BLM 2

ELK RETM
2. Malzeme ve elik Yaplarn Hesabna Ait Genel
Hususlar

2.1. elik retimi

2.1.1. eliin Eritilmesi
Yksek frnlarda demir filizinden eritilerek elde edilen

ham demirin metalurjik i yaps yksek miktarda

karbon, fosfor ve silisyum iermekte ve bu nedenle ne
haddelenebilmekte ne de ekile dvlerek ekil
verilebilmektedir.. lenebilirlii salamak iin nce
sz edilen maddelere, zellikle de karbona, ait
miktarn dier maddelerin katksyla azaltlmas gerekir.

 eliin sl ileme tabii tutulmasnda gdlen ama

unlardr :
Karbon miktarn istenilen elik cinsine gre azaltmak
Byk miktarda fosfor uzaklatrlrken, silisyum ve
mangann okside edilmesini salamak
Isl ilem iin gerekli olan oksijen
Havann neminden
Saf oksijen flenerek
Oksijenin bal bulunduu demir filizinden

temin edilir.

 Isl ilemler farkl yntemlerle gerekletirilebilir :

1.
2.
3.

Siemens-Martin yntemi
Elektrik ark yntemi
Oksijen fleme Yntemi

Siemens-Martin Yntemi

Bu yntemle bir frnda byk miktarda ham demir ve

hurda demir eritilir. Kullanlan bu yntem iin gerekli
ergime scakl gazlarn yanmasyla salanr.
Ayrca oksijen veya endstriyel ya kullanlarak bu
ilemin verimi artrlabilir.
Baz zel durumlar iin elik cinsine bal olarak ya ham
demirim miktar artrlr yada hurda demir ilave edilir.

Elektrik Ark Yntemi

Siemens- Martin yntemi gibi bir ergitme yntemidir.

Katk maddesi olarak genelde hurda demir veya ince
demir filizleri veya ham demir kullanlr. Ergitme veya
sl ilemler iin gereken scaklk derecesi elektrik
ark kullanlr.

Oksijen fleme Yntemi

Bu yntemde ham demir, devrilebilir zellikle bir

konvertrde fleme suretiyle saf oksijenle zenginletirilir.

Bu srada aa kan s miktar, soutma yaplmakszn
eriyiin banyo scaklnn dnm scaklnn stne
kmasna neden olur.
Soutma ilemi iin hurda demir ve demir filizleri
kullanlr.

2.1. 2. Deoksidasyon
Deoksidasyon ilemi srasnda elik kat eriinde

gereksiz derecede yksek bulunan oksijen veya oksijen

bileiklerinin miktar, her seferinde ngrlen bir
ergitme yntemi yardmyla azaltlr. Genelde kat
eriyie (silisyum veya alminyum) oksijene olan
afinitesi yksek olan maddeler katlr ve bylece sl
ilem srasnda bileimde bal durumda olan oksijenin
zlerek serbest kalmas salanr.
Deoksidasyon ilemi potada gerekletirilir.

 Elektrik ark ynteminde elik, eritme yaplan kapta

dahi kendi kendine deokside olabilir.

Her durumda deoksidasyon gereklemeyebilir. elik
potada iken ve henz dkm ilemine balamadan
evvel oksijeni aa karmak veya zmek iin oksijene
kar afinitesi olan maddeler eklendii taktirde, sv
haldeki elikte yrtlen sl ilem srasnda oluan gaz
halindeki karbonmonoksitin miktar artar ve oluumun
younluuna bal olarak banyoda iddetli
hareketlenmelere neden olur.

 Kat eriyik kaynamaya balar.

Bu durumda elde edilen kaynar dklm elie gaz

alnmam elik veya dinlendirilmemi elik ad

verilir.
Gaz alnmam elikte souk ekil verme kolayl
mevcuttur.

2.1.3. Kkrtten Arndrma ve Slfit

Oluumu
eliin retim yntemine bal olarak ynetmeliklerde

ngrlen kkrt miktar

% 0.02- % 0.05 arasnda
yer almaktadr.
Bu miktardaki kkrt oranlar manganslfitlerini
oluturabilmektedir.
Bu durumda scak haddeleme ilemi ile elie ekil
verilebilmektedir.

 te yandan ekil verme miktar, ekil deitirme

srasndaki scaklk derecesine bal olarak

deimektedir.
eliin d yzeyine paralel dzlemde, levha
dzleminde, manganslfitlerinin ekilerek uzatlma
miktar, eliin anizotrop zellii nedeniyle boyuna ve
enine dorultuda ekil deitirme derecesine baldr.
te yandan ok dk kkrt oranlar, eliin

potada kkrtten arndrlmasyla gerekletirilir.

 Bu ilem srasnda elie kalsiyum, kalsiyum-karpit

veya magnezyum flenir.

Kullanlan baka etkin, fakat pahal yntemler de vardr.
Bu yntemler kullanlarak %0.001 oranndaki kkrt
miktarlarnn elde edilmesi mmkn olabilmektedir.
Numunenin kopmasna ynelik olarak yrtlen ekme
deneylerinden elde edilen sonular, eliin metalurjik i
yaps gerei krlmann kkrt miktarna ve slfit
ekline bal olarak deitiini ortaya koymutur.
Bundan baka eliin yorulma mukavemetinin de
kkrt miktarna bal olduu ve kkrt oran azaldka
yorulma mukavemetinin artt belirlenmitir.

2.1.4. eliin Dkm ve Katlamas

eliin retim aamasnda iki eit dkm yntemi

kullanlr.
1. Kalplara Dkm
2. Srekli Dkm
.
Kalplara dkm ileminde elik kat eriyii
kalplara yukardan aktlmak suretiyle dklr.
. Kullanlan kalplar ya dikdrtgen ya da kare
eklindedir.

 Srekli dkm ilemi sv haldeki elik kat eriyiinin

srekli bir ekilde dklmesine kar gelmektedir. Bu

ilem elik soutulmu bir bakr kaba aktarlr.
Bu durumda d kenarlar ok hzl bir ekilde katlarlar.
Sv haldeki eliin katlamas srasnda fiziksel veya
kimyasal olaylar birlikte meydana gelirler. Fiziksel
olaylar srasnda kalplarn kenar duvarlarnda darya
doru s k meydana gelir.
Ayrca sv halden kat hale geite hacim azalr.

 eliin dkm ilemleri srasnda mevcut ortamda

oksijen almasn nlemek veya bunu azaltmak iin

genelde, kalplarn st kapatlarak sv haldeki elik
kalplara dklr.
Gerek kalplara dkm, gerekse de srekli dkme
dayanan elik retim yntemlerinde ekirdekte
segregasyon blgeleri meydana gelir.
Mevcut deneyimler, elik yaplarda allagelmi ekilde
kullanlan St 37-2 ve St 52-3 elik cinslerinin srekli
dkm yntemi kullanlarak retilmesi gerektiini
gstermitir.

2.1.5. Scak Haddeleme

eliin scak haddeleme ile elie scak ekil verme ve

scak ilemlerden daha ok, yeniden kristalletirme

scaklnn zerinde yer alan scaklk derecelerinde
elie ekil verme anlalmaktadr.
Scak haddeleme ilemi srasnda elie basn altnda
dorudan ekil kazandrlmaktadr.
Genelde haddeleme ilemi, scaklk derecesi 1200 C
dan 800 C kadar deien bir s yelpazesinde
gerekletirilmektedir.

2.2. Scak Haddelenmi elik rnleri

Haddenlenmi elik rnlerin ekil ve Boyutlarna Gre

Snflandrlmas adn tayan Eurocorn 79 a gre

haddelenmi elik rnler:
1. Yar mamller
2. Tam mamller
olarak iki snfa ayrlmaktadr.
.
Yar mamllerin tam mamllerden fark, yar
mamllere bir n ekil verilmi olmasdr.

2.3. eliin Scak lenmesi

Isl ilem srasnda uygun artlar olutuunda elik bir

yandan uygun mukavemet ve sertlik zelliklerine

ularken, dier yandan da hadde mamln homojenlik
zellii iyiletirilir.
elik yapda kullanlan yapsal elikler iin sl ilemde
kullanlan nemli yntemlerden biri elii tavlama,
dieri ise elie su verme dir.

2.3.1. eliin Tavlanmas

elii tavlama ilemi demek, elii nce AC olarak

tanmlanan dnm noktasnn biraz zerinde yer

alan scaklk derecelerinde stmak veya bunu ardndan
da ak havada soumaya brakmaktr.
Tavlama ilemi srasnda gelien olaylar demir-karbon
denge diyagram aka gstermektedir.

 Baz zel durumlarda yapsal elik malzemesinin i

yaps ve mekanik zellikleri ilenme srasnda

istenmeyen biimde etkilenebilirler.
rnein; ok fazla miktarda souk ekil verme yapld
taktirde eliin ilenebilme zellii ksmen yok
edilebilir.
.Tavlama srasnda uzun sreli scak ekil verme
sonucunda tane bymesine rastlanabilir.
elik tekrar tavland takdirde eliin mevcut eski i
yapsna geri dnmek mmkn olabilmektedir.

2.3.2. elie Su Verme

Ostenit-ferrit dnmne kar gelen oluumda

ostenitile scaklk derecesinden itibaren gerekletirilen

soutma ileminin hz belirleyici bir rol oynamaktadr.
Hzl soutmada tavlamada olduu gibi ferrit ve perlit
olumamakta, bunun yerine martensit ve beynit
olumaktadr.
Her iki madde de kullanlan ilk ana maddeden daha
serttir.
Bu nedenle gevrek krlma eilimi yksektir.
Bundan dolay hzlandrlm bir soutma ilemi ile
birlikte yrtlen ostenitletirme ilemine elii
Sertletirme ad verilmektedir.

2.4 elik Yapda Kullanlan Yapsal

eliklerin Karakteristik Mukavemet
zellikleri ve Bunlarn Test Edilmesine
likin Esaslar
2.4.1 Statik Ykler Altnda Mukavemet zellikleri
elik yaplarda kullanlan yapsal eliklerin statik

ykler ve ekme kuvvetleri altndaki dayanmn

tanmlamak iin malzemenin akma snr, ekme
mukavemeti ve sertlik zelliklerinden yararlanlr.
Akma snr ve ekme mukavemetine karlk gelen
karakteristik deerler ekme deneyi ile saptanr.

 ekme

deneyinde genelde akma snr ve ekme

mukavemeti karakteristik
mukavemet zellikleri
saptanmaktadr.
Akma snr ekme deneyinde uygulanan uzama hznn
bir fonksiyonudur. Akma blgesinde durdurulmasyla
zellikle dk deerdeki birim uzama hzlarna kar
gelen akma snrnda gerilme deeri der. Bu deer
Statik akma snr olarak tanmlanr.

2.4.2 Kaynaklanabilirlik
elik yaplarda kullanlan elik cinsleri arasnda hava

koullarna dayankl elikler ve yksek mukavemetli

elikler kaynaa daha uygundur.
eliin kaynaklanabilirlii demek, bilinen bir kaynak
teknii ile metalik bir bileimin oluturulmasnn
mmkn olmas demektir.
Kaynak artlarnn kontrol altna alnmas ve seiminde
gsterilmesi gereken titizlik alam eleman miktarna,
ana malzemenin akma snrna ve kaynak malzemesine
bal olarak artar.

2.5 elik Yaplarda Kullanlan Yapsal elik

Cinsleri ve zellikleri
2.5.1 Yapsal elikler
Yapsal elik rnleri ve cinsleri, rnein eitli rn

tiplerinde(hadde rnleri, levhalar, lamalar, dikisiz ve

kaynakl kare ve dikdrtgen kutu profiller)
standartlatrlmtr.
elik cinsleri genelde, akma snr deerlerine gre
snflandrlr.
Yapsal eliklerin standartlarn ve ayrntlarn DIN 17
100 de bulabilmek mmkndr.

2.5.2 Bulon, Pul, Somunlarda Kullanlan elik

Cinsleri
naatla yakndan ilgili olan kiileri genelde birleim

aralarnn retiminden ok, mamln son hali

ilgilendirir.
DIN 267de bulonlar, pullar, somunlar vb. birleim
aralaryla ilgili tanmlar yer almaktadr.
Bulon, pul, somun gibi birleim elemanlarnn
zellikleri DIN 267-Yaprak 3de(ISO 898/Ide de bu
durum geerlidir): Bu standartlarda eitli elik cinsleri
ile ilgili malzeme ynetmeliinde tm bilgiler
mevcuttur.

2.6 Hadde rnleri

1. Profiller
2. Lamalar
3.Levhalar

1.Profiller
Profillerin pek ok eidi mevcuttur. rnek olarak

I(Normal Profil), IPE, IPEo, IPEv, IPBl, IPBv

2. Lamalar
Dikdrtgen enkesitli ubuklar

3. Levhalar
3e ayrlr. nce, orta ve kaba levhalar.

2.7 Boyutlandrmann Temel lkeleri

Halihazrda yaplarn boyutlandrlmasnda kullanlan iki

temel ilke vardr. Bunlardan ilki emniyet faktr ilkesi,

ikincisi ise yk ve mukavemet faktr ilkesidir.
Bunlardan ilki, yani emniyet faktr ilkesi, son yzyl

sresince kullanlan belli bal boyutlandrma ilkesidir.

Son yirmi yl ierisinde ise boyutlandrmada yava
yava daha rasyonel ve olaslk teorisine dayal bir ilke
olan yk ve mukavemet faktr ilkesi de kullanlmaya
balanmtr.

2.7.1. EMNYET FAKTR LKES

ykn boyutlandrmada gz nne alnm olan

Gerek

d yk Q kadar atn, boyutlandrmada hesaba

katlan yap mukavemetinin, gerekte gereklemi
olandan kadar kk olduunu kabul edelim. Yap
gvenlii alt snr durumu
olarak ifade edilir. Buradan ;

elde edilir.
Buradan emniyet faktr,
emniyet faktr=

olarak ifade edilir.


Bu
ifade incelenirse, emniyet faktrne ar ykleme

ve mukavemet deerindeki azalmann etkisi

deerlendirilebilir.
Alman artnamesinde 1. ykleme hali iin kullanlan
emniyet faktr deeri;
olarak elde edilir.
Emniyet faktr gmeye kar gerek gvenlii
gstermemektedir.

2.7.2 YK VE MUKAVEMET FAKTR LKES

Bu ilke ok fazla yaygn olmamakla birlikte

zellikle ABD ve Avrupann baz lkelerinde

kullanlmaktadr. lkemizde ise bu ilke
boyutlandrma iin henz kullanlmamtr.
ASCE(American Society of Civil Engineers)
tarafndan benimsenmi olan faktrize edilmi yk
kombinasyonlar yledir:

1.4D+1.2D+1.6L+0.5( veya S veya R )

1.2D+1.6( veya S veya R)+(0.5L veya 0.8W)
1.2D+1.3W+0.5L+0.5( veya S veya R)
1.2D1.0E+0.5L+0.2S
0.9D(1.3W veya 1.0E)

Bu denklemlerde;
D: l yk
L:hareketli ykler
at hareketli yk
W:rzgar yk
S:kar yk
E:deprem yk
R:yamur suyu ve buz yk


Bu
boyutlandrma ilkesinde kullanlan dier bir faktr ise

- mukavemet faktrdr. Bu faktrn deeri, yap

eleman tipi ve boyutlandrmada gz nne alnan snr
duruma bal olarak deiir. ASCE bu deerleri byle
vermitir:
a- ekme elamanlarnda:
0.90 akma snr durumu
0.75 yrtlma snr durumu
b- Basn ubuklarnda :
0.90
c- Kirilerde
:
0.90 eilme iin
0.75 makaslama iin
d- Kaynaklarda
:
= etki ekline (ekme,
makaslama vs.) gre yukardakilerle ayn
e- Dier birleim elemanlarnda: =0.75

Yk kombinasyonlar ve kar gelen gvenlik katsaylar

YK KOMBNEZONLARI

AMA GVENLK
NDS

l yk + hareketli yk(veya
kar
l yk)
yk + hareketli yk(veya
kar yk)

3.00
elemanlar
iin
3.00
elemanlar iin
4.50
birleimler
iin
4.50
birleimler
iin
2.50
elemanlar
iin
2.50
elemanlar iin
1.75
birleimler
iin
1.75
birleimler iin

l yk + hareketli
rzgar
l ykyk
+ hareketli
rzgar yk
l yk + hareketli
deprem
yk
l yk +
hareketli
deprem yk

yk+
yk+
yk+
yk+

GME
OLASILII
0.001
0.001
0.000015
0.000015
0.006
0.006
0.0465
0.0465

2.7.3. Plastik boyutlandrma yntemi

iin snr durum plastik momentinin kesitte

Mukavemet

olumasdr. Plastik moment kapasitesi, kesitin btn

noktalarnda akma snr gerilmelerine ulalmas haline
kar gelir.
Bu tr elemanlarda yapsal gvenlik koulu;
1.7 olarak yazlabilir.
Bu boyutlandrma yntemi lkemizde kullanlmaktadr.

2.7.4. ELK YAPILARIN HESABINDA KULLANILAN

YKLEME GRUPLARI, EMNYET GERLMELER VE DER
MALZEME KAREKTERSTKLER
elik yaplarda ykler ikiye ayrlr:

Esas ykler (H)

lave ykler (Z)

Bu yklerin ayrm ise;

ESAS YKLER
(H)

LAVE YKLER
(Z)

Yksek
Yaplarda (Hal
ve endstri
yaplar, elik
karkas yaplar)

z yk, faydal
yk, kar yk,
kren yk,
makinelerin
ktle kuvvetleri

Rzgar yk,
fren kuvveti
(krenlerin), s
deiimi sonucu
meydana gelen
kuvvetler,
montaj
safhalarndaki
yk durumlar

Kprlerde

z yk, katar
yk veya trafik
yk,
merkezka

Rzgar yk,
kar yk, s
etkisi,
mesnetlerin

DIN 1050 ve TS 648 standartlarna gre bir

elik yapnn hesab, aada belirlenen iki
farkl ykleme haline gre ayr ayr yaplr:
1- Sadece esas ykler alnr. Buna H
yklemesi veya 1. ykleme hali veya EY
yklemesi denir.
2Esas yklerle beraber ilave yklerde
alnr. Buna HZ yklemesi veya 2. ykleme
hali veya EY yklemesi denir.

 MO stanbul ubesi tarafndan yaynlanm olan elik

Yaplar Emniyet Gerilmesi Esasna Gre Hesap ve Proje

Esaslar isimli kaynakta nerilen u kombinezonlarda
kullanlabilir.
a)

D
(H)

b) D + L + ( veya S)
(H)

c) D + L + ( veya S)+ T
(HZ)

d)D+L+S+W/2 e)D+L+S/2+W
(HZ)
(HZ)

f)D+L+(W veya E/1.4)

(HZ)veya(HZ)*

g)0.9DE/1.4
(HZ)*

i) D+L+(W veya E/1.4) +T

ii) (HZ)veya(HZ)*

j)
D+L+S+E/1.4
(HZ)

h)D+(W veya E/1.4)

(HZ)veya(HZ)*


D:

l ykler,kren yk ve makinalarn
ktle kuvvetleri
L: hareketli ykler
S:kar yk
W:rzgar yk E:deprem yk
T:scaklk deiimi ve mesnet kmesi
nedeniyle oluan etkiler, krenlerde fren ve
yanal arpma kuvvetleri
:atlarda hesaba katlacak hareketli ykler
ve su birikmesi nedeniyle oluan etkiler

Not : (HZ) halinde kombinezonda deprem yk yoktur.(H)

ile emniyet gerilmeleri 1.15 ile bytlecektir.
: (HZ)* halinde kombinezonda deprem yk vardr.
Emniyet gerilmeleri 1.33 ile bytlecektir.
Yap elii olarak en ok kullanlan elik cinsi St 37 dir.
Buna normal yap elii denir. Buradaki 37 says kg/mm
cinsinden ekme mukavemetini gsterir.
elik yaplarn hesap ve yapm kurallaryla ilgili olarak TS
648 yrrlktedir. Bu standardn hususuna girmeyen
kapsamlar iin uygulamada genellikle Alman artnameleri
esas alnmaktadr.

Alman artnamelerine gre;

emniyet
katsays :
(H) yklemesi iin = 1.71

(HZ) yklemesi iin

=
1.50
Akma snr gerilmeleri ve basn, eilme-basn
elik cinsi
emniyet gerilmeleri
(H)
(kg/cm)
(HZ)
St 37

2400

St 52

3600
elik cinsi

ekme ve eilme-ekme emniyet

gerilmeleri (kg/cm)

1400

1600

2100

2400

(H)

(HZ)

St 37

1600

1800

St 52

2400

2700

elik cinsi

Kayma emniyet gerilmeleri

St 37
(kg/cm)
St 52

(H)

(HZ)

900

1050

1350

1550

Aadaki malzeme karakteristikleri

btn elik cinsleri iin geerlidir:
Elastisite modl

E = 2 100 000 kg/cm

Poisson says
= 0.3
Kayma modl
G = = 810 000 kg/cm
Lineer s katsays = 0.000012

2.8 ELK YAPILARIN YORULMASI

Yorulma; malzeme biliminde

bir malzemenin
devirli olarak srekli yklemeye uramas
sonucu ilerlemeli ve yerel yapsal hasara
uramasdr. Malzeme dereceli olarak arttrlan
ykler altnda denenip belirli bir snrdaki
gerilime geldiinde kopmaktadr. Bu ekilde
denenerek bulunan deere malzemenin statik
dayanm denir. Ancak ayn malzeme eer
gemite
srekli
gerilmelere
uramsa,
kopma deeri bu statik dayanm deerinden
daha dk bir deerde olacaktr. Bunun
nedeni malzemenin yorulmasdr.

Yorulma, bir malzeme srekli ykleme ve

boaltmaya maruz kaldnda gerekleir.

Eer yklemeler belirli bir dzeyin
zerindeyse,
malzemenin
yzeyinde
mikroskobik
atlaklar
olumaya
balayacaktr. Zamanla bu atlak kritik bir
bykle ulaacak ve yapda atlama
gerekleecektir. Yorulma aamalarn
aamada deerlendirilir: -atlak balangc
-atlak
ilerlemesi
-krlma

 Peki yorulmann bizim iin nemi nedir?

- Yorulma olay dardan gzlemlenebilecek bir

ekilde nemli bir ekil deiimi yapmadan malzemenin
ani olarak gmesi nedeniyle tehlikelidir.

ekilde eksenel olarak ykl ve St 37 kalitesinde

elik malzemesi iin
S-N erisi verilmitir.

Snek elik tayc elemanlarn yorulma

mr, max gerilme n azalmas ile artar. Bu

durum test edilen numunenin olduka fazla
sayda yk tekrarna dayand yorulma limiti
() blgesine kadar devam eder. Bu gerilme
seviyesinde numunelerin %50sinin 10 milyon
tekrar says gibi yksek tekrarlara dayand
grlmtr.

Ne yazk ki yorulma mrnn bulunmas iin

analitik yntemlere sahip deiliz. Bu durum

ise bizleri yorulma mrn bulmamz iin
prototip hazrlamaya mecbur etmitir. Daha
sonra da yukardakine benzer testler yaplarak
S-N erisi retilir. Bu erilere dayanlarak
yorulma hesab yaplmasna yarayan baz
yntemler, eitli standartlar tarafndan
verilmitir.

Bu standartlardan bazlar unlardr:

-AASTHO(American Association of State

Highway and Transportation Officials)
- AREA(American Railway Encineering
Association)Specification for Steel Railway
Bridges
-ECCS (Eurupean Convention for
Constructional Steelwork) Recommendations

2.10 ELK YAPILARDA KOROZYON

DIN 50 900 Ksm 1 de Metallerin Korozyonu,
Tanmlar olarak adlandrlan bir blm yer almaktadr.
Metallerin korozyonu ile metal elemanlarn evre ortam
ile girdii reaksiyon ifade edilmektedir.
Bu reaksiyon malzemede llebilir seviyede bir
deiime ve dolaysyla korozyon hasarna neden
olmaktadr. ou durumlarda bu reaksiyon elektrokimyasal zelliktedir, kimyasal veya fiziksel de olabilir.

 Kullanlan elik malzeme ak hava koullar altnda

bulunduunda ve buna kar korumaya ynelik gerekli

nlemler alnmadnda, d yzeyinde deiimler
meydana gelir. Buna korozyon veya paslanma denir.
Genelde korozyon oksit veya hidroksit zellikte olup,
paslanma sonrasnda d yzeyde, yzeyi tamamen
niform bir ekilde kaplayan korozyon tabakas oluur.

 Havada, su ile birletiinde asit oluturan zararl

maddeler vardr. Bu asit demirin korunmayan ksmn

etkilerler.
Bu nedenle boyama veya kaplama, rnein
galvanizleme yaplarak d yzeyin korunmas
zorunluluu vardr.
Bu yaplmad taktirde, zellikle ortamda srekli nem
bulunmas durumunda, demir ok hzl bir ekilde
korozyona urayacaktr, baka bir deyimle korozyona
urayacaktr.

2.10.2. KOROZYON ETLER

1- OKST TABAKASI OLUTURAN KOROZYON
100 C aan scaklklarda demir ve elik mamln st
yzey tabakasnda oluan oksit tabakasdr. Bu korozyon
tr scak haddeleme grm elik, yeni retilmi hadde
profilleri ve levhalarda grlr.
2-HDROJEN OLUTURAN KOROZYON
Bu tr bir korozyon ekli, oksijen eksiklii sonucunda
oluur ve tm yzeyi uniform olarak kaplar. Metalin st
yzeyinde mikroskobik boyutlarda korozyon elamanlar
oluur.

3- OKSJEN NEDENYLE OLUAN KOROZYON

elikte rastlanan en nemli korozyon ekli olmakla
birlikte alkalik nitelikteki bu oluum koruyucu zellik
tamakla birlikte katodu korozyona kar korumaktadr.
Korozyon hzn byk lde havalandrma miktar,
tuzlar ve sudaki kirlilik belirlemektedir.
Koruyucu rt tabakalar kullanld takdirde bu tr
korozyon engellene bilmektedir.

4- ATMOSFERK KOULLARDA OLUAN

KOROZYON
Ktle kayb ile sonulanan atmosferik
korozyon, metal yap malzemelerinin
bulunduklar ortamdaki performanslarn ve
yaam srelerini ciddi lde etkilerken,
sosyal ve ekonomik adan ise byk
maliyetlere neden olmaktadr.

5- ATLAK OLUTURAN KOROZYON

Atmosferik koullara maruz kalmasna ramen
paslanmayan eliklerin st yzeylerine yakn
blgelere yakn yerlerde meydana gelen a
eklindeki ince atlaklardr.
Bu tr korozyona nlem olarak malzeme sudan uzak
tutulabilir, izolasyon tabakas tekil edilebilir.

2.10.3. KOROZYONA KARI KONSTRKTF NLEMLER

Genelde elik yaplarda ayn malzemeler kullanlmaldr.

Farkl malzeme kullanlmas halinde temas yzeylerinde

korozyon olumas olas bir durumdur.
ok korozif ortamlarda eliin polimer bir tabakayla
kaplanmas iyi bir sonu verir. Boya paslanmayan
eliklerde normal eliklere gre daha baarl bir nlem
olarak bilinmektedir.

Korozyona Kar Konstrktif nlemler

Genelde elik yaplarda ayn malzeme kullanlmaldr,
rnein St 37 ve St 52 kalitesindeki eliklerden retilmi
mamuller. Gznne alnan yapda farkl malzeme
kullanlmas halinde temas yzeylerinde korozyon
olumas olasl da gz nnde tutulmaldr.
te yandan paslanmayan elik (krom-nikel elikleri)
kullanldnda, sadece atmosferik koullar altnda
paslanmayan nitelikte olup olmadna veya dier etkiler
altnda koruyucu bir tabaka oluturup oluturmadna
dikkat edilmelidir.

ok korozif ortamlarda eliin polimer bir

tabaka ile kaplanmas iyi sonu

vermektedir. Paslanmayan eliklerde boya
normal eliklere daha baarl bir nlem
olarak bilinmektedir.

Korozyon asndan uygun yap detaylar

Daha yap tasarlanrken seilen uygun detaylarla
korozyonun etkisi minimuma indirilebilir, yle ki;
Olabildiinde kk d yzey alanlar
oluturarak
Girinti ve kntlarn olmad, olabildiince
dzgn dz bir yzey oluturmak.
Ke ve kenarlardan kanarak veya keleri
olabildiince byk apl yuvarlatarak
Yatay yerine eimli (min.%3) yzeyler tekil
ederek

Damlalklar, drenaj kanallar ve oluklar tekil

ederek
Suya maruz kesitlerde suyu uzaklatracak
ekilde nlem alarak
15 mmden az aralklar besleme levhalar vb. ile
iyice doldurarak
500 mmden byk boluklar ya hava almayacak
ekilde kapatlarak
Korozyona hassas ksmlarda dayanm yksek
veya kolayca deitirilebilen bir malzeme
kullanarak.

KOROZYONA KARI UZUN SREL

NLEMLER
1) Fra Kullanarak veya Pskrtme Yntemiyle
Boyanan Polimer Koruyucu Tabakalar

Korozyona kar nlem olarak organik polimerlerin

kullanm sadece elik yapda deil dier metallerde de en
ska seilen yntemdir. Bunun nedenleri arasnda
ekonomik olmas, ilenmeye uygun olmas korozyona kar
etkin nlem oluturmas, eitli renk parlaklkta seime
olanak salamas ve kalnlnn az olmas saylabilir.
Polimer koruyucu tabakalar olarak bitml tabakalar, tabii
asfalt malzemesi, katran, katranl plakalar,kauuklar, vinil
klorit polimerler, poliretanlar, epoksi bazl maddeler vb.
kullanlabilir.

2) Koruyucu Polimer Tabakalar

Bu tr koruyucu tabakalar elik yaplarda kullanld

gibi, hazr olarak retilen eitli kap, cephe plakalar

vb. mamllerde de rastlanabilinir. Fabrikalarda kimyasal
ilemler kullanlarak metal malzemenin st yzeyinde
oluturulan bu koruyucu tabakalar prensip olarak
boyama ilemine tabi tutulan polimer koruyucu
tabakalarla ayn zellii gsterirler.

3) Metalik st Yzey Kaplamalar

Galvanizleme ileminde metal inko eriinden

oluan bir banyoya daldrlr. elik malzeme nce
bir asit banyosuna daldrlarak pastan arndrlarak
temizlenir. Sonra suyla ykanr ve ardndan baka
bir banyoya daldrlr. Kuruma ilemi bittikten sonra
malzeme sv inkonun bulunduu kvete atlr.
Banyoda byk hareketlenmeler ve gaz k olur.
Yeteri sre bekletildikten sonra sudan oluan
banyoya atlr ve hzla soutulur. Bylece eliin
st yzeyinde kaln bir inko tabakasnn iyice
yapmas salanr. Bu tabakann kalnl elik
elemann kalnlna, elik kalitesine ve banyo
sresine baldr.

4) ift Katl Sistemler

ift katl sitemler olarak, metal kaplama ve
polimer koruyucu tabakann birlikte kullanlmasna
kar gelen ifte koruyuculuk kastedilmektedir. Bu
sistemde metal kaplama, korozyona kar aktif
koruyucu ana tabakay olutururken, polimer
tabaka ise alttaki metal kaplamay koruyan bir rt
tabakas ilevini grmektedir.

5) Polimer Harl Kaplamalar

Bunlarn nemli avantajlarn hzl
sertlemeleri, yksek dayanmlarn,
yksek ekme mukavemetleri ve yzeye
yksek yapma zellikleri oluturmaktadr.
Pahal olmalar ise dezavantajlardr.

6) imento Harlar ve Betonlar

imento alkali zellii nedeni ile, zellikle imento ile
hazrlanm sva yeteri kadar sktrlm ve kalnsa,
demiri ve elii korozyondan korur. te yandan baz
durumlara dikkat etmek gerekir.
7) Lastik Kaplamalar
Bitml, katranl folyolar, PVC bazl rnler, Doal veya
sentetikler kauuk rnler de korozyona kar kullanlan
nlemler erevesinde kullanlmaktadrlar. Bu rnler
yumuak elastikten plastik zelliklere kadar byk bir
yelpazede temin edilebilmektedir. Koruyucu etkisi ne denli
geirgen, elektrii iletip iletmemesi vb. zelliklerine bal
olarak deimektedir.

8) Sertletirilmi, Plastik ve Yumuak Elastik

Macunlar
Bu malzeme boluklarn (atlaklar, yarklar, derzler,
vb.) doldurulmasnda kullanlr. Bu macunlar iyi
yapma zelliinde olmal, nemi almal, yalanmamal
ve korozif etki oluturmamaldr.
9) Emaye ile Kaplama
Emaye ileminde zel olarak hazrlanm metal
yzeylere nce nemli oratamda pudra eklinde
malzeme eitli yntemler kullanlarak uygulanr.
Kurutulduktan sonra 500 ve 1000 C arasnda bir
scaklk derecesindeki atee tutulur. Bu ilem srasnda
pudrann eriyerek cam tabakas oluturmas ve
bylece gevrek ama sert, difzyonu engelleyici,
atmosferik etkilere dayankl bir yzey oluturmas
salanr.

10) Katodik Koruma

Katodik korumada, korozyona kar korunmas
dnlen malzeme katot durumuna getirilerek
paslanma nedeni ile oluan kesit daralmas nlenir. Bu
uygulamada doru akm kaynana balanan ve
korozyona kar nlem alnmas planlanan metal
negatif kutbu olutururken paslanmaya neden olan
elektrolit ise pozitif kutbu oluturmakta ve bu ilem
srasnda birbirleriyle balanmaktadr.

Gnmzde katodik koruma ile polimer

kaplamann birlikte kullanlmas

durumunda korozyona kar en etkin ve
yaral nlem alnabilmektedir. Lakin
uygulanan bu ilen iin kombinasyonun da
uygun olmas gerekmektedir. rnein
polimer koruyucu tabakann kalitesinin ok
yksek olmas halinde katotik koruma
polimer kaplamann hatal ksmlarnda
younlamaktadr.

Katotik koruma genelde liman tesislerinde,

su savaklarnda ve palplanlarda,
gemilerde, deniz platform yaplarnda,
iskele olarak kullanlan kprlerde, karada
ve su altnda denilen boru hatlarnda,
tanklarda ve elik temel yaplarnda
yelenmektedir.

ELK YAPILARIN YANGINA KARI

KORUNMASI
1) Yangna Kar Korunma
Bu kapsamda olas tm yangn tehlikesi ile baa
kmaya ve buna kar alnan tm nlemler
kastedilmektedir. Yap, yangnn olumas, zarar verecek
ekilde yaylmas, etkin sndrme almalarn dikkate
alarak ve yap iindeki insanlarn ve hayvanlarn
kurtarlmasn salayacak ekilde tasarlanlmal ve
boyutlandrlmadr.

Etkin bir sndrme almas iin uygun

genilik ve ykseklikte ve ayrca yeterli

dayanma, emniyetli ka ve yangna
mdahaleyi salayan tahliye klar tekil
edilmelidir.

 Yangn srasnda nemli tayc elemanlarn

taycln kaybetmeyecek ekilde
boyutlandrlm ve gerekli nlemleri alnm
olmas istenir. Dier tayc elemanlarn ise
sndrme almalar srasnda tama
fonksiyonunu yitirmemesi arzulanr. Yapda mevcut
dey boluklar, tesisat asansr boluklar ve
merdiven kovalar zel yangn blmeleri veya
doal bacalar olarak gz nne alnr. Bu
ksmlarda her zaman yangnn st katlara
iletilmesi tehlikesi vardr. Bu ksmlarn
tasarlanlmasnda titizlik nemlidir.

2) Yangn Srasnda Binalarn Ayakta Kalmas

Yeni yaplan aratrmalar yangnn bir ykleme
durumu olarak gz nne alnmasn salamaktadr.
Yangn dayanmnn sresi 30 dakikalk
sramalarla F30, F60, F90, F120 ve F180 olarak
snflandrlmakta ve bu snflara kar gelen yangn
dayanm sreleri srasyla 30, 60, 90, 120, 180
dakikadan byk ve eit olarak tanmlanmaktadr.
Ayrca kullanlan A ve B harfleri ile yap
malzemelerinin yanma ve tutuma dereceleri
belirtilmekte, srasyla yanmayan ve yanan nitelikte
olduklarn tanmlamaktadr.

Buna bal olarak bu standartlarda

yapnn tayc elemanlar ve perde

duvarlarnn, tayc olmayan d
duvarlarn, ara blme duvarlarnn,
demelerin, at katlarnn, merdiven ve
merdiven kovasnn evreleyen duvarlarn
yangn tahliye klarnn salamas
gereken yangn dayanm sreleri yapnn
eitli katlar iin yapnn yksekliine
bal olarak tanmlanmaktadr.

3) elik Yaplarn Yangnda Davran

elik yapda kan bir yangn srasnda tayc yap
ksmlar ve elemanlar tama kapasitelerini yitirmemeli ve
belirli bir snrn zerinde deformasyon yapmamaldr.
elik yap elemannn zaman iinde snmas sonucu
oluabilecek gmeyi saptayabilmek iin elemann yangna
kar kaplanm olup olmamas nemli rol oynamaktadr.
Bu nedenle snn yaynm kaplamal ve kaplamasz yap
eleman iin ayr ayr yrtlmektedir. Kaplama kullanlan
elik yap elemanlarnda scakln kaplamadan elie
iletilmesinde, kullanlan kesitin ekli ve yangna maruz
yzey alannn miktarna kar gelen profil faktrnn yan
sra, kaplamann kalnl ve salad izolasyon gz
nnde tutulmaldr.

Bir yap yangna gre boyutlandrlrken, yapyla

ilgili eitli yangn senaryolar retilir. Bunlarn her
biri teker teker yangnn kndan itibaren 10-15
dakikalk zaman dilimleri iinde incelenir ve
yapnn stabilitesini tmyle yitirmesi, gmesi
mekanizmasndaki aamalar ve geen sreler
saptanr.

Sz edilen her srete aadaki hususlar belirlemeye

allr;

Kritik scaklk saptanr.

Buna kar gelen yangn dayanm sresi hesaplanr.
B deer, standardn tamamlad sreyle karlatrlr.
Her bir elik elemanda bu scakla kar gelen akma
snr ve elastisite modl tespit edilir.
Yeni durumda plastik mafsallarn yerleri belirlenir.
Elemanlarn burkulmas incelenir.
Mekanizma (gme) durumuna ulalp ulalmad
saptanr.