iBN'I-MUGALLiS

leri unlard r: A J:kdm 'l-~ur'an ; Kitab 't-Tala]f; Kitab 'l -Veld'; el-Muv azz aJ: fi 'l-f]fh (M ze nl' nin e i-Muttaa r' n a

redd iye olarak yaz l mt r ); el-M bhic ( b

n'n-Nedlm ve DavGdl' ninei-Mnci(. a d y
la zikrettikleri eser b u ki tap o lm a ldr ); el ~ami' li'l-mt e f:(mili ' Hami ' ( DavGd
ez-Za hiri' den ders almakla birlikte usul ve
frG a ili k i n ba z mese lelerde o na m uhalefet eden EbG Bekir Muhamm ed b. s h ak
ei- Kasanl'ye redd iye olarak ka leme a l n
m tr, l razt. s. 76) ; ed-Ddmig (melli f
bu ese rini kendisine muhalefet edenlere
ka r yazm tr, Ze hebl, A'Uim 'n-nbela',
XV. 77); el-Mff: . bn'n-Nedim, Ali b.
Abdlaziz b. Muhammed ed-DGiabi'nin,
er-Red 'ala bni'l-Mugallis adyl a bir
kitap yazdm bildirmektedir (el-Fihrist,
S.

292 ).
BBLYOGRAFYA :

EbQ Bekir es-Sli, Al:;biir 'r-Ri'i.Zf-Billah ue 'lMtta/!:1 -Lillah (n r 1. H. Du nne). Beyru t 1403/
1983, s. 83; ibn'n-Nedlm, el-Flh rist(Teceddd).
s. 272-273, 292; Hatlb, Tarf/:;u Bag dad; IX, 385;
lrazi. Taba k a t 'l-fukahfi' , s. 176, 177, 178; ibn'I-Cevzl. ei-M unta?am(Ata). XIII, 362-363; Eb'IFida , el-Mul] taar, ll, 90; Zehebl, A' lam 'n-nbela', XV, 77- 78; a.mlf .. Tarf/:;u 'i-islam: sene
32 1-330, s. 149- 150; ibn Fazlullah el-mer!, Mesali k, VI, 323; Safedl, el-Va{!, XVII, 41 ; ibn Keslr, el-Biday e, Xl, 186; Davdl, Tabak at 'l-mfessi rfn, 1, 228; ibn'I-Gazzi. Dfuan 'l-is lam (nr.
Seyyi d Kisrevl Hasan). Bey rut 1411 /199 0 , IV,
262; ibn 'l-imad, e?era t, ll, 302; fza /:u ' l-mek
n iin, ll, 606; Muhammed Hadi Mezzin-i Caml .
" b n M ugallis", DMBi, IV, 648.

Iii

H . MEHMET

G NAY

BN'l-MUKAFFA'
( ~f ~f)

Ebu Muhammed (Ebu Amr)

Abdullah (Ruzbih 1 el-Mbarek)
b. ei-Mukaffa' (Dadeveyh)
(. 142/759)
ran asll mter cim,

edip ve katip.

_j

Muhtemelen 106 (724) veya 102 (720)

ylnda iran 'n CGr (FTrOzabad) kasabasnda
dnyaya geldi. Hz'da (HOzistan 1 Ahvaz)
doduuna dair rivayetler (bn ' n - N edlm ,
s. 522 ) Cr'un Hz eklinde okunmasmdan kaynaklanm olmaldr. Asl ad Rzbih'tir. Hayatnn sonuna kadar Mecsi
olarak yaayari babas Dadeveyh, Haccac'n vergi tahsildan iken grevini kt ye kulland gerekesiyle kendisine i
kence yaplm, bu yzden eli sakat kald-
iin "Mukaffa"' (eli b zlm , olak) lakab yla tannmtr. Onun lakabn "Mukaffi'" (sepet ve kfe ya pp satan) eklinde

130

kaydedenler de vardr. lk eitimini Cr'da Fars kltr ve Mecusi geleneine gre ald anlalan bn ' I-Mukaffa', babasnn Divan'l-harac'daki grevi sebebiyle kk yata Basra'ya gitti. Basra'daki
ortamdan etkilenen ve Arap geleneine
uyarak oluna Ebu Amr knyesini veren
Dadeveyh onun iyi bir eitim grmesi iin
zen gsterdi ve zamann ediplerinin
meclislerine devam etmesini salad (Belazrl, lll , 2 18). bn'I-Mukaffa', Basra'da
fesahatiyle nl Yemen asll Al-i Ehtem'in
himayesinde olmalar sebebiyle (Ca h iz, 1,
355 ) bu aileden fasih Arapa rendii
gibi, Basra civarndaki bedevi kabilelerle
de yakn iliki kurarak Eb 'I-Camus el. A 'rabi ve Eb'I-Gl ei-A'rabi gibi fesahatiyle tannan bedevilerden Arap diline
dair salam bilgiler edindi. Dini, ilmi ve
felsefi fikirlerio harmanland zengin bir
kltr merkezi olan Basra'da dnemin
ynetici ve ediplerinden Ma'n b. Zaide,
Mslim b. Kuteybe , bn Ebu Leyla , bn
brme, Arnmar b. Hamza, Abdlhamid
ei-Katib ve Halil b. Ahmed gibi ahsiyet
lerio meclislerine devam etti. Bata Arap
dili ve e debiyat olmak zere Fars, Hint,
Yunan kltrleri hakknda geni bilgi sahibi oldu.
Memuriyet hayatna babas gibi katiplikle balayan bn 'I-Mukaffa' , Emeviler
dneminin sonlarnda Irak Valisi mer b.
Hbeyre'nin oullar olan Basra ve Kufe
Valisi Yezid ile Kirman Valisi Davud 'un
katipliklerini yapt. Abbasiler dneminde
Halife Mansur'un amcalarndan Basra Valisi Sleyman b. Ali'nin katibi iken halifeyle tanma imkan buldu. Halifenin istei
zerine. daha nce Farsa'ya evrilmi
baz Yunan klasiklerini Farsa'dan Arapa'ya tercme etti. Ardndan Kirman Valisi Ysa b. Ali'nin hizmetine gi r di ve asl
hretine onun dneminde (7 50 -7 52) kavutu . O zamana kadar Mani ve Mezdek
dinleriyle kark Mecusi inancna sahip
olan bn 'I-Mukaffa', bir akam yemein
de bir ocuun okuduu Kur ' an ' n etkisi
ve Ysa b. Ali'nin tevikiyle davetliler huzurunda slamiyet'i kabul etti. Bu tarihten
sonra Abdullah b . Mukaffa' olarak tann
d. Yeni doan oluna Muhammed adn
verdii iin Ebu Muhammed kOnyesiyle
de anld. Bir sre Halife Mansur'un arncalarndan Ahvaz ve Musul Valisi smail
b. Ali'nin yannda alt. Onun ocuklar
nn eitimiyle megul oldu . Bir mddet
Niabur Valisi Mesih b. Havari'nin katipliini yapt ( Ceh i y.rl , s. 05 ) bn'I-Mu
kaffa' mslman olduktan sonra fazla yaamam, tercih edilen gre gre 142

(759) ylnda Basra'da ldrlmtr. Muhammed Krd Ali ise onun eserlerinin
saysna ve muhtevasna bakarak altm
yalarnda ldrlm olduunu ileri srmtr. lm tarihini 143 (760) veya 145
(762) olarak zikreden kaynaklar da vardr.
bn'I-Mukaffa'n katledilmesinin sebe-

bi ve

ekli hakknda deiik grler

ileri
En gvenilir rivayete gre,
Mansur'un hilafetini kabul etmeyip isyan
eden amcas ve Suriye Valisi Abdullah b.
Ali, Ebu Mslim-i Horasani kumandasn
da gnderilen orduya yenilince kardeleri
Ysa ile Sleyman'n himayesine snm
t. Bunlar Mansur'dan Abdullah iin af
talebinde bulununca halife, yazl olarak
eman dilemeleri halinde Abdullah ' balayacam vaad etmiti. Ancak vaadine ramen emannamenin bir an bulup Abdullah' mutlaka cezalandrmay
dnyordu (Ce h iyarl , s. 04 ). Bu sra
da Ysa b. Ali'nin katibi olan bn 'I-Mukaf
fa' n kaleme ald ve byk bir zeka eseri olan yorumlara kapal , ar ihtiyat art
laryla dolu bir slupla yazlan emannamede (Ya'k bT, ll , 368) ak bulamaynca ,
halifenin artlardan birini ihlal ettii takdirde karlar bo, kleleri azat edilmi,
biat bat! olaca , btn dinlerde kafir
saylaca (Ce h i ya rl, s. o4) eklindeki
ar artlara kzarak Basra Valisi Sfyan
b. Muaviye'ye bn'I-Mukaffa' n katledilmesi iin talimat gnderdi. Niabur valisi iken ehrin nceki valisi Mesih b. Ysa ile
aralarnda kan ihtilafta Mesih'in taraf
n tuttuu iin bn 'I- Mukaffa'a dman
olan Sfyan ' n , bn 'I-Mukaffa ' n organlarn birer birer kesip atee veya kuyuya
att yahut onu bir hamama hapsederek
ldrtt nakledilmektedir (BelazQrT, ll l,
22 -2 22; Ce h i ya rT. s. 04) ii melliflerinden Sa'd b. Abdullah ei-E'ari el-Kummi Kitdb'l-Ma~aldt ve'l -fra~ adl eserinde, Sfyan tarafndan yakalanan b
n ' I-Mukaffa'n Mansur'a gtrlp teslim edilmek istenince zehir ierek veya
kendini asarak intihar ettiini kaydeder.
Cahiz de bn ' I-Mukaffa'n yukarda belirtilen sebeple ldrOldn syler
( evk i Dayf, lll , 509 ). Onun Risalet '
af:abe'sinde Abbasiler'in siyasetini ve
Mansur'un idaresini aka eletirmesi,
hattaTaha Hseyin 'e gre bu risalenin
Mansur'a kar bir ihtilal beyannamesi
mahiyetinde olmas (Min fjadf i ' - i' r
ue 'n-ner, s. 4 1), ayrca K elile ve Dirnne 'sinde Mansur'un istibdat idaresine
kar st kapal tenkitlerinin bulunmas
sebebiyle ldrld de ileri sr lmektedir (mer Ferruh , el-Minhac, Il, 83). Fars
srlmtr.

iBN'I-MUKAFFA'
dinine, siyaset. idare ve kltrne dair
Arapa 'ya evirdii birok eserin islam
kltrne kar Fars kltrn yayma
gayreti ve Fars asabiyeti gtme olarak
alglanmasn katledilmesinin sebepleri
arasnda sayanlar da vardr.
Sahabeden sonra Arap ' n en zekisinin
Halil b. Ahmed . Acem 'in en zekisinin de
bn'I-Mukaffa' olduu kaydedilir. Onun
sahip olduu ahlaki erdemierin yan sra.
Arap- Fars dil ve kltrne olan derin vukufu gibi sebeplerle kendisini ekerneyenierin kin ve husumetlerinin kurban
olduu sylenebilir. Hr fikirleri ve zellikle toplumda hukuku hakim klarak ah
si ve keyfi ynetime son verme yolundaki gayretleri. slah taraftar olmas . idarenin zayf noktalarn ekinmeden belirtmesi yannda . idarecilerin suistimalierini
yzlerine kar syleyecek cesareti kendisinde bulmas gen yata katiedilmesini
ha zrlayan nemli etkenlerdir.
bn'I-Mukaffa ' n ldrlmesinin en
nemli sebeplerinden biri de bata ken disine nisbet edilen Mu'.razat 'l-Kur'.n
olmak zere Mezdek, Mani. Zerdt gibi
Fars din ve in a nlarna ait birok kitab
Arapa 'ya evirmesi veya telif etmesinden dolay z ndklkla itharn edilmesidir.
Cahiz. bn 'I-Mukaffa'n ran din ve inanlarn a ait bu tr eserleri onlar eletirrnek
amacyla yazd n syler. Cahiz'e gre b
n 'l-Mukaffa' . din ve inanlarn anlatm
ve tasvirinde baarl olmasna kar lk
e letiri yetenei zayf olduu iin yanl
anlalmtr. Ayrca kendi isteiyle mslman olup Abdullah adn alan ve olu
na Muhammed adn veren bir kimsenin
zndk olmas uzak bir ihtimaldir. Aslnda
bn'l-Mukaffa' n gerek amac. Farsa'dan evirdii Aristo mantna dair kitaplarla sla m toplumunun dil ve dncesi
ne. Fars siyaset ve tarihine dair evirileriyle sl am siyaset ve idaresine. Hint hikmetine dair eserleri e de fert ve t oplumun
hayatna yeni almlar kazandrmakt. Bu
amala telif ettii eserlerin birounu
ahlak, edep ve eitim konularna ayran .
sla m'n nemsedii deerleri daha ok
akla dayal olarak ileyen bn ' I - Mukaf
fa'n eserlerinin hibirinde slam 'a aykr
bir gr veya kendisinin zndk olduu
nu gsteren bir delil yoktur (Muha mm ed
Krd Ali , mera' 'lbey an, . 22; Ahmed
Emi n, 1. 223 vd.). Kelileve Dirnn e' nin
ba tarafnda yer alan blmde , btn
din ve inanl a rn taklit ve gelenee dayal
olma zelliini eletiren ksmlarn bulunmasnn bn ' I-Mukaffa ' a zndklk ithamnda etkili olduu ne srlmektedir.

Theodor Nldeke ve baz aratrmaclar,

Enuirvan'n katibi Bzrcmihr'e ait olan
bu blmn bn'I-Mukaffa' tarafndan
yazldn iddia etmilerdir. Ancak bu ks
mn, Kelile ve Dirnne'nin Arapa tercmesi dndaki nshalarda da bulunmas
(Ross . IV [ 927[. s. 449 vd ) bn ' I-Mukaf
fa ' n mtercitn durumunda olduunu kesin biimde kantlamaktadr.
bn'I-Mukaffa'a nisbet edilen, Kur'an'a
ve islam inanlarna kar Maniheizm'i savunan M u' .raz at 'l-Kur'.n adl eserin
ona ait olmas imkansz veya en azndan
phelidir. nk bn 'I-Mukaffa' gibi ok
nl bir edip tarafndan ya z lm . islam
toplumu iinde tepki uyandrmas gereken byle bir eserden zndklara reddiyeler yazan Irakl kelamclarn haberdar olmamas makul grnmemektedir. te
yandan eser. bn 'I-Mukaffa' gibi bir edipten beklenen edebi muaraza slubuyla
de il cedelci bir slup ve savunmac bir
anlayla yazlmtr. Maniheizm'e ait fikirler. bu kitab bir Maniheizm mdafiinin ya z m olabileceini dndrmek
tedir. Kuwetli bir ihtimalle ll. (V III. ) yzyln ikinci yarsnda Irak dnda bir Mani
savunucusu tarafndan yazlan eser. bu
tarihte veya Zeyd! mellifi Kasm er-Ressl'nin ( 246/860) kitap zerine kaleme
ald reddiyenin (bk bibl) telifinden biraz nce bn'I-Mukaffa ' a nisbet edilmi
olmaldr. Reddiye mellifinin Hicaz l olduu . bu t arihte Hicaz'da Mani dininin mntesipleri bulunduu da dikkate alnmal
dr (Chokr. s. 206 ). Ayrca Ressl dnda eski kaynaklarn hibirinde onun hakknda
byle bir itharn grlmez. Halil b. Ahmed
ve Cahiz gibi ediplerin kendisinden vgyle sz ettii bn'I - Mukaffa' lll. (IX.)
yzyln ikinci yarsndan itibaren zndk.
mlhid, mel'un. Maniheist olarak itharn
etmek bir gelenek halini almtr ( B a kl
lanl. s. 35; e rif ei-M urtaza, . 93-94; BTrGnl. s. 32; Abd lkadir ei-Badadl. lll , 4094 O) Daha sonra gelen baz kiilerin. onun
hretinden yararlanarak bata M u'.raiat 'l-]Sur'.n olmak zere telif ettikleri
baz risaleleri ona izafe etmi olmalar
da kuwetle muhtemeldir. Mu'.rai at'l]Sur'.n'n baz paralarn bulan J . van
Ess de bu kitab ona izafe edilen bir eser
olarak tantmtr (bk. bi bl ). Sz konusu ithamn yaygnlk ka zanmasnda Ressi'nin ya z d reddiyenin byk paynn
olduu muhakkaktr. Ressl'r.in eseri.
Michelangelo Guidi tarafndan talyanca
tercmesiyle birlikte Kit.b 'r-Red 'ale 'z-

zndi~ el-la'in bn 'l-Mu~affa ' adyla

yaymlanmtr

(Roma 192 7) .

Snr komusu olduu Bizans ' n

idari
tesiri dnda baka kltrlere
kapal olan Em eviler devrinden sonra yabanc kltr ve medeniyetlere. zellikle
ran asll Bermekl vezirlerin de etkisiyle
Fars kltrne kaplarn aan. onlardan
azami istifade imkanlar arayan Abbasller'in ilk yllarnda bn ' I-Mukaffa' tercme ve telif eserleriyle Arap. Fars. Hint ve
Yunan kltrlerini kaynatrm. bu kltrlerden faydalanarak zamann ynetimine eitli alanlarda nerilerde bulunmutur. Nitekim Farsa'dan Arapa'ya
evirdii eserlerin ou, Abbasller'e gre daha eski ve kkl bir ynetim dzenine sahip olan Sasani' saray adabna aittir.
Bu eserleri aynen evirmekle yetinmeyen
bn'I-Mukaffa'. bunlar islam toplum dzenine uyarlamak amacyla gerekli tasarruflarda bulunmutur (Gibb, s. 252-2 53).
Mtercim Fars kltr, tarih, siyaset. adet
ve gelenekleriyle dini hayatna dair bu evirilerinin bir ksmn bizzat Halife Mansur'un emriyle yapmtr. Mansur'a siyasi ve idari konularda tavsiyelerde bulunmu. tarmla uraan snflarn durumlarnn salamlatrlp saltanatn askeri
gcnn bunlara dayandrlmasn. Erneviler'den yana olanlarn gnllerinin aln
masn . din adamlarnn devlete balana
rak ulemann resmi hiyerari iinde tutulmasn ve hukuki meselelerdeki kararlarda nihai' olarak halifenin yetkili klnmasn
teklif etmitir (Ahmed Emin . 1, 205-2 16).
tekilatnn

Halife . Mervan'n katibi Abdlhamld

el-Kati b ve bn ' l-Mukaffa'dan nce A~ap
nesri. aralarnda mantk! bir irtibat bulunmayan. garip ve nadir kelimelerin youn ekilde kullanld zl szler ve kopuk cmlecikler eklindeydi. Lafz az, anlam geni sz (Tcaz) belagat saylyordu .
lk defa bn ' I-Mukaffa' , "el- mbair ' I
Mukaffal" veya "el-slub'l-msavl" diye
a nlan yeni bir ifade ta r znn rn am tr. Bu yeni slupta cmleler daha
uzun , lafzlar daha kolay ve halkn anlay
na yakn , lafzla mana nicelik itibariyle
denktir. Cmleler arasnda mantki silsile
ve irtibat hakim olup hikaye ve ina tarzlar mezcedilmitir. bn'I-Mukaffa' , lafz
gzelliinden

ok mana gzelliine zen

eserlerinde bata seci olmak zere lafzl sanatlara nadiren ve ounlukla alay ifadesi olarak yer vermitir.
Kulland manaya ilikin sanatlara tabiilik hakimdir. G ve anlalmaz kelimelerden uzak. ak. abartsz . gereki bir anlatm n younlat nesrinde Fars ve
Arap sluplarn mezcetmi. Kur'an ' n slubundan etkilenerek onun lafz . tabir ve
gsterdiinden

131

iBN'I-MUKAFFA'
kssalarndan iktibaslar yapmtr. Abdlhamld'den sonra Arap nesrinin ilk nemli
ismi olan mellifin slQbunun Abdlhamld'inkinden fark cmleler arasnda
mantk( irtibat bulunmas , cmlelerin
lafzl ve suni sslerden uzak olmasdr.
Tercme ko ku su hissettirmeden, ak ve
akc bir dille yapt evirilerinde de bu
slQp zellikleri kendini gsterir. nce felsefi fikirlerio ve mantki kyasla rm hakim
olduu el-Edeb '-agir ile el-Edeb'lkebir' inde zor ibarelerin bulunmas bu
kitaplarn felsefi nitelik tamasnn tabii
sonucudur (Hanna el-Fah Orl, s. 54-58; Ali
e l ak, II, 28-29). ibn'I-Mukaffa'a gre belagat. sradan bir kimsenin bile syleyebilecei zannn uyandracak derecede yaln ve basit olan (sehl-i mmteni) szdr:
Hatta maksad en iyi anlatan her eit
vastay . yerinde bir sktu ve bir hareketi bile belagat kapsamnda grr (G\hiz, 1, 1 I 5)

bn'l- Mukaffa'n sonraki nesiller zerinde nemli etkileri olmutur. Kelile ve

Dimne evirisiyle Arap edebiyatma fabl
tr hikaye tarzn getirmi. bu eser Sehl
b. Harun. ibn'l-Hebbariyye, Eb'l-Ala elMaarrl ve ehabeddin bn Arabah gibi
birok mellif tarafndan taklit edilmi.
hvan- Safa risalelerinde ondan iktibaslar yaplmtr. Atta bl (KlsQm b. Amr). Mtenebbl, Maarrl gibi airler. iirlerinde
bn'l-Mukaffa'n hikmetli szleriyle grlerinden alnt yaptklar gibi bn Kuteybe 'Uyun'l-al].bar; bn Abdrabbih
el- ']:rd '1-ferid, Turtul Sira c '1-mWk'nde onun nesir slQbundan etkilenmitir. Farabi ile bn Sina siyaset. dostluk
ve valileri e ilgili grlerinde Kelile ve
Dimne'nin tesirinde kalmlardr. Ayrca
saray ve muaeret adab . adiiye ve maliye tekilat . hkmdar- tebaa ilikileri gibi
konularda yeniliki fikirleri daha sonraki
halifeler tarafndan benimsenmitir (Hanna ei-Fa hurl, s. 52-54). EbQ Temmam'n
eJ-Jjamase'sinde yer alan. Yahya b. Ziyad
el- Harisi iin nazmettii ksa bir mersiyesiyle (Hatlb et-Tebriz!, ll, 333-334) rumi
ayiara dair didaktik bir kasidesi dnda
bn 'I-Mukaffa ' n iiri bilinmemektedir.
bn' I- Mukaffa"baz yazarlarca , kendisi
gibi edip ve mtercim olan ve Yahya eiBermekl iin Aristo'nun baz kitaplarn
Yunanca'dan Arapa'ya eviren olu Muhammed b. bn'I-Mukaffa' ve Kptl hris
tiyan patrii Ebu Bir Savlrus bn ' I-Mu
kaffa' ile kartrlmtr (Ali e la k, ll, 14).

Eserleri. A) Tercmeleri . 1. K elile ve

Dimne. bn ' I- Mukaffa' ne kavuturan
en nemli eseri olup Hsrev 1. Enirvan

132

'

-~~> Y ~- ~~i

. &~~:;.. tiJ~;/=;;li,;:;""'~.::~!.s,.,.,~)]:I~J!.
/
.

~b\.;.)YV;~t.::.:~_.J,l'-I,V';o\;:

;~J~J.W:,::, .;L\:i,4..::.;..;,i~l;,_}ll.:~~.li .
lbn' I- Mukaffa ' n K eli/e ve Oimnetercmesinden minyatrl bir sayfa (Mnih Bayerische Staatsbibliothek, Cod .
Arab, nr. 616, vr. 48' )

tabip Berzeveyh (BerzQye) taHindistan'dan getirilip Pehlevice'ye tercme edilen Panchatantara'nn

(be makale 1 sz! nasihat! ders) Arapa'ya evirisidir. Asl Sanskrite olan eser.
Hint Hkmdan Debelim'in emriyle ve~
ziri Beydeba tarafndan kaleme alnm
tr. Hayvanlarn diliyle yazlm hikayelerden (fabl) oluan eserin ad iki akal kardeten ( Kellle, Dimne) gelir. Kelile ve
Dimne Farsa. Arapa. Sryanlce. ngiliz
ce, italyanca. Almanca ve Franszca gibi
eitli dillere evrilmi. Arapa evirisi ilk
defa Silvestre de Sacy tarafndan Calila
et Dimna o u fabl es d e Bidpai adyla yaymlanm (Paris 1816). daha sonra Bulak.
Kahire ve Beyrut'ta birok basks yapl
mtr (bk. KELILE ve DMNE). 2. Siyer'lml1k (Siyer mlki'l-'Acem, !judayname) . lll. Yezdicerd zamannda Sasanl
Devleti'nin resmi salnamelerinden faydalanlarak kaleme alnm Jjudaynamec
adl Pehlevlce tarihin tercmesidir. Ba
ta Firdevsl'nin ahname'si olmak zere
Sasanl tarihi zerine kaleme alnan Farsa ve Arapa ktapiara dorudan veya dolayl olarak kaynak tekil eden eser zerinde Mario Grignaschi. Nihayet'l-ireb
ii al].bdri 'l-Frs ve'l-'Ara b adl anonim
kitapla karlatrarak geni bir alma
yapmtr (bk bibl). Reynold Aleyne
zamannda

rafndan

Nicholson . Siyer 'l-ml1k' Arap tarihilerinin tarih yazm konusunda rnek

aldklarn syler (A Uterary History of the
Arabs, s. 348) 3. Kitab 'l-Ayin (Kitab'rRsO.m). Sasanl devlet ve toplum teki
latyla Fars adet ve adabndan bahseden
PehlevlceAyennamec'in evirisi olup gnmze ulamamtr. bn Kuteybe'nin
'Uyun'l-al].bar' (1 . 8, 18: 62; . 221,
278; IV, 59) bata olmak zere baz kitaplarda eserden nakiller bulunmaktadr. 4.
Risalet Tenser. Erdelr-i Babekan'n o
lu zahid ve bilge ehzade Tenser'in Taberistan Hkmdan Cnesf ah'n (G
nesf ah) mektubuna yazd. Pehlevlce
Name-i Tens er adyla bilinen cevabn
tercmesidir ( ibn isfendiyar, s. O). Siyasi ve ahlaki meselelere dair olan mektubun asl ve bn'I-Mukaffa'n Arapa evirisi kayptr. bn istendiyar'n Taril].-i Taberistan'nda Arapa tercmenin zetinin Farsa evirisi yer a lmaktadr. Darmesteter Farsa eviriyi Franszca tercmesiyle birlikte ayrca neretmitir (JA, se ri
IX, 11 894 1, s. 185 vd., 502 vd). Risalenin
eski bir yazmaya dayanan daha iyi bir
neri Mustafa Minavi tarafndan gerekletirilmi tir (Tahran 1311 h. 1 1932). S.
Kitdb't-Tac ii sire ti Enuirvan . NQi
revan ' n hayat hikayesiyle hkmdarlara
nasihatlerini ve uymalar gereken kurallara dair bilgileri ieren risalenin tercmesidir. bn Miskeveyh'e gre eser bizzat
Nirevan tarafndan yazlmtr. Ebu Ali
Miskeveyh'in Tecarib'l-m em'i ile bn
Kuteybe'nin 'Uyun'l-al].bdr'nda (I, 5,
) eserden baz nakiller yer almaktadr.
6. Kitdb 's-Segiseran . Trkler'le ranl. lar arasndaki savalardan. Siyavu, Rstem-i Zal. istendiyar ve Kutab gibi eski
ran destan ve menkbelerinden bahseden eserin tercmesi olup Jjudaynam e'de bulunmayan birok bilgiyi ihtiva etmesi bakmndan nemlidir (Christensen, Les
Kayanldes, s. 142 vd .). 7. Kitdb 'l-Pey kar. Keyanller tarihinden ve istend iyar'n
savalarndan bahseden eserin evirisidir
(a.g.e., s. 143) s. Kitab Mazdek. Sasanller zamannda Zerdt'n dinini terkeden barahip Mazdek'in hayatn, NQire
van'n babas Krali. Kubadile olan mnasebetlerini anlatan Pehlevlce kitabn
tercmesidir (Christensen, Le regne, S. 44
vd) Nldeke'ye gre eser Mazdeizm'le ilgili olmayp edebi bir kitaptr (Ahmed etTavlll. s. 21). Edebi bir slupla yazlm .
roman ve hikaye tarz anlatrnn hakim
olduu eserden Nizamlmlk'n Siyasetname'si (s. 260-284) bata olmak zere birok kitapta nakiller bulunmaktadr.

iBN'I-MUKAFFA'
9. Kit.b Melikin min mW.ki'l-Frs
li-ra'iyyetih (Kprl Ktp, nr. 2366) 10.
Kit.b 'I-Mantk. Aristo'nun manta
dair Categorias (Kitab '1-Makillat), Pe ri
Hermenaias (Kitab'I'bare) ve AnalyUca (Kitab 'l-~yas) adl eseriyle Porphyrios'un sur! mantkla ilgili Eisagoge
(lsagilcf) adl kitabnn Pehlevlce'ye yaplm tercmelerinin telhis ve erhler
le Arapa'ya evirisidir. Baz yazmalarda
(Haydarabad Asafiye Ktp, nr 79) bn'l
Mukaffa'n olu Muhammed b. Abdullah 'a nisbet edilen bu eviriler bn Bihrlz'in ljudud 'I-mantk adl eseriyle birlikte neredilmitir (Tahran 1978)
B) Telifleri. 1. el-Edeb'l-kebir (edDrret '1-yetfme [fT ta'ati'l-mlCkj, ei-Hikmet '1 -medeniyye, es-Siyaset '1-medeniyye, Kitab '1-Adab, Risale fi'l-al]lak, Risale {1 mekarimi'l-al]lak ve's-siyaseti'l-medeniyye). Bir mukaddi me ile iki blmden oluan eserin mukaddimesinde eskilere uymann, onlarn ilim ve eserlerinden faydalanmann nemine temas edildikten sonra birinci blmde hkmdar.
vezir ve valilerin idari ve siyasi davran
larndan. ikinci blmde insanlar aras
ilikilerden. grg kurallarndan ve gerek dostun vasflarndan sz edilmitir.
Eb'l-Hasan el-Amiri, bu eserin Zerdt'n kutsal kitab Avesta'da yer alan
ahlaki t! ere dayandn ileri srmektedir ( ei-'Iam, s. 160-161 Kitabn birok
neri arasnda Emir ekib Arslan (Kah i re
1311 / 1893) , Muhammed Hasan ei-Mersafi (Kah i re 1331/1913). Ahmed Zeki Paa
( iskenderiye 1330; Kah i re 19 14). Muhammed Krd Ali (Resa'il'l-blega' iinde,
Kah i re 133111913) ve Ahmed Rif' at eiBedravl ( Beyrut 197 4 neirleri zikredilebilir. Esere Muhyiddin bn'I-Arabl tarafndan 'l?at'l-elb.b ve ~el]iret'l-ik
tis.b adyla bir tetimme yazlmtr (yazma nshalar iin bk. Brockelmann. GAL
Suppl., I, 236). el-Edeb'l-kebir Hollandaca. Franszca ve Almanca gibi dillere
evrilmi. ayrca zerinde almalar yaplmtr (a.g.e., a.y.). Z. el-Edeb'-a
gir. Bir mukaddime ile bir blmden ibaret olan eserin mukaddimesinde. akln
edebe ihtiyac ve akln gelimesinde edebi n etkisi zerinde durulduktan sonra
akll insann nefsini terbiye etmeye al
masnn gereinden. nefis.muhasebesi
yaparak nefsini ktlklerden arndrma
snn neminden. din-akl ilikisiyle Allah'n varlnn baz delillerinden sz edilmektedir. Hkmdar, vezir ve valilere dair
adabn yannda zellikle avama ynelik
ahlaki tler. veeizeler ve hikmetterin

yer ald eserdeki baz szler Kelile ve

Dirone'de de gemektedir. Kitabn eitli
neirleri iinde Ahmed Zeki Paa (Kah i re
132911911). Muhammed Mudar (Kahire
1331, 1364), Muhammed Krd Ali (Resa'il 'l-b lega' iinde, Kah i re 1331/1913),
Ahmed Ebu Halaka (Beyrut 1960), n'am
Fewal (Beyrut 1960) ve mer Eb'n-Nasr
(Beyrut 1966) neirleri saylabilir. Her iki
eser zerinde Paule Charles Dominique
(Arabica, X111 Leiden 1965 J, s. 45-66) ve
Mfid Kumeyha (Riyad 1989). el-Ed eb'
agir zerinde de Gstav Richter (lslamica, XIX 1 Leipzig 1931 J, s. 278-28 1) al
ma yapm. Osman Reer kitabn Arapa
metniyle birlikte Almanca tercmesini yaymlamtr (Stuttgard 1915) bn'l-Mu
kaffa'n iki eserde de geen "edep"ten
kast nefis ve ahlak terbiyesidir. Onun bu
konudaki aklamalar slam'n ruhuna
uygun olmakla birlikte daha ok akla dayanmaktadr. nk mellife gre ahlak
her eyden nce aklla ilgilidir. Din. ahiakn temeli olan iyi ile kty bildirmemi
olsa bile akl tabiat gerei onlar ayrt
edebilir (Hanna el-FahQrl, s. 26-27) Fars
kltrnn hakim olduu bu iki eserde
Yunan ve slam hikemiyatna da yer verilmitir. 3. el-Edeb'l-veciz li'l-veledi'-agir. Mellifin. oluna hitaben kaleme ald ahlaki tlerden meydana
gelir. Bu tlerinde zellikle kretmek.
sabrl . skunet ve vakar sahibi olmak.
kendini hznlere kaptrmamak. kendi
aleyhine de olsa doruluktan ayrlmamak
gibi erdemleri tavsiye ettii grlr. Eseri Muhammed Krd Ali (Resa'il'l-blega'iinde, Kahire 1331/1913,s.l32-138),
Muhammed kbal (Kah i re 1342) ve Muhammed Gufrani ei-Horasanl (Kahire
1943) yaymlamtr. el-Edeb'l-veciz,
Naslrddln-i Tsi tarafndan Eb'I-Feth
Nasrddin Abdrrahlm b. Ebu Mansur
adna 633'te (1235) Farsa'ya tercme
edilmitir (nr. Gulam - Hseyin Ahenl, isfa han 1961; nr. Muhammed Taki Dani
pejGh, Tahran 1339). 4. Ris.let'-a]J.
be (Risalet 's-Siyase, Risalet '1-Haimiy
ye) . Halife Mansr'a hitaben yazlm siyasi. idari. askeri, mali, adli ve itimal aksaklklar ve bunlarn izmne dair tavsiyeleri , sarayn i sorunlarn. halifenin
vezir. vali ve emirlerin seiminde dikkat
etmesi gereken hususlar. halkn saraydan beklentilerini ak ve cesur bir dille
ifade eden siahat program niteliinde
nemli bir mektuptur. ldrlmesinin
sebepleri arasnda grlen bu mektupta
bn'I-Mukaffa' , toplumu ba hkmdar
olan piramit biiminde tasawur etmesiy-

le Eflatun'un cumhuriyet teorisini hatr

latmakta, ancak nerdii konularn birounda Fars tarihinden, Sasanl ynetim
dzeninden esinlendii grlmektedir.
Risale. bn'I-Mukaffa'n ynetim ve toplum sorunlarna zmler arayan bir fikir
adam kimliini n plana karmaktadr.
Ris.let '-af:.be, Mecelle t '1-Muktebes'te (sy. 3 Kahire 13261. s. 221-224),
ayrca Muhammed Krd Ali ( Resa'il '1b(ega' ve mera''l-beyan ad l eserleri
ierisinde) ve Ali elak (II, 143- 160) tarafndan yaymlanmtr. S. ljikem bni'l
Mukafta' (Risale f '1-/:.ikem). Mellife ait
hikmet ve veeizelerden derlenmi olup
Muhammed Krd Ali ( Resa'il 'l-blega'
iinde, Kah i re 1331/1913, s. II 8-120) ve
Abdlaziz el-Hancl (Kahire'de Filozof Beydebil'nn hikeriiyat ile birlikte) tarafn
dan, ayrca bn Teymiyye'nin Kit.b er
J:i J:adii'd-D.ri kenarnda (Kahire 1906)
ve Ris.le ti'l-J:ikem adyla mstakil olarak (Kah i re 1324) yaymlanmtr. Michelangela Guidi'ye gre risale sonradan telif edilip bn'I-Mukaffa'a nisbet edilmi
tir. 6. Yetimet 's-sultan. Hikrnetli szler. ahlaki t ve tavsiyelere dair olan
eseri Muhammed Krd Ali (Resa'il'l-blega' iinde, s. 146 vd. ) ve Ali e! ak (II, 125143) neretmitir. 7. el- Yetimet'-ani
ye. yi hkmdarla kt tebaa arasndaki
ilikilere dair muhtemelen fabl tarznda
bir eserdir. Rdvan es-Seyyid'in anonim
bir kitap olarakyaymlad ~1-Esed ve'lgavvd'n (bask yeri ve tarihi yok). s!Gp
benzerlii sebebiyle bn'l-Mukaffa'n bu
eserinin bir paras olabilecei ileri srlmtr (a.g.e., II, 27). 8. el-Kaide ti 'lehri (fi'-uhCri)'r-rrJ.miyye (el-Mesf/:iyye ve erl]uha) . Nisandan balayarak
rumi ve Sryani ayiara ve bu aylardaki hava durumuna dair bilgiler veren bu kasideyi Osman Reer ''Die Qaide des bn eiMoquffa' ber die griechischen (Christlichen) monate" adyla ner etmit ir ( Orientalische miszel/e n, ll I 926 J, s. 1-29). 9.
Resa'il. Mellifin birka ksa mektubunu
ihtiva etmekte olup Muhammed Krd
Ali tarafndan Res.'ilil '1-bleg.' iinde yaymlanmtr (Kah i re 1331/1913). 1 o.
Meriye. Yahya b. Ziyadel-Harisi hakkn
dadr (A'Iem e-entemerl, I, 589). 11. elFeva'id ve'l-kald'id. Veciz szlere dair
olan eserin bir nshas Kprl Kutphanesi'ndedir (nr. 2953). Ayrca Kitab (Tevzf'u'd-dnya ve) Rubu'u'd-dnya adl
eser bn'I-Mukaffa'a nisbet edilmekte
olup Makdisl'nin el-Bed' ve't-tdril]'inde
(IV, 150) bundan yaplm nakiller mevcuttur.

133

iBN'I-MUKAFFA'
bn'l-Mukaffa' hakknda ok sayda alma yaplmtr; bunlarn bazlar un

lardr: HalilMerdem Bek, bn'l-Mu]faf

ta' ( Dmak 1930}; Muhammed Selim elCndl, 'Abdullah b. el-Mu]faffa' ( Dmak
355/ 936); Abdllatlf Hamza, bn'l
Mu]fafta' (Kah ire 1937); Hanna el-F'ahrl, bn'l-Mu]fafta' (Msr 957); Muhammed Gufrani el-Horasanl. 'Abdullah b .
el-Mu]fafta' (Kahire 1963- 965); Ahmed
Ali, bn '1-Mu]faffa' mulil}. ictimf'i a
ra'ah'v?:ulm (Beyrut 1968); Muhammed Sadk Afifi. el-Medfris '1-'Arabiyye: Medrese t bni'l-Mu]fafta' (Beyrut
971}; Crc (Georges) Gureyyib, 'Abdullah
b . el-Mu]faffa': Dirfse fi'l-edeb ve'ttfrilj (Beyrut 971, 1975); Victor el-Kik, b
n'l-Mu]fafta' edib'l- 'a]fl(Beyrut 973);
brahim es-Samerral. Min Mu 'c emi
'Abdullah b. el-Mu]fatta' (Beyrut 1974,
984); Abbas Ali Aziml, erl}.-i Ijal
Aar- bn-i Mu]faffa ' (Tahran 976);
Charles Pellat , Ibn al-Muqaffa' conseilleur du calile (Paris 976}; Abdlemlr emseddin, el-Pikr 't-terbevi 'inde
bni'l-Mu]fafta', el-Cfl}.i?, 'Abdll}.amid
el-Kftib (Beyrut 405/ 985}; adiye Kazm. bn al-Mukafta ve Arap Edebiyatndaki Tesiri (yksek lisans tezi. 985.
DTCF}; Sreyya el-Kafi. Dirfse il}.f'iyye
li-yag '1-fi'li'l-mezide min ljilfli Kitabi Kelile ve Dimne (Tunus 987); Mu h~
yiddin Hamdl. 'A]flfniyyet bni'l-JI;Iu
]fafta' (Tunus 99 ); Hlya Azak. bn'l
Mukaffa'n Kelile ve Dirone'si ile Lafontaine'in Fabllerinin Karlatrlma
s (yksek li san t ez i, 99 , Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits); Tahir
ei-Hemmaml. Racln ii re'sihi 'a]fl:
Krf'e Ii edebi bni'l-Mu]fafta' (Tunus
9 92).

BBLYOGRAFYA

bn"I-Mukaffa ', el-Edeb'l-kebir ve'l-Edeb'-agir, Beyrut, ts. (Dar"l-dl);a.mlf .. Aaru

bni 'l-Mu~affa', Beyrut 1409/1989, tr. yer. ;

a.mlf. , ei-Mart~(ibn Bihrlz. l:fudd'l-mant~

iinde. nr. M. Tak i Dani pe jGh) . Tahran 1357 h. ,
tr.yer.; Cahiz. el-Beyan ve't-tebyin, , 115; bn
Kuteybe, 'Uyn'l-al]bar, 1, 5, 8, 14, 18, 62; lll,
221, 274; IV, 59; Belazrl. Ensab, n, 218, 221222; Ya' kGbl. Tari/;,. ll, 368; Cehiyarl, el-Vzera' ve'l-kttab, s. 103- no, 801; Mes'Gdi, Mrc';;:-;;:eheb, IV, 242; Makdisl. el-Bed' ve't-taril;,
IV, 150; ibn'n-Nedim, el-Fihrist (veymi). s.
522-524; Bakllani, ' caz' l-~ur'an , Kahire
1349, s. 35; Eb'I-Hasan el-Amiri, el-'lam bimena~bi'l-slam (n e Ahmed Abdlhamld elGurab). Riyad 1404/ 1983, s. 160-161; KadiAbdlcebbar. Tebit dela'ili'n-nbvve (n r. Abdl kerim Osman). Beyrut 1966, s. 71; erif eiMurtaza. E/Tlali'l-Murtaza (nr. M. Eb'l-Fazl ibrahim).!ba sk yeri yokJ l373/1954 (Daru ihyai'lktbi'-Arabiyye). l, 93-94, 131, 135-137; Ebf
shak ei-Husri. Zehr '1-adab (nr. Ali Mu ham-

134 .

med el-Bicilvl), Kahire 1389/1969, 1, 104, 113,

198,200-201, 403; ll, 727, 755; Biruni. Taf:ki~u
ma li 'l-Hind(nr. C. E. Sachau). London 1887-->
(nr. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, s. 132;A'Iem
e-enteme ri . erf:.u

l:famaseti Ebi Temmam

(nr.

Ali el-Mufaddal HammGda n). Beyrut 1413/

1992, , 589; Nizamlmlk. Siyasetname (Bayburtlugil). s. 260-284; Hatib et-Tebriz!. erf:.u
Divani'l-l:famase (nc Muhammed Muhyiddin
Abdlhamld). Kahire 1938, ll, 333-334; ibn isfendiyar, Taril;-i Taberistan [nc MTtra Mihrabadl). Tahran 1373, s. 10, ll; bn Hallikan. Vefeyat,
, 412-417; Abdlkadir ei-Badadi. i}iza r et'l
edeb, lll, 409-41 O; X, 197, 223; A. Christensen.
Le regne du roi Kawadh , Copenhagen 1925, s.
22 vd., 44 vd., 143 vd. ; a.mlf .. Les Kayanides,
Copenhagen 1932, s. 142 vd.; Kasm er-Ressi, .
Kitab 'r-Red 'ale'z-zndi~ '1-la'in bni'l-Mu~af
fa' (n r. M. Guidi). Rome 1927, tr.yer.; Brockelmann. GAL, 1, 152; Suppl., , 233-237; a.mlf ..

"Zu den Rhetorischen Schriften des Ibn a!-Muqaffa", ZDMG, Llll ( 1899). s. 231-232; Muhammed Krd Ali, mera''l-beyan, Kahire 1355/
1937, 1, 99-158; a.mlf., KrO.z '1-ecdad, D
mak 1404/1984, s. 57-65; mer Ferruh. b
n '1-Mu~affa' ve Kitab Kel1le ve Dimre, Beyrut 1949, tr. yer.; a.mlf., el-Mlnhac fi'l-edebi'l'Arabi ve tarf/;ih, Beyrut 1380/ 1960, 1, 61-63;
ll, 83-92; a.mlf .. Taril]u '1-edeb, ll , 51; Hanna eiFahuri. lbn'l-Mu~affa', Kahire 1957, tr.yer.;
Marfn Abbud, Edeb 'l-'Arab, Beyrut 1960, s.
207-213; Tahil Hseyin, Min l:fadfi '-i'r ve'r
ner, Kahire 1961,s. 41, 46, 414; Ahmed Emin,
Puf:.a'l-slam, Kahire 1964, 1, 195, 205-216; S.
D. Goitein, Studies in /slamic History ard lnstitutions, Leiden 1968, s. 149; W. Montgomery
Watt. lslamic Political Thought, Edin burg
1968, tr. yer. ; R. A. Nicholson, A Literary History of the Arabs, Cambridge 1969, s. 348;
Mustafa Sadk er-Rafii, Taril]u adabi 'l-'Arab,
Beyrut 1394/1974, ll , 178; H. Gibb, s lam Mederiyeti zerine Aratrmalar(trc. Ali Yard m).
istanbul 1976, s. 252-253; Abdurrahman Bei:Jevi. et-Tra 'l- Ynanf fi'l-f:.afareti 'l-slamiyye,
Beyrut 1980, tr.yer.; a.mlf., Min Tarf/]i'l-ilf:ad
fi'l-slam, Kahire 1993, s. 53-87; evki Dayf. Taril;u'l-edeb, lll, 507, 509; Abdlvehhab Azzam.
Mu~addimet Kel1le ve Dimne, Kahire, ts. (Da-

r'l-maarif). tr.yer.; J. van Ess, "Some Fragments of the Mu'aradat al-Qur' an attributed
to !bn al-Muqaffa"', Studia Arabica et lslamica
Festschrift hsan Abbas, Beirut 1981, s. 151164; Abdlemir emseddin, el-Fikr 't-terbevf
'inde bnl 'l-Mu~affa', Caf:.i?, 'Abdl/:.amid elKatib, Beyrut 1405/1985, s. 113 -248; M. Rd
van ed-Daye, A'lam '1-edebi 'l-'Abbasi, Beyrut
1407/1987, s. 118-127; Ahmed et-Tavili. 'Abdullah bn 'l-Mu~affa': Dirasat ve mntel]abat, Tunus 1991, tr.yer.; Ali elak. Meraf:.il tetavvri'n-neri'l-'Arabf, Beyrut 1992, ll, 5-176;
M. Chokr. .Zandaqa et zindiqs en Islam, Dama s
1993, s. 189-209; Kasm lgn. Halife Mansur
Dnemi (doktora tezi. 1994). M Trkiyat Ara
trmalar Enstits, s. 52, 175-176, -191-194;
Leyla Hasan Sa'deddin, Kelfle ve Dimre fi'l-edebi'l-'Arabi, Amman,. ts. (Messeset'r-risale),
tr. yer.; Atf kri Ebu Avz. ez-Zende~a ve'z-zenadi~a. Amman, ts. (Dar ' l-fikr) , tr. yer.; E.
D. Ross , "An Ara b ic and a Persian Metrical",
BSOAS, IV ( 1927), s. 449 vd.; Dominique Sourdel. "La biographie d' ibn al-Muqaffa ' d'apres
Ies sources anciennes", Arabica, i, Leiden 1-954,
.s. 307; M. Yusuf Necm, "el-Edeb'-agir, uil-

lh ve fru'uh ", Eb(a, Xlll/4, Beyrut 1960, s.

559; N. A. Baloch, "The Origin of Kalilah wa
Dimnah" , Sin d University Research Journal,
1, Hyderabad 1961, s. 16-21; Mario Grignaschi,
"La Nihayatu-1-'irab fi a\)bari-1-Furs wa-1'Arab", BEO,XXII (1969). s. 15-67; XXVI ( 1974).
s. 83-184; Ata Hseyin. " bn'l-Mu~ffa'", edDirasat'l.-slamiyye, V/1, islamabad 1970, s.
73-83; Ahmed Ate. "bnlmukaff.", A, V/2,
s. 865-868; F. Gabrieli, "Ib n al-Mu~ffa'", Ef2
(ing.), lll, 883-885; Azerta Azernf- Abbas Ziryati. "bn MuJ5affa'", DMB, IV, 662-680.

li!

SMAL DURMU

Dncesi_ a) Fikri ahsiyetL bn'I

Mukaffa' eski F'ars ilim ve siyaset geleneini bilmesi, brokratik tecrbesi dolay
syla siyasi meselelere nfzu ve slahat
tavryla slam dnce tarihinin zgn
ahsiyetlerindendir. Bu sebeple Arap nesrin in kurucular arasnda saylmann yan
sra dnr kiiliiyle de.tannr. Pehlevi
dilinden Arapa'ya yapt baarl tercmeler, Sasanl devlet geleneiyle ann
slami anlaylar arasnda kpr olutur
mu, F'ars ve bir lde Grek kltrne
dair geni bilgisiyle mslman ilim ve fikir adamlarnn erken bir dnemde bulumasn salamtr.

Telif ve tercme eserleri topluca deerlendirildiinde ibn'I-Mukaffa'n almalarn zellikle siyaset, eitim ve ahlak alanlarnda younlatrd grlr.
lim. din ve felsefe zerinde duruu da
esas itibariyle bu alanla balantldr.
Emev'iler'in son ve Abbasller'in ilk dnemIerinde yksek brokrat olarak devlet hizmetinde bulunmu olmas slam toplumunda yaanan problemierin farkna varmasn salam. bu problemler kendisinde slahat bir uur ve iradenin gelime
sine yol amtr. Dolaysyla bn'l-Mu
kaffa'n fikri abas daima aklc, gereki ve tenkiti bir tavr erevesinde geli
mitir. Btn eserleri geni slam lkesi
ve devletinin iinde bulunduu itimai,
siyasi ve kltrel meselelerin zm iin
nerilmi bir siahat projesinin paralar
olarak grlebilir.
ibn'l-Mukaffa'. bir taraftan eski F'ars
ve siyaset geleneinden ilham
alrken dier taraftan Arapa konuan
kltrl .insanlar olarak dnd muhataplarn dikkate alan bir bak ve slupla dikkatli ve isabetli gzlemler ortaya koymutur. Bu ekilde F'ars bilgelii
nin nisbeten aklc tavr ile baarl ve zeki bir brokratn keskin gzlemlerini ah
snda birletirmi, bir din alimi o lmad
halde m uhatap kitlenin dini inan ve duyarllndan dolay dncelerini dini bir
dnce