KiTAB 'I-EDVAR

Kit.b'l-Edv.r, mOsiki nazariyatnn

en nemli eseri olduu gibi Trk mOsikisi
ses ve dizileriyle ilgili yazl kaynaklarn da
ilk sralarnda yer alr. an arneli ve nazari mOsiki bilgilerini inceleyerek nazariyat alannda yeni bir dnem balatan Safiyyddin el-Urmevl'nin on yedi aralkl
sistemi sonraki yzyllarda benimsenmi.
almalarda esas alnarak hemen her nazariyat tarafndan kullanlmtr. zellikle XIV-XVI. yzyllarda Kit.b 'l-Edv.r'a
yazlan erhler arasnda Celaleddin Fazluilah Ubeydl'nin e rf:u '1-Edv.r', Fahreddin Muhammed Hucendl, Lutfullah
Semerkandl, Mbarek ah ve Abdlkadir-i Meragl'nin e rh -i Kit.b- Edv.r
adyla kaleme aldklar eserleri burada
zikredilmelidir. Eseri Hseyin Ali Mahfz.
Gattas Abdlmelik Haebe ile Haim Muhammed er-Receb tahkikli olarak ne
retmilerdir (bk. bi bl.) . Ayrca Fuat Sezgin'in Nuruosmaniye Ktphanesi'ndeki
nshasndan (nr. 36 53/ 1) tpkbasmn
yapt (Frankfurt 984 ) eser zerinde
Mehmet Nuri Uygun bir doktora alm as
yapm ve tercmesiyle birlikte tenkitli
neri ni gerekleti rmiti r (istanbul I 999).
Ayrca Osmanl

dnemi msikiinasla
b. Abdullah ' n 1441 'de ll. Mur a d 'n tevikiyle yazp hkmdara sundu u. Trk mOsikisi tarihinin en nemli
nazariyat kitaplar a rasnda yer alan Trke bir Kit.b'l-Ed v. r ' nn bulunduu
kaydedilmektedir.
rndan Hzr

BBLYOGRAFYA :

H. G. Farmer. A Histo ry of Arabia n Musle,

London 1929, s. 22 7 229 ; a.mlf., Th e Sourees
of A rabian Musle, Leiden 1965, s. 48-49; a.mlf..
"Safiyeddin", A , X, 63-64; Brockelmann . GA L,
, 906-9 07 ; B. R. D'erlanger. La musique arabe,
Paris 1949, V, 396-39 7; Abbas Azzavi. el-Msfl!;a'l-'lra l!;yye, B a d a d 1951 , s. 31- 32; Gattas
Abdlm elik Haebe. Kitab a '1-Edvar fi 'l- m s fl!;a , Kahire 196 1; Hseyin Ali MahfQz, el-Edvar,
Ba dad 137 1/1 961 ; 0 . Wright, Th e Moda / Sy stem of Arab and Persian Musle, Oxford 1978,
s. 79 -1 42; A. Shiloah . Th e Theory of M us ie in
Arabie Writings, Mnch en 1979 , s. 309 -3 12;
H aim Muhammed er-Receb, Kitab'l-Edva r lia{iyyddfn Urmevf, Badad 1980, s. 17 -1 8;
Mehm et Nuri Uygun . Sa{iy yddin A bd lm 'min Urmevf ve Kitab 'lEdvar, istanbul 1999;
Gulam Hseyin Beydili. " B ozorgan- Aze rbayca n: U rmiy eli Saflyy dd! n Hakknda Bir N ice
Sz ", Va rlk, sy. 1O, Tahran 1980, s. 4 7 -5 2; Adil
ei-Bekri, " afyydd!n U rmev!", el-Mevrid, XIII/
4, B a da d 1984, s. 127 -129; Sreyya Agayeva.
"Trk M isikis inde Edvar ", MM, sy. 463 ( 999 ) ,
s. 57-59 ; Mahmud Ahmed ei-Hifni, "el-Edvar fi
m a'rifeti ' n - n agami ve' l- edvar li- a fyydd!n
el-U rmevi" . T, lll, 548 -555; Nuri zcan. "O sm a nllar ' da Musiki" , Osmanl Ansiklopedisi,
istanbul 1993, lll, 209-2 1 1.

Iii
98

MEHMET

Nu Ri

UYGU N

KiTAB'l-EMVAL
(JI~Yi y l;;S')

Ahmed b. Nasr ed-Davudi' nin

(.

402/ 1011)

slam mali h ukuk una dair eseri

(bk. nAvni, Ahmed b . Nasr).

_j

KiTAB'l-EMVAL

( J I~Y i y l;;S')
bn Zencuye'nin
( . 251!865)

slam mali hukukuna dair eseri

(bk. BN ZENCYE).

_j

KiTAB'I-EMVAL

(JI~Y i y l;;S')

Ebu Ubeyd

Kasm

b.

Sellam'n

(. 224/838)

kamu maliyesine dair eseri.

Vergi konusunda nemli

_j

admlarn at l

d Hz. mer ve mer b. Abdlazlz d-

nemleri bata olmak zere islam ' n ilk iki

vergi ve arazi hukuku. ks
men de idare ve devletler hukuku uygulamalar hakknda zengin bilgiler ieren
nemli bir kaynaktr. Kitapta Ebu Mshir.
Eb'I-Yeman. Hia m b. Ammar. Ebu Eyy b ed-Dmakl ve Ahmed b. Halid elHmsl gibi baz aml hadisilerin rivayetlerine yer verilmesi , Ebu Ubeyd'in eserini
213 (828) ylnda yapt am seyahati
sonrasnda tamamlam olabileceini dy zylndaki

ndrmektedir.

Hacim bakmndan orantsz blmler

(kit3b) ve alt balklardan (bab) oluan eser
devlet bakan ve raiyyenin karlkl haklarn. adil ynetimin gereini. Hz. Peygamber'e mahsus gelirlerle (fey, hu mustan pay ve sa fi) bunlarn harcama kalemlerini ele alan ksa bir blmle balamak
tadr. Daha sonra devlet bakannn korumak ve datnakla mkellef klnd
mallar fey. humus ve zekat olmak zere
ana snfa ayrlarak ele alnmakta ve
kitabn atsn da bu tasnif oluturmak
tadr.

Ebu Ubeyd eserde ele ald konular ve

kitap, snnet ve icma ile
delillendirmeye alr. Kendisi sahabe ve
tabiln kavlini de snnet hkmnde grmektedir. Dneminde hadis ilminin sistemlemi ve tedvin aamasna gelmi
olmasnn verdii imkanla Ebu Ubeyd rivayetleri bazan senedieriyle birlikte nakletmekte, rivayetlerin shhatini incelevarlan sonular

mekte . zaman zaman sened tenkitleri

yapmakta (mese la bk. el-Emual, s. 44 2 ).
bazan da hadis metinlerinde ksaltmala
ra gitmekte veya m ana ile rivayetle yetinmektedir. Kaynaklarda ibrahim el-Harbl'nin . hacas Eb Ubeyd'in eserleri arasnda ihtiva ettii hadislerin azl sebebiyle en zayfnn Kit.b'l-Emv.l olduu
nu syledii bildiriliyorsa da (Hatlb. XII .
50 2; Ze hebl. X, 50 2 ) yalnz hadis saysn
dan hareketle byle bir hkme varmak
isabetli deildir. nk Eb Ubeyd'in ele
ald birok meselede aktardklarnn d
nda daha pek ok hadis bulunduunu
sylemesi ( el-Emu a l, s. 307, 323. 40 1) ,
eserinin muhtevasyla ilgili btn rivayetleri derlerneyi hedeflemeyip en nemlilerini nakille yetindiini gstermektedir.
Ehl-i hadisten saylmakla birlikte ehl-i
re 'yden de faydalanm olan Ebu Ubeyd
kyasn alann snrl tutmakta . sadece
hakknda Kitap ve Snnet'ten hkm bulunmayan konularda kyas a gitmektedir.
Ona gre zellikleri farkl olan meselelerin hkmleri birbirine kyas edilmemelidir. Ayrca her snnet vazedildii hususla ilgili hkm bildirir ve birbirine kyas
lanmaz (a.g.e., s. 497 , 540. 554 . 578. 593 ).
Bu balamda amme maslahat alternatif ictihadlar arasnda seim yaparken belirleyici bir role sahiptir (a .g.e., s. 594 ). ihtilafl grler arasnd a n kendisiyle amel
edilegeleni tercih etmesi (a.g.e., s. 478,
566. 59 5) teamllere de belli bir yer verdiini gstermektedir. Delillerden hkm karabilmesi sebebiyle mstakil
mctehid saylan mellif( Ze hebl. VIII .
9 ; X. 4 9 0 , 49 ) , ele ald konulara dair
delilleri ve dier alimierin grlerini aktarp bunlar deerlendirmekte . sonuta
ya aralarndan birini tercih etmekte ya
da kendi ictihadn delilleriyle birlikte sunmaktadr. Bazan okuyucuyu alternatif
grlerden biriyle kendisininki arasnda
serbest brakmaktadr (el-Emual, s. 667.
692)
Bamsz

bir alim olmasna ramen eilim dallarndaki baars afii ve Hanbeli mezhepleri mensuplarnn kendisini
paylaamamasna sebebiyet vermitir
(ibn Ebu Ya' la. . 259 ; Sbkl. . 154 , 58 )
Bununla birlikte Kit.b'l-Emv.J'de a
fii ve Ahmed b. Hanbel'in ismini dahi anmamakta. imam Malik'in grlerini sk
a aktarmakta ve birauna katlmak
tadr. Nadiren de olsa Eb Hanife. Ebu
Yusuf ve Muhammed b. Hasan e-ey
banl'nin ictihadlarna yer vermekte (elitli

KiTAB'I-EMVAL
Emval, s. I0 3, 128, 15 1,172,249,467,
520, 584, 603 , 620), ancak hemen hibirine katlmamaktadr. Ramhrmzl,
Hseyin b. Ali ei-Kerablsl'nin Ebu Ubeyd'i
fkha dair kitaplarnda afii'nin gr
lerini delilleriyle birlikte intihal etmekle suladn bildiriyorsa da (el-Muf:ad
di'l-fall, s. 250-2 51) hem bu rivayetin
hem sulamann doruluunu isp atlamak zordur. nk Ebu Ubeyd ile afii
ve Ahmed b. Hanbel birbirlerinden ilim
alm ada alimler olup Ebu Ubeyd 'in
zaman zaman afii'nin bilinen grleri
nin aksini benimsedii de grlmektedir
(el-Emval, s. 38- 141 ; ay rca b k. S bkl, ll,
159).
Tarsus'ta on sekiz yl kadlk yapan,
bu arada arazi ve vergi hukukunun kapsamna giren baz davalarla ilgilenmi
bulunan mellif eserinde Ebu Yusuf'un
yaptnn aksine uygulamadaki aksaklk
lara ve dolaysyla zm yollarna temas
etmez. Buna karlkKitab'l-Emval hadisler. sahabe kavilleri ve sonraki fakihlerin ictihadlar bakmndan Ebu Yusuf'un
Kitab '1 -Ijarac'na gre daha zengindir.
Ebu Ubeyd, eserinde nemli bir yer tutan
Evzai gibi Suriyeli mctehidlerin grle
rini de Tarsus'ta geirdii uzun sre boyunca renme imkan bulmu olmaldr
(Gottschalk, XXIII(I9361. s. 272) .
Abbasller'in ykselme dneminde yaEbu Ubeyd, birok meselede halifenin takdir ve tercih yetkisineatfta bulunmakla birlikte bu yaplrken kamu yarar
nn gzetilmesinin ve adaletin salanma
snn nemine vurgu yapar ( el-Emva l, s.
138 ,221,223 , 285,308,3I , 4 J 6,422,423,
689, 718) . Muhtemelen ayn sebeple mkellefin altn- gm zekatn bizzat datma yahut devlete teslim etme seenekleri arasnda muhayyer olduu. buna
karlk dier mallarn zekatn muhakkak
idarecilere demesi gerektii. aksi takdirde eda sorumluluunu yerine getirmi saylmayaca ynnde gr bildirmektedir (a.g.e., s. 680-681 ). Devlet ba
kan fethedilen topraklarn statsn belirlerken. humusun sarf yerlerini genile
tirken veya beytlmal kaynaklarn tahsis
ederken de kamu yararn esas almaldr
(a.g.e., s. 137- I 40, 357-363, 416, 42 2-423 ).
Cizye ve hara vergilerinin miktar belirlenirkenzimmllerin deme gc ile hak
sahibi mslmanlarn maslahat arasnda
denge kurulmas gerekir (a.g.e. , s. 116).
Ebu Ubeyd, antlama hkmleriyle sabit
vergi miktarlarnn arttrlamayaca, ancak ciddi deme gl ekmeleri duruayan

munda azaltlabilecei. mslman ahit

lerce bor! uluuna tanklk edilen zimmllerin borlarna edeerdeki ticaret malla r nd an gmrk vergisi alnmayaca gr ndedir (a.g.e., s. 232-233, 643) . Ayr
ca hara, cizye, uur yahut zekat tahsilatnda mkelleflere zulm ve ikence yaplmamasnn gerekliliini vurgulad gibi vergilerin dzenli bir ekilde ve hakky
la denmesinin nemini de ayr balklar
altnda genie ele almaktad r (a.g.e., s.
8-22, 447-455,501-508, 631-637)
Feyin sarf yerleri geni bir ekilde incelenirken konuya ilikin dier eserlerde
rastlanmayan bir yaklamla yerleik hayat srenlerle gebe hayat yaayanlar
(had arT-bed evi) ayrrnma gidilmekte, askeri ve idari sorumluluklara, toplumsal
faaliyetlere ayn lde katkda bulunamayan bedevlierin fey gelirlerinden hadarller kadar faydalanamayaca, dzenli atyye ve erzak tahsisatndan istifade
edemeyecei, sadece dman saldrs,
iddetli ktlk ve kan davalar gibi olaan
st hallerde kendilerine fey gelirlerinden
yardmda bulunulaca ifade edilmektedir (a.g.e., s. 3 6-317, 32 - 322, 323). Ebu
Ubeyd'e gre atl topraklarn ihya yahut
ikta yoluyla temliki zirai retimi tevik
eden bir tedbirdir. ilenmesi iin ikta edilen topraklar, ihya maksadyla etraf evrilip hima yaplan araziler yl boyunca
atl tutulursa devlet bakan tarafndan
geri alnr, bakas tarafndan ihya edilebilir. Su havzas, otlak ve yakacak 1 yakt
kayna gibi kamunun ortak istifadesine
ak olmas gereken alanlar ise ahsi hima
haline getirilemez; devlet tarafndan ancak mslmanlarn umumunu ilgilendiren hizmetlere tahsis edilebilir (a.g.e., s.
367-393)
Zekat yoluyla salanacak gelir dal
genelde "herkese ihtiyac kadar"
ilkesini benimseyen Ebu Ubeyd, zekatn
hak sahibi btn snflar arasnda payla
tnlmasn savunan ve tek bir kimseye verilebilecek miktar snrlamaya meyleden
grlere kar kmaktadr. Onun asn
dan nemli olan, bir mslmann zaruret
iinde kvranmasnn nlenmesi ve ihtiyalarnn karlanmasdr (a.g.e., s. 689,
718). Bununla birlikte asgari hayat standardnn gerei olarak grd barnak,
giyecek ve hizmetiye ilaveten 40 dirhemi yahut ona edeerde mal varl bulunan bir kimseyi zekat talep ederneyecek
kadar zengin (a.g.e., s. 661-665), 200 dirhemlik ni sa b miktarna sahip bir kimseyi
de zekatla mkellef klnacak kadar varmnda

Ikl saymaktadr. Dolaysyla bu yaklam

dan zekat mkellefi zenginler. ne zekat
vermekle mkellef ne de almaya hak sahibi olan orta halliler; bir de zekatta hak
sahibi olanlar eklinde ta bakal bir hayat standard kmaktadr.

eitli

mali mkellefiyet veya cezalarn

ve hacim llerine mstakil bab ayrlm olmas da
(a.g.e., s. 6 15-627) Kitab 'l-Emval ii n
bir zenginliktir. Bu babda slam tarihinde balatlan ilk para standardizasyonu
giriimine de temas edilmektedir. Eserde baka bir vesileyle parann deer ls ve deme arac olarak grd iki ayr fonksiyona iaret edilir (a.g.e. , s. 546,
548)
edasnda kullanlan arlk

Kitb'l-Emvfl, Endls ulemasndan

Ebu Mervan Abdlmelik b. As b. Muhammed es-Sa'dl ei-Kurtubl (. 303/9 5) tarafndan ihtisar edilmitir ( ibn Ferhun, s.
157) . Zehebl de eserden yapt semeleri el-Mnte]fa min Kitabi'l-EmvalliEbi 'Ubeyd el-Kasm b. Sellam adyla
deriemitir (RGdanT, s. 399) bn Zencuye'nin Kitb'l-Emval'i de hacas Ebu
Ubeyd'inkinin zerine yaplm bir mstahrec gibidir (Kettanl, s. 47; ayrca iki
eser aras ndaki benzerliklerl e i lgili olarak
bk. bn ZencGye, neredeni n g irii , 1, 4749). Eseri ilk olarak Muhammed Hamid
ei-Fki iki yazmaya dayanarak tahkikli bir
ekilde neretmitir (Kah i re 1353, 938;
Beyrut 1981 ). Daha sonra Muhammed
Halil Herras(Kahire 388/ 1968, 140 / 981;
Kahire- Beyrut 1395/1 975; Beyrut 1986).
Abdlemlr Ali Mhenna (Bey rut 1988)
ve Muhammed Arnare (Kahire-Beyrut
1409/ 1989) tarafndan tah ki k edilerek
yaymlanmtr. Abdssamed b. Bekir
b. brahim Abid, 1984 ylnda Tal]ric'l-ef:adi ve'l-aari'l - varide ii Kitabi'l-Emvalli-Ebi 'Ubeyd el-Kasm b.
Sellam adyla Camiat mmi'l-Kura'da
ciltlik bir doktora tezi hazrlam. Atf
Ali Salih de eserdeki hadis ve saha be szlerinin alfabetik bir indeksini yapmtr
( Fihris ef:adf ve aari Kitabi'l-Emval,
Beyrut 1409/ 1989) Kitab Cemalettin Saylk Trke'ye (Kitab-a/ Emval, istanbul
19 8 ), Abdurrahman Tahir Sureti Urduca'ya (Kitab'l-Emva l, - . islamabad
1388/ 1968, 1986) ve Nur Muhammed
Gifarl ingilizce'ye (The Book of Finance,
Islamabad 1411/1991) tercme etmitir.

BBLYOGRAFYA :
EbC Ub eyd Kasm b . Sellam. el-Emval (n r.
Muhammed Amare). Beyrut 1409/1989 ; bn
ZencCye, Kitab 'l-Emval(n r. a kir Z!b Feyyaz).

99

KiTAB'I-EMVAL
Riyad 1406/1986, neredenin girii, I, 4 7 -49;
Ramhrmzi. el-Mu/:addi'l-fal (n[ M. Ac:
dlcel-Hatib). Beyrut 1391/1971, s. 250-251; ibn
Hazm. Af:!ib '1-ftya mine'-af:!ibe ve men
ba'dehm (Cevami'u's-sfre iinde. nr. i h san
Abbas- Nasrddin el-Esed). Kahire, ts. (Dar'lmaarif). s. 334-335; Hatib, Tari/] u Bagdad, XII,
405, 413 , 502; ibn Eb Ya' la. Taba~at'l-f:lana
bile; . 259; Sem'ani, Edeb '1-imla' ve'l-istimla'
(nr. M. Wei sweiler), Beyrut 1401/1981, s. 148149; Zehebi, A'lam'n-nbela', VIII, 91 ; X, 490,
491, 494~ 502; Sbki, Taba~at,, 154, 158,
159; ibn Ferhn, ed-Dfb!ic'l-m.?heb,s. 157;
Rdani. lat '1-/]alef bi~mevli's-selef (nr.
Muhamm ed Hacci). Beyrut 1408/1988, s. 399;
Kettani. er-Risalet'l-mstetrafe, s. 47; Fihris
ef:!idi ve aari Kitabi'I-Emval (nr. Atf Ali salih). Beyrut 1409/1989, neredenin girii, s. 6;
Najib Abdul Wahhab a -Fili , A Critica/ Edition of
Kita.b ai-Amwal by Ab Ja'far A/:mad b. Nar
ai-Dawdi (do ktora tezi , 989), University of
Exeter, s. 143- 153; Said Bekda. Eb 'Ubeyd
el-~asm b. Sellam, Dmak 1411/1991, s. 137143; Gayda' Hazne Katibi, el-/jarac mf]? 'l-fet/:i'L-islamf f:atta evati'l-~arni '-alii 'l-hicrf,

Beyrut 1994, s. 57-58; H. Gottschak. "Abl

'Ubaid al-Qasim b. Sall~m. Studie zur Geschichte der arabischen Biographie", Isi., XXIII ( 936).
s. 245, 272; Cengiz Kallek, "Economic Views of
Ab l CUbay d " . 1/UM Journal of Economics and
Management, Vl/1, Kuala Lumpur 1998, s.l-21.

!il
r

CENGiZ KALLEK

KTAB'l-ERBAiN
(~)y..,.,w-)

Fahreddin er-RUI'nin
(. 606/1210)

ana

kelam ilminin
dair eseri.

konularna

_j

Tam ad el-Erba'in ii ulili'd-din olup

baz kaynaklarda el-Mebf]J.i'l-erba'un
ii uuli'd-din eklinde de zikredilmektedir (Brockelmann. I. 667 ; Suppl., . 922).
Kitabn mukaddimesinden anlaldna
gre Fahreddin er-Razi bu eserini byk
olu Muhammed'in karlaaca inan
problemlerini kolaylkla zebilmesi iin
kaleme almtr. Krk konu (mesel e) halinde dzenlenen Kitdb'l-Erba'in'in riuh
tevasn ilahiyyat. sem'iyyat, nbwet,
ceza- mkafat ve imarnet olmak zere
. be ana.blme ayrmak mmkndr.
Eserin birinci blmnde alemin hudf
s yoluyla yaratcnn varlnn ispatna
allm. drdnc meseleden itibaren
yedi ayr balk altnda sel bl, daha sonra
yine yedi mesel e halinde sbftl sfatlar
konu edilmitir. On sekizinci meselede
sel bl sfatiardan saylan beka kavram
zerinde durulmu. ardndan Ehl-i sn~
net'le Mu'tezile arasnda tartma konu su olan r'yetullah meselesi ele alnm.
Allah 'n mahiyet ve knhnn beer tara-

100

fndan

idrak edilip edilerneyecei hususu

KTAB'l-ESNAM

tartlmtr. lahiyyat bahislerinin yirmi

ikinci meseleden itibaren sekiz balk altnda yer alan konular unlardr: Kullara
ait fiilierin yaratlmas, kudret ve irade
sfatlarnn kapsam, hsn ve kubuh,
cevher-i ferd. nefsin mahiyeti ve cisimler
arasndaki boluk (hala) teorisi. Kitdb '1. Erba'in'in otu:z;uncu meselesi ahiret (mead) bahislerine ayrlmtr. Olduka muhtasar tutulan bu blmde daha ok filozoflarn grleri cevaplandrlmtr. Da- .
ha sonra drt balk altnda nbwet ve
keramet konular ilenmi, otuz beinci
meseleden itibaren yine drt balk altn
da da ceza- mkatat, gnah ve efaat bahisleri ele alnm, otuz dokuzuncu mesele imarnet konusuna ayrlmtr. Kitabn
son bahsi akli istidlal srasnda gz nnde bulundurulmas gereken baz noktalara dairdir.
Brockelmann'n dnyann eitli yerlerindeki yazma nshalarna iaret ettii
eserin (GAL, . 667; Suppl., . 922) stan
bul'un muhtelif ktphanelerinde de pek
ok nshas bulunmaktadr (mesel.. Sleymaniye Ktp ., Laleli. nr. 2246; Nuruosmaniye Ktp .. nr. 2091; Ragb Paa Ktp., nr.
722, 723; Hac Selim Aa Ktp., nr. 581) .
Kitdb'l-Erba'in'in tesbit edilebilen en
eski basks Haydarabad'da yaplmtr
( 1353/1934) . Eserin Ahmed Hicaz! es-Sekka (HI. Kahire 1406/1986) ve Muhammed
Mu'tasm- Billah (Beyrut 1410/1990) tarafndan gerekletirilen iki neri daha bu-

(r"~Yf

._,.,w-)

bn' l-Kelbi'nin
(. 204/819)

Cahiliye dnemi Arap inanlar

ve putlarna dair eseri.

bn shak gibi kendisinden nce Cahiliye

devri Arap inanlar ve putlar hakknda
bilgi veren mellifler olmakla birlikte b
n'l-Kelbl'nin Kitdb'l-Endm'. Arap
yarmadasndaki putlar ve onlarla ilgili
inanlar konusunda kaleme alnm ilk
zel almadr. Eserin gnmze ulaan
tek nshas Kahire'de Ahmed Zeki Paa
Ktphanesi'nde bulunmaktadiL Kitdb'I-Endm'n ilim alemine duyurulmasnda nemli bir yeri olan Ahmed Zeki
Paa, srarl aramalar sonucunda kitap
koleksiyoncusu eyh Tahir el-Cezairl'de
(. !920) bulduu orijinal yazma nshay satn alarak 1914'te ve 1924'te ne
retmitir.

Kitdb'l-Endm zamanmza bizzat b

n'l-Kelbl'ye kadar

kan

bir raviler zinci-

Kitab '1-Enam'n Trke'ye evrien Arapa nshas nn

kapa

lunmaktadr.

Kitdb '1-erba'in'in Siraceddin el-Urmevl tarafndan yaplan Lbdb'l-Erba'in ii uuli'd-din adl muhtasarnn bir
nshas Sleymaniye (Carullah Efendi, nr.
2 52). bir dieri Topkap Saray Mzesi
(lll. Ahmed. nr. 1783) ktphanelerinde
bulunmakta, bir baka nshasnn da
Dublin'de (Chester Beatty, nr. 7351) bulunduu kaydedilmektedir (ZiriklT. V11 .. 166).
Katib elebi, eserin Cemaleddin b. Vasl
tarafndan da ihtisar edildiini belirtmektedir (Kef'??unan, . 61 ). bn'l-Ekfa
nl'nin de bir muhtasar yazd eseri eha
beddin el-Karafi erhetmitir (Haydarabad 1353) .
BBLYOGRAFYA :

Fahreddin er-Razi, Kitab'I-Erba'fn (nr. Ahmed Hicazi es-Sekka). Kahire 1406/1986, 1-11;
a.mlf.. Kelam'a Giri [ei-Muhassalj(trc. Hseyin
Atay). Ankara 1978, tercme edenin nsz, s.
7; Kef'?-?Unn, 1, 61; ll, 1726; Hediyyet'l'ari{in, ll, 406; Brockelmann. GAL, . 667;
Suppl., 1, 922i Zirikli, el-A'Iam (Fethullah). VII,
166; G. C. Anawati, "Fakhr al-Din al-Razi". E/2
(ng . ), ; 755.

Iii

ERAFETI'N GLCK

_j

L!.~

$j

.u- ;,t:.... 'l