KP skripta

KRIVINO PROCESNO PRAVO I KRIVINI POSTUPAK

Krivino pravo u irem smislu rijei podrazumjeva povezanost materijalnog, procesnog i izvrnog kriinog
prava.
U okviru obaveza drave prema uinjenom krivinom djelu i uiniocu uoavaju se tri zaokruene,
samostalne i meusobno povezane grane prava.
Krivino pravo (materijalno krivino pravo ili krivino pravo u uem smislu rijei),
Krivino procesno pravo (procesno ili formalno krivino pravo i
Pravo izvrenja krivinih sankcija (izvrno krivino pravo)
Krivino pravo, krivino procesno pravo i pravo izvrenja krivinih sankcija dijelovi su krivinog prava u
irem smislu rijei, kojim drava radi na preventivnom i represivnom suzbijanju kriminaliteta.
Svrha krivinih sankcija :
Preventini uticaj na druge, da ne ine krivina djela,
Spreavanje izvrenja krivinih djela i suzbijanje protivpravnih djelatnosti i
Spreavanje izvrenja krivinih djela i suzbijanje protivpravnih djelatnosti kojima se ugroavaju ili
povrijeuju vrijednosti.
Materijalno krivino pravo ili krivino pravo u uem smislu rijei
Radi se o posebnoj grani prava ija se sadrina ogleda u pravno ureenoj i ogranienoj prinudi.
Materijalno krivino pravne odredbe odreuju koja su ovjekova djelovanja i ponaanja kanjiva.
Drutvene funkcije krivinog prava:
-Zatita posebnih vrijednosti
-zatita vrijednosti koje su opteljudske
-garantovanje prava i sloboda ivjeka, kao i pravne sigurnosti.
Prve dvije funkcije su u ulozi zatite a treda kao garant funkcija krivinog prava.
ta ureuje krivinoprocesno pravo?
Krivino procesno pravo ureuje tok krivinog postupka, prava i dunosti dravnih organa i drugih
krivinoprocesnih subjekata koji uestvuju u krivinom postupku kao i njihove meusobne odnose.
Izvrno krivino pravo
Postupak izvrenja krivinopravnih sankcija ureen je posebnom granom prava koja se naziva pravo
izvrenja krivinopravnih sankcija.
Pojam krivinog postupka i krivinoprocesnog prava
Skup krivinoprocesnih radnji koje preduzimaju krivinoprocesni subjekti u sluaju postojanja sumnje da
je izvreno krivino i krivinoprocesni odnosi, predstavlja krivini postupak.
Krivini postupak je ureen posebnim pravnim propisima.
Drutveno prihvatljiv cilj krivinog postupka se ogleda u traenju odgovora na pitanja:
Da li je izvreno krivino djelo,
Da li je odreena osoba izvrila krivino djelo
Da li je kriva ili nije kriva za djelo koje joj se stavlja na teret i
Da li se u smislu materijalnog krivinog prava mogu primjeniti krivinopravne sankcije.
1

Navedeno nalae drutvenu prihvatljivost cilja postupka i da niko nevin ne bude osuen a da se izvriocu
krivinog djela izrekne krivinopravna sankcija.
Odnos krivinog postupka i krivinog procesnog prava
Nauka krivinog procesnog prava
Kriinoprocesno pravo i krivini postupak su sistemski povezani i odnose se na aktivnosti drave u
sluaju
sumnje da je izreno krivino djelo.
U okviru krivinog postupka se govori o krivinoprocesnim subjektima, ranjama i odnosima, a u okviru
krivinog procesnog prava o pravnim normama kojima se obuhvataju krivino procesni instituti.
Nauka krivinog procesnog prava ima za predmet prouavanja krivino procesno pravo kao pravnu
granu.
Ova nauna diciplina nije ograniena samo iskljuivo na prouavanje prava kao granu de lege lata, ved i
na sagledavanje krivinoprocesnih instituta i pojmova u historijskom kompleksu, de lege ferenda.
Krivini postupak i drugi kazneni postupci
Obzirom da se kanjiva djela djele na krivina djela, privredne prestupe, prekraje i disciplinske krivice,
usvojena je podjela i kaznenih postupaka na: krivini postupak, postupak za privredne prestupe,
prekrajni postupak i disciplinski postupak.
Provoenjem nekog od kaznenih postupaka donosi se odgovarajuda sudska, disciplinska i dr. odluka.
Materijalnopravna pitanja kojima se propisuju druga kanjiva djela (koja nisu krivina djela) i
odgovarajude kazne ili mjere ureena su posebnim propisima (npr. Zakon o privrednim prestupima,
Zakon o prekrajima, propisi o disciplinskoj odgovornosti.
Odnos izmeu krivinog postupka i drugih kaznenih postupaka imaju odreene slinosti i razlike u
pogledu:
Procesnih naela
Radnji dokazivanja
Izricanju kazne i uslova za njihovu primjenu.
to se tie razlika one su u nadlenim organima i tijelima pred kojima se vodi odgoarajudi kazneni
postupak.
Krivino procesno pravo i graansko procesno pravo
Krivinoprocesno pravo ureuje odnose nastale izvrenjem krivinog djela u smislu da sud u okviru
procesnih normi izvriocu krivinog djela izrekne odgovarajudu krivinopravnu sankciju.
Graansko procesno pravo obuhvata pravila koja se odnose na postupanje suda u graanskim
predmetima.
Osnovna razlika je u predmetima (krivina stvar, graanska stvar).
Slinosti su naelima: naelo utvrivanja istine, slobodne ocjene dokaza, neposrednosti ili
usmenosti,
dokaznim sredstvima(iskazi osob, isprave I sl.
Meunarodno pravo o pravima ovjeka i krivino procesno pravo
Opti prikaz obima zatite prava i sloboda ojeka u krivinopravnom sistemu BiH, naglaava:
Ustavom BiH, FBiH,SR i BD. prihvadeni su odreeni meunarodni dokumenti UN, VE. Ti meunarodni
dokumentiimajupravnu snagu ustavnih odredbi i prioritet su nad svim ostalim domaim zakonima.
Univerzalnost prava zadovoljava standarde da se gubi razlika izmeu domadeg i meunarodnog prava,
gdje meunarodno pravo dominira.
U smislu odredaba EKLJP i sudske prakse, sve drave lanice VE moraju se uklopiti u standarde za zatitu
ljudskih prav i osnovnih sloboda.
Meunarodne deklaracije i konvencije nalau odreene norme koje se izmeu ostalog odnose i na:
Pravo na tjelesni integritet i ljudsko dostojanstvo,
Zabranu svakog oblika diskriminacije i muenja,
Uslove za liavanje slobode osoba/lica
2

Pravo svakog ovjeka na pravino suenje

Pretpostavku nevinosti
Pravo na potivanje privatnog ivota i zatitu stana i prepiske
Pravo na koritenje pravnog sredstva protiv odluke dravnog tijela
Zabranu ponovnog suenja
Prava osuenih osoba i tretman osoba prema kojima se izvravaju krivinoprocesne sankcije
Pravo na rehabilitaciju i naknadu tete osobama koje su neosnovano osuene i nezakonito liene
slobode ili
Nezavisnost i samostalnost sudske funkcije.
Izvori krivinog/kaznenog procesnog prava BiH i FbiH
Izori se mogu posmatrati:
Izvori u materijalnom smislu;
Izvori u formalnom smislu.
Materijalni izvori krivinog/kaznenog procesnog prava
Izvori krivinog/kaznenog procesnog prava u materijalnom smislu su drutveni odnosi u jednoj dravi
koji uslovljavaju nastajanje krivinog/kaznenog procesnog prava.
Formalni izvori krivinog/kaznenog procesnog prava
Formalni izvori krivinog/kaznenog procesnog prava su oblici ili forme u kojima su sadrana pravila
krivinog procesnog prava kojima se pravno ureuju drutveni odnosi.
Formalni se izvori se dijele na:
1.Unutranje i
2.Meunarodne.
Unutranji izvori su zakonski propisi koji e dijele na osnovne i dopunske.
Od unutranjih formalnih izvora kpp kao osnovni izvori izdvajaju se propisi zakona o krivinom postupku
u BiH ZKPBIH, ZKPFBiH; ZKPRS, ZKP BD.
U dopunske formalne izvore ulaze brojni drugi propisi kojima se uz glavni predmet rjeavaju i neka
pitanja iz oblasti krivinog postupka (Uredbe, zakoni i sl.
Meunarodni izvori krivinog procesnog prava su multilateralni i bilateralni ugovori koje je potpisala i
ratificirala Bosna i Hercegovina.
Osnovni meunarodni izvori krivinog procesnog prava u BiH su.
Univerzalna deklaracija o pravima ovjeka iz 1948.
Meunarodni ugovor o graanskim i politikim pravima iz 1966, sa dopunskim protokolom iz 1989. i
Evropska konvencija o ljudskim pravima, (Rim 1950.) sa dodatnim protokolima, ije su norme od
posebnog znaaja, a za krivino postupanje posebno:
l. 5.kojim je regulisano pravo na slobodu i sigurnost;
l. 6. kojim je ureeno pravo na pravino suenje;
l. 8. kojim se garantuje potivanje privatnosti, porodinog ivota i prepiske.
Vaenje krivinog procesnog prava
Vaenje krivinog procesnog prava se moe posmatrati u odnosu na prostor, vrijeme i na osobu/lice.
Prostorno vaenje krivinog procesnog prava vee se sa teritorijalnim principom (lat. Locus regit actum).
U odnosu na vremensko vaenje krivinog prava primjenjuje se princip prema propisima koji su se
primjenjivali u vrijeme njihovog preduzimanja (lat. tempus regis actum).
Krivini postupak se vodi prema zakonskim odredbama koje su na snazi u vrijeme preduzimanja
krivinoprocesnih radnji.
Nove krivinoprocesne norme primjenjuju se od stupanja na snagu na sve budude krivine postupke, bez
obzira to je krivino djelo izvreno prije stupanja na snagu konkretnog procesnog zakona.
U teoriji krivinog/kaznenog procesnog prava govori se i o vaenju ovog prava u odnosu na odreene
osobe/lica.
3

Naime, krivini postupak se vodi protiv osobe za koju postoje osnovi sumnje da je izrila krivino djelo,
bez obzira da li se radi o dravljaninu BiH ili dravljaninu druge drave.
Protiv odreenih osoba krivini postupak se vodi pod odreenim uslovima. To su osobe koje uuvaju
krivini materijalnopravni imunitet i ili krivino procesni imunitet.
Pregled historijskog razvoja krivinog procesnog prava
Razvoj krivinog procesnog prava u Bosni i Herceegovini
Historijski pregled razvoja krivinog procesnog prava u pravilu obuhvata tri modela krivinog
postupka i to:
-Akuzatorski ili optuni model
-Inkvizitorski ili istrani model
-Mjeoviti ili akuzatorsko-inkvizitorski model.
Akuzatorski ili optuni model krivinog postupka
Porijeklom ovaj model postupka potie iz orijentalnog prava te biva oblikovan u staroj Grkoj i Rimu.
U Rimu se odrava do tredeg (III) stoljeda kada isezava da bi ponovno postao vladajudom procesnom
formom u VI i VII stoljedu u dravama stvorenim na ruevinama Rima zadravajudi se sve do XIII stoljeda,
kada ustupa mjesto inkvizitorskom postupku, osim u Engleskoj gdje se ouvao trajno da bi krajem XVIII
stoljeda preao u kontinentalnu Evropu.
Osnovne vanosti akuzatorskog postupka su:
- ima karakter spora izmeu dvije ravnopravne stranke pred sudom, ...
- spor pred sudom pokrede tuilc (lat. accusator). nemo iudex sine acctore ili (nema postupka bez
tuioca), ...
- teret dokazivanja (lat. onus probandi) lei na tuiocu, ...
- tri krivinoprocesne funkcije : funkcija gonjenja, funkcija odbrane, funkcija presuenja.
Ukoliko tuilac ne dokae svoje tvrdnje, sud je optuenog oslobodio od optube.
Inkvizitorski ili istrani model krivinog postupka
Inkvizitorski postupak kao suprotnost akuzatorskom krivinom postupku dobiva svoj konani izgled
tokom XIII stoljeda uz napomenu kako je dugo vremena postojao uporedo sa akuzatorskim postupkom.
Do XV stoljeda ovaj krivini postupak postaje vodedi model krivinog postupka u tadanjoj Evropi osim u
Engleskoj.
Osnovne vanosti ovog modela krivinog postupka su:
- pokretanje postupka je u rukama subjekta koji istovremeno obavlja i funkciju presuenja,...
- dva dijela postupka: istraga (lat. Inquisitio) i suenje, ...
Zapisnici o poduzetim procesnim radnjama i odlukama inili su spis predmeta, ...
- sud u svojim rukama pored presuenja dri i funkciju optube, kao i funkciju odbrane,...
-za vrijeme istrage osumnjieni je mogo iznijeti svoju odbranu koju je meutim morao dokazati,...
-priznanje osumnjienog smatralo se kraljicom dokaza (lat. Regina probationum).
- suenje je u pravilu bilo tajno pismeno i nekontradiktorno a optueni istom nije mogao niti
prisustvovati, dok su odluke donoene uz posredno izvoenje dokaza,...
Mjeoviti ili akuzatorskoinkvizitorski model krivinog postupka
Drutvena, politika, ekonomska i filozofska klima nakon Francuske revolucije (1789.), otvara prostor
tredem tipu postupka koji nije bio samostalni procesni oblik ved mjeavina akuzatorskih i inkvizitorskih
elemenata.
Prototip gotovo svih savremenih mjeovitih krivinih postupaka odreen je u nekadanjem francuskom
Zakonu o krivinoj istrazi iz 1808.
Osnovne vanosti ovog modela krivinog postupka su:
1.Odvojene funkcije krivinog gonjenja, odbrane i presuenja,...
2.Primjena osnovnih krivinoprocesnih naela na glavnom pretresu, (kontradiktornost, javnost,
usmenost, neposrednost),
4

3.Na glavnom pretresu pored suda uestvuju i stranke,...

4.Sud donosi presudu na temelju dokaza koji su izneseni na glavnoj raspravi,...
5.Pravo stranaka da ispituju svjedoke i vjetake na glavnom pretresu,...
6.Podjela postupka na pripremni stadij, odnosno istragu, stadij optuivanja i stadij glavnog pretresa s
donoenjem presude,...
7.Primjena naela oficijelnosti krivinog gonjenja...
8.Pripremni postupak je tajan jer mu ne mogu prisustvovati ne samo graani vedu u mnogim dravama
sa ovim oblikom postupka ne susredu se ni sami uesnici u krivinom postupku,...
9.Pravo suda da na glavnoj raspravi ispituje svjedoke ili vjetake ... itd.
Pregled razvoja krivinog procesnog prava u Bosni i Hergovini
Prva etapa nasljeivanje pravnih propisa bive Jugoslavije donoenjem Uredbi sa zakonskom
snagom ...
Druga etapa donoenje novog kriinog zakonodavstva u FBIH (Krivino zakon FBiH, Zakon o krivinom
postupku FBiH i Zakon o izvrenju krivinh sankcija u FBiH) 1998. god.
U RS-oj ova etapa poinje ogranienim izmjenama i dopunama kriinog zakonodavstva ex Jugoslavije
tokom 1997. godine,
Brko Distrikt donosi Krivini zakon i Zakon o krivinom postuoku tokom 2000. godine.
Trea etapa zapoinje donoenjem Zakona o Sudu BiH 2000. godine, da bi potom 2002. dolo i do
osnivanja Tuilatva BiH.
Konano kao posljedica iroke reforme sistema krivinog pravosua u BiH usljedilo je 2003.
Pregled osnovnih specifinosti zakona o krivinom postupku u BiH i njihove strukture
Znaajno je napomenuti da je dolo do temeljnih promjena u sistemu krivinog pravosua i krivinom
zakonodavstvu
Cilj promjena se moe predstaviti kao:
-efikasnija borba protiv rastudeg kriminaliteta,...
-ugraivanje novih metoda
-ubrzanje krivinog postupka
-pojednostaljivanje krivinog postupka
-zatita prava i sloboda ovjeka i
-harmonizacija krivinopravnih propisa u BiH.
S tim u vezi, zakoni o krivinom postupku BiH:
A) naputaju koncept istranog sudije i voenje istrage povjeravaju tuiocu koji svoje aktivnosti mora
preduzimati u skladu sa ZKP.
B)Predviaju funkciju sudije za prethodni postupak, koji u stadiju istrage odluuje o primjeni mjera
procesne prirode.
C)propisuju posebne istrane radnje, koje poznaju mnogi savremeni krivinoprocesni sistemi:
nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija...
pregled kompjuterskih baza...
nadzor i tehniko snimanje prostora...
Pradenje...
Cilj ovih mjera jeste otkrivanje strukture i metoda postupanja u okviru organizovanog kriminaliteta...
D)podstiu efikasnost krivinog postupka posebnim mjerama...
E) ureuju mjere za ubrzanje i pojednostavljivanje krivinog postupka,...postavljaju se vremenski okiri za
trajanje pritvora u toku cijelig krivinog postupka...propisuju uslove za liavanje slobode i odreivanje
pritvora, te ograniavanje prava na privatnost,...
F)reguliu konsesualne oblike krivinog postupka kroz ustanove pregovaranja o krivnji i dr...
G)sadre odredbe o zatiti svjedoka,...
H)naglaavaju naelo kontradikornosti na glavnom pretresu...
5

i)predviaju pravila za odvijanje postupka protiv pravnih osoba/lica, ...

J) otvaraju put harmonizaciji krivinih propisa u BiH ... i dr.
K)uvrduju proces usklaivanja sa meunarodnim standardima o ljudskim pravima i vladavini zakona.
Osnovna naela krivinog procesnog prava
Krivinoprocesnim naelima utvruju se prava i dunosti krivinoprocesnih subjekata, odvijanje krivinog
postupka i odreuje priroda krivinoprocesnih ustanova.
Naela predstavljaju opta pravila pri ukvrivanju krivinog postupka i njegovog funkcionisanja.
Naela se primjenjuju u toku krivinog postupka, s tim to nije mogude u svakoj procesnoj situaciji
obezbjediti djelovanje svih naela.
Zakonitost postupanja kae da se krivina sankcija moe izredi ... Samo u postupku koji je pokrenut i
sproveden...
Zakonitost postupanja odnosi se kako na primjenu normi materijalnog krivinog prava, a tako isto i na...
Subjekti krivinog postupka
Glavni ili Osnovni krivinoprocesni subjekti:
Sud;
Tuilac;
Osumnjieni, odnosno optueni;
-Ovi subjekti moraju postojati u svakom krivinom postupku
Sporedni krivinoprocesni subjekti:
1.Zastupnici krivinoprocesnih subjekata;
2.Pomodnici krivinoprocesnih subjekata;
3.Osobe koje u krivinom postupku uestvuju u tzv. adhezionom (pridrunom) postupku i
4.Osobe koje su u krivinom postupku subjekti odreenih prava i dunosti.
Stranke u krivinom postupku
Materijalnopravni i procesnopravni pojam
Prema krivinom procesnom pravu u BiH stranke su:
tuilac i osumnjieni, odnosno optueni.
Stranaka sposobnost:
Sposobnost osobe da bude strankom u krivinom postupku.
Procesna sposobnost:
Sposobnost stranke za poduzimanje krivinoprocesnih radnji.
SUD
Organizacija sudskog sistema u Bosni i Hercegovini
Sudska se funkcija ogleda u primjeni odreenog sistema pravnih propisa na konkretne drutvene
odnose. Primjenjujudi odreeni sistem pravnih propisa na konkretne drutvene odnose, sud raspravlja
protivrjenosti u drutvu i rjeava sukob interesa kroz prizmu sudskih sporova.
Sudsku funkciju u krivinom postupku na nivou BiH obavlja Sud BiH.
Sudsku funkciju u krivinom postupku u FBiH obavljaju sudovi ope (ili redovne) nadlenosti i to:
-Opdinski sudovi;
-Kantonalni sudovi i
-Vrhovni sud FBiH.
Naela u obavljanju sudske funkcije
1.Naelo sudske nezavisnosti i nepristranosti;
2.Naelo zakonitosti;
3.Naelo izbornosti i razrjeivosti sudija;
4.Naelo zbornosti i
5.Naelo viestepenosti.
Vrste sudova
1.Redovni sudovi (sudovi opde nadlenosti i specijalni sudovi) i vanredni sudovi (stalni ili povremeni);
6

2. Pozivni, mjeoviti i porotni;

3.Sudovi vieg i nieg ranga;
4.Istrani i presudni, itd.
Pojam i vrste sudske nadlenosti
Nadlenost je zakonom propisano pravo i dunost odreenog suda da postupa u odreenom krivinom
predmetu. Sudska se nadlenost u krivinim predmetima utvruje unaprijed zakonom (npr. zakonima o
sudovima, ili zakonima o krivinom postupku).
Stvarna nadlenost (ratione materie)
Osnov za odreivanje stvarne nadlenosti je priroda ili teina krivinog djela, odnosno propisana kazna.
Mjesna nadlenost (ratione loci)
Mjesna nadlenost se odreuje na temelju veze koja postoji izmeu krivinog djela i njegovog izvrioca i
odreenog mjesta.
Redovne mjesne nadlenosti:
1.Prema mjestu izvrenja krivinog djela (forum delicti comissi);
2.Prema mjestu prebivalita, odnosno boravita osumnjienog odnosno optuenog (forum domicile);
3.Prema mjestu hvatanja, ili mjestu samoprijavljivanja poinitelja/izvrioca (forum deprehensionis).
Vanredne mjesne nadlenosti:
1.Nadlenost po odluci suda (forum ordinatum);
2.Delegirana nadlenost (forum delegatum); i
3.Nadlenost po koneksitetu (forum connexitatis).
Funkcionalna nadlenost
Za odreivanje ove nadlenosti je znaajna podjela krivinog postupka na stadije ili funkcije koje sudija
ima u toku krivinog postupka.
Lina nadlenost (ratione personale)
O linoj nadlenosti se govori onda kada svojstvo osumnjienog, odnosno optuenog, ima utjecaja na
odreivanje nadlenosti.
Sukob nadlenosti
1. Pozitivan sukob nadlenosti i
2. Negativan sukob nadlenosti.
-Sukob nadlenosti izmeu sudova rjeava neposredno vii sud.
Izuzee sudija
-Izuzede sudije predstavlja njegovo izuzimanje od suenja ili vrenja drugih procesnih radnji u
odreenom krivinom predmetu zbog postojanja razloga koji dovode u sumnju njegovu nepristranost i
objektivnost.
-Razlozi zbog kojih je mogue izuzeti od suenja u konkretnom krivinom postupku apstraktno
sposobnog i zakonitog sudiju navedeni su po dva kriterija:
1.Tzv. relativna nesposobnost sudije za suenje (iudex inhabilis) i
2.Sudija ne moe vriti sudijsku dunost ako postoje okolnosti koje izazivaju razumnu sumnju u njegovu
nepristranost (iudex suspectus).
Organizacija tuilatva u BIH
-Tuilatvo BiH;
-Tuilatvo RS i okruna tuilatva;
-Federalno tuilatvo i kantonalna tuilatva;
-Javno tuilatvo BD BiH.
Naela u radu tuilatva
-Naelo jedinstva;
-Naelo ustavnosti i zakonitosti;
-Naelo monokratskog ureenja;
-Naelo hijerarhijskog ureenja;
7

-Naelo devolucije;
Naelo supstitucije.
Naelo jedinstva tuilatva
Ovaj princip principijelno nije zastupljenna nivou BiH, jer u BiH tuilatvo nije jedinstvena organizacija u
kojoj bi sva tuilatva bila po vertikalnoj liniji povezana, kada bi tuilatva bila poredana od najvieg do
najnieg
O jedinstvu po vertikalnoj liniji moe se govoriti u Federaciji BiH., Ferderalno tuilatvo, zatim
kantonalna
tuilatva.
BiH tuilatvo nije nadreeno tuilatvima u BiH, ved za ostvarivanje svojih prava i dunosti radi na
konkretnim predmetima koji su u nadlenosti suda BiH, po potrebi moe davati uputstva tuilatvima
FBiH, RS, BD.
Drugaiji je odnos izmeu tuilatava u entitetima, tj. kantonalna i okruna su podreena Federalnom
tuilatvu, odnosno okruna tuilatvu RS. Tako da se moe govoriti i o nejedinstva i principu jedinstva.
Naelo ustavnosti i zakonitosti
Bez obzira na princip nejedinstva-jedinstva svako tuilatvo vri svoju funkciju prema ustavnim normama
i odgovarajudim zakonskim propisima.
Kada su zakonski uslovu ispunjeni, tuilatvo mora da preduzme, tj. kada postoje dokazi da je izvreno
krivino djelo (naelo legaliteta kriinog gonjenja).
Naelo monokratskog ureenja
Ovo naelo odnosi se na tuioca koji se nalazi na elu odreene tuilake organizacije.
Npr. Glavni kantonalni tuilac moe funkciju krivinog gonjenja vriti neposredno sam ili te aktivnosti
povjeriti svojim zamjenicima, odnosno tuiocima. Pored uputa koje tuilac daje zamjenicima, tuioci
funkciju gonjenja vre sami i odgovorni su za zakonito poduzimanje tih poslova i zadataka.
Naelo hijerarhijskog ureenja
Naelo hijerarhijskog urenja proizilazi iz naela jedinstva i nedjeljivosti, te naela monokratskog
ureenja.
Ovo naelo znai podreenost niih tuilatava viem tuilatvu. Npr. Kantonalna tuilatva su
podreena federalnom.
Imajudi u vidu to u vrenju nadzora Vii tuilac moe ukazati na odreene nedostatke u radu nieg
tuioca, a moe davati i obavezna uputstva za pravilno ostvarianje funkcije krivinog gonjenja.
Isto stanje se moe dogaati i u okviru jednog tuilatva.
Dakle, tuilac koji se nalazi na elu odreenog tuilatva, rukovodi radom tuilatva, vri raspodjelu
poslova unutar tuilatva, moe preduzeti vrenje odreenih poslova tako da ih sam obavi ili da te
poslove povjeri drugom tuiocu u tom tuilatvu.
Naelo devolucije
Odnosi se na vieg tuioca da preuzima i neposredno vri poslove iz nadlenosti nieg tuioca.
Npr. glavni federalni tuilac moe preuzeti funkciju krivinog gonjenja od kantonalnog tuioca i sam je
vriti u konkretnom krivinom postupku
Naelo supstitucije
To je pravo vieg tuioca da postupanje u odreenom predmetu ili preduzimanje odreenih procesnih
radnji izuzme od nadlenog nieg tuioca i povjeri ih drugom niem tuiocu.
Prava i dunosti tuioca u krivinom postupku
Tuilac ima specifian pravni poloaj u krivinom postupku, tj. da je s jedne stran stranka u krivvinom
postupku, a s druge strane dravni organ kao subjekt postupka.
Tuilac je jedan od tri osnovna subjekta u kriinom postupku koji vri funkciju krivinog gonjenja.
Osnovno pravo i osnovna dunost tuioca je otkrivanje i gonjenje uinilaca krivinih djela.
Tuilac sam preduzima procesneistrane radnje i sam dokazuje injenice u korist optube.
8

Tuilac kao dravni organ-zahtjeva pomod od drugih dravnih organa u toku istrage (stranka u postupku)
prednjai u odnosu na osumnjienog-optuenog.
Tuilac je duan da prikuplja i ispituje injenice s jednakom panjom, kako one koje terete osumnjienog
tako i one koje mu idu u ptilog.
U pravnom smislu tuilac na preduzimanju procesnih radnji nadilazi funkciju krivinog gonjenja i
obuhvata sve one procesne radnje koje su potrebne za donoenje pravilne i zakonite odluke, bez obzira
da li su na tetu ili u korist opuene osobe.
Tuilac u svojim pravima i dunostima ima aktivnu ulogu.
ira uloga tuioca/tuitelja
-Provede istragu u skladu sa zakonom
-Daje imunitet u skladu sa zakonom
-Zahtjeva dostavljanje informacija od dravnih organa, preduzeda, pravnih i fizikih osoba/lica
-Izdaje pozive i naredbe i predlae izdavanje poziva i naredbi u skladu sa zakonom
-Naredi ovlatenoj osobi da izvri naredbu izdatu od suda u skladu sa zakonom
-Predlae izdavanje kaznenog naloga
-Podie i zastupa optunicu pred sudom
-Podnosi pravne lijekove
-Obavlja i druge poslove odreene zakonom.
OSNOVNA NAELA KRIVINOG PROCESNOG PRAVA
Mogudnost tuioca da raspolae krivinopravnim zahtjevom i tako promjeni svoj stav naziva se naelo
mutabiliteta.
Suprotno ovom naelu, naelo imutabiliteta, tuilac ne moe odustati od krivinog gonjenja.
Naelo oficijelnosti i naelo dispozicije krivinog gonjenja
naelo oficijelnosti - funkciju krivinog gonjenja ostvaruje nadleni organ po slubenoj dunosti (lat. ex
officio) u javnom interesu nezavisno od volje osobe koja je otedena krivinim djelom ili neke druge
osobe koja bi imala interes da se u odreenom predmetu (ne)ostvari funkcija krivinog gonjenja.
naelo dispozicije - preputa pravo krivinog gonjenja volji otedene osobe, koja to gonjenje ostvaruje
kroz privatnu tubu.
Naelo legaliteta i naelo oportuniteta krivinog gonjenja
naelo legaliteta krivinog gonjenja - tuilac duan preduzeti krivino gonjenje ako su ispunjeni zakonski
uslovi, bez obzira na njegov stav o tome da li je ili nije potrebno krivino gonjenje (tuilac koji je nosilac
prava na pokretanje krivinog postupka po slubenoj dunosti, duan je po zakonu (lat. ex lege)
preduzeti krivino gonjenje uvijek kad su za to ispunjeni propisani uslovi).
pravo tuioca da po naelu oportuniteta (ili cjelishodnosti) krivinog gonjenja ne preduzima krivino
gonjenje, bez obzira to su u konkretnom sluaju ispunjeni zakonski uslovi za to, ako to nije u javnom
interesu.
Kao prednosti naela legaliteta istiu se: jednakost graana pred zakonom, nepristrasnost u ostvarivanju
funkcije krivinog gonjenja, nezavisnost i objektivnost krivinog pravosua i generalno preventivni
efekti, dok se o pozitivnim stranama naela oportuniteta govori u smislu izbjegavanja krivinog postupka
za laka krivina djela ili za specifine izvrioce krivinih djela, procesna ekonomija, te rasteredenje
krivinog pravosua.
Naelo akuzatornosti
Naelo akuzatornosti ili optuno naelo (lat. accusare optuiti) krivini postupak se pokrede i vodi
samo po zahtjevu tuioca.
(Bez tuioca nema postupka, ne samo prilikom pokretanja, ved i za sve vrijeme njegovog trajanja. Tuilac
moe odustati od svog krivinopravnog zahtjeva i u tom sluaju krivini postupak se obustavlja.
Prihvatanje ovog naela omogudava razdvajanje osnovnih krivinoprocesnih funkcija i njihovo
povjeravanje razliitim subjektima. U tom smislu, odvojena je funkcija krivinog gonjenja ili optuenja i
9

povjerena tuiocu).
Druga osnovna krivinoprocesna funkcija jeste funkcija presuenja, koja je povjerena sudu. Sud nema
inicijativu za pokretanje krivinog postupka, niti za njegovo odranje u toku. Funkcija suda ogleda se u
presuenju konkretne krivine stvari.
Razdvajanjem funkcija krivinog gonjenja i presuenja izdvaja se i treda funkcija - funkcija odbrane, koju
vri osumnjieni, odnosno optueni uz pomod branioca.
Naelo kontradiktornosti
naelo kontradiktornosti omogudava strankama (tuiocu i osumnjienom, odnosno optuenom) da pred
sudom iznose svoje navode i argumente za njih, kao i da se izjasne o navodima suprotne stranke, a prije
nego to sud donese odluku povodom onog to je predmet raspravljanja u postupku.
Tuilac i optueni pred sudom iznose dvije suprotne teze: tezu optube i tezu odbrane, a sud je duan da
ih saslua prije donoenja odluke o konkretnom krivinopravnom zahtjevu.
Naelo utvrivanja materijalne istine
Materijalna istina (kao suprotnost formalnoj istini ili takvom utvrivanju injenica koje je zasnovano na
zakonskim propisima o snazi pojedinih dokaza) oznaava utvrivanje injenica do kojeg sudija dolazi
slobodno, nesputan dokaznim pravilima.
Procesni instituti koji doprinose da sudska odluka bude zasnovana na potpuno i istinito utvrenom
injeninom stanju:
1. opta je obaveza suda, tuioca i drugih dravnih organa koji uestvuju u krivinom postupku da istinito
i potpuno utvrde injenice koje su od vanosti za donoenje zakonite odluke i da paljivo i predano
ispituju i utvruju kako injenice koje terete osumnjienog, odnosno optuenog, tako i one koje mu idu
u korist;
2.pravo suda, tuioca i drugih organa koji uestvuju u krivinom postupku da ocjenjuju postojanje ili
nepostojanje injenica nije vezano ni ogranieno posebnim formalnim dokaznim pravilima. (Ocjena
dokaza po slobodnom uvjerenju (ili slobodno sudijsko uvjerenje) naglaena je i obavezom suda da
savjesno ocijeni svaki dokaz pojedinano i u vezi s ostalim dokazima i da na osnovu takve ocjene izvede
zakljuak da li je neka injenica utvrena (l. 296. st. 2. ZKP BiH). Ovom odredbom je iskljuena zakonska
ocjena dokaza ili ocjena dokaza koja je unaprijed zakonom odreena u smislu da zakon odreuje
vrijednost pojedinih dokaza);
3.provjeravanje priznanja krivnje
Procesna pravila koja predstavljaju odstupanje od naela utvrivanja materijalne istine u krivinom
postupku su:
1.zbog zatite prava i sloboda ovjeka, u krivinom postupku je obezbjeeno pravo na utnju,
2. u interesu zatite prava optuene osobe je i princip zabrane preinaenja presude na tetu optuenog,
(donoenje odluke na tetu optuenog nije mogude bez obzira to su u albenom postupku utvrene
injenice koje su na tetu optuenog).
3. naelo ne bis in idem (ne dva puta o istom) ili zabrana ponovnog suenja u istoj krivinoj stvari. (Ako
je alba izjavljena samo u korist optuenog, presuda se ne smije izmijeniti na njegovu tetu.)
4. odstupanje od naela utvrivanja materijalne istine u krivinom postupku je subjektivni i objektivni
identitet izmeu presude i optube Sud raspravlja i odluuje o krivinopravnom zahtjevu koji je naveden
u optunom aktu.
6. Naelo slobodne ocjene dokaza
Naelo slobodne ocjene dokaza je u neposrednoj vezi sa naelom utvrivanja materijalne istine u
krivinom postupku.
Ovo naelo znai da sud ocjenjuje izvedene dokaze u skladu sa svojom logikom i psiholokom analizom,
na osnovu zakonitosti ljudskog miljenja i iskustva.
Izuzetno, pozitivno procesno pravo poznaje odstupanja od naela slobodne ocjene dokaza (kod
obaveznih vrsta vjetaenja).
10

7. Naelo neposrednosti u provoenju i ocjeni dokaza

izlaganja stranaka, izvoenje dokaza i sve druge radnje potrebne za formiranje odluke moraju biti
izvedene pred sudom koji de donijeti odluku, tako da sud prima, bez posredovanja drugih organa, ulne
utiske o cjelokupnom procesnom materijalu na kome de se zasnivati njegova odluka
Npr., sud, koji treba zasnovati presudu na iskazu svjedoka kojeg je sam sasluao, u boljoj je situaciji od
suda koji presudu treba za zasnuje na zapisniku o iskazu svjedoka iz istrage, a u boljoj su poziciji i stranke
koje taj iskaz trebaju podvrgnuti svom kritikom ocjenjivanju.
Pravna teorija razlikuje dvije vrste neposrednosti u krivinom postupku:
1.formalna neposrednost ili neposrednost u uem smislu i
2.materijalna neposrednost ili neposrednost u irem smislu.
- O posrednom izvoenju i ocjeni dokaza govorimo onda kada se itaju zapisnici o dokaznim radnjama
poduzetim u toku krivinog postupka ili pred nekim drugim tijelima.
8. Naelo javnosti u krivinom postupku
prije svega, odnosi se na graansku javnost ili pravo drugih osoba koje u konkretnom krivinom
postupku nisu procesni subjekti da prisustvuju sudskim raspravama (opda javnost).
Pored opde javnosti, u krivinom postupku postoji i stranaka javnost ili pravo stranaka da prisustvuju
radnjama u krivinom postupku.
Kada se govori o naelu javnosti, onda se misli na opdu javnost na glavnom pretresu. U prethodnom
postupku ili istrazi implementirana je samo stranaka javnost.
Razlozi za iskljuenje javnosti:
-Ako je to u interesu dravne sigurnosti;
-Ako je to potrebno radi uvanja dravne, vojne, slubene ili vane poslovne tajne;
-Iz razloga uvanja javnog reda;
-Zbog zatite morala u demokratskom drutvu;
-Radi zatite linog i intimnog ivota optuenog;
-Zbog zatite linog i intimnog ivota otedenog;
-Radi zatite interesa maloljetnika;
-Radi zatite interesa svjedoka.
Iskljuivanje javnosti izvan navedenih zakonskih uvjeta predstavlja apsolutno bitnu povredu
odredaba
krivinog postupka, zbog ega se prvostepena presuda mora ukinuti. Iskljuenje javnosti ne odnosi
se
na stranke, branioca, oteenog, zakonskog zastupnika i punomonika.
9. Naelo pravinosti u krivinom postupku
Odredbom lana 6. EKLJP zagarantovano je pravo na pravian postupak u krivinim predmetima, kao
jedno od osnovnih prava i sloboda ovjeka.
Pravo na pravian postupak treba osigurati da niko nevin ne bude osuen, a da izvriocu krivinog djela
nadleni sud i u zakonito pokrenutom i provedenom postupku izrekne krivinopravnu sankciju pod
uvjetima koje predvia materijalno krivino pravo.
Osnovni krivinoprocesni subjekti:
1.Sud (dravni organ koji ima pravo i dunost da meritorno odluuje o krivinopravnom zahtjevu i
dr.zahtjevima tuioca i osumnjienog i optuenog)
2.Tuilac;
3.Osumnjieni, odnosno optueni;
krivinoprocesne stranke - dune prihvatiti sudske odluke i njihove posljedice
Sporedni krivinoprocesni subjekti
(bez njih se moe pokrenuti, voditi i okonati krivini postupak):
1.Sporedni krivinoprocesni subjekti (npr.otedeni na strani nadlenog tuioca, pravna ili fizika osoba od
11

koje se uzimaimovinska korist pribavljena KD, organ socijalnog staranja u postupku prema
maloljetnicima na strani suda)
2.Zastupnici krivinoprocesnih subjekata (npr.punomodnik, zakonski zastupnik);
3.Pomodnici krivinoprocesnih subjekata (npr.branilac osumnjienog, ovlatene slubene osobe jer
pruaju pomod tuiocu);
4.Osobe koje u krivinom postupku uestvuju u tzv. adhezionom (pridrunom) postupku (osobe koje su
ovlatene da postave imovinskopravni zahtjev);
5.Osobe koje su u krivinom postupku subjekti odreenih prava i dunosti (npr.svjedoci, vjetaci).
Stranke u krivinom postupku
Stranke u krivinom postupku su (subjekti koji ostvaruju suprotne interese i raspolau samostalnim
procesnim pravima i dunostima):
1.tuilac i
3.osumnjieni, odnosno optueni.
-equality of arms
Stranaka sposobnost (legitimatio ad causam):
Sposobnost osobe da bude strankom u krivinom postupku (tuilac ili osumnjieni; optueni); moe se
pojaviti fizika i pravna osoba.
Procesna sposobnost (legitimatio ad processum):
Sposobnost stranke za poduzimanje krivinoprocesnih radnji.
Stranaka i procesna sposobnost
Ne moe biti stranka izvrilac djela koji tempore criminis:
Uiva krivini materijalnopravni imunitet (iskljuuje postojanje KD, krivine odgovornosti ili kanjivosti
odreene osobe) i/ili krivinoprocesni imunitet (iskljuuje krivino gonjenje). Imunitet: potpuni (protiv
osobe se uopde ne moe pokrenuti krivini postupak); funkcionalni (ne moe za KD izvrena u obavljanu
slubene dunosti); ogranieni (ne mogu odreene krivinoprocesne radnje)
-nije navrila 14 god.ivota
(pretpostavka uraunljivosti se pobija u krivinom postupku u kojem izvrilac mora biti stranka)
Organizacija sudova
Sudska funkcija sudovi (samostalni, nezavisni, sude na osnovu ustava i zakona)
U krivinom postupku na nivou BiH obavlja Sud BiH
FBiH nadleni su: sudovi opde (ili redovne) nadlenosti (optinski sudovi, kantoanlni i Vrhovni sud FBiH)
RS: osnovni sudovi, okruni sudovi i Vrhovni sud RS
BD BiH: Osnovni sud BD BiH i Apelacioni sud BD BiH
Zakonima sudovi se ustanovljavaju, utvruju nadlenost, sastav, organizacija i postupak
Vrhovni sud FBiH i RSa, Apelacioni sud BD odluuju u drugom stepenu o albama protiv
prvostepenih
presuda kantonalnih i okrunih sudova i Osnovnog suda BD, i u tredem stepenu u zakonski propisanim
uslovima.
Krivini sud (sastavni dio nabrojanih sudova i meunarodni sudovi) ostvaruje funkciju presuenja u
krivinom postupku
Sudi vijee krivinog odjeljenja sastavljeno od trojice poizvnih sudija
Sudija pojedinac - za KD propisane kazne zatvora do 10 god.ili novana kazna kao glavna kazna
Dvostepenost kao pravilo u BiH
Uloga suda na glavnom pretresu: aktivna ili pasivna
mjeoviti (kontinentalni sistem) anglosaksonsko, angloameriko pravo
Sudovi: redovni (ope nadlenosti za sva KD i za sve izvrioce KD; specijalni sudovi za odreena KD i
izvrioce), vanredni: (stalni i privremeni); pozivni (bez uea graana), mjeoviti (graani sa pozivnim
sudijama ravnopravno uestvuju), porotni sudovi (graani odluuju o injeninim pitanjima, pozivne
12

sudije o pravnim)
sudovi nieg i vieg ranga, nie i vie instance, istrani i presudni
Vrste sudske nadlenosti
Sudska nadlenost utvruje se unaprijed zakonom.Kriteriji:
-priroda ili teina KDa (ratione materiae), propisana kazna omogudava odreivanje stvarne nadlenosti
(Sud BiH, sudovi u FBiH, RS, BD; odstupanje od pravila stvarne nadlenosti)
-mjesna nadlenost (ratione loci) osnov za odreivanje ove sudske nadlenosti je mjesto za koje su KD
ili izvrilac vezani (redovne mjesne nadlenosti.:forum delicti comissi, forum domicile, forum
deprehensionis; i vanredne mjesne nadlenosti: forum ordinatum, forum delegationis i forum
connexitatis)
-funkcionalna nadlenost - znaajna je podjela krivinog postupka na stadije ili funkcije sudije u toku
postupka (neki su nadleni za suenje u prvom neki u drugostepenom postupku, sudija za prethodni
postupak u istrazi, itd.)
-lina nadlenost (ratione personae) - uticanje svojsta osumnjienog na odreivanje nadlenosti
(npr.sudija za maloljetnike)
Sukob nadlenosti
Spor 2 ili vie sudova o stvarnoj i/ili mjesnoj nadlenosti
Pozitivan i negativan kada se odbija nadlenost u konkretnom krivinom predmetu
kada 2 ili vie sudova prisvajaju nadlenost za preduzimsnje krivinoprocesnih radnji i presuenje
krivine stvari
Postupak za rjeavanje sukoba nadlenosti pokrede sud po slubenoj dunosti
Rjeava zajedniki neposredno vii sud
Sudija apstraktna sposobnost da nepristrasno, pravino i bez vanjskih uticaja vri funkciju presuenja
Izuzede sudije (odluuje opta sjedinica, odnosno kolegij sudija) dva kriterija: 1.sudija oteden KD ili se
nalazi u odreenin i vrlo bliskim vezama i odnosima sa dr. uesnicima u postupku relativna
nesposobnost (iudex inhabilis)-apsolutni prekid rada; 2.postojanje okolnosti koje izazivaju razumnu
sumnju u njegovu nepristrasnost (iudex suspectus) nije duan da prekine svaki rad
Osumnjieni, odnosno optueni i pravo na odbranu
Osumnjieni odnosno optueni
Osumnjieni je osoba koja se na osnovu odreenih dokaza povezuje sa izvrenim krivinim djelom.
Osumnjieni je osoba za koju postoje osnovi sumnje da je poinila krivino djelo.
Optueni je osoba protiv koje je jedna ili vie taaka u optunici potvrena.
Zakon je pojmovno odredio i ko je to osuene osoba, naime zakon govori da se radi o osuenoj osobi za
koju je pravosnanom odlukom utvreno da je krivino odgovorna za odreeno krivino djelo.
Krivini postupak se ne moe voditi protiv osobe koja uiva krivinomaterijalni imunitet, ili
krivinoprocesni, kao ni osobe koja u vrijeme izvrenja krivinog djela nije imala 14 godina ivota (djete).
Krivini postupak se ne moe voditi protiv osobe koja je u vrijeme krivinog djela bila neuraunljiva.
Nakon utvrivanja neuraunljivosti (tempora kriminis) takva osoba se upuduje organima socijalnog
staranja, to neznai da u daljem postupku ne moe biti osumnjiena odnosno optuena.
Krivini postupak se moe voditi protiv fizike i pravne osobe
Jedna od tri osnovne krivinoprocesne finkcije osumnjienog/ optuenog koja se manifestuje je funkcija
odbrane.
Ovo pravo, zbog svog znaaja, je predvieno meunarodnim dokumentima kojima se prua zatita
osnovnih ljudskih prava, (npr. l. 6. EKLJP).Vedina se tih prava moe koristiti u toku cijelog kriv.post
Neka od prava osumnjienog, odnosno potuenog:
Pravo da bude obavjeten o rezlozima zbog kojih je dobila svojstvo osunjienog odnosno optuenog,
Pravo da bude ispitan, kako u prethodnom postupku, tako i na glavnom pretresu,
Pravo na utnju, u smislu da nije duan iznijeti svoju odbranu, niti odgovarati na pitanja,
13

Pravo uvida u dokumentaciju o istrazi i kopiranju dokaznog gradiva,

Pravo na branioca prema vlastitom izboru,
Pravo na besplatnu str. pomoc branioca
Krivini proces zbog svog karaktera sadri sredstva kojima se mogu u odreenoj mjeri ograniiti
prava
i slobode osumnjienog/optuenog, zbog ega se osumnjienom/optuenom namedu odreene
dunosti: duni su dopustiti da budu predmet dokazivanja ili pasivno dokazno sredstvo o
Dunost odazivanja na poziv organa krivinog postupka.
Poloaj osumnjienog/optuenog u krivinom postupku treba da garantuje procesni subjektivitet, koji se
manifestuje kroz zakonom odreena prava i dunost.
Pravo na slobodnu usmenu komunikaciju sa braniocem ako se nalazi u pritoru,
Pravo na slobodno dopisivanje i telefonske razgovore sa branioce,
Pravo da bude prisutan suenju.
Kao osumnjieni, odnosno optueni u postupku mogu se pojaviti:
a) fizika ili pravna osoba/lice, koja ima stranaku sposobnost i protiv koje postoji odreena vrsta
sumnje (osnovi sumnje, odnosno osnovana sumnja) o izvrenju krivinog djela.
Specifinost procesnog poloaja osumnjienog, odnosno optuenog, ogledaju se u pravnom poloaju
koje te osobe imaju u krivinom postupku.
Osumnjieni, odnosno, optueni je jedan od tri osnovna subjekta i krivinom postupku (tuilac, sud i
osumnji/optueni.
Osumnjieni, pored toga to je stranka u postupku, on je procesni subjekat koji raspolae pravima na
odbranu, a moe biti i pasivno dokazno sredstvo.
Procesni poloaj osumnjienog, odnosno optuenog kao subjekta i stranke u krivinom postupku, ogleda
se u vedem broju prava.
Prava i dunosti branioca u krivinom postupku
Prava i dunosti branioca u krivinom postupku su ista bez obzira da li je u krivini postupak ukljuen na
temelju punomodi ili rjeenja suda.
Prava branioca
Prije donoenja naredbe o provoenju istrage branilac moe prikupljati podatke o dokazima koji su u
korist lica/osobe protiv koje se oekuje pokretanje krivinog postupka, kako bi u eventualnom krivinom
postupku mogao raspolagati dokazima koji su in favorem osumnjienog.
U toku provoenja istrage branilac ima pravo prisustvovati ispitivanju osumnjienog.
U postupku optuivanja branilac ima pravo da prisustvuje izjanjenju o krivnji, da izvri uvid u sve spise i
dokaze, predloi sudsko osiguranje dokaza i podnese prigovor(e) na optunicu.
Na glavnom pretresu prisustvo branioca je obavezno, kako kad se radi o postavljenom braniocu, tako i
onda kada brailac nastupa na osnovu punomodi.
Dunosti branioca
Branilac ima pravo poduzimati sve radnje koje su u korist optuenog ili slue zatiti njegovih
prava:
1.Direktno, unakrsno ili dodatno ispitivanje svjedoka ili vjetaka;
2.Po zavretku dokaznog postupka branilac ima pravo, kao i tuilac, otedeni i optueni, na davanje
zavrne rijei.
3.Nakon zavretka prvostepenog postupka branilac ima pravo da ulae redov prav.lije
4. (alba na presudu(prvostepenu/drugostepenu,
5.alba na rjeenje) i podnese zahtjev za ponavljanje krivinog postupka kao vanredni pravni lijek.
6.Branilac ima ne samo pravo nego i dunost da preuti injenice koje idu na tetu lica/osobe koju brani.
7.Istovremeno branilac ne smije sprijeavati sud, tuioca i druge organe u postupku da utvruju takve
injenice.
14

8.Branilac je duan da prihvati odbranu i prui pravnu pomod osumnjienom, odnosno optuenom bez
obzira da li je rije o fakultativnoj, obligatornoj ili odbani osoba slabog imovnog stanja.
9.Branilac je duan da postupa savjesno u zatiti interesa osumnjienog, odnosno optuenog i da uva
kao tajnu sve to je saznao od osumnjienog, odnosno optuenog, tj. to mu je povjereno kao braniocu.
Pojam i vrste odluka u krivinom postupku
Pojam sudske odluke
Sudska odluka je vrsta procesne radnje s izjavom volje procesnog tijela da se pravna pravila sadrana u
apstraktnim normama, primijene na konkretno injenino stanje, te da se tako na autoritativan nain
stvore odreeni pravni uinci.
Vrste sudskih odluka
Prema kriteriju oblika, odluke se u krivinom postupku dijele na:
1.Presude,
2.Rjeenja i
3.Naloge.
Prema kriteriju sadraja dijele se na:
1.Meritorne (sutinske) i
2.Formalne (procesne).
Prema kriteriju funkcije dijele se na:
1.Zakljune (odluke kojima se zavrava postupak u pojedinom stadiju ili u cjelini) i
2.Interimne (odluke kojima se rjeava o pitanjima od prethodne vanosti za donoenje zakljune
odluke).
Pravomonost i izvrnost sudskih odluka u krivinom postupku
Pravomonost pojam i svrha
-Pravomodnost znai da odluka u postupku u kojem je donesena postaje neopozivom i neizmjenjivom, te
ujedno sadri zapovijed da se mora izvriti.
Vrste pravomonosti
-Formalna pravomodnost; i
-Materijalna pravomodnost.
U pravnoj su teoriji poznate jo i tzv. apsolutna i relativna, te potpuna i djelomina pravomodnost.
Izvrnost
Tri uvjeta:
1.Pravomodnost;
2.Dostavljanje; i
3.Nepostojanje zakonskih smetnji za izvrenje.
Evropska konvencija o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda
Odredbe Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda (Rim, 1950. godine.) koje su od
posebnog znaaja za krivino postupanje su posebno:
1.lan 5. kojim se regulira pravo na slobodu i sigurnost;
2.lan 6. kojim se ureuje pravo na pravino suenje; i
3.lan 8. kojim se garantira potovanje privatnosti, porodinog ivota i prepiske.
Posebne istrane radnje
Uope o posebnim istranim radnjama
Posebne istrane radnje (specijalne istrane tehnike, prikrivene istrane mjere), predstavljaju istranu
djelatnost do koje dolazi (ultima ratio) u sluaju istraivanja tekih krivinih djela kada na drugi
nain
ili nije mogue pribaviti dokaze ili bi to predstavljalo nesrazmjernu tekodu.
U pogledu poduzimanja, provoenja i koritenja rezultata prikrivenog istraivanja zahtjeva se
potivanje slijedeih naela:
1.Neophodnost;
15

2.Odluka suda;
3.Postojanje odreene vjerojatnosti u vezi sa krivinim djelom;
4.Zakonski katalog radnji;
5.Zakonski katalog krivinih djela;
6.Odreenost osobe i vrste mjere i
7.Vremenska ogranienost.
Posebne istrane radnje prema ZKP BiH
1.Nadzor i tehniko snimanje telekomunikacija;
2.Nadzor i tehniko snimanje prostorija;
3.Pristup kompjuterskim sistemima i kompjutersko sravnjenje podataka;
4.Tajno pradenje i tehniko snimanje osoba, transportnih sredstava i predmeta koji stoje u vezi s njima;
5.Koritenje prikrivenih istraitelja i koritenje informatora;
6.Simulirani i kontrolirani otkup i simulirano davanje potkupnine i
7.Nadzirani prijevoz i isporuka predmeta krivinog djela.
Prikrivene istrane radnje se:
-Moraju uvijek propisati zakonom
-Primjenjuju samo onda ako se na drugi nain ne mogu prikupiti dokazi
-Primjenjuju samo uz postojanje odreenog stepena sumnje da je osoba izvrika krivino djelo
propisane teine, odnosno da je zajedno sa drugom osobom ili (osobama/licima) uestvovala u izvrenju
takvog krivinog djela,
-Primjenjuju samo uz prethodnu saglasnost suda i obavljaju pod njegovom nadzorom
Zakonski uvjeti za odreivanje posebnih istranih radnji
-Postojanje osnova sumnje u pogledu odreeneog lica/osobe da je sama ili zajedno s drugim osobama
uestvovala ili uestvuje u izvrenju odreenog zakonski katalogiziranog krivinog djela, a na drugi nain
se ne mogu pribaviti dokazi ili bi njihovo pribavljanje bilo povezano s nesrazmjernim tekodama.
-Moraju vremenski ograniiti i
-Moraju opteretiti procesnom sankcijom o neupotrebljivosti dokaznog materijala koji nije prikupljen
pod zakonskim uslovima.
Krivina djela za koje se mogu odrediti posebne istrane radnje prema ZKP BiH su:
1.Protiv integriteta BiH;
2.Protiv ovjenosti i vrijednosti zatidenih meunarodnim pravom;
3.Terorizma i
4.Sva druga krivina djela za koja se prema zakonu moe izredi kazna zatvora od 3 godine ili tea kazna.
5.Prema osobi za koju postoje osnovi sumnje da poiniocu, odnosno od poinioca prenosi informacije u
vezi sa krivinim djelom, odnosno da poinilac koristi njeno sredstvo telekomunikacije moe se poduzeti
posebna istrana radnja nadzora i tehnikog snimanja telekomunikacija.
Nadlenost za odreivanje posebnih istranih radnji
Nadlean za odreivanje posebnih istranih radnji je sud, odnosno sudija za prethodni postupak.
Odreivanje posebnih istranih radnji vri se na temelju naredbe uz obrazloni prijedlog tuitelja.
Provoenje posebnih istranih radnji vri se iskljuivo na temelju pismene naredbe, izuzetno
meutim
ako se pismena naredba ne moe dobiti na vrijeme, a postoji opasnost od odlaganja, onda se moe
zapoeti i sa izvravanjem radnje i na temelju usmene naredbe sudije za prethodni postupak.
U tom sluaju pismena naredba mora biti pribavljena u roku od 24 sata od izdavanja usmene
naredbe.
Trajanje, produenje i obustava, odnosno prestanak prikrivene istrage
Posebne istrane radnje nadzora i tehnikog snimanja telekomunikacija, pristupa kompjuterskim
sistemima i kompjuterskog sravnjenja podataka, nadzora i tehnikog snimanja prostorija, tajnog
16

pradenja i tehnikog snimanja osoba i predmeta, te nadziranog prijevoza i isporuke predmeta krivinog
djela mogu trajati najdue mjesec dana.
Na obrazloeni prijedlog tuitelja iz posebno vanih razloga mogu se pomenute radnje produiti za
jo
mjesec dana pri emu tri prvonavedene mogu trajati ukupno najdue 6 mjeseci, dok je za tajno
pradenje i tehniko snimanje osoba, transportnih sredstava i predmeta koji su u vezi s njima, te nadzirani
prijevoz i isporuku predmeta krivinog djela predvieno ukupno najdue trajanje od 3 mjeseca.
U odnosu na radnju simuliranog i kontroliranog otkupa predmeta i simuliranog davanja potkupnine
usvojeno je rjeenje o vremenskom neograniavanju ove radnje to je u skladu sa njezinim specifinim
sadrajem.
Koritenje prikrivenog istraitelja i informatora kao posebne istrane radnje nisu vremenski ogranieni.
Obaveza je suda da pismenom naredbom bez odlaganja obustavi izvrenje poduzetih radnji ako su
prestali razlozi zbog kojih su bile odreene.
Postupanje s materijalom pribavljenim posebnim istranim radnjama
Nakon prestanka primjene bilo koje od posebnih istranih radnji obaveza je organa unutarnjih poslova
da sve informacije, podatke i predmete dobivene njihovom primjenom, kao i izvjetaj dostave tuitelju.
Tuitelj je duan sudiji za prethodni postupak dostaviti pismeni izvjetaj o poduzetim radnjama na
temelju kojeg de on provjeriti da li je postupljeno po njegovoj naredbi.
U sluaju da tuitelj odustane od krivinog gonjenja, odnosno ako se ispostavi da podaci i obavijesti
prikupljeni primjenom nareenih radnji nisu potrebni za krivini postupak, unititi de se pod nadzorom
sudije za prethodni postupak, o emu de se sastaviti poseban zapisnik.
O poduzimanju radnji, razlozima za njihovo poduzimanje, informaciji da dobiveni materijal nije bio osnov
za krivino gonjenje i da je uniten, pismeno se obavjetava osoba protiv koje je primjenjena bilo koja od
posebnih istranih radnji.
Obaveza je suda da bez odlaganja, a nakon poduzimanja pomenutih radnji obavijesti osobu protiv koje je
radnja bila poduzeta, a osoba protiv koje je radnja bila poduzeta moe od suda zatraiti ispitivanje
zakonitosti naredbe i naina na koji je provedena.
Granice djelovanja i zabrana ulaska u kanjivu zonu
Prema izriitoj odredbi ZKP-a prilikom angairanja prikrivenog istraitelja, te provoenja radnje
simuliranog otkupa i simuliranog davanja potkupnine organi unutarnjih poslova ili druge osobe ne smiju
poduzimati aktivnosti koje predstavjaju poticanje na izvrenje krivinog djela.
Zatita odnosa osumnjieni - branitelj
Na razgovor osobe za koju postoje osnovi sumnje da je sama ili zajedno s drugim osoba uestvovala ili
uestvuje u izvrenju krivinog djela za koje se mogu odrediti posebne istrane radnje i njenog branitelja
imaju se na odgovarajudi nain primijeniti odredbe o komunikaciji osumnjienog i branitelja to de redi
da takva komunikacija ne moe biti objektom prikrivene istrage.
UTVRIVANJE INJENICA U KRIVINOM POSTUPKU I PROCESNE RADNJE
DOKAZIVANJA
injenice i injenino stanje u krivinom postupku
U krivinom postupku, kao i u svakom drugom sudskom postupku nastoje se utvrditi stanovite injenice.
Prema krivinoprocesnoj teoriji za ovaj postupak specifine injenice koje se moraju utvrditi su
one
koje e nam dati odgovore na slijedea pitanja:
1. Da li je u konkretnom sluaju izvreno krivino djelo?
2. Da li je osoba prema kojoj je upravljen krivinopravni zahtjev izvrila krivino djelo?
3. Da li je kriva ili nije kriva za djelo koje joj se stavlja na teret?
4. Da li se u smislu materijalnog krivinog prava mogu primijeniti krivinopravne sankcije
Treba imati u vidu da se u krivinom postupku istinito i potpuno moraju utvrivati (i utvrditi) samo
odlune, vane i bitne injenice koje su od znaaja za sudsku odluku.
17

Tako se u smislu krivinog procesnog prava i krivinog postupka, injenica odreuje kao pojava u
stvarnosti, u kojoj se sastoje uvjeti primjene krivinog materijalnog prava za primjenu krivine sankcije u
konkretnom sluaju i uvjeti procesnog prava za voenje krivinog postupka i vrenje procesnih radnji.
Samo injenino stanje se razumijeva kao kompleks, ili skup odreenih injenica koje se moraju
utvrditi u krivinom postupku, a za donoenje pravilne odluke, odnosno kao skup injenica na kojima
se neposredno temelji primjena materijalnog ili formalnog krivinog zakona u odreenom krivinom
predmetu.
Koje se to injenice utvruju u krivinom postupku?
Nije sporno kako u krivinom postupku nema potrebe za spoznavanjem injenica koje nemaju nikakva
doticaja s poiniteljem, otedenim ili uopde s okolnostima krivinog dogaaja.
U tom smislu, dakle utvruju se samo one injenice koje su od znaenja za konkretni postupak i
utvrivanje istine odreenog kvaliteta (da li materijalne, apsolutne, stvarne, objektivne ili kakve
druge, o tome emo imati prilike raspravljati kasnije).
Drugim rijeima utvruju se samo one injenice koje su za taj postupak relevantne sa spoznajnog
stajalita.
Vrste injenica koje se utvruju u krivinom postupku
1.Materijalnopravno relevantne injenice (injenice na koje materijalno krivino pravo nadovezuje
odreenu pravnu posljedicu;
2.Procesnopravno relevantne injenice (to su sve injenice na koje se neposredno nadovezuje primjena
kakve norme krivinog procesnog prava )
3.Indicije
Kako se naglaava rije je o injenicama koje su utvrene sa sigurnodu ili/i okolnostima koje neizravno
ukazuju na postojanje odreenog krivinog djela i bliu ili dalju vezu izmeu tog djela i neke osobe kao
poinitelja, odnosno sauesnike, rtvu i sl.
4.Pomodne injenice su injenice koje se u krivinom postupku utvruju radi provjeravanja
vjerodostojnosti izvora saznanja o pravno relevatnim injenicama ili indicijima
injenice koje se ne utvruju u krivinom postupku
1.injenice koje ne treba utvrivati i krivinom postupku (oite ili oigledne injenice, notorne ili
opdepoznate injenice i presumpcije);
2.injenice koje sud ne smije utvrivati u krivinom postupku (npr. injenice ijim bi se utvrivanjem
povrijedilo naelo zabrane, reformatio in peius, injenice ijim bi se utvrivanjem povrijedile odredbe, o
iskljuivanju od dunosti svjedoenja i sl.)
Utvrivanje injenica u krivinom postupku
injenice vane za krivini postupak mogu se utvrditi (saznati) na etiri slijedea naina i to:
-vlastitim opaanjem,
-tako da neko ko zna neto o injenicama iz vlastitog opaanja to svoje znanje saopdi tijelu krivinog
postupka (to moe biti npr. osumnjieni, odnosno optueni), itanjem pismenih saopdenja odnosno
pismenih biljeki o injenicama (ta pismena saopdenja i biljeke nose naziv isprave) to ih je uinio
neko drugi ko o tim injenicama neto zna iz vlastitog opaanja, bez obzira na to u koju je svrhu takav
zapis uinjen,
gledanjem ili sluanjem snimki uinjenih tehnikom registracijom injenica (fotografija, filmova,
magnetofonskih ili magnetoskopskih snimki itd
Navedena etiri naina utvrivanja injenica kako se naglaava mogu biti svedena na dva glavna i
to:
1.vlastitim opaanjem tijela (subjekata) krivinog postupka; i
2. dokazivanjem, posredno.
KRIVINO PROCESNO PRAVO I KRIVINI POSTUPAK
Sistem pravnih propisa kojim se ureuje (normira) forma radnji u krivinom postupku, odnonso oblik
18

krivinoprocesnih odnosa u kojima se te radnje odvijaju naziva se krivino procesno pravo.

Sa aspekta krivinoprocesnih radnji, krivini postupak je skup normiranih radnji odreenih dravnih
organa i nekih lica, koje se izvode u konkretnom sluaju vjerovatnosti da je uinjeno krivino djelo, sa
svrhom da se utvrdi da li je djelo uinjeno pa ako jeste da se prema uiniocu primijene krivine sankcije
prema propisima materijalnog krivinog prava.
Sa aspekta krivinopravnih odnosa, krivini postupak je sistem pravno normiranih drutvenih odnosa
(krivinoprocesnih odnosa) izmeu odreenih dravnih organa i pojedinih pripadnika drutva. Ti odnosi
nastaju, razvijaju se i prestaju usljed pravno normirane djelatnosti tih organa i drugih lica radi
utvrivanja postojanja krivinih djela i primjene krivinih sankcija na uinioce.
Naelo materijalne istine znai da se u svakom konkretnom sluaju ima istraivati i utvrditi potupna i
stvarna istina, tj. da se injenino stanje na kome se zasniva odluka u krivinom postupku potpuno
rasvijetli i raisti i da odgovara subjektivnoj stvarnosti.
Naelo materijalne istine do izraaja dolazi i u pravilu da su organi krivinog postupka u svakom sluaju
duni provjeriti i priznanje okrivljenog. Organ koji vodi postupak je i pored priznanja okrivljenog
zakonom obavezan da prikuplja i druge dokaze. Zasnivanje osuujude presude samo na priznanju
optuenog predstavljalo bi formalizam koji bi ugroavao saznanje materijalne istine. Naime, u praksi se
mogu desiti sluajevi da optueni prizna izvrenje djela da prikrije neko drugo, tee djelo, da prikrije
pravog krivca i sl.
Dokazivanje je postupak koji podrazumijeva podnoenje i ocjenu dokaza. Dokaz je svaki osnov koji
govori o istinitosti neke vane injenice u postupku.
Pod teretom dokazivanja podrazumijeva se dunost procesnog subjekta da podnosi dokaze kojima se
utvruju relevantne injenice. Iz prezumpcije nevinosti proizilazi da je osnovni teret dokazivanja na
tuiocu. Meutim, pruanje dokaza od strane okrivljenog je sastavni dio njegovog prava na odbranu.
UENJA O ALIBIJU
Alibi, kao dokazno sredstvo kao tema ovog rada je obraen s namjerom da pomogne studentima
pravnih, kriminalistikih, sigurnosnih i drugih visokoobrazovnih ustanova, kao i u praksi policijskih i
pravosudnih organa (slubenicima tuilatava i sudova), gdje se alibi izuava ili koristi kao indicijalno
dokazno sredstvo u dokazivanju istine.
Alibi, kao pravno relevantno dokazno sredstvo u okviru nauke o dokazivanju injenica, ima vaan dokazni
znaaj i funkciju u primjeni prava i dokaznih sredstava kod utvrivanja;
- stvarnog injeninog stanja,
- istine o vremenu i mjestu za odreeno lice, kada se dogaalo odreeno krivino djelo.
Bez pravilnog i potpuno utvrenog njeninog stanja, pa samim time i utvrenog alibija, nema ni
pravilne primjene materijalnog i procesnog krivinog prava ni zakonito donesene sudske odluke.
Nije dovoljno samo poznavati zakonske norme za kvalitetno preduzimanje dokaznih radnji u krivinom
postupku, ved je bitno poznavati I kriminalistika pravila - institute o operetivnim nanima postupanja alibi, presumpciju nevinosti, pretrane radnje, istraivanja i istrane radnje u konkretnim sluajevima
tokom voenja krivinog postupka.
Bez znanja iz kriminalistike, zakonski potpomognutom sudskom praksom u svakodnevnom radu nije
mogude prikupljati, utvrivati i vrednovati materijalne i nematerijalne dokaze, izjave svjedoka, iskaze
okrivljenog bez koritenja adekvatnih procesnih sredstava, pa samim time i alibija. Za pravilno
postupanje sa materijalnim i nematerijalnim dokazima (materijalnim tragovima i iskazima lica)
neophodno je poznavanje metoda fiksiranja, vjetaenja i dokaznog vrednovanja relevantnih injenica u
krivinom postupku radi dokazivanja istinitog ili odbrambeno-lanog alibija.
Institut - pravilo alibi,, kao indicijalno dokazno sredstvo, u okviru kriminalistike i krivinog
procesnog
prava, omogudava dokazivanje pojedinih radnji koje predoavaju osumnjieni,optueni/okrivljeni ili
svjedoci, kada se lanim alibijem organ na kojem je teret dokazivanja (tuilac) eli dovesti kako u stvarnu
19

tako i pravnu zabludu.

Istraitelji (policijski inspektor, tuilac, sudija za prethodni postupak,i drugi subjekti u krivinom
postupku ne mogu utvrditi krivinopravnu i kriminalistiku diferencijalnu dijagnozu krivinog djela bez
poznavanja kriminalistike (taktike, tehnike, metodike i operative) i normi krivinog materijalnog i
procesnog prava, tj;
- odrediti predmet vjetaenja,
- postaviti relevantna pitanja vjetaku i kritiki procjenjivati primjenjene metode vjetaenja te kroz
dobijene odgovore utvrditi dokaznu vrijednost pojedinih injenica ili rezultata vjetaenja, kako bi
provjerili injenice koje predoava osumnjieni, optueni/okrivljeni ili svjedok u toku dokazivanja alibija
(istinitog ili odbrambeno-lanog).
- ZATO KRIMINALISTIKA
Pa to je nauka, NAMA POTREBNA ona se bavi prouavanjem, usavravanjem i primjenom onih naunih
metoda kao i sredstava koja su najpogodnija za otkrivanje, krivinih djela, pronalaenje poinilaca
krivinih djela, obezbjeivanje dokaza, fiksiranje dokaza, a to de za rezultat u profesionalno provedenoj
istrazi omoguditi da u postupku koji se vodi - krivinom postupku ostvari PRINCIP PRESUMPCIJE
NEVINOSTI svako se smatra nevinim dok se nedokae njegova krivnja, to znai da niko nevin nebude
osuen a da krivcu se izrekne zasluena sankcija propisana Zakonom tj, da se uiniocu krivinog djela
izrekne krivinopravna sankcija pod uslovima propisanim u Krivinom Zakonu Bosne i Hercegovine,
odnosno, da se utvrdi istina, tj. da sud da odgovor na pitanja:
- da li je zaista izvreno krivino djelo,
- ko je izvrilac krivinog djela,
- da li je kriv ili nije za djelo koje mu se stavlja na teret i
- da li se u smislu materijalnog krivinog prava prema njemu
- mogu primijeniti krivinopravne sankcije.
KRIMINALISTIKA TAKTIKA - bavi se kriminalistikim metodama i sredstvima spreavanja i
suzbijanja
kriminaliteta, kao i sa taktikim pravilima i postupkom pripreme, planiranja i realizacije kriminalistikih
mjera i radnji u pretkrivinom i krivinom postupku.
KRIMINALISTIKA TEHNIKA - bavi se celokupnom problematikom kriminalistike discipline u
okviru
koje se izuavaju poslovi vrenja kriminalistiko-tehnikog uviaja, nalaenja, fiksiranja, tumaenja i
operativnog koridenja tragova i predmeta za rasvjetljavanje krivinih djela i drugih dogaaja i otkrivanja
identifikacije izvrilaca krivinih dela, zatim vrenja poslova kriminalistiko-tehnike registracije i
identifikacije lica i leeva, do upoznavanja sa metodama istrane tehnike i metodama vjetaenja
dokumenata i slino.
KRIMINALISTIKA-METODIKA - ima za cilj struno osposobljavanje za praktinu primjenu
kriminalistikih
metoda u cilju spreavanja, otkirvanja, razjanjavanja i dokazivanja krivinih djela. Koritenje
kriminalistikih metoda pronalaenja materijalnih dokaza i struno, operativno koristenje u
kriminalistikoj obradi konkretniog krivilnog djela.
Djelo naeg uvaenog profesora Osmana Jaarevida Alibi kao dokazno sredstvo istrauje nedovoljno
istraeni institut alibija u krivinom postupku u novoj korelaciji odnosa policije i pravosudnih organa u
Bosni i Hercegovini, internacionalnih organa i institucija iz okruenja, Hakog tribunala i ire, kao
sredstvo odbrane u krivinom procesnom pravu i postupku, tj. dokaz da se osumnjieno ili optueno lice
u vremenu injenja krivinog djela nalazilo na drugom mjestu i da fiziki nije moglo istovremano biti na
mjestu gdje je krivino djelo izvreno, kako bi se iniciralo prema teoriji i praksi da kao institut dobije
poziciju u krivinom postupku koja mu pripada kao dokaznom sredstvu u korelaciji odnosa sa drugim
institutima postupka.
20

ALIBI SA ISTORISKOG, LINGVISTIKOG /ETIMOLOKOG/ STANOVITA I POJAVNI OBLICI

U PRAKSI
NAUNOTEORIJSKA SHVATANJA I TUMAENJA ALIBIJA
Alibi je, kao to smo ve istakli, rije latinskog porijekla /excepitio alibi se u diversae ubicationis/ i
znai negdje drugdje, tj. biti na nekom drugom mjestu, van mjesta, gdje je izvreno krivino djelo i u
vrijeme kada je ono izvreno.
U kriminalistikoj, krivino-procesnoj praksi poznato nam je da se javlja utvrivanje alibija
osumnijenog, optuenog, svjedoka, da li po zahtjevu/incijativi istraivaoca ili kao ponuda dokaza
osumnjienog, optuenog/okrivljenog da je nevin i da je u kritino vrijeme, kada je izvreno krivino
djelo, koje mu se stavlja na teret, bio na nekom drugom mjestu.
Definicije alibija teoretiara i nauinaka;
prof. dr. Bauer G., tvrdi: Poinitelj mora biti za vrijeme izvrenja krivinog djela na mjestu izvrenja tog
djela. Neko ko je osumnjien za izvrenje krivinog djela de sigurno zacijelo tvrditi da je on za vrijeme
izvrenja krivinog djela bio na nekom drugom mjestu, drugdje, a ne da je boravio na mjestu izvrenog
krivinog djela, time on ima alibi i ne moe dodi u obzir za izvrenje krivinog djela, tu biti.
prof. dr. Krivokapi V. o alibiju govori sljedede: osumnjieni, optueni/okrivljeni u nastojanju da dokae
svoju nevinost nudi alibi, tvrdi da je u vrijeme izvrenja krivinog djela bio na drugom mjestu, odnosno
da po prirodi stvari nije mogao biti na mjestu izvrenja krivinog djela.
Grupa autora: dr. Ani V., Goldstein I. i mr. Joji Lj. smatraju da je alibi:
1.Pravno sredstvo odbrane koje se poziva na to da se osumnjieni u vrijeme inkriminisanog djela, nalazio
na drugom mjestu, drugdje, (dokazati svoj alibi, sruiti; imati/ nemati dokaze za alibi),
2. Razgovor - dobar izgovor, isprika, izlika, nadi razlog za nedolazak, lat.: na drugom mjestu drugdje
Prof. dr. Ignjatovid A. i Stanojevid P. navode: Karakteristian primjer argumentovanog poricanja
okrivljenog predstavlja alibi, tj. ako je okrivljeni argumentovano dokazao da se u vreme izvrenja
krivinog dela nalazio na nekom drugom mjestu, a ne na mjestu izvrenja krivinog dela.
Radi odbrane u krivinom postupku, u praksi se najede dokazuje ponuen lani alibi. Laan alibi je
planski postupak za postignude nekog cilja na nekom teorijskom ili praktinom podruju.
Za alibi se moe kazati da je dokaz o istini neega - nekoga, dokazno sredstvo o neemu na odreenom
mjestu u odreeno vrijeme (negdje/drugdje, a ne na mjestu izvrenog krivinog djela - zloina), to treba
istraiti u krivinom postupku kada se javlja, zato mu i pripada postulat (tvrdnja pretpostavka koja je
sama po sebi tako oita da je esto ne treba dokazivati), kao to su to i druga procesna sredstva instituti.
Imajudi u vidu navedeno, manje-vie moemo se sloiti sa svim naunicima - teoretiarima koji su se u
svojim i teorijskim razmatranjima na bilo koji nain doticali alibija kao termina tretirajudi ga kao: pravac
dokazivanja, indiciju odsutnosti sa lica mjesta (nevinost) izvrenog krivinog djela, dokaz da je odreeno
lice nevino, tj. dokaz nevinosti (nije izvrilac); posebnu taktiku odbranu u pogledu dokazivanja da je alibi
suprotno od izvrenog krivinog djela; sredstvo odbrane osumnjienog, optuenog-okrivljenog; prirodna
i potpuno zakonita forma zatite istinski nevinog ovjeka i dr.
Posebno moemo podrati stavove teoretiara koji su svoja teorijska razmatranja protkali kroz svoja ili
druga iskustva istraivaoca krivino-procesne, kriminalistike prirode, to pomae u njihovom radu na
rasvjetljavanju i dokazivanju istine.
Meutim, to jo uvijek nije dovoljno, samim tim to alibi kao bududi institut nije dovoljno istraen, pa se
time namede konstatacija da nije do sada mogao biti adekvatno tretiran u praksi organa otkrivanja,
gonjenja i suenja, i da treba da se sudionici koji smatraju da je alibi - institut, angauju i daju svoj
doprinos kako bi bio tretiran u nauci i ZKP-eima nacionalnih i internacionalnih pravnih sistema u svojstvu
instituta, odreujudi mu, tako, mjesto u krivinom postupku.
Za alibi se moe kazati da je dokaz o istini neega - nekoga, dokazno sredstvo o neemu na odreenom
mjestu u odreeno vrijeme (negdje/drugdje, a ne mjestu izvrenog krivinog djela - zloina), to treba
21

istraiti u krivinom postupku kada se javlja, zato mu i pripada postulat (tvrdnja pretpostavka koja je
sama po sebi tako oita da je esto ne treba dokazivati), kao to su to druga procesna sredstva - instituti.
ALIBI RAZMATRAN KROZ TEORIJSKE I PRAKTINE DRUTVENE TOKOVE
OPETETEORIJSKI PRISTUP
Kroz teorijske i praktine tokove ljudskog ivota pripovijedai su priali I pisali prie o raznim dogaajima
koji su za istoriju, nauku i praksu imale veliki i dalekosean znaaj. Na hiljadu raznih jezika u
najrazliitijim uslovima ivota iz vijeka u vijek, od drevnih patrijahalnih prianja u kolibama, pored vatre,
pa sve do dela modernih pripovjedaa koja izlaze i u ovom trenutku iz izdavakih kuda u velikim
svjetskim centrima ispreda se pria o sudbini ovjekovoj koju bez kraja i prekida priaju ljudi ljudima.
Gore reeno napominjemo iz razloga to se takve prie prenoseile sa koljena na koljeno, pa je tako i
vedina autora djela takve prie objavljivala u svojim djelima, na taj nain se u priama pojavljivao i alibi,
jo od vremena starih Latina. Razvojom nauke o pravu neki teoretiari su alibiju davali znaajno mjesto,
dok odreen broj teoretiara nije pridavao veliki znaaj to je i uglavnom danas sluaj.
Primjer; jedan od primjera naveden je i u knjizi koju obraujemo, a radi se o prii iz iskustva pretka
autora djela. U prii koja se deavala u prolom vijeko 50 tih godina, a odnosi se na krau krave koja
je svojim stanjem u kakvom, bila na meti kradljivaca, tanije bila je stara oko 4 godine, nikad se ije telila,
teila je negdje oko 500 kg. Radnja se deava u dogovoru sudije koji je sudio na tom kraju, opdini, srezu u
to vrijeme sa kradljivcem /delikventom, sudija je napisao rjeenje za pritvor istog delkikventa, a nakon
to je isti zatvoren, u kasnim satima zimske i snijene nodi, delikvent biva puten po dogovoru sa
sudijom, nakon ega isti ide u talu vlasnitvo seljaka ija je krava, ukrade kravu, odvede je kod seoskog
mesara koji je bio u dogovoru sa navedenim a koji de zavriti posao do kraja, a delkvent se nakon radnje
vrada u pritvor. Kada vlasnik krave ustanovi da je krava ukradena, naravno dolazi kod sudije da prijavi
dogaaj, a na pitanje sudije na koga sumnja, isti je odmah izrazio sumnju u delikventa koji je pritvoren,
neznajudi da je isti pritvoren. Sudija odmah odgovara da je to nemogude jer je delikvent i bio od ranije u
pritvoru. Nakon toga seljaku nita nije preostalo nego da se vrati kudi.
Iz naprijed navedene prie o stvarnom dogaaju moe se zakljuditi da se radilo o sprezi vlasti i lica
sklonog kriminalnim aktivnostima, u reiji sudija koji su, motivisani vlastitim interesom, osmislili dogaaj,
a za izvrioca unaprijed osigurali laano-odbrambeni alibi, a sebi funkciju lanog svjedoka, kako je narod
govorio: Kadija te tui, kadija ti sudi. Krivini postupak nije pokrenut, a ni alibi dokazivan, naalost,
vlast je vlast, kae narod.
Laan-odbrambeni alibi nije mogao biti dokazan zbog sprege vlasti i osumnjienog lica sklonog
kriminalnim aktivnostima, jer je sudija svojim autoritetom i pripremljenim dokumentom (rjeenje o
pritvoru) dokazao da lice (kradljivac) nije moglo biti na mjestu izvrenja krivinog djela dok se nalazilo u
pritvorskoj deliji. Iako su indicije ukazivale na istinu o dogaaju i izvriocu,postupak nikad nije pokrenut.
RAZMATRANJE ALIBIJA KROZ NAUNOISTORIJSKI ASPEKT
Njemaki kriminalista Schneickert, u djelu Kriminaltaktike, 40-tih godina dvadesetog vijeka navodi
primjer ubice koji je htio da obezbijedi alibi na taj nain to je neposredno poslije ubistva izvrio
provalnu krau u nekoj trafici i namjerno im ostavio svoju linu ispravu. Provalnu krau je rado priznao,
a ubistvo poricao, pozivajudi se na alibi.
U pogledu primjene Zakona o krivinom postupku, u praksi se postavlja niz nerijeenih pitanja
upravo u
vezi s alibijem kao dokaznim sredstvom. Tako Vodinelid istide: Nama se ini evidentnim da brzo i
pravovremeno provjeravanje lica koje treba da prue svoj alibi, odnosno bududh svjedoka alibija,
njegovo osiguranje i prva provjeravanja spadaju u tzv. prvi zahvat u smislu lana 151. ZKP, bive SFRJ-e,
a citirani Zakon je preuzet u Bosni i Hercegovini Uredbom sa zakonskom snagom 1992. godine i ugraen
u ZKP BiH 2003. godine u l. 218. (nadzor tuitelja nad radom ovlatenih slubenih lica l. 219. uzimanje
izjava i prikupljanje drugih dokaza). Po nama je odbijanje davanja obavjetenja o alibiju indicija
psihikog dejstva krivinog djela na uinioca., o emu je radnik - kriminalista - pripadnik slube javne
22

bezbjednosti duan da najhitnije obvijesti javnog tuioca.

Naime, l. 218. ZKP BIH glasi: Ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo s propisanom
kaznom zatvora preko pet godina, ovlateno slubeno lice je duno odmah obavijestiti tuioca i pod
njegovim nadzorom preduzeti potrebne mjere da se prona|e uinilac krivinog djela, da se sprijei
skrivanje ili bjekstvo osumnjienog ili sauesnika, da se otkriju i sauvaju tragovi krivinog djela i
predmeti koji mogu posluiti kao dokazi, te da se prikupe sve informacije koje mogu biti od koristi u
krivinom postupku.
Da bi se izbjeglo odreeno razobliavanje, mudri, lukavi i perfidni krivac bira drugu taktiku: on izmilja
dogaaj, koji slui kao alibi. Istinit dogaaj prenijet je u kritino vremensko razdoblje. Zbog toga de se
iskazi okrivljenog I lanih svjedoka poklapati do najsitnijih injenica. Oni de dodi u kontradikciju samo ako
ih sudija u bilo kom stadiju postupka bude pitao o danima i satima prije i poslije izvrenja krivinog djela,
ispitujudi i druge svjedoke, a ne samo one koje je ponudila odbrana.
Dr. Julije Glaser u svom klasinom djelu iz dokaznog prava pie na do sada nenadmaen nain:
Stvarno neuplivisani svjedok ponaade se prirodno, izraavade se kako to odgovara njegovom stepenu
obrazovanja, tanost i otrina zapaanja koja on iznosi odgovarade njegovoj duevnoj nadlenosti,
sigurnosti i reprodukciji, snazi pamdenja i mjeri panje koja se, prema prilikama, moe kod njega
pretpostaviti. Ako u iskazivanju za tim zaostaje, oklijeva da odgovara, trai da dobije na vremenu kako bi
razmislio prije nego to de se upustiti u odgovaranje, sve je to toliko sumnjivo kao, sa druge strane,
neuobiajeno tano, do najsitnijih i najdaljih detalja razraen iskaz. Samo ta je problem u takvim
sluajevima, ako je iskaz (laan alibi) uvjeban, brzo de se desiti neko pitanje koje se nije moglo
predvidjeti. Na njega svjedok ne samo da nede modi odgovoriti istom brzinom i sigurnodu kao kada
iznosi istinu nego de se njegovo dranje, vjerovatno, od tog momenta promijeniti i pretvoriti u svoju
suprotnost. On de iznenada postati povuen i suzdrljiv, razmiljade i oklijevade Te blistave reenice koje
se odnose na iskaz - lanog svjedoka uopde u potpunosti vae i za svjedoka - lanog alibija.
Prof. dr. Mihajlo Ili isticao je da iz presumpcije nevinosti okrivljenog (l. 3. ZKP Ju , Sl. list, 1962.),
proizlazi da je dunost dokazati postojanje odreenog krivinog djela i krivine odgovornosti okrivljenog
na onome koji to tvrdi, naime, na tuocu, jer i danas vai maksima da dokaze podnosi onaj koji tvrdi, a ne
onaj koji negira.
U krivinom sporu koji se odvija po principu kontradiktornosti sasvim je mogude da optueni, poriudi
u
toku postupka navode optube, i sam neto tvrdi u interesu svoje odbrane. U tom sluaju on u toku
itavog postupka ima pravo da podnosi dokaze. U takvoj situaciji, premda on negira navode optunice i
iznosi neke za njega pozitivne injenice, teret dokazivanja tih njenica pada na njega, npr. brani se lano
odbrambenim alibijem tretirajudi ga kao pravi, tj. da je u kritino vrijeme bio na drugom mjestu, a ne
mjestu zloina.
Naime, u svakom konkretnom sluaju vano je imati u vidu aktivnost suda, da istinito i potpuno utvrdi
sve injenice objektivne - istinite prirode koje su od vanosti za donoenje zakonite odluke. U tom cilju
sud je duan da sa jednakom panjom ispituje i utvrdi kako injenice koje terete okrivljenog tako I one
koje mu idu u korist.
Posljednjih decenija u SAD-u Savjetodavni komitet se bavio pitanjem obavjetenja o alibiju u vie
sluajeva.
Naime, u preliminarnom nacrtu Saveznog pravilnika krivinog procesa,1943., te u drugom
preliminarnom nacrtu, 1944. godine, predloeno je obavjetenje o alibiju. Meutim, miljenje lanova
Komiteta je bilo vrlo tijesno podijeljeno oko pitanja da li treba uopde postojati pravilo te, ukoliko bude
postojalo, u kojoj formi. Glavno pitanje je predstavljala odluka ko treba inicirati proces, tuilatvo ili
odbrana.
Drugi preliminarni Nacrt, objavljen 1944. godine, zahtijevao je zapoinjanje procesa od strane odbrane
podneskom dravi (tuilatvu) za tanijim utvrivanjem vremena i mjesta na kojima de se zasnivati alibi.
23

Nakon dobijanja navedenih informacija, odbrana treba dati obavjetenje o alibiju. Usljed jakih
protivljenja od strane pet (od ukupno osamnaest) lanova Komiteta, umjesto navedenog, Vrhovnom
sudu podnesena su dva alternativna prijedloga. Obje verzije - od kojih je jedna predvidjela zapoinjanje
procesa od strane tuitelja, a druga od strane odbrane - odbaene su od strane Suda.
ini se da zahtjev za obavjetenjem o alibiju poinje biti rastuda i uobiajena obaveza krivine procedure,
kojima se u SAD-u u posljednje vrijeme posveduje sve veda panja.
Odredba 12.1 je novo pravilo koje se odnosi na odbranu alibijem.
Pravilo navodi da optueni mora obavijestiti dravu /tuilatvo/ o svojoj namjeri da se osloni na odbranu
alibijem. Nakon primanja takve obavijesti, tuilatvo mora obavijestiti okrivljenog o vremenu, datumu i
mjestu na kojem se, navodno, desio prekraj - krivino djelo.
Nakon toga optueni/okrivljeni mora obavijestiti tulatvo o mjestu na kojem tvrdi da je bio kada se
navodni prekraj - krivino djelo desilo, te o imenima i adresama svjedoka na koje se namjerava pozvati
da uspostave njegov alibi. Tuilatvo mora, nakon toga, informisati okrivljenog o imenima i adresama
svjedoka na koje de se osloniti da utvrdi prisustvo okrivljenog na sceni krivinog djela. Ukoliko bilo koja
od strana ne ispuni navedene odredbe, sud moe odbaciti svjedoenje svjedoka iji identit nije naveden,
a o identitetu nisu dostavljeni podaci. Pravilo ne pokuava limitirati pravo okrivljenog da svjedoi u svoju
korist.
Jezik pravila 12.1 je promijenjen kao dio opteg restilizovanja Krivinog zakona kako bi bio lake
razumljiv, te zbog uvoenja principa konzistentnosti kroz odredbe. Osim navedenih promjena, ostale
promjene su u~injene samo radi stilizovanja.
Nova pravila - odredbe ukljuuju da, osim dostavljanja imena i adresa svjedoka i kontra - svjedoka alibija,
obje strane moraju dostaviti i njihove telefonske brojeve, radi operativnosti i ekspeditivnijeg voenja
procesa.
ALIBI RAZMATRAN SA LINGVISTIKOG (ETIMOLOKOG) STANOVITA
U etimolokom smislu alibi se moe posmatrati kao dokaz, tj. alibi lat. negdje na drugom mjestu,
dokazati svoj alibi - dokazati da si, naprimjer, u vrijeme nekog zloina bio na drugom mjestu, a ne na
mjestu zloina, odnosno u krivino materijalnom i procesnom pravu da je osumnjieni, optueni
-okrivljeni , ili svjedok u vrijeme nekog zloina za koji se terete ili su pitani,bili na drugom mjestu, a ne na
mjestu zloina.
Alibi, adj. (alius) : drugdje, na drugom mjestu, (to je objanjenje rijei alibi). Niti je vrijedilo
(bilo doputeno) toliko esto prisutan alibi predstaviti bogovima. Nigdje se alibi nije dokazivao. Nisu se
mogle uti o alibiju niti molitve niti prijekori. Alibi, - alibi - ovdje, ondje-drugdje, na jednom mjestu-a, na
drugom,drugdje.
Ovdje usjevi (njive) ondje su plodovi vinogradi, drugdje plodovi biljaka, ne oekuj drugdje alibi, osim kod
potenog nadanja.
Alius alibi: jedan ovdje, drugi ondje, ovaj ovdje, a drugi drugdje: sredinji prostor jednog alibija je spaen,
drugog izbuan.
ALIBI KAO DOKAZNO SREDSTVO U KRIVINOM POSTUPKU
Alibi kao institut nije bio dovoljno istraen, kako bi svojom vanodu i znaenjem kod dokazivanja istine,
mogao participirati u krivinom postupku, kao drugi instituti: prezumpcija nevinosti, in dubio proreo, ne
bis in idem i dr.
Nagovjetavanjem predmetne teme razrjeavaju se odreena pitanja i dileme teoretiara i praktiara, a
samim time de se pokuati dati odgovore na neka od pitanja o ovoj temi, te otkloniti dileme koje iz nje
proizilaze.
Namjera obraene teme je da se nauno i struno projektuje i utvrdi mjesto alibija u krivinom postupku
i da se predloi da institut alibi-procesno pravilo zakonski regulie kroz krivino procesno pravo.
Za alibi smatram da je to pravno relevantno dokazno sredstvo, dokazna injenica kod utvrivanja
stvarnog injeninog stanja, istine o vremenu i mjestu za odreeno lice, kada se dogaalo odreeno
24

odreeno krivino djelo-zloin, pa ga je vano obraditi sa naunoteorijskog aspekta u krivinom

postupku, jer bez pravilnog i potpunog utvrenog injeninog stanja, amim time i alibija nema pravilne i
potpune primjene materijalnog i procesnog krivinog prava, pa ni zatite a ni ostvarivanja ljudskih prava.
Konvencije Evropskog vijeda su osigurale visok standard zatite ljudskih prava i osnovnih sloboda, to se
manifestuje kroz rad njegovih organa, naroito Evropske komisije i Suda za ljudska prava.
Sve drave lanice Evropskog vijeda moraju zadovoljiti standarde zatite ljudskih prava i osnovnih
sloboda.
Evropska konvencija o ljudskim pravima razvila se u najistananiji i najefikasniji ugovor o ljudskim
pravima na svijetu, kako to mnogi okumenti o njenoj primjeni ilustruju.
Razmatranje i razumjevanje krivino-materijalnih i krivino-procesnih normi se temelji na tradicionalnim
i novim teorijskim raspravama, izmeu ostalog, o krivino-procesnim institutima, procesnim pravilima,
zato se smatra da se i alibi moe uvrstiti meu osnovne kriino-procesne institute-pravila.
Alibi moe kao dokazno sredstvo u okviru kriminalistike i krivinog procesnog prava, kada policija i
tuilac dokazuju pojedine radnje koje predoavaju osumjnjieni, optueni/okrivljeni ili svjedoci, pomodi
u dokazivanju istine i da se pritom organi gonjenja i suenja ne dovedu u zabludu (pravnu ili stvarnu).
Alibi s istorijskog, lingvistikog (etimolokog) stanovita i pojavni oblici u praksi
Nauno teorijska shvatanja i tumaenja alibija.
Teorijskonaune misli i razmatranja alibija u sistemu krivilnog postupka
Alibi razmatran kroz teorijske i praktine drutvene tokove
Opte teorijski pristup
Razmatranje alibija kroz naunoistorijski aspekt
Alibi razmatran sa lingvistikog (etimolokog) stanovita
Formulacija problema u pogledu naunoteorijskih shvatanja i tumaenja alibija i njegovo mjesto u
krivinom postupku
Predmetno istraivanje o alibiju spada u red heuristikih istraivanja, provedeno je jednokratno, ujedno
kao dijagnostiko istraivanje iako ima neposrednu upotrebnu vrijdnost time to se njegovi deskriptini
rezultati mogu koristiti za odgovarajude drutvenoteorijske i praktine aktivnosti, pa se ono moe
tretirati kao standardno preteno nauno- empirijsko istraivanje.
Nauni znaaj istraivanja alibija kao dokaznog sredstva proizilazi iz njegove heuristinosti i rijetkosti
problema koji je istraivan, kao i njegove uloge i znaaja razmatranja u krivinom pravu postupku
Imajudi u vidu njegov specifian status (institut), stanje i oblike u kojima se javlja u toku istraivanja i
koritenja prilikom dokazivanja istine.
Nauna saznanja o bitnim shatanjima i obiljejima alibija, alibija kao odbrambenog sredstva neizvrioca,
lanoodbrambenog sredstva izvrioca krivinog djela, to je provjeravano i potvreno u praksi organa
gonjenja (policije i tuilatva) i suenja kroz istrane-kazuistike sluajeve, gdje alibi dobija obiljenja
fundamentalnog znaaja, a to potvruje tezu znaaja alibija kao jednog od veoma znaajnih insttituta u
krivinom pravu-postupku.
Smatramo da de istraivanjem alibija u krivinom postupku i utvrivanje alibija kao dokaznog sredstva
doprinjeti drutvenoj afirmaciji zakonske regulative.
Istraivanje je bazirano na odreenim historijskim, naunim, viktimoloko-kazuistikim, kriminolokim
aspektima i oblastima krivinopranih, kriminolokih, psiholokih nauka i njihovih naunih disciplina, koje
su se segmentarno bavile alibijem, istinitim ili lanoodbrambenim, radi dokazivanja istine u krivinom
postupku
Prouena su saznanja, stavovi i javno zabiljeena miljenja o alibiju od vie istaknutih naunika i
teoretiara, ija su uglavnom miljenja saglasna da je alibi vaan indicijalni metod dokazivanja,
krivinoprocesni
institut koji se da istraivati i dokazivati u operativno-kriminalistikom i krivino-procesnom
smislu sve radi utvrivanja istine.
25

U istraivanjima teoretiara a na osnovu praktinih saznanja koji su u svojim teorijskim i

praktinim
razmatranjima obraivali alibi, tvrdili su da je alibi:
Pravac dokazivanja,
Indicija odsutnosti sa lica mjesta izvrenog krivinog djela,
Dokaz da je odreno lice nevino, tj. dokaz nevinosti,
Posebna taktika i krivino-procesna odbrana u pogledu dokazivanja,
Da je alibi suprotan dokaz od predoavanja lanog dokaza o neizvrenom krivinom djelu,
Sredstvo odbrane osumnjienog, optuenog/okrivljenog,
Prirodna i potpuno zakonita forma zatite istinski nevinog ovjeka i dr.
Pretresanje stana i prostorija
Pretresanje je materijalno istraivanje nad stanom, prostorima, osobama i stvarima, koje se poduzima
s ciljem pronalaenja tragova krivinog djela ili predmeta vanih za krivini postupak ili s ciljem hvatanja
izvrioca krivinog djela.
Vrste pretresa
Vrste pretresanja se veu uz objekt pretresanja, te pravila postupanja u toku pretresanja.
S obzirom na objekat pretresanja razlikujemo:
a) Pretresanje nepokretnih i pokretnih stvari; i
b) Pretresanje osoba.
a)Pretresanje nepokretnih i pokretnih stvari
Pretresanje se moe odnositi na stan, druge prostorije ili pokretne stvari osumnjienog, odnosno
optuenog i drugih osoba.
Pretresanje se moe poduzeti ne samo kod osobe za koju se sumnja da je izvrila krivino djelo, ved i kod
osobe za koju ta sumnja ne postoji, pa i kod osobe koja je zbog srodstva ili drugih bliskih odnosa sa
osumnjienim, odnosno optuenim, osloboena dunosti svjedoenja.
b) Pretresanje osoba
Pretresanje osoba se odnosi kako na osumnjienog, tako i na svaku drugu osobu koja nije izvrilac
krivinog djela, ako je vjerojatno da se kod te osobe nalaze predmeti ili tragovi vani za krivini
postupak.
S obzirom na pravila koja se primjenjuju u toku pretresanja razlikujemo:
1.Redovno pretresanje ili pretresanje s prethodnom predajom naredbe za pretresanje osobi kod koje de
se ili na kojoj de se izvriti pretresanje;
2.Pretresanje kod kojeg se osoba ne obavjetava o razlozima pretresanja, te se pretresanje obavlja bez
prethodne najave;
3.Pretresanje sa sudskom naredbom i
4.Pretresanje bez sudske naredbe.
Pretresanje stana prostorija i osoba se u pravilu poduzima kao radnja dokazivanja u istrazi, ali se moe
poduzeti i u kasnijim stadijima krivinog postupka uz napomenu kako su zakonski uvjeti za pretresanje
uvijek isti bez obzira u kojem stadiju postupka se pretres provodi.
Odredbe ZKP BiH o pretresanju stana, prostorija i osoba
Pretresanje stana i ostalih prostorija osumnjienog, odnosno optuenog i drugih osoba, kao i njihovih
pokretnih stvari izvan stana moe se poduzeti samo onda ako ima dovoljno osnova za sumnju da se kod
njih nalaze uinitelj, sauesnik, tragovi krivinog djela ili predmeti vani za postupak.
Pretres stana, ostalih prostorija i pokretnih stvari
Pretresanje pokretnih stvari, obuhvata i pretresanje kompjuterskih sistema, ureaja za pohranjivanje
kompjuterskih i elektronskih podataka, kao i mobilnih telefonskih aparata.
Lica koja se koriste ovim ureajima duna su omoguditi pristup, predati medij na kojem su pohranjeni
podaci, te pruiti potrebna obavjetenja za upotrebu tih ureaja.
26

Pretresanje osoba
Pretresanje osobe moe se poduzeti kad je vjerovatno da je ta osoba poinila krivino djelo ili da de se
pretresanjem pronadi predmeti ili tragovi vani za krivini postupak.
Pretresanje osobe obavlja osoba istog spola.
Naredba za pretresanje
Naredbu za pretresanje izdaje Sud pod uvjetima/uslovima propisanim zakonom.
Naredbu za pretresanje Sud moe izdati na zahtjev Tuitelja/tuioca ili na zahtjev ovlatenih slubenih
osoba koje su dobile odobrenje od Tuitelja.
Zahtjev za izdavanje naredbe za pretresanje moe se podnijeti u pismenoj ili usmenoj formi.
Usmeni zahtjev za izdavanje naredbe za pretresanje moe se podnijeti kada postoji opasnost od
odlaganja.
Kad je podnesen usmeni zahtjev za izdavanje naredbe za pretresanje, Sud de daljnji tok razgovora
zabiljeiti.
U sluaju kada se koristi zvuni ili stenografski zapisnik, zapisnik se u roku od 24 sata mora dati na
prijepis ija de se istovjetnost ovjeriti i uvati s originalnim zapisnikom.
Vrijeme izvrenja naredbe za pretresanje
Naredba za pretresanje mora se izvriti najkasnije 15 dana od izdavanja naredbe, nakon ega se, bez
odlaganja, mora vratiti Sudu.
Naredba za pretresanje se moe izvriti bilo kojeg dana u sedmici.
Naredba se moe izvriti samo u vremenskom periodu od 6 sati do 21 sata, osim ako u naredbi nije
izriito dato ovlatenje da se moe izvriti u bilo koje doba dana ili nodi.
Postupak izvrenja naredbe za pretresanje
Prije poetka pretresanja ovlatena slubena osoba mora dati obavjetenje o svojoj funkciji i razlogu
dolaska i predati naredbu za pretresanje osobi kod koje de se ili na kojoj de se izvriti pretresanje.
Ako je nakon toga ovlatenoj slubenoj osobi pristup uskraden, moe upotrijebiti silu u skladu sa
zakonom.
Prilikom izvravanja naredbe za pretresanje kojom se odreuje pretresanje stana i drugih prostorija,
ovlatena slubena osoba nije duna obavijestiti bilo koga o svojoj funkciji i razlozima pretresanja, ved
moe odmah udi u stan ili druge prostorije ako su prazni ili ako ovlatena slubena osoba opravdano
smatra da su prazni ili ako je ovlatena slubena osoba naredbom izriito ovlatena da ue bez
prethodne najave.
Korisnik stana i drugih prostorija pozvat de se da bude prisutan pretresanju, a ako je on odsutan - pozvat
de se njegov zastupnik ili neko od odraslih lanova domadinstva ili susjeda.
Ukoliko osoba kod koje se pretresanje ima izvriti nije prisutna, naredba se ostavlja u prostoriji gdje se
vri pretresanje, a pretresanje se izvrava i bez njene prisutnosti.
Pretresanju stana, ostalih prostorija ili osobe prisustvuju dva punoljetna graanina kao svjedoci.
Pretresanju osobe prisustvuju svjedoci istog spola.
Svjedoci de se prije poetka pretresanja upozoriti da paze kako se pretresanje vri, kao i da imaju pravo
da prije potpisivanja zapisnika o pretresanju stave svoje prigovore, ako smatraju da sadraj zapisnika nije
taan.
Prilikom vrenja pretresanja slubenih prostorija pozvat de se njihov starjeina ili rukovoditelj da bude
prisutan pretresanju.
Ako se pretresanje mora poduzeti u vojnom objektu, pismena naredba o pretresanju dostavlja se vojnim
vlastima, koje de odrediti najmanje jednu vojnu osobu da bude prisutna pretresanju.
Zapisnik o pretresanju
O svakom pretresanju stana, prostorije ili osobe sastavit de se zapisnik koji potpisuje osoba kod koje se ili
na kojoj se vri pretresanje i osobe ija je prisutnost obavezna.
Prilikom vrenja pretresanja oduzet de se privremeno samo oni predmeti i isprave koji su u vezi sa
27

svrhom pretresanja.
U zapisnik de se unijeti i tano opisati predmeti i isprave koje se oduzimaju, a to de se naznaiti i u
potvrdi o oduzimanju predmeta koja de se odmah uruiti osobi kojoj su predmeti, odnosno isprave
oduzete.
Ako se pri pretresanju stana, prostorije, odnosno osobe nau predmeti koji nemaju veze s krivinim
djelom zbog kojeg je izdata naredba za pretresanje, ali upuduju na drugo krivino djelo, oni de se opisati
u zapisniku i privremeno oduzeti, a o oduzimanju de se odmah izdati potvrda.
O tome de se obavijestiti tuitelj/tuilac.
Ti de se predmeti odmah vratiti ako Tuitelj ustanovi da nema osnova za pokretanje krivinog postupka,
a ne postoji neki drugi zakonski osnov po kojem bi se ti predmeti imali oduzeti.
Predmeti upotrijebljeni kod pretresanja kompjutera i slinih ureaja za automatsku obradu podataka
vratit de se nakon pretresanja njihovim korisnicima, ako nisu potrebni za daljnje voenje krivinog
postupka.
Osobni podaci pribavljeni pretresanjem mogu se koristiti samo u svrhe krivinog postupka i izbrisat de
se, bez odlaganja, kad ta svrha prestane.
Oduzimanje predmeta na osnovu naredbe za pretresanje
Nakon privremenog oduzimanja predmeta na osnovu naredbe za pretresanje, ovlatena slubena osoba
de napisati i potpisati potvrdu u kojoj de navesti oduzete predmete i naziv Suda koji je izdao naredbu.
Ako je predmet privremeno oduzet od odreene osobe, potvrda o privremenom oduzimanju predmeta
mora se uruiti toj osobi.
Ako je predmet privremeno oduzet iz stana ili prostorije, takva potvrda mora se uruiti vlasniku, stanaru
ili korisniku.
Nakon oduzimanja predmeta na osnovu naredbe za pretresanje, ovlatena slubena osoba mora, bez
odlaganja, vratiti Sudu naredbu i predati predmete i spisak oduzetih predmeta.
Nakon prijema stvari oduzetih na osnovu naredbe za pretresanje, Sud de zadrati predmete pod
nadzorom Suda do daljnje odluke ili odrediti da predmeti ostanu pod nadzorom podnositelja zahtjeva za
izdavanje naredbe ili pod nadzorom ovlatenog izvritelja naredbe.
Pretresanje bez naredbe i svjedoka
Ovlatena slubena osoba moe udi u stan i druge prostorije bez naredbe i bez svjedoka i, po potrebi,
izvriti pretresanje:
1.ako stanar tog stana to eli,
2.ako neko zove u pomod,
3.ako je potrebno uhvatiti uinitelja krivinog djela koji je zateen na djelu ili radi sigurnosti ljudi i
imovine,
4.ako se u stanu ili drugoj prostoriji nalazi osoba koja se po naredbi Suda ima pritvoriti ili prinudno
dovesti ili koja se tu sklonila od gonjenja.
Ovlatena slubena osoba moe pretresti osobu bez naredbe za pretresanje i bez prisutnosti
svjedoka:
1. pri izvrenju naredbe o dovoenju,
2. prilikom lienja slobode,
3. ako postoji sumnja da ta osoba posjeduje vatreno ili hladno oruje,
4. ako postoji sumnja da de sakriti, unititi ili rijeiti se predmeta koji se trebaju od njega oduzeti i
upotrijebiti kao dokaz u krivinom postupku.
Nakon izvrenja pretresanja bez naredbe za pretresanje i bez prisustva svjedoka, ovlatena slubena
osoba mora odmah podnijeti izvjetaj Tuitelju, koji de o tome obavijestiti sudiju za prethodni postupak.
Izvjetaj mora sadravati razloge pretresanja bez naredbe i svjedoka.
Privremeno oduzimanje predmeta
Pojam i pojavni oblici
28

Privremeno oduzimanje predmeta i imovine se oznaava kao mjera procesne prinude sa viestruko
razliitom prirodom.
Ovom radnjom dokazivanja se:
1.Pribavljaju dokazi vani za voenje krivinog postupka i donoenje sudske odluke;
3.Osigurava sigurnost ljudi i imovine sprijeavanjem vrenja krivinih djela;
3.3. Omogudava efikasno odvijanje krivinog postupka, s obzirom da privremeno oduzimanje predmeta,
a naroito imovine, doprinosi efikasnijem odvijanju krivinog postupka i uspjenijem suzbijanju
kriminaliteta.
Privremeno oduzimanje predmeta ima slijedee pojavne oblike:
1.Privremeno oduzimanje predmeta koji se po KZ BiH imaju oduzeti;
2.Privremeno oduzimanje predmeta koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku;
3.Prikupljanje podataka pohranjenih u kompjuteru ili slinim ureajima za automatsku obradu podataka;
4.Privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki;
5.Privremeno oduzimanje dokumentacije;
6. Dostavljanje podataka o bankovnim depozitima i drugim financijskim transakcijama i poslovima
odreene osobe;
7. Privremeno obustavljanje izvrenja odreene financijske transakcije;
8. Privremeno oduzimanje imovine radi obezbjeenja;
9. Dostavljanje podataka o koritenju telekomunikacijskih usluga odreene osobe.
Odredbe ZKP BiH o privremenom oduzimanju predmeta
Predmeti koji se po KZ BiH imaju oduzeti ili koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku
privremeno de se oduzeti i na osnovu sudske odluke de se obezbijediti njihovo uvanje.
Naredba za oduzimanje predmeta
Naredbu za oduzimanje predmeta izdaje Sud, na prijedlog Tuitelja ili na prijedlog ovlatene slubene
osobe koja je dobila odobrenje od Tuitelja.
Oduzimanje predmeta vri ovlatena slubena osoba na osnovu izdate naredbe.
Ko dri takve predmete, duan ih je predati po naredbi Suda.
Osoba koja ih odbije predati, moe se kazniti do 50.000 KM, a u sluaju daljnjeg odbijanja - moe se
zatvoriti.
Zatvor traje do predaje predmeta ili do zavretka krivinog postupka, a najdue 90 dana.
Na isti nain postupit de se prema slubenoj ili odgovornoj osobi u dravnom organu ili pravnoj osobi.
Pomenuto vrijedi i u pogledu podataka pohranjenih u kompjuteru ili slinim ureajima za automatsku
obradu podataka.
Meutim, navedene mjere ne mogu se primijeniti prema osumnjienom, odnosno optuenom niti
osobama koje su osloboene dunosti svjedoenja.
Privremeno oduzimanje predmeta bez naredbe
Predmeti koji se po KZ BiH imaju oduzeti ili koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku mogu se
privremeno oduzeti i bez naredbe Suda ukoliko postoji opasnost od odlaganja.
Ukoliko se osoba koja se pretresa izriito usprotivi oduzimanju predmeta, Tuitelj de u roku od 72 sata
od izvrenog pretresanja podnijeti zahtjev sudiji za prethodni postupak za naknadno odobrenje
oduzimanja predmeta.
Ukoliko sudija za prethodni postupak odbije zahtjev Tuitelja, oduzeti predmeti se ne mogu koristiti kao
dokaz u krivinom postupku.
Privremeno oduzeti predmeti de se odmah vratiti osobi od koje su oduzeti.
Privremeno oduzimanje pisama, telegrama i drugih poiljki
Privremeno se mogu oduzeti pisma, telegrami i druge poiljke upudene osumnjienom, odnosnom
optuenom ili one koje on odailje, a koje se nalaze kod preduzeda i osoba koje vre poslove pote i
telekomunikacija.
29

Pomenute poiljke mogu se privremeno oduzeti ako postoje okolnosti zbog kojih se s osnovom moe
oekivati da de ove poiljke posluiti kao dokaz u postupku.
Naredbu za privremeno oduzimanje poiljki izdaje Sud, na prijedlog Tuitelja.
Naredbu za privremeno oduzimanje poiljki moe izdati i Tuitelj, ako postoji opasnost od odlaganja, s
tim da o njenom potvrivanju odluuje sudija za prethodni postupak u roku od 72 sata od privremenog
oduzimanja poiljki.
Ukoliko naredba ne bude potvrena te poiljke se ne mogu koristiti kao dokaz u krivinom postupku.
Mjere privremenog oduzimanja ne mogu se primjenjivati na pisma, telegrame i druge poiljke
razmijenjene izmeu osumnjienog, odnosno optuenog i njegovog branitelja.
Ukoliko to interesi postupka doputaju, o poduzetim mjerama privremenog oduzimanja obavijestit de se
osumnjieni, odnosno optueni protiv koga su primijenjene te mjere.
Izdate poiljke otvara Tuitelj u prisutnosti dva svjedoka. Pri otvaranju de se paziti da se ne povrijedi
peat, a omoti i adresa de se sauvati.
O otvaranju de se sastaviti zapisnik.
Popis privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije
Nakon privremenog oduzimanja predmeta i dokumentacije, u zapisniku de se popisati privremeno
oduzeti predmeti i dokumentacija, i o tome izdati potvrda.
Ako popis predmeta i dokumentacije nije mogud, predmeti i dokumentacija de se staviti u omot i
zapeatiti.
Predmet koji je oduzet od fizike, odnosno pravne osobe ne moe se prodati, pokloniti ili na drugi nain
njim raspolagati.
Pravo albe
Osoba od koje se privremeno oduzima predmet i dokumentacija ima pravo albe.
Meutim, alba ne odlae privremeno oduzimanje predmeta i dokumentacije.
Protiv odluke Suda kojom se vradaju oduzeti predmeti ili dokumentacija, Tuitelj ima pravo podnijeti
albu.
Otvaranje i pregled privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije
Otvaranje i pregled privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije vri Tuitelj.
O otvaranju privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije Tuitelj je duan obavijestiti osobu ili
preduzede od koje su predmeti oduzeti, sudiju za prethodni postupak i branitelja.
Pri otvaranju i pregledu oduzetih predmeta i dokumentacije mora se voditi rauna da njihov sadraj ne
saznaju neovlatene osobe.
Uope o iskazu osumnjienog u krivinom postupku i historijska geneza ovog instituta
ispitivanje osumnjienog
Specifinost poloaja optuenog/okrivljenog u krivinom postupku ogleda se u tome to mu istovremeno
pripadaju dvije uloge, s jedne strane, on je subjekt krivinog postupka koji ima sve pravne i faktine
mogudnosti da u postupka sam zastupa svoje interese, dok s druge strane, on biva i osoba iji iskaz slui
kao dokaz u krivinom postupku.(stranka u postupku). Iskaz osumnjienog, odnosno optuenog, kao
dokazno sredstvo predstavlja izvor saznanja o injenicama koje su predmet utvrivanja u postupku, a
njegov iskaz jedan od najvanijih dokaza u krivinom postupku.
Sadraj tog iskaza moe biti priznanje (izjava kojom u cjelini ili djelomino iznosi injenice koje
predstavljaju zakonska obiljeja krivinog djela), poricanje onog to mu se optubom stavlja na teret ili
neka druga izjava kojom pristaje na tvrdnje optube o postojanju injenica na njegovu tetu
Historijski razvoj ovog instituta poznaje kako se navodi etiri osnovna nazora o tome kako rijeiti pitanje
pod kojim uvjetima osoba osumnjienog, odnosno optuenog moe biti izvorom saznanja o injenicama
koje se utvruju u krivinom postupku. To su:
1.U akuzatorkom krivinom postupku,Pravo moe staviti na raspolaganje tijelima krivinog postupka
samo iskaz, osumnjienog, odnosno optuenog to ga je on na vlastitu inicijativu dao u krivinom
30

postupku.
2.Ta prava zabranjuju ispitivanje osumnjienog, odnosno optuenog u krivinom postupku da bi se dobio
njegov iskaz.
Optueni nije duan da da o navodnom krivinom djelu. U istom akuzatorskom postupku ni tuilac a
ni sud nisu ovlateni optuenom postavljati bilo kakva druga pitanja osim pitanja da li smatra tubu
osnovanom ili ne.
Tijela krivinog postupka imaju pravo temeljito osumnjienog, odnosno optuenog podvrgnuti muenju
(torturi) da bi se ispitivanjem na mukama utvrdilo je li kriv ili nevin.
U inkvizitorskom postupku, za vrijeme istrage osumnjieni je mogao iznijeti svoju odbranu, koju je imao i
dokazivati.
On je bio duan da govori istinu i na to se mogao prisiliti primjenom torture i drugih nehumanih
postupaka.
3.Pravo moe tijelima krivinog postupka staviti na raspolaganje samo iskaz osumnjienog, odnosno
optuenog dobiven obinim ispitivanjem (bez muenja), ali je osumnjieni, odnosno optueni duan u
krivinom postupku istinito odgovarati na pitanja koja mu se postave.
U vrijeme prelaska sa inkvizitorskog na mjeoviti krivini postupak osumnjieni, odnosno optueni nije
duan da da iskaz, ali mu se pitanja mogu postavljati i on moe na njih odgovarati pri emu nije duan
govoriti istinu.
4. Pravo moe tijelima krivinog postupka staviti na raspolaganje samo iskaz okrivljenika dobiven
obinim ispitivanjem (bez muenja), pri emu osumnjieni, odnosno optueni nije uopde duan
odgovarati na pitanja, a ako iskazuje, nije pravno duan govoriti istinu.
Odredbe ZKP BiH o ispitivanju osumnjienog
Ispitivanje osumnjienog u istrazi vri Tuitelj ili ovlateno slubeno lice.
U naem krivinom procesnom pravu osumnjienom, se mora omoguditi da se izjasni o svim injenicama
i dokazima koji ga terete i da iznese sve injenice i dokaze koji mu idu i korist, s tim da osumnjieni ,
odnosno optueni nije duan iznijeti svoju odbranu niti odgovarati na postavljena pitanja.
Ispitivanje treba vriti tako da se u punoj mjeri potuje linost osumnjienog.
Prilikom ispitivanja osumnjienog ne smije se upotrijebiti sila, prijetnja, prevara, narkotici ili druga
sredstava koja mogu utjecati na slobodu odluivanja i izraavanja volje prilikom davanja izjave ili
priznanja.
Ako je postupljeno suprotno, na iskazu osumnjienog ne moe se zasnivati sudska odluka.
Pouka osumnjienom o njegovim pravima
Na poetku ispitivanja osumnjienom de se saopditi za koje krivino djelo se tereti i osnove sumnje
protiv njega, a pouit e se i o sljedeim pravima:
1.da nije duan iznijeti svoju odbranu niti odgovarati na postavljena pitanja,
2.da moe uzeti branitelja po svom izboru koji moe biti prisutan njegovom ispitivanju, kao i da ima
pravo na branitelja bez naknade u sluajevima predvienim ovim zakonom,
3. da se moe izjasniti o djelu koje mu se stavlja na teret i iznijeti sve injenice i dokaze koji mu idu u
korist i ako to uini u prisustvu branioca da je takav njegov iskaz doputen kao dokaz na glavnom
pretresu i da bez njegove saglasnosti moe biti proitan i koriten na glavnom pretresu,
4. da ima pravo u toku istrage razmatrati spise i razgledati pribavljene predmete koji mu idu u korist,
osim ako je rije o spisima i predmetima ije bi otkrivanje moglo dovesti u opasnost cilj istrage,
5. da ima pravo na besplatne usluge prevoditelja ako ne razumije ili ne govori jezik koji se koristi prilikom
ispitivanja.
Osumnjieni se moe dobrovoljno odredi navedenih prava, ali njegovo ispitivanje ne moe zapoeti
ukoliko se i dok se njegova izjava o odricanju ne zabiljei pismeno i dok ne bude potpisana od strane
osumnjienog.
Osumnjieni se ni pod kojim okolnostima ne moe odredi prava na prisustvo branitelja ako je njegova
31

odbrana obavezna u skladu s ovim zakonom.

Ako se osumnjieni dobrovoljno odrekne prava da ne odgovara na postavljena pitanja, mora mu se i u
tom sluaju omoguditi da se izjasni o svim injenicama i dokazima koji mu idu u korist.
Ako je postupljeno protivno navedenim odredbama, na iskazu osumnjienog ne moe se zasnivati
sudska odluka.
Nain ispitivanja osumnjienog
O svakom ispitivanju osumnjienog sainjava se zapisnik.
Bitni dijelovi iskaza unijet de se doslovno u zapisnik.
Nakon to je zapisnik sainjen, osumnjienom de se proitati zapisnik i predati kopija zapisnika.
Procesna pravila za ispitivanje osumnjienog odnose se na garancije koje se moraju potivati prilikom
ispitivanja osumnjienog, subjekte koji mogu ispitivati osumnjienog, te tok ispitivanja.
Polazedi od procesnih garancija, ispitivanje treba vriti tako da se u punoj mjeri potuje linost
osumnjienog.
Ispitivanje osumnjienog u pravilu se snima na audio ili video traku, pod slijedeim uvjetima:
1.da je osumnjieni obavijeten na jeziku koji govori i razumije da se ispitivanje snima na audio ili video
traku,
2. u sluaju prekida ispitivanja, razlog i vrijeme prekida de se naznaiti u snimku, kao i vrijeme
nastavljanja i zakljuenja ispitivanja,
3. na kraju ispitivanja osumnjieni de dobiti mogudnost da pojasni sve to je rekao i da doda sve to eli,
4. zapis s trake de se prepisati nakon zavretka ispitivanja, a kopija prijepisa uruit de se osumnjienom
zajedno s kopijom snimljene trake ili ako je koritena aparatura za istovremeno pravljenje vedeg broja
snimka, uruit de mu se jedna od originalno snimljenih traka,
5. poto se napravi kopija originalne trake u svrhu prijepisa, originalno snimljena traka ili jedna od
originalno snimljenih traka de se zapeatiti u prisustvu osumnjienog, s ovjerom potpisa organa krivinog
postupka i osumnjienog.
Dokazna vrijednost iskaza osumnjienog, odnosno optuenog
Pod ocjenom vrijednosti iskaza osumnjienog, odnosno optuenog kao dokaza u konkretnom sluaju
razumijemo ocjenu to dokazuje iskaz osumnjienog, odnosno optuenog u konkretnom sluaju, uzevi u
obzir sve ostale raspoloive dokaze sluaja, kao i injenice to ih je organ krivinog postupka utvrdio
vlastitim opaanjem
Sama dokazna vrijednost iskaza osumnjienog, odnosno optuenog kao dokaza sagledava se u okviru
naela slobodne ocjene dokaza pri emu se bez obzira na sadraj iskaza osumnjienog, odnosno
optuenog, taj iskaz ocjenjuje kao i svaki drugi dokaz u krivinom postupku
Uviaj
POJAM
Uviaj je istrana (dokazna) radnja putem i u procesnom okviru koje organi krivinog postupka na
osnovu/temelju svog vlastitog opaanja ispituju prikupljene dokaze i utvruju, te razjanjavaju za krivini
postupak vane injenice.
Uviaj prije svega slui otkrivanju i prikupljanju dokaza o postojanju krivinog djela i dokaza vanih za
otkrivanje njegovog izvrioca, ali je, takoer, bitan i za provjeravanje i ocjenu drugih prikupljenih dokaza,
kao i za prikupljanje podataka koji su od znaaja za utvrivanje imovinskopravnog zahtjeva
U praksi uviaj se poduzima u vezi s onim krivinim djelima uslijed ijeg su izvrenja nastupile promjene
ili su ostavljeni tragovi u vanjskom svijetu.
U toku krivinog postupka uviaj se moe izvriti u istrazi i tada ga poduzima tuilac ili ovlatena
slubena osoba/lice.
Ovlatena slubena osoba/lice duna je obavijestiti tuioca o poduzimanju uviaja, duna je izvriti
uviaj odrediti potrebna vjetaenja osim obdukcije i ekshumacije lea.
Uviaj se takoer moe poduzeti prije donoenja naredbe o provoenju istrage u tzv. predistranom
32

postupku.
Na glavnoj raspravi/pretresu uviaj vri raspravno vijede, odnosno sudija, a van glavnog pretresa sudija
ili predsjednik vijeda, odnosno lan vijeda.
Uviaj se moe obaviti i na pretresu pred vijedem apelacionog odjeljenja ili odrediti da se izvri izvan
pretresa.
MJESTO I OBJEKTI UVIAJA
Uviaj se vri na otvornom ili u zatvorenom prostoru gdje je izvreno krivino djelo, odnosno nad
mjestom radnje izvrenja i mjestom gdje je posljedica nastupila.
Uviaj se moe vriti i na predmetima koji su posluili za pripremanje ili izvrenje krivinog djela,
predmetima sa/na kojima je krivino djelo izvreno ili predmetima koji su nastali izvrenjem krivinog
djela.
Uviaj se moe poduzeti i nad osobama i to se oznaava kao tjelesni pregled osumnjienog ili drugih
osoba.
Ovaj tjelesni pregled osumnjienog i drugih osoba moe se oznaiti kao uviaj samo onda ako ga
poduzima organ krivinog postupka, a ne vjetak.
PRISUSTVO PROCESNIH SUBJEKATA UVIAJU
U ovisnosti od stadija u kojem se poduzima uviaj, osim organa koji vri uviaj, uviaju mogu
prisustvovati odreeni krivinoprocesni subjekti.
Tako u istrazi/uviaju mogu prisustvovati osumnjieni i njegov branilac.
Uviaju moe prisustvovati i oteden krivinim djelom.
U ostalim stadijima kada se kao organ uviaja pojavljuje sud obavezno je da se o poduzimanju uviaja
obavijeste optueni ili njegov branilac, te tuitelj.
ZAPISNIK O UVIAJU
Bez obzira kada se poduzima, o uviaju se mora sastaviti zapisnik.
Zapisnik o uviaju pored opdeg sadraja (propisanog odredbama ZKP-a) mora obuhvatiti i podatke koji
su u vezi sa prirodom ove procesne radnje.
U zapisnik o uviaju unose se i podaci koji su vani s obziromna prirodu ove procesne radnje ili koji su
vani za utvrivanje istovjetnosti pojedinih predmeta (opis, mjere, veliine i sl.), a ako su napravljene
skice, fotografije i sl. to de se navesti u zapsniku i prikljuiti istom.
Zapisnik o uviaju sainjava se odmah tj. u toku vrenja uviaja ili neposredno nakon njega.
Zapisnik o uviaju potpisuje organ koji vri uviaj i zapisniar.
POZIVANJE VJETAKA ILI STRUNE OSOBE KRIMINALISTIKO-TEHNIKE ILI
DRUGE STRUKE
Prilikom obavljanja uviaja moe se pozvati vjetak ukoliko bi njegova prisutnost bila od koristi za
davanje nalaza i miljenja.
Takoer, uviaj se moe vriti i uz pomod strune osobe kriminalistiko-tehnike ili druge struke koja de
pomodi u pronalaenju, osiguranju ili opisivanju tragova, izvriti potrebna mjerenja i snimanja, sainiti
skicu i foto-dokumentaciju ili prikupiti druge podatke.
Rekonstrukcija dogaaja (sudski eksperiment)
Za razliku od uviaja rekonstrukcija dogaaja je istrana radnja kojom se u supstancijalnom smislu stvara
stanje slino onom kakvo je bilo u toku uviaja ili neke druge radnje, u njenim se okvirima zapravo
vjetaki ponavljaju neke injenice i okolnosti krivinog dogaaja u vjetaki postavljenim uvjetima
Rekonstrukcija dogaaja se poduzima radi provjeravanja izvedenih dokaza ili utvrivanja injenica koje
su od znaaja za razjanjenje stvari.
Sama rekonstrukcija se vri tako to se ponavljaju radnje ili situacije u uvjetima pod kojima se prema
izvedenim dokazima dogaaj odigrao/dogaao.
Rekonstrukciji dogaaja moe se pristupiti u toku cijelog krivinog postupka uz napomenu da je u istrazi
vri tuilac, a u daljem toku krivinog postupka sud.
33

Zakonske odredbe izriito zabranjuju odreene naine vrenja rekonstrukcije dogaaja.

U tom smislu rekonstrukcija se ne smije vriti na nain kojim se vrijea javni red i moral ili se dovodi u
opasnost ivot i zdravlje ljudi.
Pojam vjetaka i vjetaenja
Krivini postupak zahtjeva da se neke injenice rasprave kako bi se donjela pravilna sudska odluka.
esto se raspraljaju neka pitanja na koja tuilac i sud nemogu dati odgovore, pa ni pripadnici organa
unutranjih poslova nemaju za to odgovarajudu spremu ni znanje kako bi dali odg (npr. da li je
osumnjieni, optueni duevno bolestan ili poremeden, odnosno optueni uraunljiv i krivino
odgovoran).
Na takva pitanja se mora dobiti odgovor jer od njih zavisi pravilno i zakonito rjeavanje krivine stvari.
Za rjeavanje takvih pitanja u postupku se pozivaju struna lica da daju odgovore.
Ta lica/osobe se nazivaju vjetaci/eksperti (artis periti).
Vjetak je, dakle, nezainteresovana osoba koja koja raspolae posebnim strunim znanjem i koju je
tuilac, odnosno sud, pozvao da mu pomogne prilikom utvrivanja vanih injenica u krivinom
postupku.
U krivinom postupku vjetak pomae u utvrivanju injenica, a nikada prilikom odluivanja u primjeni
pravne norme.
Vjetaci na osnovu svoje strune spreme, strunog znanja opaaju injenice i o uinjenom opaanju daju
daju struno miljenje. To je nain na koji vjetaci preduzimaju procesnu radnju vjetaenja u krivinom
postupku.
Vjetaenje je procesna radnja u okviru koje vjetak, kao osoba koja raspolae posebnim naunim ili
strunim znanjem i umijedem, primjenjuje nauna i struna znanja, vjetine i metode na injenice koje
predstavljaju predmet vjetaenja.
Vjetaenje se sastoji iz dva dijela:
A) nalaz i
B) miljenja.
Nalaz (visum repertum) je neposredno ulno opaanje ili posmatranje predmeta vjetaenja.
Miljenje (avis parere) je izvoenje zakljuaka prema pravilima struke ili nauke iz utvrenih injenica.
Vjetaenjem se opisno pribavlja iskaz vjetaka kao izvor saznanja o vanim injenicama, koje su
predmet utvrivanja u krivinom postupku.
Vjetaenje se odreuje kada za utvrivanje ili ocjenu neke vane injenice treba pribaviti nalaz i
miljene osobe/lica koja zaspolae potrebnim strunim znanjem, moto je procesnih zakona.
Vjetaenje se preduzima:
U predistranom postupku,
U istrazi,
U okviru sudskog obezbjeenja dokaza u toku istrage i postupka optuivanja, te na glavnom pretresu.
Za vjetaka se ne moe odrediti osoba koja ne moe biti sasluana kao svjedok ili osoba koja je
osloboena dunosti svjedoenja, kao ni osoba prema kojoj je krivino djelo izvreno.
Ukoliko je takva osoba odreena za vjetaka na nenom nalazu i miljenju ne moe se zasnivati sudska
odluka.
Vjetak nemoe biti ni osoba za koju postoje razlozi za izuzede, ili osimnjiena, optuena ili na neki drugi
nain povezana osoba sa krivinim djelom.
Osoba/lice koje je sasluano kao svjedok se ne moe uzeti za vjetaka.
Odreivanje vjetaenja i postupak vjetaenja
Vjetaenje se nareuje kada je za utvrianje ili ocjenu vanih injenica potrebno pribaviti nalaz i
miljenje vjetaka.
Sloenija vjetaenja se povjeravaju strunoj ustanovi ili dravnom organu-institutu koji su
specijaliuovani za odre vj.
34

Vjetaenja se povjeravaju i individualno odreenim vjetaku.

Postupak vjetaenja prolazi kroz tri faze:
Uvodna faza ...
Operativna faza ... I
Zakljuna faza ....
Dunosti i prava vjetaka
Osova/lice izabrano za vjetaka ima slijedde dunosti:
Dunost odavati se pozivu, u suprotnom slijede odreene mjere/sankcije
Tuilac/sud kada odrede lice/osobu za vjetaka, duan je dostaviti svoj izvjetaj.
Vjetak detaljno obrazloi kako je doao do odreenog miljenja.
Vjetak je duan da da istinit nalaz i miljenje, jer je lano vjetaenje krivino djelo.
Vjetak je duan da na glavnom pretresu, prije svjedoenja, poloiti zaklet-dati izjavu
Sporedne dunosti vjetaka:
uvanje tajne
Potivanje suda, te reda i discipline na glavnom pretresu.
Prava vjetaka:
Sloboda iskaza na uoene injenice
Pravo na upotrebu svog jezika
Prravo da se upozna sa predmetom vjetaenja i podacima
Pravo na nagradu i nadoknadu trokova.
Obavezne vrste vjetaenja
U obavezne vrste vjetaenja ulaze vjetaenja u sluaju:
Sumnje da je smrt prouzrokovana krivinim djelom, sunja na trovanje, tjelesnih povreda i sumnja da je
uraunljivoat osumnjienog ili optuenog potpuno iskljuena ili smanjena.
Sudskomedicinska vjetaenja,
Toksikoloko vjetaenje,
Vjetaenje tjelesnih povreda
Tjelesni pregled osumnjienog odnosno optuenog,
Tjelesni pregled drugih osoba
Psihijatrijsko vjetaenje
Vjetaenje poslovnih knjiga
Analiza DNK moe se vriti ukolika je to neophodno potrebno za odreianje identiteta i injenice da li
otkriveni tragovi materije potiu od osumnjienog, odnosno optuenog ili otedenog.
Dokazna vrijednost iskaza vjetaka
Iskaz vjetaka se cijeni kao i svako drugo dokazno sredstvo po naelu slobodne ocjene dokaza.
Na glavnom pretresu sud slobodno ocjenjuje sve dokaze, pa tako i nalaz i miljenje vjetaka.
Sud ne mora prihvatitti nalaz i miljenje vjetaka i ttada uijek moe traiti novo vjetaenje.
Sud moe donijeti odluku na osnovu drugih dokaza sa kojima raspolae, odnosno ako drugih dokaza
nema uzima se da je injenica koju je sud trebao da utvrdi vjetaenjem-ostala nedokazana
Sud mora obratiti panju na slijedee:
da li je vjetak ostao u okviru povjerenog mu vjetaenja-u granicama struke/vjetin
da li je objektivno nastupio
da li je raspolagao sa dovoljno materijala za vjetaenje i da li su koritene metode za vjetaenje
optepriznate i prihvadene.

35