124
0,125
0,749
Up
0,500
Up
0,500
Up
0,124
and 0,125
0,500

36,
0
thru 30,
0
thru 42,
0
42,
0
thru 17,0

...... 33,
0
...... 20,
0
...... 37,
...... 0
37,
0
...... 9,0

........

10

........

10

........
........

8
10

........

12

thru 22,
0
thru 30,
0
30,
0

...... 16,
...... 0
25,
0
...... 25,
0

........
........

8
8

........

10

-T53

All

50,
0

...... 44,
0

........

10

-T74510
T73511
-T74510
-T74511
-T76510
-T76511
-T76510
-T76511

Up
thru 70,
5,000
0
Up
thru 73,
5,000
0
Up
thru 77,
0,499
0
0,500
79,
5,000
0

...... 60,
0
...... 63,
0
...... 68,
0
...... 69,
0

........

........

........

........

ALMNYUM EXTRZYON ALAIMLARI

6063
Kullanm Alanlar :
Pencereler, kaplar,perde duvarlar, mobilya, orta dayanml asi,
levhalar, dekorativ ereve, s alclar, gemiler
6060
Kompleks ekilli paralar iin idealdir.
6463
Ik reflektrleri, kesme aletleri, vitrin imalarnda kullanlr.
6061
Yksek mukavemetli alamlar kamyonlarda, rmork imalatnda, bur imalatnda, deniz
aletlerinde kullanlr.
6005
Yksek dayanml alam : bur, anten, merdiven ve ilenen paralarda kullanlr.
6351
Yksek dayanm, iyi metal yorulmas ve darbe diren. Boru hattnda, rmorklarda, otoban
bariyerlerinde ve aralarda kullanlr.
Alminyum alamlarnda Mg ve Siun etkileri
Alkali zellii tayan ortamlarda, Magnezyum korozyon zelliini iyiletirir.
Silisyum(Si) negatif korozyon etkisi vardr, fakat bu etki Silisyum mikro yapdaki
dalmna baldr.
6000li gruplardaki dengelenmi alamlar, Mg/Si ilikisi 1,73 bu yap Mg2Si
sitokiyometrik dalmna uyar. Mg ve Si Mg2Si faz gibi varsaylr.
Si ve Mg ieren alamlar ticari extrzyon ilemlerinde daha yaygn kullanlr. Si oran
0,6 0,9 olan alamlarda ukur korozyon baskndr, tane snrlarna yaklatka korozyon
artyla birlikte silisyum oran da ykselir. Tane snr korozyonu arttnda gerilim
korozyonu, atlama ve pul pul dklme art olabilir. Fakat bu durum her zaman gzlenmez.

Alminyum Alamlarnn Fiziksel zellikleri

Alam Younluk
Katlama
Kg/m3
scakl

Elastisit

Kesme

Modl

Is iletim

Modl

Entropi

Katsays

1/K

Ergime

j/kg.K
Derece 0C

scakl
Derece 0C

AA1050

2700

69000

25900

24

899

658

645

AA1070

2700

69000

25900

24

899

658

645

AA2014

2800

73000

27400

23

869

640

505

AA3003

2730

69500

26100

23

892

655

640

AA3103

2730

69500

26100

23

892

655

640

AA5005

2700

69500

26100

24

897

655

630

AA5052

2680

70000

26300

24

901

650

605

AA5083

2660

71000

26800

24

899

640

580

AA5086

2670

71000

26700

24

900

640

585

AA5154

2670

70500

26500

24

901

645

590

AA5251

2690

70000

26300

24

898

650

605

AA5454

2690

70500

26500

24

897

645

600

AA5754

2680

70500

26500

24

897

645

595

AA6060

2700

69500

26100

23

898

655

610

AA6061

2700

70000

26300

23

895

650

580

AA6063

2700

69500

26100

23

898

655

615

AA6082

2710

70000

26400

23

894

650

575

AA6351

2710

70000

26300

23

894

650

585

AA7010

2820

72000

27100

24

857

630

475

AA7020

2780

70000

26400

23

873

645

605

AA7075

2810

72000

27100

24

862

635

475

NKEL
LENEBLRL

NKEL
1571 ylnda A. F. Cronsted Saksonyada bulunan filizlerden elde ettii metale NKEL adn
verdi. Daha nce Saksonyada zengin bakr filizleri vard ve bu filizler ilenerek bitirildii
zaman alttan gzel grnl baka bir filiz ortaya kt. Bu filizlerden bir sre
faydalanlamad ve bu filizlere yeralt cinlerinin hakimi olan OLD NCK'in etki ettiine
inanld iin OLD NCK ad verildi. Cronsted'in nikel adn vermesi de bundan ileri
gelmektedir.
Nikel'in olduka eski bir gemii vardr. Eski in hikayelerinde nikelin gkyznden gelen
insanlar tarafndan getirildiine inanlrd. in askerleri (Tesadfen nikel demir alam olan)
kullandklar kllarla dmanlarn yenmekte ve bunun sihrini nikelde bulmakta idiler.
Gkyznden den meteorlar (Gktalar) demir nikel alam idiler. inliler bundan en az
2000 yl nceden nikel-inko alam yaparak buna PAKFONG adn verdiler. Asrlarca bu
alamdan yaplan gzel grnml eyalar in'den Avrupa'ya gnderildi.

RETM

Bugn nikel, Slfr, Arsenr ve Arsenat gibi bileiklerden elde edilmektedir. Doada en
fazla bulunan filiz Kanada'daki PROTN'dir. Pirotinde % 1-5 kadar nikel bulunmaktadr.
Dier bir nemli filiz de Yeni Kaledonya'daki GARNERT 'tir. Garnieritte % 4-8 nikel vardr.
Bakr, demir ve manganez filizlerinde de nikel bulunmakta ise de nikel retimin % 85'i
slfrl filizlerden elde edilmektedir.
Nikel filizleri nce krlr, ufalanr ve kurutma frnlarnda kurutulduktan sonra kavurma
frnlarnda kavrularak kkrd yaklr ve uzaklatrlm olur. Buradan alnan filizler daha
scak vaziyette iken alev frnlarna gnderilerek ergitilir. Eriyik zerinde toplanan demir
alnr. Altta kalan eriyik MAT adn alr. (Demir younluk farkndan dolay ste toplanr). Mat
uzun silindirik frnlara alnarak yksek scaklklara kadar stldktan sonra potalara dklr.
imdi stte bakr ,altta nikel vardr. Potalardaki ktleden bakr ayrldktan sonra nikel
elektrolizlenerek saf nikel elde edilir.

ZELLKLER

Nikel gm beyaz renkte, 8.9 Kg/dm3 younluunda , 1455 C0 scaklkta eriyen, hemen
her ortamda korozyona direnci ok yksek olan bir metaldir.Nikel ,yksek mukavemet ve
genleme kabiliyetine sahip olup, yaklak 365 C0 ye kadar ferro magnetik zelliindedir. Is
iletkenlii yksektir, parlatlmaya elverilidir. Ticari safl % 99.4 kadardr. Isl ilem ile
sertletirilemez. Tannan en zl metaldir. Dayanm ve sertliini souk ilemekle ykseltmek
mmkndr. Sfrn altndaki scaklklarda sertlik ve dayanm daha da ykselmektedir. Oda
scaklnda 29.4 Kgm zllkte olan nikel 190 C0 scaklkta 31.4 Kgm zlle ular.
Nikel asal metal saylr. Elektrokimyasal gerilim tablosundan demirden 0.21 volt daha
asaldr. Nikel yzeyinde atmosfer etki ile ince bir oksit kat meydana gelir bu katman
koruyucudur. Nikel yzeyinde meydana gelen oksit filmi endstriyel havada ylda ancak
0.005 mm derinlikte olur. Deniz ve kr havasnda bu deer daha dktr ve ylda 0.000025
mm kadardr. Nikel normal alkalilerin tuz zeltilerine (Klorr, karbonat, slfat, nitrat, ve
asetat gibi) dayanm yksektir. Nikel asitlere ve asitlerin kaynar zeltilerine de yksek
dayanm gsterir. Bu maddelerin nikele etkisi ylda 0.5 mm kadar olabilir.

KULANIM ALANLARI

Havaclkta, petrol endstrisinde, kimya endstrisinde, gda endstrisinde, gda

endstrisinde, amar kazanlarnda, mutfak takmlarnda, atal, kak, bak ve yemek
kaplar yapmnda, salamura iletmelerinde, kat endstrisinde, at kaplama ilerinde,

korozyondan korunmas istenen metallerin kaplanmasnda ve daha saysz kullanm alannda

kullanlmaktadr. Bugn nikelin 3000'den fazla kullanm alan vardr. Nikel scak ve souk
biimlendirilmektedir.
Nikel, galvanik kaplamalar iin ve ayrca kimya endstrisinde kullanlan aparatlarn saf ve
alam katk elementi olarak kullanlr. Tamam % 5 Mg, Al ve Be olan nikel alamlar,
rnein Ni Mn 3 Al olan termo elamanlar iin elverilidir. Yksek mukavemetten ve
elastikiyetten dolay Ni Be 2 yaylarn diyaframlarn (Membranlarn) yapmnda kullanlr.
Rafinerilerin boru tesisat hatlarnn termik bakmdan yksek mertebede ykleme yaplan
yerlerindeki gerilmeleri azaltmak iin kullanlan metal krk paralar, Ni Cr 22 Mo Nb nikel
alam malzemesinden elde edilir.
Ni Cu 30 Fe (Monel metal), kimya sanayindeki aparatlar iin,zellikle korozyon tehlikesine
maruz kalan i paralar iin ve uak yapmnda perin malzemesi olarak kullanlr. Kromnikel molibdenli elikler yksek sya kar dayankldr.

NKEL ALAIMLARI

Ana maddesi nikel olan alamlarda % 50'den fazla nikel bulunur. Nikel 450 C 0 altnda
kuvvetli magnetiktir. Bu nedenle magnetik kaldrma makinelerinde kullanlr. Elde edili
bakmndan dayanm deimektedir. Dkm yoluyla elde edilmise dayanm 3150-4220
Kg/cm2 arasnda olup haddeleme yoluyla elde edilmise 4200-11600Kg/cm2 arasndadr.
Nikel, bakr, silisyum, krom ve molibdenle ayr ayr veya birka ile birlikte alam yapar.
Nikel gm veya Alman gm ad verilen alam % 10-30 Ni, % 5-50 Zn ve kalan
bakrdr. Nikel , korozyondan korunmas gereken yerlerde kaplama amac ile kullanlr.
Nikelle yaplan kaplama zamanla parlakln kaybetmez. Gmle yaplan kaplamadan
stndr. Anmaya dayanm istenen yerlerde 400 BSD kaplama tabakas elde edilebilir.
Kaplama tabakas kalnl dekoratif iler iin 0.00025 mm den balar. Dier amalar iin
kalnlk 0.0125-0.02 mm arasnda olur. Pskrtme yoluyla kaplama yaplrsa da bu tip
kaplamann koruyuculuk deeri azdr.
Nikelin en nemli alam 1905'te bulunan MONEL'dir. Yksek dayanml,biimlendirilebilen, sertlii yksek ve korozyon direnci stn olan bu alamda 2/3 nikel ve 1/3 bakr
vardr. Monele Aliminyum ve Titan katlarak zellikleri daha da ykseltilebilmektedir. Monel
sl ilem ile sertletirilebilir. Souk biimlendirme ile dayanm ve sertlii ykseltilmektedir.
Sertlii 85-100 Rb olan monellerin 0.75 mm veya daha kk apl tellerde dayanm 10.00014000 Kg/cm2 dayanmndadr. atlamadan kendi etrafnda bklebilirler. Bugne kadar
elde edilen en zl malzemedir.
Yksek scaklklarda devaml veya aralkl almas gereken alamlarda % 60-80 nikel ve
% 13-20 krom bulunur. Bu alamlar 1150 C0 scaklklarda kullanlrlar. Bu tip alamlar ayn
zamanda korozyona da dayankldr. Nikel ve krom dnda kalan malzeme demirdir.
% 80 Ni, % 20 Cr veya % 60 Ni ve % 15 kromlu olan alamlar NKONEL adn alr ve
elektrik direncinin yksek oluu nedeniyle elektrik diren telleri yapmnda kullanlr.
Nimonik ad verilen nikel krom dnda aliminyum ve titan bulunan alamlar 800 C 0
scaklklarda kullanlmaya elverilidir ve jet motorlar trbinlerinin paletlerinde kullanlr.
Dayanm 7500 Kg/cm2 dir. Frnlarda stma elementi olarak kullanlr.
nkonel, alkaliler,organik bileiklere, amonyak, hidrojen, azot, karbondioksit gazlarna ve
buhar etkilerine byk dayanm gsterir. Sementasyon kasalarnda, st pastrizasyon
kaplarnda, fotoraf banyo kvetlerinde,pompalar, miller, makaralar ve baka fotoraflk
makine paralarnda yn boyama tekstil tekstil makinelerinde kullanlr. Termo eleman
muhafaza borularnda, tuz banyolar elektrotlarnda, banyo kafeslerinde, yksek scaklklara
dayanm gerektiren yerlerde kullanlr.

Nikel molibden alamlar, ok miktarda demir ihtiva eder. Biimlendirilme zellii ve

dayanm bakmndan alam eliklerle karlatrlabilir. Tuz asiti ve nemli tuz asiti gzlarna
byk dayanm gsterir. 800 C0 scaklklarda atmosfer etkilerine dayanm iyidir.
Dnyada retilen nikelin byk bir ksm, elikler iin alam elaman olarak ve yalnzca
yaklak %10 ila 20 orannda da nikel esasl malzemelerin retiminde kullanlr. Nikel
malzemeler, genel olarak tam korozyona dayankldrlar ve teknik iin stn mekanik
zelliklere sahiptirler. Bundan dolay, her iki zelliin birlikte arand soutucular, reaksiyon
kaplar ile kimya ve petrokimya endstrisinde pompa malzemesi olarak tercih edilirler.
Tufallamaya ve scaa ok iyi dayanmndan dolay, sper alam olarak ve ayrca enerji
santrallerinde, trbin ve frn yapmnda da kullanlrlar.
Nikel, -0,227 V olan Standard potansiyeli ile demir ve hidrojenin arasndadr.
Oksitlenmeyen ve ok kuvvetli olmayan asitlere kar dayankldr. Bu durum, ksmen yksek
gerilimde hidrojen ayrmasndan, ksmen de pasiflemeden kaynaklanr. Pasif tabaka hava
ile temasta, sulu zeltilerde ve anodik balantlarda meydana gelebilir.
Nikel, souk ve %60lk konsantrasyona kadar incelmi florik aside, %70lik
konsantrasyonlu slfirik aside (gnde 3 gr/mm anma), su ve deniz suyu ierisinde, zellikle
alkali zelti ve eriyikler ierisinde dayankldr. Dalama sodyumuna kar dayanm,
yalnzca gmte bulunur. Bu nedenle, sodyumhidroksidin depolanmasnda kullanlr. Ntr
ve asidik tuzlar (klorr, slfat, nitrat), ou organik asitler ve sulu zelti maddeli tuz asidi
nikeli pek az etkilediinden, klorrl zc maddeler ve kimyasallarla (trikloretilen,
hexaklorethen, fosforoksiklorr) temasta kullanlabilir.
Buna karlk, nikel oksitleyici asitlerde zlr.rnein scak nitrik asitte gnde 8900
gr/m2ye kadar olabilir. Fosforik aside karda pek az dayanm vardr. Ar fosforik asitte
anma miktar gnde 10 ila 20 gr/m2 arasndadr.
Nikel malzemelerin iyi olmayan nemli bir yn, kkrt ieren gazlara (frn gazlar, baca
gazlar) kar duyarl olmasdr. Bu davran, nikel alamlarnda da grlr. Kkrt, nikel
ierisinde oda scaklnda zlmez. Bundan dolay, tane snrlarnda nikelslfr olarak
bulunur. Ve nikeli soukta ve scakta krlgan yapar. Bu nedenle nikel ve alamlar kkrt
ieren gazlarla kullanlamazlar.
Nikel-Bakr Alamlar:
Bakr ilavesiyle klorr iyonlarna, florik aside ve slfirik aside kar nikelin dayanm
ykselir. ekil-210 de grld gibi, yaklak %30 Cu havasz miktarnda, deniz suyunda
ktle kayb en az deerdedir. Haval ve slfirik asit, bu alamlarla oda scaklnda % 80 asit
konsantrasyonuna kadar kullanlabilir. Havalandrma olmadnda, Ni-Cu alamlar tuz
asidine kar dayankldr. Hava artkl ar konsantre asit pek az etkileme (gnde 20 gr/m 2)
yaparken, teknik asitlerde iddetli etkile (gnde 400 gr/m 2 ) olur. Kkrtl asitlere kar
dayanm da azalr.
Ni-Cu alamlar kuru ve gaz formundaki halojenlere, hidrokarbonla temas etmeye ve alkali
zeltilere ok dayankldr.
% 63 Ni, % 28 ila 34 Cu ve % 1 ila % 2 Fe ieren (NiCu30Fe) ve monel metal olarak da
adlandrlan alamn, teknikte olduka fazla nemli yeri vardr. Klorlu hidrokarbonlara kar
dayanmndan dolay, ham petrol retiminde destilasyon nitesinde kullanlr. Ayrca,
amonyum tuzlar retiminde szge, santrifj sepeti ve boru iletiminde, potasyum
endstrisinde tambur filtre olarak ve ya sabunu iin kazan olarak da kullanlr.

NiCu alamlar, genellikle homojen anrlar. Haval florik asit ierisinde, printeki inko
azalmas olayna benzer ekilde, nikel azalmas grlr. Delik korozyonu, yabanc maddeleri
ylmalar olduunda meydana gelir.
Nikel-Molibden Alamlar:
Molibdenle alam yapmakla, nikelin zellikle redkleyici korozif ortamlara dayanmn
iyiletirir. Buna karlk oksitleyici ortamlarda, krom ilaveli nikel-molibden alamlar tercih
edilir. Birinci grupta en tannan alam NiMo30Fe (hasteloy B) % 4 ila 7 Fe ierir ve zellikle
tuz asidi, slfirik asit, florik asit ve fosforik asit ve bulunan kimyasal tesislerde kullanlr.
kinci grup iin NiMo17Cr16 (Hasteloy C) demir klorrl zeltilerde, kromik asit ve florik
asitte alan kimya endstrisinde vana, pompa ve boru donanm olarak kullanlr. Hasteloy
G olarak da tannan alam (yaklak % 22 Cr, % 7 Mo, % 5 Co,% 1.5 W, % 2 Cu, % 0.4 Si, %
0.3 Ta, ve Nb geriye kalan Ni) ise, oksitleyici (nitrik asit) ve redkleyici (tuz asiti) asitlere
kar ve de lik korozyonu ile gerilim atla korozyonuna dayankldr. M 23C6 karbrlerinin
kelmesiyle dayanm ok azalr. Kaynak dikilerinin s gei blgesinde de korozyon
grlmez. Alam, evre korumasnda slak ykayclar iin ve kaynayan fosforik asitle temasta
da dayankldr.
Nikel-molibden alamlar ok sayda aside kar dayanakldr. zellikle, tuz asidi ierisinde
korozyon dayanm olduka iyidir. Pek az molibden miktarnda da (% 5 ila 7 Mo), korozyon
hz hemen der. NiMo30Fe alamnn havalanmam tuz asidindeki korozyon tutumu,
yalnzca gm, tantal ve platinde grlebilir.
Slfirik aside karda, NiMo30Fe alam oda scaklnda dayankldr. Fakat, scaklk ve
asit konsantrasyonunun artmasyla tahribat artar. Fosforik asitte, oda scaklnda sorun
yaratmaz. Kaynama scaklnda NiMo30Fe malzemesinin anmas, gnde yalnzca 2.4
gr/m2 kadardr. Florik asidin (tm konsantrasyonlarda ve scaklklarda) etkisi altnda,
organik asitlerde (sirke asidi) , su ve buharda da korozyon grlmez. Buna karlk, dier
nikel alamlarnda olduu gibi, kkrt ieren gazlarda ve konsantre nitrik asitte iddetli
korozyon grlr.
Nikel-molibden ve nikel-molibden-krom alamlarnda, inter metalik fazn kelmesi
sonucu molibdence fakirlemi sahalarn meydana gelmesiyle inter kristalin korozyon
grlr. Ni-Mo alamlarnda inter metalik faz olan Ni 3Mo 600 ila 900 C0 arasnda ve Ni-Mo
Cr alamlarnda Ni3Mo3C ve Ni2Mo4C fazlar 1200 C0 nin zerindeki scaklklarda meydana
gelir. nter kristalin korozyon, nikel-molibden alamlarna vanadyum ilavesi yaplmakta,
nikel-molibden-krom alamlarna uygun zme tavlamas uygulanmakla zmlenebilir.
Nikel-Krom Alamlar:
Nikel-krom alamlar, tufallamaya ve scaklkta mekanik zorlanmaya kar yksek
dayanm ve redkleyici, oksitleyici ortamlara karda iyi korozyon direnci gsterirler. ok
sayda tannan alamdan teknik iin nemli olan iki tanesi, tablo 241 de aklanmtr.
Bunlara ilave olarak , NiCr35 alamnn nitrik aside kar direnci olduka iyidir. Ni-Cr
alamlarnn oksitleyici ortamlara kar ok iyi dayanm , sk yapan NiCr204 ve Cr203
balantlarnn , koruma zellii gstermesinden kaynaklanr.

Tablo 241 : Ni-Cr alamlarndan NiCr20 ve NiCr15Fe alamlarnn kullanm ve korozyon

tutumu ile ilgili bilgiler
Sembol

Bileim

NiCr20

NiCr15Fe

Belirgin zellii

Dk scaklk katksyla yksek

En az % 76 Ni elektrik direnci, 1250 C0 scakla
% 19..21 Cr
kadar
havada
tufallamaya
dayanm , (kkrt ve halojen iren
ortamlarda350 C0 ye kadar
Scakla yksek dayanm, zaman
uzama snr sl oka dayanm
En az % 72 Ni (NiCr20ye nazaran iyi), Azot ve
% 1417 Cr karbon verici frn atmosferlerine
% 610 Fe
kar dayanm ,gerilim atla
korozyonu ve krlmaya kar
yksek dayanm, 1100 C0 ye kadar
havada
tufallama
dayanm,
kkrtl redkleyici atmosferde
(N2S) 550 C0 ye ve kkrtl
oksitleyici atmosferde (SO2) ye
kadar dayankl

Kullanm sahas
Istc direnler,
letkenler,
Radyasyon borusu,
Oksitleyici ortamlar,
Kimyasal aparatlar,
Isya ve tufallamaya
dayankl
yap
elemanlar,
Egzost,
Semente kutusu,
Nitrasyon
kutusu,
Tavlama sepeti,
Petrokimya tesisleri,

LENEBLRLK

Talal ilem proseslerinde i paras reaksiyonunun prosese bal olduu bir gerektir. Bu
yzden talal ilenebilirlik proses ve malzemeyi birlikte ihtiva eden bir sistem zellii olarak
dnlmelidir. Malzemeleri ilenebilirlik asndan genel bir sralamaya koymak mmkn
deildir.bununla beraber geleneksel olarak ilenebilirliin bir malzeme zellii olduu
sylenebilir. Malzemelerin talal ilem kabiliyeti artna paralel olarak rn kalitesi ykselir
ve maliyeti azalr.
Malzemelerin talal ilem kabiliyetini belirlemede kantitatif deerlendirme kriterlerinin
kullanlmas gerekir. Talal ilenebilirlik kabiliyetinin tanmlanmasnda esas alnan kriterler
aada detayl olarak ilenmitir.
1.
Sk sk adndan sz edilen talal ilenebilirlik indeksi, referans bir malzemeye gre
malzemelerin ilenebilme hz sralamasn ifade etmektedir. elikler iin gnmzdeki AlSl
1212 eliine ok benzeyen B1112 Bessemer talal ilem elii; bakr esasl alamlar iin
kurun ieren Cu-Zn talal ilem alam ve aliminyum alamlar iin 7075-T6 alam
referans malzeme olarak alnmaktadr. rnein belirli bir talal ilem operasyonunda B1112
Bessemer talal ilem eliinin krlmadan ilenebilme hz 1 olarak alnr. Dier eliklerin
ilenebilme hzlar bessemer elii iin belirlenen deere blnerek talal ilenebilirlik
indeksi bulunur. Bu deerler takiben kkten byk deer doru sralanarak tablo haline
getirilir. ndeksin art talal ilem kabiliyetinin arttn gsterir. Bu sistemle deiik
prosesler iin yaplan sralamalar birbirinden farkl olabilmektedir ve bu nedenle yanlgya
sebep olabilir.
2.
Dakika ve saniye cinsinden verilen bir takm mr iin kesme hz deeri veya
verilen bir takm mr kriteri iin ilenen metalin hacmi malzemelerin talal ilenebilirlik
kabiliyetinin tespitinde kullanlabilecek daha kantitatif llerdir.
3.
Dier bir kriter takm anmasdr. Bu deer, verilen bir kesme hz ve besleme
deerinde kalem boyutunda birim zamanda anmadan dolay meydana gelen deiim

cinsinden veya standart bir taban yzeyi anmasnn oluabilmesi iin gerekli olan zaman
olarak verilir. Dier hallerde ise nceden tayin edilen kraterlii baz alnr.
4.
Dier bir kantitatif l ise standart kesme ve besleme hzlarnda elde edilen
standart yzey bitirme kalitesidir.
Talal ilenebilirlik daha nceden de vurguland zere bir sistem zelliidir; tekrar
edilebilir datalarn eldesi amalanyorsa sistemin btn geleri ak bir ekilde
tanmlanmaldr. Tornalama operasyonu iin bu testlerin prosedrleri ISO 3685-1977 nolu
standart da verilmitir. Deerlendirmede takm anmas baz alnmtr. Anma sabit kesme
hznda zamann fonksiyonu olarak ve deiik hzlarda test ilemine gre takm anmaszaman erisi eklinde verilmitir. Btn bir deerlendirme uzun zaman alr ve pahaldr.
Snrl geerlilie sahip olan baz ksa testlerde mevcuttur.
Yukarda daha ok takm malzemesindeki deiimler baz alnarak ilenebilirlikle ilgili
yaplan tanmlamalar izah edilmitir. Aada ise i paras zellikleri asndan talal
ilenebilme kabiliyeti ele alnmtr.
Talal ilenebilirlik ok ynl bir zelliktir ve malzemelerin bir ksm zellikleri tarafndan
etkilenir. yi ilenebilirlik terimi minimum enerji ile ilenebilme, minimum takm anmas,
iyi yzey bitirme gibi kriterlerin birini veya birden fazlasn ifade eder.
yi ilenebilirlik iin genelde malzemelerde aadaki zellikler aranr.
Talan kolaylkla krlabilmesi ve kk oranlardaki kaymadan sonra talan ayrlabilmesi
iin snekliliin dk olmas gerekir. Bu karakteristikler plastik deformasyonda
istenilenlerin tam tersidir; bu yzden tercih edilen zellikler arsnda dk bir deformasyon
sertlemesi ss (n), dk kavitasyon (gzeneklenme) oluturma direnci, dk kesit
bzlmesi ve dk krlma direnci bulunmaktadr.
Kesme enerjisini minimum deerde tutabilmek iin kayma mukavemetinin dk veya
pratikte lm daha kolay olan ekme mukavemeti ve sertlik deerinin kk olmas
gerekir.
Takm malzemesi iindeki alam elementlerinin i paras malzemesi iinde difzyon
kabiliyeti dk olmaldr. Aksi halde bu elementler i parasna difze olarak takmda alam
elementi fakirlemesine ve dolaysyla takmn zayflamasna neden olurlar. Takm ve i
paras arasnda kuvvetli yapma ve metalrjik ba oluumu istenmez. Ancak alam
elementi difzyonunun gereklemedii hallerde yksek yapma karakteristikleri ikinci
kesme zonunun kararl hale gelmesine yardm eder.
paras bnyesindeki baz oksitler, btn karbrler, metaller aras bileiklerin ounluu
ve elementel silusyum gibi ok sert fazlar kesici takm gibi hareket ederek takm anmasn
hzlandrrlar. Bu fazlar zellikle levha formunda ve keskin keli olduklar zaman daha
tehlikelidirler.
Normal artlarda yumuak veya yksek scaklklarda nemli oranda yumuama gsteren
sekonder faz partiklleri kayma zonuna ulatklar anda blgesel kaymay tevik ederek,
talan krlmasna katkda bulunurlar ve malzemeye talal ilenebilir hviyeti kazandrrlar.
Bu fazlar yukardaki ilevlerinden dolay faydaldr. Bylesi inklzyonlar dk kesme veya
kayma mukavemetlerinden dolay ikinci kesme zonunda harcanan enerjiyi azaltrlar ve hatta
bazlar tala yzeyine deformasyon sonucu svanarak i yalayc olarak hareket ederler.
Bylece gerekli kesme kuvveti ve enerji azalr.
Yksek sl iletkenlik kesme zonundaki scakln dk tutulabilmesini salar.

 paras malzemesinin dk ergime scaklna sahip olmas ilem scaklklarnn takm

parasnn yumuama veya i paras ile reaksiyona girme scaklklarnn altnda kalmasn
salar.
Yukarda sz edilen olgularn geni bir scaklk aralnda incelenerek deerlendirilmesi
daha faydaldr. Yksek scaklklarda malzemelerin kayma veya kesme mukavemeti azald
iin ilenebilirlii ok zor olan malzemelerin talal ilemi mmkn hale gelir. Baz zel
hallerde kesme zonunun hemen nndeki zonun blgesel olarak stlmas metal ileme hzn
nemli oranda artrabilir. Isl yaynm azaltmak iin stma hz yksek olmaldr. Bu amala
indksiyon stma, plazma veya lazer yntemleri kullanlr. Ancak yksek scaklklar yksek
yapma ve hzlandrlm difzyon gibi zararl yan etkilere sahiptir. Bu nedenle takm mr
aniden azalma gsterebilir. Bylesi durumlarda alma zonunun soutulmas iin byk
miktarlarda talal ilem svs kullanlmaldr.
Baz gereksinmeler nadiren ayn salanabilir. Plastik deformasyonu kolay olan snek
malzemelerin talal ilemi gtr. Yksek mukavemetli fakat snek malzemelerin talal
ilemi gtr. Yksek mukavemetli fakat snek malzemelerin ilenmesi ise daha da zordur.
ki fazl malzemeler ounlukla tercih edilir; nk zellikle krlgan ve dk mukavemetli
levha formundaki veya keskin keli ikinci faz partiklleri sneklilii azaltr. ou
uygulamada malzemelerin sl ilem gibi metalrjik operasyonlarla daha kolat ilenebilir bir
koula getirilmesi ve daha sonra tekrar sl ilemle gerekli servis zelliklerinin kazandrlmas
yoluna gidilir. Bu yntemler ayn zamanda ekonomiktir.

NKEL VE ALAIMLARININ LENEBLRL

Dk sneklikten dolay bu alamlarn souk alm veya kombine sl ilem grm

halde ilenmesi tavsiye edilmektedir.ancak bu alamlarn yksek yapma zellii ve dk
sl iletkenlii ounlukla yksek mukavemetle birleerek bu malzemenin tavl veya ar
yalandrlm koullarda ilemini zorunlu hale getirir. Slfr nikelle birletirilerek eitli
glklere yol aan dk ergime noktal tektik faz oluturduu iin talal ilem svlar
slfr iermemelidir.
Nikel genellikle bir alm elementi olarak kullanlmasnn yan sra yksek mukavemetli,
yksek korozyon direncine ve sl dirence sahip nikel alamlar iin ana malzemeyi oluturur.
Saf halde dayankldr, souk ve scak ilem grebilir ve orta seviyede ileme zelliklerine
sahiptir.
Nikel esasl malzemeler rn ve kalite gereklerini yerine getirdii iin ilenmesi en zor
sper alamlar arasnda bilinir. Nikel esasl malzemelerin dk ilenebilirliklerine katkda
bulunan zellikleri yle sralayabiliriz:

Yksek scaklk zelliklerine bal olarak, ilenirken mukavemetlerinin byk bir

ksmn korurlar,

Takm ucu ve/veya kesme derinliinde oluan entik anmasna katkda bulunan
nemli bir faktr olarak, ileme sertlemesi hzl bir ekilde meydana gelir,

Takmlar, sper alamdaki sert andrc karbrlerin varlndan dolay abraziv

anmadan etkilenir,

Pazardaki yksek difzyon anma hzna sebep olan takmlarla ilemede kimyasal
reaksiyon meydana gelir,

Takm malzemesinin ekilip koparlmasna bal olarak oluan iddetli entik

anmas ve tala yzeyinde SPALLLNG e yol aan, nikel alamnn takma
kaynaklanma/yapma olay sk sk gerekleir,


Kontrol edilmesi zor olan, bylece SEIZURE ve krater oluumu ile takmn
DEGRADATION na katkda bulunan, tk ve devaml bir tala oluumu vardr,

Nikel esasl malzemelerin dk sl iletkenlikleri sklkla, hem takm ucunda yksek

scaklk hem de takmda termal gradyan oluturur.
Nikel esasl malzemelerin ilenebilirliini olumsuz etkileyen faktrlerden, ksa takm mr
ve iddetli yzey ABUSE u en nemli hususlardr.ileme srasnda oluan kalnt gerilmeler
gibi yzey deiimleri, mekanik zellikleri ve gerilme korozyon zellilerini olumsuz
etkileyecek olan distorsiyona sebep olabilir.
Daha kk ve greceli olarak daha ucuz olsalar da kesme, ilemine etki deikenler iinde
kesici takm, en kritik yerlerden birine sahiptir. Nikel esasl alamlarn ilenmesinde
kullanlacak olan herhangi bir takm malzemesinin tamas gereken zellikler yle
sralanabilir:
1.
2.
3.
4.
5.

yi bir anma direnci,

Yksek tokluk ve sertlik,
Yksek scaklk sertlii,
yi sl ok zellikleri,
Ykselen scaklklarda yeterli bir kimyasal kararllk.

Birde ek olarak kesici takm seiminde seilen takmn ilemeyi minimum bir itme ile
gerekletirecek takm olmas art aranmaldr. Kesici kenar ve kesme verileri doru
seilmeli, ezme deil kesme ileminin gerekletirilmesi salanmaldr.

TTANYUM
ALAIMLARININ
LENEBLRLK
ETD

SUNUM
Dier malzemelere gre yksek teknoloji malzemelerinden biri olan titanyum ve
alamlarnn sahip olduklar bir takm "stn zellikleri" vardr. Ancak bu zelliklerin bir
bedeli olarak, "ilenebilirlikleri" dktr. Bu raporda titanyum ve alamlarnn genel
zellikleri ve talal imalat asndan ilenebilirlikleri incelenmitir. Titanyuma ait talal
imalat proseslerinde karlalan sorunlar ve zmleri mmkn olduunca bir arada
verilmeye allmtr.
Raporun hazrlanmasnda, kaynaklar ksmnda belirtilen bir takm internet
sitelerinden yararlanlmtr. Grld zere tm bu siteler yabanc lisandadr. Bu
bakmdan mkemmel olmayan yabanc dil bilgilerimizden yada yazm yanllklarndan
olumu "muhtemel" hatalardan dolay zrlerimizi sunar, daha detayl bilgi iin adreslerini
verdiimiz bu sitelere baklmasn tavsiye ederiz.
Son olarak, bizi byle bir aratrmaya sevk eden ve talal imalat proseslerinin
dardan grnd gibi kolay olmadn anlamamz salayan, raporun hazrlanmasnda
danmanln esirgemeyen, deerli hocamz Prof. Dr. M. Cemal AKIR 'a teekkrlerimizi
sunar, hazrladmz bu raporun tm okuyuculara faydal olmasn dileriz.
1. TTANYUMUN GENEL ZELLKLER VE ALAIMLARI
1.1 Titanyumun Genel zellikleri
[1]
Titanyumun baz temel zellikleri aada sralanmtr:
Tm formlarda bulunabilmesi
Dier yksek performansl malzemelere gre daha ucuz tedarik edilebilmesi
Kaynaa yatknlk
elik kadar mukavim ancak eliin yars arlnda olmas
Atee ve oka kar direnli olmas
Biyolojik uyumluluk ve zehirli olmamalar
[4]
Ayrca aada baz titanyum alamlarna ait bir ksm mekanik ve termal zellikler
belirtilmitir.

[2]
ou titanyum malzemesinin ve bileenlerinin dizayn karakteristikleri bu
malzemelerin ilenebilirliini pahal hale getirmitir. Bunlarn hatr saylr bir blm zel
formlardaki dvme paralar, plakalar ve kleler v.b. eklinde retilen paralar
dndakilerdir. rnek olarak, zel formda retilen paralarn arlklarnn %50-90 civar
tala olarak i parasndan ayrlmaktadr.
Baz tam mamul paralarn komplekslii

nedeniyle, rnein titanyum hammaddesi (bulkhead), talalarn minimize edilmesinde

kullanlan "near-net-shape" metodunun uygulanmasnda zorluk kmaktadr.
Titanyum eskiden ilenebilmesi ok zor bir malzeme olarak grlyordu. Titanyumun
birok endstri alanndaki kabullenii ve reticilerin konu hakkndaki tecrbelerinin art,
titanyum ilenebilirlii hakknda gnmzde snrsz bir bilgi birikiminin domasn
salamtr. reticiler imdi uygun tekniklerin kullanm ile titanyumun ilenmesinin 316
paslanmaz eliklerin ilenmesinden daha zor olmadn biliyorlar.
Titanyumun havaclkta kullanlan alamlar ile allrken titanyumun ilenebilirlii
ile ilgili atlyelerde baz sorunlarla karlalyordu. Bunun temeli, esasen ekme
mukavemetleri 241 ile 552 MPa arasnda deien 1.Snf titanyumlarn (ASTM B,
1.,2.,3.,4.Snf) havaclkta kullanlan alamlardan (ASTM B, 5.kalite, Ti-6Al-4V) daha kolay
ilenebilir olmasyd.
Artan alam bileenleri ve artan sertlik, titanyum alamlarnn talal imalat ile
ilenmesini zorlatrmaktadr. Bu dier birok metal iinde dorudur. 38 R c (350 BHN)
zerindeki sertlik deerleri, i vida amada, frezelemede, raybalamada (broaching) zorluk
karmaktadr. Bununla beraber, genel olarak titanyum ve alamlarnn zel karakteristikleri
dikkate alnrsa, titanyum ve alamlar ilenebilirlik konusunda sorun karmas beklenmez.
Titanyum alamlarnn ilenmesinde ihtiya duyulan kesme kuvvetleri, imalat
eliklerinin ilenmesinde ihtiya duyulandan biraz daha yksektir ama bu alamlar
metalrjik karakteristikleri nedeniyle ayn sertlikteki eliklere gre daha zor ilenirler. Beta
alamlar en zor ilenen titanyum alamlardr.
Yzey kalitesindeki bozukluklardan, zellikle talama esnasnda iddetle
kanlmaldr. Aksi takdirde metal yorulmas gibi istenmeyen mekanik davran
bozukluklarna neden olunabilir. Bugne kadar titanyumlarn yksek hzlarda ilenebilmesi
gibi teknikler gelitirilememiti. Yksek hzlarda ileme ihtiyac, yeni takm malzemelerinin
gelitirilmesini gerekli klmtr.
1.2. Titanyum Alamlar
Ticari olarak pek ok titanyum alam bulunmaktadr. Bunlardan hepsi olmamakla
beraber, en bilinen titanyum alamlar ve bunlarn dierlerine gre stn zellikleri aada
sunulmutur.
1.2.1. Saf Titanyum yada Alamsz Titanyum
CP (commercially pure - ticari saflktaki) Titanyum olarak da bilinirler. yi korozyon
dayanm ve kaynak edilebilme kabiliyeti istenilen yerlerde kullanlr. 2. , 3. ve 4.snf ticari
titanyum alamlarda oksijen (metal oksit) artm, ekme (tensile) mukavemetini ve akma
(yield) mukavemetini artrmakta ancak tokluunu (impact strength) drmektedir. 1.snf
ticari titanyum alam, dier snflara gre saflk bakmndan en st, mekanik direnleri
bakmndan en dk, plastik ekil deiimi kabiliyetleri bakmndan en yksek seviyededir.
Sfrn altndaki derecelerde alldnda, mekaniksel zellikleri ykselir.
1.2.2. Dk Alaml Titanyum
Ticari saf titanyuma benzerler, ancak ilerine katlan elementlerin yzdelerine gre
belli bir karakter kazanrlar. Bu elementler, genellikle paladyum, nikel ve molibden
olmaktadr. Bu alamlar, 12. Snf Ticari titanyum alam iin malzemenin mekanik diren
kazanmasna msaade ederken, 7. ve 11. Snflara korozyon dayanm kazandrmaktadr.
1.2.3. Alaml Titanyum

Titanyum alamlar iin ok sayda ticari snf mevcuttur. Zengin kimyasal

kompozisyonlara sahiptirler. Bu alamlar genellikle ostenitik orandaki paslanmaz elik ile
benzer ekilde kritik ilenebilme faktrlerine sahiptir. Yine birka yksek kritik limitlere
sahip alamn haricinde, kaynak edilebilme kabiliyetlerine de haizdir.
1.2.4. Ti - 6Al - 4V
En ok kullanlan alam olup, dnyadaki titanyum tonajnn %50 si gibi byk bir
yzdesini oluturmaktadr. Uzay ve hava aralar endstrisinde %80, medikal protezlerde %3
oranlarnda kullanlmaktadr. ok ynl (versatil) olan bu alam, scakln 399 0C den 510
0
C ye deitii yerlerde kullanlabilmektedir.
1.2.5. Ti - 6Al - 4V Eli
Normal Ti - 6Al - 4V alamndaki oksit ve demir oran azaltlm, daha pahal olan
snfdr. Maksimum metal oksit oran % 0.13 ve maksimum demir oran % 0.25 tir. Bu
sayede iyi derecede ekil alabilme kabiliyetine ulalm ve dk scaklklarda da diren
salanm olur.
1.1.6. Ti - 6Al - 4V Pd
Yine normal Ti - 6Al - 4V alamndan farkl olarak, ierdii % 0.2 paladyum ile
beraber korozyon dayanmlarna sahiptirler.
2. TTANYUM VE ALAIMLARININ KULLANIM ALANLARI
Titanyumun belli bal kullanm alanlar aada sunulmutur:
Uak motorlarnda
Uaklarn d yzeylerinin kaplanmasnda
Mimaride
Otomotiv sanayiinde
Youturucularda
Sahile alan boru sistemlerinde ve retimlerindeki ekipmanlarda
Gazlardaki slfrlerin ayrtrlmasnda
Gda retim ve proseslerinde
Jeotermal tesislerde
Eczaclkta
Kymetli ta ilemede
Is eanjrlerinde
Denizcilikte
Tbbi enjektrlerde
Metal ekme ekipmanlarnda
Askeri donanmlarda
eitli tesisat ve balama elemanlarnda

Di hekimliinde dolgu alamlarnda

Artma tesislerinde
Elektrokimyasal anotlarda
Dey delik ileme takmlarnda
Nkleer ve evre gvenliinde
Petrokimyasal rafinerilerde
Kat retiminde
Lks konsollarda ve saatlerde
Spor ekipmanlarnda
Buhar trbinlerinde
Yksek devirli santrifj makinalarnda
Ya hava oksidasyonunda

3. TTANYUM VE ALAIMLARININ LENEBLRLKLER

3.1. Genel Olarak Titanyum ve Alamlarnn lenebilirlii
Talal imalatta, titanyum genellikle korkutucu bir malzeme olarak bilinir, nk
ilenmesi zordur, ancak imkansz da deildir. Gerekte titanyumu ilemek, aklda tutulmas
gereken birka hususla beraber gayet kolaydr. Btn bu hususlarn en banda,
alminyumun ilenmesine benzer olarak, kesici takmn gerekten yeterli keskinlikte ve
pozitif geometriye sahip olmas gerekmektedir. Bilhassa serbest yzeyin i parasna
srtnmesi takm mrn ciddi biimde drr. Bu bakmdan takm keskinliinin
salanmas, srtnmelerden kanlmas ve pozitif takm geometrisinin kullanlmas takm ile
i paras arasndaki temas yzeyini minimize edecektir.
Kritik srtnmelerden kanmak, tala aknn artn kritikletirebilir. Yksek
viskoziteli soutma svsnn kullanm, pek ok durumda takm mrn ikiye
katlayabilmektedir. Bu ayn zamanda srtnme yzeylerinde uygun kaplamalarn
yaplmasyla da salanabilmektedir. Bilhassa TiN kaplama, daha nceki kimyasal reaksiyona
girme teorilerini kertir ekilde, ciddi mertebede Alfa ve Alfa - Beta gruplarndaki
titanyumun ilenebilirliini iyiletirmektedir. Bununla beraber Beta gruplarndaki
titanyumun ilenmesinde TiCN, yksek sertlikleri nedeniyle tavsiye edilmektedir. Ayrca yeni
TiNAL kaplamalar, yksek kenar mr karakteristikleri gstermektedir. Yaplmakta olan bir
deney, gelecee ynelik olumlu zellikler vaat etmektedir.
Bilhassa bir istisna olmak kayd ile Alfa - Beta gruplarndaki ve teorikte bu gruba ait
6-2-2-2-2 alam ( 6Al, 2Zr, 2Sn, 2Mo, 2Cr, 0.25Si ) pratikte Beta grubu bir alamm gibi
davranr. Bu sebeple bu alamn ilenmesinde, ince hatveli kaba ileme takm (fine pitch
roughers) zerinde TiCN kaplama, ar tala kaldrma ileminde (heavy removal cut) iddetle
tavsiye edilmektedir.
Bir dier nemli husus, takm zerinde bulunan tala krma cebidir. Kaln talalar,
kayma ilemi ve srtnmelerin yok edilmesinin srekliliinin garantisine ihtiya duyarlar.
Titanyum alamlarnn ilenmesinde, en ok karlalan problemler, yksek devirlerle ve
ilerlemeyle alamamak, ayrca takmda tala krma cebi kullanamamaktr. nk bu
faktrler takm mrn ar derecede drmekte ve deformasyon sertlemesine neden
olmaktadr.
Alminyumlarda olduu gibi uzun takm kullanmnda, tezgah tablasndaki
ilerlemenin limitli olduu yerlerde, ilerleme oran deil, devir says drlmelidir.
Son olarak, saf titanyumun ilenmesi alamllara gre daha kolay ve problemsiz olmaktadr.
Dier malzemelere gre, gerek uak endstrisinde gerek uzay aralar endstrisinde
olsun, titanyum malzemesi, bilhassa yksek (mukavemet / arlk) oranlar, bu
mukavemetlerini artan scaklklarda srdrmeleri, yksek paslanma direnleri, iyi krlma
(fracture) dayanm karakteristikleri ve yksek gerilme oranlarna kar olan dayanmlar

sayesinde yaygn olarak kullanlmaktadr. Her eyin bir bedeli olduu gibi btn bu
zellikleri ile gz dolduran titanyumun, ilenebilme kabiliyetleri ise ayn oranda zayftr ve bu
sebeple talal imalat da zordur.
Belli bal ileme olumsuzluklar aada sralanmtr,
- Artan scaklklardaki, dk elastisite modlleri, titanyumun ilenebilirliini
drmektedir.
- Titanyumu ileme esnasnda ileyici takmda ve i parasnda alminyuma oranla 13
kat az olan sl iletim kabiliyetleri yznden oluan yksek s, takm mrn
drmektedir.
- Genellikle oluan talan birbirine paralel kayma dzlemlerine sahip, paral tala
tipinde olmas termal zellikleri drmektedir. Bu talalar ani kuvvet deiimlerine ve ani
deien bu kuvvet ileyici takma darbe etkisi yapmakta ve dayanmn drmektedir.
- Kesme hzlarnn artmnn takm mrne olan etkisi ciddi mertebelerde olmaktadr.
- Paral (segmented) tipteki talan, kesici takm zerinden kaymamasnn sz konusu
olduu anlar mevcut olduundan, tala zerindeki s enerjisinin bir ksmnn ileyici
takma gemesi ve takm dayanmnn dmesi sz konusudur.
- Yksek scaklklarda, titanyum kimyasal bakmdan aktif hale geerek, bugn takm
malzemesi olarak bilinen hemen hemen btn malzemelerle kimyasal reaksiyona gemesi
ve neticede takmn anmas sz konusudur. Grld gibi s oluumu titanyumun
ilenmesindeki temel problemlerden biridir. Yksek basnl soutma svsnn kullanlmas
ile talan uzaklatrlmas daha verimli olmakta ve takmn scakln drmektedir,
ancak takm mr genellikle hala dk seviyelerde olmaktadr.
- Bir dier temel problem ise takm zerinde meydana gelen dklmelerdir. Genellikle
oluan talan tipinden dolay meydana gelen deiken kesme kuvvetleri bu dklmenin
ana sebeplerinden biridir. Bu olumsuzluun elimine edilmesinde, yksek takm rijitlii,
yksek ilerleme hz ve dk tala alar tavsiye edilmektedir.
Segment boluunun arttrlmas, darbe frekansn drmekte ve temas halinde olan
takm yzeyindeki kuvvetlerin younluu azalacaktr. Ancak bu yntem her takm, i paras
veya fikstr sistemi iin genelletirilemez. Baz uygulamalar, krlmalara neden olmamak iin
esnek i paras fikstrn zorunlu klmaktadr. Ayn zamanda yzey frezeleme gibi baz
operasyonlarda i paras fikstrnn esnekliine, kesme hzlarnn arttrlmasnda olduu
gibi yksek ilerleme hzlarnda imkan tannmamaktadr.
Titanyum ve alamlaryla dk kesme hzlarnda alma zorunluluu, prodktiviteyi
(ekonomik verimlilik) drmektedir. Yaplan aratrmalar neticesinde, yaplan ilemin
zellikle sv nitrojen tatbikiyle (soutma ve oluan talan ortamdan uzaklatrlmas
salanyor...) yaplmas halinde daha gvenli proseslerin elde edildii, daha iyi kalitede rn
elde edildii, birim maliyetlerin dt ve daha iyi prodktivitenin elde edildii
grlmtr.
Saf titanyum ve paslanmaz elik, genellikle ilenebilirlik parametreleri bakmndan bir
biri ile kyaslanabilir haldedir. Ancak titanyumun alaml hale dnmeleri halinde,
ilenebilirlikleri dmektedir.Yalnz belli zel karakteristiklerin bilinmesi ve dikkate alnmas
durumunda, bu ilenebilirlik dm bir problem olmaktan kar.

ayet kullanlan takm keskin tutulabilirse, titanyum ok rahat kesilebilir. Kesinlikle

tam ayarlanm takm yanama as, yeterli soutma ve dk kesme hzlar ile yksek
ilerleme tavsiye edilmektedir.
Titanyumun termal kondktivitesinin (iletim ile olan s transferi yetenei) dk
olmas nedeniyle, kesme ilemi srasnda oluan talalarn, takmn kesici kenarlar zerinde
zarar verme eilimleri gsterdii tespit edilmitir. Daima takm zerindeki anmann hz
artar. retim kayplarndan ziyade, takmn maksimum kapasitede kullanlmas ve ekonomik
verimlilik dmeye baladnda da takmn deitirilmesi tavsiye edilmektedir.
Uzun takm mrlerinin elde edilebilmesi iin kesme scaklnn ve takm
anmalarnn azaltlmas ynnden, mutlaka doru soutucu akkann kullanlmas nem
arz etmektedir. Soutma svsnda, korozyon problemlerine neden olmamak iin soutucu
akkann ierisinde, klor, flor, brom ve iyot elementlerinin, kati suretle bulundurulmamas
gerekmektedir.
Gerekte titanyum, bazen ileme zorluklarna gre geleneksel metotlarla snflara
ayrlabildii gibi snflara ayrmada metalin fiziksel, kimyasal, mekaniksel zelliklerinden de
yararlanlabilir. rnein:
- Titanyumun sl iletkenlii ktdr. Is, genellikle tala kaldrma ileminde abuka
uzaklatrlamaz. Bundan dolay snn tamamna yakn kesici kenar ve takm zerinde
younlar.
- Titanyum, ileme esnasnda metallerle gl alam yapma (strong alloying tendency)
ve metallerle reaksiyona girme eilimindedir. Bu kesici takm zerinde hzl deformasyona
neden olmakla beraber kesici takm zerinde yapmaya (welding) ve svanmaya neden
olur.
- Titanyum nispeten dk elastisite modlne sahiptir. Bu mnasebetle eliklerden
daha esnektir (springiness). Mekanizma, uygun destekleme yaplmadnda veya derin
pasolarda (heavy cuts) kesici takmdan uzaklama eilimindedir. nce uzun paralar
(slender parts) takm basnlar altnda sehim (deflect) verir. Bu takm anmasna,
trlamaya (chattering) ve tolerans problemlerine yol aar. Netice olarak tm sistemin
rijitlii ve kesici takmn keskinlii uygun ekilli kesici takm seimi gibi ok nemlidir.
- Titanyumun yorulma zellikleri, belirli ileme usullerinde yzey kalitesinin
bozukluundan byk oranda etkilenirler. zellikle talama ileminde yzey kalitesindeki
bozukluklardan iddetle kanlmaldr.
- Titanyumun deformasyon sertlemesi karakteristikleri, yma kenarn titanyum
alamlarnda tam olarak olumadnn ispatdr. Yma kenar olumadndan daha
byk kayma as oluur. Bylelikle oluacak ince tala kesici takm zerinde nispeten
daha kk alanla temas eder ve birim alan bana daha yksek yatak ykleri (high bearing
loads) gelir.
Tala yzeyi zerinden hzla akan tala nedeniyle oluan srtnme, yksek yatak
ykleri ile birleince kesici takm zerinde ok dar bir alanda yksek bir s oluur. Buna ek
olarak yksek yatak ykleri ve s, kesici kenara yakn yerlerde krater oluumuna neden
olarak takmn ksa zamanda krlmasna yol aabilir. Titanyumun yorulma zellikleri aada
ksa notlar halinde belirtilmitir:
Akland gibi, dk yzey kalitesinden kanlmaldr. Bu tedbir alnmazsa,
istenmeyen mekanik davranlarla (yorulma) karlalabilir. Talama ilemlerinde kullanlan
genel parametreler, yzey bozukluu (surface damage) nedeniyle yorulma dayanmnn
dmesine sebep olabilir. Malzemelerden elektro mekanik usullerle tala kaldrlmas,

gerilmesiz yzeylerin oluumuna yol aar, bu da yorulma dayanm zelliklerinin azalmasna

neden olur. Her ne kadar nedenler farkl olsa da, bu sonular tm mekaniksel ilemlerde
olduu gibi benzerdir.
3.2. Titanyumun Geleneksel lenme Yntemleri
leme terimi snrsz bir uygulama alanna sahiptir ve her tip talal imalat ve kesme
prosesini kapsar. Bunlar tornalama, delik ileme, frezeleme, delme, raybalama, vida ekme,
testere veya gaz ile kesme (both sawing and gas cutting), raybalama (reaming), planyalama,
azdrma (gear hobbing) , dili talamadr (shaving).
lerleyen teknoloji, dier alamlar gibi titanyum alamlarnn da ilenmesini
kolaylatrmaktadr. Metalin etkin bir ekilde ilenebilmesi iin ilgili operasyonda
kullanlacak kesici takmlara ait ileme parametrelerine ilikin verilere ihtiya
duyulmaktadr. Bu nemli parametreler aadaki gibi olup :
- Takm mr
- Kuvvetler
- G gereksinimi
- Kesici takm ve kesme svlar
srayla incelenmitir.
3.3. Takm mrnn lenebilirlie Etkisi
Takm mr verileri, titanyum alamlarnn byk bir ounluunda deneysel
yntemlerle gelitirilmitir. Takm mrn ifade etmesi asndan aada ekil 1de
Ti6Al-4V alamna ilikin sabit tala derinliinde, ilerlemede verilen bir takm malzemesinin
kesme hzna gre deiimi grlmektedir. Grld gibi yksek kesme hzlarnda takm
mr hzl bir ekilde azalmaktadr, ayrca kesme hz azaldnda da takm mr dikkat
ekici biimde ykselmektedir.
Titanyum alamlarn ileyen takmn mr
ekilde de grld gibi ilerlemenin deiimine ok
duyarldr. Sanayide genellikle uzun takm mr elde
edilebilmek iin kesme hzlar mmkn olduka dk
tutulur. yi bir takm mrnn elde edilebilmesi iin
ilerleme, kesme hz ve dier ileme parametrelerinin
ayarlanmas baz bilgisayar teknikleri ile yaplmaktadr.
Bununla beraber, eer hibir veri taban bulunmuyorsa,
belirli kabuller yaplmaldr. rnein titanyumun talal
imalat ileminde i paras ve tala arasnda byk
kayma as oluur. Bu ise takm yzeyinde yksek
hzlarda bir ince tala akna yol aar. Bunun sonucunda
yksek srtnmeden dolay, yksek scaklk oluumu,
talan kesici kenara kaynak olmas, ve sl iletkenliin
dmesine sebep olur. Bu takmn anmasn ve hatay
hzlandrr. Talal imalat ileminde, ekonomik
verimlilik, takm mrnden ok daha nemlidir. Keza, takm maliyetleri elde edilen
verimlilikle karlanabiliyorsa, takm mrnn ne olduu nemli deildir. Bu yolla takmn
kesiciliinin dikkati ekecek ekilde dmeye balamasna kadar takm maksimum
kapasitesinde altrlabilir.
deal olarak, kesici takmn yzey kalitesi de aklda tutularak takmn ilenmesi veya
mmkn olduunca takmn tahrip olmadan tala kaldrma ilemine devam etmesi
salanmaldr. Gvenli bir para deitirme zaman bulabilmek, retilen paralarn
yzeylerine ait llerin ve yzey kalitelerinin birka defa tespitinin, grafik zerine dkm

ve saysal tekniklerle mmkndr. Bu yntemle takm tahrip olmadan ka adet uygun para
retilebildii belirlenmi olur.
3.4. Kuvvetler ve G Gereksinimlerinin lenebilirlie Etkisi
leme esnasnda kuvvetler dinamometre aleti ile llebilir. Tornalamada, dinamometre
aleti genellikle bileeni ler. Bunlar,
- Kesme kuvveti (Teetsel)
- Radyal kuvvet
- Eksenel kuvvet (lerleme)
Bu kuvvetlerden en nemlisi kesme hz arttka artan, kesme kuvvetidir. Bu kuvvetle
ilemin ne kadar gce gereksinim duyduu hesaplanr. Radyal kuvvet, retim hassasiyetinde
nemlidir.
Genel bir yaklamla, tornalama ve frezeleme esnasndaki g ihtiyac, makinenin
tahrik motoruna tala kaldrma ileminde ekilen gten reaktif gcn karlmas ile
hesaplanabilir. Tablo 1de titanyumun ilenmesindeki g gereksiniminin dier alamlarla
karlatrlmas grlmektedir.

MALZEME

Kesici takmlar iin birim g* hp/in3/min

HSS
& HSS
HSS & CARSertlik
CARBIDE
Matkapla BIDE
BHN (3000
Takmlarla
rla
Takmlarla
kg)
Tornalama
Delme
Frezeleme
35-40 R c
1.4
1.4
1.5

elik
Titanyum
250-375
1.2
1.1
1.1
alamlar
Yksek scakla
kar dayankl
200-360
2.5
2.0
2.0
Ni & Co
Esasl alamlar
Alminyum
30-150 (500
0.25
0.16
0.32
alamlar
kg)
* Motor milindeki g ihtiyac %80lik verimle dzeltilmitir. Krelmi takmlar
%25 daha fazla gce ihtiya duyarlar.

TABLO 1: Titanyum alamlarnn dier alamlarla tornalama, delme, frezeleme

esnasndaki g gereksinimleri asndan karlatrlmas

3.5. Kesici Takmlarn lenebilirlie Etkisi

lenen i parasnda meydana gelen ou fiyat art yeni takm malzemelerindeki
yenilik ve uygulamalardan kaynaklanmaktadr. Son birka yldr, kesici takm
malzemelerinde kaplamal karpitler, seramikler, sermetler, kbik bor nitrr (CBN),
polikristalik elmas (PCD) gibi gelimeler olmutur. Bunlarla retilmi takmlarn, dkme
demirlerin, eliklerin, alminyum alamlarn ve yksek scakla dayankl alamlarn (High
temperature alloys) ilenmesinde nemli uygulamalar vardr.
Ne yazk ki bu ve dier yeni malzemelerin hibiri titanyum alamlarnn tala debisini
(removal rate) ykseltememitir. 1950lere dein sren aratrmalar sonucu zellikle C-2
kalitesindeki tungsten karbr kesici takmlar tornalama, aln frezeleme, gibi ilemlerde iyi
performans gstermitir. Yksek oranda kobalt ierenler de yksek hz eliklerinde delme,
vida ekme, parmak frezeleme (end milling) ilemlerinde en yksek uygulanabilirlie
sahiptir. Bugn de durum ayndr. C-2 kalitesindeki tungsten karbr kesici takmlar motor ve
uak gvdesi yapmnda, tornalama ve aln frezeleme ilemlerinde kullanlmaktadr. u
yllarda Avrupada olduu gibi, Birlemi Devletler de de yekpare parmak frezeler ve
deitirilebilir C-2 kalitesindeki tungsten karbr kesici takmlar iin uygulama alanlar
bulunmaktadr, rnein roket rampalarnda. Bugn M7 ve daha sklkla M42 ve M43 yksek
hz elikleri titanyum eliklerinin parmak frezeleme ileminde, delinmesinde ve titanyum
alamlarna vida ekilmesinde tavsiye edilir.
3.6. Kesme Svlarnn lenebilirlie Etkisi
Kesme svlar titanyum alamlarnn ilenmesinde klor iyonu ierdiklerinden zel
olarak ele alnmaldr. Belirli koullar altnda, bu alamlarn mekaniksel zelliklerinin
laboratuar ortamnda test edilmesi esnasnda gerilme - korozyon atlaklar meydana
gelmektedir.
reticiler kaynak ilemi veya bakm esnasnda yksek scakla maruz kalan i
paralarnda klor ieren kesme svlar kullanmamlardr. Ayrca montaj ileminde de ayn
kstlamalar ileme sonras iyi temizleme yapmann zorluu nedeniyle uygulanr. Hala roket
ve uzay gemilerinin retimindeki dier dzenlemeler titanyum alamlarnn kullanlmas
esnasnda kesme svlar ierisinde klor kullanmna izin vermemektedir.
Aada Ti-6AL-4V alamnn (temperlenmi, 34Rc) mekaniksel zellikleri zerine
deneysel olarak klorlanm ve slfrlenmi kesme svsnn etkisi zerinde durulmutur.
Mekanik zelliklerin deiimleri unlardr:
- Her iki durumda da uzun yorulma mr ve ykselen
scaklklar
- ki devirli frekanslarda yorulma krlmasnn ilerlemesi
(fatigue crack propagation)
- Krlma tokluu
Bu deiimlerin incelenip dzenlenmesiyle doal kesme
svlarna ilikin mekanik zelliklerde bir azalma
olmad grlr. Benzer sonular ileme esnasnda
kullanlan klorlanm ve slfrlenmi svlarda da
grlr. Klor ieren kesme svlarnn kullanm
yukardaki sonulara ramen yalnzca titanyum
alamlarna mahsus olarak ou durumda tavsiye
edilmez.

Halojen bileenler iermeyen mkemmel kesme svlar da vardr. Gerekte, hava

kuvvetleri malzeme laboratuarndan (Air Force Material Laboratory) toplanan test
sonularna gre klor ieren kesme svlar genellikle iyi bir takm mr salamaz kararna
varlabilir. Belirli alam ve ilemlerde kuru ileme tercih edilir. ounlukla youn klor ieren
kesme svlar delme, di ekme, raybalama gibi ilemlerde baarldr. ekil 2de Ti-6Al-4Vin
delinmesi esnasnda kesme svlarnn takm mr zerine etkisi grlmektedir.
3.7. Kesme Hz ve lerlemenin lenebilirlie Etkisi
Kesme hz ve ilerleme her eit ileme operasyonu iin en nemli parametrelerden
ikisidir. Yaygn olarak yaplan testlerle ekil 1de grlen Ti-6Al-4Vn tornalanmasnda
olduu gibi takm mr verileri gelitirilmitir. Titanyumun ilenmesindeki u temel
kurallarn uygulanabilmesi iin ekonomik retim teknikleri gelitirilmitir:
- Dk kesme hz kullanlmaldr. Takm ucundaki scaklk kesme hzndan daha ok
dier deikenlerden etkilenecektir. Karbr takmlarla ileme esnasnda, kesme hznn 6
m/s den 46m/s ye karlmas, scakl 427oCden 927oCye deitirecektir.
- Yksek ilerleme hz muhafaza edilmelidir. Scaklk, kesme hzndan olduu kadar
ilerleme hzndan etkilenmez. 0,05 mm/dev den 0,51 mm/dev e deitirilen ilerleme
scaklkta yalnzca 149oClik bir deiime neden olmaktadr.
- Bol miktarda kesme svs kullanlmaldr. Soutucu tayclar sy uzaklatrr ve
kesme kuvvetlerini azaltr.
- Sivri takm kullanlmaldr. retim/maliyet gz nnde bulundurularak ilk anma
belirtisinde takm deitirilmelidir. Titanyumun ilenmesinde takm anmas lineer
deildir. Tamamyla takmn krlmas kk bir miktar anmann meydana gelmesinden
ksa bir sre sonra meydana gelir.
- Kesici takm ve i paras temasta iken asla ilerleme azaltlmamaldr. lerlemenin
azaltlmas srasnda kesici takm ve i parasnn temasna izin vermek deformasyon
sertlemesine, svanmaya, yapmaya (seizing), srtnmeye (galling) ve krlmaya neden
olur.
Tablo 2de Amerika Birleik Devletlerindeki nemli bir hava tat reticisinin Ti-6Al-4Ve
ynelik tipik ileme parametrelerinin derin ceplerin (deep pockets), ince flanlarn ve zemin
ilenmesine ait bir tablo grlmektedir. Bir ktk malzeme ok sayda blme ve 0.76mm ye
kadar incelebilen flanlardan yaplmtr. Kaba dvlm bu tipik ktk malzeme 450 kg
iken son ilemden sonra bu arlk 67.5kg dan daha aaya dmektedir. Bu ileme ekli ile
daha geni uak gvde bileenleri ilenebildii gibi gaz trbin motorlar paralarnn da
ilenmesinde yaygn bir ekilde kullanlmaktadr. ekil 3te de Ti-6Al-4V malzemesinin jet
motorlarndaki fan disklerinin, ara paralarnn, aftlarnn ve dnen kanatklarnn
ilenmesine ait parametreler liste halinde verilmitir.
lem

lenen Ksm

Delme

evresel
ML
flanlar
nce flanlar

Kaln/nce
Delme
Kaln
Delme
nce
Delme
nce

Duvarlar
nce flanlar
Cep zemini

Kesici
Malzemenin
zellikleri
2 ap
6 kesme uzunluu
6 azl, 350 helis M42
1 ap
2 kesme uzunluu
4 azl, 350 helis M42
1 ap
2 kesme uzunluu
4 azl, 350 helis M42
1 ap
2 kesme uzunluu
4 azl, 350 helis M42

Hz
(Ft/min)

lerleme
(Inch/tooth)

50

0.0066 / 0.0096

50

0.0062 / 0.009

50

0.0024 /0.0034

50

0.0062 / 0.009

TABLO 2: Ti-6Al-4Vden yaplm uak gvde ereve ksmlarnn tipik ileme

parametrelerine ait bir rnek.
3.8. Verimliliin lenebilirlie Etkisi

Y
eni kesici takm malzemelerinin gelitirilmesiyle kesici takm performansndaki
beklenilen artn olmamas -zellikle kaplama- olduka hayal krcyd. Ayn ekilde hz,
ilerleme ve pasodaki yeni kombinasyonlarn uygulanmasyla, verimlilikte ufak artlar
saland. Bununla beraber zel bir parmak freze ile cep ama tekniinin yeni dizayn edilen
tornalama ve frezeleme takmlar ile birlikte kullanlmasna arlk verildi.
Bu yllarda seramik takmlar, jet motorlar paralarnn allagelmi hzlardan daha
yksek hzlarda, baarl bir ekilde ilenmesinde kullanlmlardr. Kesme hz 183m/dak
dan 213m/dak ya karlmtr, ancak takm mr yine de ksadr (3 dakikadan 5 dakikaya)
bylelikle bu hzlarda ilemin bitirilebilmesi ve dier pasolar iin (for making next pass)
kesici u seilebilmesini mmkn klmaktadr. Ayn teknik C-2 karbrler ile ilenebilme ans
domutur. (Mteakip tabloya baknz....)
LEM

TAKIM
KESME
MALZEMES (ft/dak)

HIZI

LERLEME

PASO (nch)

150

0.010 (inch/devir)

0.250

200

0.006 - 0.008 (inch/devir)

300

0.006 - 0.008
(inch/devir)

U
frezeleme
M42 HSS*
(
-1
ap)

60

0.003 (inch/di)

U
frezeleme
C-10
( - 1
ap)

200

0.005 (inch/di)

M42 HSS*

30

0.005
(inch/devir)

C-2

40

0.004
(inch/devir)

M42 HSS*

20

C-2

35

M7 HSS

15

Tornalama
C-2
(kaba)
Tornalama
C-2
(ince)
Tornalama
C-2
(ince)

Delme
( -
ap)
Delme
( -
ap)
Delik
geniletme
Delik
geniletme
Vida
ekme

0.010
(inch/devir)
0.010
(inch/devir)
-

0.003
(inch/di max)
Yzey ekli M42 HSS
12
0.012(inch/kurs)
* Belirtilen takm malzemeleri en ok kullanlanlardr.
Raybalama M3 HSS

12

0.010
0.030
0.010
0.030
Eksenel
paso:0.125
Radyal paso:
Freze apnn
2/3
ne
kadar
Eksenel
paso: 0.150 0.200
Radyal paso:
Freze apnn
2/3
ne
kadar

Verimliliin arttrlabilmesi iin en kullanll yntemlerden biri de verilen titanyum

i parasna dair ileme yntemine ilikin optimum maliyetin belirlenmesidir. Eer veri ilgili
kesici ve operasyon iin takm mr, kesme, ilerleme ve pasoya uygun ise ek maliyetler ve

ileme zamanlar kesme parametrelerinin birer fonksiyonu olarak tanmlanabilirler. Buna

uygun olarak baz firmalar minimum maliyet ve optimum retim oranlarna ulaabilmek iin
bilgisayar destekli maliyet analizleri yapmaktadrlar.
3.9. Yeni leme Yntemlerinde lenebilirlik
Bu snflandrma daha ok elektro kimyasal ileme (ECM), kimyasal frezeleme (CHM)
ve lazer nyla (LBT) ileme iin kullanlr. lemler ve teknikler hakkndaki bilgiler ise
ileme zgdr. Tala kaldrmadaki kimyasal ve elektro kimyasal metotlar birok stn
ynyle gnden gne daha ok kullanlmaktadr. Bu metotlar zellikle kark ekilli
paralardan, ince ksmlardan, i ksmlara doru daralan alanlarda hzl tala kaldrlmas
gerektiinde, metalin mekanik zelliklerine hibir zarar vermeden kullanlr. Metal ierisine
hidrojen girii olmadndan snekliin azalmas gibi bir durum sz konusu deildir.
ECM, ekillendirilmi elektrottan i parasnn hzlca akan bir elektrolitin anodik
erimesiyle iletken metalin zerinden elektriksel olarak tala kaldrma ilemidir. ECM ile
dzgn d hatlar, arpk olmayan ve yksek kalitede yzeyler elde edilir. Titanyum
alamlarnn ilenmesinde kullanlan ECM ynteminde en ok kullanlan elektrolit yaklak 1
lb/gal konsantrasyona sahip olan sodyum klorrdr.
CHM i paras malzemesinin gl bir kimyasal zelti (reagent) ile kontroll bir
ekilde eritme esasna dayanr. lem uygulanan ksm tamamyla temizlenerek kimyasal
direnli bir muhafaza tabakas ile kaplanr. Kimyasal ilemin uygulanaca yerden bu tabaka
kaznr. Ardndan i paras, nihai forma kavuturulmak zere kimyasal zeltiye batrlr.
Titanyum alamlarnn ilenmesindeki bir dier metot da LBT metodudur. Bu
ilemde i paras zerine bir gaz gnderilir ve tala kaldrlacak blgeye lazer n odaklanr.
Lazer n lokal bir erimeye sebep olur ve oksijen gaz aknn ilerlemesiyle egzotermik bir
reaksiyon meydana gelir ve kesme ilemi sonucunda oluan erimi malzeme temizlenerek
ilem bitirilir. Titanyum alamlarnn kesilmesinde ise yksek oranlarda oksijen eliinde
kullanlan srekli dalga halinde CO2 lazeri kullanlmaktadr.
3.10. Yzey Kalitesinin lenebilirlie Etkisi
Titanyum
alamlar
yzeylerinin
baz
geleneksel ileme yntemleriyle ok kolay tahrip
olduu dnlmektedir.
Bu tahribatlar mikro
atlaklar, yma kenar, plastik deformasyon, sl
etkiye maruz kalm blge ve artk gerilmeler
dourur. Bu tahribatlar yorulma dayanmn ve
korozyon direnci gerilmesini (stress corrosion
resistance) azaltr. Ti-6Al-4V alam zerindeki
talama etkisi aratrldnda hafif veya dk
gerilmeli (gentle or low-stress grinding parameters)
eklinde adlandrabileceimiz talama parametreleri,
yzey zerinde pek bir deiiklie neden olmazlar.
Andrma uygulamalar, yzey tabakasn nemli
lde deitirir. Numune zerinde byk lde
sertlik d sz konusudur ama ok iyi uzun
yorulma mr (high-cycle-fatigue) deerleri elde
edilmitir. ekil 3te yorulma snrnn 372 MPa olduu hassas talama ilemi iin deerler,
normal ve bozucu artlar iin ayn sra ile 83 ve 97 MPa dr. ekil 3 ayn zamanda EDM,
CHM gibi dier ileme proseslerinin de dahil olduu deerleri iermektedir. Grld gibi
tornalama ve parmak frezeleme ile ilemede bozucu artlarda byk olaslkla artk yzey
basn gerilmeleri nedeniyle ayn hassasiyeti salamadna dikkate dilmelidir.

3.11. Baz Talal malat Usullerinde lenebilirlik

3.11.1. Tornalamada lenebilirlik
Ticari olarak sunulan saf ve alaml titanyum, kolayca tornalanabilmektedir. Bu
konuda karpit takmlarn kullanlmas iddetle tavsiye edilmektedir. En iyi sonular C-91 kod
numaral metal karpit ve benzer tiptekiler ile alnmtr. Ayrca HSS ve kobalt tipler,
tornalama iin en iyi gzkmektedir. ayet karpit tedarik edilemiyorsa, STELLITE,
TANTUNG ve REXALLOY veya dier tip CASTALLOY takmlar kullanlabilir.
3.11.2. Frezelemede lenebilirlik
zellikle frezeleme ileminde talan dar atld helisel kanallarn, Alminyum
ilemedeki gibi 2 adet deil, ikiden daha fazla olmas gerekir. Yksek helisler ve yksek tala
as seimi ve takmn Kobalt / Yksek Hz elii (HSS) eklinde seimi, parmak frezeleme
ilemini en iyi ekle getirecektir. Yine son pasoda kat karpit takm ile frezeleme yaplabilir
ancak geometrileri sebebiyle kaba kesimlerinde tavsiye edilmemektedir.
3.11.3. Delmede lenebilirlik
HSS takmlarnn kullanmyla delme ileminde en iyi sonular elde edilmektedir. Titanyumu
delme ileminde en nemli faktr, takmn desteklenmemi uzunluudur. Bu uzunluk,
delinecek deliin boyunun gerektirdii uzunluktan kesinlikle daha fazla olmamaldr. Ayrca
bu konuda oluan talan hzla deliin dna atlabilmesine zen gsterilmelidir. ayet bu
faktrler salanrsa, maksimum kesme basnc ve takmn krlmamas salanr. Delik ileme
hususunda SPIRO-POINT tipi matkap tavsiye edilmektedir.
3.11.4. Kesmede lenebilirlik
Titanyumun kesilmesi, 15,25 m/s gibi dk
kesme hzlarnda, kesici ban ar ve yzeye basn
uygular nitelikte olmasn gerektirir. Kesilen paracklar
yksek scaklklara ulatklarndan, tm kesme yalar
devir daim edilmenin aksine, kesinlikle bir baka yere
uzaklatrlmaldr. Kesmede bilinen en iyi soutucu sv,
metil-etil-keton' dur.
Dk tutuma scaklna (flash point) sahip
kesme yalar tavsiye edilmemektedir. Yksek s
oluumundan dolay bu yalarn yanmas, makineye
zarar verebilir. Bu bakmdan yksek tutuama scaklna
haiz, kesme akkanlar yada su bazl yalarn kullanm
tavsiye edilmektedir.

3.11.5. Talamada lenebilirlik

Titanyumun talanmasnda, talama svs, abrasif tekerlein kullanlmas, en ideal
kombinasyondur. Tekerlerin alundum ve silikon karpit olarak seilmesi tavsiye edilir. Genel
olarak eliin talamasnda seilene gre daha dk teker hzlarnn seilmesi bu
prosedrn en ideal gerekletirilme biimidir. En mkemmel soutma svs, su - sodyum
nitrat karm olup, ancak her ne kadar nlem alnrsa alnsn, bu soutma svsnn seimi,
talama ekipmanlarna kar olduka korosif etkide olabilmektedir.
3.11.6. Vida ekmede lenebilirlik
Titanyumda vida ekme ilemi, talan kolayca uzaklatrlamamas sebebiyle en zor
ileme operasyonlarndan biridir. Tabanca tipli vida ekme makinesinin kullanlmas, bu
prosesi biraz kolaylatrmaktadr. Titanyumun, kesici takma svanmas, takmn durmas
veya yavalamas gibi bir baka probleme neden olmaktadr. Bu hususta slfr ve klor ihtiva
eden yalarn kullanlmas tavsiye edilmektedir.
4. SZLK
evrilen metinlerde geen baz kelimelerin, rapordaki karlklar, tmnn doru
olduu iddia edilmemekle beraber aada sunulmutur.
evrilen Metinde
Tensile strength
Yield strength
Grade
Impact strength
Bulkhead
Versatile
Downhole logging tools
Welding
Springiness
Heavy cuts
Slender parts
Deflect
Chattering
Built-up edge
High bearing loads
Reaming
Gear hobbing
Shaving
Removal rate
End milling
Fatigue crack propagation
High cycle fatigue
Tooth
Reagent
Stress corrosion resistance
Fine pitch roughers
Heavy removal cut
Fracture
Segmented
Flash point
5. BRM DNMLER

eviri Metinde
ekme mukavemeti
Akma mukavemeti
Snf, kalite
Tokluk
Hammadde (ktk malzeme)
ok ynl
Dey delik ileme takmlar
(Talan takm zerine) Yapma, kaynak
Esneklik, esneme kabiliyeti
Derin paso
nce uzun paralar
Sehim
Trlamaya
Yma kenar
Yksek yatak ykleri
Raybalama
Azdrma
Dili talama
Tala debisi
Parmak frezeleme
Yorulma krlmasnn ilerlemesi
Uzun yorulma mr
Di
Kimyasal zelti
Korozyon direnci gerilmesi
nce hatveli kaba ileme takm
Ar tala kaldrma ilemi
Krlma
Paral
Tutuma scakl

evrilen metinlerde geen baz birimlerin, metrik sistemdeki karlklar aada

sunulmutur.
1 feet
1 yard
1 inch
1 hp

= 0.3048 metre
= 0.9144 metre
= 0.0254 metre
= 1,36 kW
1 ounce/gallon
= 7,489 kg/m3

YKSEK HIZDA
LEME

Yksek Hzda Talal malat, Havaclk /Uzay sanayi , Otomotiv ve Kalplk

konularnda CNC tezgahlarda para ileyen firmalarda kullanlmaya balanan yeni bir ileme
yntemidir. Bu yntem genel anlamda yksek devir ve ilerlemelerde, dk kesme pasosu ile
kk takmlar kullanlarak yaplan kesme ilemidir.
Bu ilem, az sayda paso ve byk takmlar ile yava ve daha fazla tala kaldrlarak
yaplan kesme ilemi ile yer deitirmeye balamtr. Yksek hzda talal imalat
teknolojisinde kaldrlan tala miktar az olmasna ramen genel ortalamada parann ileme
sresi % 30 daha az olmakta ve hatta baz durumlarda polisaj ilemine bile gerek kalmadan
CNC tezgahtan kan para kullanma hazr hale gelmektedir.Yksek devir ve yksek hzla
ileme dncesindeki deerler, genel anlamda kesici takm imalatlarnn, kesici takmlar
iin verdikleri devir ve ilerleme tablolarndan aa malzeme iin olan deerlerin elik
malzemeler iin uygulanmas olarak dnlebilir.
Yksek Hzda ileme yaplabilmesi iin gerekli artlar olan CNC tezgahn mekanik
yaps, CNC kontrol sistemi, CAM sistemi , DNC sistemi ve kullanlacak kesici takmn belirli
artlar salamas ile gerekletirilebilir.
High Speed CNC tezgahlarn kontrol sisteminin performans genellikle program
datasnn bir blounu, ileme alabilme yani tezgahta harekete dntrme sresi olarak
llr. Standart ivmesi 1m/s bir CNC tezgahta bir satr bloun ileme alnma sresi 10
milisaniye olduu zaman 5-10 mikron tolerans band iinde kalarak doru koordinatlarda
pozisyonlama yapabilmesini gerektirir. Ancak yksek hzda ileme yapabilen yeni nesil CNC
tezgahlarda ivmelenme deerleri 3 veya 4 katna kabilmektedir. Bu durumda tezgahn bir
satr blounu ileme sresi 4 milisaniyeye kadar dmesi ile ayn toleranslarda para
ilenmesini salayabilmesi gerekir.
Btn bu ilemler ile beraber High Speed CNC tezgahlarda kontrol sisteminin ilenen
blok satrnn ok tesindeki satrlar daha nceden okuyup yorumlamas gerekmektedir. Bu
sayede tezgah hareketlerinin kesintisiz olmas salanr. Aksi taktirde ok kk sreli de olsa
meydana gelebilecek olan hareket kesintilerinde yzey zerinde przler olumas
engellenemez..
Yukarda belirtilen hzlarda metal kesme ilemlerinde tezgah mili (spindle) , eksen
src motorlar, feedback sensrleri, kontrol nitesi, kesici takm, soutma svs, tezgah
rijitlii gibi tm etkenlerin bir sinerji oluturarak, kesici takm zerine gelen kesme
kuvvetleri, ileme sresi azalr, takm mr artar,yzey kalitesi ayrca bir fini ilemine gerek
kalmayacak kadar dzgn olarak elde edilir.
Kalp ve model ileme yntemlerinde yksek hzda ileme yaplaca zaman,
programlanan kesici takm yollar zerinde ani yn deitirmeler tezgah zerinde ar
yklenmelere ve dolays ile ilenecek parann l toleranslarn dna kmasna sebep
olabilir. Bu gibi durumlarda yksek hzda ilemede farkl yntemler ile bu sorunlar
giderilmeye allmaldr. Bu yntemlerden bir tanesi, CNC kontrol sistemi halen ilenmekte
olan program bloundan daha sonraki bloklar kontrol eder ( look-ahead) ve bu bloklarda
keskin dn hareketleri var ise bu bloklara gelmeden nce kademeli olarak ilerlemelerde
dmeler salayarak servo sisteme kendini ayarlayabilmesi iin yeterli zaman salar. Bu tip
kontrol sistemleri (look-ahead) olmayan tezgahlarda verilebilecek en yksek ilerlemelerin
2000 mm/dak y gememesi tavsiye edilir. Aksi taktirde ilenecek parada gerekli l
hassasiyeti salamak mmkn olamayacaktr. Ayrca yeni nesil CNC tezgahlarda B-spline
erileri formunda program yazlabilme zelliklerinden dolay CAM sistemleri ( EdgeCAM,
NCL gibi ) kullanlarak oluturulan CNC programlarda lineer ve dairesel hareketlere ilaveten,
eri formatnda hareketleri temsil eden kodlar ile keskin takm yolu hareketleri minimize

edilerek, kesici takm zerine gelen ykler ve tezgahn keskin dn hareketlerini azaltmak
mmkn olmaktadr.
High Speed CNC lerde normal CNC tezgahlara gre s ykselmesi ve titreimlerin
daha fazla olmas beklenir. Dolays ile High Speed CNC tezgahlarn mekanik olarak yapsnn
farkl olmas zorunluluu ortaya kmaktadr .
CNC tezgahlarn hareket sistemi bilindii gibi bilyal yataklar ile salanmaktadr. CNC
tezgahlarda kullanlan bilyal yataklar ekilde grlecei gibi farkl ap ve admda imal
edilmektedir. ap ve admdaki farkllk dnme hz, tork ve eksen motorunun gc ve btn
bunlar sayesinde tezgah tablasnn istenilen ilerleme deerlerinde ilerlemesi ve eksenel itme
kuvvetini belirler. Byk adml bilyal yatakta, kk adml bilyal yataa gre ayn mesafeyi
gidebilmek iin eksen motorunun daha az dnmesi ancak daha gl bir motor kullanlmas
gerekir. Dnme saysnn artmas yataklarda daha fazla srtnme meydana getireceinden
srtnmeden doan bir s birikimi ortaya kar. Oluan s birikimi ise tezgah yataklarnda
istenmeyen bir genlemeye sebep olur.
Yaplan denemelerde, 500 mm boyundaki bir bilyal yatakta 1 C lik scaklk
ykselmesi 0.006 mm lik genlemeye sebep olmaktadr. Genlemeden meydana gelen
pozisyonlama hatas ise CNC tezgahlarda istenilmeyen bir durumdur. Bilyal yataklarda
oluan snn alnabilmesi iin, yeni teknoloji bilyal yataklara delik delinerek, deliklerin
ierisinden Ethylin-Glycol soutucu maddesi dolatrlmaktadr. Bu sayede hzl
hareketlerden kaynaklanan s alnarak yataklarda oluabilecek genleme azaltlmaktadr.
Aadaki grafikte 40 mm apndaki bir bilyal yatakta 10m/dak ilerleme ile 500m lik
hareket sonunda soutma sistemi kullanan bir yatak ile kullanlmayan yatak arasndaki
scaklk ykselmesindeki fark verilmitir.

Tezgah pozisyonlama hassasiyetinin salanabilmesi

iin ayrca CNC tezgahn lineer leinde scaklk ve
evre artlarndan korunmas gerekmektedir. Bilindii gibi lineer lek tezgahn bilyal
yataklarnn alt ksmna yerletirilmektedir. Yksek hzdaki hareketlerde bilyal yataklarda
oluan snn lineer lee transfer edilmesi hatal pozisyonalamaya sebep olur. Lineer
lekteki snma probleminin giderilmesi iin lineer lek ile bilyal yatak arasnda s
transferini engelleyen malzemelerin kullanlmasn gerektirir. Lineer leklerde meydana
gelebilecek hatalarn ortadan kaldrlmas iin ok yeni ve pahal bir yntem olan Laser
Dopler lekleri kullanlmaktadr. Bu yntemde pozisyonlama hareketlerinin llmesi ve
geri beslemesi lazer ile yaplmaktadr. Laser Dopler yntemi sayesinde maksimum

pozisyonlama hassasiyetini salamak mmkn olmaktadr ancak pahal bir yntem

olmasndan dolay kullanm pek yaygn deildir.
Yksek hzda ilemede tezgah zerinde dikkat edilmesi gereken dier bir etkende
tezgah milinin( Spindle) yksek devirlerde dnmesinden kaynaklanan problemlerdir. Devir
says 12,000 dev/dak zerinde kt zaman, tezgah milinde meydana gelecek srtnmeleri
azaltabilmek, hafiflik, dayankll artrmak, ataleti azaltmak iin seramik ( Silicon-Nitrit) ve
elik karm rulmanl yataklar kullanlmaya balanmtr. Bu tip yataklarn elik rulmanl
yataklara gre elastisite modl de olduka yksektir ( 31400 Mpa ) Tezgah milli
yataklarnda seramik bilyalar kullanldnda % 20 ila 50 arasnda daha fazla devir saylarna
klmas mmkn olmamakta ve eer seramik yataklarda doru seim ve doru tasarm
yaplabilir ise seramik yataklarn mr elik olanlara gre daha uzun olabilmektedir.
Seramik rulmanl yataklarda yalama olarak geleneksel yalama yntemleri
kullanlabilmektedir. Ancak Fadal tezgahlarnda seramik yatakl tezgah milinin
yalanmasnda hava ya karm bir yalama yaplmakta ve bu yntemde hava akm
ierisine 25 dakikada 0.025 cc yi gemeyecek miktarda ya enjekte edilerek yalama
yaplmaktadr.
Yksek hzda talal imalata tezgah milinde hava boluu zerinde veya manyetik alan
zerinde srtnmesiz olarak hareket eden yataklarnda kullanlabilmesi mmkndr ancak
bu tip yataklar kk apl kesici takmlar ile dk ykteki kesmelerde sadece verim
salayabilmektedir.
Yksek hzda talal imalat yapabilen tezgahlarda karlalan en nemli sorunlardan
bir dieri ise tezgahta olaan vibrasyonlardr. Vibrasyonlarn minimize edebilmesi iin
tezgahn paralarnn imalat srasnda l toleranslarnn, konvansiyonel CNC lere gre
daha yksek olmas gerekmektedir. Ayrca High Speed CNC tezgah kurulumu esnasnda
tezgah balansnn doru yaplmams yksek hzl hareketlerde vibrasyon olumasn salar.
Bu sebeplerden dolay pahal olan High Speed CNC lerin kurulumunda konvansiyonel CNC
lere gre daha fazla zen gsterilmesi gerekmektedir.
Yksek hzda talal imalatta kesici takmlar normal kesme ilemlerine gre daha hzl
anacaktr. Bu tip anmalarn l hassasiyeti zerinde yapaca olumsuz etkilerden dolay
yksek hzda ilemelerde kesici takm seerken 40RC nin altndaki malzemelerde TiN
(titanyum-nitrit) ve TiCN (titanyum-karbon-nitrit) ve 40 RC zerindeki sertlikte
malzemelerde TiAlN (titanyum-alminyum-nitrat) kaplanm kesici takmlarn kullanlmas
tavsiye edilmektedir.
Ancak TiAlN kaplanm kesici takmlar dier takmlara gre 8 kat daha pahaldr,
fakat genel ortalamada mr ve tezgah saati olarak dier takmlara gre daha verimli
olmaktadrlar.
Kesici takmn uygun olmas ile beraber kesici takm tutucusununda yksek devirlerde
dnler iin uygun ekilde balansnn yaplmas gerekir.
Aadaki rnekteki parann ilenmesi yksek hzda talal imalat yntemi ile 1.5 mm
kresel ulu kesici takm kullanlarak 2 saate bitirilmitir.

Konvansiyonel CNC yntemleri ile yapldnda ise 8 saat srmtr.

Yksek hzda ilemede, kaba boaltmada ok pasoda kk admlarda 0.025
mm(stepover) pozitif boluk al ( rake angle) kk takmlar ile ileme stratejisi
gelitirildiinde yzey zerinde 0.001 mm przllk (cusp) olumaktadr bu ise hassas
ileme gerektirmeyecek kadar dzgn yzeylerin elde edilmesi salar.

High Speed CNC tezgahta ileme yaplabilmesi iin bir CAM yazlmnn
kullanlmas zorunluluktur. Gnmzdeki CAM ( rnek EdgeCAM ) sistemleri yksek hzda
ileme iin Constant-Z level Machining, Climb Cut, NURB output , Cusp Height Control gibi
ileme stratejileri gelitirmilerdir. Bu stratejiler sayesinde yksek hzda ilemede gereken
CNC programlar CAM sistemi tarafndan yazlmaktadr ancak bu yntemler kullanld
zaman ortaya kan CNC programn yz binlerce satr seviyelerine kaca kesindir. Bu
durumda CNC programn tezgaha yklenmesinde CNC kontrol sistemine ait yksek data
kapasiteli sabit disk yok ise sorunlar yaamamz muhtemeldir. Bu durumda programn
tezgaha yklenmesi drip feed denilen yntem ile PC nin seri portu ile tezgahn RS232 veya
RS422 portlar arasnda yaplan kablo balants ile, program kontrol sistemine bir taraftan
yklenirken dier taraftan ileme devam eder ve ilenen satrlar kontrol sistemi tarafndan
silinir. Ancak bu yntemde kullanlan bilgisayar ile tezgah arasnda veri iletiim hznn
( Baud Rate) kontrol sisteminin program satrlarn ileme ve look-ahead sresinden yava
olmamas gerekir.
Yeni jenerasyon CNC tezgahlarda bu problem tezgah zerine taklan Ethernet kart ile
zmlenmitir. Bu yntemde CNC programn bulunduu PC ile Tezgah arasna Ethernet
kart ile bir a balants yaplr. Bylece veri iletiim hz 10-100 Mbit seviyelerine ulaabilir.
Btn bu anlattklarmza gre yksek hzda ileme teknolojisine geilebilmesi iin
belirlenen Tezgah, Kontrol Sistemi, Kesici Takm, CAM ve DNC gibi artlar yerine getirilebilir
ise yksek hzda ileme teknolojisinden fayda salamak mmkn olmaktadr. Aksi taktirde
sadece yksek devirlerde ve yksek hzlarda alma ile uygun sonulara ulamak mmkn
olmayabilir hatta tezgah arzalarna ve kesici takm mrnn azalmasna sebep olunabilir.
Yksek hzda ileme teknolojisine geilmesi dnlyor ise ncelikle High Speed
CNC tezgahn satn alnmas ardndan uygun CAM sisteminin seilmesi gerekir.
CNC FREZE
Yksek hzl ileme iin kullanlacak CNC Freze aadaki zelliklerin sadece birine,
birkana deil, muhakkak tmne sahip olmaldr.
Yksek hassasiyet ve Yksek devir.
Mekanik tasarmn, yksek ilerleme hzlarn karlayacak gte olmas.
Yksek hz tipi takm ve tutuculara sahip olmas
Yksek hz ve yksek kapasiteli servo kontrol sistemine sahip olmas.
Bamsz scaklk kontrol sistemi bulunmas.

NORMAL LEME LE YKSEK HIZDA LEMENN KARILATIRILMASI

Geleneksel leme metotlar:

Yksek Hzl leme metotlar:

Klasik ileme metotlarnda sk sk

kullanlan
ZX
veya
ZY
hareketlerinden
oluan
kesme
yntemi yukar trmanma ve/veya
aa inme esnasnda dengesiz
kesme ykleri oluturduundan
hem daha yava hzda kesmeye
neden olup, kesme zamann
uzatmakta ve kt yzey kalitesine
neden olmaktadr.

Yksek hzl ilemede kullanlan Sabit

tala kaldrma oran daha uzun takm
mrleri, daha iyi yzey kalitesi,
ykseltilmi kesme hz ve drlm
alma zaman salar. Kesici takm
her zaman 'Climb' ynnde ileme
yapmaldr.

TAKIM YOLU YARATILIRKEN DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR

Yksek hzl ilemede yksek ilerleme hzn korumaya alrken takmn zarar
grmesini engellemek iin tala kaldrma hacminin sabit tutulmas ok nemlidir.

Takmn merkezinde kesme olay gereklemediinden dalma girilerden devaml

uzak durmak gerekir. Takm malzemeye girerken daima rampa kullanmak gerekir. Ynde ani
deiikliklere izin vermedii iin mmkn olduu kadar dairesel rampa yaplmaldr.

Kesme yaparken mmkn olduu kadar takmn kenarn kullann. Daha dk yan
admlar takmn malzemeye olan srtnmesini azaltr. Daha az srtnme daha az s demek
olduundan kesilen malzeme sertleemeyecei iin takm daha ok dayanacaktr.
Geleneksel kesme metodu: Geni yanadm, takmn daha fazla talaa girmesi, takm
zerinde daha fazla srtnme, iin daha fazla snmas.

Yksek hzl ileme metodu: daha kk yanadmlar, daha az srtnme ve daha az snma.

YKSEK HIZDA LEMEDE NE TR TAKIM KULLANMAMIZ GEREKR ?

Birok kullanlabilir takm tr bulunmaktadr. zel kaplamallar daha uzun takm mr
salarlar. Her zaman yaplacak ie uygun doru takm malzemesi deneyip semek gerekir.

Ne tr takm nerede kullanmanz gerektii hakknda rehber tablo aadadr.

H.S.S
CARBIDE
TIN Kaplamal
TICN Kaplamal
TIALN Kaplamal

High Speed Steel

Micro Grain Carbide
Titanium Nitride
Titanium Carbon Nitride
Titanium Aluminium Nitride

30 HRC
40 HRC
40 HRC
45 HRC
55+ HRC

Eer TIALN kaplamal kesicileri kullanmaya karar verdiyseniz, aada daha fazla bilgi
bulabilirsiniz.
(TIALN)
Malzeme Sertlii

Max. Tala kaldrma hacmi

(ae) Takm apnn 50%si

30 - 45 HRC
(ad) Takm apnn 10%u
(ae) Takm apnn 45%i
45 -55 HRC
(ad) Takm apnn 6%s
(ae) Takm apnn 40%
55 - 60 HRC
(ad) Takm apnn 5%i

TEFLON

AMA

Farkl kaymal yatak malzemelerinin kuru srtnme zelliklerinin belirlenmesi ve

karlatrlmas .

GR

Kaymal yatak malzemesi olarak seilen birinci malzeme kuru yalayc olarak grafit
kartrlm politetrafloretilen (PTFE) dir. Dolgulu PTFE yzey hznn normal olarak 0,5
m/s yi amad ve scaklk sahasnn 200 C 0 ila 250 C0 olduu hallerde kullanlan bir
kompozit yataktr .Ykleme 20 C0 de 7 N/mm2 ye der .Yalama gerektirmeyen PTFE
yataklar su ve dier svlar iinde altrlabilir .kinci yatak malzemesi kalay esasl bir alam
olan beyaz metaldir .Beyaz metal iyi bir bas mukavemetine ve duktiliteye sahiptir.Tamamen
yalandnda yksek hzlar ve ykler iin elverilidir . Beyaz metal yataklar srekli yasz
olarak altrlmamaldr.Ancak alma balangc ve sonundaki srtnme artlarna
dayanabilir .

TEOR

Kaymal yataklar muylu ile yatak arasnda bir ya filmi oluturarak , paralarn
birbirlerine direkt temas etmemesi, srtnmenin sv srtnme ekline dntrlmesi
esasna dayanr.
Genel anlamda yataklar makinalarn dner paralarnn ayn konumda
kalmalarn salayan , bu paralarda etkiyen kuvvetleri gvdeye, temele iletmekle grevli
makine elemanlardr . Konstrksiyonlarna
gre kaymal
yataklar, yuvarlanmal
yataklar (rulmanlar) ve hassas cihaz yataklar diye gurupta incelenirler. Yataklar,
az srtnme ile haraketi salamalarnn yan sra mil veya aks tayc bir ilevde
grdnden bir kuvvete maruz kalrlar. Tad bu kuvvetin ynnn bu yatan
merkezine doru olmas halinde de radyal yatak , ekseni dorultusunda olmas halinde
de eksenel yatak diyede adlandrlrlar . Herhangi bir kuvvet tama grevi olmayan
sadece mili belirli bir konumda tutmas , klavuzlamas istenen yataklarada klavuz yatak
ad verilir.
Kaymal yataklar ; yalayc elamanlarnn sv , gres ve kat yalayc olmasna grede
snflandrabiliriz.
Mil ve yatak arasnda ya filminin olumas asndan ise kaymal yataklar iki snfa
ayrlrlar;
Hidrostatik kaymal yataklar : ya filminin , yan
dardan bir pompa
tarafndan mil ile yatak arasna baslmas sayesinde meydana geldii yataklardr.
Hidrodinamik kaymal yataklar : ya filminin milin haraketi sayesinde
kendiliinden oluan yataklardr.
Kaymal yataklar , mil ve yatak arasnda geni bir alan kapsayan ya filmi
sayesinde hem grlt hemde titreimi snmlediklerinden rulmanl
yataklarla
karlatrldklarnda genelde daha sessiz alrlar . Doru konstrksiyonda , srekli
sv srtnme saland ise mrleri sonsuzdur , devir saysnn snr yoktur, imalatlar da
kolaydr .
Kaymal yatak tasarmna balarken en nemli adm doru yatak malzemesini
semektir .yatan boyutlar ve ekli ,mil ile yatak arasnda ya filmini oluturarak tam bir
sv srtnmenin gereklemesini salamaldr .Sv srtnme halinde yatak malzemesinden
beklenen ,yan sanki yatak yzeyine yapyormucasna bir film oluturmas ve yatak yk
altnda snr d bir deformasyona uramamasdr.

Kaymal yatak malzemesi olarak teknikte ilk zamanlar tahta ,demir, deri yada tekstil
trnde maddeler kullanlmtr. Zamanla bunlarn yerini pirin ve bronzla ayrca kalay
esasl yada kalayn pahal olmas ve temininin biraz zor olmasndan dolay kurun esasl
olarak yaplan ve ok iyi zor koullarda alabilme zellii gsteren zel yatak malzemeleri
kullanlmaya balanmtr. Bunlar takiben yatakta yklenebilirlik iin daha iyi beklentileri
karlamak amacyla daha yksek sertlikte fakat zor koullarda alabilme kabiliyeti biraz
dk olan bakr esasl kaymal yatak malzemeleri kullanlmaya baland . Son zamanlarda
zelliklerle iten yanmal motorlar iin , aliminyum esasl kaymal yatak malzemeleri
gelitirilmi ve kullanlmaya balanmtr.
Ergitme metalrjisi ile retilen metalik kaymal yatak malzemelerinin yannda ksmen
yeni zelliklerde tayan (kendi kendine yalama) ve toz metalrjisi ile retilen (sinter
kaymal yatak malzemeleri ) ve belirli kullanm alanlar iin yksek polimer malzemelerden
kaymal yataklarda bugn kullanlmaktadr.
Kaymal yatak iin kullanlan dier malzemeler (dkme demir yumuak lastik ve
benzeri ), yanlzca ok kt koullarda kaymal yataklarda zel beklentilere yeterli zm
bulabildiklerinde kullanlrlar. Bundan dolay bu tarz malzeme eitleri ok daha az neme
sahiptir.Ancak bunlarn kullanmyla zel durumlarda teknik ve ekonomik olarak en iyi
zm salanm olur.
Kalay ve kursun esasl alamlar
Beyaz metal teriminden kalay yada kurun esasl bir dizi alam anlalr .TS 5032 de
(1976) standartlatrlan bu alamlarn bileimi tablo1 de verilmitir. nemli zellikleriyle
kullanm yerleri ile ilgili bilgiler de Tablo 2 de verilmitir. Bu alamlarn zgl arlklar
kalay az alamlarda yaklak 10 gr/cm3 ve kalay zengin alamlarda 7,4 gr/cm3 kadardr.
Boyuna dorultuda sl genleme katsays , 24 ile 20*10-6 1/K arasnda deiir.
Mekanik teknolojik zellikleri byk lde yapya ( kaba yada ince taneli) baldr.
Bu zelliklere uygun ynde etki etmek iin ,yapnn ince olmasna ve intermetalik fazlarn
homojen olarak datlmasna alr.
Tm beyaz metallerin yap teekkl benzerdir.Yumuak tektik ana yap ierisinde
,primer yada sekonderkebilen sert ve krlgan kristal faz olarak intermetalik faz dalmtr.
Kalay zengin beyaz metallerin katlamas ( yaklak 430 C 0 ),SbSn faznn kristalizasyonu ile
kitlenen Cu6Sn5 inelerinin teekkl ile ynlenir. Kaly zengin artk eriyik ,230 C 0 de
katlar. Kurun esasl alamlarn kristalizasyonu, intermetalik Cu 2Sb faznn teekkl ile
balar, devam eden soumada SbSn kristalleri (PbSn 10) veya antimonu zengin kat zeltiler
tekil eder. Kurunu zengin artk eriyik tektik oarak katlar.
Antimon yanlzca bakr gibi intermetalik faz teekkl ile tayc grev yapmaz, ayn
zamanda kurunun kat zeltisinde de dayanm arttrr . Kurunu zengin beyaz metallerde
bulunan dier alam elamanlarndan kadminyum dayanm ve scakta sertlii ykseltir.
Arsenik tane inceltici etkisiyle dayanm iyiletirir. Nikel, antimon ve kalyla intermetalik faz
teekkl ettirilir.
Kalaydan tasarruf etmek amcyla gelitirilen kelmeyle sertletirilebilen kurun
esasl yatak alamlar kalsiyum, sodyum, magnezyum ve baryum (veya lityum) ilavesiyle
daha iyi zellikler gsterirler. Fakat retimlerinde bykteknolojik glkler vardr ve bu
nedenle de snrll kullnalrlar.
Beyaz metal ok stn kayma ve alma zelliine sahiptir, ancak darbeli alma iin
uygun deildir. Alamdaki bakr ve antimon oranlar arttrlarak sertlii arttrlr.Beyaz metal
genellikle ince bir tabaka halinde dke demir elik veya hafif metal zarflara dklr.
Teflon

Makinanzda, tesisinizde; yalama yapmak istemiyorsanz ya da yalama olanakszsa;

titreim ve grlt olmasn istemiyorsanz; statik ve dinamik srtnme katsaylarnn ok
dk olmas gerekliyse; yalar, yalama zelliklerini kaybediyor ve yalarn ayrp
buharlat yksek scaklk ortam oluuyorsa; korozif ortamlarda alyorsanz; rn
kirlenmesinin nlenmesi gerekiyorsa; bakm yapma olana yoksa; yataklarn yaltkan
olmasn istiyorsanz; ideal zm Teflon Yataklardr.
Metal yataklarn kullanld sistemlerde yalayc kullanma zorunluluu ve
yalayclarn neden olduu sorunlar, yalamasz kullanlabilen TEFLON yataklarn,
srekli genileyen bir uygulama alanna sahip olmasn salamaktadr. ok dk srtnme
katsaylar, geni scaklk aralnda kullanlmalar, mkemmel kimyasal dayanmlar ve
yeterli mekanik zellikleri nedeniyle TEFLON malzemeler yatak olarak kullanlrlar.
Alaml TEFLON malzemelerin saf TEFLON malzemeye gre anma ve yk altnda
deformasyona kar daha yksek dirence, yksek s iletkenlii ve dk termal
genlemeye sahip olmalar, soukta akmaya (cold flow) kar direnlerinin yksek oluu,
bunun yannda olduka dk srtnme katsaysna sahip olmalar ve saf TEFLON
gibi geni scaklk aralnda srekli kullanlabilmeleri; baz uygulamalar dnda genellikle
yatak malzemesi olarak saf TEFLON' un yerine alaml TEFLON malzemelerin
seilmesine neden olur. Saf TEFLON yataklar alaml TEFLON yataklarn kimyasal
dayanmlarnn yetersiz olduu yerlerde ve daha ok dk hz ve dk ykte alan
sistemlerde kullanlrlar. TEFLON yataklar;
- Yalama gerektirmezler, dolaysyla yalayclarn neden
olduu sorunlar ortadan kaldrrlar.
- Kimyasal maddelere ve korozyona dayankldrlar.
- E altklar mil yzeyini bozmazlar, andrmazlar.
- Srtnmeyi azaltrlar.
- lk harekette statik durumdan dinamik duruma geerken tutukluk olay grlmez,
dolaysyla demaraj yk ok azdr ve motorlarda ilk harekette ar yklenme olmaz.
- Titreimsiz ve grltsz alrlar.
- Kullanlan dolgu maddesine bal olarak, elektriksel izolasyon veya iletkenlik zellii
gsterirler.
- Bakm gerektirmeden uzun sre alrlar.
TEFLON yataklar eitli TEFLON takoz, ii bo takoz, ubuk veya bunun gibi yarmamullerden mekanik ilemeyle elde edilebilecei gibi; sipari zerine POLKM tarafndan
eitli boyutlarda, saf veya alaml TEFLON malzemeden de imal edilebilirler.
Teflon Yataklarda Dizayn Esaslar
1. Srtnme Katsays
2.
TEFLON btn katlar iinde en dk srtnme katsaysna sahip bir malzemedir. Statik
ve dinamik srtnme katsays birbirine ok yakndr. Bu durum ilk harekette tutukluk
olmamasn salar. Yaplan son aratrmalar; TEFLON alamlarnn elik vb. metallere
kar srtnme katsaylarnn ok dk ve saf TEFLON' un ayn artlardaki srtnme
katsaysna ok yakn olduunu ortaya koymutur.
Srtnme katsays, TEFLON' la e alan malzeme cinsi ve yzey temizlii, yatak
yk, yzeysel hz ve scaklk gibi faktrlere baldr.
TEFLON yataklarn e alt yzey, TEFLON veya elik ise srtnme katsays
dktr. Ancak kar yzeyin TEFLON olmas tercih edilmez. TEFLON' un s iletkenlii
ok dktr. Srtnmeden dolay oluan s iletilip datlamaz. Bu durum anmann
artmasna neden olabilir. TEFLON yataklarn e alt yzeyin elik vb. metaller olmas
tavsiye edilir. Alminyumla e alt zaman srtnme katsays biraz yksektir. Srtnme

katsaysna etki eden faktrlerden biri de yzey temizliidir. TEFLON' la e alan malzeme
yzeyi uygun temizlikte ise alma srasnda TEFLON yzeyinden baz partikller, dier
malzeme yzeyine yapr. Bir sre sonra kar yzey zerinde ince bir TEFLON filmi oluur,
bylelikle TEFLON, TEFLON zerinde almaya balar. Bundan dolay TEFLON yataklar
belli bir alma sresinden sonra en dk srtnme katsaysna sahip olurlar. En uygun
kar yzey temizlii, talama ve honlama ile elde edilebilen 0.2-0.4 m Ra (CLA)
arasndadr. Srtnme katsays ykleme ile ters orantl olarak deiir. Bu nedenle TEFLON
yataklar byk yklerde de dk srtnme katsaylar ile alrlar. Yzeysel hzn
artmasyla TEFLON' un srtnme katsays nce artar, belli bir hzdan sonra deimeden
kalr. Srtnme katsaysnn scaklkla deiimi ihmal edilebilecek kadar azdr. Btn alma
scaklk aralnda sabit olduu kabul edilebilir.
2. Hz, Yk ve PV Limitleri
TEFLON yataklar yalamal ve yalamasz sistemlerde baaryla kullanlmaktadr.
Dolgu maddesi cinsi, yalama durumu, ykleme ve sya bal olarak maksimum yzeysel hz
30-900m/dak. arasnda deiir. TEFLON yataklara uygulanabilen maksimum yk "Birim
Yk Limiti" olarak adlandrlr. Birim yk limiti; yatak kalnl, dolgu maddesi cinsi, scaklk
ve yzeysel hza bal olarak 25-80 kg/cm arasnda deiir. Birim yatak yzeyindeki alma
basnc olarak tanmlanan "Birim Yatak Yk"(P.kg/cm); ayn scaklktaki Birim Yk Limiti'
nden az olmaldr. Burada "Yatak Yzeyi", yatak ap ile yatak boyunun arpm kabul edilir.
"Birim Yatak Yk x Hz" (P.V) deeri belli snrlar amamaldr. PV Limiti olarak
adlandrlan bu snr, TEFLON yatak dizaynnda nemli parametrelerden biridir. PV
limitleri hesaplanrken, eitli hzlarda yk limitleri bulunur ve grafie geilir. Malzemenin
alma PV deeri, PV limitinin altnda olmaldr.
3. Anma
TEFLON yatak dizaynnda gznnde tutulmas gereken nemli zelliklerden biri,
TEFLON malzemenin anma direncidir. Alaml TEFLON malzemeler anmaya kar iyi
diren gsterirler. Dolgu maddelerinin eklenmesi ile saf TEFLON' un anma direnci baz
hallerde 1000 kata kadar arttrlabilir. Anma; PV limiti ve zaman ile orantldr. Orant
katsays K, anma faktr olarak adlandrlr.
R : Radyal Anma, cm
P : Birim Yatak Yk, kg/cm2
V : Yzeysel Hz, m/dak.
T : Zaman, saat.
K : Anma Faktr, cm3 dak./kg.m.saat
olmak zere, radyal anma aadaki eitlikten bulunabilir.
R = KPVT
K, Anma faktr, her malzeme iin karakteristik bir parametredir. Anmaya etki
eden faktrler, PV limiti, evre scakl, kar yzey temizlii ve sertlii, alaml TEFLON
malzemedeki dolgu maddesi cinsi ve miktardr.
PV limitinde alan yataklarda anma hz ok yksektir. Bu nedenle alma PV
deeri, PV altnda olmaldr. Yatak malzemesi seiminde, anma faktr ile PV limiti birlikte
dnlmelidir. Sadece PV limiti gznne alnarak yaplacak bir seim yanl sonu
verebilir.
TEFLON yatan birlikte alt yzeyin temizlii de anmaya etki eder. Talama veya
honlama ile salanabilen 0.2-0.4 m Ra (CLA) yzey temizlii en az anmay salamak iin
uygundur. Daha kaba veya daha dzgn bir yzey, TEFLON film olumasn engeller. Bu
nedenle srtnme ve dolaysyla anma artar. Anmaya etki eden bir baka faktr evre
scakldr. Scaklktaki art, TEFLON yatan anma hzn arttrr. Sonu olarak;
anmann en aza indirilmesi iin btn bu faktrler arasnda bir denge salanmas gerekir.

4. Malzeme Seimi
TEFLON yataklarn performansn ve alma mrn etkileyen faktrlerden biri de
yatak malzemesidir. Aada eitli koullarda hangi malzemenin tercih edildii ksaca
aklanmtr. Mkemmel kimyasal dayanmn gerekli olduu durumlarda ve genellikle dk
hz, dk yk uygulamalarnda Saf TEFLON malzeme tercih edilir. Bunun dndaki dier
btn uygulamalarda yatak malzemesi olarak alaml TEFLON kullanlr.
Bunlarn iinde de en ok kullanlan malzeme Karbonlu TEFLON' dur. Yk altnda
deformasyona ve anmaya kar direnci ve s iletimi yksektir. Dk ve yksek PV
deerlerinde rahatlkla kullanlr. Kar yzeyi andrmaz. Kuru ve sulu ortamlarda
kullanlabilir ancak oksitleyicilere kar dayanm cam elyafl TEFLON malzemeden daha
dktr. Genellikle ekme dayanm, kopma uzamas gibi zelliklerin nemli durumlarda K25; anma ve yk altnda deformasyona kar direncin nemli olduu durumlarda K-35
tercih edilir.
Cam Elyafl TEFLON malzeme, genellikle dk ve orta PV deerlerinde (daha ok
dkyk;yksek hzlarda) ve kimyasal dayanmn nemli olduu durumlarda tavsiye edilir.
TEFLON alamlar iinde en iyi kimyasal dayanma sahip malzemedir. Sadece alkalilere
dayanm azdr.Kar yzey yeterince sert deilse, yksek PV deerlerinde kar yzeyi
andrabilir. Genellikle ekme dayanm, kopma uzamas gibi zelliklerin nemli olduu
durumlarda C-15; anma ve yk altnda deformasyona kar direncin nemli olduu
durumlarda C-25 tercih edilir.
Bronzlu TEFLON malzeme, yk altnda deformasyona ve anmaya kar direnci ve
s iletkenlii en yksek, standart alaml TEFLON malzemedir. Ancak kimyasal dayanm
iyi deildir. Genel olarak bronzu etkileyen kimyasal ortamlar, bronzlu TEFLON malzemeyi
de etkiler. Bu nedenle, yksek kimyasal dayanmn gerekli olmad durumlarda, dk ve
yksek PV deerlerinde kullanlabilir. Kar yzey yeterince sert deilse, yksek hzlarda kar
yzeyi andrabilir. Su ve solventlerde kullanlr, dk hzlarda kuru artlar iin de
uygundur. Dier alaml TEFLON
malzemeler gre zgl arl daha yksektir.
5. Toleranslar
TEFLON yataklarn uzun mrl olmas iin, yatak dizaynnda ve ilenmesinde dikkat
edilecek en nemli nokta i apta verilen alma toleransdr. Oda scaklndaki (20-30C)
minimum boluk (apta yatak tolerans) yle hesaplanr;
- PV < 175 kg.m/cm2.dak ise,
aptaki Minimum Boluk = 0.0002t+0.01)W+0.05mm. dir.
Burada, t = letme artlarndaki ortam scakl, C.
W = Yatak et kalnl, mm.dir.
- PV > 175 kg.m/cm2.dak ise,
yukardaki tolerans 0.02W kadar arttrlmaldr.

6. Yuvaya Takma
TEFLON yataklar yuvalarna sk geme suretiyle taklr. 25 mm d apa kadar olan
yataklarda 0.01 mm/mm geme tolerans (d apta) tavsiye edilir.
Daha byk yataklarda minimum geme tolerans 0.1 mm+(0.005xD) mm.
olmaldr. Burada D, d aptr. Yuva aznda 15 lik hava yapmak yararldr, hava boyu;
ap 50mm ye kadar olan yataklarda 1 mm, daha byklerde 1.5 mm olmaldr.
Scaklk deiiminin fazla olduu durumlarda veya PV deerinin 90kg.m/cm.dak
dan veya birim ykn 35 kg/cm den byk olduu durumlarda, yatan yuva iindeki
hareketine tesbit plakas,kama veya yaptrmak suretiyle engel olunmaldr.
Yatak tamamen darda ilenip yuvaya taklacaklarsa, i apn toleransna d apa
verilen akma toleransn eklemek gerekir, fakat en ideal ileme ekli TEFLON yata yuvaya
taktktan sonra i ap ilemektir.
7. Et Kalnl
Genel olarak yatak et kalnl, i apn 1/8 ine eit veya daha kk seilir. Ortam
scakl yksek ve PV > 110 kg.m/cm. dak. ise bu oran 1/16 olarak alnr. Eer yatak et
kalnlnn fazla olmas zorunluluu varsa, bu durumda yatak muhafazas soutulmaldr.
8. Yatak Boyu
Genellikle yatak boyu, yatak apnn 1.5-2 kat uzunlukta olmaldr. Eer yatak yk
fazla ise yatak boyu daha uzun tutularak birim yatak yk azaltlr.
9. Yzey Temizlii
TEFLON yatan e alt yzey zerinde ince bir TEFLON film oluturmas,
dolaysyla anmann azalarak yatak mrnn artmas iin en uygun yzey temizlii,
talama ve honlama ile elde edilebilen 0.2-0.4 m. Ra (CLA) dr. Talama olana olmad
durumlarda mil yzeyinin 0 numara (en ince) su zmparas ile zmparalanmas tavsiye edilir.
Kritik iletme artlarnda, kar yzey zerinde film oluuncaya kadar meydana gelebilecek
ilk anmay azalmak iin, mmknse ilk montajda yataklarn 30 dakika kadar normal
iletme hzlarnn yars kadar bir hzla ve birka damla sya dayankl yada yalanarak
altrlmalar tavsiye edilir.
Teflon Yataklarn Kullanma Yerleri
TEFLON yataklarn baz kullanma yerleri
yle sralanabilir:
- Gda, tekstil, kat ve ila sanayileri gibi,
rn
temizliinin nemli olduu alanlar.
rnein : Tayc bantlar,
Kartrclar,
St ve yourt makinalar,
Dondurma makinalar,
Ve benzerleri.
- Yalama zellii olmayan sv ortamlar.
rnein : Benzin,
Endstriyel solventler
Ve benzerleri.
- Kuvvetli asit ve alkaliler gibi korozif

ortamlar.
- Bakm gerektirmeden uzun alma mr
istenen yerler.
rnein : Kartrclar,
Elektrik motorlar,
amar makinalar,
Sinema makinalar,
Diki makinalar,
Ve benzerleri.
- Yalamann ie yaramad, ok dk
scaklklarda alan ekipmanlar.
rnein : Sv azot ekipmanlar,
Freon sistemleri,
Ve benzerleri.
- Normal yalarn ayrt veya buharlat
ok yksek scaklklarda (+270C' e kadar)
alan ekipmanlar.
- Dier kuru yataklarn dzgn almad,
ok dk veya yksek nemli ortamlar.
- Yan dier yataklardan atld, dk devir
ve ar yklerde alan ekipmanlar.
rnein : Vinler,
Kaldrma makinalar,
Ve benzerleri.
- Millerin yataklara yapmas ve tutukluk
yapmas ihtimali olan yerler.
- Grlt ve titreimin istenmedii durumlar.
rnein : Fotokopi makinalar,
Sa kurutma makinalar,
Ve benzerleri.
- Gidip-gelme ve dnme sistemlerinde olduu
gibi, ok dk srtnme zellikleri
gerektiren durumlar.
- Yalamann zor veya imkansz olduu
durumlar.
- Arlktan tasarruf edilmesi gereken ve
boyutlarn nemli olduu durumlar.
rnein : l ve kontrol ekipmanlar,
Elektrik saatleri,
Kameralar ve slayt projektrleri,
Ve benzerleri.
- Elektriksel izolasyon zellii gerektiren
durumlar.

Teflon' nun Mekanik zellikleri

EKME DAYANIMI
Deiik scaklklar iin ekme gerilmesine kar deformasyon erileri ekil-1'de verilmitir.
Birok plastikte olduu gibi elastik blgedeki eri lineere yakndr. Akma, byk
deformasyonlardan sonra balar, TEFLON' un kopmada ekme dayanm 23C' de 140-380
kg/cm arasndadr