HISTORIJSKI RAZVOJ,

PRINCIPI I PRIMJENA
METODA KONANIH
ELEMENATA
1.1.

Uvod

Metod konanih elemenata predstavlja numeriki postupak rjeavanja

inenjerskih problema i problema matematike fizike. Mogu da ga koriste
sve vrste inenjera, dizajneri i menaderi.
Metodom konanih elemenata vri se analiza struktura, raunaju
temperaturna polja, tok fluida, transport masa itd.
U najveem broju sluajeva kada analizirana struktura ima sloenu
geometriju, kada je sloeno optereenje i kada su strukture od razliitih
materijala, nije mogue nai rjeenje u analitikom obliku. Analitiko
rjeenje podrazumijeva dobivanje analitikih izraza za raunanje traenih
karakteristika na razliitim mjestima strukture (pomjeranje, temperatura,
napon i sl.). Za dobivanje takvih podataka treba rjeavati diferencijalne ili
parcijalne diferencijalne jednaine. To je mogue uraditi samo za vrlo
jednostavne probleme. Za sloenu geometriju i sloeno optereenje nije
mogue nai rjeenja u analitikom obliku. Zbog toga se koriste numeriki
metodi, a jedan od njih, najee koriten je metod konanih elemenata
(MKE). Rjeavanje problema metodom konanih elemenata svodi se na
rjeavanje sistema algebarskih jednaina.
Dobivena rjeenja su priblina i odnose se na odreene take strukture.
Proces modeliranja sastoji se u diskretizaciji kontinuuma (tijela ili strukture).
Takav model sastoji se od konanih elemenata, koji su povezani u
vorovima (tapni elementi), po graninim zajednikim linijama (ravanski
elementi), ili zajednikim povrinama (prostorni elementi). Za svaki konani
element postavljaju se jednaine, a njihovom kombinacijom dobiju se
jednaine cijele strukture.
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

Zavisno od vrste problema koji se rjeava, kao rjeenja se dobiju

odgovarajue veliine. Tako u sluaju raunanja naponsko deformacionog
stanja strukture rezultati su pomjeranja svakog vora strukture i naponi
unutar svakog elementa. Pomjeranja i naponi su posljedica djelovanja
spoljanjeg optereenja. U problemima koji se ne odnose na strukturalnu
analizu nepoznate u vorovima mogu biti neke druge fizike veliine npr.
temperature.
U prvom poglavlju je dat pregled razvoja metoda konanih elemenata, a
zatim osnovni koraci u rjeavanju problema primjenom metoda konanih
elemenata. Vanost i upotrebljivost MKE posebno je dola do izraaja sa
pojavom monih kompjutera. Sama teorija MKE je sloena i matematiki
odreena. Meutim za primjenu tj. dobivanje rezultata prorauna nije
potrebno ulaziti u dubinu matematikih teorija koje su osnove u MKE.

1.2.

Pregled razvoja metoda konanih

elemenata

Prvi radovi iz podruja metoda konanih elemenata pojavili su se

etrdesetih godina prolog vijeka. Hrenikoff je 1941. rjeavao probleme u
oblasti strukturalne analize i naponske analize vrstog tijela. Zbog potrebe
diskretizacije modela na konane elemente dalji razvoj se kretao u pravcu
razvoja topologije i geometrijskih osobina. Nakon zastoja poela je
primjena metoda konanih elemenata u avionskoj industriji. Posebnu ulogu
odigrale su matrice kao vrlo pogodne za primjenu u metodu sila i
deformacija, pa tako ova dva metoda za proraun konstrukcija postaju
pogodni za primjenu na raunarima. Utemeljitelji metoda su Clough, Martin,
Topp i Turner koji su i napravili osnovni koncept MKE. Prethodne radove na
matrinom konceptu objavili su Argyris i saradnici. Radovi su tampani
1960 u knjizi u kojoj je prvi put koriteno ime konani element. Sva poznata
saznanja u podruju MKE su tada sumirana na konferenciji US Air Force.
Tada je dogovoreno da se napravi i prvi software NASTRAN (Nasa
Structural Analysis). Iza ovog razvijen je SAP (Structural Analysis Program)
na Berkley University od strane saradnika prof. Clough-a.
Prvi univerzitetski udbenik u oblasti MKE napisao je Cook 1974. godine, u
vrijeme kada je metod je ve bio prihvaen.
Poseban znaaj u razvoju MKE imali su varijacioni principi mehanike
kontinuuma koji su primijenjeni na formulaciju MKE, pa je MKE dobio opti
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

pristup. Dalji razvoj MKE odvija se u pravcu ravanskih elemenata. Tako je

Caurant rjeavajui granine probleme torzije predloio i koristio trougaone
elemente, a rjeenje dobio pomou varijacione metode Ritz-a. Tek 1960
postavljen je direktni tj. statiki pristup MKE. Polovinom ezdesetih White i
Fridrich rjeavaju parcijalne diferencijalne jednaine koristei mreu
trougaonih konanih elemenata i varijacione principe. Nakon toga uvodi se
pojam donje i gornje granice aproksimacije po MKE. Hellinger i Reissner
postavljaju mjeoviti model konanih elemenata u kome se kombinovano
javljaju sile i deformacije kao nepoznate veliine.
Da bi naao iru primjenu razvoj MKE ide u pravcu tanosti aproksimacije i
konvergencije rjeenja.
U tom periodu javljaju se radovi i monografija Zienkiewicz-a i Cheng-a u
kojoj su prikazane osnove metoda i mogunosti za primjenu.
U metodu konanih elemenata mora se ostvariti kontinuitet izmeu
elemenata i poddomena u mrei elemenata. To je postignuto uvoenjem
interpolacionih funkcija koje su se razvile na osnovu razvoja matematike
teorije splajnova. Interpolacione funkcije se pretpostavljaju u obliku
polinoma ime se obezbjeuje kontinuitet izmeu elemenata. Matematiari
su sedamdesetih godina definitivno generalizirali teoriju tako je Oden uveo
niz generalizacija i proirio primjenu na viedimenzionalno podruje,
euklidske prostore i podruje nelinearne analize. Od tada se MKE razvija
sa razvojem raunara. Oni su omoguili rjeavanje velikih problema
sloene geometrije i optereenja. Do devedesetih nema vizualizacije
problema. Sa dananjim mogunostima raunara mogue je dobiti potpunu
predodbu naponskog, deformacionog, termikog polja ili nekog drugog
problema.
Diskretizacija domena na vei broj konanih elemenata bila je limitirajui
faktor sve do pojave automatskih generatora mree. Prije toga se
diskretizacija vrila runo to je bilo zamorno, esto netano i iznad svega
sporo. Metode automatskog generiranja mree je 1988 predloio i
klasificirao K. Ho-Le. 1992 na problemima diskretizacije domena radio je
Shimada i predloio novi metod diskretizacije a ne treba zaboraviti ni
radove Cavendisha na istom problemu.
MKE je ve odavno u masovnoj upotrebi za proraun razliitih problema.
Ne mogu se ni zamisliti iole ozbiljniji prorauni bez upotrebe ovog monog
metoda. I pored toga nastavlja se razvoj alata i istrauju nove mogunosti
primjene MKE.

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

1.3.

Uloga kompjutera u MKE

U modernom konstrukcionom mainstvu koriste se razliiti kompjuterski

software-i CAE (Computer Aided Engineering) kako bi se ocijenila
konstrukcija u svakom koraku u procesu dizajniranja. CAE alati se koriste
za analize kinematikih ili dinamikih karakteristika konstrukcije. Na tritu
postoji niz monih CAD (Computer Aided Design) software alata. Prvi
programi nisu imali mogunost vizualizacije i dalje su se razvijali i dobili
nove verzije NASTRAN, SAP do ABAQUS ANSYS, IDEAS, FLOW CATIA,
ALGOR itd. Software-i su se razvijali zavisno od podruja za koje su
namijenjeni ili za univerzalnu primjenu (statiku, dinamiku, termiku
analizu).
Ranija primjena MKE odnosila se samo na strukturalnu mehaniku da bi se
kasnije proirila na rjeavanje problema prenosa toplote, elektrostatiki
potencijal, mehaniku fluida, vibracionu analizu i razne druge probleme u
mainstvu. Danas se razvijaju software-i u podruju brizganja plastike koji
su u mogunosti da pokau distribuciju temperaturnog polja i punjenje
kalupa tenom masom. MOLDFLOW, C-MOLD su software-i koji simuliraju
tok tene plastike kod brizganja plastike.
U razvoju elektromainstva, nuklearne tehnike, magnetizma i za analize
tokova fluida, simulaciju nelinearnih problema koriste se superraunari (kao
to je CRAY).

1.4.

Osnovni koraci u MKE

Inenjerski problemi mogu biti strukturalni ili nestrukturalni (prenos toplote

ili tok fluida). U strukturalnoj analizi cilj dizajnera je da odredi pomjeranja i
napone u cijeloj strukturi koja je izloena djelovanju optereenja. Za mnoge
probleme nemogue je nai raspodjelu deformacija koritenjem klasinih
analitikih metoda pa se koristi MKE. Postoje dva osnovna pristupa u MKE.
Prvi je metod sila ili metod fleksibilnosti.
U metodu sila osnovne nepoznate veliine u problemu koji se analizira jesu
sile. Da bi se dobile jednaine strukture prvo se postavljaju jednaine
ravnotee. Rezultat je sistem algebarskih jednaina u kojima su nepoznate
veliine sile koje se iz jednaina odreuju.
Drugi pristup je metod pomjeranja ili metod krutosti u kome su osnovne
nepoznate pomjeranja u vorovima. Za postizanje uslova kompatibilnosti
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

kod rjeavanja konkretnih problema trai se da su elementi povezani u

vorovima, du stranica ili odgovarajuih povrina prije i poslije djelovanja
optereenja. Osnovne jednaine strukture sadre pomjeranja vorova, a
koriste se jednaine ravnotee i veza izmeu sila i pomjeranja. Od dva
pomenuta pristupa veu primjenu je naao drugi metod pomjeranja i
njegova formulacija je slina za mnoge strukturalne probleme. Veina
programa je napravljena na osnovu metoda pomjeranja.
U MKE se koriste modeli struktura u kojima su meusobno povezani
elementi koji se zovu konani elementi. Svakom elementu se pridruuje
funkcija pomjeranja. Svi elementi su povezani direktno ili indirektno
ukljuujui vorove i/ili zajednike granine linije elemenata i/ili zajednike
povrine.
Na osnovu poznatih vrijednosti napona i deformacija u jednom voru i
elementu mogu se odrediti naponi i deformacije za bilo koji drugi vor i
element strukture koja se razmatra i ije su karakteristike materijala i
optereenja ve poznate.
Ukupan broj jednaina strukture opisuje ponaanje svih vorova i
predstavlja sistem algebarskih jednaina koje je najbolje predstaviti u
matrinom obliku (prilog 1).
Da bi se izloila procedura prorauna po MKE nekog problema najbolje je
specificirati redoslijed koraka u proceduri.
Prije opisa neophodnih koraka treba naglasiti da se modeliranje problema
po MKE izvri diskretizacijom strukture na odgovarajui broj konanih
elemenata, izabere vrsta (tip) elementa koji e se koristiti u analizi, zatim
definiraju vrste optereenja, granini uslovi ili oslonci.
Prvi korak u proceduri odnosi se na modeliranje dok su sljedei, koji e biti
opisani, sastavni dio koritenog software-a i obavljaju se automatski.
Korak 1. Diskretizacija domena i izbor vrste elementa
Metod konanih elemenata zasniva se na fizikoj diskretizaciji posmatranog
domena. Npr. reetkasta struktura se diskretizira na linijske elemente
tapove. Ploa se moe podijeliti na povrinske elemente oblika trougla ili
pravougaonika, slika 1.1.

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

Slika 1.1. Diskretizacija domena na konane elemente

Osnovu za analizu konstrukcije predstavlja poddomen, dio domena
(strukture) koji se zove konani element. Konani element nije
diferencijalno malih dimenzija nego ima konane dimenzije zbog ega se
zove konani element. Zbog toga su i jednaine koje opisuju stanje u
pojednim konanim elementima algebarske jednaine. Pomou njih se
definira i stanje domena u cjelini. To znai da se razmatrani domen koji ima
beskonano mnogo stepeni slobode moe podijeliti na konaan broj
elemenata sa konanim brojem stepeni slobode. Poto je broj konanih
elemenata za jedan problem neogranieno veliki postavlja se zadatak da
se kreira model koji najbolje aproksimira odgovarajui granini problem. Za
ovu aktivnost nema pravila. Izbor najboljeg diskretnog modela zavisi od
intuicije, inenjerske prakse i poznavanja sutine razmatranog problema.
Kreator modela sam ocjenjuje sa kolikom tanou eli imati rezultate
prorauna pa se prema tome i odluuje za odreene korake. Prvi korak u
strukturalnoj analizi odnosno traenju napona i deformacija je diskretizacija
(modela) domena. Ona se vri linijama na poddomene ili konane
elemente.
Ukupan broj konanih elemenata u razmatranom modelu, tip i veliina
elementa zavise od same procjene onog ko vri taj posao. Elementi moraju
biti dovoljno male veliine da daju upotrebljive rezultate, ali i dovoljno veliki
da se izbjegnu problemi koji se mogu javiti kod modela sa velikim brojem
elemenata koji se rjeavaju na neadekvatnim raunarima. Mali elementi i
elementi vieg reda su u optem sluaju poeljni tamo gdje se rezultati brzo
mijenjaju tj. u podruju geometrijskih promjena (radijusi, otvori, mjesta
koncentracije napona i sl.). Veliki elementi se u principu koriste tamo gdje
su geometrijske promjene male ili gdje ih uopte nema. Diskretizacija
domena se nekada vrila manuelno. Danas svi software-i za MKE imaju
automatsko generiranje mree u predprocesorskom dijelu programa.
Izbor elementa koji se koristi u MKE analizi zavisi od problema koji se
rjeava i od eljene tanosti rezultata. Prvo o emu treba voditi rauna
odnosi se na injenicu da li je problem jedno, dvo ili trodimenzionalan. Ako
se radi o prostornim ili ravanskim reetkama onda se koriste linijski ili
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

jednodimenzionalni elementi. Ako je problem ravanski koriste se

dvodimenzionalni ravanski elementi, a ako je problem prostorni koriste se
trodimenzionalni elementi. Neki elementi su prikazani na slici 1.2.

y
2

a) jednodimenzionalni element

y
2
z
4

y2

2
3 x

3
4 x

b) dvodimenzionalni elementi

z
x

y
8
4

z 1

7
3

6
r

c) trodimenzionalni elementi

d) osnosimetrini elementi

Slika 1.2. Neke vrste konanih elemenata

Konstrukcije koje se diskretiziraju linijskim elementima - tapovima su
reetke. Popreni presjek tapa postoji ali se moe smatrati konstantnim.
Najjednostavniji linijski element je linearni element sa dva vora, po jedan
na svakom kraju, slika 1.2.a. Elementi vieg reda imaju tri ili vie vorova i
to su kvadratni ili kubni elementi. Linijski elementi su najjednostavniji od
svih elemenata i na njima je najlake pokazati osnovni koncept MKE.
Osnovni dvodimenzionalni ili ravanski elementi imaju optereenje koje
djeluje u ravni elementa (ravni naponi i deformacije). Takvi su trokutni ili
etverougaoni elementi. Najjednostavniji dvodimenzionalni elementi imaju
vorove samo u vrhovima. Moe se rei da su to linearni elementi sa
ravnim stranama. Postoje i elementi vieg reda sa vorovima na sredinama
stranica. Takvi elementi imaju zakrivljene stranice. Elementi mogu biti
konstantne ili promjenljive debljine.
Najei trodimenzionalni elementi su tetraedar i heksaedar. Koriste se u
problemima gdje je potrebno analizirati prostorno naponsko stanje. Osnovni
trodimenzionalni elementi imaju vorove u uglovima i ravne stranice, slika

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

1.2.c. Postoje i elementi vieg reda sa vorovima na sredinama stranica i/ili

krivim povrinama.
Osnosimetrini element, slika 1.2.d. dobije se rotacijom trokuta ili
etverokuta za 360 oko fiksne ose z postavljene u ravni elementa. Ovaj
element se moe koristiti u sluajevima kada su geometrija i optereenje
osnosimetrini. Osnosimetrini elementi opisani su u poglavlju 7.
Korak 2. Izbor funkcije pomjeranja
Izbor funkcije pomjeranja vri se za svaki element. Funkcija je definirana
unutar elementa i koristi vrijednosti izraunate u vorovima. Kao funkcije
pomjeranja biraju se linearni, kvadratni ili kubni polinomi.
Polinomi se koriste kao funkcije zato to su jedostavni za rad i primjenu u
MKE. Za dvodimenzionalni element funkcija pomjeranja je funkcija
koordinata u xy ravni. Funkcije su nepoznate veliine u vorovima. Za
dvodimenzionalne probleme nepoznate veliine su funkcije koordinata x i y.
Ista funkcija pomjeranja moe se izabrati za svaki element u modelu
konanih elemenata diskretizirane strukture. Funkcije su tako odabrane da
se pomou MKE mora ostvariti kontinuitet pomjeranja unutar tijela tj.
izmeu svih elemenata u vorovima, du stranica i povrina. Nakon izbora
funkcije pomjeranja uspostavi se veza izmeu deformacija i pomjeranja kao
i veza izmeu napona i deformacija.
Korak 3. Definiranje relacije deformacija - pomjeranje i
napon - deformacija
Za svaki konani element treba postaviti jednaine. Ako je problem
jednodimenzionalan, tj. postoji deformacija samo u jednom pravcu npr. u x
pravcu,tada je deformacija x i ona je povezana sa pomjeranjem "u" u x
pravcu. Veza pomjeranja i deformacija data je za aksijalno stanje
deformacija izrazom

du
dx

(1.1)

Jednaina (1.1) vai za male deformacije. Izmeu napona i deformacija

takoer postoje relacije koje se zovu konstitutivne relacije. Jedna od
najjednostavnijih je Hooke-ov zakon. Za jednodimenzionalni problem veza
napona i deformacija je:

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

 x E x
gdje je:

(1.2)

x napon u x pravcu
E modul elastinosti

Nakon postavljanja relacija datih u prethodna tri koraka postavi se matrica

krutosti.
Korak 4. Matrica krutosti i jednaine
U poetku su se matrice krutosti elemenata i jednaine elemenata
odreivale na osnovu uticajnih koeficijenata krutosti, to je u direktnoj vezi
sa strukturalnom analizom. Nakon toga razvijeno je vie metoda za
odreivanje matrice krutosti.
1. Direktni ravnoteni metod (Direct Finite Element Method)
Matrica krutosti povezuje sile u vorovima elementa i pomjeranja vorova
elementa. Ona se dobije iz uslova ravnotee sila za svaki razmatrani
element. Direktni pristup u raunanju matrice krutosti dobar je samo u
sluaju jednodimenzionalnih (tapnih) elemenata, meutim isti je vrlo
pogodan za objanjenje osnovnog koncepta MKE.
Direktni metod je pogodan za jednodimenzionalne probleme ali se za dvo i
trodimenzionalne probleme koriste drugi metodi.
2. Varijacioni metodi (Variational Finite Element Methods)
Zasnivaju se na principu stacionarnosti funkcionala. Ako se analiziraju
problemi mehanike vrstog tijela onda je ovaj princip isto to i princip
minimuma potencijalne energije. Direktni metod se moe primjeniti samo
na probleme jednostavnog oblika dok se varijacioni metodi mogu primijeniti
i na elemente sloenog oblika. Osim toga varijacionim metodama mogu se
odrediti matrice krutosti elemenata nestrukturalnih problema, analiza polja
(napona, toplote). Funkcional se koristi isto kao potencijalna energija za
dobivanje matrice krutosti elementa. Funkcional je funkcija npr. dvije
varijable x i y = f (x,y) gdje je funkcija funkcije f (x,y).
3. Metodi teinskog reziduala (Methods of Weighted Residuals)
Ovaj metod zasniva se na diferencijalnim jednainama razmatranog
problema. Metod se koristi tamo gdje nije mogue odrediti funkcional i u
problemima u kojima funkcional uopte ne postoji. Od svih metoda
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

reziduala najpoznatiji je Galerkinov metod. Na osnovu metoda reziduala

dobiju se jednaine koje opisuju ponaanje elementa. U matrinom obliku
to je:

f1
f
2

f n

k11 k12
k
21 k22
kn1 kn 2

d1
k13 k1n
d 2
k23 k2 n

kn 3 knn
d n

f k d

(1.3)

(1.4)

gdje su: f vektor sila u vorovima elementa

d vektor pomjeranja vorova elementa

k matrica krutosti elementa

4. Metodi energetskog balansa (Energy Balance Finite Element Methods)

Zasnivaju se na balansu razliitih vrsta energije. Koriste se u termostatikoj
i termodinamikoj analizi kontinuuma.
Korak 5. Raunanje globalne matrice krutosti
Matrica krutosti i jednaine pojedinih konanih elemenata dobiju se
primjenom nekog metoda navedenog u koraku 4. Primjenom direktnog
metoda i superpozicije, matrice pojedinih elemenata mogu se sabrati. Na
taj nain dobije se globalna ili ukupna matrica krutosti strukture. Ovdje
mora biti ispotovan koncept kontinuiteta ili kompatibilnosti koji zahtijeva da
struktura zadri cjelovitost (neprekidnost) tj. da nema prekida strukture.
Globalna jednaina strukture u matrinoj formi je:

F K d

(1.5)

gdje su: F vektor sila u globalnom koordinatnom sistemu

K globalna matrica krutosti

d vektor poznatih i nepoznatih pomjeranja svih vorova strukture

Globalna matrica krutosti [K] je singularna matrica jer je njena determinanta

jednaka nuli. Problem singulariteta matrice rjeava se uvoenjem
odgovarajuih graninih uslova (ogranienja ili oslonci), tako da struktura
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

10

zadri postojee mjesto i da se ne kree kao kruto tijelo. Treba naglasiti da

se poznata optereenja unose u globalnu matricu sila F .
Korak 6. Odreivanje pomjeranja cijele strukture
Matrina jednaina strukture konstrukcije u koju su uneseni granini
uslovi predstavlja spregnuti sistem algebarskih jednaina u obliku.

F1
F K11
2
K 21
K
Fn n1

d1
K12 K1n
d 2
K 22 K 2 n

K n 2 K nn
d n

(1.6)

gdje je "n" ukupan broj nepoznatih stepeni slobode. Jednaine se mogu

rijeiti Gausovom metodom eliminacije ili primjenom nekog iterativnog
metoda. Osnovne nepoznate su pomjeranja u vorovima. To su prve
veliine koje se odreuju primjenom MKE.
Korak 7. Raunanje deformacija i napona
Naponi i deformacije su nepoznate veliine koje se odreuju u strukturalnoj
analizi.
Pomjeranja se izraunaju u koraku 6. Nakon toga koritenjem veze izmeu
deformacija i pomjeranja i napona i deformacija koja je data izrazima (1.1) i
(1.2) izraunaju se deformacije i naponi.
Korak 8. Interpretacija rezultata
Dobiveni rezultati primjenom MKE se analiziraju i interpretiraju. Zakljuak
svake analize se svodi na odreivanje tanog mjesta djelovanja najveih
napona i deformacija. Na osnovu poznavanja naponsko-deformacionog
stanja kao jednog od vanih faktora, dizajner e donositi odluke.
Postprocesorski kompjuterski programi pomau korisniku da intepretira
rezultate prikazujui ih u grafikoj formi.

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

11

1.5.

Koordinatni sistemi

U prethodnom tekstu su pomenuti pojmovi lokalni i globalni koordinatni

sistem. U opem sluaju model koji se analizira definira se pomou vorova
smjetenih u trodimenzionalnom prostoru. Poloaj taaka u prostoru
odreen je koordinatnim sistemom. Pomjeranja taaka ali i druge veliine
koje se trae, mogu se zbog jasnoe prikazati u koordinatnom sistemu
razliitom od onog u kome su difinirani vorovi. Kordinatni sistemi se koriste
da izraze poloaj ulaznih ili izlaznih veliina.
- Osnovni ili globalni koordinatni sistem
U globalnom koordinatnom sistemu koji je osnovni sistem za sve
raunarske programe definiraju se ogranienja, kao i izlazne veliine
pomjeranja. Koordinatni poetak globalnog sistema je nula.

u3

u2
u1

O
y
x
Slika 1.3. Osnovni koordinatni sistem
- Lokalni koordinatni sistem

u3

z
B

u2

u1

u2
u1

A
y

C
x

u3

a)

C
x

b)

Slika 1.4. Lokalni koordinatni sistemi : a) pravougaoni b) cilindrini

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

12

Lokalni koordinatni sistem moe biti sistem sa pravougaonim, cilindrinim ili

sfernim koordinatama. Poloaj lokalnog u odnosu na globalni sistem
odreen je sa tri take. Lokalni koordinatni sistem se koristi da se izraze
rezultati pomjeranja i specificiraju ogranienja.
- Koordinatni sistemi elementa
Svaki element ima jedan koordinatni sistem koji slui da se u njemu izraze
izlazni tangencijalni i normalni naponi kao i momenti. U koordinatnom
sistemu elemenata mogu se dati i ulazne karakteristike za
jednodimenzionalne elemente. Ovi koordinatni sistemi se odreuju prema
elementu, a esto kod jednodimenzionalnih elemenata koordinatna osa
spaja vorove elemenata.
- Materijali i koordinatni sistemi za materijal
U analizi MKE koriste se dvo ili trodimenzionalni elementi. Oni mogu biti od
razliitih materijala. Programi za MKE omoguavaju koritenje razliitih
materijala. Linearno izotropni materijali su oni kod kojih mehanike osobine
ne zavise od pravca djelovanja optereenja i iste su u svim pravcima.
Najvei broj koritenih materijala ima ove osobine. Osobine materijala koje
se definiraju u proraunima su: modul elastinosti E, preko kojeg se
rauna modul klizanja G, Poissonov broj i koeficijent termalnog irenja .
Sve ove osobine ne zavise od pravca djelovanja optereenja.
Linearni anizotropni materijal zahtijeva formiranje simetrine matrice
materijala dimenzija 6 x 6 i vektora kolone koji ima 6 vrsta za definiranje
koeficijenata termalnog irenja. U matrici 6 x 6 tri ortogonalne vrijednosti
predstavljaju modul elastinosti modul klizanja i Poissonov broj.
Linearni ortotropni materijali su specijalni sluaj mnogo optijih anizotropnih
materijala. Matrica ortrotropnih dvodimenzionalnih materijala sadri etiri
nezavisne vrijednosti.
Za linearno temperaturno zavisne izotropne materijale odnos napona i
deformacija se obino daje u tabelernom obliku. U ANSYS programu
omogueno je unoenje familije krivih napon deformacija koje su zavisne
od temperature.

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

13

1.6.

Optereenje

U MKE se mogu koristiti razliite vrste optereenja. U strukturalnoj analizi

optereenje djeluje u vorovima. Distribuirano optereenje i poetne
deformacije mogu biti naneseni na jednodimenzionalne elemente,
djelovanje pritiska na dvo i trodimenzionalne elemente,sila pritiska na dvo i
trodimenzionalne elemente, sila gravitacije, centrifugalna sila i termalno
optereenje.
- Direktno optereenje
Sile i momenti mogu se nanositi direktno u vornim takama diskretizovane
strukture. Pravac nanesenih sila i momenata definira se sa tri meusobno
okomite komponente u koordinatnom sistemu.
- Kontinuirano optereenje
Kontinuirano optereenje moe biti rasporeeno po duini jednodimenzionalnog elementa ili po povrinama dvo ili trodimenzionalnih elemenata.
- Gravitaciono i centrifugalno optereenje
Gravitaciono optereenje potie od vlastite teine tj. ubrzanja gravitacije ili
nekog drugog ravnomjernog ubrzanja.
- Termalno optereenje
Opi oblik termalnog optereenja predstavljaju temperature i termalni
koeficijenti irenja. Drugim podacima mogu se definirati srednja
temperatura i/ili temperaturni gradijenti po duini ili kroz popreni presjek i
debljinu dvo ili trodimenzionalnih elemenata.
- Dinamiko optereenje
Prinudno optereenje je vremenski promjenljivo direktno optereenje koje
djeluje u vorovima ili je distribuirano po elementu isto kao u statikoj
analizi. Ono se unosi u proraun kao harmonijska funkcija.
Prinudno ubrzanje, brzina i pomjeranje su rezultat ulaznih vremenski
promjenljivih karakteristika brzine, ubrzanja i pomjeranja vornih taaka.

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

14

1.7.

Primjena metoda konanih elemenata

Metodom konanih elemenata mogu se rjeavati problemi strukturne

analize. U okviru tog postoje statiki i dinamiki problemi.
Tipini statiki problemi su raunanje deformaciono-naponskog stanja
strukture. Jedan primjer prostorne reetke dat je na slici 1.5. Reetka se
sastoji od 48 tapova koji su povezani sa 28 vorova. Svi vorovi osim onih
u osloncima imaju po tri stepena slobode, tj. da se pomjeraju u prostoru.

Slika 1.5. Toranjska reetka

U sluaju dvodimenzionalnih problema, kakav je primjer na slici 1.6.
analiziran je sluaj ploe sa otvorom. S obzirom na simetrinost u odnosu
na osu analizira se samo polovina ploe. Model se sastoji od elemenata
koji su vei to su udaljeniji od otvora, a sitniji to su blie rupi gdje je
koncentracija napona vea, slika 1.6.
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

15

Slika 1.6. Ploa sa otvorom

U opem sluaju matrina jednaina u strukturalnoj analizi ima oblik:

M d B d K d F N

(1.6)

gdje su: M, B i K matrice masa priguenja i krutosti

d , d i d vektori ubrzanja, brzina i pomjeranja
{F} i {N} vektori statikih dinamikih optereenja

Takoe je K = KE + KG
gdje je: KE - elastina krutost
KG - geometrijska ili diferencijalna krutost.
Za probleme linearne statike jednaina (1.6) dobiva oblik (1.7) jednaine
strukture:
K d = F
jer su brzina i ubrzanje strukture nula, a sila F = const.
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

16

(1.7)

Poseban sluaj statikog prorauna je elastino izvijanje.

a) Elastino izvijanje
Konstrukcije ramova i tanki stubovi mogu osim optereenja na pritisak ili
istezanje biti izloeni izvijanju. Zavisno od naina oslanjanja struktura
razliiti su i oblici izvijanja. Metodom konanih elemenata na strukturi se
izvri klasina statika analiza za poznatu geometriju i optereenje. Nakon
toga se odredi matrica krutosti koja sadri lanove elastine krutosti tj. one
koji zavise od osobina materijala strukture i lanove geometrijske krutosti
koji su posljedica geometrije razmatranog elementa, pomjeranja i
naponskog stanja, odnosno optereenja. Jednaina za elastino izvijanje
strukture
KE+ KG d= 0

(1.8 )

sadri faktor .
Iz jednaine se odrede vrijednosti . Najmanja vrijednost odreuje prvi
oblik (mod) izvijanja strukture. Istovremeno je multiplikator nanesenog
optereenja sile koje dovodi do izvijanja.
b) Sopstvene vrijednosti
U sluaju da li jednaina (1.6) ima na desnoj strani pobudnu silu, sistem
moe biti priguen i nepriguen. Rjeenje jednaine slobodno vibrirajueg
sistema bez priguenja daje prirodne frekvencije . Rjeenje jednaine je
"n" prirodnih frekvencija sistema. Poznavanje prirodnih frekvencija je vano
zbog izbjegavanja rezonancije.
c) Frekventni odziv
Ako su u opoj jednaini odziva strukture nelinearna optereenja nula, kao i
geometrijska krutost iako djeluje sinusno optereenje, jednaina (1.6)
dobiva oblik

i B K d F

(1.9)

U praksi se shodno jednaini (1.9) nanosi ustaljeno sinusno promjenljivo

optereenje u razliitim takama strukture i odreuje odgovor sistema u
onom frekventnom rasponu koji je od interesa za primjenu.
Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

17

d) Nelinearna statika
Nelinearna strukturna analiza odnosi se na velika pomjeranja koja se
deavaju linearnim materijalima i mala pomjeranja za materijale koji imaju
nelinearan odnos izmeu napona i deformacija.
Pojava velikih deformacija u linearnim materijalima zove se geometrijska
nelinearnost. Primjera za geometrijsku nelinearnost ima dosta, npr. ica
zategnuta na dva kraja ima velike poprene deformacije kada na nju djeluje
poprena sila.
Nelinearna veza izmeu napona i deformacija oznaava se kao materijalna
nelinearnost. Nelinearnost se ogleda u injenici da se optereenje
materijala vri po jednoj a rastereenje po drugoj krivoj. Ova vrsta analize
obuhvata koritenje iterativnih postupaka i poznavanje nelinearnih veza.
e) Dinamiki problemi
Opta jednaina (1.6) za linearni materijal bez nelinearnog optereenja N
moe se pisati u obliku

M d B d K d F (t )

(1.10)

Rjeenja za brzinu i ubrzanje i pomjeranje se dobiju koritenjem iterativnog

Newmarkovog metoda i diskretizaciju vremenskog perioda.
Prije rjeavanja strukturalnih dnamikih problema treba nai prirodne
frekvencije koje se javljaju kada na strukturu ne djeluju nikakve sile, a
jednaina (1.6) ima oblik

M d K d 0

(1.11)

Na osnovu ove jednaine dobije se sistem od n algebarskih jednaina

K 2 M 0

(1.12)

u kome su prirodne frekvencije. U optem sluaju sistem sa n stepeni

slobode ima n prirodnih frekvencija i n modova oscilovanja.

Historijski razvoj, principi i primjena metoda konanih elemenata

18