2.

Basm Haziran 2000 Ankara

Dizgi ve Dzelti:

Ali YILDIRIM

Kapak Tasarm:

Serdar TOKA

Bask ve Cilt:
Ofset n Hazrlk:

AL YILDIRIM

Yksel Ofset
Ayyldz Ltd. ti.

Ayyldz Yaynlar 53

DARAACINDA KAN
SESLER

talik Kitaplar 15

BR CELLADIN ANILARI
talik Kitaplar bir Ayyldz Basn Yayn Datm ve Pazarlama San. Tic. ti.
yan kuruluudur.

Tm yayn haklar sakldr. Tantm dnda

yayncnn izni olmakszn oaltlamaz.

Olgunlar Sk., Kitap Park, No : 1/8 Bakanlklar/ANKARA

T e l : 0.312. 419 41 12

Fax : 0.312. 425 99 63

irtibat Bro : Olgunlar Sk., No : 2/18 Bakanlklar/ANKARA

T e l : 0.312. 425 51 45

Fax : 0. 312. 425 51 34

ISBN : 975 - 8398 - 08 - 3

2000 - 06 - Y - 0321 - 53

YAZARIN NOTU

NDEKLER

Uzun bir sre (ince baladm elinizdeki almay ancak bu ay bitirebildim. Araya baka aratrmalar girdi, gecikti. Bir yandan da konunun
kendisi yazmamam iin birok bahane uydurmama neden oldu. Kitabn
yazl sreci beni son derece rahatsz etti. insan olarak devlet eliyle ile
nilen bu taammden cinayetten bir kez daim tiksindim, insanlk adna,
ilenen bu cinayetten bir kez daha utan duydum. dam sehpasnda san
n boynuna geirilen ilmik onunla birlikte o zaman diliminde yaayan
/tepemizin boynuna geirildi. Ayann altndan sandelye ekilince onunla
birlikte tm insanlk soluksuz kald, boulduk. Kitab okuyup bitirdiiniz
de ayn duygular sizin de paylaacanzdan eminim.
Burada bir kez daha insani olana vurgu yapmak istiyorum, idam cezas
bugn bile siyasal iktidarlar tarafndan bir tehdit unsuru olarak kullan
lrken, bu cezann hukuksal niteliinin yann, insan alaltc, imha
edici yann gzler nne sermek amacndaym.
idam cezasna kar bir duyarllk oluturmada idam mahkmunun
dnyasn zellikle de infaz, ann ayrntlaryla betimlemenin etkili olaca
n sanyorum. Bu nedenle de bulabildiim; son anlara, son mektuplara,
son szlere burada yer verdim.
Dikkatinizi ekmi olaca gibi biraz daha ileri gtrp, bir de infaz
gerekletiren celladn ruh halini kendi azndan kitaba aktardm, itiraf
edeyim, siyasal idamlara kar bir tepki olarak balamtm hu almaya,
Ama alma derinletike farkettim ki, idam cezas kime uygulanrsa
uygulansn "iren" bir ceza ve kabul edilmesi mmkn deil.
Bu almaya birok arkadan emei geti, kendilerine sevgilerimi
iletiyorum.
Siz okur dostlarma ise merhaba diyorum.
Dikmen, Eyll 1997

Ali YILDIRIM

I. BLM
lm Cezas stne
.BLM
Osmanlda lm Cezas
Cellat

"

"

'

2
6

III.BLM
Cumhuriyet Dneminde lm Cezas
IV.BLM
1960 Ve Sonras
27 Mays Dnemi damlar
12 Mart idamlar
12 Eyll damlar
EK
Bir Celladn Anlan
EK'EEK
Bir 12 Eyll Cellad Anlatyor

65

1QI

'"

103
j Q5
1Q7

17^
2

17

I.BLM

LM CEZASI STNE

DEVLETN LED CNAYET:DAM

lm cezas, ceza hukukunun ve toplumsal hayatn en ok tartlan,
zerinde en ok durulan ve bir o kadar da tarihsellie sahip bir olgudur.
lm cezasna ilikin grm konuya balarken hemen belirtmek isti
yorum: lm cezas en ince tasarlanm cinayetten daha korkun bir cina
yet rneidir. Hibir cani kollektif bir biimde planlayarak, inceden
inceye dnerek, kurbanna hibir kurtulu hakk tanmayarak ve kurba
nna nceden onu ldreceini haber vererek bir cinayet ileyemez. Bu en
inceden inceye tasarlanm cinayet ileme yetkisi yalnz ve yalnz devlete
aittir.
Bu olay ceza hukukunun kavramlar ile ifade edecek olursak "devletin
taammden adam ldrmesi"dir. Devletin planlayarak, tasarlayarak (planl-programl) adam ldrmesidir. Kurbanna ldrleceini nceden haber
vererek ilenen en soukkanl,en acmasz cinayet idamdr.
lm cezasnn nitelii bu kadar ak olmasna karn lm cezas
yzyllar boyunca birok lkede uygulanm, ve hl da -Trkiye de
dahil- kimi lkelerde uygulanmaya devam edilmektedir. Bir yandan ceza
hukukunun insanilemesi tartmalar srerken ve geni bir hukuku kitle
si tarafndan kabul grrken, lm cezasn savunmaya devam eden
hukukular ve politikaclar da bulunmaktadr!
Bu cezay savunanlar, iddialarn "idam cezasnn caydrcl" tezine
dayandrmaktadrlar. Onlara gre idam cezas "su ilemeyi nlemekte
dir." Su ileyecekler zerinde caydrc bir etki yapmaktadr.
Ne var ki, bu grn temel iddias tarihsel olarak kantlanabilmi
deildir. Yani bir lkede lm cezasnn var olduu zamanlarda lm
cezasn ngren sularn ilenmedii somut bir gereklik olarak kantlan
mamtr. Tersine lm cezasnn uyguland birok lkede, lm cezas
nn kaldrlm olmasna karn su oranlan artmam, hatta bu sularn
ilenmesinde bir azalma bile grlmtr.
Szgelimi; kkl bir idam cezas geleneinin bulunduu ve ceza yasa
snda lm cezasn dzenleyen hkmlerin okluu nedeniyle, bu yasala
rn "kanl yasalar" olarak anld ngiltere'de lm Cezas Kraliyet
Komisyon'nun 1953'de yaynld bir raporda, "lm cezasnn kaldrl
mas, ilgili su orann arttrmamamkta, lm cezasnn yeniden konulma
s da su orann azaltmamaktadr" denilmektedir. 1863'den beri lm
cezas uygulamayan Belika hkmeti de ayn kandadr: "lm cezas
kalktndan beri, bu cezann otadan kalkmasnn yol at hibir su art
na rastlanmamtr."
9

lm cezas savunucularnn "caydrclk" gerekesi ceza hukukunun

genel ilkeleri ve amac ile de eliki halindedir. yle ki; su ilenene
kadar bir caydrclk zelliinden szedilse bile, su ilendikten sonra fail
hakknda bu unsurun bir etki dourmas szkonusu olamayacaktr. Bu
noktada caydrclk unsuru hkm dourmayacaktr.
Burada u soru sorulabilir; Sann kendisi zerinde lm cezas bir
etki dourmasa bile, bakalar bundan ibret alarak su ilemekten vazge
mezler mi? Bu yaklam cezann kiiselliini ortadan kaldrmaktadr, ilkel
ceza anlay ile fail burada "kurban" olarak sunulmaktadr. lenecek
sulan nlemek iin sunulan kurban! Bakalarn ileyecekleri sulardan
vazgeirmek iin bir insann nasl, hangi hakla yaamna son verilebilir?
lm cezasn "ibret-i alem" etkisi gerekesiyle savunmak bir ortaa
yaklamdr. Vahim olan odur ki; bugn bile, cellatlarca paralanan bir
insan izleyenlerin, bu kan ve vahet ortamndan deheete kaplarak su
ilemekten vazgeeceklerini ileri sren savclar, ceza hukuku profesrleri
var. Oysa lm cezas ile yaanan, bir arenann ortasnda imha edilen
insanlk ve onu seyreden gzn kan brm gruhun gsterisidir.
Gnmz ceza hukukunda cezann kendisi kadar amac da gznne
alnmaktadr.
lm cezas bir ceza saylablir mi? Su ileyeni tmyle ortadan
kaldrd, onun varlna son verdii iin, su ileyen kiiye ektirilen bir
ceza olarak nitelenemez.
lm cezasnn caydrclk etkisi failin kendisi iin szkonusu olama
yacana gre, burada lm cezas "kefaret" amacyla uygulanyor olmal
dr. Failin iledii suun kefareti olarak cann almak, bir ceza olarak
deerlendirilebilir mi? lm cezas eer baka sulann ilenmesini engel
lemek, su ileyecek kiilere ibret olmas iin infaz ediliyorsa bu demektir
ki, baka insanlar iin halihazrdaki mahkm kurban edilmektedir. Bunun
ahlaki olduunu kim ileri srebilir? Yani mahkmu ilenecek sular
engellemek iin bir deme arac, sunulan bir kurban olarak deerlendir
mek deil midir bu?
lm cezasn savunan baz yazarlar derler ki:ldrmeye hakk olma
yann ldrmesi karlnda lm cezas uygulanmaktadr. Yani, can
alann cam alnmaktadr. Burda bir detme durumunun varln savunur
lar. Peki, yle ise, hi kimseyi ldrmemi insanlarn idamlar nasl ak
lanacaktr? Szgelimi, daha yakn zamanlara kadar mlkiyete ynelik bir
dolu su iin lm cezas yaptrm szkonusu deil miydi? Yine halen bir
tehlike oluturduu iddias ile, zellikle siyasal sularda idam cezasnn
uygulanmasna ne demeli?
10

CAN ALANIN CANI ALINSIN

Genellikle idam cezas szkonusu oldu mu bakasnn cann alan bir
katilin cannn alnmasnn, iledii cinayetin arlna uygun olduu
dnlr. Ve sanlr ki yalnz katillere idam cezas veriliyor. Gerek
byle deildir.Trk Ceza Yasasnda adam ldrme dndaki sular iin
de idam cezas yaptrm vardr. Yani yalnzca can alann can alnmamak
ta mlkiyeti koruyucu ve siyasal dncelerden yola klarak idam cezas
yaptrm uygulanmaktadr.
CEZANIN AMACI
Cezann amac nedir? Faile bir kefaret detmek mi? Su ileyen kiiyi
yeniden topluma kazanmak m? Ceza su ileyen kiiyi slah etmek iin
mi yoksa o kiinin zerinden topluma bir mesaj vermek iin mi veriliyor?
Cezann amac kefret deil de faili kazanmak ise lm cezas kiinin yaa
mna son vererek bu olana batan ortadan kaldrmaktadr. lm cezas
insan yok ederek ceza olmaktan kp bir almaya dnmektedir.
LM CEZASINA KARI BLDR
lm cezasnn kaldrlmas amacyla Afrika, Asya, Avrupa, Ortadou,
Kuzey ve Gney Amerika ve Karaip blgesinden (11 Aralk 1977'de
Stockholm'de biraraya gelen 200'den fazla delege lm cezas savunucu
larnn gerekelerini tek tek rten ortak bir bildiri yaynladlar. Bu bildi
ride lm cezasnn ""vahi, insanlk d, aaalayc ve yaam hakkn
ihlal eden" bir nitelik tad vurgulanyordu.
Bildiride lm cezsna kar u grler ifade ediliyordu:
lm cezas sk sk, muhaliflere, rksal, etnik, dinsel ve ayrcalksz
guruplara kar bir bask arac olarak kullanlr.
idam bir iddet eylemidir ve iddeti davet eder.
lm cezasnn verilmesi ve uygulanmas bu srece katlan herkesi
gaddarlatnr.
idam cezasnn caydrc etkisinin olmad grlmtr.
lm cezas geri alnamaz ve masum kiilere de uygulanabilir.

11

KURUNA DZEREK NFAZ

TRK MEVZUATINDA LM CEZASI
Trk Ceza Kanununun alnd italya Ceza Kanunundan idam cezalar
ile ilgili hkmler 2.Diinya savandan sonra kartld halde, TCK'da
ve dier baz dzenlemelerde varln korumakladr.
Trk hukuk mevzuatnda lm cezas drt ayr yasada ngriilntr.Bu yasalar;Trk Ceza Kanunu,Askeri Ceza Kanunu, Orman Kanunu
ve Kaakln Men ve Takibine Dair Kanun'dur.
TRK CEZA YASASINDA LM CEZASI
1926 tarih ve 765 sayl Ceza Yasasnn 13 ayr hkmnde lm cezas
bir yaptrm olarak dzenlenmitir.Bu maddeler; 125, 126, 127, 129,
131,133,146,147,149,156 ve 450. maddelerdir.
ASKER CEZA YASASINDA LM CEZASI
1930 tarih ve 1632 sayl Askeri Ceza Yasasnn 26 ayr maddesinde
dezenlencn sular iin lm cezas ngrlmtr.Bu maddeler; 54, 55,
56, 59, 60, 69, 70, 75, 79, 80, 89, 91,94,97,101,102,126,127,136,159,160,
ek 4 ve ek 5.maddelerdir.
ORMAN YASASINDA LM CEZASI
1956 tarih ve 6831 sayl Orman Yasasnda 1995'de yaplan bir deiik
lik ile bir su iin lm cezas ngrlmtr.
KAAKILIIN MEN VE TAKBNE DAR YASADA LM
CEZASI
1932 tarih ve 1918 sayl yasann bir maddesinde lm cezasna yer
verilmitir.
LM CEZASININ NFAZI
Trkiye'de lm cezasnn infaz iin iki yntem ngrlmtr.

12

Askeri Ceza Yasas lm cezasnn infazn 20. maddesinde dzenle

mitir.
Buna gre lm cezas "buna mahkm olan kimsenin hayatnn izale
olunmasdr.
Bu ceza askeri ahslar hakknda askeri bir crmden dolay hkmedil
mi ise mahkmun kuruna dizilmesi suretiyle infaz olunur."
ASARAK YAAMA SON VERME
TCK'nn 12.maddesi lm cezasn tanmlayarak, nasl infaz edilecei
ni dzenlemitir.
Buna gre idam cezas, "buna mahkm olan kimsenin aslmas suretiy
le hayatnn izalesidir."
dam cezas, mahkmlarn mensup olduu din ve mezhebin hususi
gnlerinde infaz olunmaz. Mahkmlar birka kii olursa birbirlerinin
karsnda aslmazlar. Gebe kadnlar dourmadka, akl hastalna duar
olanlar iyilemedike idam cezas infaz olunmaz.
idam cezas hkmolunan kimse hakknda mahkmiyet ilam Temyiz
Mahkemesince tasdik ve Trkiye Byk Millet Meclisince tasvip edildik
ten sonra icra mahalinde, mahkeme heyetinden bir zat ile Cumhuriyet
Mddeiumumisi, tabip, zabt katibi ve hapishaneler idaresi memurlarn
dan biri hazr olduklar halde, mahkmun huzurunda hkmn okunmas
suretiyle infaz olunur.
Mahkmun mensup olduu dinin ruhani sfatn haiz bir zat ile
mahkmun mdafi dahi cezann infaznda hazr bulunabilirler,
idam cezasna mahkm olan, ana veya baba katili ise icra mahaline yal
nayak, ba ak ve siyah bir gmlek giydirilerek gtrl ve ve hkm
bu suretle infaz olunur.
Aslan kimsenin cenazesi merasim yaplmadan gmlmek zere miras
larna verilir.Miraslan olmad veya kabul etmedii takdirde belediye
tarafndan gmdrlr.
idam cezasnn infaz hakknda bir zabt varakas tutulur. Zabt varakas
orada memur olarak bulunan zatlar tarafndan imza edilir.
Sayl Cezalarn nfaz Hakndaki Kanun'da da lm cezas ve nasl
infaz edileceine ilikin" hkmler bulunmaktadr.
Bu dzenleycye gre lm cezas, "buna hkml olan kimsenin asl
mas suretiyle hayatnn izalesidir.
13

lm cezas, hkml hakkndaki kararn Yargtayca onanmas ve

Trkiye Byk Millet Meclisince infazna karar verilmesinden sonra gizli
ekilde ve tzkte belirtilen esaslar dahilinde infaz olunur.Askeri sular
dan dolay asker kiiler hakknda verilen lm cezalarnn infazna ilikin
hkmler sakldr."
Akl hastalarnn iyilemedike idam cezalarnn infaz edilmeyecei ve
idam cezalarnn yerine getirilmesine TBMM'nin karar vermesi hkm
1953 ylnda yaplan deiikle ceza yasasna eklenmitir.
NFAZIN GlZLlLlI
lm Cezalarnn 1965 ylnda yrrle giren, 647 sayl Cezalarn
infaz Hakkndaki Kanunla gizli olarak infaz ngrlmtr. 1953'e
kadar ak olarak yaplan infazlar, bu tarihten sonra gizli olarak yaplmaya
balanlmtr.
Cezalarn infazna Dair Yasa'da lm cezas, "gizli ekilde ve Tzk'de
belirtilen esaslar dairesinde infaz olunur" denilmektedir.
Ceza infaz Tznde lm cezasnn nasl infaz edilecei ayrntl
olarak ele alnmtr.
infaz Tzne Gre, idamn gizlilii u ekilde salanr:
infaz yaplaca, dier hkml ve tutuklulardan gizli tutulur.
idam hkmlleri birka kii olursa birbirlerinin karsnda aslmazlar.
infaz srasnda dier hkml ve tutuklularn bulunduklar yerden
kmalar ve infazdan haberdar olmamalar iin gerekli tedbirler alnr.
infaz yerinde hkm veren mahkeme kurulundan bir kii ile
Cumhuriyet Savcs,tabip,zabt katibi ve cezaevi mdr bulunur.Hkmlnn mensup olduu dinin ruhani sfatna haiz bir kii ile
mdafi veya istek zerine -gvenlii bozmamak artyla- hkmlnn
aile efradndan biri de cezann infaznda hazr bulunabilir.
NFAZIN GlZLlLlI HANG UTANCI GtZLYOR?
idam cezas savunucularnn bu cezay savunurken ne srdkleri temel
iddia, bu cezann bir ibret-i messire etkisi douraca, yani idam cezala
rnn infaznn baka insanlan su ilemekten^alkoyacadr.
Bu iddiann maddi gereklie aykr olduuna deindik. Fakat bir an
iin bile bu tezin gerek olduunu kabul etsek dahi o zaman da infazlarn
neden gizli olarak yapldm aklamak mmkn olmaz. yle ki,
madem bu cezann infaz su ilenilmesine engel olacak, o halde neden
14

infazlann akta, herkesin gz nnde meydanlarda yaplmasna son

verilmitir.
1953 ylna dein lm cezalarnn infaz aleni olarak yaplmaktayd,
istanbul'da Sultanahmet Meydam'nda, Ankara'da Samanpazar'nda,
izmir'de Konak Meydam'nda idam herkesin gz nnde, adeta bir gste
ri eklinde gerekletiriliyordu.
ileri srlen idam cezalarnn ibreti messire etkisi iddias bir kenara
braklarak bu uygulamaya son verildi. Ve tam tersi bir uygulama ile infa
zn gizlilii esas kabul edildi.
Bu gizlilik karar ile, gerekletirilenin utanlacak bir olay olduu kabul
ediliyor, bu utancn gizlilikle rtlmesi yoluna gidiliyordu. Ayn ekilde
idamlarn gizli olarak infazna ynelinmesi, yaplann ahlakszln ve
insan doasna aykrln teyid ediyordu.
infazlarn gizlilii, idam cezasnn bir vahet olduu utancn gizliyordu.
NFAZ YER!

Tzk hkmne gre lm cezas, dier hkml ve tutuklularn gre

meyecekleri ekilde, kapal cezaevleri iinde ve zel yerde infaz edilir.
INFAZ ZAMAN

lm cezas gne domadan nce infaz edilir.

infazn gizliliinde olduu gibi, iunfazn gece yars yaplmas da idam
cezas utancnn karanlkla kapatlmas anlamna gelir, idam cezasnn
ibret etkisi bir yana, infaz gizli ve karanlkta yaplarak, adeta kanl bir
cinayetin izleri ortadan kaldrlmaktadr.
NFAZ E K L !

lm cezasnn infaz iin gereken hazrlklarn tamamlanmasndan

sonra, hkml tecrit edildii ksmdan alnarak infaza getirilir ve
hkmn huzurda okunmasn mtakip ceza infaz olunur.
Hkmlnn lm tabip tarafndan tesbit edildikten sonra, ceset,
tehirine msade edilmeden, infaz aralar ile birlikte derhal kaldrlr.
idamlarn gizli ve kananlkta yaplmasna karn TCK'nn 43.maddesi
ile idam cezalarnn infazndan bir caydrclk etkisi beklenmitir. lm
cezasnn yerine getirildiine ilikin tutanak makkumun suu iledii veya
ikamet ettii mahalde aslarak ilan edilecektir!
15

NFAZIN YAPILMAYACAI ZAMANLAR

Mahkmun akl hastas olmas durumunda infaz yaplmaz.
Gebe mahkmun cezasnn infaz iin dourmasnn beklenmesi gere
kir.
Hkmlnn mensup olduu din ve mezhebin zel gnlerinde idam
cezas infaz edilmiz.
KALEM KIRMA GELENE
dam cezas veren yarglar neden kalemlerini krarlar? lm cezas
vermenin trensel bir ekilde gereklemesi neye dayanr, anlam nedir?
nk bizde kalem krlmasna benzer ekilde ngiltere'de de idam cezas
veren yarglar balarna siyah bir iaret koyarlarm...
Kalemin kt bir ite kullanldna inanlarak kalem knlyorsa, yap
lan iin ktlnn bilincinde olanlar neden onu yapmaya devam eder,
neden idam kararnn altna inzalann atarlar?
YARGILAR CELLATLAR
Neden, cellatlk aalk bir meselek olarak grlyor da yarglk
kutsal, erefli bir meslek saylyor. Oysa cellat, yargcn "ldr emrini"
yerine getirmiyor m?
dam karar veren yarg ile cellat arasndaki fark nedir?
Bir kurum olarak cellatlar toplum adna bir gre" ifa ediyorsa neden
aalanr?
Cellatlar toplumun hizmetkr m, intikamcs mdrlar?
Peki aka mesleklerini syleyebilirler mi?
Cellat Kimdir?
dam ad altnda kamu adna, bir insann bir baka insan ldrmekle
grevlendirilmesi insann insanlndan kmasndan baka birey deil
dir. Cellat tm toplum adna ilmei mahkumun boazna geirirken, asln
da cellat dahil yedisinden yetmiine tm toplum o ilmei geirmektedir.
Cellatn eli ne kadar kanl ise, lm cezas karsnda sessiz kalan insanla
rn eline de o oranda kan bulamtr. Fail yalnz cellat olamaz, cinayeti
ileyen tm insanlar deil midir? yle ise, neden cellatlk aalk bir
meslek olarak grlr? nsanlann celladn eylemi ve dnyas karsnda
midesi bulanr. nsann kendi kendine yapt bu ktlk, ktln bir
16

hastalk gibi insanln tm bedenine yaylmasndan baka nedir? Cellat

kirliyken kimse temiz deildir!
lm cezas kamu yaranna ise kamu olarak cellatlardan neden tiksini
riz?
Cellatlar toplum -vatan/millet- yararna bir i yapyorsa, neden onlara
iyi gzle baklmaz?
Kim bir cellat ile ayn sofrada yemek yemeyi kabul eder?
Kim ocuunun bir celladn ocuu ile arkadalk yapmasna izin
verir?
Kim 'Benim bir yarg arkadam var' derken sesine katt bbrlen
meyi, 'Benim bir cellat arkadam' var sznn yalnl ile birlikte ifade
edebilir?
Cellattan tiksinti duyanz, cellad aalarz. Bu celladn kiiliinden
deil, lm cezasnn alk bir ceza olmasndan kaynaklanr.
ASMAYALIM DA BESLEYELM M FELSEFES
Gnmzde lm cezas yandalarnn byk blm suluya kar
intikam duygularyla hareket ederler fakat, bunu kabul etmezler ve birta
km toplumca kutsal saylan milli/dini unsurlann arkasna snrlar.
Tm inkarlara karn, cezann suun kefareti olmas istei ylesine
gldr ki: Bu, gze gz, die di ilkel alma tavrdr.
DARAACINDA LM ANI
dam edilen kii daraacnda ne kadar srede lr?
Ceza lm ise, canekime an ikence saylmaz m?
idam tartmasnda hep ldrenin (katilin) ldrlmesi szkonusu edili
yor. Can alann can alnmaldr. Bu alma deil mi?
Tm lmler bir sre sonra alkanlk-unutulma- halini alacana gre
idam edilerek neyin tamirat (kefareti) yaplyor. Kukusuz kurban gibi
katilin idam da unutulacak, ibret ise hep cezaevinde kalmas onun,
yaptklarnn hatrlanmas iin daha anlaml deil mi?
Bakalarnn ileyecekleri sulann nlenmesi iin bu kiiyi toplum
kurban m ediyor?
Hadi katilin bir hnc, psikolojik bir gerekesi var bu nedenle ldr
yor, ya alenen ldren, idam eden devletin hnc tahrik nedeni, psikolojik
gerekesi ne olabilir?
Daraacnda dakikalarca sallandrlan mahkm doktorun kontrol ile
17

indirilir. Orada ne kadar kalmtr? Kukusuz ki lm ani, anlk bir olay

olmamtr. Mahkm can ekiirken orada bulunanlar grevlerinin
tamamlanmas iin onun lmesini beklerler. Bir grevin tamamlanmas
iin bir insann bir an nce lmesini beklemek, insan insan olmaktan
kartan bir zaman dilimi deil midir? nfaz grevlileri ellerini abuk
tutup, lm raporunu hazrlayp evlerine vardklarnda bir insann can
ekimesini izlemi, lm-insann bir an nce lmesini seyretmi gzler
le eine ocuklarna,nasl bakabilecektir?
Daraacnda ayaklarnn altndan sandelye ekilen sank hemen lmez.
Daraacnda asl olarak lmesi beklenir. Orada, ipte dakikalarca can
verirken sann yaad derin bir vahet, ar bir ikencedir. Ya onu izle
yenlerin yaad? insani olann yok olup gitmesi, insann insan bedenin
de katli deil midir?
Ip kesilir. Az nce capcanl yaayan kii artk ceset olmutur.Doktor
raporunu tutacaktr, insan yaatmaya yemin etmi olan bilim adam hangi
duygularla, hangi insani ve mesleki etikle lm seyreder?
Doktor nce mahkm hakknda "salamdr, aslabilir" hkm verirken,
az sonra da lm tesbit eder. O da idam cinayetini gerekletiren kollektifin bir parasdr artk.
infaz grevlileri tank olduklar bu olay imzalaryla tarihe geirirler,
infaz mahalinden ayrlan yarglar, cezaevi savclar, gardiyanlar herkes
bir cinayet orta olarak siyaset meydann arkalarnda brakrlar.
Biz yalnz cellad lanetler, aalarz. Oysa kollektif bir cinayet ilen
mitir.
D A M C E Z A S I BR A D L ! H A T A D I R

lm cezasnda adli hatann dzeltilebilme olana tmyle ortadan

kalkmaktadr. Oysa ceza yarglamasnnda masumlara bir gvence verilir.
Ceza yarglama adaleti asl mahkmlar iin gereklidir. Temel bir kural
vardr; denilir ki, bir tek masum haksz yere cezalandrlacana onlarca
sulu cezasz kalsn. nk masumlara yaplacak hakszlk toplumsal
bnyede derin aclar, silinmez izler brakr, idamda yaplan hatadan nasl
geri dnlebilir.
Suun "gereinden" daha ar cezalandrlmas toplumu kokuturur.
Tm dier cezalarda olduu gibi idam cezasnn uygulanmasnda da
ylesine ok sbjektif koul rol oynar ki! Zamana, yere, anlk toplumsal
ya da snfsal fkeye bal olarak kararlar verilir. Karara etki yapan aklalmaz derecede zel durum szkonusu olur. Elbette saf bir adalet aray
18

ahmaka olur. Adalet hep yaral ve eksik kalr. Ama szkonusu olan bir
insann yaam, idam cezas oldu mu en kk bir yanlma papayna,
kk bir hata payna msamaha gstermek felaket olur. Ameliyat annda
bir doktorun kk bir hatasnn hastann sonu olmas gibi. Kukusuz
doktor hastay kurtarmak iin tm bilgisi ve deneyimini kullanmak iin
kollarn svamtr. O hata yapsa da amac hastay hayata dndrmeye
yneliktir ve onun iyi niyeti asldr. Ya yarg faaliyeti? Yzlerce binlerce
adli hatann yaand dnlrse, verilecek idam cezasnda hata, yanlg
paynn olaca sabit ise, masumlarn boulmasna kar kmak idam
cezasna hayr demek gerekir. Bilerek, isteyerek, tasarlayarak san
idama gnderirken, kafalarda bir anlk olsun acaba yanl m yapyoruz
kukusu varsa, olay orada bitmi demektir.
ZAMANN AR YARGS

zel etkenler, karar oluturan sbjektif sreler ne abuk deiir. Bir

olayn zerinden daha on yllar gemeden, o ann fkesi diner. lenen su
her neyse korkutucu olmaktan kar. imdi olsa idi idam edilmezdi, denil
meye balanlr. Bu o haksz yere asld demektir.Yok yere ldrld
demektir. Ne sanklar ne suun ilenii korkun gelmemeye balar.
Toplum bunu ok ak ve net bir biimde yaar. Toplumsal vicdan kendi
kendi ile hesaplamaya balar balamaz insanlk bir kez daha kendi kendi
nin katili olur.
SYASI SULARDA LM C E Z A S

lm cezasnn caydnc etkisinin kabul bu ceza savunucularnn

temel dayanadr. Oysa tarihin hibir dneminde siyasi sulara uygula
nan lm cezas byle bir sonu dourmamtr. Hatta baka insanlara
ibret etkisi bir yana idama giden kiinin zerinde dahi en kk bir korku
tucu ilevi olmamtr.
Siyasal eylemleri nedeniyle daraacnda can veren kiiler, daraacnda
da siyasal sloganlarn haykrmlardr. Onlar ,orada da kazanan taraf
olmulardr. Ya lm cezasn uygulayanlar? Onlar bir insan katlederek
bir kez daha yenilgiyi kabul etmi olmazlar m?
f

19

DAM CEZASI VE DOKTORLAR

dam cezasnda balca grevi insanlar yaatmak olan doktorlarda
grev alrlar. Hem de infazn "salkl" bir biimde gereklemesi iin!
Geri Hekim rgtleri bu konuda yaplan iin tp etiine uymad gerek
esiyle infaza katlmay reddeden kararlar almlardr. Fakat, yine de
"hkmet tabipleri" mahkmu infaza hazrlamada grev icra ederler.
Hasta mahkmlar idam edilmezler. Onlar doktor kontrolnde tutulur.
Byk bir zen ile tedavileri yaplr, iyilemeleri, kendine gelmeleri,
glerini kuvvetlerini toplamalar beklenir. Kurban'n salna dikkat
edilerek, zenle infaza hazrlanr. Ne merhamet!
idam an gelmitir. Doktor kontroln yapar. Salkl olduunu idama
engel bir halinin bulunmadn saptayp rapor eder. Sanki mahkm bir
devlet grevine atanmaktadr.
ELEKTlRtN NSANL
dam cezasnn infaznn insanilemesi yolunda tarih ierisinde baz
gelimeler olduu ileri srlr. Szgelimi, giyotinle infaz bir aamay
ifade eder. Elektirik akmyla'infazn en insani olduu sylenir.Neye gre
insani ?Bunun yant yoktur. Elektirikle infaz yntemi insani olabilir mi?
Elektirikle infaz: infaz, srasnda mahkm kol ve bacaklarndan elektirikli sandelyeye balanr.Mahkmun ba tra edilerek, bana elektirik
akmn vcuduna aktaran ii tuzlu suya batrlm sngerle kapl bir kask
giydirilir, infaz, mahkma 2 bin volt elektirik verilerek gerekletirilir.

infaz hcresini youn bir dumann kaplamas ve gzgz gremeyecek

hale gelmesi nedeniyle bir cellat pencere amak zorunda kalr.
(Hrriye7.3.1997)
Mahkm idam cezasna arptrlm ve bu cezann elektirik okuyla
infazna karar verilmitir. Olayda mahkeme hkmnn uygulanmad
aikardr. Mahkm yaklarak ldrlmtr. Bu durumda bu infaz ile
minde grev alan herkes bir cinayetin ortaklar olmazlar m? idam cezas
verenler, o adam oraya gndermekle suun itirakileri deiller midir?
Ortada bir hkm yoktur ve olay idam cezasndan kaynaklanan bir cina
yetten baka birey deildir.
DAM CEZASI
detme ise, ilkeldir, ksastr.
Daha geen yllarda Sudi Arabistan'da bir mahkmun klla kellesinin
kesilmesini televizyonda izlerken hepimiz irkilip, bu ilkellie lanet
okumadk m?
ibret ise, sonra ilenecek sular iin o insann yokedilmesi demektir,
neden gizli ve gece yaplr?
Ceza ise, cezann amac kiiyi yoketmek deil yeniden topluma kazan
maktr?
Su ilemeyi engellemek ise, bu cezann zel bir arl olmaldr, aksi
halde tm sulularn idamn dnmek gerekir. Neden belli sularda
idam cezas verilir de tm sularda idam cezas verilmez. Burada lt
tahrip edilen toplumsal bnyenin tamiri ise neden lm cezas yani yoketme, o sua deil de bu sua lm cezas verilir?
EK:
BECCARIA'NIN SULAR VE CEZALAR!

NFAZDA KISA DEVRE

ABD'de idam cezasna arptrlan bir mahkmun, 24 Mart 1997 gn
Florida Hapishanesindeki infaz elektirikle infazn ne kadar insani olduu
nu tartmasz olarak ortaya koyucu niteliktedir.
Komusunu ldrd iddiasyla yarglanarak idam cezasna arptrlan
ABD'li mahkm Pedro Medina'nn bu cezasnn elektirikli sandelye ile
infaz srasnda korkun bir olay yaanr, infaz iin mahkm elektirikli
sandalyeye balanr. Elektirik dmesine baslarak mahkmun vcuduna
2 bin voltluk elektirik verilir. Sandalyeye elektirik verilir verilmez aletin
arzalanp ksa devre yapmas nedeniyle mahkmun bandan alevler
ykselmeye balar, ve elektirikli sandalyedeki Pedro elektirik okuyla
deil, ortaa infazlarnda olduu gibi feci ekilde yanarak can verir.
20

nl ceza hukukusu Beccaria yine ok nl Sular ve Cezalar adl

kitabnda lm cezas zerinde durmakta ve bu cezann insan onuruyla
badamadn arpc biimde ifade etmektedir.
Kitaptan baz paragraflar olduu gibi buraya alyorum.
"lm cezas hibir hukuki esastan neet etmi deildir. Bu messese
olsa olsa ferdin ifnas, cemiyetin muhafazas iin faydal ve zaruri grl
mesi bakmndan, bir milletin topyekn o ferde at bir savatan ibaret
tir.
Eski Romallar ancak vatana hiyanet sular iin lm cezasn mubah
grrler, dier sular hakknda lm cezasn tatbik etmezlerdi."
21

AN LM CEZASI DEL UZUN HAPSLK

Beer dnyada en byk tesiri yapan ey cezann iddeti olmayp lakin
ceza mddetinin uzunluudur. Zira hassasiyetimizi en kolay ve en devam
l surette tahrik eden ey iddetli ve geici hasaslardan ziyade nisbeten
hafif, lakin devaml ihsaslardr.
Bu sebeple bir caninin ldrlmesinden ziyade, btn hayatnca hrri
yetinden mahrum edilmi, adeta hizmete koulan bir hayvan menziline
indirilmi halde, cemiyete verdii zarar tamir iin altrmak hali sular
nlemee yarar.
BRET ETKS AISINDAN
Umumi kaide; dehet verici iddet ve straplardan hasl olan intibalar
ani ve kuvvetli olur, lakin tesiri devam etmez. Ani ve mthi strap
korkusundan ziyade devaml intibalara ihtiya vardr.
nfazda hazr bulunan insanlarn ekserisi iin lm cezas temaadan
(gsteri-ay) ibarettir. Dier insanlara gelince bunlar da hicapla kark bir
merhamet hissiyle ezilip kalrlar.
Bir cezann adilane olmas iin su ilemekten alkoyacak dereceden
daha iddetli olmamaldr. u halde hrriyetten ebediyen mahrumiyet
cezas, en mteammit kimseleri bile suunu ilemekten alkoymakla lm
cezas kadar iddeti haiz bulunuyor.
DDEOTUN NOTU
Ben de ayn fikirdeyim. Mellifin muhakeme tarzna hak vermemee
imkn yok. Ancak o, bu mant ile cazlarn mlayim olmas ve mcrime
kar rahim davramlmas tizini, hakl olarak cerhetmi oluyor. Zincirler
iinde, darbeler altnda, nevmidi ve strap fenalklar yok edilmez; lakin
her an onlar besler. Bu manzara ark cezasndan daha korkun ve,en
mthi idam cezas sahnesinden daha dehetlidir. Verdii ibret hatras,
bir anda balayp biten idam cezasna nazaran, daha sk ve daha devaml
olmas bakmndan ayan tercihtir, ite bence hrriyetten ebedi mahrumi
yet cezasnn tercihinde asl fayda budur.
idam cezasnn kabul ve tatbik edildi bir millette, her idam yeni bir
crm ilenmi olduunu gsterdii halde, mebbeden hrriyetinden
mahrum edilen ayn tek adamn hayat uzun ve devaml bir ibret halidir.
22

Hrriyetten mebbet mahrumiyet cezas, buna mahkm olandan ziyade,

buna ahit olanlara dehet ve korku verir.
lm cezas zulm ve iddetin misallerini vermek suretiyle cemiyet
iin me'um olmaktadr.
MORELLET'lN NOTU
Hemcinslerinden birine cellatlk vazifesi vermekle insanlk alaltlyor.
Varlklarnn bu derece alalmasna muvafakat edecek insanlarn mevcu
diyetlerini kabul etmek mmkn deildir!
Hi bir ilim ve mantk bana bunu meru gsteremez.Ne derece vahi
olursa olsun, hi bir insanolunu bu vazifenin ifasna ikna edemeyecei
kanaatim tayorum.
ite lm cezasnn bir mahzuru da budur. Bu bakmdan, eski Roma'da
olduu gibi mahkmu vahi hayvanlarn kanl azna atmak daha yerinde
olur. Zira ne derece korkun olursa olsun, bu tarz infazn insaniyeti daha
az cerihadar edeceine inanyorum...!
Amme iradesinin ifasndan baka bir ey olmyan kanunlarn, ayn amme
iradesinin nefret ve tecrim eyledii, bu cinayeti bizzat ve alenen ilemeyi
emreylemelerini garip buluyorum.
lm cezas karsnda insanolunun tabii hissiyat nedir? Biz bu hissi
yat cellatlar hakknda duyulan nefret ve hakaret duygularnda bulabiliriz.
Halbuki bu adamlar amme iradesinin sadk ve masum hadimlerinden
baka kimseler deildirler. Cellatlara kar duyulan bu silinmez kin ve
hakaretin sebebi nedir?
LM CEZASI VE ADL HATA
MORELLET'lN NOTU
Filhakika en sarih kanun metinlerine ve masumiyeti bertaraf ettii
grlen en kati delillere ramen bitaraf hakimlerin lm cezas vermekte
her zaman isabet gstermedikleri maalesef bir hakikattir. Bu hakimler
baz defalar mcrimle masumu kartrarak masumu cezalandrabiliyorlar.
ayet mahkm ettikleri kimselerin masumiyetleri isbat edilirse, bu takdir
de iledikleri gayri kabili tamir adli hatlrnn strab nasl giderilecektir?
Byle meum bir hatadan dolay kendilerini teselliye imkn bulabilecek
ler midir?
Bu gibi adli hatalarn tamiri aresi ancak lm cezasnn kaldrlmas
suretiyle mmkn olabilecektir. Bir masumu mahkm eden hakimler,
yaln o zavallnn itibar ve erefini iade edebilmekten dolay deil, lakin
23

onlarn felaketlerine nihayet verebilmek, O biareyi haksz yere gasbedilen hrriyetine yeniden kavumakla derin bir saadet de duyacaklardr.
Bu noktadan dolay da lm cezasnn adalete uymad grlyor. Zira
haksz yere bu cezaya arplan bir insann hak ve adalete kavumak mit
ve intizarn toptan ykmakta olduu gibi, hakimlere de bu meum
mahkmiyet kararn vermek suretiyle iledikleri korkun hatann tashihi
imknn da bsbtn ortadan kaldrmaktadr.(Sular ve Cezalar, ev.
Muhittin Gkl, st. 1950)

Giyotin;Franszlarn mehur giyotini iki metre yirmi santim ykseklik

ten inip insan boynunu jilet gibi bedeninden ayran altm kiloluk bir
baktr. Giyotin icat edildi zaman byk insani bir bulu olarak selam
lanm, insan doasna uygun olduu, ona ac vermeden iini bitirdii ileri
srlmtr. nk boynun vurulmas srsnda mahkm hibirey hisset
meyecek, boynunda hafif bir serinlik duyacaktr. Giyotin insan iin
mkemmel bir bulutur!
Devlet infazlar gizliyor. Demek ki cezann ibret olacana inanmyor.
Gerekten ya alenen ldrmeli, ya da aka ldrmeye hakkmz olmad
n kabul etmeliyiz.
Her eyi gze alarak siyasal eylemlilik srecine giren kiiyi lm ceza
snn yldrmas mmkn deildir. O, davasnn hakllna btn benli
iyle, btn bedeniyle inanmtr. lm cezas hibir ekilde onu bu
mcadelesinden alkoyamaz.
yle dnenler vardr. lm cezas siyasal sularda bir ibret devi
gremiyor. Anlk hiddetle ilenen sularda kii psikolojik durumunu
kendisi bile denetim altna alamyor ki; yasay, lm cezasnn vahetini

dnsn, dnebilsin. Bu halde de lm cezasnn ibretlii szkonusu

deil. Acaba su ilemeyi alkanlk edinen kiiler zerinde caydrc bir
etkiye sahip midir? Acaba hi deilse yalnz sula geinenlere ibret olmu
yor mu? Koestler'in yazsndan reniyoruz ki, ingiltere'de yankesicilerin
lm cezasna arptrldklar alarda, birok hrsz meslektalarnn
cezas infaz edilirken, idam sehpasnn evresinde 'icray- sanat' eylemek
teydiler. Yzyl banda ingiltere'de yaplan bir istatislike gre 250 idam
mahkmundan 170'i daha nce bir veya iki lm cezasnn infaznda
bizzat hazr bulunmulardr.
Istatislikler gstermitir ki, lm cezasnn varl ile su ileme oran
arasnda dorudan bir ba szkonusu deildir. Yani lm cezasnn kald
rlmasyla sular ne azalmakta ne de artmaktadr.
Toplama kampnn, hapishaneden farkl olmas kadar, idam cezas da
hayattan yoksun klmaktan farkldr. Kukusuz o ilenen cinayeti.aritmatik olarak deten baka bir cinayettir. Ama o lme, lmden de beter
manevi aclar douran bir rgt ve gelecek lnn de bildii kurallar ile
nceden tasarlama eklemektedir. Demek ki ldrme ile idam arasnda tam
bir edeerlik yoktur. Birok yasa nceden tasarlanan suu, salt fkeyle
ilenen sutan ok daha ar hkmlere balamtr. Peki ama idam ceza
s, hi bir sulunun en mthi cinayetinin bile kabna eriemedii nceden
tasarlanan sularn en banda geleni deilse nedir? Bu iki lm arasnda
bir edeerlik olmas iin, idam cezasnn kurbann mthi bir lmle
ortadan kaldracan nceden bildirmi ve o andan sonra onu aylarca
ikence altnda tutmu bulunan bir caniyi cezalandrmas gerekirdi.
Bylesine bir caniye kiiler arasnda rastlanmamaktadr.
idam da devlet ileyecei cinayeti nceden haber vermektedir. Hi bir
cani ldrecei kurbann olumundan nceden haberdar etmez. Devlet
idamda, ldrmeyi inceden inceye tasarlayp planlar. Bu cinayetin en
vahisi deil midir?
idamda kurban gnlerce, aylarca, hatta yllarca lm bekler. lm
beklemek kadar insan aalayan, perian eden bir zaman dilimi olabilir
mi? Ne var ki aalanma kurbana deil katile aittir. lm beklemenin
nasl bir felaket olduunu bir dnelim? Belki de felaketlerin en by
...lmcl bir hastann bile lmn beklemenin acsn ou insan
yaamtr. Hi bir doktor en onulmaz durumda bile hastasna leceini
syleyemez. Bir insan olarak bunu sylemenin insan hiletirip alaltacan ok iyi bilir. Bir insannn lmn haber vermek aslnda insanl
deersiz bir nesneye dntrmektir. Ya idam cezasnda lmn beklen-

24

25

EK:
ALBERT CAMUS'UN GIYOTIN ZERINE

Eer idam cezas ibret iinse/ yleyse infaz neden gizli yaplmaktadr?
Gece yars bir hapishane avlusunda gizlice ilenilen bir cinayet nasl
rnek olabilir ki?
Nasl olur da bir katil aday, cinayet annda her gn biraz daha soyutlatrmaya (gizlenmeye) allan bir cezay kafasnda canlandrabilir ve su
ilemekten cayabilir?
NFAZIN NSANL

mesi; salt kurban iin deil yaknlar iin de dayanlmas olanaksz gnler
ce sren bir ikence seansdr. Bir insann lm an yaklamaktadr, nk
onu ketledecekler, katledeceklerini nceden haber vermitir ve o orda
durup aresizlikle beklemektedir. Ama onun karsnda eli kolu bal o
insann lme gidiinin aresizlini yaayan insanlar da asl aresiz olan
deil midir. Evet onlar izleyerek aresizliin byn, utancn insanl
n imhasn bir trdeleri boazlanrken tepkisizlikleri ile ahlakszln
yaarlar.
lm bekleyi insan znn imhasdr. damn kendisi de bir baka
imha.
dam olaynda cezaya bir deme, bir kefaret, bir ksas, bir alma gibi
bakmamak gerekir. lenen bir cinayeti detme peine dldnde
insanlktan klarak ilkellie dnlmez mi?
dam cezas ile ama katilin yeniden su ilemesine engel olmak ise
bunu gerekletirecek tek yaptrm onu yoketmek olmamaldr/^v./i//
Slmen, "lm cezas zerine Dnceler", Alan yay. ht.1986)

26

II.BLM

OSMANLIDA LM CEZASI

HKM SULTAN OLMAZ ISE

HATA G E L M E Z C E L L A T T A N

Burada tarihsel olarak Osmanl'da lm cezasnn evrim ve aamalarn

dan ok, uygulanan lm cezas yntemlerini, hangi hallerde uyguland
n; infazlarn nasl ve nerede yapldnnn bir tablosunu izmeyi
amalyoruz.
Asl olarak kendi tarihimizdeki vahetin tablosunu izip ortaya koymak
istiyoruz.
Osmanl'da padiahn otoritesini kstlayan herhangi bir dzenleme yok.
Herhangi bir kimse iin "katledilsin" diye buyuruyor, katlediliyor. Ayrca
mahkemeler de idam cezas veriyor.
Osmanl uygulamasnda ou zaman yaplan infazn (ldrme fiilinin);
-cinayet mi?
-bir suun cezasnn infaz m?
olduunu ayrtetmek kolay deildir. Yani suun kanunilii ou yerde
kaybolur, yasallk anlamnda bile bir hakkaniyetten szedilemez. Yani
ldrme olay bir cezann infaz m, bir cinayet mi belirsiz hale gelir. Bu
durum iin vahametini daha da arttrr.
Burada Osmanl devletinde lm cezas uygulamasnn evriminden ok
(tarhsel evrimi ve geliim aamalarn deil) kendisine bakacaz:
Hangi sulara lm cezas veriliyordu?
Uygulanan lm cezas yntemleri nelerdi?
nfazlar nerede, nasl, kim tarafndan yerine getiriliyordu?
Sorularnn yantlar aratrlarak idam cezasnn vahi dnyasn tablosu
nu gzler nne sermeye allacaktr.
HANGI SULARA LM C E Z A S NGRLMT?

Hangi sulara lm cezas verilecei kendisini iki kaynakta gsterir.

Bunlardan birincisi eri hukuktan kaynaklanan lm cezalardr. Dier bir
kaynak ise padiahn kendi yetkisine dayanarak koyduu kanunlardan,
yani rfi hukuktan kaynaklanan lm cezas trleridir. eri hukukun
kayna Kuran'dr ve lm cezas Kuran'da snrl sular iin ngrlm
tr. Bunlar Allaha kar ilenen sular(Had) olarak adlandrlr.
rfi hukuk ise birok somut duruma ilikin lm cezas getirmitir. Bu
ceza kimi kanunnamelerde somut olarak belirtilmiken bazen de yargla
ra (kadlara) verilen geni takdir yetkisi (tazir) ierisinde bulunmaktadr.
29

Kanunnamelerde kimi sular iin lm cezasnn tanmlanm olmas

zamana gre nemli bir ilerleme saylr. Yani su ve cezalarn kanunilii
szkonusudur, bunu bir olumluluk sayabiliriz. Kukusuz sularn ve ceza
larn kanunnamelerde tanmlanm olsa bile arl, vaheti iin vahame
tini deitirmez. dam cezas gerektiren suun tanmlanm olmas bir
para da olsa keyfilii engeller bir nitelik tar. Ama asl keyfilik padiah
ya da iktidarn dier sahiplerinin hibir snrlamaya tabi tutmadan kendi
uygun bulduklar ekilde lm cezas uygulamalardr. Ki bunun binlerce
rnei szkonusudur.
Padiahn kanun koyma yetkisi vardr. Ve snrszdr. Padiahn bu
yetkisini eriat kurallarna da tamamen uygun bulunmutur. rfi hukuk
eriat ayrm, eriat alimlerince teorize edilerek padiah otoritesinin
mutlaklna dokunulmamtr. Tam tersine padiah iradesi ile cezalar
dzenlenmesine olanak verilmitir. Bylece insanlarn can, yani yaam
hakk konusunda padiah dorudan doruya bir tasarruf yetkisi ile donan
mtr. eriat kurallar yalnz baz sular iin lm cezas ngrm olsa
bile, padiahn mutlak otoritesinin tannp hukukiletirilmesi ile padiahn
bu cezay verme yetkisi de tartmasz bir biimde uygulanr olmutur.
lm cezasnn uygulama alan da son derece genilemitir.
Padiah mutlak yetkisine dayanarak koyduu kurallara uymayanlara
lm cezas verirken keyfi bir biimde su ileme tehlikesi grdn
iddia ettii kiileri de bu cezaya arptrmtr.
lm cezas uygulama yetkisi, yani tazire dayanarak siyaseten katlettir
me yetkisi padiahn yansra snrl da olsa Vezir-i Azam'a, Kaptan
Paa'ya, Kaymakam- Rikab- Humayun'a, sefer halinde grevli vezirlere
de tannmtr.
lm cezas yaptrmna balanan sular yle sralayabiliriz:
1. Padihn kardei olmak suu: Nizam- Alem iin Karde Katli:
Yldrm Beyazt tahta ktnda kardei Yakub elebi'yi katlettirmitir. Osmanlda bilinen ilk karde katli budur.
Fatih'e gelinceye kadar tahta kan hkmdarlar karde katli ynnde
buyruklar vermilerdir. Tahta kar kmaz kundakta ocuk olan kardei
Ahmed'i boduran Fatih, bir kanunname maddesi koyarak bu cinayetine
hukukilik kazandrmtr. Padiah kardei olmay lm cezas gerektiren
su olarak tanmlayan kanunname hkm yledir: "Ve her kimseneye
evladmdan saltanat myesser ola,karndalarn nizam- alem iin katlet
mek mnasibdir." (mer Ltfi Barkan, Trkiyede Din ve Devlet leri,
Cunnuriyetin 50. Yldnm Seminerine Sunulan Bildirileri, TTK
yay.Ank.l975,sf.68)

sn

2. Devletin askeri ve mali emniyetine kastedeni erler:

Her kim din ve devlete hyanet ederse ban keserim ve yerine adam
bulurum. (IH.Selim'den Kaymakam Paa'ya Emir, Enver Ziya Karal,
Selim IH'in Hatt Hmayunlar (2 cilt/Nizam Cedid), TTK Yay., Ankara
sf.U5)
2A. Padiahn hayatna kasd.
2B. Padiahn hayatna kar tehlike oluturmak.
2C. Padiaha yalan syleme.
2D. Devlete kar isyan
3.Asiler,ekiyalar, yol kesiciler:
1601 tarihli bir belgede yerel kaymakam istanbul'dan u istekte bulunu
yor; Salgn halinde Ktahya civarn kasp kavuran, gz oyup insan katle
den, mal yamalayan ekiyann kanlar hedredilmesi iin emir yazlmas.
(A.Mumcu, Osmanl Devletinde Siyaseten Kati, Birey ve Toplum Yay.Ank.
1985, sf. 137)
4Tehlikeli addedilen dini fikirler yayanlar:
Snni islam inancna aykr dnce sahibi olmak. Hallac- Mansur
haksz yere katledildi diyen bir kimsenin de ayn onun gibi katledilmesi
gerekir. eyhlislam Ebussuud Efendinn fetvas.
Ebussuud Efendi'de dinsel adan tehlikeli grlen eitli dnceler
hakknda lm cezas uygun grlen onlarca fetva szkonusudur.
(Ayrntl hilgi iin hak. Ali Yldrm, Osmanl Engizisyon,sf. 165 vd.)
5. Devlete borcunu demeyen mltezimler. (Barkan, agy, sf. 65)
6. Kalp para basanlar. (Barkan, agy, sf. 65)
7. Altn, gm ve tuz yasaklarna riayet etmeyenler. (Barkan, agy,
sf.65)
8. Altn darya karmak veya ayarn bozmak:
Fatih devrinde altn dzeninin aksayan kimi yanlarn gidermek iin
II.Beyazt zamannda uygulanmtr.
9. Oru yiyenler:
eyhlislam Ebussuud Efendi verdii fetvalarda "Ramazan orucunun
farz olduunu inkar edip, ramazan geldiinde oru tutmayan kimselerin
katllerininin mubah olduunu" sylemitir. Fetvalar dinsel buyruklardr
ve yargsal adan uyulmalar zorunludur. Zaten bir mklat annda soru
nun dinsel adan zmnn ne olduunu ortaya konulmas iin istenir
di.
10. Kahve ve arap imek. (R. Ekrem Kou, Tarihimizde Garip
Vakalar, Varlk Yay., tst. 1971 sf. 194, Barkan agy, sf 65,)
31

eyhlislam Ebussuud Efendinin "arap ierken bu ne ho bir nesnedir

diyen bir kimsenin katli gerekir" ynnde fetvas vardr. (A. Yldrm, agy,
sf 164)
11.Ttn imek.
Kadzade IV.Murat'n ttn yasa ve uygulad cezalar eriata uygun
bularak onaylad da grlr. "Kadzadeye ttnn dinen yasak edilme
diini syledikleri zaman "ulul emr olan padiahn men etmesi ile terki
lazm gelir,dinlemeyenler katlonulur" diye padiah iradesinde adeta eriat
yapmtr.(Mumcu.agy, sf.109, Barkan, agy sf. 65)
12. Ev veya harman yakmak:
Fail bir kmese konulup yaklrd. (Barkan, agy, sf. 68)
13. Esir uruluyan ve ayardan ve dkkn aan ve birka defa hrszl
zuhur eden kimseler siyaseten salb olunur:
Ve esir ourlayan ve ayardan ve dkkn aan ve birka kez hrszl
zahir olmu kimesneyi asalar. (Barkan,agy, sf.68)
14. Bir kimse gecede ve gndzde bir kimsenin evine girse hrszlk ile
girdii sabit olsa, avrat ekenler gibi siyaset oluna.
15. Bir bakasnn avradn zorla karp avratla tutulann seran siyase
tin ideler.
16. Adam ldren kimseyi yerine ldreler(Barkan agy, sf. 69)
17. Namaz klmamakta lm cezasnn gerektiren bir sutur.
eyhlislam Ebussuud Efendi tarafndan verilen bir fetvada "Bir kii
namaz inkar edip 'inanana namaz gerekmez dese ona ne yapmak gerekir'
sorusuna eyhlislamn cevab 'katli gerekir' eklindedir."(A. Yldrm,
agy,sf.l62)
18. Yetkililere geree aykr ihbar ve gammazlkta bulunmay adet
haline getirenler.(Mumcu, agy. sf. 52)
19. Casuslara(Mumcu, agy. sf. 52)
20. Gayrimiislmlere zel idam sular
-Evini beyaza boyatann katli:
III. Selim, Kaymakam Paa'ya yazd bir fermanda yle diyor:
imdiden sonra bina olunan evler, tenbih edesin, gavurlarnki gibi
siyah lacivert boyamasunlar.Hem pek yksek yapyorlar ve adetten ziyade
yapmasnlar. Mslman evleri siyah olmasn. Gavur ve yahudi evleri
siyah olsun.Gavur ve mslman belli olsun. Mimar aalar arp tenbih
edesin.fKanl, agy. sf. 103)
-renkli ayakkab giyenin katli:
-gsterili elbise giyenin katli:
32

III. Selim, devlet adamlarnn gsterili elbiseler giyerek birbirlerine

alm atmalarna, bu yolda byk paralar harcamalarna, ortaya kan
dzensizlie kar yaynlad fermanda bu ie derhal son verilmesini
syleyerek, bu tr davranlara devam edenlerin katledileceini bildirmi
tir: "Ramazandan sonra gerek esnaf gerek hizmetkr ve katip ve mltezim
vesaire velhasl erkan samur krk giyen eshab- resimden mada al ve
cepkenli krk misill kibara mahsus olan esbabla her kimi grrsem
katlederim. Heman uru edp iktiza edenlere feman yazasn ve hilaf hare
ket eden bulunur ise elbette siyaset olsun." (Kural, agy.sf.102)
III. Selim kyafet meselesinde zel bir titizlik gstermitir. Osmanl
imparatorluunda kyafetin zel nemi vardr. slamlar ile hristiyanlar
kyafetlerinden tefrik edildikleri gibi, islamlarn itimai seviyeleri ve
memuriyetleri ve hristiyanlann mensup olduklar cemaatleri de kyafet
lerden anlalmaktadr.
Kyafet; mslmanlarn kavuklar ve ayakkablar iin san renk tahsis
edilmitir.Ernenilerin apka ve ayakkablan krmz, Rumlann siyah,
Yahudilerin ise mavi idi.
21. Sarayn nnde trk armak:
III. Selim, Kaymakam Paa'ya yazd bir fermanda yle diyor: "Bu
gece sabaha yakn Frenk gemicileri sandal ile trk ararak saray nn
den getiler ve birka defadr ediyorlar. Reis efendiye tenbih eyle bilcm
le ilcilere ve Frenklere tenbih eylesn bir dahi yle edepsizlik etmesnler,
hem kim olursa bila-aman katlederim." (Enver Ziya Kural, Selim IH.Hatt
Hmuyunlar, Agy., sf.98)
22. Karaborsaclk yapmak:
IILSelim Vezir-i Azama yazd bir fermanda karaborsaclk yapan
esnafn iddetle cezaandnlnasn istemitir:
"u gnlerde erzak sakhyan muhtekirleri ve narhndan ziyade insafsz
satanlar siyaset edesin ve daima bu siyasetin zerine olup ey sakhyan
bakkal dkkn nne salb eyleyesn." (Kural,agy. sf 106)
23. Belirlenen fiyatn stnde mal satmak:
III. Selim Vezir-i Azam'a yazd bir fermanda belirlenen fiyatn stn
de mal satanlarn katledilmesini istemitir:
"Bu vehile rayi olmasyn fermanlar sdar olunup fimabad bir ake
ziyadeye veren her kim olursa olsun katlolunsun." (Kural, agy. sf. 106)
24. Kusur, kabahat ve zulmleri sabit olan devlet grevlileri:
III. Selim, Tmar ve Zeamet Kanunnamesi dzenleyerek ynetici
zulmne snr getirmek istemitir.Bu kanunname hkmlerinde yle
33

denilmektedir: "Alaybeyleri unvan ile tanlan tmar ve zeamet sahipleri

nin kusur, kabahat ve zulmleri incelenip saptanmadka azledilmeyeceklerdir. Azledilmek zere crm sabit olanlar ibret olmak zere idam
edileceklerdir."
25. Eksik gramajl ekmek yapan frnclar:
III. Selim, tebdili kyafet ederek Istanbulda dolam ve arkasndan
Kaymakam'a gnderdii bir fermanda yle buyurmutur: "Evvelki gn
tebdilde ekmek pek bozuk olmakla ekmekileri sana gnderdim. Elbet
kabahat hangisinde ise dkknnn nnde bugn asasn." (Kural, agy.
sf.130)
26. Fuhu yapmak:
1602 tarihli bir belgede yle deniliyor: "Beylerbeyi hanndan ahz
olunan nefer fahielerin ikisi tehiz olunup (Kzgn demirle dalanp)
biri uvala konub salb oluna deyu buyruldu." (Mumcu, agy,sf.l36)
27. izin almakszn padiahn cariyesiyle evlenmek:
28. Mslmanl kabul edip yeniden hristiyan olmak:
"Mslman olmak iin kelimeyi ehadet getirmek yeterlidir. Kii
mslmanl kabul ettikten sonra bir daha dnemez, byle bir ey
yapmaya kalkan da yakarlar." (Manuel Serrano Y.Sanz, Trkiye'nin
Drt Yl, Tercman yay. sf.71)
29. Gayri mslimlerin camiye izinsiz girmeleri.
30. lde susuzluk ekileceini sylemek;
Yavuz Msr'a girmek iin gemee mecbur olduu Tih ve Sina lleri
iin hazrlk yapt. 1517 Ocanda Kuds geildi. Bir konak yerinde vezir
lerden Hasan Paa:
-lde susuzluktan...derken Yavuz Selim:
-Cellat!...diye bard. Paann ba u\verdi.( Reat Ekrem Kou, Osmanl
Padiahlar, Nehiolu Yay., tst.Tarihsiz.sf. 118)
31 .Geceleri fenersiz dolamak:
Padiah IV.Murat, geceleri sokaklarda fenersiz dolaan insanlara benim
emrimi duymadn m diye barr ve orackta katlettirirdi.(Kou,
Agy.sf217-18)
32.Su ileme ihtimali bulunmak:
Padiah IV.Murat iin; Cezas ekilmi veya af edilmi eski sulular ile
ile ileride bir su ileyecebilecei zann da lm iin kafi bir sebepti.
(Kou,Agy.,sf.220)
33. Tebdil gezen padiaha dileke vermek:
Padiahlar tebdil gezerken kendilerini tanyp arzuhal vermek adet
34

deildir. 1758 ylnda III.Mustafa tebdilde iken orum Alayibeyi

Feyzullah adnda birinin, bu yasaa uymayarak padiaha arzuhal vermesi
onun hemen katledilmesine neden olmutur. (Mustafa Nuri Paa, Netayic
l-Vukuat, Sadeletiren Neet atay, TTK yay, Ank. 1992, sf.336)
34.Ak brk giymek:
Yenierilerin giyme hakkna sahip bulunduklar balk olan ak brk
baka asker taifesinin giymesi yasak olup bu yasa ineyenlere idam
cezas uygulanrd.
" Ve yasa oluna ki tfenki trifesi yenieri suretinde ak brk giymeye.
Eslemeyip giyenlere muhkem siyaset oluna." (L Barkan, Kanunlar,
c.l, sf. 356, st., 1943)
CEZALARIN NFAZI
Saraydan kan infaz emri; eer infaz sarayn iinde olacaksa bostancbaya, saray veya istanbul dnda olacaksa kapcbana verilir. Bu kii
ler infaz enirinin uygulanmasn gzetirler. Emirler kapclara, avulara
da verilebilir. Onlar da byk bir gizlilik ierisinde hareket ederek emrin
yerine getirilmesi iin infaz mahaline ularlar.
Hakknda infaz karar verilen mahkmun durumdan haberdar olmama
s, kamamas, hilelere bavurmasnn nlenmesi iin lm habercileri,
cellatlar ellerini abuk ilerini sk tutarlar.
Sarayda gizli olarak yaplan idamlar zel olarak yetitirilmi dilsiz
cellatlar infaz ederlerdi.
Sarayda verilen infaz emirleri yerine getirilirken mahkmun kimliine
gre bir usul uygulanrd. Szgelimi sank yksek memuriyette bulunan
biri ise kendisine makam ve mevkisinin gerektirdi azami sayg gsteril
dikten sonra hkmn infazna geilirdi.
Yksek dereceli memurlarn infaz boma suretiyle yerine getirilirdi.
Yksek memurlarn kan dkmeme kuralna uygun olarak halledilmeleri
yoluna gidilmitir. Bu yasaa idam edilen kiiyi aalamak iin uyulma
d olurdu ve bu durumda sann ba kesilir ya da hanerlenirdi.
Askerlere dair lm cezalarnn infaz ise genellikle bomak ve sonra
snda denize atmak biiminde infaz edilmitir. Hkm uygulanrken nce
asker kiinin birtakm askeri alametleri sklerek askerlikten arndrlm
tr. Burada cesedin denize atlmasna zel bir nem verildii grlr.
Cesed kaybedilmelidir, nk baka askerlerin galeyana gelmesine izin
verilemez.
(Ayrntl bilgi iin bak. A.Mumcu, Osnnl Devletinde Siyaseten Kati,)
35

TRL INFAZ EKILLERI

Siyasi mahkmlar yal kemend ile boulurdu. Bazen idamdan sonra

ba "ifre" denilen gayet keskin hususi bir ustura ile gvdeden ayrlr, ya
bir "ibret ta"nn stne konulur, ya da sarayn ehre alan byk kaps
nn "bab- hmayun"un nne atlrd.
Sabkal hrszlar, bilhassa gece hrszlar, ehrin tensip edilen bir yerin
de, umumiyetle suun ilendii semtte, hatta bazen girdii evin veya
dkknn, hann kapsna aslrd.
Katiller umumiyetle ikence ile ldrlrd.
Askerlerin, yani sipahi veya yenierilerin, balan kesilir, cesetleri ayak
larna ta balanarak denize atlrd.
Bazan da mahkma gizli maln syletmek iin idamdan evvel herhangi
bir suretle cellatlar eliyle ikence tatbik olunurdu.
Hammer, 1599'daki Karayazc isyannda nce isyanclarn yanma
geen daha sonra ise pimanlk getiren Hseyin Paa'nn sonunu yle
anlatyor: "Hseyin istanbul'a gnderildi.Kemikleri krlp ehirde bir at
zerinde gezdirildikten sonra naa Odun Kapsnda demir engele asld"
(Hammer,Osmanl Tarihi Cilt 2.sf.233, Ayrntl bilgi iin bkz. Yldrm,
Osmanl Engizisyonu)
IKENCENIN KOD AD FRN

Saray bahesinde bostanc frnnn yanda bir kk hapishane bulu

nurdu. Burada sanklara infaz ncesi ikence yaplr ve ikencehaneye
"frn" denilirdi."Fnna gtrn"demek ikence veya ikence emri demek
ti.
Bostancnn bir vazifesi de padiahlarn gazabna urayp da katli lazm
gelenlerin vcudlarm izaleydi. Sadrazamlarn bile bunlar vastasyla
canlarna kydrd.

le yukar ekilir ve sonra birden bu mthi engellerin zerine braklrd.

Vcuduna saplanan engeller bazen derhal ldrrd. Ekseriya da lm
mthi aclarla uzun srerdi.
engel cezasna ekiya, bilhassa korsanlar arptrlrd.
Kaptan paalar donanma ile akdenizden dnerlerken korsan getirirlerdi.
Bunlardan bir ksmn kadrgalarn direklerine astrrd. Limana prdehet
girer, bir ksmn da engele saklard.
Onyedinci asrda Bosna'da mthi bir haydut olan ibrahim Voyvoda 18
yanda bir kzd. engele aslarak ikence ile idam edildi.
Bir yabanc, 1655-1656 yllarnda Trkiye'de bulunmu olan Fransz
seyyah Jean Thevenot (1655-1656'cla Trkiye, ev. Nuray Yldz,
Tercman Yay.tst. 1978) engel'i yle anlatyor:
"engele asmaya gelince bu birok yerinden tpk kasaplarnki gibi ucu
sivri demirden engellerin bulunduu bir ceza aletidir. st ksmna sulu
palanga ile konduktan sonra,dmee braklr ve derken aslr. Eer bu
asma ii vcudun orta yerinde ise kt birey yoktur! nk bir seferde
lr. Fakat eer engel baka bir tarafndan tutuyor ise bazen orada
gn eziyet ekmee devam eder. Ve nihayet ackm ve susam halde
acdan kvranarak lr.
ENGEL E
engele asma ile ilgili bir de deyim vardr. engelin dehetini betimle
yen ilgin bir szdr, insann engeldeki paralanm halini betimlemek
iin ENGEL lEI deyimi kullanlyordu. engele atma eklinde
infaz ok yaygn olarak uygulanyordu ki byle bir deyim bile olumutu.
engel iei, "ikenceyle ldrmek iin engele atlan adamn kanl ve
sarkk cesedinden kinaye bir tabirdir.
Eskiden beddua makamnda sylenir, ikenceyle ldrlmek iin
cengele atsnlar da bir tarafndan saplanp iek gibi sarksn demek istenilirdi.
Bu tabir Divan edebiyatna da girmiti. air Zati:
Greyim dar- fenada ola engel iei
Kim ki smbl der ise zlf-i periann iin

ENGELE ASMA

engel, istanbul'da, Eminnnde idi. Kaln kalaslardan yaplm kale

burcu gibi bir eydi. Bir adam boyundan yksek yerine, muhtelif byk
lkte ve uzunlukta, balan yukarya doru kvnk ve sivri,keskin, bir tarak
eklinde bir sra,kasap dkknlarnda olduu gibi, engeller konmutu.
Mahkm anadan doma soyulur, elleri ayaklan balanp makaral ipler

Beyitinde bu tabiri kulland gibi, Sinoplu r de (bak.Latifi

Tezkiresi, Kltr Bak. Yay. Ankara 1990) bir ktasnda sevgilisini ayartm olan rakibi hakknda ayn tabiri kullanmtr:
37

36

Yzn gren istemez asmaa gvah

Ursun kaza kimse demez neydi gnah
Ba ire tutup ol gl kazklad derler
Grem an engel iei olsun ilahi
"engele gelmek, mecaz oluyla aslmak anlamna gelen bir kavram
daha vardr." (Mehmet Zeki Pakaln.Osmanl Tarih Deyimleri ve
Terimleri Szl, Mehyay. st 1993, l.Cilt, sf. 348)
ARMHA G E R M E

armh cezas da ekiyaya ve bilhassa casuslara tatbik edilirdi.

Mahkm gene ana domas rlplak soyulur, kollar ve bacaklar ak,
yzkoyun bir armh stne smsk balanr, omuz balar ve butlarnn
kaba etleri bak ile oyularak buralara gayet iri ya mumlar dikilir ve
yaklrd. armh, zerindeki mahkm ile beraber bir devenin stne
konularak ehirde dolatrlr, tehir edilirdi. Mahkmun can pek olup
lmezse akam st aslrd.
On yedinci asr ortalarnda asi Abaza Mehmet Paa'nn istanbul'da
tutuklanan casuslar byle idam edilmiti.
1553'de Macar kral I.Ferdinand'n vergilerini demek zere istanbul'a
gelen heyet iinde yeralan Hans Dernschvvam istanbul ve Anadolu'ya ili
kin izlenimlerini bir kitapta toplar. Dernschvvam Osmanl lkesinde
bulunduu srada lm cezasnn eitli infaz biimlerine de tank olur.
Bunlardan biri de bir mahkmun armha gerilmesidir:
"13 Mart 1554'de Sinan Paa, Galata'da bir Macar yahut da bir Hrvat
kleyi, kollar ha biiminde aslm vaziyette iviletti. Her iki bacak
kemiinden ivilerle tahtaya aktrd, akama doru idam edilinceye
kadar btn gn orada kald. Bu klenin suu kap zgrlne kavu
mak istemesiydi."(Hans Demsdmam, stanbul ve Anadolu'ya Seyahat
Gnl, ev. Yaar nen, Kltr BaLYay.,Mersin 1992.sf.99)
KAZA

OTURTMA

Kazk da mthi aclarla muhakkak ldren bir ceza idi. Mahkm keza
rlplak soyulur, elleri ve ayaklar balanr, bilek kalnlnda gayet sert
aatan yaplm bir yal kaza aklarak oturtulurdu. Ekseriya da
38

omuzlarna armhta olduu gibi bir ift ya mumu dikilir, gezdirilerek

tehir edilirdi.
Bu da akilere ve korsanlara tatbik edilen cezalardand.
"islam dinine kar kt bir ey yapan ya da syleyen veya bir Trk
kadn ile zina yapan veya bir camiye izinsiz giren Hristiyanlar da kaza
oturtulurlard.f.fetrt Thevenot, agy)
BIR RNEK

Ivo Andri, Drina Kprs adl romannda 1570'lerde geen bir olay
anlatr. Romanda Sokullu Mehmet Paa doduu yer olan Sokolovi ky
yaknndaki Drina rma zerine bir kpr ina ettirmek zere Abid Aa
isimli bir kiiyi grevlendirir. Romanda o nl kaza oturtma sahnesi bir
kylln, Radislav'n kpr inaatn sabote etmeye kalkmas zerine
ona verilen vahim cezay anlatmaktadr. Andri'in roman gerek belgele
re dayanan bir tarih belgeselidir. (ev.Hasan Ali Ediz,Altn
Kitaplar,lst.l963) Buraya ilgili blmleri alyorum:
"Suluyu zel bir biimde sorguya ekmelerini, ama ikencede onu
bayltacak kadar ileri gitmemelerini, ayn gn le st iskelenin en
yksek yerinde kaza kaklmas iin lazm gelen btn hazrl yapmala
rn, onun kasabann her yanndan, rman her iki kysndan da grlme
sini istediini... Mslman, Hristiyan, ocuk, ihtiyar, btn erkeklerin
gelip mutlaka bu manzaray seyretlerenini ilan etmesini istiyordu.
Her eyin hazr olduunu sylediler.
Aa yukar drt kar uzunluunda mee aacndan yaplm bir kazk
yerde duruyordu, inceltilmi, sivri ucuna demir geirilmi ve i ya ile
yalanmt, iskelenin yksek bir yerine de direkler iviylenmiti. Kazk
onlarn arasna dikilecekti. Orada, kaz adamn vcuduna sokmak iin
tahta bir tokmak, ipler ve baka eyler vard.
Orada, suyun zerine doru uzanan, kk bir oda byklnde tahta
demeli bir yer hazrlanmt. Bir sahneye benziyen bu yere, Radislav
ingene ile beraber kt.
Radislav'a yatmasn syledikleri zaman bir an duraklad. ingeneler
stndeki gmlekle kuzu derisini kardlar. Gsnde zincirlerin at
yaralar meydana kt. Bunlar kzarm ve imiti. Radislav artk hi sesi
ni karmadan emrettikleri gibi yzkoyun yatt, ilkin ellerini arkasna
baladlar. Sonra ayak bileklerine birer ip geirdiler. ingenelerden her
biri bu ipleri bir tarafa ekerek bacaklarn iyice ayrdlar. O srada cellat
39

da kaz iki yuvarlak tahtann zerine yerletirdi. yle ki sivri ucu tam
kylnn bacaklar arasna geliyordu. Sonra kemerinden geni, ksa bir
bak kard. Yerde yatan mahkmun yanna diz kerek pantolonunun
iki baca arasndaki ksm kesti.Ve kazn adamn vcuduna girebilmesi
iin geni bir delik at. Celladn iinin bu en feci ksm vcdun ban
dokunuu iletitrediini, yaryarya kalktn, sonra yine grltyle yere
dtn gryorlard. i bitince ingene srayarak ayaa kalkt.
Yerden tahta ekici ald ve kazn yuvarlak tarafna ll,ar darbeler
indirmee balad. ki darbede bir duruyor, kazn girdii vcuda bak
yor, sonra da ingenelere dnerek gayet yava ipi ekmelerim tenbih
ediyordu. Kylnn, bacaklar ayrk yatan vcudu igd ile kvranyor
du. Her eki vuruunda bel kemii katlanyor, eiliyor, fakat ipleri ekin
ce yine dikiliyordu. Kyy yle bir sessizlik kaplamt ki her eki
darbesinin dalarda uyandrd yanklar duyuluyordu. Daha yaknda
olanlar adamn alnnn yere arptn duyuyorlard. Bir grlt daha iiti
liyordu ki, bu ne bir inilti, ne bir ikyet, ne son nefesini veren birinin
hrlts idi. Bu insan olundan gelen bir sese hi benzemiyordu.
ki tarafa ekilen, tartlan, ikence edilen bu vcuttan, inenen bir
tahtadan ve krlan bir aa dalndan kan sese benziyen bir atrt geli
yordu.
iki vuruta bir ingene, yerde yatan vcuda doru eiliyor, kazn
doru yoldan ilerleyip ilerlemediine bakyor, hayatla ilgili bir organ
zedelemediinden emin olduktan sonra tekrar yerine dnyor, iine
devam ediyordu.
O srada eki sesleri kesildi. Cellad adamn sa kreinde kaslarn
gerildiini, derinin kabardn grmt. Hemen bir ustura alarak o yeri
ha biiminde yard. Soluk bir kan akmaa balad, gittike fazlalat. Bir
iki vurutan sonra, delinen noktadan kazn demir ucu grnmee bala
d. Bu u, sa kulan hizasna gelinceye kadar daha bir iki darbe vurdu.
Adam artk kaza tamamile gemiti. ie geirilen bir kuzu gibi. Yalnz
sivri ucu azndan deil, srtndan kyordu. Ne barsaklar ne de cier
leri zedelenmiti. Cellat artk tahta ekici frlatt ve yaklat, hareketsiz
duran vcudu muayene etti. Kazn sivri ucunun girip kt yerlerden
damla damla akan kan tahtann stnde birikiyordu, iki ingene, adamn
uyumu vcudunu srt st evirdi. Ayaklarm ucundan baladlar. O
srada cellat adamn yaayp yaamadn kontrol ediyordu. Yz birden
bire imi adeta bymt. Gzleri kocaman alm, korku ile bakyor
du. Gz kapaklar hi kmldamyordu. Az akt. Dudaklar sertlemi,
40

kslm, dileri kenetlenmiti. Artk yznn baz kaslarn kontrol alt

na alamyordu. Onun iin yz bir maskeye benzemiti. Kalbi bouk
bouk atyor, cierlerinden ksa ve sk nefesler kyordu.
ingeneler onu ie geirilen bir koyun gibi yava yava kaldrmaa
baladlar, cellat onlara dikkat etmelerini, vcudu fazla sarsmamalarn
tenbih ediyordu.
Kazn, kaln ve yuvarlak olan tarafm iki tahta arasna yerletirdiler,
ivilerle aktlar. Sonra arka tarafn da ayn ykseklikte bir tahtaya ivile
diler ve hepsini birden iskelenin kazklar stne aktlar.
ingeneler ekildi. Bo kalan sahnede yalnz, gs ileri doru km,
beline kadar plak, iki arn ykseklikte, dimdik kaza geen adam
kalmt. Uzaktan kazn vcuduna getii ve ayak bileklerinin bu kaza
balanm olduu grlyordu. Kollar da arkasna balanmt. Onun
iin, aadan iskelenin ta tepesinde, rman stnde, havada uan bir
heykel gibi grnyordu.
Kazn boyunca ince bir kan szyordu. Ama adam yayordu, baygn
da deildi. Gs inip kalkyor.boynundaki damarlar atyor, gzleri ar
ar ama durmadan dnyor, lm bekliyordu.
Kasabadan tellaln sesi geliyordu. Hkmn yerine getirildii ve yapya
zarar verecek kimsenin bundan da kt bir cezaya arptrlacan ilan
ediyordu."
BlR KAZIA OTURTMA RNE DAHA
ngiliz Adolphus Slade anlarnda bir kazkla infaz olayndan szediyor:
"Beylerbeyi sarayn yakmaa teebbs ettikleri esnada sust yaka
landklar sylenilen iki kii kaza aklmlard. Bunlardan biri aradan
bir gn getii halde, hl nefes alyordu."
BlR ANI
1552-1556 yllar arasnda istanbul'da kle olarak bulunan Manuel
Serrano Y.Sanz anlarnda daha esir edildikleri gn arkadalarnn bana
gelen bir olay anlatr:
"Esir dtm gn iki kiiyi bir sebepten cezalandrdlar. Birisinin
bilek, burun ve kulaklarn kestiler, dierini kaza aktlar. Bir de 'eden
bulur' diye boynuna levha astlar. Kazk akmak ok korkun bir lm
41

ekli. Cezaly ucu sivri bir kazk dikip zerine oturtuyorlar. Bazen bunun
ucu adamn azndan kyor. Bu vaziyette iki U gn yaayanlar var."
(Manuel Serrano Y.Sanz, Trkiye'nin Drt Yl 1552-1556, ev.
A.Kurtolu, Tercman Yay.lst.tarihsiz.sf.lO)
TOPLA PARALAMA
Onaltnc asr sonlarnda, bostancbalardan Ferhat aa bir de top ceza
s icad etmiti.
Sulu gen bir yenieri idi. Bir imamn nikhl gen karsn kandrp
karm, kadnn salarn keserek olan kyafetine sokmu, pervaszca
bir mddet yan sra gezdirmiti. skdar'da yakaland.Tophane'ye gt
rld. Ferhat Aa engeli, armh, kaz az grd. Delikanly rlp
lak soydurttu. Bilek, dirsek, diz ve ayak mafsallarn demir ekilerle
krdrp zavally yal paavralara sararak bir havan topunun namlusuna
glle gibi tktrtt. Sonra topu ateleterek havaya frlatt, parampara etti.
RECM:CELLATSIZ DAM
Reat Ekrem Kou anlatyor: "Bir de cellatsz idam vard ki recim/taa
tutma denilirdi. slam eriatna gre bir Hnstiyanla mnasebette bulundu
u katiyetle tesbit edilen mslman kadnlarnn bu cezaya arptrlmalar
gerekirdi.
Btn imparatorluk tarihi boyunca yalnz bir kadn, bu sula sulana
rak, Merzifonlu Kara Mustafa Paa sadaretinde Sultanahmette ylanl
stun yannda recmedilmiti.
Cellatlar kadn kollar ieride olarak gsne kadar topraa gmer,
sonra halk tarafndan ta yamuruna tutularak lin edilirdi.
Eski mverrihlerimiz, lin karl "keke etme" tabirini kullanmlar
dr."
BR ANI
Polonyal antika eser uzman Kont Edward istanbul izlenimlerinde
anlatyor:
"Bu lke zendost memleketi deildir. Evli bir kadnn yabanc bir
erkekle gizli mnasebet kurmas onu lme gtrr. Her iki sulu kanun
lara gre recimedilir. Hele byle bir durum Hristiyan erkek iin sz
42

konusu ise, feci bir lme hazr olmaldr. "Mslmanl kabul etmeye
ceim" diye dayatrsa diri diri kaza vurulur.(E.Razynski, Agy. sf.177)
BlR RNEK: PADAHIN SEYRETT RECM
Padiah IV.Sultan Mehmet zamannda geen bir olayda padiahn
onay ile bir kadn recimedilir.
"1680 ylnda stanbul'da Aksaray'da Muratpaa Camii yannda kavaf
lk yapan yal bir yenieri emeklisinin- gen kars, dkkn evlerinin
civarnda gen ve gzel bir ipeki Yahudiye k olur.Bir gn 'alemi
ayardan hali' sanp delikanly evine alr. Fakat mahalleli grmtr. Evi
basarlar, kadnla olan yatakta plak yakalarlar. erat bir gayri mslimle
zina eden kadnn recim edilmesini emretmektedir. Recim talayarak
ldrmektir, fakat yine o eriatn tarifine gre 'zina klc knda grmekle
sabit olur'. Baskn yapan ahitler yalan sylerler, yle grdk derler.
Davaya bakan Rumeli kadaskeri Beyazzade Ahmet Efendi bu ehadeti
kafi grp kadnn recmine hkmeder. Dier btn ulema efendiler pek
hakl olarak ok ar olan bu lin karanna itiraz ederler: 'Bu mslmanlarn ahitlii makbul deildir, zira zinay tarifi vehile grmek imknszdr,
byle ahvalde hkm zann yakn ile verilir, fahie avretin adiyen katli
gerekir' dediler. Padiah itirazlar dinlemedi. Hkm tasdik etti ve heye
canla 'aman ben de greyim!' dedi.
Zalim hkm Atmeydannda burmal stun yannda infaz edildi.
Evvela, ikence ile lmden kurtulmak iin islamiyeti kabul eden gen
Yahudinin ba kesildi, sonra Zaniye'yi, gvdesi plak, kollar gvdesine
bal, beline kadar bir ukura gmdler. Binbir ayak bir ayak stnde
kalabalkt. Sultan Mehmet brahim Paa saraynn penceresinden seyredi
yordu. Kadn lm yerine getirilirken padiah grd:
-lftiradr,bi gnahm!., ehzadelerinin ba iin bana kyma! diye bar
d.
lk ta Zaniye'nin erkek kardei att. Tabir mverrih silahdar Mehmet
Aanndr, kadn hemen 'keke' edilerek bir ta beinin altnda kaybol
du. "(7?. E. Kou, Agy,sf.264)
HRAK-IBNNAR (ATETE YAKMA)
Trkler mslmanla geip tekrar Hristiyan olan dnmeleri, boyunla
rna barut dolu bir anta ve balan zerine de ziftlenmi bir balk koya
rak yakarlar.fJettrc Thevanot,agy)
43

Hurufilein yaklmas Sultan Mehmet dneminde 1444 ylnda gerekle

ir. Hurufi inancndan olari baz bilgili ahslar padiah ile dostluk kurar
lar. Bu ilikinin devletin ve milletin yararna olmadn dnen
eyhlislam harekete geer. eyhlislam Molla Fahreddin Acemi'nin
gayretleri sonucu sapkn/mlhid olduu ileri srlen bu insanlar Edirne'de
erefeli Camide atee atlarak yaklrlar. lm cezalan yaklarak infaz
edilir. (Ayrntl bilgi iin bak, Yldrm Osmanl Engizisyonu)
"Temiz yrekli paa ol sapknlar yanna artt. Molla onlan gizlendi
i bir yerden dinlemee balad. Onlarsa Sadrazamn kendilerini kabulden
daha da yreklenerek sapkn inanlarn, ie yaramaz grlerini akla
maya kalkarak ilerinde gizledikleri fesad, her testi iine konulan szd
rr dedikleri gibi ortaya koydular, inanlarnn hulul ve ilhad olduunu
davranlarnn da halk birbirine krdrmak yolunda bulunduunu gster
diler. Molla Fahreddin sz buraya gelince salam iman ve sert yaps
gerei daha fazla gizlenemeyip ortaya kt. Bu mlhidlerin zerine yr
yerek onlar yakalamaya alnca bunlar da Dar's-saade'ye doru kat
lar. Molla arkalarndan kotunp Padiah Sultan Mehmet'ten bunlarn
kendisine teslim edilmesini srarla istedi. Yapt aklamalarla padiah
inandrd. Ve sapknlar alp Edirne'deki Yenicami'e gtrd. Mezzinlere
sala verdirerek halk toplad. Minbere kp bu mlhid sapknlarn ldrl
meleri gereini belirterek bu ie yardm edenlerin byk savaba girecekle
rini aklad. Camide toplananlar onlar yakmaya zendirdi. Namazgah
meydanna odunlar ydrarak sz edilen sapknlar atee attrd.
Sylenildiine gre Molla Fahreddin'in sakal uzun olduundan atei
liflerken bunlar tutumu yznn bir ksm yanmt. "(Hoca Sadettin
Efendi, Taciit Tevaril, CiltS, sf 54, Kltr Bak. Yay. 1992)

BR RNEK
Haramilik ettii, eitli fesatlklar yapt, dinsel buyruklara kar
karak kfr ehli olduu iftiras ve ihbar zerine yakalanan Er Gaib
adl Yrn atee atlp yaklmas iin Padiah Sarho Il.Selim tarafn
dan Bursa Beyine 1567 tarihli bir ferman gnderilir. Fermanda adgeenin ihrak binnar edilmesi buyurulur:
" Baz mcrimlerle birlikte Bursa Zindannda maphus olan Er Gaib'in
ihrak binnar olunmasn emir idib byrdm ki vusul buldukta mezburu
ihrak binnar idb emir yerine vardn yazp arz eyleyesin" (Ahmet
Refik, Onaltnc Asrda Osmanl Devletinde Rafzilik ve Bektailik, st.
1932, sf 22)

BR RNEK
"14 ubat 1954'te yle bir olay oldu. Bir Rum Atmeydan'nda yakld.
O, vaktiyle zorla snnet edilmek ve Mslman yaplmak istenmiti. Fakat
o mslmanl kabul ettii halde asl dini olan Hristiyanl muhafaza
ediyormu. Durum anlalnca Sinan Paa onu yaktryor. Rumun yakla
ca srada paa ona mslmnl tam olarak kabul ederse yaklmayaca
gibi 200 de florin verileceini sylemi. Ne var ki kle bu teklifi kabul
etmeyip Hristiyan kalmakta srar edince yaklm.
Adettir, bir hristiyan bir Trk kadn ile yakalanrsa ya snnet olup
mslman olur ya da yaklr.
Ayn ekilde bir hristiyan veya kle, imanl ve aziz telakki edilen bir
mslman Trk'e kar direnir ve onu dvmeye kalkrsa yalnz dayak
yemekle kalmaz, ayn zamanda yakii."(Hans Dernschwam, Agy.,
sf.99,154,324)
BR RNEK
Polonyal antika eser uzman Edward Raczynski 1814'de stanbul'a bir
seyahatte bulunmu ve izlenimlerini 1821'de kitap olarak yaynlamtr.
Yazar bir hrszn atee atlarak cezalandnldm anlatyor:
"stanbul'da bizde olduu gibi hrszlarn yangn srsmda i yaptklar
ve hatta kargaalktan istifade etmek iin yangn kardklar oluyor.
Osmanl lkesinde bu su ilenildii yerde cezalandrlyor. Yangn ka
rrken yakalanan birisi derhal atee atlyor." (1814'de stanbul ve atlakkaleye Seyahat, Tercman Yay. 1st. 1980. sf.I76)
BR RNEK
Harman yakan kiiler yakalandklannda cezalan bir tavuk kmesine
konulup yaklmak suretiyle infaz olunurdu. (Barkan, agy.,sf.68)
AIZA KIZGIN KURS UN DKEREK NFAZ
Bir yabanc seyyah gzlemlerini aktaryor:
Ramazan aynda oru tutmayan kimseler de vard. Fakat onlar ok
zaman gizlice yerler ve ierlerdi. nk onlar bunu aleni olarak yaparlar
sa balan derde girerdi.

44
45

Ramazan aynda arap ienler azlarna kzgn kurun dklmek sure

ti ile cezalandrlrlard. Bazen de lme mahkm edilirlerdi. Ceza birka
defa tatbik edilmi, fakat imdi olduka azdr. (Jean Thevenot,Agy)

CNSEL ORGANLARI DALANIP DENZDE BOULMA

1602 tarihli bir belgede yle deniliyor: Beylerbeyi hanndan ahz
olunan nefer fahielerin ikisi tchiz olunup (Kzgn demirle dalanp)
biri uvala konub salb oluna deyu buyruldu." (Mumcu, Agy, sf.136)
K ENLERN DENZDE BOULMASI
Padiah Gen Osman tahta geer gemez asayiin bozulduu gereke
siyle iki yasann iddetini artrr. Sarho yakalananlar feci ekilde can
verirler. "Sultan Osman hkmdarlk icratna buradan balad. Yanna
bostancba ile bostanclar alp bizzat meyhane meyhane teftie kt.
Pek tabi ayak takm ile yz gz olma durumuna dt. Hamal, dellak,
kayk, salapuryac, rgat bekar uaklarndan, yenierilerden, sipahilerden
sarho yakaladklarn ta kayklarna doldurttu. Geceleyin ayaklarna ta
balatarak denize attrd"
Gen Osman dilber yzl fakat zalim yrekli olarak tarif edilir. 300
Kazak korsanna verdii cezalar kendi askerleri tarafndan bile tepkiyle
karlanmtr. "Sultan Osman korsanlarn bir ksmn fillere inetti, bir
ksmn kaza, bir ksmn engele vurdurdu. Bazlarn belinden ikiye
bldrd. Bir kan da direklere balatp ok talimi yaparak kendi eliyle
ldrd."
Ne var ki kendisinin sonu da Yedikule zindanlarnn bir hcresinde
boynuna kemend atlarak hayata veda etmek eklinde olmutur. Cellat
lm alameti olarak Sultan Osman'n bir kulan ve burnunu kesip yeni
padiah Sultan Mustafa'nn annesine gtrmtr. (Peevi ibrahim
Efendi, Peevi Tarihi.Kltr Bak. Yay. Mersin 1992 .Cilt, sf.362;
Kou,Agy,194)

46

TTN ENLERN KELLELERNN KESLP

AIZLARINA UBUK KONULMASI
Padiah IV.Murat tahta knn onuncu ylnda ttn ienlere kar
onlar canndan edecek ar yaptrmlar uygulamaya balad. Kahve ve
ttn iilmesini yasaklayarak bu yasaa uymayanlarn annda idam edil
mesini emir buyurdu:
"Evlerin, dkknlarn, bekar odalarnn damlarna adamlar kartt.
Bacalar koklatt, ttn kokusu alnan yerleri bast. Ev ise erkeini, bekar
menzili ise iindekilerin phepisini kapllarnn nnde idam ettirdi.
Aslan yahut kafalar kesilen ttn iiciler, ubuklar azlarna verilerek
tehir edildiler.
Her sabah istanbul sokaklarnda birer ikier laei maktul bulunduka
halkn kalbine bir mertebede korku istila etti ki tabir olunmaz. "(Mustafa
Nainu Efendi,Naima Tarihi,ev.Zuhuri Danman,ZD Yay.sf.)
BOYUN VURMAK
Boynun kesilmesi suretiyle yaplan idam hkmleri hakknda kullanlr
bir tabirdi. Bu hkm klla icra olunurdu.
Bir yabanc gen bir adamn boynunun nasl kesildiini anlatyor,
ingiliz Adolphus Slade, Padiah II.,Mahmt zamannda 1829-1831 tarih
lerinde Istanbulda bulunuyor. Yazar Osmanl devletine ilikin anlarn
1833'de yaynlyor. Slade Osmanl devletinde bir insann boynunun nasl
vurulduuriu,lm cezasnn bu ekilde nasl infaz edildiini anlarnda
canl bir tablo olarak betimliyor. Anlarndan aktaryorum:
"Bir Trkn kafasnn nasl kesildiine ahit oldum.,Bir sabah sokakta
yrrken, teki kede toplanm olan kalabalk dikkatimi ekti. nce
neyin ceryan ettiini anlayamadm iin duraladm. Biraz sonra kavasla
rn koltuklarndan ve ellerinden yakaladklar bir adam ite kaka bulundu
um atarafa doru getirdiklerini grdm. Sokan en msait yerinde
durdular ve halk geriye doru iterek msait bir yer atlar. Aralarnda
sktm Trklerin bana kzgn kzgn baktklarn farkettiim halde, bu
mahalden ekip gitmeme imkn kalmam bulunuyordu.
Ortadaki alanda iki kii duruyordu. Bunlardan biri yalca, iren gr
nl bir adamd. Dieri gen, ok yakkl, iyi giyimli bir efendiydi, ilk
bakta bu gencin pervassz admlarna, vekanna bakanlar, onun kavasla
rn amiri olduunu sanrlard. Halbuki lme gidiyordu.
47

Orta yere gelince, ne yapacan bilen bir kii edasyla diz kt.
Ellerim arkasnda balad. ren suratl cellat, gayri ihtiyari almasna
engel olur dncesiyle, gencin ellerini sicimle balad. Sonra bandaki
kavuu ald. Tepesinde uzun braklm sa dm yaparak ksaltt ve
sanatndaki ustaln gstermek iin kafasn hafif dzelttikten sonra,
suluya oynamadan sk durmasn tembihledi. Ve bir darbe ile marur
ba talara yuvarlad...
Trk erkeklerinin gmlekleri bizim gibi uzun yakal deil, tamamiyle
yakaszdr. Byle bir boyun, celladn iini pek kolaylatrdndan, padi
ahlarn bu kyafetleri bilhassa m setiklerini dnmemek elden gelmi
yor!
Gencin katli iin yaplan hazrlk iki dakika bile srmemiti. Bu ksack
sre zarfnda cellat m, yoksa lme giden gen mi daha kendine hakimdi,
bir ayrm yapamayacam. Ama cellat palasn havaya kaldrd ve bu vazi
yette gence suunu syledi:
-Padiah efendimize kar isyan; fesada tevik ve saire...
Kanm donduran bu korkun saniyeleri herkes gibi nefes almadan
yaadm. Faciay oynayan iki aktr bize nazaran ok soukkanl duruyor,
hatta ecelin alnna damga vurduu gen, hepimizden soukkanl grn
yordu. O kadar yakndm ki aresizlik iinde kendisini dikkatle seyredi
yordum. ok yakkl bir insand. Sar yaz teninde, bir rperene, bir
titreyi grmedim. Halbuki, ldrlecei sylenen bir insann korkudan
titreyeceini sanrdm
Gen adam, sularn sayan celladn szlerini dinledikten sonra, yksek
sesle haykrd:
-Ey Mahmut! Hi bir suum olmad halde beni lme mahkm ettin.
Gnahm boynuna olsun!
Birka kelime daha sylemek istediyse de, cellat sabrszlanarak, -z
n kesti ve:
-Haydi, hzr msn? diye sordu.
Gen adam duralad ve artk her eyden vazgeerek, meleklerin hayali
iinde, yiit bir sesle cevap verdi:
-Hazrm!
te, topraa yuvarlanan ba, byle bir pala darbesiyle kesildi. Basz
bedenden bir kan deryas fkrd. Boynunda raeler bir sre devam edip
kayboldu.Ve bir hayat bedenden uup gitti.
iini baarm olan canavar, palasndan akan kanlan lnn elbisesine
silerek temizledi. Sonra gnee doru evirip zerinde leke kalp kaludt48

gna bakt. Herhalde tam manasyla temizlenmemi olmal ki, ayn ekilde
elbisesine srp iyice temizledi, iinin bittiine kani olup knna yerletir
di.
O esnada gerek kendi benliimde, gerekse evrede toplanm olan
Trklerin yreklerinde ylesine derin bir nefret hakim olmutu ki, o hain
cellad elimize braksalard, sonsuz bir zevk ve sevin iinde para para
edebilirdik.
Cellat cesedi dzeltti, ban koltuunun altna yerletirdi.Yardmcs
hasl olan kan tabakalarn temizler gibi davrand. Korkun sessizlik iin
de seyredenlerden birer ikier eksilmeler oldu ve ahali ar ar, keder
dolu kalplerine ellerini bastrarak aynld.
Gen Hasan, uzatld sokakta yirmidrt saat terkedildi. Gelen geen
ler seyretti. Kpekler evresinde doland.
be dakika iinde ne mthi bir tezat! Zihnimde hi bir manzarann
bylesine elem dolu, bylesine kahredici bir zdrap yarattn hatrlam
yorum. Ne idam etme, ne el ayak krarark ldrme, ne kaza akma gibi
cezalarn, velhasl Allahn yaratt insan ldrmek iin eytani kafalann
icad ettii ikencelerin hi birinin^ tesadf ettiim 'ba kesilerek katledil
me' hadisesinden daha feci bir tesir yaratacana inanmyorum. Dier
usullerde nceden yaplan birtakm hazrlklar vardr ki, evrede toplan
m olan kalabal bu vahi grnme ksmen hazrlar. Bir giyotinin
kopard ba tesir eden celladn salyal suratndan tiksinen insanlar,
idam sehpasnn, ecel bann denemesini, hazrlann seyrede seyrede,
farknda olmadan bu dehete kendilerini hazrlar. Mahkmun zavall kafa
s sepete yuvarlandnda, beklemediiniz bir vahetin rpertisi iinde,
rpnmazsnz. Ecel de, lme mahkm edilenin kiilii de, aletler ve
grltler arasnda kaybolur, dikkatlerden uzaklar. Halbuki, benim ahit
olduum bu sahnede evvelce balam bir hazrlk, bir tiyatro dekoru,
hokkabaz klkl insanlar yoktur. Azrail'in buz gibi arl tepenizdedir ve
lme terkedilen btn dehetiyle sokan ortasnda uzanp durmaktadr.
Ba yuvarlanm ve koltuunun altna sktrlm insann, sonradan
bana kavuacana iman edenlerin itikadlaryla alay etmemeye imkn
m var!
Faciann etkisini arttran ve seyredenlerin benliine etin trnaktan aynlamay kadar ileyen bir hakikat daha var; celladn palasnda kafasn
veren bu insan susuzdur!"
Adolphus Slade'in, Kaptan Paa, ev.Osman nde,Boazii Yay.
ht.l973(sf.275-279)
49

"Ba kesme hususunda onlar ok maharetlidirler ve bir darbede kelleyi

uururlar."(Jean Thevanot, agy)
ASMAK
Bu yntemde boyun asl bir ilmikle sklr ya da krlr.
Bunun iin idam edilecek kii genellikle havaszlktan bouluncaya
dein bir daraacnda ya da kirite asl tutulur.
Baz lkelerde ise mahkm boynuna ilmik geirilerek kapakl bir plat
forma karlr. Kapak aldnda birden aa sallanr. Ani ve iddetli
silkme boyun omurlarn krar. Bunun annda bilin yitimine yolat
varsaylr.
"Birini aslmak iin gtrdkleri zaman, eer yolda bir Hristiyan'a
rastlarlarsa, onu cellat olarak kullanrlar. Bir keresinde bu i iin grevlen
dirilmi olan bir Fransz tccar, bunlardan hibir ekilde kaaniayarak
kendisine emredilen ii yapt. Aslacak olan iki kiiyi astktan sonra,
baka olup olmadn sordu. Buna son derece fkelenen Trkler bu
Hristiyan'n herkesi asmak istediini syleyerek onu taladlar. Fakat
adam kap kurtuldu."(Jean Thevanot, agy)
Macar elilik heyetinde bulunan Hans Dernschwam anlatyor: "Bir defa
snda bir paa, padiahn haberi olmadan onun cariyelerinden biri ile evle
nir. Bunu duyan padiah paay derhal huzuruna getirtir. Onu hemen
cellatlara teslim ederek deniz kysna gnderir ve orada aslr.
stanbul'dan Galata'ya gelirken bu daraacn grmek mmkndr, "(//.v
Dernschvvam, Agy, sf.189)
DUMANLA BOARAK LDRME
"Trkmen taifesinden Kzl-koca oullar namnda drt karde, harami
lik mesleini kendileine i edinip, ekseriya Amasya ve Tokat taraflarn
garet ederek, yolculara devaml zarar verirlerdi. Yrg Paa daha nce
cihan padiannn lalas olup o gnlerde Amasya ve Ermeniye-i Kebir
hakimi idi. Bu ahvalden agah olunca hile ile bunlar avlamak tedarikinde
oldu... Amasya ehrinde kendisini hasta yatrd. Bu kerih kalabalk
Merzifon'a geldiinde olunu karlamak iin gnderdi. Babasnn hasta
ve zayf olduunu beyan ettikten sonra kendilerini istirahat iin ehre
davet etti. Trkmen taifesi bu tavan uykusuna aldanp ehre girince her
birini bir menzile tevzi edip bu ekilde cemiyetlerini datt. Nihayet
cmlesini basz ve ayaksz eyledi. Bir gece iki keyfiyle mest harab ile
50

uykuya esir olduklar srada yiit Osmanl askerleri tarafndan menzille

rinde katlolundular. Baz gruhu da zencirlere balayp bir maraya
doldurdular. Daha sonra maramn kapsnn nne odun yp, atee
verdiler. Hepisini duman azab ile helak eyleyip pis vcudlarndan cihan
pak eylediler. Duman azab ile siyaset olundular.
Bu diyarn halkndan ihtiyar bir kadnn olu terzilik takribiyle KzlKoca oullarna yanap elbiselerini diker idi. Zikir olunan bu vakada
onlarla birlikte bulundu. O bahsedilen maarada Trkmenlerin duman
azab ile siyaset olunduunu ihtiyar annesi duymakla, lanet vc zar eyleyip
Yrg Paa'nn divanna gelerek olunun gnahsz olduunu ve kendisi
ne zulm yapldna dair baz szler syledi. Yrg Paa ise, mukadder
olan zuhur etti. Olan olmu. Ekiya ile karmann cezasn bulmu.
Simden geri bunun aresi sabrdr diye cevap verdi. Bunun zerine yal
kadn miskin olunun hayatndan meyus olup yle dedi: Bari lsn
grsem. Paa merhamete gelip helak olan lleri bir bir karp bu kadna
gsterin buyurdu. Maraya varlp duman ile helak olan lleri aratrr
ken bir kann altnda zayf bir ahsn cesedini buldular. Cesedde henz
hayat emareleri grlmekte idi. Meer cesed yal kadnn olu imi.Yal
kadn ite benim olum budur diyerek onu evine gtrd. (Solakzade
Tarihi,l.Cilt,sf.215-217)
KIZILIRMAK'TA BOMAK
Denizde boarak idam hkmnn infaznn yansra nehirlerde,
rmaklarda boarak da hkm yerine getiriliyordu. Szgelimi Padiah
Il.Selim'in bu dorultuda bir ferman var. 1558'de Amasya Beyi'ne gnde
rilen fermanda "Sleyman Fakih adl kiinin kfr ve ilhad zerine oldu
unun ihbar edildii bildirilerek bu kiinin ele geirilip, kimselere
duyurulmadan Kzdrmaa iletb irak eyleyesin; Ya da baka bir biim
de ve uygun grlecek ekilde hrszlk ve haramilik eylediler diye iddia
(iftira) edip haklarndan gelesin" biiminde emri yer alyor. (Ahmet
Refik,agy,sf.26)
AIRI DOZDA AFYON YUTTURARAK NFAZ
IV.Murat'n kendi zel doktorunun afyon kullandnn ihbar edilmesi
zerine onu lm cezasn mahkm etmesi ve bu cezann infaz ekli tyler
rperticidir: "Sultan Murat hekimba ile satran oynarken kutuyu kartt.
51

BR RNEK
iinde on dirhem kadar afyon vard.
-Bu nedir? diye sordu.
-Genliimden itiyadm olmu, afyondur padiahm.
-Ye bakalm da grelim...
Hekimba bir iki para yuttu;
-Hepisini, hepisini ye... dedi.
-On dirhem afyondur padiahm, panzehir olsa ldrr.
-Sen hekimi haziksin, zararn def edersin! diyerek hepisini yedirdi.
Hckimbann sahneye ahit olan akirtleri hemen adrna kotular,
kusturucu ila hazrladlar. Fakat padiah brakmad, tamam oyun da
satran oynatt, ta ki zehir tesir edip hekimba yklnca adrna gtrl
mesine izin verdi. (Kou,Agy,222)
IKENCE ILE IDAM INFAZ

Mahkmlarn zellikle konumalar iin idamlarndan nce eitli

ikencelere tabi tutulduklar grlrd. Mahkmlar adeta ar ikencelerle
idamn infazna hazrlanrd.
1555'de Rumeli taraflarnda kendisinin ehzade Mustafa olduunu idda
eden bir kii etrafna byk kalabalklar topluyor, tmar datyor, rtbeler
veriyordu. Mustafa hile ile yakalanarak istanbul'a getirildi. Ar ikence
lerden sonra katledildi: "Padiahlk davasna kalkan serseri, Sultan
Sleyman'n ark seferinden skdar'a dnd gn ikence ile idam
edildi. Elleri, ayaklan, kulaklar.burnu kesildi. Uyuz bir at stnde halka
tehirden sonra idam edildi"(Kou, agy. 135)
BIR RNEK

Osmanl hanedan idamlar uygularken protokol kurallarna tam

anlamyla riayet ederdi. Fakat bazen szkonusu olan idam hkm oldu
mu asi ile vezir arasnda hi bir ayrcalk kalmayabiliyordu.
III.Mehmet'in vezirlerinden Hseyin Paa'nn sonu da en az asi Mustfa
kadar vahim olmutu:
"Hseyin Paa ihanetle ele geirilip ikenceye verildi. rl plak
soyuldu. Bir eli ile bir aya balta tersi ile krld. armha gerilip
ensesinin derisi yzld. Ve bu yaraya mum dikildi. Bir at stnde
stanbul halkna tehir edildikten sonra Odunkapusunda engele vurul
du." (Kou, Agy, 175)
52

IlI.Sultan Mehmet'in annesinin rvet orta olan Yahudi kadn

Kira'nn idam da tyler rperticidir. 1600 yl ramazan aynda sipahiler
ayaklanmlar ve ancak Kira'nn kellesini alarak fkeleri yatabilmitir:
"Sulular saklandklar yerde yakaland. Paakapsna getirilerek sipahiler
tarafndan lin edildiler. Kira'nn cesedini ana domas soydular. Para
para doradlar. En mahrem uzuvlarna varncaya kadar her parasn
onlara rvet vererek mansb alm olanlann sokak kaplanna mhladlar.
"eyhlislam'dan fetva alnarak infaz edilen resmi bir idam treniydi bu.
(Kou, Agy, 173)
BIR RNEK

1648'de Sadrazam Ahmet Paa'nn sonu da rvet komisyoncusu Kira

hanm ile ayn oldu.
"Sadrazam Ahmet cellatba Kara Ali eli ile idam edilmi, rl plak
soyulan cesedi Atmeydanna atlmt. Yenieriler bir aki paann cesedi
ni bakla para para kesip doram, her parasn cehil glzeti iindeki
ayak takmna, mafsal arlanna insan ya iyi gelir diye beer onar ake
ye satmt. Bundan dolay bu sadrazam hezarpare binpara lakabyla
anld. (Kou.agy. 238)
BOYNA KEMENT ATMAK

Kement ile bomann da bir usul vardr, idam cezasnn bu infaz tr

genellikle Osmanl hanedan yelerine ve yksek devlet memurlanna
uygulanrd. Kullanlan kement de katledilecek kiinin kimliine gre
deiirdi.
Onyedinci asr vezirlerinden Hezarpare Ahmet Paa cellad karsnda
grnce "vay kafir kahpe olu" diye barm, mukavemet gstermi, bir
ahra srklenerek gtrlm, cellat, paann bandaki kavuu alp
kendi bana,kendi bandaki kirli klah da paann bana koyduktan
sonra onu bir yumrukta onu kertip boynuna yal kemendi atmt. .
Kanuninin olu ehzade Mustafa'nn infaz da boynuna kement atmak
suretiyle icra edilir. Babasnn emri ile otaa arlan ehzade ieri girer
girmez celladn kemendini boynunda bulur: "Otaa girer girmez cellatlar
tarafndan sarlarak bouldu. 38 yanda gl, kuvetli bir adamd, idam
53

hkmnn ok g olduu, cellatlar ile hayli boutuu, babasndan

istimdad ile feryad ettii, nihayet Enderun halkndan ve Hurrem Sultana
satlmlardan dev yapl Zal Mahmut Aa'nn kollarn tutmas zerine
boynuna kement geirilir."(Solakzade Tarihi.ev.Vahit abuk, Kltr
Sak. Yay. Atk. 1989, II. Cilt, sf. 233)
Padiahlar'da kement'den paylarna deni almlardr. 1648de valide
Ksem Sultan'n entirikalar sonucunda padiah brahim de boynunda
kemendi bulmutu. "Sultan ibrahim srtnda atlastan bir entari, yaln ayak
kendisini ldrmeye gelenlere baryordu:
-ite Kitabullah, beni ne hkm ile ldrrsnz behey zalimler!
Sorusu, barmas, katlin hkmsz oluu sonu vermedi. Cellatlar
kement atp karn tamam ettiler."
brahim'in ahi tutarcasna Ksem Sultan'n sonu da bir kemendle oldu.
Hem de usulne uygun olmayan bir kemendle. Bir padiah kars, iki
padiah anas ve bir padiahn byk anas Ksem Sultan yaln ayakl bir
baltac neferinin boynuna dolad bir perde kordonu ile bu dnyadan
gt. "Kuu Mehmet elli seneden beri Osmanl Sarynda saltanat sren
ihtiyar sultan mthi penesinin ar tokatlar ile yere ykt.
Pencerelerden birinin perde kordonunu skp alarak boynuna dolad ve
gs stne kerek bodu. Delikanl cellat deildi, uydurma kemendi
maharetle boynuna dolamad iin kurbannn azndan ve burnundan
kan fknyordu." (Kou, Agy, 256)
KELLEY KOLTUA ALMAK

edilen mslman'n bann kolu arasna konmasn, Hrstiyan'mkinin ise

bacaklarnn arasna yerletirilmesini salamtr." (Baron De Tott,
Trkler /18.yy'da/1784, Tercman yay. st.tarihsiz.,sf.I09)
KELLE GTRMEK
Tarada cellat gnderip idam edilen siyasi mahkmlarn, hkmn infa
zndan sonra hemen daima ba, yolda bozulmamas iin bal doldurulmu
bir kl torba iinde cellat tarafndan istanbul'a getirilir ve payitahtta ykan
dktan sonra tehir ve defnedilirdi.
nfaz ister boma isterse aslma suretiyle yerine getirilmi olsun ldr
len kiinin ba kesilerek vcudundan ayrlrd. Kellenin kesilmesinin ve
kati emrini veren makama getirilmesinin nedeninde verilen emrin yerine
getirildiinden emin olma kaygusu temel rol oynuyordu.
infazn hkm genellikle ak alanlarda herkesin gz nnde yerine
getirilirdi.
Sarayda bostancbann nezaretinde de hkm infaz olunurdu. Yine
Yedikule zindanlarnda da hkm icra olunurdu.
Bu durumu ifade eden kelle gtrmek diye bir deyim de var. (Bak. O.N.
Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri Szl, MEB Yay., ist. 1993,
2.Cilt,sf.238)
KELLELERN SERGLENMES

Cellatlar, mahkmun ban kestikten sonra o ba alrlar ve ldrdkle

ri kiinin koltuunun altna koyarlard.
Boynu vurulan bir mslman deil ise, kesilen kelle ldrlen kiinin
bacaklarnn arasna konulurdu. Bylece ldrlen kiinin aalanmas
amalanrd.
Kelleyi koltua almak deyimi buradan gelir.
Fransz yazar Baron de Tott 1755'de istanbul'da Fransa elilii terc
man olarak bulunuyordu. Daha sonra da Osmanl topu ve mhendis
okullarnn kurulmasnda grev ald. Anlarn Trklere ve Tatarlara
Dair Hatralar adl bir kitapta toplad.

Osmanl saltanatnn insan rperten bir gelenei vard, idamlar infaz

edilen kiilerin kelleleri belli bir usul dahilinde sergilenirdi. Kellelerin
tehiri ile tm tebaya korku salnp ibret verilmek isteniliyordu.
Osmanl insanlar mevkilerine makamlarna uygun olarak katletmeye
zen gsterirken katledilen insanlarn kellelerinin sergilenmesinde de
mevkilerine makamlarna gre bir metod uygulamaktan geri durmuyordu.
Osmanl devletinde vurulan kellelerin sergilenmesi zel bir merasim dahi
linde icra edilirdi. Gerek kellelerin sergilendii tepsinin gerekse sergileme
yerinin makama gre bir ayrcal vard.

Baron de Tott kelleyi koltua almak/vermek'le ilgili olarak unlar yaz

yor:
"Hristiyanlar alaltmak, Mslmanlar yceltmek gelenei, idam
54

55

GM TEPSIDE VEZIR BALAR

Tehir emri kaktan sonra, Vezir-i azamlarn, vezirlerin ve her derece

de yksek memurlarn kesilmi kelleleri ve Topkap Sarayndaki orta
kapnn yanndaki mermer stunun yannda gm bir tepsi ierisinde
tehir edilirdi.
Orta dereceli rtbelilerin kesilmi kelleleri ise tahta bir tepsi ierisinde
Bab- Hmayun nnde sergilenirdi.
Kk rtbeli kimselerin kelleleri ise rtbeleri gerei tepsiye konulmayp yine Bab- Hmayun nnde ve fakat yerde tehir edilirdi.
Kimi zaman, szgelimi bir isyan bastrldktan sonra ele geirilen asile
rin balar belli peryotlarla vurulurdu. Bylece Bab- Hmayun'un nnde
her gn onlarcasnn kellesi sergilenir, kap n kellesiz kalmaz, Osmanl
hanedan kudretini kesik balarla bir kez daha gstermi olurdu.
Bu uygulamaya kelle fetiizmi demek de mmkn, iren ama gerek.
Sultan ibrahim kendisine az armaan getiren Vezir-i Azam Yusuf Paann
kellesini vurdurmutur. Kellenin nne getirilmesi zerine "ne gzel elma
gibi yanaklar varm, yazk oldu" diye zlmesi ise hanedann tam anlamyla
hastalkl halini anlatmaktadr. (Ayrntl bilgi iin bak. A. Mumcu, Osmanl
Devletinde Siyaseten Kati, Birey ve Toplum Yay.Ank. 1985,sf.93 vd.)
ZINDAN KUYUSU/CUB

Eskiden zindan olarak kullanlan susuz,derin kuyulara verilen addr,

iine atlan adam lnceye kadar oradan kamazd. Buna Zindan
Kuyusu'da denilirdi. Vaktiyle Halite Cub- Ali adl byle bir kuyu bulun
duu iin Haliteki yere sonradan Cibali ad verilmitir. Cub kuyu demektir.(0. N. Pakahn, Agy. sf.303)
BR RNEK
1571 tarihli Padiah Il.Selim tarafndan Manisa Beyine gnderilen
fermanda bir mahkma kuyu cezasnn uygulanmas emrediliyor;
"Manisa'da cinler vastasyla define bulma iddiasnda olan bir kiinin
yakalanp, Manisa zindannda bulunan kuyuda lmne hapsedilmesi
emrediliyor"(A/zme'; Refik agy ,31)

56

KADNLARA UYGULANAN Z E L INFAZ TRLERI

Osmanl devleti kadnlara zel lm cezas gelitirmekte de ustaln

gstermitir. Kadnlarn lm cezas onlara zel kimi ekillerde infaz edil
mitir.
UVALA KONULARAK D E N I Z D E BOULMAK
Yakalanan "kt kadnlar" sa sa bir uvala konularak denize atlrd.
nk crmleriyle kirlettikleri toprakta kalmak artk onlara layk grl
mezdi. (M. D'Ohssan, 18. Yzyl Trkiye'sinde rf ve Adetler, ev. Z
Yksel, Tercman Yay.)
1835-1839 yllar arasnda Osmanl ordusunda askeri retmen ve
tahkimat uzman olarak grev yapan Alman Helmuth von Moltke
Trkiye'de Durum ve Olaylar zerine Mektuplar adyla bir kitap yaynl
yor. Ve bu dneme ilikin gzlemlerini aktaryor.
"Kim Binbirgece'ye aldanp da ak maceralar diyarn Trkiye'de
aramaa kalkarsa artlar hi bilmiyor demektir.
Eer bir Trk kadn mslman bir erkekle ihanette bulunursa kocas
onu hakaretle boar. Yok eer bu aldatma iini reayadan yani devletin
Hristiyan tebasndan bir erkekle yaparsa bugn de, 1836'da da kadn hi
acmadan suda boulur, reaya da aslr. Bu barbarla bizzat ben ahit
oldum."
Slade, anlarnda bir gayri mslim ile ilikisi olan bir mslman kad
nn lm cezasna arptrld ve bu cezann uvala konularak denizde
boulmak suretiyle infaz edildiini yazyor:
"O gnlerde bir mslman kadnla gnl rabtas kuran bir yahudi,
kendi evinin kapsnda idam olundu. Yahudiyle seviecek kadar aalat iin, mslman kadn uvala konulup Marmara Denizi'ne salverildi.
Kadnn mslman olduu halde, bir yahudiyle sevimek gibi adilie
tenezzl etmesi,Trklere pek ar gelmiti!" (Agy., sf.274)
UVALA KONULARAK ASILMAK
dam cezas gerektiren bir su ileyen kadna verilen cezann infaz
srasnda infaz izleyen erkeklerin cinsel arzularn kamlamamak gerek
esiyle cezann kadnn uvala konularak aslmas suretiyle icra edilmesi
yoluna gidildii de grlmtr. ngiliz Adolphus Slade anlarnda (18291831) yle yazyor: "Kadn, erkekler karsnda mahrem bir varlk oldu57

undan, cezalandrlan kadn; halkn edeb ve haya hislerine hrmet edile

rek, uval iine konulup aslmt!" (Aclolphus Skide, Kaptan Paa sf.
274) Kars kendisini aldatan erkek bu konuda bir tepki gstermez ise
devlet ona pezevenklik cezas veriyor, (bak. Barkan, agy, 67,Kftehor
kanl cezas)
HAFF KADINLARIN DENZDE BOULMASI
1754 ylnda Osmanl tahtna oturan IlI.Sultan Osman'n kadnlara kar
zel bir iddet uygulad grlr. Padiah, kadnlarn sokaa kmalary
la erkekleri azdraca dncesindeydi. Bu nedenle "kadnlara ince
yamak tutunmay, yakas mutadndan fazla ak, erkein nazarn hemen
ekebilecek ekilde srma ilemeli, ssl ferace giymeyi, sokak-ar misa
firlikleri, arabalarla, kayklarla mesirelere gitmeyi iddetle yasak etmiti.
Padiah yasan dinlemeyen stanbul'un hafifmerep nigarlanndan pek
ounu toplatt, geceleyin bostanc kayklarna doldurtup Marmara ak
larnda bodurtarak denize attrd sylenir. Pek naml iki fahie de bu
ekilde idam edilmitir."(Kou, Agy, sf. 312)

Allaha kretmek iin belledii kelimeleri dilinden drmediinden

dolay, fani dnyay terke her zaman hazrdr ve son dini grevini kalben
de yerine getirebilir. 'Son duan et' diye bir de sz olumutur.
(Adolphus Skide, agy.sf.279
Bir yandan "tanrnn verdii can tanrnn alacana" inanp sonra da
(celladn iini kolayatrr gibi, onu sakinletirip lm kutsayarak) idam
ncesi mahkma dinsel telkinde bulunmaya kalkan din adam ne kadar
ikiyzl ve gnahkardr!
, dam cezasnda cellat vc din adam rollerini/grevlerini ifa ediyorlar.
nce din adam ardndan cellat iba yapyor!

KURULA AIRLATIRILMI UVALLA

DENZE ATILMAK
Gayrimslimlerle zina eden kadnlara verilen lm cezasmn bir infaz
tr olarak kurunla arlatrlm uvalla denizde boma yntemi uygu
lanrd.
"Fransz subaylar iki kadnn bir haremden kamasn salamlard.
Harem sahibi, kadnlarn Fransz Garnizonunda olduklarn rendiinde
Fransz komutana bavurmutu. Komutan kadnlar teslim etti. Zavall
kadnlarn ikisi de ceza olarak kurunla arlatrlm uvallara kondular
ve sonra Boza atldlar"
Bir Hristiyan Adeti
DAMDAN NCE DN TELKN
DN TELKNN KKEN
"Biz Avrupallar, lme mahkmiyet karsnda cesaret ve kendine
hakim olma konusu dnda, baka yollar aramzdr. mesel; papazlar
zavall mahkmun karsna geip gnah kartmaya alr, tvbekar
olmasn ister. Fakat bir mslman gnde be vakit namaz kldndan ve
58

59

CELLAT
"Hkm sultan olmaz ise, gelmez hata cellattan."
Osmanl Atasz.
Cellat idam hkmlerini icra eden ahsa verilen addr. Mecazen
merhametsiz, zalim, gaddar, hunhar yerine de kullanlr.
Ne mthi sahnedir surigeh-i heyca tahayyl kl
Heman bir demde bin maktul bin cellad olur peyda (Ziya Paa)
OSMANL RESMI CELLAT TEKILAT

Osmanl devletinin resmi cellat tekilat, bir cellatbamn idaresinde,

saylar devir devir deien mteaddit cellatlardan mrekkepti. Hepsi de
aslen Kpti idi. Cellatba ve cellatlar Bostancbamn emrinde idi. idam
hkm Bostancbaya verilir, o da, yerine gre bazen bizzat nezaret
ederek hkm yerine getirirdi. Eer ldrlecek kii mhim bir zat ise,
idamda bostancba muhakkak bulunur, hkm de cellatba, maharetine
en ok gvendii bir veya iki cellat ile infaz ederdi ki, bunlara da "cellat
yama" denilirdi. Bostancba, sarayn en byk zabitlerinden biri olup
balca vazifeleri, emrindeki bostanc neferleriyle sarayn ve padiahn
ahsnn muhafazas; istanbul'un, Boazii ile beraber btn sahillerinin
ve limalann emniyetine bakmakt.
Saray bahesinde bostanc frnnn yannda bir kk hapishane bulu
nurdu. Burada sanklara infaz ncesi ikence yaplr ve ikencehaneye
frn denilirdi. Frna gtrn demek ikence veya idam emri demekti.
idam edilecek kimseler ferman kncaya kadar Bostancba tarafndan
tevkif olunurdu. Buna Bostancba hapsine verilmek denilirdi.
Bostancba hapsinden sa kurtulanlar pek azdr. Usulen bir devlet adam
idama mahkm olunca, ferman, kendisine bostancba tarafndan etei
plerek hrmet gsterilerek tebli olunup, teselli dolu szler sylenerek
cellada teslim edilirdi.
61

OSMANLI'NIN NAMLI CELLATLARI

Osmanl tarihinde en naml cellatlar, 17. asrda Kara Ali, onun yama
Hamal Ali ve Kara Ali'den sonra bacellat olan Sleyman'dr.
Evliya elebi Kara Ali'nin potresini yle iziyor: Bu kolun stad
kamili Kara Ali'dir ki bazulann svayp tii atelabn kemerine bendedip,
sair ikence edecek aletlerini kemerine asp, el ve ayak kracak baltalar
iki yanna tktrp, sair yamaklan dahi aletleriyle kemerlerini ssleyip
yalnkl merdane cmb ederek geerler ki, ncuzbillah hibirinin
ehresinde nur kalmam zehir adamlardr.
CELLATIN MAHARET
Cellatlarn grnleri ve ilerindeki ustalklar onlara hakl bir nam
kazandrrd. Bu nedenledir ki onlarn huyunu suyunu bilen madurlar o
celladn eline dtklerinde az sonra balarna ne geleceini az ok bilir
lerdi. Hele bunlar nlerinde onlarca kafa vurulmu yksek devlet memur
lar iseler.
Padiah ibrahim'in Cin'ci diye anlan hocas alp rpm ve haksz
yere byk bir servet edinmiti. Hazinede bulunan birtakm paha biilmez
eyalar dahi zimmetine geirmiti. Kendisinden bunlar gzelllikle istenil
diinde "canm tende iken bir ake vermem" dedi. Odaya Cellat Kara Ali
arld. Kara Ali gelip ikence aletlerini yayarak "bu tedarikler sultanm
iindir!" deyince Cinci Hoca her bir akenin yerini bir rpda syleyiver
di. (Ayrntl bilgi iin bak, Ko.Agy)
CELLATLIIN ERDEM
Tarihi Buhuri Danman Cellat emesi adl tarihi romannda 1620'li
yllarn mehur cellatlarndan Sleyman' konuturuyor. Usta cellat
Sleyman yamaklarna mesleklerinin erdemini anlatyor:
"insan ba kesilmek iin halkedilmitir. Eer ba kesilmiyecek olsayd
Allah, kl ve satr neden yaratm olsun. Hem sonra, eer ba kesilmiye
cek olsayd Allah ba ile gvde arasnda boyunu halk etmez, kafay
gvdeye yaptrrd. Sanatlar arasnda en namuslu, en asil meselek de
bizimkidir. Kan fenalklarn sadakasdr. Hasta olan vcutlardan kan
almak adettir, insanlar arasnda iyilii yaymak iin fenalar ayklamak
gerekir. Buday ykamadan, arasndaki yabanc maddeleri temizlemeden

ekmek yaparsak ac ve siyah bir ekmek elde ederiz.Ite Allah bizi, cemi
yetin iindeki fenalklar yok etmek, insanlar daha iyi, daha temiz
yapmak iin yaratmtr." (Zuhuri Danman, "Cellat emesi" Ankara
1948)
Bir cellat bylesine felsefin konumalar yapabilir mi bilinmez. Ayrca
yapmas da gerekmez. Zaten onun ii felsefenin varlk nedeni olan insan
ortadan kaldrmak deil midir?
CELLAT EMES / SYASET EMES
Topkap Saray dahilinde izmekap denilen mahalden Ortakap deni
len yere kadar uzanan duvarn Ortakapya pek yakn mahalindeki eme
nin ad idi. Siyaseten idama mahkm olanlarn bu emenin yala iinde
kesilmesi bu suretle tesmiyesine sebebolmutur.
Cellat iini bitirdikten sonra ellerini, satrn, baklarn bu emenin
musluunda ykard. (Osman Nuri Pakaln, Agy,sf.273)
CELLAT MEZADI
Bir mahkm cellada verildi mi, esvabyla beraber zerinden kan her
ey cellatlarn olurdu. Bu eyalar toplanr ve senede bir veya iki defa
byk bir mezat ile satlr, tutar bedelleri cellatlar arasnda taksim edilirdi.
Buna "callat mezad" denilirdi. Cellat mezatlarnda ekseriya ok kymetli
eya bulunurdu. Sahipleri cellat elinde can verdiklerinden, bu durum bir
uursuzlua yorularak hakiki deerlerinden ok ucuza satlrd.
Bir Cellatlk rnei
BlR VEZlR BlR OCUU NASIL KATLEDER?
Kuyucu Murat paa bir devirme olup adn katlettirdii insanlar atr
d byk kuyulara doldurmu olmasndan almtr. Padiah 1600'lerin
banda Veziri Azam unvan ile, Anadoluda bakaldran yoksul kylleri
bastrmakla grevlendirir. O tarihte 90 yan am olan Paa bu grevini
byk bir zevkle yerine getirir. Kuyucu Murat'n cellatlarn dahi ldrmek
istemedii kk bir ocuu kendi elleri ile nasl katlettiini Naima
Tarihi'nden okuyalm:
"Bir gn otan nnde iskemle zerinde oturup kazlan kuyuya gelen
adamlar katlettirip doldurmaa megul idi. O srada grd ki kalabalk
63

arasnda bir atl sipahi bir ocuu arkasna bindirmi geip gider. Paa
emreyledi, varp ocuu at arkasndan indirip huzuruna getirdiler.
Olanca:
-Sen ne yerdensin, Celali arasna neden dtn? diye sordu. ocuk
doruyu syleyip,
-Falan diyardanm, ktlk sebebinden babam beni alp bunlara katld.
Boazmz tokluuna yanlannca gezerdik, dedi.
-Baban ne idi? diye sorunca,
-ctar alard ve annla doyunuyordu.
Veziri azam Murat Paa ban sallayarak ac ac gld.
-Hay, Celalileri evke getirirdi, deyp ocuun katline iaret etti. ret
zre ocuu cellatlara verdiler. Fakat cellatlar:
-Bu masum ocuu niin ldrelim, diye ekilip, her biri bir tarafa
gidip gizlendi. Paa emrinin neden geciktiini sordu. Cellatlarn ocua
merhamet edip, katlinden kandklarn bildirdiklerinde paa,
-Yenierilerden biri ldrsn!, diye buyurdu. Yenieri dilaverlerine
teklif olunduunda onlar da ocua bakp;
-Biz cellat myz, cellatlar bile merhamet etti, diye kabul etmediler.
frat derecesinde hiddetlenen vezir kendi iolanlanna emretti ki ocu
u ldreler. Onlar da huzurundan dalp kabul etmediklerinden, olan
ck meydanda kald. Onu katledecek adam bulunamad. Bunun zerine
ihtiyar vezir srtndaki krkn brakp, ayaa kalkp, ocuu tutup kuyu
nun bana gtrd. Kendi eliyle ban burup, boazn skp helak edip
kuyuya att.
Sonra yerine geip sesini ykselterek orada bulunanlara seslendi:
-Malmdur ki Celali ekiyas analarndan at ve mzrak ile domad.
Hep byle ocuk idiler. Sonra byyp alemi fesada verdiler. Bu olan
bunlarla gezip bunlarn yaptklarn grp renmitir. Bydnde
bellediklerinin lezzeti dimandan gitmez. Bin terbiye olsa onmaz, uslan
maz, akibetinde bir bela olmas kuvvetle muhtemeldir. Fesadn kkn
kesmek iin, bunlardan hi birine merhamet etmeyip ortadan kaldrmak
lazmdr.
Cellat vezir, cellatlarn bile yreinin almad ocuk katlimann
yaparken 90 yan oktan amt."

64

III.BLM

CUMHURYET DNEMNDE
LM CEZASI

DAMLARIN TARH SYASAL YAAMIN TARHDR

Trkiye'de idamlarn tarihi ayn zamanda siyasal yapnn da tarihidir.
Gzle grlr bir ekilde sistemdeki anti demokratik yaplanmalar ile
idamlar arasnda ak bir iliki szkonusudur. iin ilgin yan bu iliki
yalnzca siyasal idamlara ait de deildir. Yani siyasal nitelik tasn ta
masn idam cezalar grece de olsa demokratik zellikler arzeden zaman
larda infaz edilmemitir. Ne zaman ki ak bask rejminin hkmlerini
icra ettii gnlerde yaanm, bu gnlerin bir tanmlaycs olarak idamla
rn infaz kendisini gstermitir. Bu zellik 27 Mays sonrasnda tm
plak gzler tarafndan grlebilen bir seyir izlemitir. Bu saptama idam
cezasnn tm biimsel hukukiliine karn tmyle siyasal bir tavr oldu
unu, topluma gzda vermek, toplumu topyekn sindirmek iin baz
insanlarn seilerek kurban edildii bir gsteriye dntrldn gste
rir niteliktedir.
Bu haliyle idam cezas uygulamalar adeta siyasal iktidarlarn toplum
dan bir almas eklinde gereklemitir. damlarn tarihi siyasi hayatn
tarihidir.
Somut yaanmlklar bu tezi kantlayabilecek ok sayda rnei ier
mektedir.

TBMM'NN OTORTESN LAN ETMESNN BlR SMGES

STKLAL MAHKEMELER VE DAMLAR
1920'de kurulan BMM Hkmeti Osmanl Devleti'nin varolan mahke
melerin yansra kendi mahkemelerini de faaliyete geirmitir. Bylece
dnem iinde yeni bir dnem balamtr. BMM kendi fiili gcne daya
narak bir yandan "kanunlar" kartrken dier yandan da bu kanunlarn
icras ile grevli olmutur. Bu kanunlara dayanarak kurulan ve hkmler
veren mahkemelerin yetki alan btnyle kamusal dzlemdir. Hkmet
kendini grevli sayd ilere ilikin mahkemeler kurup iletirken zel
hukuk ve hkmetin grev alan dnda kalan ilerde Osmanl mahkeme
leri almalarn kesintisiz olarak devam ettirmilerdi, ikili bir yarg
dzeninin ve yetkisinin hakim olduu gnlerde iba yapan BMM
67

mahkemelerinin birok idam karan verdii grlr. Yalnz "vatan hainli

i" suu dnda hangi sularn idam cezas yaptrmna baland, vatan
hainlii suu dnda idam cezas verilip verilmediini tesbit etmek
olanakl deildir.
Szkonusu olan sava halidir ve mahkemeler de bu sava koullannda
alacaktr. Bu mahkemelerin ad stiklal Mahkemesi'dir.
stiklal Mahkemeleri
oluundan, yarglamalar ve kararlar ile
Cumhuriyet dneminin en tartmal kurumlarndan biridir. Bu mahkeme
lerin verdii kararlar arasnda ok sayda idam hkm de bulunmaktadr.
Bu nedenle istiklal Mahkemelerinin servenini ok ksaca ele almak,
zellikle de bu mahkemelerin toplu yarglama ve toplu idam kararlarn
gzden geirmek yerinde olacaktr.
23 Nisan 1920'de Ankara'da Byk Millet Meclisi'nin toplanmasyla
birlikte iktidar ele alan Ankara Hkmeti etkin bir otorite salamak,
dzenli bir ordu oluturmak ve lkede tek hakim gcn kendisi olduunu,
kendi hukukunun tek ve biricik hukuk olduunu ilan ederek herkesin
BMM'nin emirlerine uymasn gerekletirmek amacyla bir yasa hazrla
ma yoluna gitti.
"Hyanet- Vataniye Kanunu" adl bu yasa Meclisin alnn ilk hafta
snda kartld. (29 Nisan 1920).
Yasann 1. maddesinde "vatan hainlii" suu tanmlanr. 2. ve 3.
maddelerinde ise bu suu ileyen kimselere idam cezas verilecei hkme
balanr. Yalnz verilecek kararlarn BMM'ce onaylanmas ngrlr.
STKLAL MAHKEMELER KURULUYOR
Yasa km, ar hkmler getirilmi olmasna ramen uygulamas
yerel mahkemelere verildii iin yasadan beklenen sonu elde edileme
mitir. Bunun zerine 11 Eyll 1920'de karlan "Firariler Hakknda
Kanun" ile istiklal Mahkemelerinin kurulmas kararlatrlr.
Kanuna gre gerek Hyanet-i Vataniye Kanunu gerekse Firariler
Hakkndaki Kanun'u uygulamak zere BMM yeleri arasndan seilecek
kiilerle ihtiya orannda istiklal Mahkemesi kurulacaktr.
Kanuna gre istiklal Mahkemesi kurulu kiiden oluacaktr. Bu yele
rin hukuku olmas aranmamtr. Mahkemelerin kararlar kesin olup
mahkeme zerinde herhangi bir denetim ya da onay makam szkonusu
olmayacaktr.
Bu mahkemeleri "devrim","ihtilal" mahkemelerine (Aybars, agy, sf.66)
68

benzetenler olduu gibi, meclisteki grmeler srasnda mahkemelere

"millet mahkemesi", "terr mahkemesi" adnn verilmesini teklif eden
milletvekilleri de olmutur.(Kl Ali, istiklal Mahkemesi Hatralar, Sel
Yay., ist. 1955,sf. 7) Yine grmeler srasnda ileri srlen bir gr
konumuz asndan nemlidir. Baz milletvekilleri "adalet arknn bozuk
ve ilerinde inkilap zamanna uymayan usuller mevcut olduunu, bu
yzden idamlar icabeden kimselerin bazen berat ettiklerini" dile getirmi
lerdir. Kukusuz bu milletvekillerinin muratlar berat deil idamdr.
ngrlen amac gerekletirmek zere yetkileri daha da geniletilerek,
ilk olarak bata Ankara istiklal Mahkemesi olmak zere sekiz adet
mahkeme kurulmutur.
Zaman ierisinde mahkemelerin says artp eksilmi, mahkemeler
kaldrlp yeniden kurulmu olsalar da Ekim 1920 de balayan istiklal
Mahkemelerinin faaliyetleri fiilen Mart 1927 tarihine kadar devam etmi
tir.
Bu mahkemeler ok sayda idam karar vermilerdir, istiklal
Mahkemelerinin zellii gerei verilen idam cezalar kesin olup hemen
infaz edilmitir. Bu nedenle de verilen kararlarn belli bir amaca ynelik
siyasal kararlar olduu gr hep dile getirilmitir. Ve szkonusu olan
idam cezas olunca bu kararlarn nitelii daha bir nem kazanmtr.
ANEKDOT
istiklal mahkemelerinin hangi koullarda nasl bir yarglama yaptn
gzler nne serebilecek canl anekdot aktarmak istiyorum.
AVRATLARIN CAMBAZLIKLARINA ZN YOK!
Ankara istiklal Mahkemesinde izmir Suikasti yarglamalanna balanl
mt. Sanklann sorgusu yaplyordu, izmit mebusu ve ittihat ve
Terakki'nin ileri gelenlerinden kr Bey'in sorgusuna geilmiti. kr
Bey kendisine suikast ile ilgili olarak yneltilen sulamalarn tmn
reddediyordu. Kendisi aleyhinde verilen ifadeleri kabul etmiyordu.
Mahkeme baz sanklar salona alarak kr Bey'le yzletirme yoluna
gitti. Dier sanklar kr Bey'e ynelik sulamalarn srdrdler. kr.
Bey tm bunlarn bir oyun olduunu sylyordu. Arlk kendisini savuna
cak hali kalmamt. Mahkeme heyetine bir avukat tutmak istediini
syledi. Mahkeme reisi Ali etinkaya Bey, kr Bey'in szn kesip
69

tarihi bir sz syledi. Mahkemenin savunmaya nasl baktn dile getiren

bir sz: "istiklal Mahkemeleri, dava vekillerinin canbazln gelmez.
Mahkememezin deracat yoktur."
Bir avukat olsa sonu deiir miydi bilinmez., ama yarglama bittiin
de .kr Bey kendini idam sehpasnda bulacakt.
KANUNUN DEM OLMASI BZl BALAMAZ!
Ceza hukukunda temel bir kural vardr. Bir suu dzenleyen yasa
hkmnde yaplan deiiklik eer sank lehine ise, gemie de etkili
olmak kaydyla hemen uygulanr. Bu kural TCK'nn 2. maddesinde de
bulunmaktadr: "lendikten sonra yaplan kanuna gre su saylmayan bir
fiilden dolay kimse cezalandrlmaz." Ne var ki bu kural istiklal
Mahkemesi iin bir anlam ifade etmiyordu. yle ki:
Yeni Ceza Kanunu mecliste 1 Mart 1926'da kabul edilmi, TCK 1
Temmuz. 1926'da yrrle girmiti. Yasann hkmne uygun olarak
mahkemeler yeni kanunu uygulamaya baladlar. Ne var ki hukukun bu
genel ilkesinin istiklal Mahkemesinde ilemesi mmkn olmad. nk
Adliye vekaleti stiklal Mahkemesini adeta kendisinden de yasalardan da
stn gryordu! Tmyle hukuka aykr bir biimde Adliye Vekaleti
istiklal Mahkemesine bir yaz gndererek "yeni ceza yasasnn yrrle
girdiini, bu yeni yasann istiklal Mahkemesinde de uygulanp uygulan
mayacan" soracakt. Byle bir sorunun sorulmas tam bir skandaldi.
Ama skandal szkonusu olacaksa cevapta sorudan aa deildi.
Mahkeme gerek adliye vekiline gerekse babakan ismet inn'ye gnder
dii cevapta "yeni kanunun olaanst durum ierisinde istiklal
Mahkemesinde uygulanmasnn, sulularn bulunduklar yere dnmek
veya mahkemenin kararlarnn tesirini krmak gibi olumsuz sonular
douracan" gereke gstererek yasann uygulanmsna taraftar olmadk
larn belirtiyordu.
Yasa mahkemeyi balamyordu! Peki mahkemeyi balayan ne idi?
GEREKRSE KANUNUN ZERNE DE IKARIZ
ark istiklal Mahkemesi savcs Sreyya rgeevren Dnya gazetesinde
yaynlanan anlarnda stiklal Mahkemesi yarglamalarnn son derece
nemli bir zelliine dikkat ekiyor.
*Acba istiklal Mahkemeleri hangi sulan yarglamakla yetkilidir? Yani
70

yarg yetkisinin bir snn var mdr? Savc rgeevren kendilerinin ancak
istiklal Mahkemesi kapsamnda ve orada belirtilen su sanklarn yargla
yabileceim dnyor. Mahkeme ise onunla ayn grte deil. Tam
tersine yetki alannda bir snrlama olmad dncesinde. Bu konu savc
ile mahkeme yeleri arasnda ok nemli bir tartmaya neden olurken,
Mahkeme bakan Mfit Bey istiklal Mahkemelerinin amacna varmak
iin hukuk, yasa tanmayacan ifade ediyor.
Savc anlatyor:
"3 Mays 1925 gn bromda dosyalar tetkik ediyordum. Bir ara
mahkeme reisinin odasna gittim. Hakimler oturuyorlard. Daha merhaba
bile demeden istiklal Mahkemesi yelerinden Ali Saip Bey "Sreyya
Bey! Siz mahkememizin istiklal Mahkemesi Kanununda tasrih edilen
sulardan baka fiillere el koyup muhakeme edemeyeceklerini sylemisi
niz, ite gazeteler. Bu nasl oluyor?" diye asabi bir tavrla bana sordu. Ben
de olabilir kardeim. Benim gazetelerden haberim yok. Ancak size u
hususu tekrar ederim ki, istiklal Mahakimi Kanunu'nun bu hususta kafi
sarahati ihtiva eden maddeleri bulunduu sizlerce de bilinmektedir. Ben
kanun hkmlerine aykr birey dnemem. Ben vazife ve salahiyetim
haricindeki fiil ve hareketleri muhakeme icra ve ceza tertip edilmesi iin
asla sevkedemem. istiklal Mahkemesi, kendisine kanunen verilen kaza
salahiyetini, kanunun izdii muayyen hudut iinde istimal eder.
Bu szlerim zerine Saip Bey ok sinirlendi ve reis Mfit Beye dne
rek "mddeumumilik ile aramzda kanaat fark vardr. Bir ifre yazn ben
istifa ediyorum" dedi. Reis ve dier ye de ona katldlar.
Konu zerine uzun mnakaalar oldu. Bir ara reis Ltfi Mfit Bey bana
dnerek: "Bizim dedi milli bir gayemiz vardr. Ona varmak iin arasra
kanunun fevkine de karz" dedi. (eyh Sait syan ve ark stiklal
Mahkemesi, Ahmet Sreyya rgeevren, Dnya Gazetesi, 24-26 Mays
1957)
OLAANST YETKLERLE DONANIMLI
Bu nitelikleri ile istiklal Mahkemelerinin olaanst yetkilerle donan
m siyasal mahkemeler olduklar ortadadr.
Yedi yla yaklaan faaliyetleri srasnda istiklal Mahkemeleri yeleri
ok sayda idam karanna imza atmlardr.
Ankara istiklal Mahkemesi yelerinden Kl Ali Bey anlarnda vermi
olduklar baz idam kararlarndan da sz-eder. Bu anlara baklacak olursa
71

mahkemelerin ne grev alanna giren sularda, ne yarglanacak kiilerin

kimliinde ne de suun hangi zamanda ilenmi olmasnda bir snrlama
szkonusu deildi. Mahkeme herhangi bir vesile ile bir olaya el koyar ve
san istiklal Mahkemesinde yarglayabilirdi.
Baz rneklere gz attmzda bu konuyu daha somut olarak grebili
riz.
Gaziantepte bir iftlii basp iftlik sahibi ve karsn uykuda ldren
sanklar Ankara istiklal Mahkemesinde yarglanp idam cezasna arptr
larak cezalar derhal mahkeme kapanda infaz edilmitir.fKl Ali,
Agy.sf.22)
Hint asll ingiliz Mustafa Sair adl bir kii ise bir diplomat olarak
Ankara'ya gelmi, byk bir tren ile karlanm daha sonra ise casus
olduu ileri srlerek istiklal Mahkemesinde yarglanm ve aslmt,
iin ilginci hkmet adna bu kiiyi karlayan Kl Ali ayn zamanda bu
kii hakknda idam cezasn veren kii idi de. {Kl Ali, Agy.sf.79) Baka
bir olayda da Antalya'da halinden phelenilerek gzaltna alnan Ahmet
ihsan adl bir di doktoru ingiliz casusu olduu iddias ile yarglanp idam
edildi. Ayn ekilde ingilizlere esir dp daha sonra casus olduu iddia
syla istiklal Mahkemesinde yarglanan Kadky inzibat Suby
Mahmut Hamdi de idam edilmitir. (Aybars, Agy. sf.97)
stanbul'da oturan Miralay Osman Bey ise, ok nceki bir tarihte yann
da alan bir kadn yannda alan adamlarna ldrtt iddias ile
Ankara istiklal Mahkemesinde yarglanp idam edilmitir.
Yzba Halil Efendi ve Temen Ali Recep, Hafz olu Mehmet,
erkez Ethem'in adamlar olduu ve hkmeti devirmek iin faaliyette
bulunduklar sulamalar ile idama mahkm edilenler arasndadr. (Aybars
Agy. sf89,95)
istiklal Mahkemelerinin bu dnemi ve yarglama faliyetleri "ilk
dnem" olarak adlandrlr. Bu dnem Cumhuriyetin ilanndan nceki
Ekim 1920 ile Temmuz 1922 tarihleri arasn kapsamaktadr. Bu dnemde
istiklal Mahkemelerince verilen idam cezalarnn tesbit edilebilen tablosu
u ekildedir:
Ankara istiklal Mahkemesi: idam; 108, Meccelen dam; 279, Gyaben
idam; 48. Eskiehir istiklal Mahkemesi: idam; 57, Meccelen idam; 594,
Gyaben idam; 20. sparta istiklal Mahkemesi: idam; 7, Gyaben idam; 6.
Konya istiklal Mahkemesi: idam; 168, Meccelen idam; 1479, Gyaben
dam;l. Pozant istiklal Mahkemesi:Idam; 7. Sivas istiklal Mhkemesi:
idam; 12; Meccelen idam; 109, Gyaben dam; 1. Kastamonu istiklal
72

Mahkemesi: dam; 149, Meccelen idam; 35, Gyaben idam; 6. Samsun

istiklal Mahkemesi: idam; 485, Mcellen idam; 137. Yozgat istiklal
Mahkemesi: idam; 56, Gyaben idam; 24. Elcezire istiklal Mahkemesi:
idam; 5.
Tabloya gre bu dnemde verilen idam cezas says 1054'dr. Yine
toplam 2696 kii hakknda meccelen idam karar verilmitir.Gyaben
verilen idam kararlarnn toplam ise 243'tr. (Meccelen telam idam ceza
snn artl olarak af edilmesi, ertelenmesi anlamndadr. zellikle asker
kaaklarna uygulanmtr. Kiinin sicil defterine kayt konularak bir kere
daha kat takdirde sann idam hkm infaz olunacaktr) (Ayrntl
bilgi iin bak. Aybars, Agy, sf 211, Ayrca yazar kitabnda yukardaki
rakamlar vermekle birlikte idam edilen insan saysnn 1450-1500 dola
ynda olabileceini de belirtmektedir, sf. 228 )

73

ISTIKLAL MAHKEMESI YENIDEN KURULUYOR

EYH SAT SYANI VE DAMLAR

stiklal Mahkemeleri ikinci kez eyh Sait syan zerine faaliyete
gemilerdir.
eyh Sait Isyan'na ilikin olarak u zet bilgiyi aktaralm:
13 ubat 1925 Cuma gn, (imdiki Bingl ilinin bir ilesi olan) Gen
ilinin, Ergani ilesinin, El bucann Piran kynde, haklarnda ekiya
diye tutuklama karar bulunan, eyh Sait'in adamlarndan on kiinin
jandarmalara teslim olmayp atele karlk vermeleri ayaklanmay balat
mtr. Olaylar hafta boyunca ayaklanmaclar lehinde gelimi, eyh
Sait kuvvetleri 7 Martta Diyarbakr' kuatmlardr. Bu rada baz ordu
birliklerini datmlar, Palu ilesini ve Elaz merkezini almlard. eyh
Sit'in Diyarbakr'da ele geirilmesinden sonra, seferber edilen askerler
ynak yapp yava yava duruma egemen olmulardr. eyh Sait ve
hareketin teki nderleri askerlerce 15 Nisanda teslim alnmlar, fakat
bastrma hareketi mays sonuna kadar srmtr.(Mete Tuncay, Trkiye
Cumhuriyetinde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas, Yurt Yay. Ank. 1981,
sf. 128)
Olay zerine 21 ubat 1925'de Gen, Mu, Ergani, Dersim, Diyarbakr,
Mardin, Urla, Siverek, Siirt, Bitlis, Van, Hakkari, Malatya, K ve
Hns'ta skynetim ilan edilir.
Hkmetten sert nlemler almas ve olayn stne iddetli bir ekilde
gitmesi istenir. Bunun zerine "gereksiz yere elimi kana boyamam"diyen
babakan Fethi Okyar hkmeti drlr.(3 Mart 1925)
4 Marta smet inn hkmeti kurulur. Kurulan inn hkmeti ayn
gn Takrir-i Skun Kanunu'nu kartr. Sonraki yllarda adndan ok szedilecek olan kanun tek bir maddedir.
"Gericilie, ayaklanmaya ve memleketin sosyal dzenini ve huzur ve
skununu ve gvenliini ve asayiini bozmaya neden olacak btn kuru
lular, kkrtmalar, giriimler ve yaynlar, hkmet, Cumhurbakannn
onay ile dorudan doruya ve idare olarak yasaklamaya yetkilidir. Bu
gibi eylemcileri hkmet istiklal mahkemesine verebilir.
Yasa iki yl sreyle yrrlkte kalacaktr."
74

Hkmet bunun zerine Ankara ve Dou'da olmak zere iki istiklal

mahkemesinin yeniden kurulmas kararn meclisten kartt.
Bir ksm milletvekilleri Takrir-i Skun yasasna, istiklal mahkemesi
yasasna ka karlar.
Burada nemli husus istiklal Mahkemesinin ald idam kararlarnn
meclisin onay olmakszn uygulanabilmesidir. .
Grmeler srasnda Feridun Fikri Bey "Meclisin onayndan geme
yen idam kararlarnn hemen uygulanmasnn Anayasaya aykr olacan"
sylese de kanun yrrle konulur.
7 Mart gn iki istiklal Mahkemesi yelikleri iin seim yapld. Kimi
milletvekilleri anayasaya aykr olarak bu mahkemelere yetki veriliyor
diyerek seimlere katlmadlar.
Yaplan seimler sonucunda Ankara stiklal Mahkemesi'ne :
Bakan Ali etinkaya, Kl Ali, Ali Zrh, Reit Galip, Savcla Mustafa
Necati(Hastalk gerekesi ile istifas zerine Ali Necip Kka) seildiler.
Bu mahkeme nl izmir Suikasti sanklarn yarglayacaktr.
Dou istiklal Mahkemesi yeliklerine ise:
Bakan Hacim Muhittin (arkl) (bakann hastalk gerekesiyle istifa
etmesi zerine 10 gn sonra Mazhar Mfit Kansu seiliyor), Ali Saip
(Ursava), Avni (Doan), Mfit (zde), Savclna ise Sreyya (ngeevren) seildiler.
IBA VE IDAM KARARLAR

26 Martta eyh Sait ve adamlar ele geirilir.

Dou, ark, isyan Blgesi istiklal Mahkemesi ad ile anlan istiklal
Mahkemesi 14 Nisan 1925'de Diyarbakr'a giderek greve balar.
Mahkemede ilk yarglananlar ve ilk idam cezasna arptrlanlar
Siverek'ten Karabaheli eyh Eyp ile Diyarbakr'dan Dr. Fuat oldu.(16
Nisan) 19 Nisanda Hseyin olu Mehmet, 22 Nisan'da da Diyarbakr
Mebusu Fevzi Bey'in deirmen bekisi Hasan idam cezasna arptrldlar.
Cezalar hemen yerel savclk tarafndan infaz edildi.
ilk toplu yarglamada yarglananlar ise Krdistan Teali Cemiyeti
Bakan Seyit Abdlkadir, Olu Mehmet, Jin dergisi sahibi ve bayazar
Bitlisli Kemal Fevzi, Diyarbakrl Hac Ahti Mehmet ve arkadalar oldu.
Bu sanklardan Seyyid Abdlkadir, olu Mehmet, Abdullah Sadi
istanbul'dan getirilerek sank sandelyesine oturturtuldular. 14 Maysta
75

balayp 23 Maysta biten yarglama sonunda mahkeme; Seyyid

Abdiilkadir ve Olu Mehmet, Kemal Feyzi, Kr Sadi, Aksaray Valide
Cami eyhi Silifkeli Hoca Askeri, Divrikli lyas ve Avukat Hac Ahti
diye tannan Mehmet Tevfik'i idama mahkm etti. Sanklar 27 Mays
gecesi Diyarbakr Ulucami nnde idam edildiler.
E Y H SAIT VE ARKADALARNN IDAM

eyh Sait ve arkadalarnn yarglanmasna 26 Mays 1925'de balanl

d. eyh Sait ile birlikte yarglanan 81 sank hakkndaki karar 28 Haziran
1925'de akland. Savc rgeevren sanklar "yalan yere din ve eriat itti
haz ederek hakikatte mstakil bir islam krt hkmeti kurmak maksat ve
gayesiyle eyh Sait'in vukua getirdii msellah isyan ve ihtilal hareketle
rine muhtelif ekil ve suretlerde katlp karmakla suluyordu. Mahkeme
de ayn gr paylat ve hkmn verdi.
Sanklardan eyh Sait ve 48 kii idam cezasna arptrld. Savc rge
evren bu kiileri ve zelliklerini yle belirtiyordu:
"Asiler reisi eyh Sait,
Varto ve Mu Cephesi Kumandan Melikanl eyh Abdullah,
Varto'ya hcum edenlerden Tokliyan aireti reisi Halitolu Kamil Bey,
Kamil Beyin kardei Baha Bey,
Elaziz Cephesi kumandan eski Milis Kaymakam eyh erif,
Darahi inzibat kumandam ve geri hizmetler amiri Fakih Hasan Fehmi,
Gen mntkasndaki btn isyan hareketlerinde bulunan reislerden
Valirli Hac Sadk Bey,
Palo, Elaziz ve apakur cephelerinde alan ve asiler namna apakur'da idareyi ele alan reislerden Canl eyh brahim,
Harput Cephesinde savaan ve asiler zerinde messir olan eyh Ali ve
eyh Cell,
Usat zerinde messir olan eyh Hasan,
Diyarbakr ve Lice msademelerinde mfreze kumandanl yapan
Garipli zzet Bey olu Mehmet Bey,
Msademe ile tutulan reislerden Hanili Mustafa Bey ve Hanili Salih
Bey,
Nezip dalarnda tutulan Canl eyh Abdullah ve eyh mer,
Tekkesinde isyan hazrlklar iin toplantlar yaplan Hanili eyh
Adem,
Maden ehri nzibat Kumandan Madenli Kadri Bey,
Asilerin mmessili olarak alan ve Maden'e o sfatla gelen Piranl
76

Molla Mahmut,
Silvanl eyh emseddin,
syan propagandaclarndan Termil kyl eyh smail,
syan propagandaclarndan Termil'li eyh Abdullatif,
Varto basknclarndan Bakilanl Molla Emin,
apakur'da son harbe katlan Ali namdier Arab Abdi,
Varto'ya yz atls ile hcum eden Kargapazarl Halilolu Mehmet,
eyh erifin katibi ve mesai arkada inikli Jandarma Hasanolu
Sleyman,
Ky muallimi Musyanl Molla Cemil,
Airetiyle isyana katlan Az Aireti reisi Demirci merolu Sleyman,
K harbine katlan erifolu Sleyman,
Fakh Hasann Katibi Tahir,
Hanili Salihbeyolu Hasan,
Hanili Mustafa Beyoul Mahmut Bey,
Varto'da eyh Abdullah ile birlikte alan eyh Musaolu eyh Ali,
Varto asilerinden, beylik bir katrla Halit Beye kaarken yakalanan
Bokilanl Hac Halit,
Varto igalcilerinden Diyadinli Timur Aa,
eyh Abdullah'n sava arkada Hnsl Kamil Beyolu Abdullatif,
Varto igalcilerinden Mulu Mehmet, Sleyman Beyz ve Bahri Bey,
Usat eyhlerinden Zorabadl eyh Cemil,
apakur boaz msademesinde bulunanlardan apakurlu Sleyman
olu Yusuf,
apakur msademesinde bulunanlardan Yama airetli Ali Badan,
eyh Abdullahla birlikte savaan Kargapazarl Halit,
Msademelerde yaralanan Mehmetolu Tahir,
syan tertip ve tahrik edenlerden Nahiye Mdr Tayyip Ali,
apakur Kaymakam Hseyin Hilmi,
Efendisiyle beraber harekta katlan eyh Siat hizmetisi Yusufolu
erke, Jandarma Halit ve Saliholu Hasan."
Bu kiilerden apakur Kaymakam Hilmi Beyin idam cezas daha
nceki vatani hizmetleri gznne alnarak 15 sene krek cezasna evri
lirken, sanklardan Salih Bey olu Hasan'n idam cezas da sann henz
15 yan bitirmemi olmas nediniyle 10 yl hapis cezasna evrildi.
Sanklarn cezalar kararn akland gece infaz edildi.
dam gecesini Behet Cemal, eyh Sait syan kitabnda resmi tarihin
penceresinden yle anlatyor:
Umumi koutaki mahkmlar merkez hastahanesi nbeti hekimi
77

yzba Cemil muayene etti. dama engel bir hastalklarnn olup olmad
na bakt. Saat 12'de muhafz bl komutan Nazif Beyin ince fakat
sert sesi duyuldu "Hadi bakalm birer birer kn." Kapnn nnde muha
fz bl sralanmt. Hafif, lk bir rzgr esiyordu. Dank bulutlar
dan syrlan ay, bir lks lambasnn yardm ile idama gidenleri belli
ediyordu. Hepsi birbirine balanmt. Aralrndaki rtbe fark kalkm, en
ne Faik Hasan dmt. eyh Sait aradayd. Hanili Salih mertlik tavsi
ye ediyor, Mutalann olu Mahmut helalayordu. Dyarbkrn khne
surlar zerinden bakarak bu diyarda adaletin hakkn ilk defa tezahrne
ahit olan ay glmsyor gibiydi. Kafile yollanmaa balarken, btn
Diyarbakr'n duyduu tatl bir ses duyuldu: "eyh Sait nerede?" eyh bu
sesi tand, "Saip Bey dedi, haniya doru sylersemkurtaracaktn?" stiklal
Mahkemesi hakimi Ali Saip'in dudaklarnn ucunda pek nadir ayrlan
glmsemesi beliriverdi, "ne yapalm Sait Efendi seninle Hns'ta kuzu
yeyemedik" dedi. eyh Sait kurtulursa herkese kuzu ziyafeti vaad etmiti.
"Ben doru syledim, cezam hafifletmeliydiniz" dedi. Ali Saip Bey
cevap verdi, "eyh Efendi, bundan daha hafif ceza olur mu?" eyh Sait
"bundan daha arn syle bakalm Saip Bey" derken glmsyordu ve
ilave etti "artk kuzu filan kalmad, ne olurdu Edirne'de yzbir sene
verseydin?" Ali Saip birden ciddileerek "bu kadar Trk kann dklme
sine, ocaklarn snmesine sebep oldun cezan ekeceksin" dedi.
Sait glmsyor, bireyler mrldanarak yryordu. Kalablk ktlenin
admlarndan baka ses duyulmuyordu.
Siverek kapsndan kld. tede 47 sehpann heybetli hayaletleri
grnd. Kolordu komutan general Mrsel, Vali Mithat, stiklal
Mahkemesi yesi Mfit, Diyarbakr milletvekillerinden Cavit ve eref,
birok subay ve halk bekleiyordu.
eyh Sait durdu. Ali Saip Beye hitaben "Seni severim. Ama maher
gn seninle hesaplaacaz" dedi. Vali Mithat heyecanla sze girerek
"maher gnnde adil yarglarmzla deil, ldrdn masum ocuklar,
ocaklarn sndrdn biarelerle hesaplaacaksn" dedi. Sait "boynuz
suz keinin ahm boynuzludan alrlar" diye mrldand. O ara general
Msel Sait'e dnp sord:"Din kalkt diyorsun, namazn klmyor
muydun? Camilerde ezan okunmuyor muydu? "Bir mddet dnd, ba
n ne edi, "fena yaptk bundan sonra iyi olur inallah" dedi. Bunlar son
szleri oldu.
Gmlei giydirdiler. Sessiz yrd. Sesini karmadan asld.
htilalin adaleti yerini bulmutu. (Behet Cemal, eyh Sait isyan, Sel
yay., Austos 1955, sf.114-117)
78

DIER BAZ IDAMLAR

syan Blgesi stiklal Mahkemesinin verdii idam kararlarnn balcalarna deinecek olursak;
Temmuz ay banda Urfaya giden istiklal Mahkemesi Hoca ibrahim
Efendiyi yarglad ve halk ayaklanmaya kkrtmak suundan idma
mahkm etti. Karar 6 Temmuz gn hkmet meydannda infaz edildi.
18 Temmuzda Elaz'da mahkeme balad. Mahkeme Elaz skynetim
mahkemesinden elindeki dosyalar kendisine vermesini istedi. eyh Sait
ayaklanmsna katldklar gerekesiyle Madenli Osman (18 Temmuz) ve
Kasap Sleyman (20 Temmuz) idam cezasna mahkm oldular, idam
kararlar 22 Temmuz'da infaz edildi. 23 Temmuz'da da ayaklanmya katl
d gerekesiyle iki kii daha idam cezasna mahkm edildi. 25
Temmuz'da ayaklanmaya katldklar, baz askerleri katlederek Murat
nehrine attklar gerekesiyle yarglanan Palulu Mhendis Ali ve drt
arkada yarglanarak idama mahkm edildiler. Cezalar 28 Temmuz'da
infaz olundu. 29 Temmuz'da ayaklanmaya katldklar gerekesiyle iki
kii daha aslarak idam edildi. Elaz'da almalarn srdren stiklal
Mahkemesi ayaklanmada yer alarak Osmaniye basknna katldklar
gerekesiyle Zlfikar ve Demir adl kiilerin idam edilmelerine karar
verdi(5 Eyll). Nuri adl br ahsn ise mahkemece casusluk yapt sabit
grlerek idam cezasna arptrld ve cazas 12 Eyll gecesi infaz olundu.
Dersim Mebusu Hasan Hayri Bey ve Galip Bey de istiklal Mahkemesinde
yarglanarak lm cezasna arptrldlar. Cezalar 23 Kasm'da infaz edil
di. 28 Aralkta ayaklanmaya katld iddias ile yarglananlardan Palulu
Hasanolu ibrahim idam cezasna arptrld. 13 Ocak 1926'da ise yine
ayaklanmaya katld iddias ile yarglananlardan apakurlu kr, Ali
olu Sait, Ali olu Faik, Ali olu ibrahim, Mehmet olu Selim, mer
olu Ahmet, Safa olu Ola, Mehemet olu Abdulkerim, ibrahim olu
Ali, Zafi olu Molla Yusuf, Cundi olu Feyzi ve Hasan olu Osman idam
cezasna mahkm edildiler. Cezalan 14 Ocak'ta infaz edildi.
Diyarbakr'a dnen istiklal Mahkemesi 6 Temmuz'da ayaklanmaya
katld iddias ile yarglad Silvanl Pir hmet ile on iki arkadnldam
cezasna arptrd.

79

ANKARA STKLAL MAHKEMES VE DAM KARARLARI

25 Kasm gn Sivas'a gelen mahkeme "Trkiye devletinin eklini

tebdil ve tayir amacyla halk ayaklanmaya kkrtt" iddas ile
mamzade Mehmet Necati'yi yarglayarak idam cezasna arptnd ve
ceza 28 Kasm'da infaz edildi. 11 Aralk'ta Ankara stiklal Mahkemesi
Rize'ye geldi ve hemen halk apka bahanesi ile hkmete kar ayaklan
maya kkrtan sanklar yarglamaya balad. 14 Aralk gn sona eren
yarglama sonunda mam aban, Muhtar Yakup, Peeli Mehmet, Hafz
Osman, Avukat Hulisi, Hafz Kamil idam cezasna arptrld. Rize'den
Giresun'a geen mahkeme camilerde ve kylerde dini politikaya alet
ederek halk ayaklanmaya kkrtan eyh Muharrem ve Abdullah Hoca
idam cezasna mahkm edildiler. Ankara'ya dnen stiklal Mahkemesi 31
Aralk gn soygunculuk ve adam ldrmekten yarglad Mehmet, Arif,
Sleyman ve Hseyin'i idam cezasna arptrd. dam cezalar 2 Ocak
1926 gn infaz olundu. Ayn gn bir polisi ldren Istibli Recep olu
Ali de lm cezasna mahkm edildi. stiklal Mahkemesi 27 Ocak'ta
kendisinden nafaka isteyen eski eini kiralk katile ldrten Miralay
Osman Bey'in askerlikten atlarak idamna ve kirlik katil Refet Reis'in
idamna karar verdi. Ankara dolaylannda dolaarak hkmet aleyihinde
faaliyette bulunan Keskinli Rza'y da idama mahkm etti. Yine apkay
bahane ederek halk kkrtan kiilerin yargland davada mahkemece
sulu grlen Molla brahim, Muhtar ve bayraktar Hamdi, Hafz Mehmet,
nallah Maallah lakapl Ali ve Pekmezci Hseyin idam cezasn arptrl
dlar. Erzurum, Rize ve Giresun'da ortaya kan irtica olaynn sorumlusu
olarak yarglanmak zere gzaltna alnp Ankara'ya getirilen sanklann
son durumalar 3 ubatta yapld. Anayasal dzeni deitirerek dini esas
lara dayl bir devlet kurmak amacyla almalar yapt, bu ynde "Frenk
Mukallitlii ve apka" adli bir risale hazrlayp bunu yurdun deiik
yerlerine datt, apkay bahane ederek halk hkmet aleyhine kkrt
t iddias ile yarglanan skilipli Atf Hoca ve arkadalar Ali Rza ve
Sleyman idam cezasna arptrldlar. Mahkemenin karar 4 ubatta
Meclis binasnn nnde yerine getirildi.

Mahkeme yelerinden ounun adnn Ali olmas nedeniyle Aliler

Mahkemesi diye de anlan mahkeme 12 Mart 1925'de greve balad.
Ankara stiklal Mahkemesi ilk idam kararn Krehir cinayeti sankla
rndan Hasan, olu Mehmet ve Ahmet avu hakknda verdi. 28
Haziran'da verilen karar ayn gece infaz olundu.
Tarikat- Salahiye adl gizli rgt kurduklar iddias ile yarglananlar
dan eski yzba Nihat, Distolcu Nuri, Yeniky Belediye Md. eskici
Kemal, Arap Asm, sabk yaver Darendeli smet, Distolcu Osman Daver,
Zambo olu Hiristaki, Erturul akir, Tevfik Hamdi, Romanyal Halil,
Hac Nafil Hiyanet-i Vataniye Kanununun 1 .maddesi uyarnca idam ceza
sna mahkm edildiler. Cezalar 16 Austos'ta Ankara Ulus'ta bulunan
Tahan nndeki meydanda infaz edildi. Soygun ve adam ldrme sula
rn yetkisi dahilinde gren stiklal Mahkemesi bu sutan sank spartal
Rait, Deli Hseyin ve Ramazan' yargyarak lm cezasna mahkm etti.
Cezalar 9 Eyll'de Karaolan ars nnde infaz edildi. Yine soygun
ve adam ldrme sularndan sank Eri Ahmet etesine mensup kiilerin
yarglanmaln sonucunda bunlardan Mehmet Ali, Ramazan, San Mehmet,
Zbn Ahmet, Hoca kr, Cimdall Hakk ve Deli Ahmet idam cezsna
mahkm edildiler. Cezalar 20 Eyll'de infaz edildi.
19 Eyll gn trenle bat ve gneye yolculua kan Ankara stiklal
Mahkemesi buralarda da yarglama faaliyetini srdrd. Bu seyahati sra
snda zmir'de Yunanllara katlarak vatana ihanet ettii gerekesiyle
akir olu srail'i yarglayarak idama mahkm etti. (21 Eyll) 1 Ekim'de
Teyyareci tzzeddn Beyi' ldren Kako Mustafa'y lm cezasna arptr
d.
10 Ekim'de Antep'e gelen stiklal Mahkemesi bir evi basarak evin erke
ini ve be aylk hamile olan karsn ldrmekten sank olan kiileri
yarglamaya balad. Yarglama sonucunda Karc Mehmet, Halil olu'
Mehmet, Durdu Mehmet, Antakyah Osman, Deli Hseyin, Krt Ulvi, Kr
Ali, Beki aban, Hseyin ve kardei Mesto lm cezasna mahkm edil
diler. Karar hemen o gece infaz edildi. Ertesi gn yine yol kesip soygun
culuk yapma, ky basmak sularyla yarglanan Veli olu Ahmet ve Bozo
Mehmet lm cezasna mahkm edilerek cezalar infaz edildi.
13 Ekim'de Adana'ya gelen mahkeme bir kar kocay ldren klhanbeylerini yarglad. Yarglama sonucunda Arap Mustafa olu Hasan, Hac
Veli olu Ahmet ve brahim avu olu Yusuf un idamna karar verildi.
Karar 13 Ekim gecesi yerine getirildi.

Milas dolaylannda soygunculuk yapan Milas Belediye Bakan Halil

brahim Hoca, Krt erif ve erke Sleyman ile Antalya-Burdur yolun
da soygunculuk yapan Alaba smail ve Mehmet olu Mustafa yaplan
yarglama sonunda idam cezsna arptrld ve cezlar 14 Martta Ulus'ta
Tahan nnde infaz olundu. Yine Trabzon blgesinde soygunculuk
yapan ete elemanlan Molla Mehmet, Seyfettin, Hseyin, Mgrd, Hac
Akazde mer ve Gavur mam Rahmi idam cezasn mahkm oldular.
dam cezalan 4 Mays gecesi infaz olundu.

80

81

istiklal Mahkemelerinde idam cezalarnn ok kabaca seyri byle.

Kukusuz burada szedilen idamlardan kat kat ceza verildi bir gerek.
Ama konumuz ne istiklal Mahkemeleri ne deonun verdii kararlarn
ayrntlar. Asl olarak idam cezasnn ekillenii. Bizim iin bu kadar
yeterli diyebiliriz. (Ayrntl bilgi iin bak.,Ergn Aybars, stiklal
Mahkemeleri 1923-1927, Kltr ve Turizm Bak. Yay., Ank.1982)
IZMIR SUIKAST DAVAS VE IDAMLAR

izmir Suikat davas Mustafa Kemal'e ynelik bir suikat iddias ile al
m ve yrtlmtr. Mustafa Kemal'in bat illerine yapt gezinin bir
ayan da izmir oluturur. Son olarak 14 Haziran gn Bursa'dan
Izmire'e hareket etmek zere iken, izmir valisi bir suikast teebbsnn
varl kendisine bildirilerek gelii ertelemesini istiyor.
Yaplan aklamada olay kamuoyuna yle duyuruluyor: "Reisicumhur
hazretlerinin seyahatlan esnasnda izmir'de tatbik olunmak zere bir
suikast tertip edildii tezahr etmitir. Mrettipler silahlar ve bombalan
ve hazrlklanyla reisicumhur hazretlerinin izmir'e muvasalatlarndan bir
gn evvel tevkif edilmiler ve mevkuflar suikast teebbslerini itiraf
etmilerdir. Mesele istiklal Mahkemesine tevdi edilmi ve mahkeme
heyeti davay yerinde takip ve ryet eylemek zere izmir'e hareket etmi
tir."
stiklal Mahkemesi hemen ie el koyuyor. Suikast hazrlamak zere
tekilat kurduklar gerekesiyle izmir ve Ankara'da birok kii tutuklan
yor. Tutuklananlar sradan insanlar deil. ou nemli bir mevki sahibi
ve siyasi kimlikleri ile tannyorlar. Kapatlan Tenakiperver Frka'nn
elemanlar olarak biliniyorlar. Birinci mecliste muhalefet gurubunu olu
turmalar da bir baka zellikleri.
Bunlar arasnda kimler yok ki; Kazm Karabekir, Ali Fuat Cebesoy,
Cafer Tayyar ve Refet Paa, Lazistan eski Mebusu Ziya Hurit, opur
Hilmi, Laz ismail, Grc Yusuf, ttihat ve Terakki iktidan maliye nazr
Cavid Bey, Sivas Mebusu Halis Turgut, Erzincan Mebusu Sabit, eski
Maarif Vekili Necati, Ergani Mebusu ihsan, Erzurum Mebusu Mnir
Hsrev, Ardahan Mebusu Hilmi, Erzurum Mebusu Hseyin Avni,
Trabzon Mebusu eski Adliye Vekili Hafz Mehmet, Ordu Mebusu Faik,
Saruhan Mebusu Abidin, Eskiehir Mebusu Arif, istanbul Mebusu ismail
Canbolat, ittihat ve Terakki Maarif Nazn ve zmit Mebusu kr, Mersin
Mebusu olak Selahattin, Amasya Mebusu Bekir Sami, emekli Baytar
Albay Rasim Bey, Mersin eski Mebusu Cemal Paa.
82

Tutuklananlardan bazdan Mustafa Kemal'in ok yakn arkadalaryd.

stiklal Mahkemesi ismet Paa'nn tutuklanmasna karar vermi ise de
Mustafa Kemal'in "iktidar mevkindeki bir bavekilin durup dururken tutuk
lanmasnn" tamiri imknsz bir skandal olacan sylemesi zerine bu
karanndan vazgemi tir.
stiklal Mahkemesi soruturmay tamamlar. Yarglamalar 26 Haziran
1926 gn duruma salonu haline getirilen izmir Milli Ktphane salo
nunda balad.
Denizli Mebusu istiklal Mahkemesi savcs Necip Ali iddianamesinde
bir ihbar sonucu olayn ortaya kanldn, yaptklan soruturmada ise ok
nceden beri hkmeti devirmek iin faaliyet gsteren bir tekilatn ortaya
kanldn aklyor. Suikat teebbsne ise bu tekilat kalkm,
iddiaya gre suikastn eleba Ziya Hurit. Eski Lazistan mebusu.
Mebusluk iin ya kk olmasna ramen Mustafa Kemal tarafndan
mebuslua getirilmi. Fakat mecliste muhalefet gurubunda yer alm.
O istanbul'da ticaretle urarken bir yandan da gizli siyasi faaliyetler
yrtyor. Mustaf Kemal'in izmir'e geleceini renince bir suikast plan
yapyor. Arkadalan Laz smail ve Grc Yusuf ile beraber izmir'e geliyor,
istanbul'dan ald bir referansla Milli Mcadele srasnda Ege Blgesinde
byk kahramanlklar gsteren Sar Efe'yi buluyor ve plann aklyor.
San Efe'nin arkadalar opur Hilmi ve Giritli evki'nin de katlm ile
plan somut hale getiriliyor. Suikast Kemeralt caddesinde gerekletirile
cek. Rhtmda bekleyen evki'nin motoru ile Sakz adasna kalacak.
Suikast gn beklenirken San Efe bilinmeyen bir nedenle istanbul'a
gidiyor. San Efe'nin gidii zerine kendilerini ele vereceini dnerek
korkup panie kaplan Giritli evki arkadalarn polise ihbar ediyor..
Olay bu kadar. Ama durumada sanklara suikast konusundan ok
Tenakiperver Frka ile olan ilgileri ve bu frkadaki faaliyetleri soruluyor.
Btn siyasal yaamlar bir bir ortaya dklyor.
Sanklarn tamamna yakn yaplan sulamalar kabul etmiyorlar. Bunun
bir tertip olduunu ileri srrek masum olduklanm belirtiyorlar.
Suikast teebbsn kabul eden Ziya Hurit dier sulamalar reddedi
yor: "Ben tekilat esasiye kanununu tayir veya tadile teebbs etmedim.
Byk millet meclisini vazifelerini ifadan men etmek de hatlmdan
gememitir. Yalnz suikast yapacaktm. O nedenle bana yalnzca suikasta
teebbs suundan ceza verilebilir." diye savunmasn yapyor.
stiklal Mahkemesi 18 gn iinde jet hzyla yarglamalar bitirip kara
rn veriyor. Karar 13 Temmuz gn bakan Ali etinkaya tarafndan
aklanyor.
83

13 sank Trk Ceza Kanununun "Trkiye Cumhuriyetinin Tekilat

Esasi Kanununu tamamen veya Ksmen tayir ve tebdili veya ilgaya ve
mezkur kanuna tevfikan tekil edilen Byk Millet Meclisini iskat veya
vazifeyi ifadan men'e cret ve bu ynde tekilat oluturanlar idam olunur
lar" hkm uyarnca idam cezasna arptrlyor. Haklarnda idam cezas
verilen sanklarn son durumaya getirilmedikleri grlyor. Onlar hkm
infaz srasnda renecekler.
Mahkeme Cavit ve Hilmi beylerin dosyalarnn ayrlmasna da karar
veriyor.
stiklal Mahkemesinin kararlan kesin. Ne temyiz ne itiraz edilebiliyor.Yalnz infaz ediliyor.
HKMN TEBL VE NFAZA HAZIRLIK
13/14 Temmuz gece yans suikast mahkmlar iin son anlardr artk.
zmir Hapishanesi hareketli saatler yayor. Hapishane mdrnn
odasnda mdrn yansra stiklal Mahkemesi Hukuk Maviri Nail Bey,
mahkeme savcs Necip Ali ve bir imam oturuyorlar. Birazdan mahkeme
ye getirtmedikleri sanklarn yzlerine mahkeme kararn okuyacaklar.
Gardiyanlar jandarmalarn desteinde mahkmlar tek tek odaya alyor
lar. Yzlerine karar okunuyor.
nce Grc Yusuf, ardndan Arif Bey. Arif Bey Mustafa Kemal'in
yirmi yllk arkada. "O benim idam olunmama raz olmaz, birok
meydan muharebesinde ona fedakrhane hizmet ettim,beni affeder verin
bir mektup yazaym" diyor. Yazd mektup alnp bir keye atlyor.
Sonra smail Canbolat, Halis Turgut odaya alnyor. Sonra Rt Paa;
"ben bu cezay haketmedim, masumum, son dakikasnda insan yalan
syler mi, bu iiten haberim yoktur, bir gn elbet durum anlalacak,
ruhum o zaman ad olacak"diyor. Abidin bey mdre kyor apar topar
getirildii iin. Syleyecek bir eyiniz var m sorusuna,"Hayr.
Sylenecek eylerin hepisini syledim. Anlatamadm. imdi ne isterseniz
yapn, kuvvet sizde" diyor.

San Efe'den sonra Ziya Hurit'in yzne hkm okunuyor. Hepisi bu

kadar m, baka bir ey yok mu diyerek arkadalarn soruyor. Onlarn da
idam cezasna arptrldn renince "Galiba bazlar idam hak etme
miti, bir yanllk olmal" diyor iimtsiz bir tavrla. Sonra dierleri dinli
yorlar haklarndaki idam hkmn. Baz vasiyetlerde bulunuyor,
ellerindeki paralarn ocuklarna, ailelerine ulatnlmasn istiyorlar.
84

NFAZ ANI
Daraalar Hkmet Konann Kemeralt tarafndaki kapsnn nne
kuruluyor.
nce en son idam hkmn dinleyen ittihat ve Terraki iktidarnn
Maarif Nazr kr bey gtrlyor infaz yerine. Cezaevinden elleri
kelepeli siyaset meydanna kadar yrtlyor.
"Cellat Ali btn mahareti ve eviklii ile ipin halkasn bir hamlede
kr Bey'in boynuna geirip, ayaklarnn altndaki iskemleyi devirecei
anda yani tam boulurken ip kopmu. kr de, bir lahzalk bir aslla bir
kle halinde yere yuvarlanmtr. Herkes telala o tarafa don koarken,
Cellat Ali kendine yardm edenlerle birlikte, yar l hale gelen kr'yii
kucaklayarak kar kedeki sehpaya gtrp, tekrar asmtr. Bu esnada
yani bir lmden kurtulup bir lme gdi esnasnda kr'nn bouk bir
hrltdan baka sesi kmamtr.
Ardndan taksiyle Hafz Mehmet getirilmitir. Biraz evvel kr aslr
ken ipi kopan sehpaya doru sendeleye sendeleye gtrlrken Hafz
Mehmet gzlerini yummu; hibirey grmek istemediini ne olacaksa
abuk olup bitmesini mrldanmtr. Kopan ipi deitiren celladn:
-yle buyurun Hafz Bey! deyii zerine gsterilen sandelyeye kar
ken falta gibi alan gzlerini daraacna dikmi ve;
-Zulm, zulm, zulm, zulm ile yaplan bina payidar olmaz! diye
feryat ediyor.
Rt Paa Hkmet Konann nndeki daraacna gtrlrken
gzlerinden yalar boalmtr.
-Korkumdan deil. Harb meydannda bin defa lme gs gerdim.
Fakat gzlerimi bile krpmadm. lmn bylesi kahrediyor insan. Ne
olur beni kuruna dizin! Bu son arzumu yapn. Ve bilin ki masumum. Bir
hatann kurbanym. Beni bou bouna itham ediyorlar. Suikast teebbs
n duyunca ka defa yapmayn dedim. Hem kendinizi hem de muhalefeti
mahvedeceksiniz. Bilir miydim dinlenmiyeceimi" derken orada bu facia
y seyretmekte olan istiklal Mahkemesi azalarnadan biri;
-Yalnz muhalefet mi Paa? deyince Rt Paa ona dnerek;
-Muhalefet dolaysyla hepimize, memlekete... cevabn vermi, sonra,
ellerim kelepeli, gz yalarm bile silemiyorum, silin kuzum, ipi de
geirin! Ha yle diye cellada bakarak bir ah sesi ile can vermitir.
Arif Bey taksiden indirilirken;
85

-karn u kelepeleri, kaacak deiliz ya. Bam ok aryor, nedir bu

eza cefa, diyerek koluna girenleri, yardma kalkanlar itip daraacna
yrmtr. Tam idam sehpasnn altnda;
-Hani paadan cevap yok mu, mutlaka haber verir, biraz bekleyelim
demise de cevap bekleyen olmamtr.
Abidin idam sehpasnn altndaki sandelyeye knca cellada dnp;
-Bari ipi kendim geireyim. Sana da zahmet olmasn ver unu diyerek
ipini boazna geirmitir.
smail Canbolat Kla nndeki sehpaya sakin sakin yrm, ipi
boynuna geiren celladn gzln karmak isteyiine kzarak;
-Brak gzlm! Vazifene bak, derken orada grevli jandarma zabit
lerinden biri telala koup gelerek,
-Canbolat bu mu? diye cellada sorduktan sonra kin dolu bir sesle,
Nasl?... Erenky'de zavall masum inzibat avuunu vurur musun! te
intikam alnyor! diye barmtr.
Sar Efe suikastn yaplaca yere yakn kinci Beyle Soka bandaki
sehpaya karlrken hi sesini karmam, yalnz cellada;
-Beni fazla eziyete sokma, elini abuk tut! demi, cellat ba Ali de;
-Hadi hadi merak etme bu bir lahzalk i, diini sk diyerek sandelyeye
tekmeyi vurmutur.
Ziya Hurit tam suikast yapmay kararlatrd yerde Kemeralt
Camii'nin kesinde aslmtr. Sehpaya yaklken yanndakilere sormu
tur;
-En son gelir bezme ekabir derler ya, ben de sonuncu aslan mym?
Ben zaten baka birey beklemiyordum. Sizin elinizden yalnz bu gelir.
Amma bu da bir zevk. Hrriyetsiz bir memlekette yaamaktansa, namu
suyla lmek daha hayrldr. Zahmet buyurmayn ben iimi kendim gr
rm. u sehpa he mkemmel bir ey! Salncaaa benziyor. Yksekliine
de diyecek yok. Yerde kalan insanlara yksekten bakacam. steim de
buydu." derken etraftaki kalabalk arasnda birine gzn dikerek;
-Kl Ali yok mu? Nerede bakaym? deyince Kl Ali celladn rivaye
tine gre grnmemek iin melivermitir. Bu esnada iini bir an nce
btirmek telanda olan celladn;
-Aman beyim, vakit geiyor, abuk ol deyiine glen Ziya Hurit;
-Acelen ne be kuzum tela etme. lecek ben deil miyim? te gidiyo
rum. Dnya sana kalacak. Merak etme. Be dakika sonra br tarafta
soyuna sopuna kavuacam. Mektubun falan varsa ver de gtreyim,
haydi allahasmarladk diye glmseyerek can vermitir.
86

Kendisi de Yozgat stiklal Mahkemesi yelii yapm olan Ziya Hurit

bir baka stiklal Mahkemesinin kararyla yaama veda etmitir.
Hkmet meydannn denize yakn tramvay dura nnde Halis
Turgut otomobilden indirildi. Sehpaya ktnda son sz olarak;
-Ben lyorum amma fikrim lmez, Yaasn Trklk diye bard. Ve
hayata veda etti.
Baytar Rasim kla kapsnn nndeki sehpaya karak;
-Yolcu yolunda gerek, hadi bakalm gidiyoruz ite dedi.
opur Hilmi ile Grc Yusuf sessiz sedasz yaama veda cttlcr.
Laz smail idam sehpasna yaklanca;
-Vay demek bu ha! Bunu ok seyrettim. Hadi yleyse, gayret bizden
kuvvet sizden. Amma tezolun, canm ok actmayn. pi boazma iyi
geirin, ne olacaksa olsun bitsin dedi ve ayann altndan sandelye ekil
di." (Ayrntl bilgi iin bak. Kandemir, izmir Suikastinin iyz, Tarih
Yay., st. 1955,sf.l 15-124)
dam cezasna mahkm olan 13 mahkmun cezalarnn infaz saat
olduunda tamamlanmt.Tm mahkmlarn boynuna ayn yafta aslm
t.
Yaftada yle yazyordu: "Trk vatan ve namusunu kurtaran aziz reisi
cumhur hazretlerine sukast icra ve heyeti vekleyi iskat ve taklibi hkmet
edecekleri bir anda derdest edilip bilmuhakeme mcrimyeti sabit olan ve
Ceza Kanunun 55. maddesi delaletiyle 57.maddei mahsusasna tevfikan
sulben idamna karar verilmitir."
zmir Hkmet konann nnde idam edilen 13 kiinin cesetleri le
ne kadar idam sehbalarnda braklarak halka izlettirildi.
ANKARADAK DAMLAR
istiklal Mahkemesi izmir'de "iini" bitirip Ankara'ya dner dnmez
suikastin Ankara ayan soruturmaya balad.
zmir Davasnda dosyalar ayrlan ittihat ve Terakki iktidar Maaliye
Nazr Cavit Bey ve Ardahan Mebusu Hilmi Bey'in yansra birok eski
ittihat bu davda sank olarak mahkeme karsna ktlar.
Davann durumas 2 Austos 1926 gn balad. Savc Necip Ali iddi
anamesinde sanklara u isnadda bulunuyordu:
Reisicumhur hazretlerine kar izmir'de yaplmas planlanan suikasten
te sanklar hkmeti devirmek iin gizli bir komite oluturmulardr. Bu
komiteye Tcrraki Perver Frkaya mensup olup izmir davasnda sulan
87

sabit olan birok kimselerden baka mefsuh ittihat ve Terakki Cemiyeti

reasasndan bazlarnn da alakadar bulunduu ve ancak maznun sfaty
la yarglanan bu ahslarn crm grlmekle beraber daha geni ve
kapsaml siyasi faaliyetlerde de bulunduklar hissedilmi olduundan
bal bana bir mevzu tekil eden bu dava mahkeme heyetinin oluruyla
almtr.
istiklal Mahkemesi savcs sanklarn sularnn sabit olduu dncesndeyd. Mahkemenin de kendi dncesini payltn sylyordu.
Ayrca yalnz suikast deil gizli bir rgt de yargladklarn da ilan
ediyordu.
Savunmalarn yapan dier sanklar gibi Cavit Bey de byle bir tekila
tn bulunmadn, sulamalarn tmyle hayal mahsul ve uydurma oldu
unu syledi.
Mahkeme yarglamay 26 Austos gn tamamlayp kararn aklad.
Fakat kararn akland son durumaya tutuklu sanklardan drd,
Dr.Nazm, Cavit, Nail ve Hilmi Beyler getirilmemiti. Belli ki onlar
hakknda karar pek hayrl deildi. Anlald gibi mahkeme dier sank
lar eitli cezalara arptrd ve bu drt san idam cezasna mahkm etti.
Kararda sanklarn ittihat ve Terakki Frkasn yeniden iktidara getirmek
iin hkmeti devirmek ynnde gizli almalar yaptklarnn sabit oldu
u aklanyordu.
Ertesi gn Zafer Bayram arifesiydi ve gece yarsndan sonra idamlarn
infaz mmkn deildi. Ya bu akam aslacaklar ya da infazlar birka gn
gecikecekti.
Mahkemenin sanklarn bir ka gn sonra aslmasna tahamml yoktu.
Hemen o akam saat 22'de Ankara Hapishanesinin nne sehpalar kurul
du. Ahali gsteriden haberdar edildi.
"Darda hapishanenin nne dizilmi sehpalara kadar yaklamak
istercesine kaynaan oluklu ocuklu kadnl erkekli kalabal g halle
zapteden sngl jandarmalarn aabildikleri sahada gtrlen Cavit Bey
Hapishanenin Yeniehir'e nazr cephesinin solundaki sehpaya yaklat
vakit inanlmayacak derecede sakin ve telaszd. Kendisine yaklap son
bir dilei olup olmadn soran kiinin adli tabip olduunu renmesi
zerine;
-Sizden bir ricam var doktor bey! Hseyin Cahit Bey buradadr. Ltfen
kendisini grnz. Selamm syleyin. ocuklarmn ve refikamn gzle
rinden psn. Gazi Paa hazretlerine de selam ve hrmetlerimi syleyin!
diyerek idam sehpasnn altndaki sandelyenin altna km ve yksek
sesle;
88

-Allann laneti zalimin stnedir. Zulmdr bu zulm! diye bardktan

sonra cellada haydi vazifeni yap artk demitir.
Doktor Nazm Bey'in ise ip boynuna geirilirken son szleri;
-Yok...Vallahi yok...Bu meselede hibir alakam yok, taksirim yok,
masumum, olmutur.
Nail Bey idam sehpasnn altna geldiinde hatra defterinin oluna
verilmesini istemi ve oradaki sandelyeye oturmutur. Celadn ayaa
kalkmasn sylemesi zerine;
-Ne bileyim ben, her zaman sandelye grnce otururduk. Meer bu
baka sandelye imi. Kusura bakmayn terifat bilmiyorum dedikten
sonra yine cellada yalnz u dm arkaya al cellatba, nasl olsa boa
cak deil mi arkadan olsun demi ve son szleri, "Millet sa olsun, vatan
payidar olsun" olmutur.
Hilmi Bey idam sehpasnn altna getirildiinde birka ey sylemek
istediini sylemise de azndan szckleri karamam, szn toparlayanlamt. Celladn abuk olmasn sylemesi zerine, peki buyurun
olmutu son szleri.
Cellat, Hilmi Bey'in ayaklarnn altndan sandelyeyi ektikten sonra
devrilen idam sehpas ile birlikte yere yuvarlanm st ba, eli yz kan
iinde kalmt. Cellatlar Hilmi Bey'in kanlarn sildiler, idam gmleini
yeni temiz bir gmlek ile deitirdiler, sehpay yeniden kurup onu yenden
astlar."(Kandemir, tzmir Suikastnn yz, st. 1955, Cilt 2, sf. 120-124)
STKLAL MAHKEMELERNN SONU
ok sayda idam cezas veren bu olaanst siyasi mahkemeler 7 Mart
1927'de faaliyetlerine son verdiler. Ne var ki istiklal Mehakimi Kanunu
ilerlii olmasa da yrrlkte kald ve ancak 4 Mays 1949'da yrrlkten
kalkabildi.
ZlYA HURlT KMDR?
Abidin Nesimi
"Trkiye
Komnist Partisinde
Anlar ve
Deerlendirmeler" adl kitabnda Ziya Hurit iin "ihtiyat kaydyla" bir
not yazyor. Szkonusu notu "ihtiyat kaydna bir ihtiyat kayd" koyarak
ben de buraya alyorum:
"Ziya Hurit Birinci Dnya Sava balarnda inaat- bahriye mhen
dislii grmek zere devlete Belika'ya gnderilmitir. Birinci Dnya
Sava srasnda bir kiinin Avrupa'ya tahsile gnderilmesi nemlidir.
nk bu suretle tahsile giden kii savan ate hattndan uzak tutulacak89

tr. Bu onun korunduunu gsterir. Bu itibarla bu tr kiilerin ya mutlu

aznla mensup bir kii olmas ya da zel grevli bir kii olmas gerekir.
Bu aklamaya gre Ziya Hurit'in zel bir durumu olmas gerikir.
Ziya Hurit'in Belika'da bulunduu dnemde II.Enternasyonal sosya
lizmi Belika'da iktidardadr. Oysa II.Enternasyonal dnyann dier yerle
rinde bir hayli gerilemitir. Buna karlk Ziya Hurit de II.Enternasyonale
meyletmitir.
n:..:

: T-\.-:

uiiv~j

Lsuuya

o
oava

'T:
au

uuuca

jL^ya

TT

:*

IAUIII

*
ugumm

.-1

cuuamcuua-

dan Trkiye'ye dner. Ya milletvekili olmasna elverili deildir.

Atatrk onun yan bytp Rize'den TBMM'ye ye yapmtr. Birinci
TBMM'de Atatrk'e kar kanlar arsnda yer alr. ikinci TBMM'ye
milletvekili olarak giremez.
Aydnlk idarehanesinde sk sk gelip efik Hsn ile grr. Ziya
Hurit komnizme meyleder. efik Hsn Abdullah Cevdet'e yaptklarnn
benzerini Ziya Hurit'e de yapar. Onu Aydnlk dergisinden uzaklatrmaya
alr. Oysa Ziya Hurit Moskova'ya gitmek ve orada okumak isteindedir. efik Hsn elinden geldii lde buna engel olmaya alr. Fakat
Ziya Hurit bo durmaz, III.Enternasyonal'e ba vurur. Orada okumak iste
diini syler. III.Enternasyonal bunu uygun grr. Ziya Hurit yurt dna
kan grkemli klmak iin Atatrk'e izmir'de dzenlenen suikastta
grev alr. Ziya Hurit Hakknda verdiim bu bilgiyi Sar Mustafa'dan
aldm. Baka hi bir kanaldan bu bilgiyi dorulama olana bulamadm,
ihtiyat kaydyla burada aklyorum. Ancak Nazm Hikmet'in bir iki
iirinde sz edilen Laz ismail'in nl ismail Bilen deil, Ziya Hurit'in
yakn arkada Laz smail olduu sylentileri gn getike yaygnlamak
tadr. Eer Nazm Hikmet'in szn ettii Laz ismail gerekten Ziya
Hurit'in Laz ismail'i ise, bu takdirde San Mustafa'dan duyup yukarya
naklettiim bilgiler zel bir deer kazanr." (Agy., sf.98-99)
Burada yazlanlar iin ihtiyat payn biraz fazla brakmak gerektii
dncesindeyim. Olayn getii 1926 ylnda Sovyetler Birlii ile
Trkiye arasndaki ilikiler gznne alnrsa yazlanlarn doru olmas
pek de imkn dahilinde deildir. Yani Mustafa Kemal'e suikastte buluna
cak birisine Moskova'nn kaplarm amas pek kolay olamaz. Ancak
Abidin Nesimi'nin suikast konusuna dein Ziya Hurit'e ilikin yazdkla
rnda doruluk pay bulunabilir.

90

MENEMEN OLAYI VE DAMLAR

1930'larn banda toplu olarak idamlarn gerekletii bir olay da
Menemen kalkmasdr.
Drdnn ad Mehmet, ikisinin ad Hasan olan alt kii Manisa'nn bir
kynn dalarnda gnlerce ayin yaparlar. Bunlardan en yals olan
Dervi Mehmet "mehdilik" iddasnda bulunur. 23 Aralk 1930 sabah elle
rinde silahlarla Menemen'e gelerek Mfti camisinde bu iddialarm akla
yp eriat isteyenlerin belediye meydannda toplanmasn isterler.
Camiden aldklar yeil bayra bu meydana dikerler.
Olay renen jandarma komutan durumu astemen Kubilay'a bildirir ve
olaya mdaha edip nlemesini ister. Bir blk asker alan Kubilay meyda
na giderek gstericlerden eylemlerine son vermelerini ister. Onlara teslim
ol ars yapar. arsna kurunlarla cevap alr. Yaralanp yere der.
Gz dnm Derv Mehmet bir ba bayla Kubilay'n ban gvde
sinden ayrarak bir diree balar. Bu arada onlara mdahale eden Beki
Hasan ile Beki evki de ldrlr.
Durumdan haberdar edilen alay komutam meydana gelir ve asilerden
Derv Mehmet, St Mehmet, amdan Mehmet orada ldrlr.
Olay zerine 30 Aralkta hkmet Menemen, Manisa ve Balkesir yre
sinde lay sreyle skynetim ilan eder.
General Mustafa Mulal bakanlnda bir Divan- Harp kurulur.
Olaya karan kiiler mahkeme haline getirilen Menemen Zafer
ilkokulunda 15 Ocak 1931 gn yarglanmaya balanlr. Yarglamalar 3
ubat gn sona erer. Sanklardan 36's TCK'nn 146. maddesi uyarnca
idam cezasna arptrlr. dam cezalar TBMM'nin onayna sunulur.
TBMM'de yalan kk olan sanklarn cezalar hapis cezasna evrilir.
Mahkeme, yarglamalar srasnda yalnz Menemen'de ortaya kan olay
ile yetinmemi, bu olayn kkenlerini de aratrarak yarglamaya dahil
etmitir. Aratrmalar srasnda Dervi Mehmet'in istanbul Erenky'de
oturan 84 yandaki Nakibendi eyhi Esat'la ilikisi olduu sonucuna
varlr. Bu ilikinin Manisa devlet hastanesi eski imamlarndan Laz
ibrahim hoca araclyla saland da ne srlr. Yarglamalar sonu
cunda Menemen'de ortaya kan olayn eleba olarak tutuklanan eyh
Esat idam kararnn verildii gnden iki gn nce 31 Ocak 1931 tarihinde
cezaevinde lr. eyhin cesedi Menemen belediyesi tarafndan kasaba
mezarlna gmlr, iki gn sonra mahkemenin aklad kararda lm
cezasna arptrlan eyh'in cezas ya nedeniyle 20 yl hapis cezasna
evrilir.
91

dam cezalan onaylanan 28 kiinin cezalan 3 ubat gecesi Menemen'in

muhtelif yerlerinde infaz edilir.
Yaral olarak yakalanan Emrullah olu Mehmet Emin Kubilay'n ba
nn kesildi yerde, yedisi istasyon evresinde, dierleri Zafer lkokulu
nnde, Belediye Meydannda, ar inde aslrlar. dam
mahkmlarndan Hac Ismailolu Hseyin sehpaya gtrlrken karanlk
tan yararlanarak kaar ise de 13 gn sonra Manisa civarnda bir da
kynde kyller tarfndan yakalanp teslim edilir ve Menemen'e getirile
rek ertesi gn idam edilir.
dam edilen kiiler unlardr:
Kahveci ra Mustafa, Terzi Talat, Topu avuu Hseyin, Tatlc
Mutat Hseyin, Eskici Hseyin olu Ali, epeli Kynden Himmet olu
Sleyman, Nalnc Hasan, Kasap Sleyman, Manifaturac Osman, Hatip
Hafz Cemal, Tabur mam llyas Hoca, Alipaazade Ragp, Mezzin
Hafz Ahmet, Giritli brahim olu smail, Bozalanl Koca Mustafa, Hac
smail olu Hseyin, Griceli Abdlkerim, Cumai Balal Ramiz, Molla
Sleyman Kahya olu Hseyin, ingene Mehmet olu Ali, Trak
Hseyin olu brahim Ethem, Osman olu Mehmet, Arnavut Yusuf olu
Kamil, Kerim olu brahim, Selim olu Bonak Abbas, Alaehir'den eyh
Ahmet Muhtar, eyh Esadn olu Mehmet Ali, Manisa Hastahanesi
mamlndan mtekait Laz brahim Hoca, Mehmet Emin.
dam edilen sanklann adlan ve idam edilen sanklarn says konusun
da kaynaklar farkllklar gsteriyor.fAynnft/t bilgi iin bkz. Kemal stn,
Menemen Olay ve Kubilay, ada Yay. st. 1977)

SEYT RIZANIN DAMI

1930'lu yllarn sonuna doru yaanan bir toplu idam da Dersim syan
sonrasndadr. Bu yarglamalar ve verilen idam kararlan son derece trajik
olup akln, vicdann kabul edemeyecei bir nitelik tamaktadr.
1937 ylna gelindiinde Dersim ile hkmet arasndaki gerilim en st
seviyeye ulam durumdayd. Bir kvlcm byk bir yangn tututur
mak iin yeterli olacakt. Yzyllardr kendine egemen bir biimde yaa
yan Dersim evresi bu zelliinden tavz vermek istemiyor, hkmet ise
kesinlikle "Dersim'i medeniyete amak" istiyordu.
Kvlcm 1937 Martnda akld. Ve hkmet gleri ile Dersimliler
arasnda atmalar balad. atmalarn kayna neydi?
92

Resmi gre gre :" Aalarn tahriklerine uyan Demenanllar 21-22

Mart 1937 gecesi Kahmut kprsn yaktlar. Ve karakola tecavz ettiler.
Bunun arkasndan Seyit Rza akisi de Sin Karakoluna tecavz etti.(26
Mart 1937)
Yrtlen imar ve tamdin almalarnn bu ekilde nne geilmek
islendii grlnce 1937 harektna lzum hissedildi. "Nait Ulu Tunceli
Medeniyete Alyor. Cumhuriyet Matbaas. st. 1939. sf.155)
Dersimlilerin cephesinden ise Nuri Dersimi olay yle aklyordu:
"Silah toplamak bahanesiyle, Yusuf aireti zerine askeri bir mfreze
gnderilmiti. Bu mfreze askerlerinden bazlar, fakir bir kza fiilieni
icra etmilerdi. Bunu haber alan airet reisinin olu Fndk askeri mfre
zeye hcum ederek, mntka dna pskrtmeye mecbur kalmt. Bu
sebeple Mazgirt mntkasnda arpmalar balamt. Seyit Rza'mn olu
Bra brahim Hozt'a gelerek Abdullah Alpdoan idaresi ricalile temasa
gemi ve yaplmakta olan askeri harektn bir ekilde icrasn babas
adna dilemiti. Bra brahim geri dnerken Kurmay evket'in hazrlam
olduu bir plan mucibince Krgan Aireti dahilinde Dest kynde misafir
bulunduu evde uyurken feci bir surette imha edilmiti. Gen evladnn
kahpece ldrlmesinden mtessir olan Seyit Rza, Krgn Airetinin
merkezi olan Sin kyn kuatarak katillerin teslimini dilemiti. "(Agy. sf.
146)
atmalar devam ederken hkmet 4 Maysta topyekn bir saldr
karar ald. Bu karar uyarnca 12 Maysta harekt balad. atmalar
1937 yaz boyunca srd. K gelmekteydi. Kla birlikte harekt kabili
yeti azalacak olan askeri yetkililer kendilerince bir plan gelitirdiler.
Yetkilileri Seyit Rza'ya haber gndererek, grmek istediklerini, kendi
sinin isteklerini kabul ettiklerini, airetler zerine harekt yaplmayaca
n, uranlan zarar ziyann devlete tazmin edileceini Elaz Valisi
araclyla bildirdiler. Bu plan sonucunda Seyit Rza 5 Eyll 1937 gn
yakaland.
Yaplan yarglamalar sonucunda Seyit Rza ve dier 6 sank 10 Kasm
1937 gn idam cezasna arptrldlar. Sanklarn cezalan 17 Kasm
gecesi Elaz Buday Meydan'nda infaz edildi. Bu yarglamann ve infazlann ayrntlarn alayangil'in anlarnda bulacaz.
dam edilen yedi kiinin adlar yle:
Seyit Rza
93

Olu Resik Hseyin

Fndk Aa (Yusuf Aann olu)
Hseyin eydi (Gureanl)
Cebrail Aa (Demahan aireti)
Hseyin (Cebrail aann olu)
Hasan Fidan (Heso Gs/Gureanl)
Nuri Dersimi anlarnda 10 kii asld diyor ve infaz tarihini 18 Kasm
olarak veriyor. Ulus gazetesi ise infaz tarihi olarak 15 Kasm gsteriyor.
alayangil anlarnda 18 Kasm diyor. Kurum gazetesi ise 17 Kasn
diyor.
Kurum gazetesi idam edilenlerin saysn 7 olarak veriyor. Gazeteye
gre idam edilenlerin adlar yle: "Seyit Rza, Olu Mehmet, Seyhanl
Aireti Resi Hasan, Yusufgil aireti reisi Kamerolu Fndk, Demehanl
aireti reisi Cebrailolu Hasan, Kureanl Hasan, Mirzali."
Yurt gezilerine kan Mustaf Kemal bu gezilerin bir dura olarak 15
Kasm'da Diyarbakr'da, 17 Kasm 1937 gn de Elaz'da bulundu.
nfazlar Mustafa Kemal Elaz'a gelmeden gerekletiine gre infazlar
17 Kasm gecesi yaplm olmaldr. Ayrca alayangil'in aaya ald
mz anlarnda sz ettii gibi Seyit Rza'nn olu Resik Hseyin'in yann
kk olmad, Hseyin'in 28 yanda yakkl bir delikanl olduu da
syleniyor.

alayangil Anlatyor:
SEYIT RZAY NASL ASTK?

alayanilin anlatmlarn zetleyecek bir sz var "ecaat arzederken

merd- mpt sirkatin syler" diye. ecaatini kendi azndan dinleyelim.
"Malatya Emniyet Mdrl'nde 2,5 yl altm. En unutamadm olay,
Seyit Rza'nn aslmasdr.1935-1937 arasndadr.
Yl 1937. kr Skmenser, Atatrk dneminin nl emniyet genel
mdrlerinden.
Bir gn beni ard.
-Atatrk Diyarbakr'da Singe Kprs'n amaya gelecek dedi.
O tarihte Seyit Rza, Dersim'in Krt lideri. Ayn zamanda peygamber
slalesinden geliyor kendisi. Seyit Rza'nn bir de dini vasf var.
Frat, eytan Kprs denen mevkide drt metreye kadar daralr.
Derinlii de deniz gibi 17 metre olur. Burada bir kpr yapmlar.
94

Kprnn banda bir karakol. Karakol'da da otuz askerimiz var.

Askerlerin banda smail Hakk adnda bir yedek temen. Yani ihtiyat
mlazm.
Kprye Dersimliler bir baskn dzenliyorlar. Basknda karakol yak
lyor ve otuz askerimiz de ehit ediliyor,
ite bu olay dersim isyannn balamasdr.
Atatrk olayla ilgileniyor ve ilgililere kesin talimat veriyor, "bu mese
leyi kknden hallediniz" diye.
Elaz'da o tarihte Mfetti-i Umum-i Abdurrahman Doan Paa var.
Malatya Emniyet Mdrlnden birbuuk ay kadar nce Ankara'ya
tayin edilmiim. Vali ibrahim Ethem Aknc valye, eteci bir adam.
Demirci Efe ile birlikte Kurtulu Sava'nda ete kurmu.
Uzatmayalm biz Ankara'dan msaade istihsal edilerek vali Aknc ile
birlikte Elaz'a varyoruz. Mfetti-i Umum-i Abdurrahman Paa'nn
misafiri oluyoruz, istediimizi anlatyoruz. Paa bize "iyi ki geldiniz.
Ben de yarn orada bir mevkiye gideceim. On be gn nce tercman
arcl ile asilerle konutum. Kendilerine airetlerinin ba olan kiileri
teslim ederseniz harekt durduracaz, ban yapacz dedim. Yarn da
son gn.
Gideceimiz mevki biraz tehlikeli. Ne olaca belli' olmaz,
isterseniz sizi de alabilirim" dedi.
Yola ktk. nmzde ve arkamzda birer kamyon. Biz ortadayz.
Kamyonun birinde askerler var. Dierlerinde frndan yeni km scak
scak ekmekler.Yollar devriye dolu. Devriyeler mevzilenmi.
Geleceimiz yere geldik. Yksek bir yerden aaya indik, indiimiz
yere silahl askerler dizildi. Abdurrahman Paa muhtemel bir pusuya
kar nlemler aldrmt. Benim yanmda fotoraf makinesi var.
Bir sre bekledik. Ortalarda kimseler yok. Bardk ardk bir terc
man kt ortaya. Abdurrahman Paa:
-Geldiniz mi,dedi.
-Geldik, dediler.
Ortaya gs bar ak, uzun boylu levent adamlar kt.
Abdurrahman Paa gelenlere uvallarla ekmei datt. Atlar.
Hemen ekmekleri krp yemee baladlar. Kalanlar da koyunlarna
soktular.
Paa onlara sordu:
-Listede yazl olanlar getirecek misiniz?
- kii hari oniki kiiyi getireceiz dediler.
Abdurrahman Paa "olmaz" dedi. Onlar da son derece kararl bir
biimde;
95

-Paam nidek olmazsa olmaz, dediler.

Asiler dalara snmlar. Mavzerli bir alay durdurdular. Paa onlara
biraz sert "devletle ba edemezsiniz" dedi ve ekledi.
-Niin teslim etmiyorsunuz?
ilerinden en uzun boylu olan ne kt.
-Bir kadnn tek kocas olur. imdi siz hkmetsiniz. Askeriniz var.
Bugn buradasnz. Bunlar size veririz alr gidersiniz. Biz yarn yine
onlarn elinde kalrz. Bunlar, bu aalar bizim klmz attrrlar. Siz
Dcrsim'c giremiyorsunuz. Jandarmanz sokamyorsunuz...
Abdurrahman Paa durdu dnd, sonra tercmana unlar syledi:
-Yapmayn. Size on be gn daha izin vereyim. Gidin ve on be gn
sonra bu listedekileri getirin dedi.
O listede Seyit Rza da var. Ve teslim etmeyecekleri kiiden birisi de
Seyit Rza. Ben de bu olayn resimlerini ektim.
Bu olaydan sonra Ankara'ya dndm. On be gnlk ikinci mddet
bitmi Abdurrahman Paa'ya listedekileri teslim etmemiler.
Aradan aylar geti Seyit Rza ve evresi yakaland. Muhakemeleri sr
yor, ite bu srada Atatrk Diyarbakr'daki yeni yaplan Singe
Kprs'n amaya gidecek. Elaz'a gelecek. Karayoluyla Singe
Kprs'ne geecek.
Emniyet Genel Mdr kr Skmenser bey bana diyor ki "Atatrk
Singe Kprs'n amaya gidecek Dersim harekt bitti. Beyaz donlu
alt bin doulu Elaz'a dolmu. Atatrk'ten Seyit Rza'nn hayatn ba
lamasn isteyecekler buna meydan vermeyelim."
1937 ylnda resmi tatil gn cumartesi leden sonra. Atatrk pazarte
si gn Elaz'a gelecek. Bizden istenen Atatrk gelmeden "aslacak asl
sn" ve Atatrk'n karsna beyaz donlular kt zaman i iten gemi
olsun.
O dnemde Elaz valisi efik Bey, Savc Hatemi Senihi Bey, Emniyet
Mdr Serezli brahim Bey, savc yardmcs arkadam. kr
Skmenser "sivillerden Emniyet Genel Mdrl'nn siyasi ubesinden
istediklerini al. Atatrk'n istasyondan halkevine kadar korunmas da size
ait"dedi. Bata Macar Mustafa olmak zere alt kii alp yola ktm.
Trenle Elaz'a vardm. Emniyet Mdr brahim Bey'e gittim. Savc iin
"kural d bir ey yapmaz, mmkn deil" dedi.
Savcya gittim. Durumu kendisine anlattm. Bana bu konuda hkmet
ten de ifre aldn, ama mahkemelerin cumartesi gn tatil olduunu,
tatilde ise sonu almann mmkn olmadn bildirdi. Ve ekledi "ben de
96

mahkemeleri etkileyemem." Oysaki biz mahkemeninkararn Atatrk

gelmeden nce vermesini ve gereinin yaplmasn, Atatrk geldiinde
Seyit Rza meselesinin kapanm olmasn istiyorduk. Ben bunu halletmek
iin hkmet tarafndan buraya gnderilmitim. Savc yardmcs hukuk
tan snf arkadam. Bana "sen valiye syle bu savc rapor alsn gitsin ben
senin istediini yaparm" dedi.
Biz mahkemenin tatil gn ilemesini ve alnacak sonucun infazn isti
yorduk.
Savc rapor ald. Arkadam vekil olarak savcnn yerine geti.
Gittiimde hakim mahkemenin ald karan evinde yazyordu. Hakimle
konutuk. Kendisi karan daktiloya ektirmekle meguld. Devir CHP
devri. Herkes ekiniyor. Hakim bana "cumaertesi mahkeme toplanmaz
ancak pazartesi gn mahkemeyi toplar karar veririz. Sal da idam
hkmlerini yerine getiriririz" dedi.
O zamanlar drdnc blgede temyiz hakk yok.
Abdurrahman Paa skynetim kumandan olarak karar tasdik edecek
O da "yukardaki karar tasdik olunur" demi ve basm bo kada imzas
n. Yukanya "Abdurrahman Paa'nn idam" diye yazsanz kendisi idam
edilecek.
Hakime dedik ki "bu dediiniz gn Atatrk geliyor. Maksat hasl olmu
yor ki." Hakim "bakaca bir ey yaplmaz" diyerek kestirdi att. Ben de
kendilerine sordum:
-Sizin saat 5'den sonra davaya devam ettiiniz olmuyor mu?
-Ooo ok oluyor cevabn verdi.
Eeee sondan be saat ihlal ediyorsunuz da, batan be saat ihlal etseniz
olmuyor mu? Yani pazar akam sahurdan sonra mahkemeyi aarz.
Hakim:
-Elektirikler kesiliyor dedi.
-Ona da are bulduk. Otomobil farlar ile hapishaneyi aydnlatrz.
Halkevine lksler koyanz.
Hakim bu defa,
-Samiin (dinleyici) yok, dedi.
Ona da are bulduk. Samiin getiririz.
-Ka kii aslacak?
-Onu karardan nce syleyemem dedi ve ekledi;
-Savc 27 kiinin idamn istedi.
-Biz ona gre mi hazrlmz yapalm.
-Blmem dedi.
97

Ceza infaz kanunu her aslann ayn bir yerde aslmasn, aslanlrn
birbirini grmemesini emrediyordu. Bu art da yerine getirmeye altk.
Her meydana drt be sehpa kurduk. Vali bir de ingene cellat buldu.
Gece 12.00'de hapishaneye gittik. Farlarla evreyi aydnlattk.
Mahkemenin 72 san var.
Sanklar aldk. Mahkemeye gtrdk. ingene de geldi. Adam bana
on lira istedi, "peki" dedik.
Sanklar Trke bilmiyor. Mahkeme karar akland. Yedi kii lm
cezasna arptrlm, sanklardan bazlar beraat etmi, bazlar da eitli
hapis cezalan almt.
Kararlar okununca sanklar ilk anda anlamadlar. dam "tunne" diye bir
vaveyla koptu.
Biz Seyit Rza'y aldk. Otomabilde benimle polis mdr ibrahim'in
arasna oturdu. Jeep jandarma karakolunun yaknndaki meydanda durdu.
Seyit Rza idam sehpalann grnce durumu anlad.
-Asacaksnz, dedi ve bana dnd,
-Sen Ankara'dan beni asmak iin mi geldin?
Baktk, ilk kez idam edilecek bir insanla yzyze geliyordum. Bana
gld. Savc;
-Namaz klp klmayacan sordu, istemedi.
Son szn sorduk:
-Krk lira ve saatim var, oluma verirsiniz dedi.
Olunun aslacan da bilmiyordu. Adamn ya 57'ye indirilmi, ocu
unun ya da 17'den 21'e kanlmt.
Bu srada Fndk Hafz aslyordu. Asarken iki kez ip koptu. Ben Fndk
Hafz aslrken grmesin diye pencerenin nnde durdum.
Fndk Hafz'n idam bitti. Seyit Rza'y meydana kardk. Etrafta
kimse yoktu. Ama Seyit Rza meydan insan doluymu gibi sessizlie ve
bolua doru bard:
-Evlad- Kerbelayk. Bi hatayk. Ayptr. Zulmdr. Cinayettir, dedi.
Benim tylerim diken diken oldu. Bu yal adam rap rap yrd. ingene
yi itti. ipi boynuna geirdi. Sandalyeye aya ile tekme vurdu ve kendini
ast.
Gmlecei yer trbe olmasn diye cenazesi de yakld.
Olu yanda bir subay ldrecek kadar kat yrekli olan bir insann bu
mukadder akbetine acmak zor. Ama bu cesretini takdir etmekten kendi
mi alamadm.
Asabm ok bozuldu. Emniyet mdrne "ben dm otele gidiyo
rum" dedim.
Seyit Rza aslrken ilerden olu geliyordu.
98

-Kulun klen olam. Srtmacn olam. Genliime acyn, ldrmeyin

beni, diye baryordu.
Ben ok kt olmutum. Otele dndm, iki daktilo sayfas yaz yazdm.
Yaznn bana da 'Bi Hatayk, Evlad- Kerbelayk. Ayptr. Zulmdr.
Cinayettir" yazdm." (Mehmet Ali Brand, Apo ve PKK, Milliyet yay.ist
1992,sf. 56-60)

99

IV. B O L U M

1960 ve SONRASI

100

27 MAYIS DNEM DAMLARI

1937-1960 yllarm kapsayan Milli ef ve Menderes iktidarlar dne
minde ikisi kadn olmak kaydyla 195 kiinin idam cezalan infaz edilmi
tir.
27 Mays 1960 darbesiyle idamlar bir kez daha youn olarak gndeme
geldi. dam cezasna arptnlan dnemin siyasal sorumlular ile birlikte
dier idam mahkmlannn cezlan da infaz edildi.
27 Mays 1960 ile 6 Ocak 1961 tarihlerini kapsayan Milli Birlik
Komitesi (MBK) dneminde 13 idam hkmlsnn cezalan infaz edil
mitir. (MBK'nn 22-32 nolu kararlan ile)
6 Ocak 1961 ile 25 Ekim 1961 tarihlerini kapsayan MBK ile
Temsilciler Meclisinden oluan Kurucu Meclis dneminde ise, dne
min siyasal sorumlusu olmak zere 12 idam hkmlsnn cezas infaz
edilmitir. (Karar no:43-48,63-65,75)
Dnemin siyasi sorumlulan olarak:
Hasan Polatkan ile Fatih Rt Zorlu 16 Eyll 1961 gn,
Adnan Menderes 19 Eyll 1961'de idam edildiler.
Bu dnemdeki idamlar 1964 Haziran'na kadar srd. Bu tarihten sonra
12 Mart darbesine kadar idam cezalan infaz edilmedi.
1964 Haziran ayna kadar idam edilenler unlardr:
Kandemir Sipahipala, Kanun no: .126, 29.11.1962, RG.l.12.1962.
Mustafa Karsu, Kn. 160, 24.1.1963, RG.1.2.1963. kr Uzunca, Kn.
161, 24.1.1962,RG.1.2.1963. Abdulcebbar Yldnm/Mehmet imen/
Mehmet etin/ Kn. 311, 27.8.1963, RG.4.9.1963. Hamza Glmez,
Kn.312, 27.8.1963, RG.4.9.1963. Osman Tademir ,Kn.313, 27.8.1963,
RG.4.9.1963, Bahattin Yazc, Kn.314, 7.8.1963, RG.4.9.1963. Bekir
Ylmaz, Kn. 315, 27.8.1963, RG.4.9.1963. Mehmet Alk Ylmaz, Kn.316,
27.8.1963, RG, 4.9.1963. Ali Koctrk, Kn.317, 27.8.1963, RG.4.9.1963,
Kemal Takesen, Kn.318, 27.8.1963, RG. 4.9.1963.mmhan Bebek,
Kn.319, 27.8.1963, RG.4.9.1963. Mustafa Cemal Kanca, Kn.320,
27.8.1963, RG.4.9.1963, Hseyin Aka,Kn.321, 27.8.1963, RG.4.9.1963.
Halil lmez, Kn.322, 27.8.1963, RG.4.9.1963, Adem Akay, Kn.323,
27.8.1963, RG.4.9.1963. Cemil Zambakl/Ahmet Durer,Kn.324,
27.8.1963, RG.4.9.1963. Reit Siyah, Kn.339, 2.10.1963, RG.
10.10.1963. Mustafa Dilek, Kn.340, 2.10.1963, RG. 10.10.1963. Hasan
Kahyaolu, Kn.351, 24.10.1963, RG. 2.11.1963. mer Aslan, Kn.352,
25.10.1963, RG.2.11.1963. Mehmet Mustafa Yeenolu, Kn.368,
103

7.1.1964, RG. 16 .1.1964. Durmu etinkaya, Kn.373, 7.1.1964, RG.

16.1.1964. izzet Sivasl/Ali lgaz, Kn.374, 7.1.1964, RG. 16.1.1964.
Cafer Gler/Zeki zalp, Kn. 445, 9.4.1964, RG. 16.4.1964), Kadir
Ceylan, Kn.446, 16.4.1964, RG. 22 Nisan 1964, Sleyman Arba, Kn.
448, 29.4.1964, RG. 11.5.1964. Hasan eker, Kn.449, 29.4.1964,RG.ll
Mays 1964. Bedih Kl, Kn.450, 29.4.1964,RG.ll Mays 1964. Ali
Karahan, Kn,453, 29.4.1964, RG.l 1.5.1964. Bayram Kalpakl, Kn.454,
29.4.1964, RG.ll Mays 1964. Mehmet Gl, Kn. 455, 29.4.1964, RG. 11
Mays 1964, Bayram Albayrak, Kn.456, 29.4.1964,RG. 11.5. 1964, Recep
Gngr Tan, Kn. 457, 29.4.1964, RG. 11.5,1964. Hasan entrk, Kn.
458, 29.4.1964, RG. 11.5.1964, Kerim zkan/Hasan Gney, Kn. 459,
29.4.1964, RG. 11.5.1964. Sleyman Bozkurt, Kn. 460, 29.4.1964, RG.
11.5.1964,
Albay Talat Aydemir ve Fethi Grcan (20-21 Mays 1963'de darbe
yapmaya kalkmlard.) Kn.480, 23 Haziran 1964, RG. 26.6.1964, nfaz
5 Temmuz 1964)

104

12 MART DAMLARI
1964 ylndan sonra infaz edilmeyen idam cezas 12 Mart 1971 darbesi
ile yeniden gndeme gelmi ve uygulanmaya balanlmtr.
Dnemin ilk idam Temmuz 1971'de infaz edilir. Bunu u idamlar takip
eder:
Kamil Akman, Kn. 1426, 8.7.1971, RG. 17.7.1971. Kemal Ulukyl,
Kn. 1427, 8.7. 1971, RG.17.7.1971. Nurettin Kahraman, Kn. 1428, 8.7.
1971, RG.17.7.1971. Mahmut Yel, Kn. 1429, 8.7. 1971, RG. 17.7.1971.
Faik Vartekli/Kadriye Partici, 1430, 8 .7.1971, RG. 17.7.1971. Hac
Ahmet Tonya, Kn.1431, 8.7. 1971, RG. 17.7.1971. Hseyin Bulut, Kn.
1432, 8.7,1971, RG. 17.7.1971. Mevlt Balc/Zekeriya Balc, Kn. 1433, 8
.7.1971, RG.
17.7.1971. Ahmet Balk, Kn.
1434, 8.7.
1971,RG.17.7.1971. Cemil Yldz, Kn. 1435, 8.7. 1971, RG. 17.7.1971.
Nail Kr, Kn. 1436, 8.7. 1971, RG. 17.7.1971. Mehmet Karaba, Kn.
1437, 8.7.1971, RG. 17.7.1971.
DENZLERN DAMI
Denizler 6 Mays 1972 gn idam edildiler. Bu olay ele alan ok say
da alma yaynlanm olduu iin biz bu almada bu konuya girmeye
ceiz. Yalnz devrimci insan onlar zerine sylenen anonim bir halk
trks ve Metin Demirta'n onlarn hemen ardndan yazd bir iirle
anmakla yetineceiz.
Deniz Gezmi,Hseyin inan, Yusuf Aslan, Kanun No: 1586, 2 Mays
1972, RG. 5 Mays 1972, infaz 6 Mays 1972.

105

12 EYLL DAMLARI

ARKILA
arklaya drmesin oy oy
Allah sevdii kulunu
Gemerekte evirdiler
Deniz Gezmiin yolunu

lm cezalan 1972'den sonra fiilen uygulanmaz oluyor. Daha nceki

darbelerde olduu gibi 12 Eyll darbesi de beraberinde idamalar da geti
riyor. Daha darbenin stnden bir ay gemeden idam sehpalar kuruluyor.
Skynetim yargs emir komuta ilikisi iinde btn iddetiyle ilemeye
balyor. Cezaevindeki insanlar birer rehine olarak grlyor. Bu dile
getirilmekten de geri durulmuyor.
Darbenin lideri Kenan Evren Milli Gvenlik Konseyindeki dier arka
dalarna sesleniyor:
"Eer beni veya bu arada sizlerden de biri veya ikinizi suikast netice
sinde ldrecek olurlarsa.en kdemli arkadamz emir ve komutay alr,
grevini srdrr. Hangi rgt bu suikast yapm ise o rgte mensup ve
tutuklu bulunanlann hepsini kuruna dizersiniz. Bylece baka rgtlere
de gzda verilmi olur."

Gece elmalda yatt oy oy

Hamamc Ali'yi sordu
Uzatmal itin biri
Yusufu gaflette vurdu
Olaydm olaydm oy oy
Okur yazar olaydm
Deniz mahkemeye dm
Avukat ben olaydm
Yaa Trk ordusu yaa! oy oy
Dnya at byle ie
Ordu madalya gndermi
Yusufu vuran avua"
GDENLERE
onlar ld
uzun sz gerekmez
her devrimci, yaarken zaten biraz
hayata nianl, lme szl
yaln szlerle anlatlmal bu lm
onlar nasl gittilerse lme
yiit ve sade
frtnas sessizliinde
kelimelerle
nk onlar
lm gzel kldlar
geip bir sabah umudun
ve yetimlerin safna

ASMAYALM DA BESLEYELIM MI

damlar birbirini izliyor, idamlara kar zellikle yurtdnda yrtlen

kampanyalar Evren'i rahatsz ediyor. 3 Ekim 1984 gn Mu'ta yapt
konumada ise idamlan savunarak o nl "asmayalm da besleyelim mi?"
szn sylyor. yle konuuyor "imdi ben bunlar yakaldktan sonra
mahkemeye vereceim ve ondan sonra da idam etmeyeceim, ben onlan
senelerce hapishanede besleyeceim, imdi siz buna raz olur musunuz?"
Bu konumadan sonra 7 Ekim'de Ilyas Has, 25 Ekim'de Hdr Aslan idam
ediliyorlar.
12 Eyll dnemi olarak adlandrlacak dnemde, yani MGK dnemi,
Danma Meclisi dnemi ve ilk ANAP dneminde, 12 Eyll 1980 ile 25
Ekim 1984 tarihleri arasnda idam cezasn arptrlan 48 kiinin cezalan
infaz ediliyor.
KONSEY DNEMI

Be generalden oluan ve 12 Eyll 1980 ile 12 Ocak 1982 yllanm

kapsayan Milli Gvenlik Konseyi dneminde 10 idam cezas infaz edili
yor. Bu infazlann 4' U 1980,6's ise 1981 ylnda gerekleiyor.
idam edilenler ve infaz tarihleri yle:

1972-Metin-Demutu
106

107

Mustafa Pehlivanlolu, Kn. 2308, 6 Ekim 1980, RG. 7 Ekim, infaz 8

Ekim. Necdet Adal, Kn.2309, 6 Ekim 1980, RG 7 Ekim 1980, infaz 8
Ekim. Serdar Soyergin, Kn. 2322, 24 Ekim 1980, RG. 25 Ekim 1980,
infaz 26 Ekim. Erdal Eren, Kn. 2360, 12 Aralk, RG 12 Aralk 1980,
infaz 13 Aralk. Cevdet Karaka, Kn. 2465, 1 Haziran 1981, RG 2
Haziran 1981, infaz 3 Haziran. Veysel Gney, Kn. 2473, 8 Haziran 1981,
RG 9 Haziran 1981, infz 10 Haziran. Ahmet Saner - Kadir Tandoan,
Kn. 2476, 23 Haziran 1981, RG 24 Haziran 1981, 25 Haziran. Mustafa
zcn, Kn. 2505, 18 Austos 1981, RG, 18 Austos 1981, infaz 20
Austos, ismet ahin, Kn. 2506, 18 Austos 1981, RG 18 Austos, infaz
20 Austos.

DANMA M E C L I S L I M G K DNEMI

MGK kendisine bir Danma Meclisi atyor ve birlikte almaya bal

yor. Danma Meclisi'nin greve balad 13 Ocak 1982 ile grevinin son
bulduu 6 Aralkl983 tarihleri arasnda idam cezasna arptrlan 36 san
n cezalarnn yerine getirilmesi iin kanun kartlyor. Bu cezalardan
14' 1982, 22'si ise 1983 ylnda infaz ediliyor.
dam edilenler ve tarihleri yle:
Seyit Konuk, ibrahim Ethem Cokun, Necati Vardar, Kn. 2631, 12
Mart 1982, RG.12 Mart 1982, infaz 13 Mart. Fikri Arkan, Kn. 2643, 26
Mart 1982, RG 26 Mart 1982, infaz 27 Mart. Sabri Altay, Kn.2660, 22
Nisan 1982, RG. 22 Nisan 1982, infaz 23 Nisan. Cengiz Baktemur,
Kn.2664, 28 Nisan 1982, RG. 28 Nisan 1982, infaz 30 Nisan. Sahabettin
Oval, Kn. 2676, 10 Haziran 1982, RG 11 Haziran 1982, infaz 12
Haziran. Ednan Kavakl, Kn. 2679, 17 Haziran 1982, RG 18 Haziran
1982, infaz 19 Haziran. Ali Blent Orkan, Kn. 2694, 11 Austos 1982,
RG 11 Austos 1982, infaz 13 Austos. Veli Acar, Kn. 2695, 11 Austos
1982, RG 11 Austos 1982. Eref zcan, Kn. 2702, 17 Austos 1982, RG
17 Austos, infaz 18 Austos. Kazm Ergn, Kn. 2763, 28 Aralk
1982,RG 28 Aralk 1982, infaz 29 Aralk. Muzaffer ner, Kn. 2764, 28
Aralk 1982, RG 28 Aralk 1982, infaz 29 Aralk. Halil Feyzi Uyguntrk,
Kn. 2765, 28 Aralk 1982, RG, 28 Aralk 1982, infaz 29 Aralk. Adem
zkan, Kn. 2774, 11 Ocak 1983, RG 11 Ocak 1983, infaz 13 Ocak.
Osman Demirolu, Kn. 2775, 11 Ocak 1983, RG 11 Ocak 1983, infaz 13
Ocak. Hseyin ayl, Kn.2776, 11 Ocak 1983, RG 11 Ocak 1983, infaz

13 Ocak. Ahmet Mehmet Ulubay, Kn. 2784, 21 Ocak 1983.RG 21 Ocak

1983, infaz 22 Ocak. Ali Akta, Kn. 2785, 21 Ocak 1983, RG 21 Ocak
1983, infaz 23 Ocak. Dursun Bircan, Kn. 2786, 21 Ocak 1983, RG 21
Ocak 1983, infaz 23 Ocak. Ramazan Yukargz - mer Yazgan Erdoan Yazgan - Mehmet Kambur, Kn. 2792, 28 Ocak 1983, RG 28
Ocak 1983, infaz 29 Ocak. Ahmet Kerse, Kn. 2793, 28 Ocak 1983, RG
28 Ocak 1983, infaz 29 Ocak. Levon Ekmekjiyan, Kn. 2794, 28 Ocak
1983, RG 28 Ocak 1983 infaz 29 Ocak. Rdvan Karakse - Cavit
Karaksc, Kn. 2796,3 ubat 1983, RG 4 ubat 1983, infaz 5 ubat. Fatih
Laingil, Kn. 2798, 22 ubat 1983, RG 22 ubat 1983, infaz 24 ubat.
Fayk Gngrmez, Kn. 2799, 22 ubat 1983, RG 22 ubat 1983, infaz
24 ubat. Mustafa Baaran, Kn. 2806, 28 Mart 1983, RG 28 Mart 1983,
infaz 30 Mart. Hseyin ye, Kn. 2807, 28 Mart 1983.RG 28 Mart 1983,
infaz 30 Mart. ener Yiit, Kn. 2815, 18 Nisan 1983, RG 18 Nisan 1983,
infaz 20 Nisan. Cafer Aksu(Altnta), Kn.2816, 1.8 Nisan 1983, RG 18
Nisan 1983, infaz 20 Nisan. Abdlaziz Kl, Kn. 2826, 24 Mays 1983,
RG 24 Mays 1983, infaz 25 Mays. Seluk Durack - Halil Esenda,
Kn.2834, 3 Haziran 1983, RG 3 Haziran 1983, infaz 4 Haziran.
T B M M DNEMI

7.12.19*3 tarihinde balayan bu dnemde meclis iki idam cezasn

onaylam ve bu cezalar infaz edilmitir. Bu kiiler:
Ilyas Has, Kn. 3052, 4 Ekim 1984, RG 5 Ekim 1984, infaz 7 Ekim.
Hdr Aslan, Kn. 3049, 3 Ekim 1984, RG 19 Ekim, infaz 25 Ekim.

109
108

12 EYLL DNEMNDE
DAM EDLEN DEVRMCLER
NECDET ADALI
Etimesgut 1958 - 8 Ekim 1980, Ankara Merkez Kapal Cezaevi.
12 EYLLN LK KURBANI
Altndal Necdet. Altndada bir kahveyi tarad iddias ile bir ihbar
sonucu gzaltna alnyor. Tarih 8 Austos 1977. Necdet 19 yanda.
Ankara Skynetim Komutanl 1 Numaral Askeri Mahkemesinde
yarglanmaya balyor. Mahkeme 2 Ekim 1979'da kararn veriyor: idam.
Askeri Yargtay 2. Dairesi bu karar 16 Temmuz 1980 tarihinde onayl
yor.
12 Eyll ve generaller. Kendilerinin Meclisin tm yetkilerine sahip oldu
unu ilan ediyorlar. Meclis olarak oturup lm cezas onaylyorlar. Tarih
6 Ekim 1980, saat 18.00. Be general yerini alyor, dier grevliler de.
Necdetin sonu hakknda konuacaklar. Saat 18.10 Necdet'in idam karar
onaylanyor. Adna 2308 Sayl Kanun diyorlar. Ertesi gn Resmi
Gazetede yaynlanyor bu karar. Ellerini abuk tutuyorlar! ok aceleleri
var!
HCREDEN DIARI UZANMAK
Arkadalar anlatyor:
Gnein Ankara'y kavurduu bir Austos gnyd. Mamak'tan o gn
tahliye olacaklarn yreklerinde buruk bir sevin kprdyordu. Bir yandan
aylardr birlikte yaadklar arkadalarndan ayrlmalarnn zntsn
yaarken, dier yandan da zgrle adm atmann sevincini duyuyorlar
d. Demir kapy aan gardiyan tahliyeleri kouun nne ardnda
onlardaki tek dnce Necdet'i bir kez daha nasl grebiliriz olmutu.
Mamaktakiler de drdaki siyasi havann gergin olduunu seziyorlard.
Heran askerler ie el koyabilirlerdi. Bu sezi ierideki hazrlklarla da birle
ince durumun ciddi olduu yaygn bir kan haline geliyordu. Mamak'a
yeni gelenlerin iine konup bekletildii demir bir kafes yaplmt.
Koulardan kalem, kat, kitaplar toplatlm, tuvaletlerin tahta kaplar
alnm, iekler sakslanyla havalandrmaya atlp krlm, erler koman
do komando barlar ile kou kaplarna vurarak gemeyi sklatrm110

lard. Saymlarda rahat hazrol komutuna uyulmasna zorlanlyordu.

Tahliye olanlarn deil gzlerinin, yreklerinin bile arkada kalmsna
yeter koullard yaananlar.
Ya Necdet? Darbe gelirse ilk ii onu asmak olmaz myd? Austosun
smscak son gnleri, insanlarn kafalarnda souk mu souk dnceler.
Darbe olursa ite o zaman Mamaktakileri ok daha kt ve baskl gnler
bekliyor demekti. Necdet'i ise "ip". Necdet idam dncesini ylesine
sradan bir oiay gibi kanksam grnyordu, idam hcresinde kendisi
bile bu konuda akalar yapp duruyordu. Ya onunla konuanlar? Glseler
mi alasalar m? Donup kalnan bir an yaanyordu bu syleilerde.
Tahliye olanlar, Necdet'i grmeden gitmenin, onu bir daha hi greme
mek anlamna gelebileceinin bilincindeydiler. Ona hibirey syleme
den gitmek! ite bu tahamml edilmez dnce birdenbire "Biz Necdet
Adal'y grmek istiyoruz" szlerine dnyor. Syleyenler de akn.
Olur mu hi? Hani onbe gnlk falan ieride olsalar anlalr olabilir
belki. Daha burann kurallarn filan bilmedikleri dnlr. Bu szleri
duyan er de arm, "Bunlar herhalde yeniler, burada deil hcrelerle
koularla bile grme yaptrlmaz" diye serte kestirip atyor. Bir kez
grme istei szck haline dnt ya, biraz srar etseler sanki ne
olur? Syleyenler de srarl olmaya kararl. Er sonuta "Ben karmam,
subaya sorun" diyor. Karlkl konumalarn uzadn gen yzba,
tahliyelerin yanna gelip ere soruyor "Ne oluyor burada" diye. Er biraz
alayl "Bunlar idamlk Necdet'le greceklerimi komutanm!"
diyor. Yzba duymam bir ifade taknp "Hadi, abuk olun, kapy an,
arkadalar kafeste bunlar da oraya gtrn" diye sesleniyor.
Tahliyeciler kararllkla grmek isteini yineliyorlar "Ne olur grtrseniz, belki bir daha hi gremeyebiliriz, grtrmezseniz biz de gnl
l kalrz burada." Yzba ban sallayarak "Grrsnz, grrsnz"
diyor. Sonra dalgn bir ifadeyle koridora bakp "Peki siz nesi oluyorsu
nuz da grmek istiyorsunuz Necdet'le?" diye soruyor. Soru birden
yneltilince hazrlksz yakalanmann anlk suskunluu. Peinden yakn
bir ilikiyi sylemenin faydal olabilecei dncesi. Ve tahliyelerden
biri "Mahalleden arkadamz. Ailesine syleyecekleri vardr, belki"
diyor. Yzba pek inanmam bir yz ifadesiyle "Hadi grn bakalm,
ama ark trk sylemek yok" diye uyaryor. "Ne arks.trks?"
"Hani u sizin buradan karken syledikleriniz canm, anlayn ite, onla
r sylemeyeceksiniz, benim de bam arr sonra, karmam". Yzba
tahliyecileri tekrar uyardktan sonra erden hcre koridorlarnn anahtarn
111

istiyor. Ama anahtar erde yok. Bunun zerine anahtarn bulunmasn

syleyip oradan uzaklarken tedirgin bir biimde "Trk, mrk syle
mek yok anlald m?" diye yineliyor.
Yzbann iyi niyetli bir insan olduu tm tutuklular tarafndan bilini
yor. Dierlerine gre cezaevindekilere insanca davranmaya zen gsteren
bir kii. Necdet'i de seven bir kii anlalan. Zaten Necdet'i sevmeyen,
sayg duymayan var m ki?
Er baka bir ere baryor "gel de hcre koridorunun kapsn a". Er
koarak geliyor, "Niye aacam" diye soruyor. Dieri "Bunlar Necdet'le
grtreceim" diyor. "Kim izin verdi, olur mu hi?" "A a yzbam
emretti." Demir kap alp koridora giriliyor. Er nde tahliyeciler ilk kez
A Blok'un hcreleriyle tanmann aknlyla etrafa bakyorlar.
Aylardr yattn yerde, nerde neyin nasl olduunu bilmeden yaamann
sonucu, sanki gizli bir yere girmenin garip duygusu ve umulmadk bir
manzarayla karlamann aknl. Yanyana odalar. Demir kaplar ya
yan ak ya da kapal. Onlarn arkasnda yine demir parmaklklar.
Dardan bakan ieriyi olduu gibi grebilecek ekilde yaplm parmak
lklar. Er koridorun banda "abuk olun hadi" diye sesleniyor. Hcreler,
hcreler...ite iki insan ama Necdet yok. Hangi hcrede olabilir derken,
yere bada kurup oturmu kucandaki kitab okuyan Necdet. Hcrede
ne ranza var ne de masa ve sandalye. Bombo, kk lo bir oda. Yerde
incecik bir ilte. Battaniye yere serili. zerinde necdet.Yannda st ste
konmu birka kitap. Onlardan ayr dm ya da konmu bir kitap daha.
Ad okunuyor, "Bataklk", ilk gze arpanlar bunlar gibi gelse de onlar
dan baka eyann olmad daha sonra anlalyor.
-Abi biz tahliye olduk gidiyoruz, sana...
-Aaa! Siz miydiniz kzlar? Ben grltleri duydum. Ama benim seyir
cilerim yine geldiler diye umursamadydm.
Yerinden frlyor parmaklklara geliyor.Her zamanki glmsemesiyle;
-Bugnlerde oka misafir geliyor. Maymuna dndk. Bakp bakp
gidiyorlar. Bazlar da "bu mu bizim idamlk, yazk olacak" filan gibi
eyler syleyerek szde moralimi bozmaya alyorlar. Demek gidiyor
sunuz? Byle abuk gidilir mi? Sizinle de iyi dostluk kurmutuk. Tam
birbirimize alyoruz, brakp gidiyorsunuz, olur mu hi?
-Abi biz de zlyo...
-Yok yok ben de ok sevindim. Sylediklerimi yanl anladnz.
Darda yaplacak birok i vardr. Onun iin sevinmelisiniz. Burada
oturmak adamn cann skyor ne de olsa.
112

-Necdet abi herhangi bir istein var m bizden?

-Size beni mektupsuz brakmayn diyeceim, ama verirler mi bilmem?
Dier isteklerimi avukatlarma iletiyorum. Maddi hibir isteim yok.
Ama sizin mcadelenin iinde olduunuzu duymak ve gzel haberlerinizi
almak isterim.
-Zaten biz de baka trl dnmyoruz, idam kampanyasnda senin iin
de alacaz, sz. Glyor.
-Tamam ok sevinirim. Yalnz arkadalara syleyin benim iin kendi
ilerini aksatmasnlar. Durum belli artk. Yaplacak ok fazla birey kalma
d. Onun iin benim durumumla zaman yitirmesinler. Darda bekleyen
ok farkl grevler olabilir. Siz de sz verdik diye kendi kendinize bireyler
yapp buraya tekrar gelirseniz ok zlrm. Arkadalara ok iyi olduu
mu, mcadelemizde onlarla olduumu, beni habersiz brakmamalarn
syleyin.
-Ailenin yanna gideli mi? Bir istein var m?
-Siz bilirsiniz. Daha dorusu gitme durumunuz olursa gidin.
-Senin ranzan da m aldlar?
-Boverin ok iyiyim. Her eyi aldlar ama bylesi daha salkl oluyor.
Hcre geniledi. Neyse, sizin davadan herkes mi tahliye?
-Yok..
Er baryor;
-Hadi artk kesin!
-Abi ne kadar zldmz sylemek...
-Hadi daha fazla bekletmeyin. Sizden istediim devaml iyi haberlerinizi
duymak. Mcadelede olduunuzu bilmek. Bu beni ok sevindirir. Bunu
dnn. Arkadalara, beni soranlara tek tek selamm iletip kucakladm
syleyin.
Demir parmaklardan elini uzatyor. Tokalarken dier eliyle de elimizi
tutup, sanki btn varlnn, mcadele gcnn bizlere gemesini istiyor.
Gzlerindeki mavi prltlarla, yzndeki aydnlk glmsemesiyle ondan
ayrlyoruz. Arkamzdan tekrar;
-Arkadalara ok selam, diyor.
Koridorda tekrar dnp arkamza baktmzda, onun parmaklklardan
uzaklatn ve yere bada kurarak kald yerden okumasna devam etti
ini gryoruz. (Kurtulu, zel Say)

113

 O K A C E L E L E R I VAR

Necdet Adal'nn avukat Mehdi Bekta be generalin kendisini meclis

yerine koyarak idam' cezalarnn yerine getirilmesi konusunda karar vere
meyeceklerini dnyor. Hemen varolan hukukun bu ak hkmlerini
de ieren ve Anayasann idam cezasnn yerine getirilmesi konusunda
yalnz TBMM'ye yetki verdiini, lm cezasnn yerine getirilmesine ili
kin dier yasa hkmlerinin de yrrlkte olduunu bu nedenle Milli
Gvenlik Konseyi'nin verdii kararn geersiz saylmas istemini dile geti
ren bir dilekeyi Erdal'a idam cezas veren askeri mahkemeye iletiyor.
Askeri yarglar komutanlarnn grnde. MGK'nn dedii kanun olur.
Burada anayasann, yasalarn yrrlkte olmasnn bir hkm yoktur!
Dileke reddediliyor.
Mehdi Bekta bu kez infazda bulunmak istemini iletiyor mahkemeye.
7 Ekimi 8 Ekime balayan gece. Necdet'i Mamak cezaevinden alp
Ankara Merkez Kapal Cezaevine getiriyorlar. Ellerini abuk tutuyorlar
Avukatlarn infazn ertelenmesi yolundaki talepleri muhatap bulamyor.

Kelepe bileklerine takldktan sonra infaz gmleinin st dmesinin

almasn isteyip "hi de gzel olmam" dedi. Vedalatk. Sehpaya
doru yrd. Orada bir masa zerinde de bir sandelye vard. Masaya,
masadan sandelyenin zerine kt. Saat 03.40 sralaryd.
Cellat ok sarhotu, ipi Necdet'in boynuna geirmeye alrken o bir
bovun hareketiyle kafasn ilmiin ierisine soktu. Etrafna yle bi bakndktan sonra karanla kar haykrd:
Kahrolsun Smrgecilik,
Yaasn anti-emperyalist, anti-oligarik halk devrimi"
Ayn szleri yineledi. Bu arada cellat sandelyeyi ekti. Boyu uzundu
Necdet'in ayaklar masann zerine kadar geldi. Oradakiler cellat ne yapa
can armt. Necdet kendi abasyla ayaklarn masann zerinde
sryerek bolua getirdi. Cellat da koup masay ekti. 20 dakika askda
kald. Bolukta ylece durdu. Sonra doktor muyene etti. indirebilirsiniz
dedi ve indirdiler."
SON MEKTUBU

8.10.1980 aramba
MEHDI B E K T A N SON G E C E NOTLAR

"nfaz gecesi saat 02.00 sralarnda bir askeri ara bizi Merkez Kapal
Cezaevine gtrd. Orada bizi bir odaya aldlar. Daha sonra da cezaevi
mdrnn odasna gtrldk. Necdet'de odadayd. Ondan baka orada
infaz savcs, karar veren mahkemenin iki yesi, bir de doktor vard.
Burada Necdet ailesine mektup yazp yazamayacan sordu. Kabul
edilmesi zerine kada yazmaya balad, infaz savcs acelesi varm gibi
durmadan saatine bakyor, odada tedirgin tedirgin dolayordu. Necdet'se
ok sakindi sanki lme deil gezmeye gidiyordu. Onun sakin hali savc:
nn sinirlerine dokunmu olmal ki Necdet'e dnp "Biraz abuk ol, zama
nmz dar" dedi. Necdet glmseyerek "Tabi, elbette" diyerek yazmasn
srdrd. Mektubu yazp bitirp katlayp zarfa koydu, zerine babasnn
adn yazd, infaz savcs bana ver dedi. Mektubu ona verdi.
Adet olduu zere hakknda verilen kararn zeti okundu. Bu karar
sana m ait sorusunu evet eklinde yantlad.Sonra tuvalete gitmek istedi
ini syledi. Tuvalet dnnde yakasz beyaz idam gmleini giydirdi
ler. Koluna kelepe takacaklar srada kolundaki saati karp babasna
verilmesini istedi. Cebinde 185 lira para vard karp onu da verdi.
114

Sevgili Anneciim ve Babacm,

Sizleri ve ezilenler uruna verilen mcadeleyi erken braktm iin
zgnm. Ama bundan ve iinde bulunduum durumdan dolay hibir
zaman pimanlk duymadm. Ve u ksa yaamm ierisinde hibir ahsi
kar gzetmeden, ezilenler uruna verilen mcadelede yerimi almaya
altm. Bundan dolay gurur duyuyorum. Hakim snflarn gstermek
istedii gibi bizler hibir zumun savunmasz insanlara kar katliam giri
iminde bulunmadk. Fukut onlarn bizi byle gstermeleri, faistlerle
ayn kefeye koyarak cezulundrmulur bizim kiiliimizde ezilenler mcedelesine yaplan bir saldrdr.
Anneciim, babacm, yukarda da sizlere ksaca bahsettiim gibi
hibir pimanlk ve znt duymuyorum. Sizlerin de ezilenler uruna veri
len mcedelede katlediliimden dolay zlmemeniz.i ve bundan gurur
duymanz bekliyorum. Aabeylerime ve ablalarma da yazmak isterdim.
Fakat buna olanak yok. Kendilerine ok selamlar. Burdu satrlarma son
verirken hrmetle ellerinizden perim. Arkadalara selam... Hocakaln...
Necdet Adal
115

SERDAR SOYERGIN

1958-26 Ekim 1980, Adana Kapal Cezaevi.

14 Eyll 1980 gn Serdar Soyergin iki sol gurup arasndaki atmada
bir kiiyi ldrd iddias ile yakalanyor.
Anadolu Ajans Adana'dan ayn gn getii haberde yetkililerin azndan u szleri aktaryor: "Sanklar hakknda sust hkmlerine gre en
ksa srede ilem yaplarak hak ettikleri ceza hemen infaz edilecektir".
Askeri savclk, Serdar Soycrgin'in THKPC / HD rgt yesi oldu
unu, taammden adam ldrdn iddianamesine yazarak Adana
Skynetim Komutanl 1 Numaral Askeri Mahkemesinde dava ayor.
BE GNDE DAM KARARI
Davann ilk ve son durumas 19 Eyll 1980 gn yaplyor. Tek
oturumda karar veriliyor: dam
Kararn stnden 20 gn gemeden Askeri Yargtay 1. Dairesi 9 Ekim
1980 gn yerel mahkemenin kararn yerinde bularak onaylad.
Grlm ey deildi 20 gnde Yargtay aamasnn sona ermesi. Rekor
bir sreydi yarglama! da Yargtay onyay da!
Karar MGK'nn nne gelmiti. Oylamaya geildi. Kenan Evren,
Tahsin ahinkaya, Haydar Saltk, Nurettin Ersin,... oybirlii ile Serdarn
idamn onayladlar. Be kii Meclisin yerine geerek kanun yaptlar idam
iin.
SERDARN SON MEKTUBU

Sevgili Anneciim,
Eer ben aslp lrsem, sen hi zlme. Geride kalan yoldalar da
senin olundur ve onlarn benim intikmmnu alacana inan ve gven.
Devrim yolunda binlerce yiit ld, ldrld, ama bunu yapan kpekle
rin sonu daha kt olacak, onlar bu topaklarda sa yaayamayacaklar
dr. ABD'nin kuklas olan faist askeri cunta ondan ald emileri yerine
getiriyor. Ama cunta kendi mezarn kendi hazrlyor. Bunca aslan gen
lerin hesab cuntadan sorulmayacak m? Sorulacaktr elbet. nk
dnyann her tarafnda askeri cuntalar gelmitir. Fakat eninde sonunda
yklmlardr. nk cuntann amac devrimci mcadeleyi sndrmek ve
cunta ynetimini ABD'nin seti sivil ynetime devretmektir.
116

Anne ldkten sonra baclarma sahip ol. Ve onlar teselli et zlmesin

ler. nk devrimci mcadelede lm her an yaanacak bir olaydr.
nk bu yola ba koymular ya lmlerdir ya da cezaevlerine atlm
lardr. Fakat ylmamlar ve savaarak tenler geride ekirdek brakm
lardr. nk yaam sresince bo durmamlardr. Mutlaka bir eyler
yapmlar veya yapmaya almlardr. nk analar yiitlere gebe
dir. Yiitler de devrimlere gebedir. nk biz az devrimlere, susamz
zgrle. zgrlk yolunda denlere selam olsun. Onlar unutulmad
bizler de unutulmadk. Nasl 1971'lerin intikam alnd; mtulmadysa,
1980'lerde unutulmayacaktr. nk devrimci mcadele lenlerle snmez..
Biz bir lrz,, bin doarz. nk faist askeri cunta tabi ki bizim kelle
mizi isteyecektir. Biz lrken bile bamz dik yrrz.. Hi bir kpee
taviz vermeyiz ve devrimci sloganlarmz atarz.
Serdar Soyergin

ALPER YALMAN SERDAR SOYERI'I ANLATYOR

Serdar ile ilk kez nerede ve nasl tanmtk? Bu soruyu en ok olum

Serdarcan dnyaya geldii zaman sormutum kendime.
Bir arada ve kavgada olduumuz gnlerin neredeyse btn ayrntlar
gzmn nnde fakat "nerede ve nasl" sorusu bulank duruyor.
Kimbilir, belki de sonraki yaamm da beni ok etkileyen bir polis sorgu
su srasnda, polisin en ok nerede ve nasl tantmz merak etmesine
bir tepki olarak "unutmu" da olabilirim.
Adana'nn orta yerindeki parkta olabilir. Park, belediyeye yakn ve
merkezi bir yerdedir. Parkn iinde iki katl ve olduka eski bir binann,
Halkevinin bahesinde bir ateli tartma srasnda olabilir. Burada,
Serdar' burada tanm olabilirim. O hep ateli bir biimde politika tart
lrken hemen yandaki masann kenarna ilimi, elinden hi eksik etmedi
i balkbal tebihini krdatarak sessiz ve sakin ayn yudumluyordur.
ok ateli politika tartmalarna arkadalarna fiziki satama olmad
srece kart grlmemitir.
Oportnist szn bir solcunun dierine yapabilecei en ar kfr
saydndan, bu sz duyduunda sinirlendiinde hemen belli ederdi.
Adana Ticaret Lisesi'ni yetmili yllarn banda faistlerden neredeyse tek
bana temizleyen kimse olarak gsteriliyordu. Okulda henz yeni yeni
olumaya balayan guruplamalarda kendince bir saf tutmakla beraber,
117

dier guruplardan arkadalar arasnda saygn bir yeri olduu hep bilini
yordu. Siyasi olsun olmasn, iliki ve arkadalklar son derece samimi ve
itendi fakat u "oportnist" sz pekok arkadalnn arasnda dolaan
karakedi olmaktan bir trl kmamt. "Allerjim var bu lafa" diyordu ve
ben en ok bu allerjisiyle eleniyordum. Sonralar buna altn hatrl
yorum.
Ana tarafndan Rize dolaylarndan gelip Adana'ya yerletiini syl
yordu, ikisi kz kardetiler. Kardelerinin en byyd ve babasnn
zamansz lm O'nu evin tek "erkei" durumuna getirmiti. "Erken yata
baba olduk. I baa dt gene" diyordu. Babasnn ld gn, daha yeni
almaya balad fabrikaya giderek, "Yahu babam ld, haydi gidip
cenazeyi kaldralm" demiti. Bir kadn arkada "Bir sigara uzatr gibi"
babasnn lm haberini vermesine olaanst armt. Umursamaz ve
sakin grnnn altnda olaand birikmi bir hn ve coku ya da
hzn tadn ancak O'nu ok yakndan tanyanlar bilebilirdi.
Sarna yakn kumrald. Ortadan biraz uzun boyu, beyaz tenini fazla
lekelemeyen iek bozuu bir yz ve heran glmeye hazr prl prl
bakan kahverengi gzleri vard. Sarnln Rizeli oluuna, kahverengi
gzlerini kendisinin "harbiden Adanal" oluuna balyordu. Aramzda
esmeri de olduu iin ona San Serdar diyorduk.
Baba tarafndan Adana'nn iinden nl kabadaylar karm "deveci
ler" ailesine balanyordu. Omuzlarn geri ekerek boyun ileride ve
kollar hafif yana doru ak yryn Devecilerle olan akrabalna
balyordu. Buna da kahkahalarla glyordu. O'na gre hem devrimci
olmak ve hem de byle yrmek her babayiidin harc deildi. Herkesin
diline dolanma riski ok yksek bir yry ekliydi nk.
imdi kentin merkezinde kalan, eskiden kenar mahalle saylan "eski"
Adana'nn gney-batsndaki yoksul Kocavezir'de otururlard. Btn
ocukluu ve ocukluktan k dnemi serserileriyle nl bu semtte
gemiti. Bize hep dana'nn "zenginden alp yoksula veren" son kabaday
lar ailesinden ve semtinden geldiini syleyerek "hava" atard. valye
ruhluydu ve "biz" O'nun valye ruhlu birisi olduunu bilerek hep endie
lenirdik. Nerede bir atma olsa fslt gazeteleri onun adn fsldarlard
kulaklara nk. Doru deildi belki ancak sarn oluu her olayda gze
batmasna yetiyordu. Bir yerde, bir atmada, bir olayda olmasa bile bir
baka sarnn yerine pekala konulabilirdi. Bundan pekok yakndn
hatrlyorum. Kafasn bir kmrle sokmay ciddi biimde dnd
bile oluyordu.
118

Serdarla tanmamz, Adana Sebze Hali'nin kuytu bir yerinde nnde

tabureleri dizili bir ay ocanda, bir yaz akamnda, hamallara "mavra"
yaparken olabilir. ok uygun grnyor. Bu srada bir elinde yine o nl
balkbal fildii renkli tebihi, dier elinde "demli, dumanl ve kzbelli"
bardakta ay vardr. ayoca garsonlar arasnda demli aya olan
dknlyle kk apta bir n salmt. Sklk tuvalete gidiini
"demlikte durduu gibi durmuyor alak" diye aklyordu.
Aranyordum. En emin yerdir diyerek mahalle karakolunun tam kar
sndaki evlerine gtryordu beni. Birsre evlerinde kaldm. Gecenin bir
yars, br kedi sessizliiyle ay demleyip iiyordu. Kahveye de ok
dknd ancak o sralar benzin ve tpgaz gibi kahve de pek bulunmuyor
du. Bulunsa bile ok fahi fiyata satldndan, "akn zulmete boup,
barna ay barda" basyordu. Gl bir igdsel sezgi olmal: "Bir
gn beni ipe gtrseler, son isteimi sors,alar, bir sade kahve isterdim"
diyordu. Glp geiyorduk. O yata kahveye ya da aya olan bu dkn
ln babasndan aldn sylyordu.
Yaz aylarnda i saatlerinin dnda hafta sonlr sergi yerinde sra sra
dizili karpuz kamyonlarn boaltanlar arasnda bulmak da mmknd
O'nu. Bu ii, semtin dier genleriyle birlikte "ay paras iin" yaptn
ileri sryorduysa da asl gelecek aylarda yeniden balayaca Eitim
Enstitsne hazrlk iin altn biliyorduk. Ancak baka "maksad"
olduu da ok gemeden belli olmutu.Ksa bir sre sonra tatillerini halde
alarak geiren genlere bir haller oldu. Azlanndan faizm, emperya
lizm, devrim trnden szler eksilmez oldu. ok gemeden bir sabah hale
erken gelenler her tarafn krmzya boyanm olduunu grdler. Her
yere sloganlar yazlmt.
Serdar'n keyfine diyecek yoktu. "Yahu, bu duvarlar kim boyam?",
diye sorulsa pek de belli ederek, ok sevdii deyiiyle "Kafir gibi" gler
di. H istemedii yerde kendi semtinde de nlyd artk. Semt ve hal
sakinlerinin, kendi benzetmesiyle "adi vakalarn mracaat mevkii" olmu
tu. Hal esnafna ve hamallara baz "akallar" tebelle olmutu. Serdar
akal szn k harfinin zerine basarak sanki iki kez k sesi karyormu
gibi telaffuz ediyordu. Bylece daha ok kmsediini belli ediyordu.
Ancak "felein emberinden krkbin kere gemi" hal esnafnn namusun
dan da pheye dyordu dorusu. Hara isteniyordu. Esnaf "vermem"
demiyordu. Fakat tarifeyi fahi buluyordu.
Esnaf aresizdir. Gelmiler yana, bana, yanlannda altrdklar
adama bakp, Sar Serdar gerekten bu mu diye tereddte dmler. "Bak
aslanm, bizi bu beladan kurtarn, makul olan.size..."
119

"Olmaz" diyordu Serdar. "Bizi bu ilere bulatrmayn. Admz mafya

ya kar. Biz devrimciyiz. Ancak sorutururuz, arkasnda kimlerin olduu
nu renirsek syleriz. Gidip derdinizi onlara anlatrsnz."
Aslnda Serdar 70'li yllarda kabaran devrimci dalgann kpkl sula
rnda kyya doru kula atan devrimci bir militann prototipidir. Fazla
teorik derinlii olmayan, snf bilincini pratik yaamndan kard
sonulardan elde eden, nne kan sorunlarn zerine yryerek kendi
yolunu aan fakat belli bir hukuka bl olmayan s programlarn tutkulu
izleyicisi, inanl, temiz, ayaklar yere basmadan g tutmaya alan bir
devrimcidir. Kuann olabildiince en ne atlandr. Devirecei kesin
dir ancak yerine ne koyaca konusunda fazla fikir sahibi deildir. nat,
namuslu ve alkandr. Sosyalizm O'nun in olduka soyut bir kavram
dr. Ancak sadakatte fazlaca kusurlu davrandklar sylenemez.
Yetmili yllarn ikinci yarsnda liseyi bitirmi ve yksek okulu kazan
m fakat devrimci kavgas eitimini tamamlamasna zaman ve olanak
brakmam br devrimci, sosyalizm dncesini sokaklara tayan kimse
konumundadr. Belki de saysal kabara kar kltr dzeyinin giderek
dtn ilk farkeden ancak elinden fazla birey gelmediini grdke
acs oalan insandr. aresizliine zlen ancak o an iin yaplacak ok
ey olmadna kendisini inandrarak yoluna devam edendir. Oysa bir g
olarak ortaya knca "adli vakalrn mracaat vekili" olmaktan kurtulunmaz.
Halde haralarn Kabzmallar Derneince toplandn renmitik.
Serdar'a gre "kestirmeden gitmek" haralar dernek bakannda topland
nda daha datm yaplmadan gidip el koymakt. Gidip konuacaktk ve
adam kuzu kuzu verecekti. ki kafadar gidip "usulne uygun" bir dille
konutuk. Duvarla konutuk sanki, oral bile olmad adam. Bu trden
isteklere alk olduu belli oluyordu. Serdar'n ayn korku dilinin dier
versiyonunun rktc olacan bildime iknaya alyordum.
Arkadalara danmadan herhangi bireye kalkmak doru olmaz diyor
dum. Sonra esnafa, hamallara, semt sakinlerine farkmz nasl anlatacak
tk? "Bover", diyordu, "nasl olsa sonucu herkesin houna gidecek bir yol
buluruz."
yi bir gzda gerekiyordu. Yardmmza hal mdr yetiti (!) Bir ii
arkadamzn kk yataki kzna tecavze yeltenmiti. O evrenin pek
tanmad birileri geldiler ve mdr halin ortasnda yere yatrp dizkapaklarn kurun yamuruna tuttular. Her naslsa srann yaknda "bizim"
bakana geleceini barp gittiler. Onlarn da "bizim" bakanla bir hesap-

lan olduu belliydi. Bu da bizim iimize yaryordu. Bakan bu olaydan

ok rkmt.
Paralar tkr tkr gelmeye balamt. Esnaflarn dnda herkes
memnun grnyordu. Bir sre sonra arkadalar parann kaynan sordu
lar. Anlattk. Olmaz, cevabn alnca iknaya altk fakat anlatamadk.
Biz farklyz dediler. Hepsi bu kadar. Baka bir zm yolu bulamaynca
hali kendi "kaderine" terkedip baka ilere koyulduk.
Bundan sonra btn gcmzle fabrikada alacaktk. nmzde
birbuuk ay vard ve sendika seimini kazanmay hedefliyorduk. ukoSen'in ynetminde olmak fabrikadaki dier sol guruplarn da hlyalary
d. Fabrikadaki dier arkadalarla alma program yapld. " baa dt
yine" diyordu Serdar.
Daha o gnden balayarak faistler idare binasnn nndeki havuzda
slatlarak sopaland. Temizlik ii uzun srmedi. Pimpirik davrana yer
yoktu. Okuldaki deneyimleri bunu retmiti Serdar'a. Arada bir gerein
den fazla ileri gittii oluyorsa da zamannda durmay da biliyordu. k
n aldktan sonra tazminatm almaya gelen faistlerin fabrika knda
yollar kesilip parlar ellerinden alnyordu. Eletiriler artnca "elde edilen
geliri" fabrikada oluturulan bir fona vermeye raz oldu Serdar. Sar sar
glerek "ne yani haketmedikleri paralr alp gitseler miydi?" diyerek
kendini savunuyordu.
Fabrikada gc snrl dier iki sol gurupla l ittifak yaparak sendika
seimi kazanld. Daha sonra bu guruplar arasnda epeyce anlamazlklar
kacak ve sert tartmalara yol aacakt fakat balang iyiydi. Ksa bir
sre sonra, genellikle le saatlerinde ve gece vardiyasnda dzenli eitim
almalar balamt. ilerle her konuda tartmal toplantlar yaplyor
du. Ayn toplantda bir sonraki gnn konusu ve konumacs tesbit edili
yordu.
Bu trden bir almay bize yaktramayan birileri olmal ki, ok
gemeden toplant saatleri polisin kaytlarna dmeye balam.
Dikkatimizi personel mdr, falakay siyasi polis ekti.Bir hafta sonra
salverildik. Fakat yine uzun srmedi. be gn sonra fabrika zrhl
aralarla kuatld.Ortada grev yok, direni yok, bu ne itir derken
Serdar'la beni yemekhaneden aldlar. Fabrika giriindeki caml blmeye
gtrdler. Ne grelim, "bizim" arkadalardan bir hari, hepisi orada.
Haydi dediler, operasyon tamamland. Gidiyoruz. Eee? E'si yok. Bizim
iin o kadar adam seferber edilmi! 1979'da Adana'da skynetim var ve
bizi onlar alyorlar.

120

121

Yzbaya gre siyasi polis bir halt yiyememiti.Br hafta bouna falaka
ekmiti. Gzlerimiz baland ve uzun bir yolculua ktk. kimizin de
kestiremedii uzun bir sreden sonra Serdarla beni ayr ayr hcrelere
koydular .Bitkindik fakat glme krizinden kurtulamyorduk. Bir-iki arka
da hafif zlme belirtisi gstermiler fakat uzun srmemiti. Direnliler
direnlerini hemen onlara geirmlerdi. Baka bir guruptan Dursun ismin
de bir arkada elektirik okuna dayanamayarak lm. Bu da ikencecileri
ok rktm ve bu yzden bizi, sonradan rendiimize gre, baka bir
yere "istirahate" almlard. On gn kadar sonra tutanaklar tutuldu ve
serbest brakldk. ktmzda bir aydan fazla "gzaltnda" tutulduumu
zu rendik. Mutluyduk nk ifade vermeyi reddetmitik. Tutanaklarn
altn imzalamay da...
Adana Yksek renim Dernei ile Halkevi btn ukurova'da sosya
lizmin ilk okulu oldu. Seminerler, siyasi tartmalar, dergiler, gazeteler
kitaplar derken guruplamalar ilk nce buralarda balad. Hzla okullara
ve fabrikalara yayld. stanbul ve Ankara'dan gelenler ile 1974'te tahliye
olanlar hereyin ban onlar ekiyordu. Biz 57-58 doumlular ounlukla
kimin nerede ayrlp nerede birletiini pek ayrdedemediimizden
"kestirmeden" gidenleri beeniyorduk. Devrim diyorduk. ktidar devrimle
alnacakt. Derken kesintisizler, Marx, Lenin ve sosyalizm... Bizim
okumaya fazla istekli olduumuz sylenemezdi. Daha ok dergilerle
seminerlerle "idare" ediyorduk.
Evinde ok sayda kitap olmasna karn Serdar'n okuduuna pek rastla
madm. Ancak snf bilincini kendi gnlk yaamndan pekala karyor
du. "Entellektel gevezelii" hi sevmiyordu. Daha ok pratik mcadele
ile ilgiliydi ya da yle olmay yeliyordu. Ancak fabrikadaki le vakti
sohbetlerimizden okumadn dnmek hi de mmkn deildi. Birka
yllk bilile yrtt devrimci yaamna sdrd enerjik kavgas onu
snf kiniyle, yourmutu.
12 Eyllden epeyce nce hakkmzda ayr ayr gyabi tutuklama karar
alnmt. lgili ilgisiz birok olaydan aranyorduk. Arkadalarmz pek
ok ehirde ve Adana'da tutuklanyordu. "l ele geenler" de vard. 7980 knda bir sahil kasabasnda aranan arkadalarla biraraya geldik.
Gnn modasyd arananlarn resimleri ve knyeleri, eylemleriyle birlikte
her akam televizyonda yaynlanyordu. Bir akam yurtdna kp
kmamay tartrken, knyelerimiz, eylemlerimiz ve resimlerimizle
kendimizi ekranda grdk. Serdar "yahu biz neymiiz de haberimiz
yokmu" diyerek bir kahkaha patlatt. Heyecanlanmtk fakat sakin

grnmeye alyorduk. Devlet bize fena takmt, lgili ilgisiz hereyi

zerimize ykyorlard. O gn iin yurt dna k doru bulmuyorduk,
kaldk. imize devam edecektik.
80 yazma gelindinde bir darbenin olacam herkes konuur olmutu.
Bizimse darbeye kar nlem alacak takatimiz yok gibiydi. Serdarla ben
bir ii arkadamzn evinde beraber kalyorduk. Daha dorusu saklan
yorduk. 12 Eyll gnlerinde bir faili mehule kurban giden Ali Hoca
baka yerlerden nemli arkadalarn geldiini syleyerek biraraya gelme
miz gerektiini iletti. Ali Hoca hereye vakft fakat bir tek tabanca
kullanmasn bilmiyordu. Pek ok kez lm tehditi almasna ramen silah
l korumay gereksiz sayyordu.
O gece Serdar ge vakitlere kadar bana en ok Adana'dan uzakta bir
yerde yakalanmaktan korktuunu anlatmt. Sk sk uzun yolculuklara
ktm iin benim oralarda yakay ele vereceimden kaygulanyordu.
Bir yandan o gece okumak zorunda olduum katlara bakyor dier
yandan da onu neden kayglandn anlamaya alyordum. "Hasr
ederler adam" diyordu."Hasr gibi inerler".Hem gezdirirler hem de
inerler. stelik stanbul'da, Ankara'da hava souktur. Hcreleri daha da
souk olur. Dalga m geiyordu yoksa gerekten mi kayglanyordu anlayamyordum. Uzun bir yolculuktan yeni dnmtm ve bitkin bir vaziyet
teydim. Onca tecrbeye ramen saf saf Adana polisinin dierlerinden
daha insafl olabileceini aklna getirebiliyordu.S onra gltk. Haklsn
ma diyordu eer ele geeceksem burada olmasn tercih ederim.
Birlikte kitaplar okuyoruz altm izerek.En ok Nazm'n Benerci'sini
okuyoruz. Bazan yksek sesle okuyoruz. Benerci'nin lmn iimize
sindiremiyoruz.
Austos ay bitmiti. Bir kaldmz evde bir haftdan fazla kalam
olmutuk. Arkadalar baka bir semtte ev ayarlamlar oraya tanacaz.
Ancak son anda vazgeiyoruz. 12 Eyll bir ii arkadan evinde kakl
yoruz. Her sabah olduu gibi Serdar yine erkenden kalkp ekmek almaya
kmt. Sonra telala geri dnp televizyonu at. "Gzn aydn, olan
oldu".
14 Eyll. Sabah ile akam 17 saatleri arasnda sokaa kma yasa
kaldrlyor. Akam haberlerinde askeri marlar arasnda duyduumuz tek
iyi haber bu oluyor. Serdar arkadalar bulmya gidecek.Gitmeden nce di
fras filan alp geliyor. zerindeki kirli gmlei karmasn sylyo
rum. Yanmda yeni bir kahverengi gmlek var.Rengi rengine uyar diyo
rum, glyor. Dikkatli ol diyorum, herey olabilir. Sarlyoruz. Akama

122

123

kalmaz gnerim diyor. Darack sokaklarn arasndan szlyor. Sokaklar

devriyelerle dolu...
Gidi o gidi.
Saat onalt haberlerinde dnya zerime yklyor sanki. Kle gibi y
lyorum.
Ali ve Sleyman arkadalarla bulumular. Bir kahvede aralarnda
sorun olan bir dier sol gurubun adamlaryla konuacaklar. Sleyman'la
Serdar kahveye gidiyorlar. Provaksiyon. Silahlar patlyor. evreden geen
bir devriye mdahale ediyor. Ortalk toz duman. Sonuta kahvede bulu
nan biri ve devriyeden bir yzbann ld grlyor. Serdar' yakal
yorlar.
insanlar Serdar konuuyor. Yolda, okulda, fabrikada. Serdarlmz
vermeyeceiz diyorlar. Onu kurtaralm diyorlar. Btn gazeteler onun
canavarlklarndan, aslmas gereinden sz ediyor.
19 Eyll gn yarglanmas balyor ve bitiyor. Tek celsede karar veri
liyor: idam.
zerinde ayrlrken verdiim kahverengi gmlek var.
26 Ekim. Adana Kapal Cezaevi.
Kadn kouunda sabaha doru yangn kyor. Siyasi koulardan
slogan sesleri ykseliyor.
Serdar' hcresinden alyorlar. Annesine bir mektup, arkadalarna
kk bir not yazyor.
Metin olduunu ve bir devrimci gibi lme gideceini yazyor.Din
adam istemiyor.Son kahvesini iiyor. Ve yryor.Dizleri titremeden.

ANKARA AD KARA

Gkte turna dizim dizim

Dinmedi yrekte szm
Erdal Eren'i asmlar
Adn syler sazm
Deli sevdalar banda
Sevdal yrek dnde
ektiler daraacna
Daha gencecik yanda
Ankara ad kara
Bu yara baka yara
On yedi yandayd
Kylr m Erdal'a
Gkyznden bize der ki
Durmasn kavgamn ark
Sen alama anacm
oalrz trk trk
Ba dim dik yryordu
lmne glyordu
Halkm unutmasn beni
Mutlak gelirim diyordu
Ankara ad kara
Bu yara baka yara
On yedi yandayd
Kylr m Erdal'a

ERDAL EREN
(13 Aralk 1980,Ankara Merkez Kapal Cezaevi)
Erdal Eren Ankara Skynetim Komutanl 1 Numaral Askeri
Mahkemesinde "bir eri ldrmek" suundan yargland. Yarglama 1 ay
17 gn gibi ksa bir srede tamamland. 13 Aralk gn sabaha kar idam
edildi.

124

25 Eyll 1961 ebinkarahisar doumlu. Babas retmendi. Bir da

kynde retmenlik yapyordu o doduunda. 1970'li yllarn banda
ailesiyle birlikte Ankara'ya yerleti. Dikmen'de oturuyorlard ve Erdal
Ankara Yap Meslek Lisesi'ne gidiyordu. Devrimci mcadele ile bu yllar
da tant. ANOD ierisindeydi ve GKB'li idi.
125

30 Ocak 1980 gn Yukar Ayranc Hodere Caddesi zerinde yazl

maya kan ODT rencisi Sinan Suner polisin mdahalesi ile karla
m ve orada ldrlmt. Bunun zerine ierisinde Erdal Eren'in de
bulunduu devrimciler iki gn sonra, 2 ubatta Sinan'n katledildii yerde
bir anma toplants dzenliyorlard. Erdal'n hayatn ilikin ne olduysa o
gsteriden balayarak oldu. "Sinanlar lmez" sloganlar atlrken etraf
askerler saryordu, insanlar dalmaya balamt ki silah sesleri duyulur
oldu. Erdal da geri geri ekilmiti. Bir apartmann bahesindeydi. zerine
doru gelen jandarma birden srtndan ald bir kurunla yzkoyun
nne dmt. Askerler Erdal'n etrafn sardlar. Onu yakaladlar. Erin
katili olduunu sylemeye baladlar daha orda. Doru Merkez
Komutanl'na gtrld. Erdal daha sonraki gnlerde Mamak'ta hcre
arkadana "o bir gnde, emniyette grmediim ikenceyi grdm" diye
anlatacakt. Erdal Eren 4 ubat 1980 gn tutukland. Doruca Mamak
Askeri Cezaevi A Blok Arka Tecritlerine konuldu. Daha ilk andan ona
"idamlk" muamelesi yaplmaya balanlyordu. Onun yakalanmasndan
sonra evine aramaya giden polisler babasna "Olun bir eri vurdu. Cezas
idam" demilerdi.
Savc da ayn grteydi, inanlmaz bir hzla iddianamesini hazrlad. 5
ubat tarihli iddianamede kendisini cezadan kurtarmak amacyla Erdal'n
askeri ldrdn ileri sryor ve idam talebinde bulunuyordu.
13 ubat gn ilk duruma yapld. "Yargnn" hz artcyd.
' Skynetimde bir sre grev yapan bir emekli yarg "davann hzla biti
rilmesi iin yukardan srekli emirler geldiini" aklayacakt yllar sonra.
Erdal'n avukat bu badndrc yarglma hzn yavalatmak iin rp
nyordu. Ama bouna. Onun da payna yapt savunmadan dolay alt ay
hapis cezasna arptrlmak decekti.
19 Mart gn yani olayn zerinden daha 45 gn gemeden mahkeme
kararn verdi: idam!
Ne olay yerinde keif yaplm, ne savunmada dile getirilen kantlar
zerinde durulmutu. Karar btnyle bir "adli hata" idi. ok temel, gzle
grlr elle tutulur veriler olayn deerlendirilmesinde gznne alnma
mt.
Erdal el yazsyla hazrlad bir sayfalk savunmasnda bunu ak ak
dile getiriyordu:
"Sayn yarglar Trkiye'de ve Dnya'da grlmemi bir yarglama
usul ile kar karyayz. Bu davann bu kadar hzla sonulandrlmak
istenmesi, olay daha anlalmadan, yukardan gelen emirlerle oktan veril126

mi bir kararn formalitesini yerine getirdiinizi gsterir. Benim hakkm

daki kararn st dzeydeki skynetim komutanlar tarafndan verildii o
kadar ak ki, normal hukuk usulleri dahi ayaklar altna alnmtr.
Benim hakkmda pein bir yarglama yapld son derece aktr.
Nitekim benimle ilgili olayn ertesinde Genelkurmay Bakannn "oktan
dr idam olmuyor, baz kiilerin idam edilmesi gerek" eklinde bir deme
vermesi benimle ilgili idam karandr.
Ben bu olay ierisinde kasten bir eri ldrmedim. Benim bu artlar
ierisinde bir eri ldrmem siyasi inancma da terstir."
Kantlar Erdal' doruluyordu. Otopsi tutananda askerin yakn atla
vurulduu yazyordu. Bilirkii ise tam tersini sylyordu. At uzaktan
yaplmt. Mahkeme idam karannda bu elikiyi gidermiyordu. Yine olay
anlatmnda Erdal'n kendi zerine doru teslim ol arsyla giden eri
vurduu ileri srlyordu. Oysa otopsi raporunda erin srtndan vurulduu
tesbit edilmiti. Mahkemeye gre erin Erdal'n zerine doru teslim ol
diyerek yrd ve ona srtm dndn kabul etmek gerekiyordu. Bu
olabilecek birey deildi. Otopsi raporundaki bir baka nokta da eri vuran
kurunun vcutta aadan yukan doru bir seyir izlediiydi. Oysa somut
olayda Erdal'n bulunduu yer yksekte askerin bulunduu yer ise daha
aadayd. Bu durumda Erdal ate etmi olsa kurunun yukardan aaya
doru bir seyir izlemesi gerekirdi. Bu gerekelerin, kantlarn hibirisi
mahkeme kararn etkilememiti.
Ne var ki Askeri Yargtay 3. Dairesi oy birlii ile mahkemenin kararn
bozdu. 3. Daire bozma kararnda "otopsi raporundaki ak elikilerin
varlna, kukulu ve duraksamya yol aan bilirkii raporunun hkme
dayanak yaplamayacana" dikkat ekiyordu. Aynca Erdal Eren'in
gerek yann salkl bir biimde saptanmasn istiyordu.(15 Temmuz
1980)
Erdal'n yaamas yolunda bir umut domutu. Fakat bu umut
fazla uzun srmedi. Bozma kararna Askeri Yargtay Basavcl itirazda
bulundu. 12 Eylll gnler balamt. Artk her ey emir ve komutaya
tabi idi. Askeri Yargtay Daireler Kurulu itiraz zerine bozma karann
kaldrp dosyay yeniden 3. Daireye gnderdi. (20 Ekim 1980) 3. Daire bu
kez de karan sank hakknda hafiflitici nedenlerin uygulanmad, idam
cezasnn mebbete evrilmedii gerekesiyle bozdu. (28 Ekim 1980)
Fakat basavclk ii bitirmek niyetindeydi. Bu karara kar da yine itiraz
da bulundu Daireler Kuruluna. Daireler Kurulu bir kez daha 3. Dairenin
bozma kararn bozarak idam kararn kesinletirdi. (20 Kasm 1980)
127

MGK yeleri Kenan Evren'in bakanlnda TBMM sfatyla toplanp

Erdal Eren'in lm Cezasnn Yerine Getirilmesine Dair Kann'u gr
tler. 12 Aralk 1980 gnnn leden sonrasnda
birka dakikada
karttlar "kanunu". nk szleri kanundu onlarn! Ayn gn Resmi
Gazete'de yaynland idam ferman.
Erdal'n avukatlar Nihat Toktay ile smail Sami akmak infzada
bulunmak iin savcla bavurmulard. Akam zeri telefonla arandlar
ve nerede bulunacaklar soruldu. 12 Aralk 1980 gecesi infaz iin Ankara
Merkez Kapal Cezaevine giderken infazn ertelenmesi taleplerini ieren
bir dileke vard yanlarnda. Erteleme istemleri son derece hukuki idi.
yle diyorlard dilekelerinde:"Silahl Kuvvetler her ne kadar 12 Eyll
1980 gn emir ve komuta ierisinde ynetimi ele alarak parlementoyu
feshetmi isiler de 1961 Anayasas hl yrrlktedir. Milli Gvenlik
Konseyi'nin Anayasann baz maddelerinin yrrlkten kaldrldna dair
bir aklamas da bulunmamaktadr. Varolan dzenlemelere gre ise lm
cezasnn yerine getirilmesi konusunda onay makam TBMM'dir. Bu
durumda TBMM tarafndan onaylanmayan bir idam hkm yasal deil
dir, infazn ertelenmesi gerekir."
nfaz savcs dilekenin muhatabnn kendisi deil, MGK olduunu
syleyerek dilekeyi ald. Ama infaz durdurmak niyetinde deildi.
MAMAKTAN ANKARA KAPALIYA
Ankara'nn souk bir 12 Aralk gn bitmi, 13 Aralkta yaanmaya
balanlmt.Mamak'ta saat 1.30'u gsteriyordu. Erdal henz yatmt ki
hcresinin kaps ald. Onu almaya gelmiti askerler. Hcre karanlkt,
dardan aydnlatlyordu. Hcre tek kiilikti. Ne gazete dergi okuyabili
yor, ne radyo dinleyebiliyordu. Fakat yine de bekliyordu o gn. Evet
beklenen an gelmiti. Hemen toparlad kendini Erdal. Yazd mektubu
gizledi pantolonunun iine.
Onu bir jandarma panzerine bindirdiler. Olaanst nlemler alnmt
geilen sokaklarda. Hi konumadan dalgn dalgn evresine bakyordu.
Cebinde 800 lira paras, kolunda bir saati ve gizledii bir mektup vard
zerinde.
Ankara Merkez Kapal Cezaevi son durakt. Gardiyanlarn durduu
odaya aldlar onu.

128

SMAL SAM AKMAK ANLATIYOR

Cezaevinin giri ksmnda, kk meydanda daraac kurulmutu.
Mdrn odasna alndk. Karan veren mahkemeden bir binba da grev
liydi orda. Ankara savcs, infaz savcs, cezaevi savcs, bir general birka
subay...
Az sonra Erdal' getirdiler. Elleri arkadan kelepeliydi. Rahat grn
yordu. Ellerini zdler. Bize hogeldiniz dedi. Bir sandelycye oturttular.
Erdal' bizden nce Mamak Askeri Cezaevinden buraya getirmilerdi.
Gardiyanlar odasnda bekletiyorlard. Bizler gelince mdr odasna ald
lar. Erdal "Avukatlarmla zel grmek istiyorum" dedi, bizlerle karla
nca. nfaz savcs "Olmaz" dedi, "ne konuacaksanz burada konuun".
"Son istei!" dedim. Nihat, "Ne sakncas olabilir" dedi. nfaz savcs yine
"Hayr" dedi. Erdal yle bir bakt, arkasn dnd bir mektup kartt
pantolonundan. Bana uzatt, "Bunu babama verin" dedi. infaz savcs
atlp ald mektubu, "Biz veririz" dedi. Erdal "Sz verin bana" dedi. "Sz"
dedi savc. Bir de ailesine mektup yazmak istediini syledi. Kalem kat
uzatld. Bir sara iebilir miyim dedi? Nihat karp bir sigara verdi.
Son sigarasn ierken son mektubunu da yazmaya balad. Erdal'n bir
sigara iimlik mektup yaz savcy sabrszlandrmt. "Fazla uzattn"
dedi az sonra yaama veda edecek olan Erdal'a. Mektup bitmiti, "haz
rm" dedi.
Savc Erdal'n ellerinin keepeennesini emretti. "Kelepe takmayn,
bana dokunmanz istemiyorum" dedi Erdal. "Olmaz" dedi infaz savcs.
mam gelmiti. "Halkmn dini inanlarna sayglym, ama sizi istemiyo
rum" dedi. Sra doktordayd, dama engel bir hastalnn bulumad tesbi
edildi. ok dnceliydiler ! Salkl asmak istiyorlard onu! stne
beyaz idam gmleini giydirdiler, idamna ilikin mahkeme kararnn
zetini okuyup beyaz gmlein stne ilitirdiler. Sonra savc "hadi
Erdal" dedi. Omuzlanyla sarld bana ve Nihat'a. "Hadi Allahasmarladk"
diyerek vedalatj. Sanki birka saat sonra tekrar grecekmi gibi gr
t bizimle Sehpaya yrrken yznde hibir korku grmedim. Normal
yryyle gitti ipe. Dimdik ve diri admlarla. Cellat ipi boynuna geir
di. Geceyt Kor gr sesiyle haykrd "faizme lm, halka hrriyet"!
Sonra tekclt di ayamn altndaki sandelyeyi. Kendim bolua brakt. O
zaman karan veren Ankara Skynetim Askeri Mahkemesi'nir, grevlisi
binbaya haktik. Yoktu. Nihat Toktay koarak ieriye gitti. Adam ieride
129

ban ellerinin arasna alm duruyordu. Nihat "gel seyret" diyerek alp
gelirdi onu.
Oradakilerin tm etkilenmiti. Erdal Eren'in idam sehpasna ktnda
saat 2.53't. Grevli doktor muayeneyi yapp lm olduunu belirtiinde
ise saatler 3.10'u gsteriyordu.

SON MEKTUBU

Sevgili annem, Babam ve Kardelerim,

Sizlere bugne kadar pek salkl mektup yazlmadm. Ayrca konuma
olanamz da pek olmad. Zaten dardayken de birbirimizi anlayabile
cek ekilde pek konumazdk^Bu konuda sizlere kar byk lde hatal
davrandm. Ancak bunu siz.e sayg duymadm, bu nedenle byle davran
dm eklinde yorumlamamanz. isterim.) Bu nedenle sizlere anlataca
m, konuacm ok ey var. Ancak olanak yok. Dncelerimi bu
mektupla anlatmaya alacam. u anda ne durumdu olacanz tahmin
ediyorum. Ama ok aklkla sylyorum ki, benim moralim ok iyi ve
lmden de korkum yok. ok byk bir ihtimalle bu iin lmle sonula
nacam ok iyi biliyorum. Buna ramen korkuya, ylgnla, karamsarl
a kaplmyorum ve devrimci olduum, mcadeleye katldm iin onur
duyuyorum. Byle dnmem, byle davranmam halk ve devrime olan
inancmdan ileri gelmektedir. lmden korkmadm sylemem, yaamak
istemediim, yaamaktan bktm eklinde anllmamal. Elbette ki,
hayatta olmay ve mcdele etmeyi arzularm. Ancak karma lm km
sa, bundan korkmamam ve cesaretle karlamam gerekir.
Biliyorsunuz ki, bu ceza ilediim iddia edilen bir sutan verilmedi.
Asl amalanan byle bir olayla gzda vermek ve mcadeleyi engelleme
hedefine dayldr. Bu nedenle sizin de bildiiniz gibi kendi hukuk kuralla
rn ineyerek bu cezay verdiler.
Cez.aeviule yaplan (neler olduunu ayrntl bir biimde renirsiniz,
sanrm) insanlkd zulm altnda inletildik. O kadar aalk, o kadar
canice eyler grdm ki, bu gnlerde yaamak bir ikence haline geldi.
te bu durumda lm korkulacak bir ey deil, iddetle arzulanan bir
olay, bir kurtulu haline geldi. Byle bir durumda insann intihar ederek
yaamna son vermesi iten bile deildir. Ancak ben bu durumda irademi
kullanarak ne pahasna olursa olsun yamm srdrdm. Hem de ileride
bir gn leceimi bile bile. Sizlere bunlar anlatmamn nedeni yaamak130

tan bktm ya da meselenin nemini, ciddiyetini kavramadm gibi

yanl bir dnceye kuplmamanz iindir. Btn hu yaplanlar, bam
dan geenler, kinimi binlerce kez. daha arttrd ve mcadele azmimi
krkledi. Halka ve devrime olan inancm yok edemedi. Mcadeleyi
sonuna kadar, en iyi bir ekilde yrtmek ve ykseltmekten baka bir
amacm yoktur.
Mesele benim amdan ksaca byle. Ancak sizin anzdan daha farkl,
daha zor olduunu biliyorum.
Anne, baba ve evlat arasndaki sevgi ok gldr, kolay kolay kaybol
maz. Ve evlat acsnn da sizin iin ne derece etkili olacan biliyorum.
Ama ne kadar zor da olsa bu tr duygusal ynleri bir tarafa brakmanz
istiyorum, unu bilmenizi ve kabul etmenizi isterim ki, sizin binlerce evla
dnz var. Bunlardan daha niceleri katledilecek, yaamlarn yitirecek
ama yok olmayacaklar. Mcadeleye devam edecek ve onlar mcadele
alanla rnda yaayacaklar.
Sizlerden istediim bunu byle bilmeniz, daha iyi kavramaya aba
gstermenizdir. Zavall ve aresiz biriymi gibi ardmdan alamanz beni
yaralar. Bu konuda ne kadar gl, ne kadar cesur olursanz beni o kadar
mutlu edersiniz..
Hepinize zgr ve mutlu yaam dilerim.
Devrimci selamlar.
Oulnuz Erdal.

VEYSEL GNEY

1957-10 Haziran 1981,Gaziantep Kapal Cezaevi.

1957'de Malatya'nn Hekiman ilesine bal Davulkulu Kynde
dodu. Liseyi Malatya'da okudu. 1975'te tsdenir Karabk Montj
antiyesinde elektiriki olarak alt. Bu arda skenderun Meslek Yksek
Okulu Makine Blm'n bitirdi, iskenderun'da Devrimci Yol saflarnda
yer ald.
12 Eyll sonrasnda Gaziantep'teydi. 28 Arlk 1980 tarhinde bir atma
sonrasnda yaral olarak yakaland. atmada bir stemen de lmt.
Veysel Gney Adana-Kahramanmara-Gaziantcp-Adyaman ve iel illeri
131

Skynetim Komutanl 2.Nolu Askeri Mahkemesinde yarglanarak

kendini cezadan kurtarmak iin adan ldrmek (TCK450/9) suunu ile
dii iddias ile 20.2.1981 gnnde lm cezasna arptrld. Skynetim
Mahkemesinin verdii cezay Askeri Yargtay 4. Daresi 21.4.1981 gn
onayland. Milli Gvenlik Konseyi ise 8.6.1981 gn lm cezasnn yeri
ne getirilmesi iin 2473 kanunu kard .Veysel'in cezas 10 Haziran 1981
gn Gaziantep Kapal Cezaevinde saat 0.2 sularnda infaz edildi.
AYDIN KILI ANLATIYOR
Gaziantep emniyet mdrl 1. ubede ksa bir sre birlikte olduk.
kence yaplrken iniltilerini duyuyuyorduk.Daha ok sa gsndeki
yarasna ikence yapldn sonradan rendik. Onu bartabilmek iin
ikencecilerin ok aba harcadnn tanym. Ama barmyordu, bartamyorlard.
Daha sonra ilk defa Merkez Komutanl Gzetim Yerinde karlatk.
Yanmza geldiinde yalnayakt. Ayakkablar ve oraplar yoktu. Giysi
yerine de hastane pijamas giydirilmi, salar sfr numara tra edilmiti.
Kafasndaki yara izleri kabuk balamt. Kelepeli olarak koua attlar.
Arkadalmz burada balar. Veysel cezaevine geldiinde yaras yeni
yeni iyilemeye yz tutmutu. Ama o haline hi aldr etmeden darack
hcresinde spor yapar, nefesini amaya alrd. Bugn yarn aslacan
bilen bir insann yaama bu denli sk skya bal olduunu grmek beni
derinden etkilemiti.
Cezaevi ynetimi keyfi bir biimde infaza dein srecek gr yasa
vermiti. Ayrca havalandrmaya karlmyor, mektuplar da verilmiyor
du.
Onun en ok merak ettii idam edilen devrimci arkadalarn daraacndaki tavrlaryd. Konumalarmzda ou kez bu merakn gidermeye
alarak sorular sorard. O "Denizlerin yakt mealeyi daha ykseklere
karabilmek en onurlu grevdir" diyordu.
Aslnda daha "ubeye" yaral olarak getirildiinde idam kaleminin krl
dn biliyordu. kenceciler sorgu srasnda "dam edileceksin, kurtulu
un yok" diye saysz kez barmlard. Konumalarmzda "Bana son
szlerimi syleyecek kadar bir zaman sresi tanrlar m? Bu son grevimi
bir devrimciye yarar biimde yerine getirmekten baka hibir isteim
yok" derdi.
Veysel tam anlamyla gstermelik bir mahkeme yapldm sylyordu.

damn abuklatrmak iin dosyas Gaziantep Devrimci Yol davasndan

ayrlmt. Durumnn birinci gnnde yarglamayla ilgili konularn tm
halledilmi, ertesi gn de heyet idam kararn aklamt... Avukat var
myd? Nasl yarglanmt? Ama idam karar yzne okunduunda slogn
attn yazmt gazeteler.
Ben infaz gecesi bitiikteki hcrede kalyordum. Nazm'm deyiiyle o
gece cezaevinde gerekten "hava kurun gibi ar"d. Onu alp gtrdk
lerinde, gitmeden nceki uyrsna uyarak sessiz kaldk.
Kendisine dorudan sylenmedi ama, o gn idarecilerin iine girdikleri
telal hava, onda infaz annn artk gelip attna dair bir izlenim yarat
m olabilir. Ayrca bukansn pekitirecek baka eyler de oldu.
Gnlerden 10 Haziran 1981'di. leden sonra cezaevinde grevli ikici
bir baavula aralarnda berberin de bulunduu bir gurup asker Veysel'in
hcresine geldiler. Koridora girdiklerinde kap gardiyan bizimki de dahil
btn kaplar kapatt.
Veysel'in kaps aldnda onun sesini duyduk. "Hayrola! Bu ne izzeti ikram" dedi. Baavu da "Veysel salarn sakallarn uzam, seni tra
edeceiz" diye cevap verdi. Adamn sesi atallamt. Sanyorum o an
Veysel durumu sezinledi. Ve o gece idam edileceini anlad.
Konumalarnn bir ksmn daha duyabildim. Veysel "hazrlklar bu aka
ma m? Salncak bu akam m kurulacak?" Baavu cevap vermedi.
Konumalar duyduktan sonra ne yapacam bilmeden kalakaldm.
Hemen Veysel'le konumak istiyordum ama ne syleyeceimi, ne diyece
imi bilmiyordum. Zaman ar ar ilerliyordu. Gtrlecei an yakla
yordu. Son birka saatiydi. Dayanlmaz bir istekle onun yzn son kez
grmek, dost gzlerine bakmak, scakln duymak istiyordum. Hcreden
kmak yasakt. Buna ramen hcredeki arkadalrn omuzlarna binerek
hcremizin mazgal deliinden koridora ktm. Ve nne gidip hcresine
baktm.
Oturmu, srtn duvara yasalm ayaklarn kanma doru ekmi kitap
okuyordu. Daha nce hi vermedikleri birikmi mektuplarn da o gn
getirip vermilerdi. Hemen yeni banda zarfndan km birk mektup
gzkyordu. Dier zarflar henz almam gibiydi. Hcre mazgalnn
yan ksmnda sigara ve akman koyduu bir yer vard. Uzanp sigara
sndan bir tane almak istedim. Tam elimi mazgaldan ieri soktuumda
birden Veysel'le gzgze geldik.Bu bende tanmsz bir rperti yaratt.
Akas o an iin ok korktum. Bu duyguyu tanmlayabilmek ok zor.
Yaamla lm arasnda tm plaklyla incecik bir izgi.
133

Veysel iin durum deiikli. Durgun bir deniz gibi berrakt gzleri.
Orada az sonra lme gtrleceine dair herhangi bir rkeklik grebilmek
mmkn deildi. ok dingindi. Az sonra ldrleceini biliyor buna
ramen soukkanllkla kitap okuyordu.
Sigara yakmam istedi. Ardndan "sana bir ey syleyeceim Aydn,
beni bu gn salncaa bindirecekler" dedi. Kendime hakim olamyordum.
Gzlerimden yalar akmaa balad. Yanndan ayrlmadan nce beni bir
kez daha uyard. "Beni bu gece salncaa bindireceklerini arkadalara
sylemeyi unutma!" Bana bir ey vermek ister gibi aratran gzlerle
hcresine bakyordu. Verebilecei bir ey yoktu. "Hi olmazsa bir eyler
yaz ver" dedim. Bir mektup kadnn drtte birine unlar yazd ve imza
lad:
"Sevgili Aydn a
Mezarm yol stne kazsnlar.
zerine demir yumruklu bir yldz yapsnlar..."
Daha birka satr olmas gerekir, aklmda kalanlar bunlar. Askeri cezae
vinden sivil cezaevine geerken bu kad saklamalar iin arkadalara
vermitim. Basknlar srasnda yitip gitmi.
Gece saat onbire kadar sessizlik devam etti. Birden Veysel'n sesini
duyduk. "Arkadalar, nedir bu sesizlik? Biz her zaman byle miydik?
Bizim suskunlamamz, moralimizin bozuk olmas bakalarn sevindirir.
Haydi ortal biraz enlendirelim."
Ne diyeceimizi bilmiyorduk. "Yok mu trk syleyecek kimse'?" diye
yeniden seslendi. Yine ses yok. Trk sylersek, ya da ne bileyim glersek-akalarsak o ann nemine glge drm olabileceimizi ister iste
mez dndk. Bir arkada "O zaman sen syle de biz dinleyelim" dedi.
lmnden iki saat kadar nce Veysel trk sylemeye balad. nce
"Benim meskenin dalardr" syledi, sesi gzeldi. ok cokulu sylemi
ti. Ardndan da Ak Mahzuni'den alnma "Bu yl benim yeil bam kuru
du "yu sylemeye balad. Fakat bu trky ok hznl bulmu olmal ki
yarda kesti. Trknn iinde 'imdi bir kede yatar alarm" gibi bi
dize vard. Yarm brakt, "bu trk bu gece gitmez" dedi ve yine
Mahzuni'nin ingene isimli trksn sylemeye balad. Hcreler
ksmnda kalan, Veysel'in ingene lakabn takt Kuddusi adl arkadaa
taklma, aka yapma niyetine bu trky sylemiti. O gece Veysel hem
kendini hem de bizi lmne hazrlyordu. lme trk syleyerek de
gidilebileceini, bylesi lmn gzel olduunu gsteriyordu adeta.
134

Askerler, subaylar ieri dolutu. Hcrelerimizin mazgal kapaklarn

kapattlar. Artk hibirey gremiyorduk. Sadece kulamza gelen o
karmakark sesler vard. Askerlere emir verildi. O "Mahkmun kapsn
a". Kapnn aldn duyduk. Ama ieri giremiyorlard. Veyselin gr
sesi bir kez daha doldu kulaklarmza: "Gelmeyin zerime, ben nasl
gelmem gerektiini bilirim." Niyetlerini anlamt. Azn kapatmak isti
yorlard. Onlar durdurmak iin bu ekilde barmt. Hemen ardndan da
sanki bir miting alannda onbinlere seslenircesine bizlere iletecei son
szlerine balad. "Dirilip dneceiz er meydanlarna/ Zaman khne dze
nin cellatlarn affetmeyecek/ Gerek kalmaz sava ilanlarna/ Erlerimiz
fazla laf etmeyecek." Ardndan "kahrolsun faizm" diye haykrmak istedi.
Ama azn kapattlar. Ellerini arkadan baladlar. Onu alip E tipi cezaevi
ne gtrdler.
Daha sonra bir gardiyan bana o an yle anlatt:
"Veysel infaz bahesine getirildiinde ba dimdikti. zerinde infaz
kyafeti yoktu. Sivil giysiler vard. Kendisinden son istei sorulduunda
"benim sizlerden bir isteim olamaz" dedi. Darcna yr denmesine
frsat brakmadan, ban nne emeden, tereddt gstermeden yrd.
Sehpaya kt.Cellat boynuna ipi geirmeye hazrlandnda "sehpaya
kimse dokunmasn" dedi. Ardndan yle bir bard ki yer gk inledi. Ne
dediini anlayamadk bile. Slogan bitince cellata 'ipi boynuma geir'
dercesine bakt. Boazna ilmek geirildi. Cellat Veysel'in isteine uyarak
sehpadan uzaklat. Kanmz donmu gibi pr dikkat onu izliyorduk.
zerine bast sehpaya ayayla vurdu, kendi infazn kendi gerekletir
di." Cezaevindeki tm gardiyanlar onun iin"Gr ne olursa olsun yiit
adamd" diyorlard.
Veysel'in idamnn MGK'ca onaylandn duyan ailesi cezaevine geli
yor. Onunla son bir kez grmek iin izin istiyorlar. Veysel anne-baba
ve kadelerine grme srasnda "zlmeyin. Bu kanlmaz bir durum.
Metanetle karlayn. Hep aranzda olacam." diyor. Kardei "kann
yerde kalmayacak" diye baryor. Apar topar alp gtryorlar gr
yerinden, Veysel'i de kardeini de.
Ailesi infazdan sonra cenazeyi almak istiyor, vermiyorlar.
"Gmlmesine katlalm, mezara konulurken orada olalm" diyor, "hayr
diyorlar, olmaz diyorlar.
Ne mezar gsteriliyor Veyselin, ne de yeri syleniyor. Bu gn bile
Veyse'in mezarnn yeri, bir mezarnn olup olmad dahi bilinmiyor."

135

AHMET SANER
KADlR TANDOAN
MLSPB yesi olduklar ileri srlen sanklar hakknda stanbul
Skynetim Komutanl 3 Numaral Askeri Mahkemesince 13 Ekim
1981 gn TCK 146/1 maddesini ihlal gerekesiyle verilen idam karar 25
Haziran gn saat 03.00 sralarnda Paakaps cezaevinde infaz edildi.
AHMET SANER
1959 Akaabat doumlu. Lise yllarnda devrimci fikirlerle tant,
istanbul Ortaretim Dernei, istanbul Yurtsever Devrimci renim
Dernei, istanbul Demokratik Genlik Dernei gibi yaplarda kurucu
oldu, yneticilik yapt. Devrimci Kurtulu saflarnda alrken 16 Nisan
1980'de Amerikal subay Sam Novello ve onunla ibirlii ierisinde olan
bir kiinin ldrlmesi eyleminde yaral olarak yakaland. Haklarndaki
dava MLSPB ana davasndan ayrlarak sonulandrld ve TCK 146/1
uyarnca idam cezasna mahkm edildi.
KADlR TANDOAN
1958'de bir emeki ailenin ocuu olarak dodu.Devrimci fikirlerle lise
yllarnda tant. Devrimci Kurtulu saflarnda alrken 16 Nisan
1980'de Amerikal subay Sam Novello ve onunla ibirlii ierisinde olan
bir kiinin ldrlmesi eyleminde yaral olarak yakaland. Haklarndaki
dava MLSPB ana davasndan ayrlarak sonulandrld ve TCK 146/1
uyarnca idam cezasna mahkm edildi.
Avkatlan Ali Rza Dizdar anlatyor:
"Ben idam cezasnn vahetini yaadm, idam cezasnn vahetiyle bera
ber idam cezasnn hibir zaman caydrc bir ceza olmadn da gzle
dim, idama giden insanlarn idamdan hibirzaman korkmadklarn da
grdm. Onlar benliimin ta derinliklerinde yaadm, hissettim, idamlar
hibir zaman zm olmad.
O geceye dnmek istiyorum. Selimiye'deyim.
Skynetim'den 'acele' kaydyla aramlar. O saat anladm neden
aradklarn. Gittim. Koridorda Avukat Atilla Cokun'la ve Deniz
Gezmilerin infznda bulunan Halit elenk'le karlatk. Atilla "metin
olacandan phem yok" dedi. Halit Abi de "son an'a kadar onlarla bera136

ber ol" dedi ve ekledi "bir mddet, sana btn tahtalar sehpa olarak
gnecek." Sonra savc Sleyman Takkeci'yi buldum. Daha nceden
tashih-i karar istemitik, "isteiniz reddedildi" dediler. Tam bu srada
Nebi Barlas geldi. Reddin tebliini istedik. Tereddt ettiler ve vermediler.
"Peki bizi neden ardnz o zaman?" diye sorduk, "infazlar bu gece,
sabaha kar yaplacak, saat 03.00'te" dediler. "nce bana davann yeni
lenmesi talebimle ilgili olarak ne karara varldn syleyin" dedim.
Henz bir karar verilmemiti. teki arkadalar tashih-i karar talebinde
bulunurken ben de davann yeniden grlmesini istemitim. Bu isteime
dair henz bir karar yoktu ortada.
Sleman Takkeci szne infazlarda bulunmak isteyip istemediimizi
sorarak devam etti. Bulunacaz dedim. Ben Sleyman Takkeci'ye "Kadir
ve Ahmet'le grmem mmkn m?" diye sordum. Hayr dedi, yalnzca
ailelerinin kendileriyle grebileceini syledi. Israr ettim. O srada akl
ma gelen bireyi syledim. "Valla ben dini vecibelere inanan biriyim.
Arkadalarla dini noktada grmek istiyorum dedim, isteimi Sleyman
Albay'a iletirken araya giren Fahrettin Albay "Neden olmasn Sleyman"
deyince, Takkeci o zaman istemeye istemeye "Peki o zaman akamst
saat 18.00'de gel grtrelim". Gittik. Teker teker ailelere haber vermi
ler, aileler bizden nce gelmiti, ieride ocuklar ile gryorlarm.
Selimiye'nin kapsnda akamst uzun sre bekledik. Arkadalar aa
dan yukar getirilmiyord. Hava karardktan sonra gr yolu alm
oldu. Saat 20.30'du. nce Kadir'le grtk. Zaten Ahmet'le Kadiri ayn
arda getirmediler. Teker teker getirdiler. Kadir'e ok nceden seyrettiim
bir filmi anlattm. Bir boksrn hayatn anlatyordu film. Bu ar siklet
boksr, ringde bir adam ldrm, lanetlenmiti. Bir baka ar siklet
manda ringe knca insanlara unlar sylemiti: "Bebekler dnyaya
gzler, elleri yumuk ve alayarak gelirler. Bunun nedeni dnyada kavga
edeceklerini bilmeleridir. Ama insanlar lrken elleri ak giderler. Bu
insanlarn yapamadklar eylere duyduu zntnn ifadesidir." Kadir
beni byk bir skunetle dinledi. Ondan ayrca hep gkyzne bakmasn
da istedim. "Sizler bir kavga verdiniz ve bu dnyadan gidiyorsunuz.
Banz dik olsun. Hep gkyzne bakn" dedim. Kadir bana "Neden
zlyorsun aabey, hayrola, datmyn kendinizi" dedi. Vedalatk.
Sonra Ahmet'le konutuk. Ahmet geldiinde hi unutmuyorum unu
syledi: "Tren bu akam m kalkyor? Biletler kesildi mi?" dedi. Evet
dedik. Nebi Barlas ok zgnd. Ahmet kendini brakm Nebi aabeyi
teselli ediyordu."Ltfen Nebi Abi brakn zlmeyi, arkadalara syleyin
137

biz trene biniyoruz, onlar da ge kalmasn" . Sonra bizden mutlaka infaz

da bulunmamz istedi. Bunu neden istediini yle aklad: "nfaz esna
snda da sylenecek szmz var. Bu szmzn insanlara tahrif
edilmeden ulatrlmas gerekiyor. Bunu da ancak siz yapabilirsiniz."
Ardndan "biz gidiyoruz. Tm arkadalara oka selam syleyin bizden.
Bizi ziyaret edin. zlmeyin." dedi ve zafer ireti yaparak Selimiye'nin
hcrelerine doru yrd gitti.
Ordaki baz subaylarn tepkisi ok ilginci. Hznlenmitiler. Bir tanesi
bana gelip "Avukat bey daha imdi benim resmimi izdi. Az nce tavla
oynadk. Kahroluyorum avukat bey, ne olur bu iki insan kurtaramaz ms
nz" dedi. Bir bakas "Yahu ikisi de prlanta gibi insan, o kadar nazik
insanlar ki, hi mi bunlar kurtarma imkn yok" diye sylendi.
Sonra Nebi'yle oradan uzaklatk. Saat 01.00'de bulumaya karar
verdik. Bulutuk. Haydarpaa rhtmndayz, biz mvekkilleri tarafndan
moral verilmi iki aresiz avukat. Onlar uzun yolculua karken yan
balarna gidip izleyecek iki yorgun adam. Benim yanmda Kuran- Kerim
vard. Bu arada insanlar evlerinde, gazinolarda eleniyorlard Ahmetle
Kadir'in az sonra aslacandan habersiz. Darda hayat aynen devam
ediyordu. Bir sre sessizce denizi seyrettik. Sonra yola koyulduk. nfazlar
Paakaps Cezaevinde olacakt. Kararaahmet Mezarl'nn yanndan
geerken btn yollarn tutulmu olduunu grdk. Her yer kaynyordu.
Paakps'na vardmzda Ahmet'in days ve Kadir'in ablas da oradayd.
Bir ara polis telsizinden "misafirler geliyor" yollu bir anos duyuldu. Sonra
kyamet koptu. ki tane kocaman araba geldi.Askerler, subaylar kotular.
Bu iki koca arabadan, topu topu iki gen insan indi. Misafirler geldi! eri
alnd. ok gemedi arldk. Nuriye, Kadir'in kz kardei gelmek isledi.
Darda, arabada kalmasn syledik. eri girerken didik didik arandk.
yle ki, elimdeki ok kutsal dedikleri Kuran' yrtacaklar neredeyse.
Kk bir avuludan getik. Paakaps'nn ortasna sehpa kurulmu, ip
sallanyor. Altnda masa, masann stnde kt bir sandelye. Ortalk
aydnlatlm.
Kendileriyle son defa grmek istediimizi syledik. Savc "Hayr"
dedi. Ondan sonra ben albaya gidip dini vecibeler iin onlarn yanna
gitmek istediimi syledim. Albayn aklna yatmasna ramen savc gene
hayr cevabn gnderdi, avukatlar imam deil diye. Bu arada Kadir'den
haber geldi "ben avukatm grmek istiyorum, onun da dini olarak yanm
da bulunmasn istiyorum. nk Kadir'le anlamtk, yanmza gelin
demilerdi. Biz de ancak dini vecibeler gerekesiyle bu izni alabileceimi-

zi sylemitik. Hatta Ahmet, Nebi Abi'ye dnp "Nebi abi sen ne

dersin?" diye sormutu. Nebi Abi "Olur" demiti, nk kar propaganda
yapacaklar.
Merdivenlerle yerin dibine indik. Rutubetli pis bir koridoru geride
braktk. Kadir'in konulduu hcreye ulatk. Kapda hoca bireyler
okuyor. Kadir de ufack bir delikten dar bakyordu. Beni grd
"Merhaba aabey" dedi. Bu arada hoca ona "yaptklarndan piman
msn" diye sordu. "Deilim, insann piman olduklar vardr, olmadklar
vardr dedi Kadir. Hoca bu kez "Gnah ilediine inanyor musun?" diye
sordu. Kadir "Neyin gnah olup olmadn tartmayalm" diye cevap
landrd onu. "Peki" dedi hoca "Kelimeyi ehadet getirebilir misin?" Kadir
getirebilirim dedi. Bu arada ben, hocaya elimdeki kuran uztarak "urasn
okur musun Kadir'e" dedim. Kuran hem Arapa hem de Trke idi.
Trkesin oku dedim. Hocann okuduklar Kadir'i gldrd. yle denili
yordu okunan yerde "sizi ebediyete gnderenler, zennetmesinler ki ebedi
yete kadar yaayacaklar." Kadir'e "Ban daima gkyznde ve dik olsun,
allahasmarladk" dedim. "Gle gle aabey, hocakaln, tm dost ve
arkadalara selamlar" dedii anda oradakiler "Konuturmayn, konumala
rna izin vermeyin" diye harekete geince yanndan ayrldm. Ahmet'in
yanna gitmek istediimi syledim. Ahmet hoca istememi. Dini telkin
iin ben avukatm istiyorum demi. Gtrmediler.
Yeniden infaz savcsnn yanna gittim. "Asamazsnz, davann yenilen
mesi gerekiyor, dosyann yeniden Askeri Yargtay'a gitmesi lazm"
dedim. Savc bana "iade-i muhakeme talebi infz durdurmaz" kuraln
hatrlatt. Syledii doruydu ama bu iin ucunda "ip" vard. Szkonusu
olan mal deil "can" d. Kimse aldrmad. Karar verenlerin genellikle
infaz mahaline gelmekten kandklarn bildiimden ben de o zaman "o
halde hepiniz aaya ineceksiniz, infaz srasnda hapishane mdrnn
odasnda oturmak yok" dedim.
Ve gecenin byk sessizlii balad. Demir kap ald. Ahmet Saner
gr sesiyle mar syleyerek sehpaya doru yrd. Azm kapatmak iste
diler. Bir kafa darbesiyle buna engel oldu. Hi kimse mar sylemesini
durduramazd. Ar ve vakur admlarla yryordu. Geldi, marn bitildi,
savc kendisine hkm zetini okudu. Sandelyeye kt.lpi boynuna geir
diler. Bir tela balad. Cellat kendi kendini syleniyordu "burda ipin
balanaca yer yok" diye. ingene cellat ipi balayaca yeri bulamad.
Bunun zerine Ahmet glerek ve herkesin gznn iine bakarak "bunu
salam tutun, bir yerimi mi sakatlayacaksnz?" diye alay etti. Herkes

138

139

akn vaziyette. Ahmet etrafa bakyor, btn hareketleri izliyor. Nebi'ye

bakt, sonra dnp gzlerimin iine. Ve haykrd "Kahrolsun emperya
lizm! Kahrolsun Faizm! Yaasn mcadelemiz!" Ve tekmesini savurdu
sandelyeye. Ahmet bir salncakta elenen gzel bir ocuk gibi sallanyor
du. Salland. Salland. kere omzunu sallad. Ve "oh" diye bir
ses..."Oh!" dedi. 17 dakika beklediler. Doktor "ld", dedi indirdiler,
raporunu yazd. Nebi gitti san okad... infaz savcs gayri ihtiyari
"bylesine cesur, kahraman insanlar neden bu yollara bavurur, bu durum
lara derler" dedi. Karar veren yarglardan biri dc Nebi abiyc "Nebi
bey, inann avukat olmak daha kolay" diyordu. Bir dieri, hakim Asm
ise yanma gelip "keke limon-portakal satsaydm da bu karar vermesey
dim" dedi. Vermeseydin dedim. Ahmet gitti...
Biraz sonra yukardan bir kap ald. Kadir mar syleyerek aa
iniyordu. Savc ona da hkmn zetini okudu. Sordu "Bir diyecein var
m?" diye. Kadir her zamanki efendiliiyle cevap verdi. "Var, anayasalar
toplum iin, emekiler iin, halklar iin, iiler iin yazlr. Ama malesef
bizde belli bir zmre iin kullanlyor. Ve inanyorum ki, halkn emekile
rin, iilerin sahip olaca anayasalar gelecektir." Sonra ar ar sandel
yeye kt, ipi cellat boynuna geirecek boyu yetmiyor. Cellat titriyor.
Kadir kafasn evirdi, cellata dnerek "sakin ol kardeim, telalana
cak, acele edilecek bir ey yok. Biraz sakin ol!" dedi glmseyerek. Biz
de glmsedik. Etraftakilerin akl almyor, arm haldeler. Kadir
bayram yerine gider gibi.
Ip boynuna geti. Ve Kadir yeri g inleten bir sesle "Katil oligari"
diye bard. Ayann altndan sandelyeyi ekemiyoryar, birbirine k
yorlar ekin sandelyeyi, ekin diye. Kadir slogann tekrarlyor. Sonra
bize bakt ve ayann altndaki sandelyeyi kendisi tekmeledi. Saat
04.55'ti.
Son mektuplarn getirdiler. Ahmet'in days Ahmet'e ait mektubu
gtrd. Daha sonra bize vereceini syledi ama nedense vermedi. Ben
ancak bir blmn aklmda tutabildim.
AHMET SANER'N SON MEKTUBUNDAN

KADR TANDOANTN SON MEKTUBU

"Sevgili Aileme, Anneme, Mediha Ablama, Nuriye Ablama, Kardeim
Mediha Yeenim Servet ve Eniteme;
inann bu yamda lmeme deil sizleri arkada gz yal braktma
zlyorum. Benimki bir anlk ey ya .sizler mr boyunca iinizde bir
burukluk bir ac duyacaksnz, istediim beni aklnza getirdike ailenin
bir ferdini, Kadir'nizi zlmeden, ac duymadan anabilmeniz. Kolay deil
biliyorum beni dnrken dnyadaki tek olunuzu Kadirinizi yitirmi
bir kii olarak deil sadece binlerce kiiden biri olarak dnmenizi iste
rim bylesi belki bir teselli ama, ilaha iyisini dnemiyorum. lmek de
domak gibi doal bir olaydr. lenlere deil insan yaayanlara sarlmldr. iin en dorusu budur. nsan acyla yaayamaz. Yaarsa da mutlu
olamaz, insan yok olanla deil ancak varolanla yaarsa mutlu olabilir.
Temennim bir arada hep beraber mutlu yaamakt, mmkn olmad.
zgnm. Yaam benimle son bulmuyor, betisiz de devam ediyor. Yaam
yaayanlarn stne kuruluyor. zgn deilim; nk sizin de bir sre
sonra kendinizi toparlayacanz eksik aksak da olsa aile yaamnz eski
raynn stne oturtacanz tahmin ediyor teselli ediyorum kendimi.
Bu mektup elinize getiinde ben lm olacam.. zgn deilim.
Cezaevlerinde mr boyu srneceime, hem kendimi hem de sizi
ypratacama bylesi daha iyi oldu. Zaman hereyin stn rter, belki
tam anlamyla olmasa bile />iiyiik oranda rter.
Mektubum batan sona hzn dolu oldu ama bu artlar altnda yazmak
iin aklma libirey gelmiyor. Sizleri hzne bomak istemezdim.
Mektubumu uzun tutmayacam: Hem yazacak fazla birey bulamyorum
hem de fazla hzn ve ayrlk kelimeleri iyi olmasa gerek. Btn arkada
lara, komulara, akrabalara selam ederim.
Her zaman sizi can kadar ok seven Kadiriniz, 25 Haziran 1981"

"Yaptklamclan hibir zaman pimanlk duymadm. unu bilin ki

dnyaya bir daha gelsem ayn mcadeleleri, ayn eyleri bir daha yapa
rm. Onun iin kimsenin zlmesini istemiyorum. Kimse zlmesin ben
pinun deilim. Amerikan emperyalizmine ve onun uaklarna kar
mcadele verdim. Bundan dolay znt duymuyorum."
140

141

MUSTAFA ZEN

I959'da Samsun'da dodu. Zeytinlik Mhallesinde ilk ve ortarenimini

tamamlad. 1976-1977 retim ylnda yksek mhendislik okulu iin
Adana'ya gitti. Devrimci harekete bu dnemde katld. Okuldaki faist
igalin krlmasnda n saflarda yer ald. Ayn tavrn mahallelerdeki
fabrikalardaki almalarda da srdrd. Birka kez gzaltna alnd. Bir
atma sonras yakalanp tuluklam. Cezaevinden atklar bir tnelle
zgrlne kavutu. (26 Haziran 1980) 12 Eyll sonras gizlenmek zere
ekildikleri Tarsus Karabucak Orman'nda bir ihbar zerine 7 Ocak 1981
gn yakaland. Karakola gtrldnde bir frsatn bulup kat. Bu
ka srasnda kan atmada iki assbay, ihbarda bulunan orman beki
si ve bir er lr. Bu katan sonra 2 Mart 1981 gn Adana'da dzenle
nen bir operasyonla yeniden yakaland. Haknda alan davada Devrimci
Yol yesi olduu ileri srlen zen adam ldrmek suundan Adana 1
Numaral Skynetim Askeri Mahkemesince 13 Mart 1981 gn soidam
cezasna mahkm edildi. Mahkeme davay 10 gnde bitirmiti.
Mustafa zen'in lm cezasnn yerine getirilnesi konusu Milli
Gvenlik Konseyinin 18 Austos 1981 gnl toplantsnda ele alnd,
idam karar hi tartlmakszn onayland.Karar 19 Austos gnl Resmi
Gazetede yaynlandktan sonra 20 Austosun ilk saatlerinde Adana Kapal
Cezaevinde infaz edildi.
RGTLEMILER BAHAR

dktmz kitaplar icklenmi

rgtlemiler bahar
karakallorun n lacivert yeil sar
rgtlemiler bahar
unuttum adlarn neydi
zen miydi hdr myd yoksa lale mi
unuttum adlarn neydi
ilyas myd sner miydi yoksa nergis mi
karanfil mi nuray myd yoksa eren mi canm
rgtlemiler bahar

142

menekeler fesleenler ifreli

rgtlemiler bahar
bildiri datyorlar gpegndz
polis efinin bahesinde
balkonda penceresinde canm
rgtlemiler bahar
unuttum adlarn neydi
zen miydi hdr myd yoksa lale mi
unuttum adlarn neydi
ilyas myd sner miydi yoksa nergis mi
karanfil mi nuray myd yoksa eren mi canm
rgtlemiler bahar
girmiler sakslara sarmlar betonlar
adlan olmu sarmak
evreni yontuyorlar sra parmaklaryla
rgtlemiler bahar
krlarda bayrlarda papatyalarda tela
rgtlemiler bahar
unuttum adlarn neydi
zen miydi hdr myd yoksa lale mi
unuttum adlarn neydi
ilyas myd ibo muydu yoksa nergis mi
hseyin mi yusuf muydu
yoksa deniz mi canm
rgtlemiler bahar
cevahir mi ula myd
yoksa mahir mi canm
rgtlemiler bahar

HCRE KOMUSU SALIH TA ANLATYOR

Koridordan gelen grlt ve zincir sesleri zerine kapya ylmtk.

Kapnn kck mazgalndan koridorda olanlar grmeye altk. nce
zen'i grdk. Ayaklar prangal, elleri arkdan zincirli ve boynunda da
143

ayn bir zincir vard. Bu zincir biraz uzundu, bir ucu Laz Ali diye bilinen
bir askerin elinde idi. Adana Cezaevi'nde yllardr kimse prangaya vurul
muyordu. Zincir pas tutmutu. Ve sanki yllardr zen iin bekletilmiti.
zen daraacna gtrlene kadar krk gn yanyana hcrelerde kaldk.
Hcre komusu olduk. Buraya "madiye" diyorlard.Sa ve sol madiye
olmak zere iki blmd. Her blmde 12 hcre vadi. Biz be idamlk sol
blmde kalyorduk. Blmdeki dier yedi hcrede adi sulu tutuklular
ve bazen da bir bahaneyle koulardan alnp hcre cezasna arptrlan
arkadalar konulurdu. O nemli ve plak hcrelere bazen bc-al kiiyi
tkar gnlerce tutarlard. Madiye nbetileri askerdi ve silahl nbet
tutarlard. Yalnz bir de sivil gardiyan bulunurdu. O da kantin vb. ihtiya
lar temin etmek iindi. Madiye'de yasak oktu. Konumak yasak.
Duvarlara vurmak yasak. Yksek sesle trk sylemek yasak. Bitiik
hcrelerden bir ey istemek ve vermek yasak. Yasak...Yasak. Bu havay
"madiye iiri"nin giriinde zen olduu gibi yanstmt.
"saat on krksekiz
madiye sessiz
asker dolyor koridorda
madiyede
konumak yasak"

kar kard. "Bu bir tuzaktr, istedikleri barp arp sinirlerimizin

ypranmasdr, onlarn bu oyununa gelmeydim" diyerek bizleri yattrrd. Faistler bir sre sonra bu hreketlerinden vazgetiler. Ama bir gece
aniden ulumaya, mar sylemee ve davul almaya baladlar. Davullar
bir teneke ve mthi ses karyor. Tm sesler madiyede yanklanyor.
O gece saat onikiye kadar srd cmb. Ertesi gece yine baladlar
uluyup, davul alp oynamaya. nc gece bir daha ayn eyleri yaptlar.
Konumalarndan anladk ki zen'in ipe gidiine seviniyorlarm. zen
madiye iirinin devamnda o manzaray izer:
Fakat
arka blmden sesler geliyor
Uluma sesleri
ve... grltler
Karma kark
ve giderek ykselerek
lgncasna
"cmb" yapyorlar
kimler mi
yle ya!
arka blmde
"milliyetiler"! yatyor
bir de esrarkeler
keyiflerinden gbek atyor
kafa patlatyor
keyif atyorlar
gn bugndr
yat babam yatyorlar"

Biz be idamlk konulan yasaklara uymadmzda, rnein konutuu

muzda bize karmazlard, mdahale etmezlerdi. Ancak adli sulu veya
varsa hcre cezas alan arkadalar, onlarn kaplarn aar cop ve dipik
lerle dverlerdi. Bu sk sk her yasaa uymadmzda ya da bir bahaneyle
tekrar edilirdi. Hi yoktan konutuk diye o insanlarn dvlmesi bize
mthi bir ac verirdi. Barp armalarmz, ptolesto edilerimiz bou
nayd. Sivil gardiyan nbet yerine braklmaz, bylece ite kantin alabilir
ne de gnlk gazeteleri okuyabilirdik. Amalar biz idamlklar* ruhsal
olarak kertmekti. zen'i zel olarak gsz drmek istiyorlard:
Madiyenin arka blmnde faistle!, kaaklar ve esrarkeler kain
di. O dneni dier mahkmlara yasak olan her eyleri vard bunlarn.
Tpleri vard, yiyecekleri dardan alnyordu. Her kou iki saa? hava
landrmada kalrken bunlar sabahtan akama havalan&rmadaydlar
Baheye karlar ve konutuklar her ey hcrelerde yanard. Faistler
zel olarak bizleri tanrik etmek iin, simlerimizi bozmak iin aza aln
mayacak kfrler ederdi bize. zen onlara terkiyle cevap vermemiz.-

Gece saat on-on bir sralaryd. Madiye kapsnda ayak sesleri duyu
luyor. Ayak seslerinden gelenlerin kim olduklarn karabiliyoruz.
Gelenin botu demir kelidir. Bu bir baavutur. Meyhane azl, ig
zar ve karanlk kafal bir tip. Tak tuk tak tuk geliyor. Hi bir hcrenin
nnde durmadan zen'in hcresinin nnde duruyor. "Daha uyumdn
m?" diye soruyor. zen "yok uyumadm" diyer. Baavu "uyu, uyu"
deyip son hcreye, benim hcreme geliyor ve dnp gidiyor.
Arkadalar soruyor "bunun byle gelip gitmesinden ne anladnz?"
Tamam diyoruz "bu gece!".

144

145

zorluyor. Mdr "olmaz" diyor. Biri koluna girmi zen'in ekiyor.

zen slogan atyor; "kahrolsun faizm!" kinci slogan atarken Drej diye
lakap taktmz kap kadar iri bir gardiyan zen'i arkadan kavryor.Bir
eliyle azn tutuyor. Kucaklayp, srkleyerek gtryor. zen slogan
lar haykrmak iin direniyor.
Madiye sessiz, cezaevi sessiz.
ki saat sonra Karsl bir askerin gizliden aladn gryorum.
Arkadalarla onu aryoruz. "Nasl oldu, anlat" diyoruz. Sonra gardiyan
geliyor onu da dinliyoruz.
zen nce mdr odasna alnm. Mdr Osman ay vermi. Ama
zen "senin ayn imem" diyerek geri evirmi. Ardndan son isteini
sormular. Mektup yazmak istediini sylemi. Babasna ve arkadalarna
birer mektup yazm. Sonra beyaz idam gmleini giydirmiler.
Cellat yokmu. Nedense Adana'da cellatl kabul edecek kimseyi bula
mamlar.
zen daraacna yrrken slogan atyormu. Sehpaya ktktan sonra
da kez slogan atm. Kendisi boynuna ilmii geirmi. Ayann altn
daki sandelyeyi tekmelemi.
Dakikalarca ipin ucunda rpnarak sallanm. Nice sonra ilmiin ene
sine geldiini fark etmiler. Ama kimse gidip dzeltmemi. Sonra bir
komondoya emir vermiler. Gidip ilmii yerine takm.
Madiye. sessiz. Karsl asker sessizce alamasn srdryor.

zen volta atyor. Zincir sesinden ar ar volta att anlalyor.

Dnceli.
Ne dnyor, kimi dnyor? Konumak, duygularn anlamak isti
yorum. Yreklendirmek iin birka sz sylemek istiyorum. Kapya yana
yorum ama seslenmekten vazgeiyorum. Belki de dncesini/dn
blmek istemiyorum. Zincir sesi kesiliyor. Bir kez daha kapya yanayo
rum. Birden "zen" diye sesleniyorum. Cevap veriyor. Ne yapyorsun
diye soruyorum. zen "Zincirin kelepesiyle urayorum, keesi
kaym da onu yerletiriyorum" diyor. zen hcrede, zincirli vc kelepe
li. Zinciri ksayd. Kelepesi dard. Kelepe ayan kesmiti ilk gnler.
Gardiyan bir kee getirip yerletirmiti.
Zincire alamad. Almak ta istemedi.
Saat on iki ayn baavu bir daha geliyor. Ayn yry temposuyla,
zen'in hcresine bakp geiyor, son hcreye varmadan dnyor.
Anlalyor, zen'in uyumasn, bizlerin uyumasn bekliyorlar onu
gtrmek iin. Sessiz sedasz kapy ap gtrecekler.
Birbirimize sesleniyoruz. Drt idamlk uyanz. Ben, Osman,
Muzaffer ve Adil. Adli sulular ve bir hcre cezal arkadatan ses km
yor. Bir daha sesleniyoruz. Kimileri duyulur duyulmaz bir sesle uyann
diye cevap veriyor. zen'e sesleniyoruz. zen'ten ses yok. Muzaffer
duvarna vuruyor. zen cevap veriyor bu defa. "Dalgndm, sesinizi
duymadm" diyor.
Saat 01.30 sralar. Madiye kapsnda fslt halinde sesler duyuyo
rum. Hemen aynay alp mazgaldan bakyorum. Kalablk. Kapda Cezaevi
mdr Albay, baavular, gardiyanlar ve oka asker var. Birisi
"uyuyorlar m, bakn" diyor. Ba gardiyann biri birinci hcreye bakyor."Bu uyuyor" diyor fsltyla.
Usul admlarla zen'in kapsna geliyorlar. Laz Ali kapy aarken ses
karmamaya alyor. Askerin biri namlunun ucundaki aynama vuruyor.
"ek, ek" diyor, dinlemiyorum. Kap alyor. zen uyank.
Ayandaki zinciri skyorlar.
zen yksek sesle "pantolan mu giysem, alvar m" diye kendi kendi
ne soruyor. Gardiyann biri "ne giyersen giy" diye cevap veriyor. zen
tepkiyle "sana sormadm" diyor. Anlyoruz zen bize sesleniyor."Ben
gidiyorum, uyuyan varsa uyansn, vedalamalyz" demek istiyor.
zen kapya ynelmi olacak ki bir baavu zen'e "dur, nereye"
diyor. zen "arkadalarla vedalaacam" diyor ona.
Sessizlik oluyor. Sonra biz de vedalamak istiyoruz diyoruz. zen te

"Sevgili babacn,
Hepinizi ne kadar sevdiimi bilirsiniz. Sizin de beni ne kadar sevdiini
zi ve en iyi ekilde yetitirmek iin ne ok aba ve fedakrlklar gsterdi
inizi biliyorum. Sizlere bu satrlar yazmamn nedeni kendinizi bu
konuda slamamanz. iindir. Siz bana kar grevinizi fazlasyla yerine
getirdiniz. Bu yzden sizi kimsenin sulamaya hakk yoktur. Buna yelte
nenler olursa, bilin ki onlar bite bile ya da bilmeyerek bu smr dzeni
ne klelii savunanlardr.
Ben yolumu kendim izdim u veya bu ekilde, kiisel hrs ve karlar
uruna dzene sadk klelii deil, emekten ve emekiden yana olmay,
sermaye vW0un egemenlii ile smrsne dayal dzene kar mcade
leyi setim.
Yrdm yolun ne kadar sarp, engebeli, dolambal olduunu biliyo-

146

147

MUSTAFA ZEN'N SON MEKTUBU

rum. nk smrc snf, emperyalizme gbeinden baml, karlar

empeyalzmle ayn ynde ve devlete egemendi. Bu egemenlik ve saltanat
srdrebilmesinin temel koulunu, bask ve iddete dayal politika ve
bunu tamamlayan demagoji vb. propaganda oluturuyordu. Zaten hibir
zurnan istikrara kavumayan, emperyalizme bal arpk kapitalist dze
nin amazlar derinletike, bask ve iddet o lde artmaktayd. Nitekim
nce sivil kpeklerini halkn zerine saldrttlar. Okullar, iyeri ve
mahalleleri faist zorbalara igal ettirerek geni emeki kitleleri demokrat
aydn ve rencileri kleletirmeye altlar. Btn bunlar yetmedi. Sivil
skynetim ve arkasndan 12 Eyll...Emeki snf ve tabakalarn kazanl
m tm haklarnn ortadan kaldrld bir ortam. Her ey nceden hazr
lanm bir oyunun para para sahnelenmesi idi. Her sahnede barol
oyuncular deiiyordu. Ve Trkiye emeki halklarnn devrimci mcade
lesinin ykselmesini nleyemedi. Ve hibir zaman da nleyemeyecektir.
Ben ve daha yzlerce kiinin ldrlmesi, lkemizde yaanan snf
savamn durduramayacak ve bu sava, bu bozuk dzen tm pislikleriyle
tarihin p sepetine atlncaya kadar srecektir.
Sizlere veda mesaj olarak yazdm bu satrlar bitirirken, tek isteim
sabr ve iradenizi koruyarak bu olay bir aile facasna dntmemenizdir. Hepinize sonsuz, selamlar, sayglar ve sevgiler. Elveda..."

Mustafa z.en'in iki iiri

O BYK GN GELDIINDE

O Byk gn geldiinde
Ben kimbilir ka yldan beri
Ebedi yatamda, topran derinliklerinde
Sonsuz bir uykuda uyuyor olacam
Fakat alnca ne zamandr beklediim haberi
Uyanp, sesimi kimse duymadan
O byk zaferin tarifsiz cokusuyla
Kara topran altndan ben de haykracam

148

Unutup gemite kalan ac gn

Kimbilir belki bir k gn
zerimi yorgan gibi kaplayan
Bembeyaz karn souundan
Ya da sonbahar mevsiminde
Kemiklerime ileyen yamurdan duyacam
ve milyonlar saran o doyumsuz sevince
Ben de sessizce ortak olacam
Mevsim ilkbahar scak bir yaz da olsa
Gece gndz fark etmez ben her zaman haznm
Admn yazld ta bile yklsa da
Kalmam da olsa u dnyada mezarm
Hatrlayp tek canl gelmese baucuma
O mjdeyi ben doadan alacam
Nasrl ellerle yaratlan o grkemli bayrama
Hi kimse farketmeden ben de katlacam.
SEN DE KORKARSIN
Sen de korkarsn km sen
hereyden nce insansn nk
sevmekten, kaybetmekten ya da lmden
grnmez ihanetin o kara yz
doaldr km korku insana
kabul etmeli byledir gerek
ama yiitsen, salam bir inancn varsa
elindedir bunu belli etmemek
yiitlik korkmamak deil km
korkuyu inanla yok edebilmektir \
kolay zlmeyen bir dm
\
ve eilmez bir ba olabilmektir
unutma yarnlarn umudu sende
korkuyu yen boyun eme dmana
yiit olmalsn lrken bile
nk yakan budur insana

149

SEYT KONUK
BRAHM ETHEM COKUN
NECAT VADAR
TKEP yesi olduklar belirtilen sanklar hakknda TCK 146/1 maddesi
uyarnca zmir Skynetim Komutanl 1 Numaral Askeri
Mahkemesince verilen 7 Mays 1981 tarihinde idam cezas 22 Eyll
1981'de Askeri Yargtay nc Dairesince onayland. 4 Mart 1982 gn
Danma Meclisinde lm cezalarnn yerine getirilmesine ilikin kanun
hi tartlmakszn kabul edildi.
Hkm 13 Mart 1982 gecesi Buca Cezaevinde saat 01.25 ile 03.05
saatleri arasnda uyguland.
SEYT KONUK
2 ubat 1958 Tokat Gnevi Ky doumlu. Babas Ali Rza, annesi
Pembe.llk genlik yllarnda devrimci mcadeleye katld. Tari zm
iletmesinde ii olarak alt. Sendikal mcadelede n saflarda yer ald.
Tari direniinin rgtleyicilerinden ve nclerindendi.
BRAHM ETHEM COKUN
16 Ocak 1959 Gaziantep islahiye doumlu. ocuk yata mcadeleye
katld. plik-I sendikasnda iilerin rgtlenmesinde grev ald. Daha
sonra alt Birleik Metal-I Sendikas'nda izmir ube bakanl
yapt.
ARKADAI KAZIM KURUCU ANLATIYOR
Ethem'le tanmam 1973 ylnda oldu. O tarihte yoksul bir ilenin ocu
u olarak ortaokulu okumak iin kyden Yavuzeli'ne gelmitim. Ethem'in
babs memurdu, ilenin maliye memuruydu, islahiye'dendi, yoksuldu.
yl ortaokulda Ethem'le birlikte candan iki arkada olduk. Denizlerden
konuuyor ve halk iin alan bu insanlarn idam edilmesini hazmedemiyorduk. Hatta onun benden gizlemeye alarak Denizler iin aladn
gryordum. Denizlere hayrandk ve onlar kendimize rnek almak isti
yorduk. Ksa sre sonra Mcadele Birlii saflarnda yerini aldnda son
150

derece cokuluydu. nce renci genlik iinde daha sonra da asl zle
mini duyduu ii snf ierisinde her trl iin vazgeilmez insan oldu.
Sedika bakanl, ynetim kurulu yelii yapt gibi grev adrlarnda
da nbet tutuyordu.
Arkadalar Seyit ve Necati ile 1 Mays 1980'de iki faisti cezalandrd
iddias ile tutukland. Ar sorgulardan geti. Tam bir yl sonra
TCK'nn 146. maddesini ihlal hmkm ile yargland mahkemede
mahkeme heyetine dnerek "Bu gn ii snfnn birlik, dayanma ve
mcadele gndr. Bu erefli gnde yarglanmay reddediyor, sizleri 1
Mays ehitleri iin bir dakikalk sayg duruuna davet ediyoruz" diyordu.
NECAT VARDAR
21 Ekim 1960 zmir Urla doumlu. BMC fabrikasnda ii olarak al
yordu. Gen Emekiler Birliinin rgtleyicilerindendi. Siyasal ve
sendikal mcadelenin yansra genilk mcadelesinde de yer alyordu.
AVUKATLRI BRAHM NCAL ANLATIYOR
Seyit, ibrahim, Necati henz 22, 23 ve 24 yanda gen insan
Tarih: 13 Mart 1982
Yer: izmir Buca Cezaevi
Saat: 00.01
Cezaevinde olaanst bir gn yaanyor. Polis ve askerler cezaevnin
etraiin sarm durumdalar. Cezaevinde binlerce siyasi tutuklu "Kahrolsun
Faizm, tdanlar Bizi Yldramaz" diye slogan atyorlar. Sloganlar nere
deyse tm izmir'de duyuluyor. Panzerler, askeri aralar, gazeteciler cezae
vinin kapsnda bekleiyorlar.
O gne kadar zmir'de grlmemi olaniist bir hal yaanyordu. 1
Mays gn yarglamay reddeden ve 1 Mays anmak iin, 1 Maysta
ehit olanlarn ansna mahkemeyi sayg duruuna aran gen insann
idam cezalan infaz edilecekti biraz sonra.
nfaz savcs etin Bey zorunlu olarak bulunduu bu kahredici grevin
zntsn hafifletmek iin sessizce alyor.
izmir 1 Nolu Skynetim Mahkemesi hakimlerinden yzba Grsel
yarglamalar srsmda, durumalar ok ksa aralklarla erteleyerek ve
davay dier TKEP dosyas ile birletirmeden hzla idam cezas verebil
mek ve sanklan mutlaka 1 Mays gn yarglamak iin gsterdii abay
151

burada da srdryor, infazlar hzla bitirmek ve lm cezas verdii bu

genlerin idamlarn seyretmek iin sabrsz. Sanki bir intikam peinde,
izmir'de bir gecede idam yaamyor.
Kendilerine idam gmleinin giydirilecei, son diyecekleinin sorulaca
kk odaya alnyorlar srayla.
Hakim yzba sabrsz. lme yollad genlerin aresizliklerini, bitmiliklerini grmek istiyor. Ama bekledii olmuyor. Grevlilerin ellerinde
dvle dvle getirilen Seyit Konuk "Kahrolsun Faizm, idamlar bizi yldramaz. Bir gider bin geliriz" diye baryor. Seyit'i susturmak mmkn deil.
Seyit avukatm grnce dman kamplarda bir dost grmenin muuluunu
yayor. Tm gcyle avuktna sarlyor. Ona mcadelenin bitmediini ve
bitmeyeceini haykryor. Askerler susturmak iin Seyit"e tekrar saldryor
lar. Bu kez avukat mdahale ediyor: "Brakn, asmadan m ldreceksiniz!"
Seyit susmuyor haykrmaya devam ediyor. Cezaevindeki binlerce ses de
Seyit'e elik ediyor. Telaa kaplyor infazclar. ilerinden biri baryor,
lgna dnm bir sesle "susturun cezaevini". Ama sesler daha da ykseli
yor.
Avukat Seyit'e ay verilmesini, kat kalem verilmesini istiyor. "ay
yok" diyorlar. Avukat srar ediyor "Son arzusunu yerine getirmek zorunda
snz!" Yarm bardak buz gibi ay geliyor. Seyit son olarak ailesine mektup
yazyor:
"Trkiye halknn kurtuluu iin girdiim mcadele mutiaka baarya
ulaacakr. Bizler bu mcadelede ehit olan ne ilk ne de son devrimciyiz.
Bir gider bin geliriz. Kahrolsun faizm."
Yazm olduu mektubun muaka ailesine ularlmasn istiyor, idam
hkm Seyit'in yzne okunmaya allyor."u u nedenle derken" Seyit
buna kar kyor "beni asmakla bir yere varamazsnz" diyor. Hakim'in son
dakikalarn yaamakta olan bu insana gsterdii tepki unutulur gibi deil.
"Kapatn unun azn, susturun unu" diye avaz kt kadar baryor.
Seyit yine slogan atmaya balyor. Askerler azm kapatmaya ve daraacma
doru srklemeye balyorlar. Seyit, askerlerden kurtulup daraacma
dimdik gitmek istiyor. Ip boynuna geirildiinde Seyit hl slogan atmaya
devam ediyor:" Kahrolsun faizm. Bir gider bin geliriz."
Ve celladn
ayann altndaki sandelyeyi almasna frsat vermeden kendisini bolua
brakyor.
Necati ve ibrahim'in lme gidileri adeta kahrediyor idamclan. Dimdik,
kararl ve haykra haykra gidiyorlar sehpaya. len onlar deil sanki. Onlarn
kararl ve lme koarak gitmeleri infaz savcs etin beyi daha da etkiliyor.
Artk sessizce deil alamas. Gzyalarn grmemek mmkn deil.
152

Fakat llerden bile korkuyor infazclar, hatta onlarn son mektuplarn

dan korkuyorlar. Hapishane ynetimi yazlanlar kontrol etmek iin
avukattan mektuplar istiyor. O ann okuyla gayri ihtiyari veriyor avukat.
Ve bu insann ailelerine yazdklar son mektuplarn imha ediyorlar.
Biri sendikac ikisi ii insan Buca Kapal Blge Cezaevinde hayata
veda ediyorlar.
GEN N lR
Konuk'la ayr siyasetlerdendik
Ama hemeriydik
Bir saatlik havalandrmada
Birlikte volta atardk
Gezden, gzden, arpacktan
Selam alm, selam vermi
Kurt dm yaralarna da
Bir anacna mektup yollamam
Komn bakan setiimiz
ibrahim saz alard
Elinde mavzeri saz
Dilinde krk bir szck yavuklusu
Mahpusta durulmayanlardand
Bunca yldan sonra
Hala ayn cokuyla
Sylyorsam "leymil, leylim"i
Bir yanmn ibrahim'le
Para para dklmesindendir
ince bir ocuktu Necati
Daha yzne jilet(!) dememiti
Baz anlar kabaran fkesi
Krp geirirdi herkesi
O'nun iin en byk hzn
Mit'ten enitesini temizleyememekti
\

153

Rezil bir alaca karanlkta

Pantolonlarn, gmleklerini brakarak
Kalemlerini, katlarn brakarak
Dostlarn, dmanlarn brakarak
Gzyalarn, sevinelirini brkarak
Genliklerini, sevdalarn brakarak
Silahlarn, savalarn brakarak
Ayn yoldan dimdik gittiler
Her len piman lmez
Scak selamm brakr dostlarna
Deli poyraz fkesini
Temiz adlarn brakr
Ozan nc/1984
Ozan'n notu: arkadala 12 Eyll ncesi Buca'da birlikte kaldk.
Kemal Tiirkler'in ldrld gn onlardan ayrldm. Bir daha grmek
ksmet olmad. Onlar bizim birer parannd.

ALI AKTA
skenderun 1956 doumlu. skenderun Lisesindeki rencilik yllarn
da devrimci harekete katld. skenderun Lise-Der'in bakanln yapt.
Anti-faist mcadelenin n saflarnda yer ald. Birok tiyatro oyunu
yazd. Sahnelenmesine nayak oldu.
20 Haziran 1980 tarihinde girdii bir atmada ar yaralan
d.Yakaland, ar ikencelerden geti, iskenderun askeri cezaevinden
Adyaman E Tipi cezaevine srgn edildi. Oradan da idam edildii Adana
Kapal Cezaevine getirildi.
Adam ldrmek suundan Adana 1 Numaral Skynetim Askeri
Mahkemesince oyokluu ile 13 Mays 1981 tarihinde TCK'nn 450/4
hkm uyarnca hakknda idam karar verildi. Askeri Yargtay bu karar
28.4.1982 tarihinde onaylad. Danma Meclisi Ali Akta'n lm
Cezasnn yerine getirilmesi iin 2385 sayl kanunu 21 Ocak 1983 gn
kartt. Kanun ayn gnl Resmi Gazetede yaynland, karar Adana
Kapal Cezaevinde saat 03.30'da infaz edildi.

154

FEHM APAN ANLATIYOR:

"Ali Akta iskenderun'un Arsuz Hyk kyndendir. 1957 doumlu
olup bir arap alevisi ailedendir. Bir kyl ocuu olan Ali drt kardetir.
Okumak iin vey annesi ve kardeleriyle skenderun'a yerleir.
12 Mart sonras koullarda liseye balar.Lise yllarnda mcadelenin
tan ortsnda yer alr. 1978'de iskenderun Lise-Der'in kuruluunu gerek
letirir ve bakan olur. 1979'da Trke'in skenderun'a sokulmanasnda
nemli rol oynar. Tutuklanr, ksa bir sre tutuklu kalr.
20 Haziran 1980 tarihinde Demir-elik iilerinin Gltepe
Mahallesinde yaptklar bir toplantnn faistler tarafndan baslmas sonu
cunda bir devrimci ldrlr. Ali Akta ve arkadalar bu saldry yapan
larn peine derler. Ne var ki faistlerin tuzana der, kurun
yamuruna tutulurlar. Ali 18 kurun yaras alr. Kendisini savunur ve
kendisine kurun yadran kiiyi ldrr. Ali arkadalar tarafndan hasta
neye gtrlr. Gzn atnda polisler bandadr. O polisin ok iyi
bilip tand bir kiidir, yakalanm olmas polis iin byk bir gelime
dir ve bu nedenle polisler onu bir an nce sorguya almak iin gayret
gsterirler.
Bu arada 12 Eyll gelmitir. Ali tam olarak iyilemedii halde ay
sreyle sorguya ekilir.zerinde her trl ikence ynteminin denenmesi
ne karn azndan tek bir sz alamazlar. Polis daha sonraki gnlerde
sorguya ektii insanlar alayl bir ekilde uyarr: "Eer direnecekseniz
Ali Akta gibi direnin."
Sonunda tutuklanarak Akay Askeri Cezaevi'ne konulur. Ne var ki
zaman zaman yeniden ubeye alnp sorgulanr. Bu sorgulamalar srasnda
Ali'nin direncini kendilerine yediremeyen ikenceciler onu idama gnder
mekle tehdit ederler: "Bak aslanm, biz bu olaydan senin yrtacan bili
yoruz. Meru mdafa durumundasn, bu durumda -be yl cezayla
yrtarsn. Biz yle bir fezleke dzenleyeceiz ki sen ipten ban asla
kurtaramayacaksn."
Akta cezaevinde de direniin n saflarnda yer alr. ikencelere, keyfi
uygulamalara, tutuklulara asker muamelesi yaplmasna kar tepki geli
tirir. Bunun zerine 1982 Ocann ilk gnlerinde on arkadayla birlikte
srgne gnderilir. Onun yeri Adyaman Cezaevi olarak belirlenmitir.
Adyamanda da cezaevine konulmadan nce uzun bir sorgu seansna
alnr. Fakat abalar bounadr. Sonunda cezaevinde bir hcreye atlr.
Hcreden evresinin kuatld 14. koua alndnda her hareketi
155

kontrol altndayd. Cezaevinde idarenin hakimiyeti tamd bir direni

gelitrilmemiti. Kuatmaya ramen tutuklularla ilikiye geti. Okuma
yazmas olmayanlarn mektuplarn okudu-yazd. Onlarn dilekelerini
hazrlad.
Bol bol satran oynuyordu. Satran talarn hamurdan yapmt.
Ekmek ilerini slatp satran talanna ekil vermiti. Her sabah dzenli
spor yapyor voleybol oynuyordu. eriye kitap/dergi alnmyordu.
Cumhuriyet gazetesinin alnmas da yasakt. Bu yasa krmak iin alt,
dilekeler yazd, mdrle savcyla grt. Sonunda Cumhuriyet ieri
girebildi. Kitaplara hasret kalmt. Cezaevinde bir ktphane vard fakat
raflar dini yaynlarla doldurulmutu. Yine de cuma ve pazar gnleri
ktphaneye gitme izni vard ve o arkadalaryla birlikte mutlaka bu
gnlerde ktphaneye gidiyor okunacak bireyler bulmaya alyordu.
Bunlardan biri "Kasabann Srr" olmutu.
1982'nin yazna doru Adana Cezaevine evki kt. Bu son gnlerinin
yaklatnn habercisidir. Cezaevi idaresi onu dorudan hcreye koydu.
O zaman hcrelerde 12 kii vard. Onu 10. hcreye yerletirdiler. Burada
haftada iki gn havalandrmaya klrd. Burda bulunanlar koulardan
tecrit edilmi durumdaydlar. 4.hcreye alnd. Yine spor yapyor, top
oynuyor okuyordu. Kitap verilmiyordu ama uraya burya gizlenmi olan
kitaplarla idare ediyordu.
Grne vey annesi ve kardeleri geliyordu. Zaman zaman kyden
babasnn geldii de oluyordu. Gr gnlerinde bol bol zlem gideriyor
du.
20 Ocak 1983 gn gazeteler ieri verilmedi. Hcrelerdeki radyolar
toplatld. Akta'n hcresinin penceresinden avlunun bir paras grn
yordu. Darda asker says artrlmt olaanst bireyler oluyordu.
Dosyas Danma Meclisindeydi. Artk sona yaklalyor olmalyd.
evresindekiler yaanan olaanst durumdan dolay tedirgindi. O idam
edileceine inanmam grnyordu. Hcre komusu bir arkada bu
durum karsnda Akta' uyard. Olabilecekleri syleyip ondan yazl bir
eyler hazrlamasn veya bir mektup brakmasn istedi. O ise arkadan
sylediklerine aldrmad, moraller bozulsun istemiyordu.
gndr gazeteler verilmiyordu. Askerler cezaevinin iinde silahla
ryla dolayordu. Nbeti kulesine makinal tfek yerletirilmi, birka
tank da bahenin kenarnda yerini almt.
23 Ocak'n ilk saatleriydi. Ali bagardiyann sesiyle uyand.
Gardiyanlar, askerler hcrenin nne dolumuiard.
156

-Ali Akta askeri cezaevine evkin kt. Hazrlan!

Ali hereyin farkndayd.
-Hayr sevk deil. dam kararm onayland. Beni idama gtreceksiniz.
Durun biraz arkadalarmla vedalamak istiyorum.
Vedalamaya izin verilmeyeceinin anlaynca hemen harekete geti.
Gardiyanlar onu engellemek istediler. O var gcyle haykrd: "Kahrolsun
Askeri Faist Diktatrlk! Yaasn Devrim!"
Birka gardiyan birden Ali'nin zerine atld. Azn kapatmaya alt
lar. Boazna, eline ayaklarna sarldlar. Azna bireyler tkmaya sesini
engellemeye yeltendiler. O arada yan hcreden bir ses geldi "ne yapyor
sunuz, idam etmeden boacaksnz, alaklar!". Ali azn kurtarabildii an
slogan atyordu. Cezaevi mdrnn odasnda beyaz idam gmleini
diydirdiler. Son isteini sordular ona.
-Benim bu dzenden isteyeceim hi birey yoktur, diye karlk verdi.
dam sehpasnn yanna getirildiinde sandelyeye kendisi kt.
Boynuna ip geirildiinde;
-Yaasn Devrim,Yaasn Sosyalizm diye bir kez daha haykrp, aya
nn altndaki sandelyeyi tekmeledi.
Ali Akta, dier adyla kumral tenli Akta artk lmszd."

157

MER

YAZGAN

MEHMET KAMBUR
RAMAZAN YUKARGZ
ERDOAN YAZGAN

THKP-C nc Yol yesi olduklar belirtilen sanklar izmit Donanma

ve Skynetim Komutanl Askeri Mahkemesince 20 Nisan 1981 gn
TCK 146/1 maddesi uyarnca idam cezasna arptrlrlar. Karar 25 Aralk
1981'de Askeri Yargtay'ca onayland. Danma Meclis 3 Mays 1982
tarihli oturumunda idam cezalann yerine getirilmesi dorultusunda karar
ald. Bu karar Milli Gvenlik Kurulu'nda 21 Ocak 1983 tarihinde onaylan
d.
Drt arkada izmit Kapal Cezaevinde 29 Ocak'ta sabaha kar idam
edilirler.
Sanklar TCK'nn 146. maddesini ihlal etmekten yarglanyorlard.
Danma Meclisi Tutanak Dergisinde (S. Say s 116) haklarnda u
bilgiler verilmektedir:
"Sanklar THKP-C'nin bir kolu olan Dev-Gen III.Yol rgt yesidirler. Dev-Yol ve Dev-Sol'dan farkl olarak bu rgt nc gcn iilerden
olumasn ngrm III. Yol adyla daha ziyade iiler arasnda ve sana
yi blgesinde eylemlerini yrttnden Sanayi Dev-Gen adn da alm
tr. rgtn amac anayasal dzeni zorla deitirerek yerine Marksist
felsefe dorultusunda bir dzen getirmektir.
Ad geen sanklar rgtn tabann ve maddi gcn takviye, 12 Eyll
1980'den sonra halkta devlet otoritesine kar balayan gveni sarsarak ve
daha nceki iktidarlar gibi yeni idarenin dahi kendilerini durduramayaca
n halka inandrmak iin Adapazar-Akyaz ilesinde eylem planlam
lardr. 17 Ocak 1981 gn vaki plan gereince Akyaz'ya gelmilerdir.
Burada bir kuyumcuyu soymaya teebbs ettikleri srada atma km,
bu atma sonrasnda Mehmet Kambur ve Erdoan Yazgan yakalanm
lardr. Dier sanklar Ramazan Yukargz ve mer Yazgan ise 18 Ocak
1981 gecesi gizlendikleri Topaa kynde gvenlik gleri ile giritikle
ri youn bir atmada yaral olarak ele geirilmilerdir."
Su: Anayasal Dzeni Silah Zoruyla Ykmaya Teebbs
merler hakknda hazrlanan iddianamede "sanklarn anayasal dzeni
zorla deitirmeye/ortadan kaldrmaya teebbs ettikleri" ileri srlyor
ve TCK 146. maddesi uyarnca lm cezasna arptrlmalar isteniliyor
du. Deniz Gezmiler hakknda da ayn maddeye gre hkm verilmiti.
158

Avukatlar bu davada 146.maddenin uygulanamayacan Yargtay karar

larndan rnekler vererek anlattlar. Anayasal dzenin zorla ortadan kald
rlmasnn ancak ciddi ve elverili aralarla olabileceini, kuyumcu soyma
eylemiyle anayasal dzenin ortadan kalkmayacan savunmalarnda dile
getirdiler.
12 Eyll'n scak gnleriydi ve yarglmalarda hukuk deil siyaset sonu
cu belirliyordu. Glck Donanma ve Skynetim Komutanl Askeri
Mahkemesi 20 Nisan 1981 taihli son durumasnda merlerin idamna
ilikin kararn aklad. Yarglama byk bir hzla sona erdirilmiti.
Askeri Yargtay l.Ceza Dairesi bu karar 25.11.1981'de onad. Konu
Danma Meclisi'nin 3 Mays 1982 tarihli oturumunda gndeme geldi.
lm cezsnn yerine getirilmesine ilikin kanun tasars hakknda hibir
ye sz almad. Ad okunarak yaplan oylamada yelerden yalnzca
Erturul Alatl red oyu veriyordu.
lm Cezasnn Yerine Getirilmesne Dair Kanm 28 Ocak 1983 gn
Milli Gvenlik Konseyi'nin nne geldi. Oybirlii ile "aslsnlar" karar
kt.
IDAM KARAR V E R E N R V E T I Y A R G

Bu drt gence lm cezas veren mahkeme heyetinde bulunan yelerin

den Deniz hakim yzba Eyp Mene'in grevi srasnda rvet ald
ayn gnlerde ortaya kt.
Donanma ve Skynetim Komutanl Glck Askeri Mahkemesinde
grevli iki hakim idam istemiyle yarglanan Kurtulu davasndan sank
drt kiinin cezalarnn hafifletilmesi iin sanklarn ailelerinden revet
isterler. Ekim 1982 tarihinde 1 milyon 250 bin liralk rvet miktar
zerinde anlalr. Rvetin ilk taksidini almak zere 3 Kasm 1982 tari
hinde sank yaknlar ile buluurlar. Ne var ki sank yaknlar daha nce
durumu Koceli Emniyet Mdrlne ve Skynetim Komutanl'na
bildirir. Rvet iin hakimlere verilecek olan 625 bin lirann numaralan
alnr. Numaralan alnm paralar iki hakimle buluularak teslim edilir.
Takip edildeklerini farkeden askeri hakimler kaarlarsa da uzun bir kovalamacadan sonra yakalanrlar.
ki rveti askeri hakimin yarglanmas 12.12.1982 tarihinde balar.
Askeri savc rvet alrken yakalanan sank hakim Eyp Mente'in anta
sndan ayrca 2 Milyon 900 bin liralk mevduat sertifikas ile 2 bin Alman
Mark'nn (O tarihte bir mark 76 TL'dir) ktn belirtir. Bir devlet
159

memuru olan Mente'in 40 bin Marklk bir serveti antasnda bulundur

mas ok anlamldr. Yargcn rveti bir sreklilik haline getirdiinin
ak kant niteliindedir.
iki yarg hakknda "askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili olarak yarg
ladklar kiilerin yaknlar zerinde memuriyet nfuz ve sfatn ktye
kullanmak suretiyle bask kurup, zorlayarak onlardan maddi kar sala
mak ve cepten itikapta bulunmak" suundan ar hapis cezalarna hkme
dildi. Drt gen devrimcinin idam kararnn altnda imzas bulunan
rveti hakim Mentc 8 yl 2 ay ar hapis cezasna arptrlm ve ordu
dan ihra edilmiti.(21 Aralk 1982)
RVETI YARGCN KUTSAL KARAR

dam cezasn veren yarglardan Eyp Mente rvet almaktan yarg

lanm, ar hapis cezasna mahkm edilmi ve ordudan tard edilmiti. Bu
son derece yz kzartc bir sutu. Bylesine yz kzartc bir davran
iinde bulunan yargcn verdii karar ise kesin hkm olarak uygulama
aamasna gelmiti. Bu nitelikte bir ahsn verdii idam karan hukuken ve
ahlaken kabul edilebilr miydi? Bu glgeli, lekeli bir karar deil miydi?
Sank avukatlan bu durumda hemen harekete geerek rveti yargcn
verdii karann iptali ve yarglamann yenilenmesi iin 27 Ocak 1983'te
Askeri Yargtay Basavclna bavurdular. Askeri Yargtay dilekeyi
ertesi gn Milli Savunma Bakanl'na iletti. Ne var ki ayn gn leden
sonra toplanan Milli Gvenlik Konseyi'nde bu dileke gznne alnma
yarak idamlann onanmasna karar verildi.
Rveti yargcn iledi su yz kzartcyd, utan vericiydi, kabul
edilemezdi. Ama altnda imzas bulunan idam karan kutsal bir yarg kara
ryd ve infaz edilecekti.
MER

YAZGAN

1957'de Polatl'da doan mer memur bir ailenin tek ocuuydu.

Kuleli Askeri Lisesi ve Kara Harp Okulu'nda okuduktan sonra 1978 'de
piyade temen olarak mezun oldu. Ksa sren subaylndan sonra 1979
Temmuz'unda devrmci harekete daha aktif katlabilmek iin kendi isteiy
le askerlikten aynld. Akyaz eyleminde yaral olarak yakaland. TCK
146/1 uyarnca idam cezasna mahkm edildi.

160

RAMAZAN

YUKARGZ

1959 Sivas Koyulhisar doumlu. Lise yllannda devrimci fikirlerle

tant. Gltepe'de gecekondu halknn direniinde n saflarda bulundu.
1979'da baz "cezalandrma" eylemlerine kart iddias ile tutukland.
Cezaevinden firar etti. Akyaz eyleminde yaral olarak yakaland. TCK
146/1 uyannea idam cezsn mahkm edildi. ,
RAMAZANN AILESINE YAZD MEKTUPTAN

Bu mektubu karar Yargtay'da onaylandktan sonra yazyorum. Bizler

hakknda kartlan bu karar mahkeme de olduu gibi tamamen politiktir.Yni nceden belirlenen mahkemeye de formalite olsun diye okutturu
lan bir karardr.
Byle bir kararn benim hakkmda verileceinden emindim. Ama dier
arkadalarnkini beklemiyordum. Bundan sonras da politik gelimelere
bal, ancak sonu ne olursa olsun ben onurlu bir ekilde karlarm.
Gerekirse yani infaz szkonusu olursa, damgacna karken tm dnya
halklarn selamlamasn, bizden sonra gelecek arkadalarma rnek
olmasn bileceim, bundan hi kimsenin kukusu olmasn. Ben Trkiye
halklarnn snf mcadelesine katldm anda her devrimci gibi hayata
szl lme nianlydm, onun iin sonu etkilemedi.
Sizlere teselli vermek istemiyorum nk gzyalarn halk dmanlar
na kar gizlemesini bilen, onlara kar siyasi ve ekenomik dzensizlikten
dolay her geen gn kin ve nefretle dolan halkmzn bir parasdr. Bir
oul kaybetmi olsanz bile binlerce oul kazanacaksnz. Tm devrimci
ler sizlerin oullar, kzlar ve kardeleri olacaktr.
Ksa fakat benim deer yarglarma gre onurlu bir yaamm oldu.
ideallerimden taviz vermedim, kimseye ihanet etmedim. Halkn ierisin
deyken onlara ve sizlere yardmc olmaya altm. Halkmzn snf mca
delesinde en n saflarda olmaya attm. Sizleri smr ve bunun sonucu
olan yoksulluktan kurtarmak istedim ve imdi bunu bizden sonra gelecek
nesillerin srdreceinden eminim.
Sizlere baka eyler de yazmak isterdim ama yazmyorum. Tm
Gltepe halkna ve Trkiye halklarna selam.
Ben halkmn mutluluu iin savatm.
Ama adm hznle birlikte anlmasn.
Ramazan Yukargz
161

ERDOAN YAZGAN

1959 Doumlu. Bayburt Yelpmar Ky nfusuna kaytl. Lise yllarn

da devrimci harekete katld ve okulu brakarak aktif mcadelede yer
ald.Akyaz eyleminde yakaland ve TCK 146/1 uyarnca idam cezasna
mahkm edildi.
ERDOAN'N

ANNESINE

VE

BABASNA

YAZD

MEKTUPTAN

Bu mektubun elinize geeceini tahmin ederek karar sonras duygu ve

dncelerimi yazmaya alacam.
Byle bir kararn kacan mahkemeye ilk ktmz gn tahmin
etmitik. Yargtay'n da bu karar oaylayacn tahmin ediyorduk.
Avukatlarn anlatmas ve bizim tahminimize gre belki iki kiiye hafifletici
nedenler altnda mebbete evirir diyorduk. Fakat byle bireye bel
balamamtk. Pek spriz. olmad.
Bence yaam bir idealle birleince gzelleir. Benim idealim halkn
mutluluu, yurdumun bamszldr. Bu idealin gereklemesi iin can
m ortaya koyarak mcadele ettim. Bencil duygulardan kendimi arndr
maya altm, baarl olduuma inanyorum, tki senedir sizlerden
ayr yaadm, sizlere yardmm olmadn dnp kzabilirsiniz. Ama
ben sizi yoksul fakat onurlu halkm kabul edip, benim canm halkm iin
feda olsun dedim. mrm boyunca siz ve sizin gibilere layk olmaya al
tm. Bunun kavgasn verdim. Bu kavgay verirken baz nedenlerden dola
y tek bana kaldm da oldu. Fakat halkma olan sevgimi hi
kaybetmedim. Bu duygular beni ayakta tuttu. Bu gn de bu duygular beni
yine dimdik ayakta tutuyor.
u an huzur iindeyim. nk hibir arkadama ihanet etmedim,
dmanlarmdan aman dilemedim. Onurlu bir yaamm olduuna inan
yorum. Benim bundan farkl bir yaam srmemi beklememenizi umarm.
Dar gelirli bir memur ailesi olarak hepinizin beni anlayacana inanyo
rum. Sizlerin bu durumdan birbrinizi sorumlu tutarak birbirinizi yprat
manza isi zlrm. Bu durumun sorumlusu bu dzendir. Ben bu
artlarda nerede yaarsam yaayaym hayatn beni yine ayn yere getire
ceine inanyorum. Yani Sanayi Mahallesi'nde oturmamzdan dolay
devrimci olmadm. Beni hayat devrimci yapt.
Sizin bu karar karsnda dik durmanz, gzyalarnz dmana gster-

memeniz., birbirinize destek olmanz en byk dileimdir. Sizlerin u anda

zor durumda olduunu tahmin ediyorum. Sizlerin tesellisi bizlerin yaan
ts ve idealleri olmaldr. Beulen dolay zlyorsanz., benim zlmemi
istemiyorsanz, kininizi, acnz, gzya olarak boaltmaya, teselli olmaya
almayn. Kininizi, acnz, gzyalarnz kendi dnyamz kurmamz
iin nmze kan engelleri amak iin harcayn.
Babamn sal nasl, kendisine iyi bakn, aclar karsnda dik durun.
Mutlu sonlara varmak iin baz ac olaylar yaamak zorundayz. Dier
devrimcilerin yiit otun ana ve babalar gibi mutlu olun, bu vatana evlat
yetitirdiniz.
Sizler rahat olduka, sizler dik durduka dmanlarmz titreyecektir.
Ben o zaman mutlu olurum. unu iyi bilin bu mektupta gerek duygula
rm yazmaya altm. zlmyorum nk ne yaptmn bilincindeyim.
Yine sylyorum en byk mutluluum, sizlerin birbirinize destek oldu
unuzu, kendinizi ypratmadnz duymak ve grmek olacaktr.
Mutlu, gzel, acsz gnler diler ellerinizden per hepinizi kucaklarm.
En ok sevdiim drtl size yazyorum:
Aardn yalnzlmda
Mavi ve yeil aardn
Keklik kan knal berrak
Yenerdin aclar kahpelikten
Sktka cellat kemendi.
Olunuz Erdoan Yazgan

MEHMET KAMBUR

954 Divrii Gvenkaya ky nfusuna kaytl. 1970'lerin banda

devrimci fikirlerle tant. Emniyette gece bekisi olarak hayatn kazan
yordu. Evliydi ve bir de olu vard. Akyaz. eyleminde yakaland ve TCK
146/1 uyarnca lm cezasna mahkm oldu.
MEHMET'N OLUNA YAZDII MEKTUPTAN
Deerli Olum Murat,
Bugn biz. neden ayryz? Neden ayr ayr yerlerdeyiz. Beraber glp
163

162

oynamak, elenmek varken taa uzaklardayz? Uzaklk yetmiyormu gbi

tm zgrlmz gaspedilmi. Tutsak yaam ierisinde idama mahkm
edilerek yaammza son verilyr?
Bugn nedenlerini zmen mmkn deil, hibir eyin farknda bile
deilsin. Bydnde tarih sayfalarn kartrdnda asl gerekleri
orada mutlaka bulacaksn.
Eer doru, drst, namuslu yaamak, halkn sevmek, halkn mutlulu
u iin onuruyla savamak stsa benim suum da budur, ileride bizim ne
kadar hakl olduumuzu daha iyi reneceksin. Sen de drstlk ilkesin
den ala ayrlma. Namussuzca her gn yaamak yerine, namusluca lm
tercih et. Byle hareket edecein kansndaym.
Ama hibir zurnan gzyalar dkme. Alayanlara msade etme, ala
mak yakmaz bize.
Selamlarm yollar, kucaklar, gzlerinden perim.
Bu namustur knyemize kazlm
Bu da sabr atlardan szlm.
Sarl bunlara, sarl da by...
Baban Mehmet Kambur
MEHMET'IN KARSNA YAZD MEKTUPTAN

Beni hayat devrimci yapt. Her zaman devrimci retiler dorultusun

da, kendi felsefe anlaym olan bilimsel sosyalizmden ayrlmadan, arka
da ve halkma ihanet etmeden, halkmn mutluluu iin altm. Bu
srete devrimci onurumdan asla taviz vermeden, ylmadan mcadele
ettim. Sanyorum bunu da yaptm.
Halkmn bana vermi olduu son grevi de korkusuzca en iyi ekilde
yerim getireceini. Bundan hi kukun olmasn, idam sehpasna gider
ken, mkaya bakmadan, korkusuzca, halkmn mutluluk sloganlarn haykrarak, khne dzenin celladna ftrst vermeden, sehpaya tekmeyi kendim
vurMama sz veriyorum.
Bj$ne ikenceler, ne zindanlar, ne de idam sehpalar asla yldramayacakU?,. "

164

GIZLICE IDAM EDILDILER

merlerin cezalarnn infaz avukatlarndan dahi gizlenerek gerekleti

rilir. Yasada ak hkm olmasna ramen avukatlara bile haber verilmez.
Erdoan'n avukat Kemal Kumkumolu anlatyor: "Erdoan'n mdafii
bendim. lade-i muhakeme talebinde bulunmutuk. Henz cevap gelme
miti. Birgn ocuun Glck'ten alnp gtrld haberi geldi. Tam
bir buuk gn, devletin btn makmlanndan, Erdoanm bulunduu yeri
renmeye altk. renemedik. Oysa avukat olarak benim, en azndan
infazda bulunma hakkm vard. Neyse. Ertesi gn, leden sonra ocuun
cesedini hapishanenin avlusunda teslim ettiler."
merler 28 Ocak gn Glck Skynetim Tutukevinden alnarak
zmit Kapal Cezaevine getirildiler. Kimseye haber verilmeden, gizlice 29
Ocak gecesi drt gen devrimci idam sehpasna karak son szlerini
haykrdlar.

L YAS HAS
5 Mays 1955 zmir doumlu. 28 Aralk 1980'de gzaltna alnd.
Devrimci Yol yesi olduu iddias ile llyas Has zmir Skynetim
Komutanl 2 Numaral Askeri Mahkemesince 18 Ocak 1982 gn TCK
146/1 uyarnca idam cezasna arptrld. Askeri Yargtay 1. Dairesinde
karar 20.10.1982 gn onand. dam Cezasnn Yerine Getirilmesine Dair
Kanun 4 Ekim 1984 gn TBMM'de grld ve hi tartlmadan
kanunlat. Karar 7 Ekim gn sabaha kar uyguland.
A. KADR KONUK ANLATIYOR
Hdr ve llyas ile bir dnemi zmir Buca cezaevi hcrelerinde birlikte
geirdik. Sonra bu yaam llyas asndan Eski Blm 3. Tecrit
Kouu'nda sonland.
Ilyas'la ayn hcreyi paylatmz gnlerde canmz sklnca teybe
Kandral'nn kasetini koyar, kvrak oyun havalarna uymaya alarak
tepinmeye balardk. Biraz da bilinli olarak teybin sesini sonuna kadar
aar, ayaklarmz hzla vururduk hcenin tabanna. Ve beklediimiz ses
gelmekte gecikmezdi. Hdr tm nefesini kullanarak "hey atlaklar, alt
nzda insan var" diye barrd.
165

Ilyas "lo" diye arlyordu. Karikatrlerine "lo" imzas atyordu.

Hcrelere gittiimin haftasnda karmaya baladmz Durduk Yerde
dergisini hep birlikte tam 26 say yaynladk. Btn bir hafta alyor,
yazyor iziyorduk. Cumartesi gnleri kyordu dergimiz. Herkes merkla
bekliyordu onu. Daha biz tam okuyamadan koulardan dergiyi gnderin
diye haberler geliyordu. Hdr iirler yazyordu dergiye. Ilyas iirlerin
yansra karikatrler iziyordu. Hemen herkes bir eyler katyordu ona.
Dergi hcrelerde yeni rzgrlar esiriyordu.
Ilyas kibrit pnden yaptm kemana tel bulamaynca perde takp onu
mandolin haline getirdi. Onunla saz renmeye balad. Bu garip mzik
aletinin adm "gd gd" koymutu. nce "tren gelir, ho gelir"! ald.
Ardndan "Gelin Ayem suya gitmi"i seslendirdi. Ve aslmadan bir sre
nce de sazda birka trky seslendirecek kadar saz alar oldu.
Ilyas aslaca gn bir gn nceden biliyordu. O gn havalandrmada
gezinmiler, trk sylemiler. Gece de devam etmiler. Geceyars Ilyas,
Rait'le birlikte kald hcrede "ben biraz uzanaym" demi. Sanki o gece
aslacak olan o deilmi gibi rahat girmi yatana.
Gece yarsn biraz getikten sonra gelmi dizilmiler hcre nne.
Kaskhym btn askerler. Yzleri bembeyazm. Ilyas' uyandrm
gardiyanlar. Giyinmesine izin vermemiler, kollarndan tutup srklemi
ler. Blmden dar karken Ilyas ayaklarn eie dayam ve "bunlarn
hesab sorulacak" diye barm. Sonra Kapalt'nda imi ayn, mektu
bunu yazm.
,
AVUKATI KASIM SNMEZ ANLATIYOR
Ilyas idam edilirken bakamadm. Bana gre idam bir ceza deildir.
Ilyas idam edildi. Bunun acsn o an en ar biimde yaad. Bu acy
halen yaayanlar var; annesi, babas, kardeleri ve bir anlamda avukat
olarak ben.
idam kararnn Resmi Gazete'de ilan edilmesinden Ilyas'n haberi olma
d, ama ailesi ve benim haberim vard tabii. Cumartesi gnyd ve ben
infaz iin her an anlabileceimi dnyordum. Bir avukat bir insan
olarak yaadm o dakikalar benim iin unutulmaz ac izler brakacak
anlar oldu.
Cezaevine arlnca, arkadam avukat Fehmi am ve bir baka arka
dam da alarak gittim. Onlar darda kald, ben ieri girdim. Cezaevinde
Skynetim savcs hakim albay, karan veren duruma kdamli yargc ve
izmir savcs ile dier grevliler vard.
Savcnn odasnda oturduk. O srada hakim ve savclar ok zgn oldu
umu grnce bireyler sylediler. Hatrmda kaldna gre skynetim
166

savcs "Dnya'da ve Avnpa'da insan kurtarmak iin siyasi bir knnt

ararlar, oysa bizde asarlar" dedi. Tabii bunu Ilyas'a uygulanan cezann,
yani 146'nn siyasi bir suu ngrmesi nedeniyle sylyordu. nk Ilyas
dava konusu olan 146'dan deil 448'den mahkm olsayd cezas 24 yl
olacakt.
Daha sonra hazr olunduu haberi geldi. Kendimi mmkn olduunca
kontrol ederek "kapalt" denen blme gittik. Ilyas grevlilerin arasnda
bir yere oturmu, mektup yazyordu. Beni grnce ayaa kalkt.
Birbirimize sarldk .Syleyecek bir sz bulamyordum. Karmda aslan
gibi duran, hereyiyle yaayan bir insan biraz sonra lecekti, insan iin
gerekten tahamml edilmesi mmkn olmayan bir olay. Biraz sonra
Ilyas mektubunu bitirdi, tekrar vedalatk. Ben kendisine bunun bir
anlamda alnyazs olduunu sylemek istedim. Ama o bana metin bir
ekilde grevini yaptn syledi.
zerine kefeni giydirdiler. Hakim hkm okudu.Hkmn yazl olduu
levha Ilyas'n boynuna asld. Elleri arkadan kelepelenerek, idam edilece
i hemen yandaki bahede bulunan sehpaya karld. Sehpaya doru
gtrlrken, "benim gelmemi ister misin?" diye sordum. O, iinde
bulunduum durumu ok iyi kavramt."Hayr" diyerek o byk acy
benim tatmam istemedi.
Biraz sonra, hemen yanmda olan seyredenler Ilyas'n sndelyeyi
tekmelediini sylediler. Tekrar savcnn odasna gittiimizde, biraz nce
szn etmeyi unuttuum doktor, -ki idama hazr olup olmad konusun
da Ilyas' muayene etmiti, salam olduuna, hasta olmadna kanaat
getirdikten sonra "idam edilebilir" cevabn vermiti, bu kez de lp lme
diini kontrolle grevliydi.
Yaklak 20 dakka sonra Ilyas'n tamamen ld haberi geldi.
Tabiatiyle bir insann lmn kendisi olarak yaamak mmkn deilse
de, hl o anlar en ac younluuyla yayorum. Ve diyorum ki; insan bir
lgnlk yapp birini ldrebilir ama devlet-toplum aylarca yllarca yarg
lama sonucu bir insnn hayatn ortadan kaldrmamaldr.
ILYAS'IN ALESNE SON MEKTUBU
"Sevgili anacm ve babacm,
u an sizlere en son mesajm iletiyorum. Ben sizlerin yzne kara ala
cak hibirey yapmadm. Bu gnlerde size ar gelen bu itham gelecekte
sizlere bir eref payesi olarak grlecektir. Bundan emin olun. Belki de
167

ok eyler vardr sizlere iletebileceim ama u an aklma bir ey gelmiyor

ki...Bu da doal olsa gerek. Kendinizi zmenizi istemiyorum.
Canm ablacm,
Grdn yazy yaammn en son annda bir mesaj olarak iletebiliyo
rum. Sen rnek ve fedakr davranlar gstererek kardelik balarnn ne
kadar kuvvetli ve de scak olduunu vurguladn. Bunu grmemek mmkn
deil. Sizlere veda ediyorum. Hepinizi ok sevdim. Anama, babama
candan selam iletir, her iki ellerinden perim. Can kardelerim tmran,
trfan ve lhan'n, Ramazan'n gzlerinden perini. Ayrca seni hasret ve
zlemle kucaklarm. ahsi eyalarmn tmn size gnderiyorum, arkada
listesi var.
Olunuz Ilyas Has

HDR

ASLAN

1958 Tunceli, Hozat, Tatl ky doumlu. Anas Sultan babas

Selman. Devimci mcadeleyle Ankara'da lise yllarnda tanyor. 1974'de
Kurtulu Lisesine kaydn yaptryor. Lise-Der'e gidip geliyor. Ksa sre
sonra dernein ynetiminde yer alyor. Lise-Der yneticilerinden nn
pepee ldrlmesi zerine Edik Lisesine geiyor. almalarn
entepe, Ulatepe gibi gecekondu mahallelerinde younlatryor. 1978
banda zmir'e gidiyor. Gltepe, imentepe mahallerinde almalarn
srdryor. 1980 Tari direniinde aktif bir biimde yer alyor. 16 ubat
1980'de bir atma sonrasnda gizlendikleri bir deri fabrikasnda yakala
nyor. Daha ubeye gtrlmeden balyor kaba dayak. kencenin binbir
tr uygulanyor zerinde. Gzaltndan kp tutuklandnda bir kemik
yndr sanki. irinyer Askeri Cezaevine konuluyor. Orada ay tecritte
kalyor. ayn krkbe gnn elleri ayaklan ranzaya zincirli olarak
geiriyor. Tecritteki gnlerinin geri kalan blmnde ellerini ayaklarn
zyorlar, ama srekli gzaltnda tutuyorlar. Tepelerinde hep bir asker
bekliyor. Srekli dayaa maruz kalyorlar. Sadece bir iki dakiklna
szde havalandrmaya karlyor. ayn sonunda 5. koua veriliyor.
Salar makinayla tra ediliyor, byk uzatmak yasak. Kitap yasak, ama
herkesin morali yksek, keyfi yerinde. Tm bunlar kasnda glmseyen
tutuklular anlayamyor gardiyanlar. Hdr tektip elbise giymiyor, zorla
her gn sylenmesi istenilen istiklal Marn, yemek duasn reddediyor.
O trkleri ok seviyor zellikle de Pir Sultan trklerini. Yr Bre Hzr
168

Paa'y, Dn Gece Seyrimde Cotuydu Dlar', All Turnam', Hele

Ula'a Ula'ay, Ruhu Su trklerini.
izmir Skynetim Komutanl 1 Nolu Askei Mahkemesi Hdr' TCK
146/1 uyarnca 29.7.1981 gn idam cezasna mahkm ediyor. Karar
Askeri Yargtay 2. Diresi tarafndan 6.10.1982 onaylanyor. TBMM ise
3.10.1984 gnl toplantsnda Hdr'n idam iin kanun kartyor.
O ise dmana inat iirler de yazyor:
MAHPUSTA DA OLSA
Baharn serzenii yersiz
Kaldr hele ban
Utanga vatanm!
Mutululuuna bir fra vuracaz
renklerin evrenselliinden
biraz dikbal izeceiz onu
onurlu, eilmez bir ba gibi
Yani
kendine benzeteceiz
mahpusta da olsa
(Buca, Kasm'83)
SAVUNMADAKI

ONUR

Dokunduumuz
al gmleklere brnm
ykselirken sizin ellerinizde
savunmdaki onur
ve sizin cokunuza
srlsklam k
gzlerinizdeki avkmay
zjem sayarken
ve o sizin
dudaklarnzda
nefesli bir ark olup
koarken diyar diyar
yeni kavgalara hazr
gneli bir sabah gibidir

169

1984 Nisan'nda Buca Cezaevinin alt kat hcrelerinden Burdur

Cezaevine srgne gnderiliyor. 25 Ekim 1984 gn Burdur Kapal
Cezaevinde yaam son buluyor.
BABASI ANLATIYOR
Hdr zeki ve alkan bir ocuktu, ilkokulda karnesi hep pekiyi idi.
Kyllerimiz onu ok severdi. Ortaokulu Hozat'ta okudu. retmenleri
bu ocuu okutmamazlk etme, mutlaka liseye, yksek okula gnder dedi
ler. Ben de tm mknlarm zorlayarak onu okutmaya karar verdim.
Ankara'ya gnderdim. Daha sonra bana, devrimci sorumluluk alarak
izmir'e gideceini syledi. Birey diyemem dedim.
Onun ilk durumasn izledim. Ben hep iyiye yoruyordum. Onun bir
ylan bile incitmediini biliyordum. O banka soymad, adam ldrmedi.
Baba dedi, ben hakszlklar dile getirmek iin birim sorumluluu stlen
dim. Halkma tm irkeflikleri, insanlar birbirlerine nasl krdrdklarn,
iinin hakkn nasl yediklerini anlattm. Karanlklar aydnla kartmak
iin bunlar gzlerinin nne dkmeliyiz dedi. O zaman anladm ki benim
ocuum gerekleri ortaya kard iin yarglanyor.
Haklnn hakkm aa kard iin yarglandm savcya da syle
dim, ilk sorguyu yapan savcya itiraz dilekesi verdim. Hdr Cumhuriyet
savcsnn ifadesini kabul etmediini, reddettiini sylyordu. Savc bana
"Hdr Aslan beni tank olarak gstermi" dedi. Vicdanna dayanarak ara
tracan, olay yerinde baz eyleri tutanaa geirmediini, Hdr'n kat
m grdn, polislere ate amadn, onun adam ldrmediini,
vicdanna dayanarak Allah iin doruyu beyan edeceini syledi. imdi
ifademi yazyorum, ben gelir anlatrm dedi. Savcnn ifadelerini hi
dikkate almadlar.
SON GECE
O gece TV kapandktan sonra saat 4-4.30'a kadar grgr-amata iinde
kelime tretme oyunu oynuyorlar. Onlar oyunla sabah karlarken gardi
yanlar sk sk mazgaldan onlara bakyorlarm. Oyun bittikten sonra sabah
bee doru yatyorlar. Onlar yattktan onbe yirmi dakika sonra iki
bagardiyan ve bir gardiyan ieri giriyorlar ve doru Hdr'n hcresine
gidiyorlar. Hdr, st katta Ibo'nun yanndaki hcrede kalyormu.
Gardyanlar Hdr' alp gtryorlar. Hi kimse o anda farketmiyor.
170

Sadece Mehmet Bozbay "Sad ne oluyor?" diye soruyor. "Galiba teki

tarafa gidiyorum" diye yantlyor Hdr. Baka gren yok. Arkadalar
uyanyor, bir sre tartyor, ne olup bittiini anlamaya alyorlar. Belki
geri gelir diye bekliyorlar. Hastane ii falan olabilir diye dnyorlar.
nk o srada Hdr'n avukat infaz geciktirmek iin onun Adli Tp'a
gnderilmesi dorultusunda bavuruda bulunmu ve infaz da bu nedenle
gecikmi.
Aradan biraz zaman geip de hibir haber alnamaynca endieler art
yor. Ve gardiyann biri mazgala vurunca durum anlalyor ve sloganlar
balyor.
infaza ilikin infaz srasnda orada bulunan gardiyanlarn hepsi hemen
hemen ayn eyleri anlatyor sonraki gnlerde. Hdr olduka soukkanl
imi. Ellerinin blanmasm istememi. Hatta evresinde heyecanlanan
birka kiiyi "sakin olun" diye uyarm. "Cellat istemiyorum, yanma
yaklatrmayn" demi. Ve cellad yanma yaklatrmam. Gzlerini de
balattrmam, tskemleye km, ipi boynuna takm, ayann birisi ile
iskemleyi tepmi. Sehpada hi titrememi. Sakinmi. Sakin ve rahat lm.
AVUKATI FEHM AM ANLATIYOR
Avukat Fehmi am idam kararndaki hukuka aykrlklarn yansra bir
noktaya daha dikkat ekiyor: Hdr Hozat Tatl Ky doumludur. Bu
ky Dersim syan'mn balad ky olarak biliniyor. Hdr'n idam tesa
df deil.
idamn her dakikasna hazrlamt kendini. Aslacn, asmaya kararl
olduklarn biliyordu. O nedenle de rahatt. Kendini altrmt. dam
etmek iin hcresinden alp getirdiklerinde, her zamanki Hdr'd. Bir siga
ra iti. Babasn verilmek zere bir mektup yazarken en ufak bir titreme
yoktu elinde.ipe giderken evresine bakt. Gardiyanlar grd. Onlara
"hakknz helal edin" dedi. imam gelmiti, "dini telkin istemiyorum,
nk gnahm yok" dedi ona. Orda bulunan grevliler hkm veren
mahkemenin grevlileri deildi. Aslnda onlarn bulunmas gerekirdi.
Orada bulunanlar Hdr'n ipe gidiinden ok etkilendiler. nk diri ve
sayglyd. Ondan etkilenip alayanlar bile vard. Sehpaya kendisi yrd.
Yardm etmek(!) iin yaklaan gardiyanlar "hayr istemiyorum" diye
uzaklatrd. Boynuna ilmik geerken ard arda gr sesiyle "Kahrolsun
faizm" diye haykrd. Gr avlusuna kurulan sehpada sandelyeyi kendisi
tekmeledi. Cellada i brakmad.
171

Hdr' almak iin nceden bavuruda bulunmutuk. Bir tabut satn alp
cezaevine gtrmtk, infazdan sonra hazr bulunan doktor gerekli
muayeneyi yapp ldne ilikin raporu verdikten sonra Hdr' sehpadan
indirdiler. stndeki giysilerle tabuta koyduk. Ve Hdr'n memleketine
Tunceli'ye doru yola ktk.
Ky haberliydi Hdr'n geleceinden. Herkes toplanmt. Dokunakl
trklerle atlar birbirine karmt. Annesi Sultan "Olum Hdr'n, sen
geldin ha? Canm, Kuzum, Cierim bak herkes burda... Kalk hadi yii
dim, aslanm!" diye haykryordu. .
Hdr' yudular. Ellerine kna yaktlar. ylece topraa yatrdlar.

Aileden bana den tm haklar sen ve Aydn'a brakyorum. En yararl

biimde kullanacanza inanyorum. ok ey sylemek istiyorum, ama
zurnan yle ksa ki! On dakikamz var. zlmeyin aclara yenilmeyin,
hayata kar gl olun, yaam budur. Seilmesi gereken yaam. Sultan'a
sevgilerimi yolluyorum. Her birinize isim isim yazamayacam. Dostlara
da. Bu hepsini karlasn.
Yreimin tm sevgileriyle, tm onurlu glerimle seni, sizi, hepinizi
kucaklar, doyasya perim. Gl olun. Ba dik olun. O gzel gnlerde
tekrar yannzda olacam.
Amcanz., kardeiniz, dostunuz.
Hdr Aslan"

SON MEKTUBU
Cann ahim,
Uzun uzun yazacak deilim. Bu ana hep hazrdm. Son yolculuum
yaamm kadar gzel olmal. zlmek mi? Bunu hi istemiyorum canla
rn. Byk szler etmeyi gereksiz buluyorum. Her ey yaammz kadar
ak ve sade olmal.
Yaamak bir trkyse, bunu, bu trky en gzel biimiyle sylemeye
altm. Zafer arksnn sylendii gnler de gelecek. Ksa da olsa onur
lu yaamann yolunu setiim iin mutlu gidiyorum, iyi, gzel eyler uru
na yaanyorsa, katlanlmayacak ey yoktur. lm bile basitleiyor.
Anlamlysa lm yaamak kadar gzeldir.
Bu mektubu yazarken bir yandan ay, sigara iiyorum. Ar ar.
Tadna vara vara. Neesiz deilim. Bir yandan yaammn film eridini
toplamaya alyorum kafamda. Ksack zamanda, bu anlk, hemen her
eyi batan sona ayrntlaryla izlemek olduka zor gibi.
Vasiyet yazmam istemitin. Acele etmemitim, ama buna zamanmz
oldu iti. iyiden gzelden yana olun. Budur isteim hepinizden. Tm
dostalarma, dost yreklere sevgimin scakln iletin; utansz onurlu
gidiimi. zlmek, acmak hi kimseden beklemediim bir eydir. Bana
yaplacak en byk ktlk budur, insan aclarla da yaamasn bilir,
bilmeli. G de olsa.
Benim zerimde byk emekleriniz var, denmeyecek kadar byk.
Size, emein tm temsilcilerine, dnyadaki tm emeki, onurlu, gl
insanlara layk olabilmenin yolunu setim. Yapabileceim her eyi
yapmam olsam da, bu grevi yapacak yeni insanlar topraktan fkryor.
172

173

EK

BR CFXLADIN ANIL ART

tzmir'li Cellat Kara Ali'nin anlar Mays 1950 ylnda Yeni Sabah
gazetesinde yaynlanm. Celladn anlattklarn kaleme alan Murat
Sertolu. Celladn anlatmlarna baklrsa Kara Ali bir Cumhuriyet cella
d. yle bildiimiz, ingene cellatlardan da deil. "Para almak iin adam
asmyorum, adam astm iin para alyorum " diyor.
Kara Ali ile 3 Mart 931 tarihinde "Menemen infazlarndan" hemen
sonra Son Posta gazetesinde yaplan grmede, grmeyi yapan gaze
tecinin ilgin bir sunuu var. yle diyor: "Cellat Ali'nin anlatmlar
heyecanl bir roman deildir. Orada adliyemizin, istiklal hrriyetimizin,
inklap tarihimizin ibrete layk ve hailevi ksmlarnn bir panaromas
szkonsudur." Gazeteci cellat ile siyasal tarih arasnda farknda olma
dan dorudan bir ilikiyi ifade ediyor. Bu balant hep gzleniyor.
Cellat Kara Ali'nin anlarn gazetede yaynland gibi buraya alyo
ruz.. Bir celladn dnyasn, ruh mlini ve idam cezasnn ne denli insanlk
d olduunu gzler nne seriyor. Evet bu bir roman deil. Birok insa
nn yaamna son vermi bir celladn gerek anlar. Karmzda insanlar
katleden ve bunlar hi pimanlk ve ac duymadan byk bir gnl rahat
lyla anlatan bir tip var. Celat adam asmay ok olaan, sradan bir"i"
gibi dile getiriyor. yle okunmal.

175

CELLAD KARA AL'NN ANILARI

BIR A D A M ASNCAYA KADAR

TAM MANAS ILE IFLAHM KESILIYOR

Ben celladm. Adam asyorum. Tam 21 senedir durmadan adam asyo

rum. imdiye kadar ka kii mi astm? Bazen bunu kendi kendime ok
sorar, hesaplar yaparm. Binden fazla... Belki bin beyz. Belki bin altyz. Kati rakamn bilmiyorum. Bu ie baladm zaman bir defter edin
mitim. Astklarmn adlarn, hviyetlerini, sularm, son demlerini birer
birer yazmtm. Bir ounun resmini de elde etmitim. Yine baka bir
defterim vard. Yazdm iirleri, beyitleri, ktalar da bu deftere kaydet
mitim. Daha birok hatralarm vard. Fakat uursuz bir yangnda hepisini kaybettim. Hepsi yand. Kendimi zor kurtardm. Biliyorum birok
kimseler buna dudak bkecekler ve benim iirle megul olmama
aacaklar, belki de buna inanmyacaklardr.
yle ya ben bir cellat deil miyim? Ben bin ksur insann cann br
dnyaya gndermi biri deil miyim? Byle bir insan iirden, edebiyattan
ne anlar, ne haddine diyecekler. Onlara da byle dndklerinden dolay
hak veririm. Fakat ben dadi mezunuyum. Bir ok kimselerin sandklar
gibi bir ingene deilim, Manastrlym. Ailem tannm bir ailedir. Bugn
bile Kastomonu'da ve daha baz yerlerde akrabalarm vardr. Onlar, ben
cellat olduum iin bugn benimle mnasebette bulunmaktan ekiniyor
lar. Benden utanyorlar. Beni adeta reddetmi vaziyetteler.
Bugn zmir'de Tepecik'te, yine kendi ellerimle yaptm bir kulbede
tek bama yayorum. Hayr yalnz deilim. On iki kedim on iki kpe
im var. Onlarla beraber yayorum. Ben merhametli, ok merhametli bir
insanm. Dilleri olmayan ve dererini syliyemeyen hayvancklara ok
acrm. Bu kedileri ve kpekleri sokaklardan topladm. En ok sevdiim
gzleri kr bir kedidir. Zavally be gnlk iken sokaa atmlar.
Dnyada ne merhametsiz, ne kat kalbli insanlar var yarabbi! Bunlar
nasl sokaa atyorlar, a, susuz bir halde karda kyamette, merhamet dile
nen miyavlamalarna ve havlamalarna kar nasl lakayt kalabiliyorlar?
Bu insanlara ok ayorum.
Byle bir zavallya rastladm m onu hemen alr, evime gtrr, dier
arkadalarnn yanna korum. Yaral ise yarasn kendi elimle sararm.
176

Karnn doyururum. K ise ona yamurdan, kardan barnacak bir kecik

bulurum. Ben onlar ne kadar sevsem onlar da beni o kadar severler. Daha
evin kapsna varr varmaz kokumu alan kpeklerim sevinle havlamaya
balarlar. Kedilerim de hemen miyavlarlar. Hemen hemen btn bo
vakitlerimi onlarla geiririm. Sevincimi ve kederimi onlarla paylarm.
Nafakam da onlarla paylarm. Onlarla beraber karnm doyurur ve
icabnda onlarla birlikte a kalnm.
ben zengin bir insan deilim. Muayyen bir maam ve gelirim yoktur.
Mesel Amerika ba celladnn ikibin dolar ayl, hususi kk ve
otomobili, drt de muavini varm. ok rahat bir hayat sryormu ve
nihayet yapt i de sadece bir dmeye basmaktan ibarettir. Elektirik
iskemlesine oturan bir idam mahkmu, vcudundan kuvvetli ceryan geer
gemez hemen lr. Onu idam etmenin ne zorluu, ne de zahmeti vardr.
Fransa'da tatbik edilen Giyotinle kafa uurmak da kolay bir itir. Ba
celladn yapt ey, nihayet bir manivelay harekete geirmekten ibarettir.
Halbuki bir de bana sorun. Bir adam asncaya kadar tam manasiyle ifla
hm kesiliyor. Bazen haksz hakaretlere uradm oluyor. Sanki onlar
lme mahkm eden ben imiim gibi bana sayp svyorlar. Bazen ile
rinde tekme vuranlar bile oluyor. Mesel son astm Adem avu'tan az
m ektim? eme'de yurdumuza iltica eden Yunanllar ldrrken yapt
ii zerre kadar dnmeyen bu adam, lm sras kendisine geldii
zaman canavar kesildi. Onu asncaya kadar imanm gevredi. Kan ter iin
de kaldm. Bazlar da lmn eiinde kendilerini tamamyla kaybedi
yorlar. Tam manasiyle bir kle haline geliyorlar. O zaman cellatlkla
beraber hamallk ii de bize dyor. Bununla beraber lm karsnda
zerrece soukkanlln kaybetmeyenler, hatta lmle alay edercesine
sehpann altna gidenler ve yal ipe glerek boyun uzatanlar da yok
deil. Mesela izmir Suikasdini hazrlayan Ziya Hurit... Fakat nerede
onun gibiler? Vallahi ben Adem avu gibi bir adam asmaktansa, Ziya
Hurit gibi yz kiiyi asmaa razym.
A L T TRK DORAYAN KARA YORGI'NIN
T A M 47 DAKIKADA CANN KARDM

Allah insanlar yaratrken alnlarna birer yaz yazm. nsanlar ne

yapsalar bu kaderlerinden kurtulamyorlar. Er ge ona boyun emee
mecburdurlar. Mukadderat... Nasl bir yal ipte can vermek kaderin bir
cilevsi ise ve hi kimse kendisini kaderin elinden kurttaramam ise, Allah
benim de alnma cellat olmay yazm.
177

Manastr'da Hanlarnnde, Faik Paa camii civarndaki evimizde

dodum. Babam merhum Ahmet Rfat Efendi idi. Kebaplk yapard.
Beni bu sanatta yetitirmek istemedi. Merhum, okumam, adam olmam
ok istedi. Her vesilede bunu ileri srer "olum oku!" derdi. Oku demek
kolay. Fakat ne okumal? Fakir bir aile idik. Kitap gazete almaya pek
gcmz yetmezdi. Babam byle ikide bir beni okumaa tevik ettike
sorardm: "Ne okuyaym baba, kitap nerede'?" u cevab verirdi: "Ne
bulursan oku, yerde yal bir kt bulursan onu da oku, ondan da bir
fayda grrsn."
Onun zoruyla idadi tahsilimi yaptm. Ve asker oluncaya kadar elime ne
getiyse okudum. Bende airlik merakn uyandran da ite bu okuma
oldu. En ok Fuzuli'yi severim. Bir ok beyitleri de hatrmdadr. Ben de
kendimce bireyler yazarm.
Ben ikbalim iin olamam kimseye aleti araz
Bana lazm m idi olmak
Aleme cellat lazmsa
Ben celladm ama benim de bir kalbim var. Ben de dier insanlarla
konumak, dertlemek isterim. Ben de onlar gibi dnrm, sevnirim,
ac duyarm, insanlarn sevinlerini va aclarn paylaacak samimi arka
dalar olmas lazmdr. Fakat her insann malik olduu bu tabi haktan ben
mahrumum. nk ben bir celladm. Vicdanmda kara bir leke gibi bunu
tayorum.
VATAN VAZFES YAPAN CELLATTAN
NEDEN YZ EVRLR?

Ve unu hemen syliyeyim ki, ben cellatlk vazifemi yaparken bir

vatan vazifesi yaptma kaniim. Ben yaptm vazifeyi bilerek ve seve
seve vatan ve milletimin saadet ve selameti iin yaptm. Ancak Osmanl
tarihinin birok sayfalarn lekeleyen ve meczup olan o ahmak padiahlar
hesabna kan dkmedim. Binaenaleyh yaptm vazife ile her vakit
memleket namna gurur duyarm.
Fakat sen gel de bunu insanlara anlat! Cellat olduumu renir ren
mez hemen yanmdan kayorlar. Asm olduum her insan mutlaka ar
bir su iledii iin idma mahkm olmutur. Bunlar ya baka masumlarn
kanna girmi, ya memlekete ihanet etmi, yahutta suikast, isyan gibi
178

memleket iin ar sular ilemi kimselerdir. Ben ise sadece kanunun

hkmn yerine getiriyorum. lme hak kazanm bir insan asyo
rum.Buna ramen onlar asarken insanlarn lme hak kazanan kimseye
acdklarn ve bana kar da kanun emrini yerine getirdiim iin nefret
hissettiklerini anlyorum.
Benim ne kabahatim, ne suum var?..
Aksine, ben iimi iyi bildiim ve lme mahkm olanlar ok abuk ve
ac duymadan idam ettiim iin astm kimselerin bana minnettar olduk
larn da biliyorum. Eer ller konuursa yemin ederim ki sadece
zmir'in igali srasnda alt masum Trk satrla dorayp ldrd iin
idama mahkm edilen kasap Kaba Yorgi mstesna hepsini ok gzel, hi
ac ektimeden asmndr. nk ben istersem, astn adamn cann
be saniyede, istersem yarm saatte karrn. Kaba Yorgi'ye gelince onu
ipte lam 47 dakika canl canl sallandrdm...Nihayet mft efendi "bizim
dinimizde eziyet etmek yoktur, kafi" dedi ve yle bam ekip cann
karverdim. Yoksa bana hi kimse "falan adamn cann u kadar zaman
da kar" diye emir ve talimat veremez. Srf merhametli insan olduum
iin ben kendim byle hareket ederim.
Yine biliyorum ki pek ok kimse: "Cellat Ali de amma samalad. Hi
cellatta merhamet olur mu? diye szlerime itiraz edecekler. Fakat Allah
ahittir. Ulu maherde u zmirli Kaba Yorgi mstesna, astm bin bir
insann hibirinin benden ikyeti olmayacaklarna yemin ederim.
Vaka birka defa ip kopmas gibi hadiseler oldu. Fakat yine yemin
ederim ki, bunda benim en kk bir suum ve kabahatim yoktur. Bu
felakete urayanlardan biri de, izmir suikast hadisesinde idama mahkm
olan Maliye Nazr kr Bey oldu. Birincisinde ip koptu, ikincisinde
makara yerinden kp dt. Ancak nc seferinde rahat rahat lme
kavutu. Fakat bunda benim ne suum var?
ASARKEN KlMSEYl NCTMEDM

Size hazr sras gelmiken tarihteki meslektalarmn bir srrn fa

edeyim: Eskiden idama mahkm edilen bir kimsenin bunu ilahi bir hare
ket olarak kabul ederler ve idama mahkm olann bu cezaya haksz olarak
arptrlm olduuna inanrlar ve affederlermi. Onun iin o sralarda
herhangi bir kimse idama mahkm oldu mu akrabalar celladn evine
akn ederlermi. Kendisine akln hayalin kabul edemeyecei paralar
vaddederlermi. Cellat da ipi biri aslnca kopacak ekilde inceltir, liflerini
179

bakla nceden kesermi. Ve tabi adam aslnca ip koptuundan vazifesi

ni yapm olarak bu i iin ald paralar afiyetle yermi. Bu yzden bir
gnde zengin olan cellatlar hi de az deilmi.
Fakat Cumhuriyet Adliyesi bunu yutar m hi? Bize verilen emir adam
asmaktr. p kopacak olursa ihtiyaten yanmda bulunan dier ipi kullan
rn. O da koparsa nc ip de hazrdr. Elime den can kmadan can
n kurtaramaz. Vazifemi muhakkak yaparm. imdiye kadar bin ksur
adam astm. Sadece bir kii elimden sa kurtuldu. Bunun da mesul ben
deilim. Konya isyan srasnda Konya Ercilisindc ayhanl Kara
Mustafa diye bir ekiya da yakalanm ve idama mahkm edilmiti.
Onunla beraber daha pek ok kiiyi asacaktm. Askerler Kara Mustafa'nn
ellerini iple balamlar . Sinsim beklerken ne yapm yapm, bu ipleri
zmee muvaffak olmu. Sra kendisine gelince birdenbire ayaa frlad
ve Pomak muhafzlarnn arasndan kurun gibi kaarak halkn arasna
kant. Askerler peinden ate etmek istediler. Fakat onu vuracak yerde
birikmi halktan birok kiiyi ldrecekleri meydanda idi. Onun iin ate
etmediler. Kara Mustafa da bundan istifade ederek kat. Ben, hkmetin
eli uzundur onu nasl olsa yakalar ve bana teslim eder diyordum. Ama
azl ekiyay yakalamak mmkn olmad. Dalar ok iyi bilen ayhanl
gizlenmesini bildi. On gn sonra ise skenderun yoluyla Suriye'ye gemi
olduunu duyduk.
Bir de Menemen'de isyan bayran aarak Kubilay adndaki Trk
zabitini kesenlerden Hseyin adl biri ipini zerek kamaya muvaffak
oldu. Fakat bu azl adam dokuz gn dalarda dolatktan sonra tekrar
yakaland. Onu bana teslim ettikleri zaman , yorgunluktan kelimenin tam
manasiyle bitkin bir halde bulunuyordu. Kim bilir ka gn uyku yz
grmemi ki yakalanr yakalanmaz uyumaya balam. dam sehpasnn
altna geldii zaman hl uyuyuordu. Uyandrmak iin onbe dakika
uratm. Bir trl uyanmyordu. Nihayet bana bir kova su dknce
gzlerini aralad "Brakn da uyuyaym be" diye sylendi. "Hi merak
etme dedim,yle bir uykuya balayacaksn ki kyamete kadar kendine
gelmeyeceksin!" Onu asarken hl uyuyor gibiydi. Boynuna ipi geirir
geirmez , hemen ban sol omzuna dayayp horlamaya balad. On sani
ye sonra ise artk ebedi uykusunu uyuyordu.
te btn meslek hayatmda bu iki hadiseden baka bir firar hadisesi
olmad. Bunlarda da benim bir ihmalim veya suum olmad meydanda.
Fakat iimi bu kadar iyi yaptm halde, bugn ne mkafat gryorum, ne
bir maam, ne bir gelirim var. Amerikadan, ngilizlerden vazgetik
180

Bulgaristan'n bile bugn tekat hakk mevcut maal iki cellad var. Bu
hususta Bulgaristan kadar bile olamadk. Halbuki unu kati olarak iddia
ederim ki yer yznde benim kadar ok adam asm, bu ii benim kadar
iyi bilen tek bir cellat yoktur.
NASIL CELLAT OLDUM
Size kaderin beni bu meslee nasl atm olduunu anlataym. Bundan
tam 31 sene evvel, bugn 62 yanda olduuma gre, 31 yanda gen bir
askerdim. Daha ilk genlik anlarmdan itibaren asker olmu, hemen her
cephede savamtm. Balkan Harbini, Umumi Harp takip etmi ondan
sonra da istiklal Harbi patlamt. Hemen kaydedeyim ki, istiklal Harbine
de bandan itibaren itirak etmi ve memleket kurtuluncaya kadar sava
mtm.
Ufak tefek bir adamdm ama, ak gibiydim. Silah arkadalarm ate
altnda nasl dtm ok iyi bilirler. Attm kurun boa gitmezdi.
Daima en n hatlarda yer alrdm. Beni, acarlm yznden olacak,
mehur Kuvay Tedibiye kumandan Arif Bey'in yanna vermilerdi.
Vazifemiz Ankara civarnda treyen ekiyay takipti. Merkezimiz de
Nallhan'd. Vazifemiz ok ard. Memleket bir ok yabanc ordu tarafn
dan igal edilmiti. Bir taraftan bu ordular Ankara'ya doru yryorlar.
Bir taraftan da inzibatszlktan istifade eden nice haydutlar hemen hemen
yurdun her tarafnda faaliyet gsteriyorlard. Bunlarla Allahn gn
arpmak kolay i deildi.
Meer bizim mfrezede bulunan bir jandarma mlazimi de gizliden
gizliye baz ekiyalarla ibirlii yapyormu. Hi byle bir ihanet cezasz
kalr m'? Nihayet mesele anlalm ve bu gen mlazim haydut arkadaiyle birlikte yakalanmt. Gndz klahl gece de silahl gezen mla
zim tabi haydut arkadaiyle birlikte idama mahkm oldu.
Arif Bey askere ibret olsun diye haydutlardan ikisini herkesin gzniinde makinal tfekle taratt. Dier ikisi de aslmak suretiyle cehennemi
boylayacaklard. Mlazim aslmak istemediinden kendisini de kuruna
dizilmeleri iin yalvarm yakarm. Fakat kendisine u cevap verilmi:
"Sen asker hem de mlazim olduun halde vatana ihanet ettin.
Haydutlarla ibirlii yaptn. Onun iin cezan ok ardr. Bu kadar hain
bir insan asker saymak ve kuruna dizmek olmaz.. Aslacaksn!"

181

VAZFE URUNA BU E BALADIM

Mfreze kumandanmz rahmetli Mustafa Efendi vard. dam hkm
nn yerine getirilmesi ii de kendisine verilmiti. Bizi ard. Hepimizi
Nallhan hkmet kona altnda toplad ve u szleri syledi:
"Arkadalar biliyorsunuz ki idama mahkm edilmi iki kii var.
Bunlardan biri uzun zamandanberi aramzda bulunmu bir mlazimdir.
Bu alak askerlik erefini, vatan sevgisini ineyerek ekiyalarla bir
olmu, birok masum insan ldrm ve soymutur. Kendisi ve etenin
elebaln yapan haydut idama mahkm edilmilerdir. Bunlar asmak
vazifesi bana verilmitir. imdi size soruyorum. Bu hainleri hanginiz
asmak istersiniz? Bu ii yaparken bir vatan vazifesi yapm olacaksnz.
Yurdumuza taarruz eden bir dman ldrmekle, iimizde bize ihanet
eden bir haini ldrmek arasnda hibir fark yoktur. Bu ii yapmak iste
yen parman kaldrsn !"
Saa, sola baktm. Arkadalarn hi birinde bir hareket yoktu. Birden
dayanlmaz bir his duydum iimde. Bu ii ben yapacaktm. Ben yapmak
istiyordum. Hemen parmam kaldrdm.
Mustafa Efendi benden baka kimsede bir hareket grmeyince "Gel"
diye beni ard. "Gsterdiin bu cesaretten dolay seni tebrik ederim. 1
Esat avuu kumandan Arif Beyin yanna git!" dedi.
Arif Bey, Deli Arif Bey namyla maruf yaman bir kumandand. Herkes
kendisinden tirtir titrerdi. Nizama, kanuna ehemmiyet vermeyen Arif Bey,
birine kzd m tabancasn ektii gibi vururdu. stelik hkmetin de
emrini dinlemez, Ankara'ya da kafa tutard. Bunun cezasn da sonra hayalile dedi ya... Bunu da sonra anlatrm. Uzatmayalm Esat avula birlik
te Arif Bey'in yanna gittik. avu cellatlk vazifesini benim yapacam
syledi. Arif Bey beni yle tepeden trnaa bir szd: "Nerelisin?"
dedi."Manasrlym" dedim ve knyemi syledim. Beni hl szmekte
devam ediyordu. Belki de boyumun biraz ksa oluu onu tereddte sevkediyordu. Mlazim deil ama, onunla birlikte idam edilecek olan ekiya
zbandut gibi bireydi. En az ikim kadar vard. Belki de iinden benim bu
ii yapamyacama hkmetmi olacakt ki: "Bu ii yapabilecek misin
olum?" diye sordu. Kendisine aynen u cevab verdim:"Ha cephede vata
nn harim ismetine ayak atan bir dman tepelemiim, ha bir vatan haini
ni. Vatanna ihanet eden bir ala da idam edersem, devlet ve milletime
grm olacam ufack bir hizmeti kendimce eref telakki ederim."
Benim bu szlerim Arif Bey'in houna gitti: "Gryorum ki zerine
182

aldn vazifeyi yapabilecek kabiliyettesin. Haydi bakaym greyim seni!

u hainlere layk olduklar cezay ver.. Yalnz ekiyay asarken ok dikkat
et. Pek azl bir hayduttur, tam on sekiz cinayeti var. Onsekiz masumu
ldrmtr." Siz hi merak etmeyin beyim, elimden sa kurtulmasna
imkn yoktur dedim. O da "haydi gster kendini" dedi.
Deli Arif Bey gibi bir kumandann beni bu suretle tevik etmesi, cesare
timi ok arttrmt. Vazifemi tam olarak yapmaa karar verdim. Evvela
bunlar nereye asacam dndm. Nallhan hkmet kona nnde iki
aac mnasip buldum. Ayrca sehpa kurmaa falan ihtiya yoktu.
Bundan sonra sra ipleri hazrlamaa gelmiti. Bu hususta o zaman hi
ihtisasm yoktu. Yalnz idam mahkmlarnn yal iplerle asldn bili
yordum.
Hazr sras gelmiken size cellat ipleri hakknda malmat vereyim.
Bizim meslekte kullanlacak iplerin ne fazla kaln, ne de fazla ince olma
mas ve ok salam bulunmas lazmdr. Bu i iin en mnasip olan drt
sicimden rlm iplerdir. Bu ipleri adi sabunla adam akll sabunlamak
lazmdr. Sabun liflerin arasn iyice doldurur ve ip prl prl olur. Hem
ilmii iyi ve abuk kayar, hem de sabunlanm ip, adi ipe nazaran ok
daha salam olur.
Bu i de pek kolay deildir ve bir cellat ipini mkemmel bir ekilde
hazrlamak iin harcanan gayret, bir adam asmaktan ok daha fazladr,
ipi hazrlamak iin iki saat uramak lazmdr. Halbuki birini asmak bir
dakikalk itir.
Bir de halk arasnda cellat iplerinin bir hassas vardr ki pek mehurdur.
Birini astktan sonra bu yal ip ok kuvvetli bir hassa kazanr. lac
bulunmayan sara illetine bu ipin bir paras birebir gelir. Bu ipten drt
parmak kadar, yz hekimin iyiletiremedii hastay abucak iyi eder.
Bunun iin drt sicimi birer birer sklr. Bir paras krmz atlas bir
keseye konarak saralnn koltuu altna konur. Dier paras da yaklr
ve hasla bunun duman ile ttslenir. Onun iin idamdan sonra ipten bir
para elde etmek iin cellada ba vuranlarn haddi hesab yoktur. yle
ingeneler bilirim ki, drt parmak sabunlu ipi beer, onar liraya satmlar,
dnyann parasn almlardr. Halbuki ben mrmde bu i iin kimseden
on para alm deilimdir. Yal iplerimi kendim para para keser ve ihti
ya sahiplerine bunlar bedavadan veririm. Para yerine sevap kazanmay
her zaman tercih ettim ve her zaman da tercih ederim.
Hikyemize gelelim. Ben mlazimle ekiyay asacam aalan ve
dallarn setikten sonra hemen bir ip aldm ve bunu sabunlamaa bala183

dm. Esat avu benim sadece bir tek ip hazrlamakta olduumu grnce
bunu manasn anlayamad. "Ali Efendi" dedi, "bir kii deil iki kii
asacaksn." Halbuki sen sadece bir tek ip hazrlyorsun." bam salladm
"Sen iine bak avu, ben ne yaptm biliyorum" dedim. Esat avu ses
karmad. nk ben bir nefer, o ise koca bir avu olduu halde benim
emrimde bulunuyordu. Ben ne dersem, ne emir etsem yapmaa mecbur
du.
ipin sabunlanmas sona ermiti. Bundan sonra bir tarafna gzel ve
salam bir ilmik yaptm, ilmiin nasl ilediini anlamak iin koluma
takp br ucunu ektim. lmik yal ip zerinde hemen kayp kolumu
skt. Sonra da bir defa daha salamln tecrbe ettim. Ip bir kiiyi deil
iki kiiyi bile ekecek kadar salamd. Ondan sonra artk bunu yerine
asmak ii kalyordu. Tasarladm kaln dallardan birine ipin br ucunu
salamca sarp baladm. Ayn zamanda mahkmu astktan sonra ayakla
nn yere dememesi iin ilmie mnasip bir de irtifa verdim.
Ondan sonra Esat avu'a dndm "Hadi avu dedim, iimizi yapa
lm". Esat avu sadece bir ip hazrlanm olmasnn sebebini bir trl
anlyamyordu. Ben de dncemi mahsustan ona sylemek istemiyor
dum. Bir defa daha "fakat brn nereye asacaksn? br mahkm ne
olacak?" diye sordu. Sesime bir yzba edas verdim "Sen emrime itat et!
Senin vazifen bana itattir. st tarafna karma" diye azarladm. Zavall
Esat avu yine sustu. Yanmza kafi miktarda inzibat kuvveti alarak
doruca mahkmlarn mahpus bulunduklar yere gittik. nce mlazimi
arttk. Dar karken ellerine kelepeyi geirmilerdi. Hapishane
mdr ona vaziyeti anlatt: "Yapm olduun suu ve idama mahkm
edilmi olduunu biliyorsun, idam vakti gelmitir. Bir vasiyetin varsa
syle!" dedi. Mlazimin rengi bembeyaz olmutu. Byk bir heyecana
kaplmt. Fakat kendisine hakim oldu "beni kuruna dizmelerini iste
mitim, bu arzum kabul edildi mi?" diye sordu. "Hayr ilemi olduun
su itibariyle aslacaksn" cevabn hnca, "Aslacak mym, beni asacaks
nz demek" diye kekeledi. Heyecandan sk sk nefes alyordu. Alnnda bir
anda bir ter dizisi belirdi. Byk bir strap iinde olduu belli idi. u
anda yapm olduu fenalktan, iledii cinayetlerden dolay sonsuz bir
pimanlk iinde bulunduu meydanda idi. Fakat atalarmz ne doru
sylemiler. Son pimanlk fayda verir mi idi hi?

184

ILKINDE BIRAZ HEYECANLANMTM

Onlar byle konuurlarken ben de asacam adam dikkatle gzden

geiriyordum. Soukkanllm muhafaza etmekle beraber, kuvetli bir
heyacan duyduumu itiraf etmekten ekinmem. Ne de olsa meslekte
acemi idim! Mlazim biraz kendisini toparladktan sonra "Beni kim
asacak" diye sordu. Mdr bo bulunup beni gsterdi, "Ali asacak."
Dnp bana bakt. Gz gze geldik. Mlazmn gzleri ate gibi yanyor
du. Bir ey sylemek istedi sonra vazgeti. Bu srada yanna hoca yakla
t. Dini nasihatler vermeye balad. Fakat mlazimin artk bir ey dinledi
yoktu', "Haydi yeter, asacaksamz asn!" dedi.
Be dakika sonra yal ipin altnda bulunuyordu. Koluna girerek onu
masann stne kardm. Yal ipi boynuna geirdim, ilmii boynunun
sol tarafna getirdikten sonra artk masaya bir tekme atmaktan baka bir
iim kalmamt. Mlazim gzlerini yummutu. Feci akbetini bekliyor,
bir eyler mrldanyordu. Ben de adam akll heyecanlanmtm. Kalbim
kt kt atyordu. Alnm ter kaplamt. Bu ii zerime alm olduumdan
dolay piman olmutum ama, i iten gemiti. Ne olursa olsun diye
masaya bir tekme attm. Masann devrilmesiyle beraber mlazimin vcu
du sallanmaa balad. Bir iki defa dnd, sonra durdu. Ben hl heyecan
iinde idim. iin ne zaman biteceini bilmiyordum. Daha ne yapmam
lazm geldii hakknda bir fikrim yoktu. yle akn akn dururken Esat,
avu'un sesi duyudu "Haydi Ali, sra brnde. Fakat nereye asacaksn
onu? Bu tamam." Ancak bu sesler beni kendime getirdi. Bam kaldrp
baktm. Mlazim uyur gibi hareketsiz duruyordu. ld hi belli deil
di."Tamam m, ld m?" diye sordum."oktan" diye cevap verdi. O
zaman yaklatm. Elimle ayaklarn tuttum, ta gibi idi. Hl kelepede
bulunan elleri de soumu, nabz ilan durmutu. Byk bir aknlk iin
de idim. Bir adamn bu kadar ksa bir zamanda lecei aklmdan bile
gememiti.
Esat avu kelepeleri skerken, "Dorusu usta imisin. Ben ok idam
larda bulundum. Bu kadar gzel adam asan ingene grmedim. Halbuki
sen ingene de deilsin. Fakat br ne olacak?" Artk kendimi toplam
tm. Madem ki bu ie bir defa girmitim, sonuna kadar gitmek lazmd.
Kar aataki dal gsterdim, "brn de buraya asacaz." "Ip nerede?"
"Onu yal iple asmak olmaz. Tam on sekiz cinayeti varm. Dier
haydutlara da bir misal vermek lazm. Git bana bir mekkare yular bul!"
Esat avu armt. Aptal aptal yzme bakyordu. Sordu "mekkare
185

yular m dedin?" "Evet, abuk ol bir haydut, bir ekiya ancak mekkare
yularnda can vermelidi."
Buna itiraz etmedi, itiraz da edemezdi zaten. Gitti az sonra bir mekkare
yular ile geldi. abucak bir ucunu ilmikledim ve yular aacn dalna
astm. Ondan sonra tekrar hapishaneye gittik. Gadiyanlar ve askerler biraz
telal idiler. nk bunlar ekiyann ok azl olduunu biliyorlard.
Nitekim kendisini dar karp da bileklerine kelepeyi geirinceye
kadar akla karay setiler. Ekiya bana gelecek eyi anladndan pek
iddetli bir mukavemet gstermi, askerleri, gardiyanlar tekmeleyip
durmutu. ok da ar kfrler savuruyordu. Onu srkleye srkleye
hapishane mdrnn odasna gtrdmz zaman hapishane mdr
nn hkm kendisine tebli etmesini beklemeden yeniden kfrlere bala
d. Son dini telkin vermek iin yanna gelen hocaya yle bir tekme indirdi
ki, zavall hoca iki kat olup yere kapand. Hapishane mdr kzmt.
Bana dnd "Haydi olum Ali, as u haydatt" dedi. Ekiya kendisini
benim asacm anlaynca bana yle bir bakt. Dilerini gcrdatt. ok
ar bir kfr savurdu. Kelepelerini koparmak iin mthi bir kuvvetle
zorlad. u anda demir kelepeleri krabilse, belki de bir yumrukta beni
br dnyaya gnderecekti. Ben de kzmtm, "Biraz sonra leceksin, hi
olmazsa lme giderken adam gibi hareket et" dedim. Bu nasihate ikinci
bir kfrle mukabele etti. O zaman Esat avu'a dndm. "Hadi Esat
avu dedim, getirin unu ipin altna!"
EKIYAYI KATIR YULARIYLA ASTIM
Ekiya beyhude yere rpnp duruyor, kurtulmak iin misiz gayretler
sarf ediyordu. Fakat kurtulabilir miydi hi? Drt kii kendisini karga
tulumba edip asl duran yularn altna kadar gtrdk. Ekiya kar taraf
ta su ortann asl halini grnce duralad. lk defa olarak gzlerinde
korkunun klan belirdi, "Onu astnz demek" diye mrldand. "Evet
imdi sra senin!"
Azl ekiyann bu korkusu ve aknl ancak birka saniye srd.
Sonra yeniden rpnmaa, barp armaa balad. O zaman kendisine
u szleri syledim: "Eer doru durmazsan, bu ekilde hoyratlk etmekte
devam edersen daha ok zararl karsn. Mukadderatna boyun e. Sakin
ol. Bu kadar insann kanna girdin. Bu kadar insan ldrdn. Masumlarn
kanna girdin. Bunlar yaparken gnn birinde bunun hesabn vereceini
hi dnmedin mi? imdi eer byle hoyratlk etmekte devam edersens186

seni iyi asmayacam. lmik iyi skmayacak ve ip zerinde ok ac ve

zahmet ekeceksin. Rahat rahat lemeyeceksin!" Bu szlerim hemen
. tesirini gsterdi. Ve haydut rpnmaktan vazgeti. Gzlerini havaya
kaldrp ipe bakt:"Beni buraya m asacaksn be? Bu ne biim ip? p
deil mekkare yular. Beni asacak baka ip bulamadnz m?" dedi.
"Canm bunun ne ehemmiyeti var? Yular olmu, olmam. Ip deil mi,
haydi, k bakalm u masaya" dedim.
Hl tereddt ediyordu. Bir koluna ben girdim. br koluna Esat
avu girdi. Haydutu masann zerine kardk. Fakat o lme bu kadar
yakn olduunu anlar anlamaz yeniden huysuzland. Hepimize svd.
Kendisini masann zerinden yere atmaa hazrlanyordu ki, ilmii
hemen boynuna geiriverdim. Kendim de masadan atladm. Masa
dengesini kaybettiinden devrildi ve haydut yularn zerinde asl kald.
rpndka ilmi skyor, ekiyann ayaklar yere yaklayordu. Ip de
fena gerilmiti. atrdyordu. Kopacak diye ok korktum. Koca azgn
kalrlar zapteden ip bu azl ekyaya dayanmyacak myd? ok kr
korktuum bama gelmedi. Ip kopmad.
Fakat ekiya bir trl can veremiyordu. lmik iyice skm olmyacakt ki, hrltlar hl duyuluyor, koca vcudu bir saa bir sola dnp
duruyordu. Biz etrafnda halka olmu, onun da bir an evvel lmesjni
bekliyorduk. Yava yava halk toplanyor, layk olduklar cezalar bulan
bu iki gnahkar seyrediyorlard. Ekiyay asal on dakika olduu halde
bir trl can vermemesi zerine Esat avu:"Bu lmyor Ali dedi ne
yapacaksan yap!" Dedim ya daha mesleimin ok acemesi idim. Onun
iin ne yapacam bilmiyordum, "ne yapaym" diye sorunca Esat avu
u cevab verdi "Bu gibi hadiselerde cellatlar adamn beline yahut da
bacaklarna aslp ekerler, sen de yle yap!" Ekiyann rpnts biraz
yavalam olmakla beraber hl de vam ediyordu. Fakat ben ipin
salamlndan pheli idim. stelik ben de aslacak olsam ip bsbtn
de kopabilirdi. Esat avua "Ya ip koparsa" diye korkumu syledim.
"ocuksun dedi, mekkare ipi yle abuk kopar m? mz birden
eker." Bunun zerine ekiyaya yaklatm. ki bacana birden yaptm.
Ve kuvvetle aaya doru ektim. Ekiyann kafasndan "at" diye bir
ses duyuldu. Ceset dn parmak kadar dt ve birden hareketsiz kald.
lm olduunu anladm.

187

BOYUNDAN AT DlYE BR SES GELR

O zaman bu sesin nereden ktn anlamamtm. Neden sonra bunun
amudu fkiirir.in kopmas neticesinde duyulduunu rendim. Esasen
lm temin eden ey de budur. Aslan bir insann nefesi kesilmekle bera
ber, ensesindeki amudu fkaride kopar ve boyun uzar. pte birka saat
kalan adamn boynu yle byle bir kar kadar uzar.
Bu suretle ekiya cezasn tam olarak bulmu ve geberinciye kadar on
be dakika sallanp eziyet ekmiti. Bu da Allann bir takdiri. Artk iimi
bitirmitim. zerime aldm cellatlk vazifesini muvaffakiyetle sona
erdirmi bulunuyordum. lk i olarak elimi yzm ykadm. Ve doruca
mfreze kumandanmz rahmetli Mustafa Efendi'nin yanna gittim.
Mustafa Efendi heyecanla neticeyi bekliyordu.Beni grnce heyecanla
sordu:"01du mu Ali? kisini de astn m?" "Oldu, ikisini de astm" dedim.
"Nasl oldu?" dedi. Bunun zerine mfreze kumandanna iki vatan hainini
ne ekilde asm olduumu tafsilatiyle anlattm. Szlerimi bitirince: "te
vatan hainlerinin akibeti budur" dedi. Sen bunu yapmakla emin ol ki, bir
vatan vazifesi yaptn. Gel de alnndan peyim." Omuzlarmdan tuttu ve
alnmdan pt. Ve u szleri ilave etti:"Birok insan cellatl adi bir
meslek addeder. Fakat bu da bir vazifedir. Kanun nasl bir insan idama
mahkm ederse, bu kanun emrini yerine getirmek de yine bir kanun iidir.
Ve bu kanun iini yapmak bir erefsizlik deildir. Sana ok teekkr
ederim olum Ali!" Mustafa Efendi bu szlerle de kalmad. Orada hzr
bulunan nbeti emininie hitap ederek "Git bavulu a. Orada ksa sapl bir
tabanca var. Getir onu" dedi. Blk emini tabancay getirdi. Sonra
rahmetli Mustafa Efendi bunu bana uzatt: "Olum Ali, al bu tabancay,
sana hediyem olsun!" dedi ve tabancay bana verdi. Bu tabancay Harekt
milliyenin sonuna kadar kullandm.
Bizim kumandan Arif Bey'in deliliinden sonra da bunun cezasn ok
ar biimde ektiinden bahsetmitim. Bu bahsi kapatrken onun bana
gelen hadiseyi de ksaca anlataym.
Arif Bey, o zamanki kargaadan istifade ederek crretini pek ziyade
arttrm bulunuyordu. Hemen her gn kzd bir kimseyi tabancasn
ekip vuruyordu. Merkezden verilen emirleri de dinlemiyor, kendi kendi
ne i gryordu. Hatta aramba taraflarnda bir ky de batan baa
yaktrm ve halkn katletmiti. O sralarda Anzavur Harekt balam
bulunduundan bu ky halknn Anzavurla tevik-i mesai ettii zannna
kapld iin bu merhametsiz emri vermiti. ikayetler gittike artyor ve
merkezden kendine ihtar zerine ihtar geliyordu.
188

Fakat Arif Beyin bu ihtarlara filan kulak ast yoktu. Frka kumandan
na verdii cevaplar da ok ard. Yani Aif Bey etrafndaki askerlere
gvenerek bir nevi diktatrlk kurmu bulunuyor ve crretini de gitgide
arttryordu. Maiyetinde olan bizler bile kendisinden tirtir titriyorduk.
Artk halkn ektii korkuyu tasavvur edin.
Bu sralarda memleketin malm skntl durumu neticesinde bir ay
maalar da gecikti. Arif Bey bunun zerine geiyor telgrafn bana. Frka
kumandanna yle bir telgraf ekiyor. "Paralan hemen gnderin. Eer
maalar derhal gelmezse, ben oraya gelmesini ve paray almasn pek
gzel bilirim."
Bu crretkrane telgraf artk zihinlerde en ufak bir tereddt brakmyor
ve Arif Bey hkmete kar isyan etmi addediliyor. Fakat byle bir azl
kumandann tevkifi ve divan- aliye sevkedilmesine o sralarda imkn
grlemiyor. Arif Beyin kendisini tevkif etmek zere gelecek olan adam
lar mutlaka ldrecei meydanda. Vaziyetin uyu bulmas da istenmiyor.
Ve Arif Beyi ortadan kaldrmak iinin gizlice yaplmas kararlatrlyor.
Frka kumandan bir yolunu bulup bizim mfreze arkadalarndan
Elmas Pehlivan' artyor. Ona evvela ald vazifeyi asla ifa etmiyeceine yemin ettiriyor. Sonra da divan- harbin yazl emrini gsteriyor. Bu
emirde Arif Bey'in itatsizliini bir isyan derecesine kard, kendisinin
resmen asi addedildii, bu itibarla idama mahkm olduunu, bu emrin
yerine getirilmesi iinin frka kumandanna verildii yazl imi. Frka
kumandan emri Elmas Pehlivan'a okuduktan sonra: "Sen memleketini
seven mert bir insansn. Gcn kuvvetin de yerinde. Bu ii sen yapacak
sn. Sana her trl salahiyeti veiyorum. En ksa zamanda Arif Bey'i ld
receksin" diyor. Ayrca da Elmas Pehlivan'a bu hususta kendi imzasn ve
mhrn ihtiva eden bir kt veriyor.
Elmas Pehlivan hakikaten ad stnde ok kuvvetli ve iri bir arkadamzd. Askere gelmeden evvel pehlivanlk yapm. Baaltna kadar
ykselmi. Tuttuunu koparr, cesur, gzpek bir insand. Devletin kendi
sinden bekledii bu mhim hizmeti de yerine getirmeye karar veriyor. Ve
frka kumandannn yanndan yine kimseye grnmeden bizim karargha
dnyor. Elmas Pehlivan birka gn frsat kolluyorsa da bir trl bir frsat
bulamyor ve bu emri yerine getirmenin hi de kolay olmadn anlyor.
Kaymakam Arif Bey de esasen kukudadr. Frka kumandanlnn birden
bire kendisiyle her trl temas kesmesinden de pelenmitir. Etrafna
ancak en ziyade itimat ettii adamlar sokmaktadr. Bu itimat ettii damla
rn da biri berber, biri sara olmak zere iki kii idi. Deli Arif Bey
189

Afyonlu olduundan bunlarn da Afyonlu olmalar kendisinde itimat hissi

uyandrmt.. Arif Bey uyurken bile adrnda sra ile bu sara ve berber
sabah kadar nbet beklerdi. Ayrca Arif Bey'in yastnn altnda da daima
dolu bir tabanca dururdu. Kendisi son derece nianc ve vurucu olduun
dan her hangi bir tehlike annda bir defa tabancasna davrand m, karsndakilerin ekecei vard.
Elmas Pehlivan, Arif Bey'in ancak uyurken vurulabileceini anladn
dan bu ii kendisinin deil, uyurken kaymakam bekleyen adamlarndan
birinin yapabileceine hkmediyor. Bu hkmle akada olduu sarac ibr
kenara aryor. Ona frka kumandanlna davet ediliini ve orada
kendisine verilen emri aynen syledikten sonra diyor ki:"Kaymakam Arif
Bey sana ok itimat eden bir kimsedir. Hatta kendisi uyurken sana baucunda nbet bekletiyor. Ben kendisine yaklamak frsatn bulamadm.
Bulabileceim de phelidir. Halbuki sen bu ii ok kolay yapabilirsin.
Arif Bey hkmete isyan etmitir. Burada kanunsuz olarak tekini beriki
ni ldrmektedir. ldrd adamlar arsnda iki de asker var. Bu iki
zavall arkadamzn ne gnah vard. Analar onlar buraya dmanla
harp etsin ehit olsun diye gndermi olduklar halde, Kaymakam Arif
Bey, hibir gnahlar olmayan bu iki arkadamz tabancas ile alaka
vurdu. Katletti. Bu cinayet deil midir? Hem eer onu en ksa bir zaman
da ldrmeyecek olursak hkmet zerimize kuvvet sevkedecek. Arif
Beyi ldrdkten sonra en yakn adam sen olduun iin, sen de ayn
cezaya arptrlmaktan kurtulamayaksn."
Sara nce tereddt ediyor, korkuyor. Hakk da yok deil. nk bu bir
oyun da, hile de olbilir. Belki de kaymakam, Elmas Pehlivan vastasiyle
kendisini tecrbe ediyordur. Onun iin evvela tereddt ediyor ve "elinde
bu hususta yazl bir emir var m?" diye soruyor. Fakat Elmas Pehlivann
imzal mhrl kadn grnce, artk tereddte yer kalmyor. Pehlivan
biraz daha srar edince de raz oluyor. O zaman Elmas Pehlivan kendisine
iinde tane dumdum kurunu bulunan bir tabanca veriyor: "Arif Bey
uyurken banda nbet bekliyecek deil misin? ite o srada bana bir
kurun skarsn, olur biter. Bunu yaptn takdirde frkadan mkafat da
greceksin" diyor.
Biz tabii birey bilmiyorduk. O gece nbet sras bize gelmi olduun
dan birka arkadala birlikte, amlkta nbet bekliyorduk. Bu amlk
denilen yer kararghn bir hayli uzanda idi. Hi unutmam hafif hafif
yamur iseliyordu. Tesadfe bakn ki, biz de arkadalarla beraber Arif
Bey'i ekitirip duruyorduk. Vaziyeti hite parlak grmyorduk. Arif
190

Bey'in Frka ile ihtilafa dtn de biliyorduk. Deli Arif Bey son
gnlerde bsbtn svanadan km bulunuyordu. En ufak bir hadiseye
karyor, en ar cezalar vermekte tereddt etmiyordu. Hani, hi birimiz
hayatmzdan emin deildik. Her an Arif Bey'in kzgm bir annda kars
na kmaktan ve bir kurunla br dnyay boylamaktan endie ediyor
duk. Biz buraya memleket iin dmek, Anadolu'ya dolan dmanlar
yurdumuzdan atmak iin toplanmtk. Fakat bu gaye artk unutulmu gibi
idi. Canmzn derdine dmtk. Baz arkadalar bu halde yaamaktan
sa, silahlarn brakp kamaktan bahsediyorlard. Ve phesiz yle dn
mekte ok hakl idiler.
ite tam byle dertleirken, birden kararghtan bir silah sesi duyuldu.
Hemen birey olduunu anladk. Aklmza ilk gelen ey de tabbi Arif
Bey'in yeni bir cana kym olmas idi. Ben arkadalarma; "siz bizi bura
da bekleyin. Ben karargha kadar gideyim. Ne olduunu reneyim. Size
haber getireyim" dedim, karargha vardm zaman ortalk ana baba gn
ne dnmt. Arif Beyin yatt adrn etrafna byk bir kalabalk birik
miti. Herkes heyecan iinde idi. ilk rastladm askere "Biri mi vuruldu"
diye sordum. "Evet dedi, Kaymakam Arif Bey'i ldrdler." Bu haber
zerine derhal adra daldm, ierisi aydnlatlmt. Arif Bey portatif
karyolasnn stnde srtst yatyordu. Kafatas olduu gibi
umu,yalnz alt enesinin dileri grnyordu. Yakndan kafasna sklan
dumdum kurunu asi kaymakam bir anda br dnyaya gndermiti.
Hemen geri dnp haberi arkadalarma ulatrdm. Arif Bey'in bu
ekilde ldrlm olmas btn arkadalar sevin iinde brakmt. ok
kr bir zalimden kurtulmu bulunuyorduk.
Btn bu hadiselerin nasl cereyan ettiini, Elmas Pehlivan'n Frka
kumandan ile mlakatn, bu vazifenin saraca verilmi olduunu ve Arif
Bey'i de itimat ettii saracn vurduunu hep ertesi gn tafsilatiyle ren
dik.
DINDAR B I R A D A M D M
A L L A H R Z A S IIN A D A M A S T M

Bilmim ki yukarda ayn zamanda ok dindar bir adam olduumu da

kaydetmi miydim? Azma iki koymam. Namazma, orucuma sadkm.
Kur'an- Kerim tilavet etmeyi de ok severim. Hatta bir ara hfza da al
tm. Tam yetmibe defa hatim indirdim. Hafz olmam iin hatmim
kalmt.
191

unu bunu asarken de hibir vakit peinen bir cret, byk bir para
istememiimdir. Hatta baz idamlardan sonra be para bile almadm. Bu
ii Allah rzas iin yaptm.Para kazanmak iin deil.
stelik ip parasnn, sabun parasnn benden gittii de olmutur.
Yalnz bu kadar da deil, mesela izmir suikasti faillerinden on n
asarken, o gn satn alm olduum yepyeni apkam, ceketimi de czda
nmla beraber kaybettim.
Birka saat iinde on kii astm. Hem bunlarn hepsi ok tannm
kimselerdi. Hatta baz kimseler onlarn kolayca lme raz olmayacaklar
n da sylemilerdi. Bunlar izmir'de bu adamlarn birok mikrop arkada
lar olduunu ve benim kendilerini asarken bunlarn mdahale bile
edeceklerini sylyorlard. Tabii bu takdirde ilk taarruza urayacak olan
da ben olacaktm. Benim gnahsz olduumu kim dnecek? Yani onlar
asarken kendi hayatm da tehlikeye atyordum. Buna ramen srf kanu
nun emrini yerine getirmek iin bile bile kendimi tehlikeye atmaktan
ekinmedim. O gn apkam ve elbiselerimi de kaybetmi, yorgunluktan
bitap bir halde eve dnnce artk benimle alakadar olan kalmad.
Gnler, haftalar geti.
Ben bir fakir adamm. Eski bir ceket bularak bunu srtma geirdim.
Fakat yeni bir apka almak iin param kalmamt. Halbuki Ankara'dan on
bin liralk mkafat gelmiti. Bu parann alt bin liras, suikasdi ihbar eden
Giritli evki Bey'e verilmiti. Bunu ok grmem. Hatta azd bile. Deil
alt bin lira, altm bin lira verseler hak etmiti. Geriye kalan drt bin lira
y da tevkifleri yapan memurlara dattlar. Onlarn da phe yok ki,
mkafaat grmeye haklan vard. Bunda da gzm yoktu. Dorusu ok
atik davranmlar ve bu mthi suikasdi hazrlyanlar ok ksa bir zaman
iinde su delilleri ile birlikte yakalamaa muvaffak olmulard. Daha da
fazla mkafat grseler yine de itiraz etmezdim.
Fakat benimle megul olan yoktu. Sonra baz laflar da oluyordu. Birok
arkadam bana geliyorlar,binlerce lira cret ve ikramiye aldm syl
yorlar, hasislii bir yana brakarak kendilerine ziyafet ekmemi istiyorlar
d, ite beni en ok tahrik eden hadise de bu oldu. Hem be para alma,
hem stelik apkan, ceketini kaybet, hem de byle bir hasislik iftiralarna
ura! Adalet bunun neresinde?

192

ATATRK'E TELGRAF EKLP

PARAMI ISTEDIM

Baktm ki, kimseyi inandramayacam, kimse bu ii be para almadan

Allah rzas iin yaptma kani olmayarak, harekete gemeye karar
verdim. Sonra bir pheye de dm bulunuyordum. yle ya, bykleri
miz elbette ben fakirin hakkn yemezlerdi. Belki benim iin de bir para
gndermi, fakat mracaat etmemi olduum iin bunu bana vermemiler
di. Hapishane mdrlnde, jandarma kumandanhndaki tandklara
sordum. Polisteki ahbaplarmn malmatlarn yokladm. Hi biri birey
bilmiyorlard. Allah selamet versin, benim bir arkadam vard. Ve benim
bu iten be para almak yle dursun, stelik apkam ve ceketimi de
kaybetmi olduumu yakndan biliyordu. Bir gn dert yanarken yle
dedi:"Ben senin bu iten be para almadn biliyorum ama, halkn az
torba deil ki, dikilsin. Herkes senin binlerce lira aldn urada burada
syleyip duruyor. Ben senin yerinde olsam dorudan doruya Gazi'ye bir
telgraf eker, hakkm isterim."
Biraz dnnce arkadamn hite yanl dnmedii kanaatine
vardm. Eer bu mracaatm netice vermezse, herkes benim bu i iin be
para almam olduuma inanacakt. Yok, bu mracaatm netice verir de
bana hakkm olan para gnderilecek olursa , o zaman da arkadalarma
istedikleri ziyafeti eker, yeni bir elbise ile bir apka da alabilirdim. Fakat
ben bu karar verinceye kadar tam bir sene gemi bulunuyordu. Bu karar
verdikten sonra hemen eve kotum. Kad kalemi elime alp msveddeler
hazrlamaa baladm. Tam on alt defa yazdm, bozdum. Nihayet mna
sip bir telgraf sureti hazrladm. Bu telgrafn meali aynen yle idi:
"Gazi Hazretlerine
Ankara
Geen sene izmir'de ahs devletinize vaki suikast failleri maznunlarn
hkm idamlarn istiklal Mahkemesi aliyesinin emri ile ifa ve emri hk
meti infaz ettim. Ankara'dan viird eden ikramiyeden hibir suretle mste
fit olamadm. Binaenaleyh bu hususta hakkm varsa hakkmn verilmesi
ricasiyle bilvesile teyidi hrmetler eylerim.
Cellat Ali"
Zannedersem bu telgrafm hite fena yazlmamt. Ve mutlaka bir
para, ikramiye de istemiyordum. Sadece eer hakkm varsa verilmesini
rica ediyordum. Ertesi gn bu telgrafn mealini bir defa daha okudum ve
tashih edilecek bir nokta bulamaynca telgrafhanenin yolunu tuttum.
193

Telgraf memuru telgraf okuyunca yerinden frlad. Ve bunu ekemeyeceini syledi. Merkez postanesine mracaat etmemi tavsiye etti. Merkez
pastahanesine gidince beni posta telgraf mdrnn yanna kardlar.
Meer Gazi Hazretlerine telgraf ekmek mhim bir mesele imi. Telgraf
birka defa okudular. Hviyetimi tahkik ettiler. Posta mdr beni bu
telgraf ekmekten vazgeirmek iin birtakm tavsiyelerde bulundu. Fakat
kararmn kati olduunu grnce bir deftere imza attrd. Ve telgrafm
ancak bundan sonra kabul etti.
Merakla neticeyi bekliyordum. Aradan bir iki gn geti. Birdenbire bir
sabah karmda bir polis memuru grdm. Vali beni acele grmek istiyor
mu. Polis memuru bunun sebebini bilmiyordu ama, ben pekl tahmin
ediyordum. Vali biraz sert davrand. Bu meseleden neden evvela kendisi
ne malmat vermemi olduumu, kendisine neden mracaat etmediimi
sordu. Ondan sonra da beni polis mdrne yollad. Polis mdrn daha
hiddetli buldum. Uzun uzun sylendi durdu. Herhalde fena halde halan
m olacaklard ki byle kzgn idiler.
Ben kendisine u cevab verdini: "Aradan bir sene geti. Ankara'dan on
bin lira ikramiye geldiini ve bunun paylaldn da biliyorum. Bana
bundan be para bile verilmedi. stelik ceketimi ve yeni apkam da
kaybettim. Bugne kadar hakkm verilir diye bekledim. Fakat unutulmu
olduunu grdm. stelik arkadalarm benim binlerce lira alm olduu
mu sanyorlar. Kimseye dert anlatamyorum. En sonra da telgraf ekmeye
mecbur oldum. Ben sadaka filan istemiyorum. Eer hakkm varsa bu
hakkmn verilmesini istiyorum."
Polis mdr bunun zerine bana bir kt uzatarak "unu imzala" dedi.
Kad okumadan imzaladm. Bunu ald. Sonra ekmecesini ekti ve bir
tomar para kard "say" dedi. Saydm tam bin beyz lira vard. "Bin
beyz lira" dedim."Evet! Al bunu afiyetle ye! Ankara'dan gnderildi"
dedi. Polis mdrnn yanndan memnun olarak ktm. Ve ilk olarak
bana bu fikri veren arkadama elli bin lira hediye ettim ve bunu afiyetle
yemesini syledim.
ite otuz senelik meslek hayatmda aldm toplu para bundan ibaret
kald. Bununla kk bir ev edindim. Borlanm verdim. Bir mddet
rahat yaadm.

194

KONYA AStLERNt DE BEN ASTIM

Nallhan'da jandarma kumandan ile ekiyay astktan sonra Konya

isyan hadisesinin sulularn asmak vazifesi de bana dt, isyan esnasn
da ben de Konya'da bulunuyordum. Ve asi kuvvetlere kar Aladdin tepe
sinde sonuna kadar mukavemet eden askerler arasnda ben de vardm.
Hayatm bir mucize kabilinden kurtardm. Birok kahraman silah arkada
mn mehur asi Deliba'n gruhu tarafndan katledilmesine ahit oldum.
Bu memleket hainlerine kar mthi bir kin besliyordum. Alt arkadam
la beraber mucize kabilinden hayatmz kurtararak katk. ok kr
isyan bastrld. Asilerin elebalarn cehenneme gndermek sras gelince
bu ie yine ben talip oldum, istiklal Mahkemesi mddeiumumisi Hacim
Bey(Hacim Muhiddin arkl) bu ie beni memur etti. Ve Vali Mustafa
Remzi'yi, Belediye Reisi Kad Hilmi'yi, umral Kamil'i, Sultaniydi
Zihni'yi, Deliba'n kardei opur mer'i hep ben astm. Ve bunlar asar
ken de zerre kadar bir merhamet hissetmedim.
Deliba' da ben asmak isterdim. Fakat onun kaderinde ipte can vermek
yokmu. Hac Memi adndaki bir adam bu ii kafasn kesmek suretiyle
yapt. Ve kestii kafay hkmete teslim etti.
Ben o zaman Karaman'da bulunuyordum. Hacim Bey bana Konya'ya
giderek idama mahkm olanlar asmam bildirmiti. Ben Deliba'n kafa
sn bir kutuya yerletirerek Konya'nn yolunu tutum. Ve bunu doruca
askeri karargha gtrerek kumandana gsterdim. Herkes bu kafaya
tkrd. Ondan sonra kesik kafay aldm ve hkmet meydannda havuz
banda bir sra geirerek diktim. Karsna da kardei opur mer'i
asacam sehpay yerletirdim.
O zaman birok kimse ve opur mer azl bir haydut olan Deliba'n
ldrlm olduuna inanmyorlard, idama mahkm olmu olan bu
sersemler, hl bu azl haydutun Konya'y basarak kendilerini kurtarac;
n mit ediyorlard. opur mer buna o kadar inanyordu ki, hapeshan
deki kimselere bol keseden mevkiler bile vadediyordu. Ben bilhass
opur mer'i bir an evvel asmak iin sabrszlanyordum. Onu hapisha
ne mdrnn odasna alp da kendisine aslmaa hazr olmasn syledi
imiz zaman bile ftur getirmedi: "Beni asamazsnz dedi, kardeim o
zamana kadar Konya'ya gelir." Dayanamadm, "Deliba geldi bile
Konya'ya! lmeden evvel onu greceksin!" dedim. Bu szlerimden
phelendi. Fakat ben fazla izahat vermedim.
Bu azl haydut lmn eiinde olduu halde hl edepsizlik ediyordu.
195

Hkmete, Trk ordusuna svp sayyordu. Onu daha fazla syletmeden

yaka paa sehpann altna gtrdk. O zaman srn tepesinde duran
kafay iaret ettim. "Bak hele una, dedim. Gryorsun ya, sana Deliba
Konya'dadr dediim zaman bana inanmamtn. Grdn m imdi karde
ini?" opur mer kardeinin kafasn hemen tand. Ve sehpann altna
giderken bile edepsizlii brakmayan haydut birdenbire slanm kediye
dnd. Taz gibi titriyordu. "Hadi bakalm, k u masaya. Kardeinle
kar karya cehennemi boyla!" dedim. Fakat opur mer'in artk kpr
dayacak hali kalmamt. Onu g bela masaya kardk. Yal ipi bir
hamlede boazna geirdikten sonra masaya bir tekme vurdum. Birka
defa sallanp olduu yerde dnd. Sonra tam hain kardeiyle yz yze
vaziyette geberdi gitti.
Konya asilerini asarken, tekrar ediyorum, zerre kadar bir merhamet
hissi duymadm. Trk ordusunu arkadan vurmak isteyen, pek ok masu
mun kann dken, Konya halkna da zulm eden bu asiler cehennemi
boyladktan sonra bir huzur bile duydum.
C E L L A T L K T A T E R A K K I KAYDETMTM5

Konya isyan mahkmlarn asarken bu ite pek ziyade terraki ettiimi

anladm. Bundan soma izmir'e avdetimde birok vatan hainini aserken bu
itiki ihtisasm da artt.
insan kendisine bir meslek setikten sonra bu meslekte terraki etmeli
dir. Eer terakki etmezse bu meslekte kabiliyeti yok demektir. Akl varsa
kendisine baka bir meslek semelidir. Ben ise bu ite hakikaten istidat
sahibi olduumu renmi bulunuyordum. Nitekim izmir suikasdi
mahkmlarn da asmak ii bu ihtisasma gvenilerek bana verildi. Bu
iten de yzmn ak ile ktm.
EN OK IZMIR SUIKASDI SANKLARN
ASARKEN

HEYECANLANDM

Hazr sras gelmiken, bana bu paray temin eden izmir suikasdi faille
rini nasl astm, bunlarn son demlerini anlataym.
zmir sikasdini herkes bilir. 1926 ylnda balarnda Rize milletvekili
Ziya Hurit ile eski Maaliye Nazr kr olmak zere baz kimseler
izmir'i ziyaret niyetinde olan Gazi'yi tabanca ve bombalarla ldrmeye
karar vermiler, Giritli evki adnda biri de bunu haber alarak ihbar
196

etmi, necede yakalanan suikastileri istiklal Mahkemesi idama

mahkm etmiti.
Bunlarn on n temmuzun .15. gecesi ben astm.
Hayatmda en fazla heyecan duyduum idamlar da bunlar oldu. nk
asm olduum bu on kii arasnda mebuslar, vekiller ve paalar da
vard. Btn meslek hayatmda daha yksek mevkide insanlar asmadm.
Size bu on kiiyi sra ile nasl astm, onlarn son demlerini anlatrken
tabii daha evvelki safhalardan bahsetmeme lzum yok. Bu suikasdin nasl
tertip edildiini, istiklal Mahkemesi'nin heyecanl safhalar ve bunlarn
idama mahkm olular ile hibir alakam yok. Ben yalnz son safhasn
biliyorum.
Beni arp da ertesi sabah bu on kiiyi idam edeceim, bunun iin
icabeden hazrlklar yapmam mahrem olarak bildirildii zaman, byk
bir heyecan duyduumu saklayamam. Hatta bu ii evvela kabul etmemeyi
bile dndm. Sonra da kabul ettim. Madem ki bunlar sevgili Gazi'yi
ldrmek istemiler ve bunu mahkemede itiraf ederek lme mahkm
olmulard, bu kanuni hkm yerine getirmek lazmd.
O gn gizlice on sehpa hazrladm. Her ihtimale kar ihtiyatl
davranmak lazm geldiinden on yerine on be ip hazrladm. Btn
gnm bunlarla geti. Gn batnca jandarmalar hkmn infaz edilecei
hkmet kona civarnda sk bir kordon altna aldlar. Hi kimseyi
brakmyorlar, ku uurmuyorlard. Ben bile buraya girip karken birka
defa zorlua uradm. Hele bir defasnda kim olduumu tanmayan bir
jandarma beni ieri brakmamak iin ayak diredi. Az kalsn vazifemi bile
yapamayacaktm. Ben cellat olduumu syledike nefer, "ister cellat ol,
ister Azrail! B^en emir aldm, kimseyi brakmam, zorla gemek istersen
seni vururum" diyordu.
Talihin u garip cilevesine bakn ki ben on kiinin cann almaa
hazrlanrken, az kalsn kendi canm elden gidiyordu.
Ne ise uzatmyalm gece saat 12'de on sehpa da yerlerine dikilmi
bulunuyordu. Tabii bu hadise izmirlilerin gznden kamam ve btn
izmir halk jandarma kordonunun arkasna ylmt. Herkes heyecanla
bu tarihi gecede cereyan edecek olan hadiseleri bekliyordu.
dama mahkm olan bu on kii, balarna gelecek olan felaketi
pekl biliyorlard. Sonradan hapishane mdr Nuri Bey'den rendim.
Ge vakte kadar kararn tefhimini beklemiler. Ve ancak saat 11'de hcre
lerine ekilip yatmlar. Tabii hepsi byk bir endie iinde bulunuyorlar
d. Yalnz Ziya Hurit soukkanlln ve neesini kaybetmemi hatta ge
vakit arkadalarna erbeti Kadri Usta'dan erbet getirterek ikram etmi
197

ve:"Bu son erbetimizdir. lm erbetini imeden evvel hi olmazsa

Kadri Usta'mn nefis erbetinden kana kana ielim" demi, alay etmiti.
dam edileceklerin says on olduundan ie erken balamak lazm
geliyordu. Mevsim yaz olduundan ortalk abuk aanyordu. Onun iin
hapishane mdr Nuri Bey'le hkm idam icra mesuliyetini stne alan
Bornova Jandarma takm kumandan mlazim evvel efik Bey idam iine
saat bir buukta balamak emrini verdiler.
LK OLARAK KR BEYN KAPISIN ALDIK
ilk olarak zmit mebusu kr Bey'in hcresinin kapsna geldik.
Hapishanenin iinde derin bir sessizlik hkm sryordu. Herkes uykuda
idi. Kapy birka defa tkrdattk. kr Bey hemen uyand. Sonradan
rendik daha yeni yatmm. Ge vakte kadar yaz yazm ve tam U
paket de sigara imi. Bo paketler masann zerinde duruyordu. Kapnn
zerindeki pencereden ban uzatt:"Ne var, ne istiyorsunuz?" diye sordu.
Biz aldmz talimata gre cevap verdik: "Ankara'dan hkmleriniz
geldi. Size hemen tebli etmek emrini aldk." kr Bey biraz arr gibi
oldu:"Hkm gece tebli edeceksiniz demek?" "Evet, u anda stiklal
Mahkemesi sizi bekliyor." "Durun yle ise hemen giyineyim."
kr Bey kapsn alann azraili olduunu aklndan bile geirmiyordu. Biz dardan onu seyrediyorduk. Dikkatli ve itina ile giyiniyordu.
Kravatn bile takt. Sonra ayakkablarn giymek iin uramaa balad.
lmn hemen eiinde yaplan bu tuvalet hem lzumsuzdu, hem de bize
ok vakit kaybettirecekti. Hani bir tra olmad kalmt. O zaman mda
hale ettik:"Ayakkab giymiye lzum yok. Terlikle gidebilirsiniz. Hkm
yandaki odada tebli olunacak" dedik. "Pekl yle ise" dedi. Kendisine
son bir defa daha eki dzen verdikten sonra yine masann stnde duran
yarm paket sigarasiyle kibritini ald. Bunlar cebine yerletirdi. Ve kapy
aarak dar kt. Kapnn arkasnda Mustafa avu elinde kelepe ile
bekliyordu. kr Bey dar kar kmaz hemen kollarn arkadan evi
rip kelepeyi bileklerine geirdi. kr Bey "Ne oluyor, ne yapyorsu
nuz?" diye sylendi. Fakat kelepelerin souk demirini hissedince her
eyi anlad.
Bylece idam hkmn kendisine tebli edecek heyetin bulunduu
odaya gittik. Teblii byk bir soukkanllkla dinledi. Hi birey syle
medi. Sordular, "bir vasiyetin var m?" Tok bir sesle cevap verdi, "yok".
Yandaki odada bir hoca bekliyordu. Onu odaya geirdik. Hoca kendisine
198

dini telkinatta bulundu. Sonra dar ktk. Otomabile atladk ve kendisini

asacamz sehpann altna getirdik. kr Bey soukkanllm muhafaza
ediyordu, "Beni kim asacak" diye sordu. "Ben asacam efendim" diye
cevap verdim. "Rica ederim vazifeni iyi yap, bana eziyet ektirme!" dedi.
"Hi merak etmeyiniz beyefendi" diye cevap verdim. Fakat kr Bey'e
verdiim sz malesef tutamadm. Kt bir talih eseri olarak kendisini
zahmetsiz bir ekilde asamadm. Bundan dolay da hl mtessirim ve
azap hissederim.
Masann stne knca ilmii boynuna itina ile geirdim. Ve skt
zaman ilmik ensesine gelsin diye bunu yan tarafa getirip braktm. Bu
ekilde aslan insanlar en ufak bir strap duymadan lrler. Fakat insann
lrken de talihi olmal. Yoksa ne kadar dikkat edilirse, ne kadar gayret
sarfedilirse beyhudedir.
Ben her eyi mkemmel bir surette hazrlayp da masaya tekmeyi
vurunca kr Bey salland. Azndan kan nefes ate gibi yzm
yakarken bir de trd duyuldu. Ve ip koptu. kr Bey yere dt. Hay
aksi eytan!
KR BEYN K KEZ Pl KOPTU
Muavinlerim kendisini yerden kaldrrken bu sefer ben abucak ihtiyat
iplerden birini makaraya taktm. Ve kr Bey'i tekrar masann zerine
karp ilmii tekrar boynuna itina ile geirdim. Ve hemen masay devir
dim. Fakat talihe bakn ki, bu sefer de istediim olmad. kinci seferinde
makara yerinden koparak kr Bey'in bana dt. Ve beraberce yere
yuvarlandlar. Tekrar onu kaldrdmz zaman kr Bey bir of ekti ve
"yeter eziyet etmeyin fazla" diye inledi. Hissettiim teessr pek bykt,
"Allah hakk iin istemeden oldu bunlar kr Bey" dedim, fakat merak
etmeyin nc seferinde sizi ok rahat bir ekilde asacam."
.
Makaray tekrar yerine taktm. Ip geirmek iin vakit yoktu.
Adamcaz fazla bekletip zmemek iin hemen Trabzon mebusu Hafz
Mehmet Bey iin hazrlam olduum yandaki sehpaya gtrdm. Tekrar
masaya karp ipi boynuna geirdim. tina ile ilmii taktm. Ve masaya
tekmeyi vurdum. ok kr bu sefer birey olmad! Daha ikinci sallanta
bacaklarna sarlp onu aa doru ektim. Beklediim "at" sesini
duyunca rahatlayarak braktm. Hkm idam infaz edilmi ve kr Bey
artk lm bulunuyordu.
Yine tekrar ediyorum ki, bu hadise meslek hayatmda bir idam hkm-

199

n yerine getirirken uradm yegane baarszlktr. Ve Allah ahittir, en

ufak bir kabahatim yoktur.
kr Bey'i asmtm ama imanm da gevremiti. stste iki defa ipin
kopmas ne de olsa asabm bozmutu. Zavall adama hi istemediim
halde eziyet ektirmitim.
Ben bana tevdi edilen her adama merhametle bakarm. Katil ise, birini
ldrm ise, bunun cezasn bizzat ekecei iin, esas borcunu can ile
deyece iin masum saylr. Onlar mmkn mertebe ac duymadan,
abuk ve gzel asmaa dikkat ederim.
LM KARSNDA METINDILER

kr Bey'in arkadlanna gelince, gazeteler onlar iin pek ar eyler

yazyorlard. Hiyanetlerini tel'in ediyorlar, Gazi'ye suikasde karar vermek
memlekete suikasde karar vermekle birdir diyorlard. Ben siyasetten anla
madm iin onlann layk olduklar suun hakl veya haksz olduunu
syleyemem. Yalnz onlar lm karsnda son derece metin ve efendi
buldum. Hele Ziya Hurit! Onu en son astm iin ondan en son bahset
mem lazm geliyor.
kr Bey'den sonra sra Trabzon mebusu Hafz Mehmet Bey'e gelmi
ti. Onu da ayn ekilde uyandrdk. Dar kp da Mustafa avu bilekle
rine kelepeyi geirince o da her eyi anlad, "beni idam m edeceksiniz"
dedi. "Bilmiyoruz, sizi mdrn odasna gtryoruz" diye cevap verdik.
Hafz Mehmet Bey, idama mahkm olduu hakkndaki karar okunurken
skunetini muhafaza etti. Yalnz rengi kalmamt. Sordular, "bir vasiye
tin var m Hafz Bey?" u cevab verdi, "Be param yok. Yalnz ldkten
sonra elbiselerimin ve amarlarmn yeenim Vahab'a verilmesini vasi
yet ediyorum."
Hafz Bey hocann yannda fazla kalmad. Yolda da hi bir ey konu
muyordu. Sakin bir tavr vard. Derin bir dnceye dalm grnyordu.
Sehpann altna gelinceye kadar bu sakin tavr muhafaza etti. Artk hkm
idam yerine getirmem icabediyordu ki birden, "Kl Ali Bey'i grmek
istiyorum" dedi. "Artk buna imkn ve zaman yok" diye cevap verdim.
"Hayr mutlaka grmek istiyorum kendisini"dedi. Ne yapabilirdik? Onun
bu son isteini yerine getirmee imkn yoktu, tabii. Bunu mmkn merte
be tatl bir ekilde syleyerek koluna girdim ve onu ipin altna doru
yavaa srkledim. Fakat Hafz Mehmet Bey hrnlamt. O zamana
kadar muhafaza ettii skuneti kaybetmiti. "Hayr beni asamazsnz.
200

Buna selahiyetiniz yok. Kl Ali Bey'i grmek istiyorum. Siz bana onu
bulunuz" diyordu. Bu srada ipin altna gelmitik. Ben Hafz Bey'in
gsterdii bu asabiyeti ok hakl bulmakla beraber, nihayet vazifemi de
yapmak mecburiyetinde idim. ok iim vard. Ondan baka aslmak iin
srada bekleyen on bir kii daha vard. Bunlar bekletmek, bunlarn hakk
n yemek olur mu idi? Nazik bir tavrla, "Kl Ali Bey'i grmenize imkn
yok Haliz Bey, mukadderatnza boyun einiz. Ltfen u masaya kar
msnz" dedim. Hafz Mehmet Bey baka are kalmadn grnce nazik
davetimi kabul ederek masaya kt. Ben de ilmii dikkatle boynuna
geirdim. Hafz Mehmet Bey son olarak "bu yaptnz zulmdr" diye
bard. Belki daha bir eyler syleyecek, barp aracakt. Fakat bunla
r dinleyecek vaktimiz yoktu. Masay hemen devirdim, ip tekrar kopacak
diye dm kopuyordu. Fakat olmad. Birka saniye iinde ruhunu teslim
etti.
nc idam sras opur Hilmi'nin idi. O da kelepe bileklerine geer
gemez her eyi anlad. "Aslacaz yle mi?" diye sordu. "Biz birey
bilmiyoruz" dedik. Mdrn odasnda hkm dinlerken sakindi. Yalnz
durmadan terliyordu. Elleri kelepede olduundan terini de silemiyordu.
Nihayet son sual kendisine tevcih edildi. "Bir vasiyetin var m?" Meer
opur Hilmi bana gelecek akibeti nceden tahmin ettiinden vasiyetini
bile hazrlam ve yazm. u cevab verdi: "Cebimde krmz bir kda
sarl vasiyetim var. Onu alnz ve aabeyime veriniz." Cebinden vasiyet
nameyi aldlar ve bunu zapta geirdiler. "imdi tvbenizi yapnz, yandaki
odada hoca sizi bekliyor." opur Hilmi tam hazrlkl olduunu gsterir
bir tavrla, "lzumu yok. Ben tvbemi yaptm. Allah birdir. Nazr ve
eriki yoktur" diye cevap verdi. O halde artk lme gidebilirdi. Mdr
bana iaret etti. Ben de jandarmalara iaret ettim. opur Hilmi'nin koluna
girerek kendisini kaldrmak istedik. Fakat o bizim yardmmza muhta
olmadn ^syliyerek ayaa kalkt. Otomobilde de birey sylemedi.
Ancak otomobilden inip de karsnda az sonra cann verecei sehpay
grnce birden irkildi. Yksek bir sesle "bu hkm kanuni ve vicdani
deildir" diye bard. "Sakin olun Hilmi Bey dedim. Hepimiz sonunda
lecek deil miyiz? Sizin mukadderatnzda bu varm, insanlar ne yapsa
lar alnlarndaki yazy silemezler. Ltfen u masaya kn da ilmii
boynunuza iyi geireyim. Eziyet ekmeden ruhunuzu teslim edebilesiniz."
Bu dosta nasihatlerimi dinledi. Masaya k. Dediimi yapmay bekledi.
Ben ipi boynuna geirdim. Dm bermutat yana aldm. Ondan sonra
inip masaya bir tekme attm. opur Hilmi birka defa salland. Sonra
201

bacaklarndan tutup ekmeme lzum kalmadan amudu fkarisinin krld

na iaret olan "at" sesini duydum. O da ruhunu teslim etmiti.
S R A L A Z I S M A I L ' D E IDI

imdi lm srs Laz ismail'de idi.

Laz ismail yatmadan evvel iskambil falna bakm. Ve gardiyanlarn
ifadesine nazaran fal ok iyi km ve Gazi'nin kendisini affetmi olduu
na inanm. Mcmmun bir halde yatana girmi.
Onu uyandrdmz zaman meseleyi hemen anlad. Byk br aknlk
iinde "bari msade edin de abdest alp iki rekat namaz klaym" dedi.
Msade ettik. Abdest alp iki rekat namaz kld. Namazdan sonra mdri
yet odasna giderken bizden mtemadiyen izahat almak istiyordu. Tabii
hibirey sylemedik. Fakat o da idam hkm kendisine tefhim edilince
birdenbire alamaa balad. Mtemadiyen "beni Gazi Paa affetti. Ben
cahil bir adamm. Beni kandrdlar" diye dnp duruyordu.
Laz ismail'in akl bana gelmiti ama pek geti. imdi bu kadar
layacak, dnecek yerde, neden bu ie burnunu sokmu, kendisine veri
len Paa'ya ate etme vazifesini almt?"
Laz ismail heyecandan baylr gibi olarak kendisinden geti. Yzne su
serperek kendisini aylttk. Hi bir vasiyette bulunmad. Hocann da ayak
larna kapanarak af edilmesine tavassutunu ricaya balad. Zavall hoca
arm kalmt. Elinde birey yoktu ki. "Brakn beni Allah akna! Ben
masumum !" deyip duruyordu.
Otomobil sehpann altna durduu zaman huysuzluunu son raddeye
kard. Bu sefer kendisini bir trl otomobilden indiremiyorduk.
Kimimize kafasiyle tos vuruyor, kimimize durmadan tekme savuruyordu.
phe yok ki biz de kendisine ayn ekilde mukabele edebilir ve bilekleri
kelepeli olduu iin onu adam akll hrpalayabilirdik. Fakat bunu yapm
yorduk. Muavinlerime kati emir vermitim. lm yolunda olan bir kimse
ye fenalk yapmak, cann actmak doru deildi. Tekmeleri sessizce
sineye ekiyorduk. Yine onu mmkn mertebe incitmemiye alarak
otomobilden indirdik. imdi " Gazi'yi grmek istiyorum. Gazi'ye yldrm
telgraf ekeceim. Beni affetti o. Siz de greceksiniz" diye tutturmutu.
"Olum ismail dedim, bir erkee kaderin nnde bu kadar barp ar
mak, korkaklk gstermek yaramaz. Hi kimse itiraz etmedi. Hakknda
verilen bu hkmn deimesine imkn yok. Sakin ol. lm merte kabul
et. Eer byle barp armakta devam edecek olursan, rpnmaktan
202

vazgemezsen neticede yine sen zararl karsn. rk seni gzel asmam.

Rahat rahat lmez ipte eziyet ekersin."
Fakat bu nasihatim de para etmedi. Laz ismail barp armakta ve
rpnmakta srar ediyordu. Nasihat dinleyecek bir halde deildi. Baktm
ki nasihat filan para etmiyecek. Laz ismail'i teskin etmeye imkn yok,
muavinlerime dnerek iaret ettim.
Onu yine karga tulumba ederek ipin altna kadar getirdik. Bu halde
masann stne doru kaldrdk. Yal ipi hemen boynuna geirip masay
ektim. Havada frldak gibi dnd. Bacaklarm ap kapad. Sonra sakin
kald. Muavinlerimden biri yaklap bacaklarndan ekince boynu uzad.
Onun da ense kemii krlm ve tabii ruhunu teslim etmiti. Bir dakika
evvel rpnp duran ve barp aran adamla bu sakin ve dilsiz mevta
arasnda ne byk bir fark vard Yarabbi!
Laz ismail'den sonra sra Grc Yusuf a geldi. Onun uyandrdmz ve
kararn tebli edileceini sylediimiz zaman heyecan iinde, "af m edil
dik?" diye sordu. "Bilmiyoruz" diye sorduk.
Grc Yusuf heyecan iinde giyindi. Talihin ne garip cilvesi ki, biz
ona lme mahkm olduunu ve idam edileceini sylemee hazrlanr
ken, o af kararnn tebli edileceini sanyor ve seviniyordu. Dar kar
ken kelepeleri bileine geirinceye kadar sevin iindeydi. Fakat
kelepeler bileklerine taklr taklmaz meseleyi anlar gibi oldu. Ve mdryet odasnda kendisine karar okununca, "yalnz beni mi asacaksnz?"
diye sordu. "Hayr. Hepiniz idama mahkm oldunuz. Hepiniz aslacaks
nz!" dedik. O zaman ban sallad ve "Benim hibir kabahatim yok. Beni
onlar yakt. Fakat eer beni affedici olursanz Kafkasyadaki btn adam
larn hrmetini kazanrsnz" dedi. Bu yolda daha birok eyler syledi.
Fakat onu dinleyecek vaktimiz yoktu. Bunlar brakmasn ve vasiyetini
sylemesini syledik. *
Bu szlerinin ve tavsiyelerinin para etmediini grnce Batum'daki
adresini verdi ve "ocuklarm okutsunlar. Vasiyetim bundan ibarettir"
dedi.
Hoca telkini yaptktan ve srtna da beyaz gmlek geirildikten sonra
"Allah insan imandan ayrmasn" dedi. O zamana kadar skunetini muha
faza ettii halde bundan sonra huysuzlua balad. Bize ve etrafndakilere
sp saymaya balad. Otomobile de zorla girdi. Sehpann nnde indii
zaman hiddeti bsbtn artt, ileri geri sylenip duruyordu. Ben nazik bir
tavrla bundan vazgemesini tavsiye ettim. Mukadderata boyun emesini
syledim. Fakat bu szlerim de kendisini teskin etmedi. Masaya zorla
203

kardk. Bir hamlede ipi boynuna geirdim. O, son olarak "Allah belan
versin!" diye haykrd. Belki, belki deil muhakkak daha bir ok kfrler
savuracak, sp sayacakt. Fakat bun meydan kalmad. Masay hemen
devirdim. Bir dakika sonra ise artk hayatta deildi.
Grc Yusuf u sehpada braktktan sonra sras gelen Arif Bey'n hcre
sine gittik. Arif Bey'i uyandrp da kararn tefhim edileceini sylediimiz
zaman o da tpk kr Bey gibi itina ile giyindi. Hatta masann stnde
bulunan kolonya iesini de alarak, yzne, ellerine ve salarna bol bol
kolonya srd.
Hcresinden byk bir mitle kt. Fakat bileklerine ani olarak kelep
eler taklnca, hissettii sukutu hayal pek byk oldu:" Beni asacak ms
nz yoksa? Beni sehpaya gtrmek iin mi uyandrdnz?" diye sordu.
Cevap vermeden kendisini mdryet odasna soktuk. Karar okunurken,
"kaacak, elinizden kurtulacak deilim ya, karn u kelepeleri. Bam
tutmak istiyorum. Bam ok aryor" dedi.
Sonra ban masaya dayayarak bir mddet yle durdu. Kendisini daha
fazla bekleyemezdik. imiz oktu. Nazikane bir tavrla vasiyeti sorul
du: "Ben, byle bir menhus lmle deil, harbde arparak lmek ister
dim. Drtyz liram var. Bu paray kardeim Halid'e verin.Hem ben
Gazi'ye bir telgraf ekeceim. Ellerimi zn de yazaym. Hkm adalete
uygun deildir?" dedi. Buna imkn olmad, fakat ekmek istedii telgra
f yazdrabilecei bildirildi. O syledi biri yazd. Arif Bey bu telgrafnda
affedilmesi iin yalvaryor ve sehpann banda bile af hakkndaki cevab
n bekliyeceini ifade ediyordu.
Telgraf hemen gnderildi.Yandaki odaya geerek hocann yannda bir
mddet kald. Tvbe ve istifar etti. Beyaz gmlei giydirip otomobile
bindik. Arif Bey vakit kazanmak iin yava ahreket etmemizi rica ediyor
du. Telgrafn Gazi'ye hemen verileceini ve Gazi'nin de kendisini affede
ceini kuvvetle mit ediyordu. Biz de inallah diyorduk. ofr kendisini
teselli etmek iin otomobili yava sryordu. Sehpann ynma gelince
durduk. Aaya inince Arif Bey, "acaba telgraf ekildi ki?" diye sordu.
Mutlaka ekilmi icabedecei hakknda kendisine teminat verdik. Bu
teminatla olduka sakinleti: "O halde nerede ise af edildiim hakkndaki
cevap gelir" dedi. Gzleri sokak kesinde idi. Onu yava yava sehpaya
doru srkledim. Masaya kardm. Zavall Arif Bey'in gzleri hl
sokak banda idi. "Gekalmasa bari" diye sylendi.
Arkasna getim. O daha mitle etrafna bakarken bir tekmede masay
devirdim. Bylece mit iinde iken ruhunu teslim etti.
?04

ARF BEYDEN SONRA RASM BEYl ASTIK

Arif Bey'den sonra Rasim Bey'i astk. Baytar miralay olan Rasim Bey
lm son derece metin bir tavrla karlad. Hibirey sylemedi. Yalnz
kendisinin vasiyeti sorulduu zaman yannda bulunan krk lirasnn ailesi
ne verilmesini istedi. Mukadderatna tam bir asker gibi boyun emesini
bildi.
Bundan sonra sra smail Canbolat Bey'c geldi.
smail Canbolat Bey uyannca, giyinmeden evvel su dkmiye gitti.
Dnerken de derin bir of ekti. Son derece ciddi bir tavrla giyindi. Ve
gzlklerini de itina ile alp takt. Mdriyet odasnda da vakann sonuna
kadar muhafza etti. Meum lm karar okunurken yzndeki tek hat bile
oynamad. Ve karar bitince sadece bir of daha ekti. Sra vasiyetinin
sorulmasna gelmiti. u cevab verdi:" zerimde 150 Trk lirasiyle on
Msr liras var. Bu paralar, saatimi ve parmamdaki nian yzn
aileme teslim ediniz. Adresim Nianta, Kemal Bey apartman 2 numara
dadr." Onun bu istekleri hemen zabtla tesbit edildi. Paralan, saati ve
parmandaki nian halkas kartld.
smail Canbolat Bey hocann yannda ksa bir mddet kald. Ve en ufak
bir itirazda bulunmakszn otomobile binerek idam edilecei yere geldi.
Soukkanllm,hl muhafaza ediyordu. Bana dnd, "hadi bu i abuk
bitsin" dedi. Yine kendi kendine metin admlarla sehpann altna yrye
rek masaya kt. Ben de yanna geldim. pi boynuna geirmeden evvel
gzlklerini almak istedim. Fakat buna muvafakat etmedi. Ciddi bir tavr
la "braknz, siz vazifenize.baknz" dedi.
Ben de elimi ektim. pi dikkatle geirdim. Son derece vakur ve metin
bir tavrla duruyor ve gzlklerinin stnden mehul bir noktaya bakyor
du. O byle dururken ben de ani bir darbe ile masay devirdim. Bir anda
hibir ac duymadan ruhunu teslim etti.
ismail Canbolat Bey'in gsterdii bu vakar bana ok tesir etmiti. Derin
bir teessr iinde yeniden hapishaneyi boyladk. Ve halis Turgut Bey'i
uyandrmak iin kapy vurduk. Halis Turgut Bey ok derin bir uykuda
idi. Onu bu tatl uykusundan uyandrmak bir hayli g oldu. Fakat uyanr
uyanmaz da niye uyndrldn hemen anlad: "Demek lme gidiyoruz"
dedi.
Meum karar mdriyet odasnda kendisine tefhim edildii zaman u
szleri syledi: "Allah ahittir ki olanlar bilmiyordum. Kimse ile muha205

beratm yoktur. Trkiye'ye hiyanet aklmdan bile gememitir. Ben

memlekete bunca hizmetler vermi bir adamm. Ona nasl ihanet ederim?"
Herkes ciddi bir tavrla bu szleri dinliyordu. Ben gayri ihtiyari kaderin
ne mthi bir kuvvet olduuna, insanlar nasl felaketlere srkleyebilece
ini dnyordum. Nihayet herkese sorulan sual ona da soruldu:
"Vasiyetim udur. Evlatlarma tebli ediniz, siyasetle uramasnlar.
Bugnk icabat daima dnsnler. ok okusunlar ve ok bilgili olsun
lar. Cebimde 47 lira param var. Bunun 7 lirasn fukaraya sadaka olarak
veriniz. 40 liray da aileme gndersinler.
Otomobille sehpann bana giderken gn aarmaa balam bulunu
yordu. Tatl serin bir rzgar kmt. O kadar yorgun, kanter iinde bulu
nuyordum ki, bu serin rzgar bana bulunmaz bir nimet gibi geliyordu.
Halis Turgut Bey sehpann nnde de zerre kadar soukkanlln ve
metanetini kaybetmedi. Onu asarken son sz "Hay Allah, hay allah,
yaasn millet" oldu.
HALS TURGUT BEYDEN SONRA
DAHA DRT KY ASMAK CABEDYORDU

Halis Turgut beyden sonra daha drt kiiyi asmam icabediyordu. Acele
etmek lazmd. nk gn ok abuk aydnlanacak, gndz ok abuk
gelecekti.
Halis Turgut Bey'den sonra idam sras Rt Paa'nn idi. Rt
Paa'dan sonra ise Abidin Bey, Sar Edip Efe ve Ziya Hurit Bey vard.
Rt Paa'nn hcresine girdiimiz zaman onu uyank bulduk. htiyar
paa oturmu sigara saryordu. Bizi grnce "Ne oluyor? Bu grltler
ne?" diye sordu. Bundan da kendisinin kan grltler yznden uyan
m olduunu anladk. Kararn tefhim edileceini syleyerek kendisini
mdriyet odasna davet ettik. Yzmze pheli pheli bakt. Ve birey
demeden giyindi. Bermutat Mustafa avu onun da ellerine kelepeleri
takt. O zaman meseleyi hemen anlad. Mdryet odasnda karar dinle
dikten sonra gzlerinden yalar akmaa balad. Ve " ok nasihat ettim,
dinlemediler. Hakknz var, beni asn. nk idama mahkm olmakla bir
sene hapse mahkm olmak benim iin birdir. htiyar ve hastaym. Bir
sene bile yaayp yaamayacam bilmiyorum. Rica ederim u gz yala
rm silin, ellerim kelepede olduu iin silemiyorum. Sinirlerime hakim
olamyorum." dedi. Arzusunu yerine getirdik. Vasiyeti sorulduu
zaman: "Allah millete zeval vermesin" dedi.
206

Hoca son dini vazifesini ok abuk yapt. Otomobille sehpann yanna

geldiimiz zaman ortalk adamakll aydnlanmaa yz tutmu bulunuyor
du. Acele etmemiz lazmd. Rt Paa sehpay grnce " Ben askerim.
Beni asmayn kuruna dizin bu mmkn m" diye sordu. Malesef
mmkn olmad cevabn verince bana dnd "Kuzum beni asarken
eziyet etme Allahakna" dedi. "Hi merak etmeyin paam bir saniye bile
srmez" dedim. Szmde de durdum. Rt Paa birka saniye sonra
ruhunu teslim etmi bulunuyordu.
idam sras Abidin Bey'c gelip de bu karar kendisine bildirilince:"
Hayr beni asmayn. Bu ekilde tehir edilmek istemem. Bana bir tabanca
veriniz intihar edeyim" dedi. Kendisine malesef bunun mmkn olmad
n bildirdik. O zaman kararn adaletsizliinden bahsetti ve bir vasiyeti
olmadn syledi. Artk ne sylese.ne yapsa mukadderatnn seyrini
deitiremeyeceini anlamt. Otomobille meydana gelirken etraf aydn
lanm olduundan daha evvel astm kimseler grnyordu. "Hepsini
astnz m?" diye sordu. "Sadece Ziya Hurit ile Sar Efe Edip kald"
dedim. Otomobilden indik. Biraz sonra can verecei ipe dikkatle bakyor
du. Vaktimiz kalmamt. Hafife kolundan tutarak onu sehpaya doru
ektim. "Acele etme, ben kendim giderim" dedi. Ve olduka metin adm
larla sehpann altna doru yrd. "Ellerim kelepede olmasa ipi de
kendim takarm" dedi.
Masann stne dikkatle kt. Gzlerini kapad. Bir anda ipi boazna
geirip idam hkmn infaz ettim. Zahmetsiz ve abuk lmt.
Astklarm on biri bulmutu. Daha iki kii kalmt.
Hemen hapishaneye dndk. Ayn ekilde Sar Efe Edip'i de uyandr
dk. Kalkt. izmelerini abuk giyemediinden epeyce vakit kaybettik.
Hcreden kar kmaz bileklerine kelepeler taklnca her eyi anlad. Ve
mdriyet odasnda karar sakin bir tavrla dinledi. Biricik
sz:"Cezamz ekiyoruz" oldu. Herhangi bir vasiyette bulunmad. Yolda
da sakindi. Kendi kendine bireyler mrldanyor, zannedersem dua
ediyordu. Sehpann karsnda inince o da etrafna baknd: "Hep arkada
lar burada! " diye sylendi. Onu acele acele masaya kardm. Ve ipi
boazna geirip bir hamlede masay devirdim. Birka defa salland. Sa
tarafa doru yarm dnd ve sakin kald.

207

ZYA HURT'N DAMA GDNE

HAYRAN KALDIM

Geriye sadece bir kii Ziya Hrit kalmt. Hatralarmn yukarsnda

da zannedersem birka defa Ziya Huritten bahsettim. Fakat onu nasl
astm anlatrken, gstermi olduu metanetin harikuladeliini siz de
anlyacak, onu eminim ki siz de takdir edeceksiniz.
Bir insan lm karsnda ancak bu kadar soukkanl olabilir. Bin ksur
adam astm, hi bir mahkmun bu derece soukkanl olduunu, lmle bu
derece alay ettiini grmedim.
Ziya Hurit'i uyandrdmz zaman saat altya geliyordu. Ortalk da
tam manasile aydnlanm, gndz olmutu. Bizi kapda grnce "Ne var"
diye sordu. O gece oniki defa sylediimiz yalan on nc defa tekrar
ettik, "Hakknzdaki karar tebli olunacak, sizi bekliyorlar" dedik.
Yzmze bakt ve sonra manal bir "Ya!" ekti. Yatandan dorula
rak giyinmee balad. Hem giyiniyor hem de konuuyordu. "Demek
mahkemeye gideceiz? Fakat mahkeme heyeti byle erken saatte kararn
tefhim etmek iin neden zahmet etmi. Maamafi ortalk da aydnlanm."
Ziya Hurit aslmaa gitmekte olduunu tahmin etmiyor deildi, ancak
idam hkmlerinin sabaha kar karanlkta infaz edildiini de bildiinden
bu ge kal izah edemiyordu. Her halde kendisinden baka tam on iki
kiinin aslmas yznden vaktin bu kadar gecikmi olduunu hesap
edemiyordu.
Dar karken bileklerine kelepeler geirilince, artk phesi kalmad.
"imdi anladm. Daha evvel de aklma gelmedi deil. Fakat bir an iin
hakikaten mahkemeye sevk edileceimi sanmtm" dedi.
Mdriyet odasnda tefhim edilen karan da tam tabirle, yzndeki tek
hat oynamadan, byk bir soukkanllkla dinledi. Karar bitince "idama
mahkm edilen daha kimler var?" diye sordu. "Sizinle beraber daha on iki
kii." "Ne oldu onlar?" "Hepsi hakkndaki hkmler infaz edildi." "En
sonraya biz mi kaldk?" "Evet!" "Desene ki bu ite bile yaya kaldk... Hey
gidi talih hey! lmde bile ge kalyoruz."
Sra vasiyetinin sorulmasna gelince u cevab verdi: "Ikiyz lira param
var. Bununla bana bir mezar yaptrn. Paray kardeim Faik Bey'e verin. O
yaptrsn. Yahut Nuri Bey, size rica ediyorum. Mezanm siz yaptnn!"
Hapishane mdr Nuri Bey "hay hay" dedi. Fakat Ziya Hurit bu cevap
la kani olmad. Alayl bir sesle ilave etti:"NuriBey, Nuri Bey! Eer vasi
yetimi yerine getirmeyecek olursan Ahrette iki elim boaznda kalr. Sana
Ahirette bir suikast tertip ederim, yakan kurtaramazsn!"
208

Bir kahkaha att. Fakat hepimiz o kadar byk bir dehet iinde idik ki,
lmn karsnda keyifli keyifli kahkahalar atan Ziya Hurit'n bu neesi,
hepimizi bir kat daha strap ve teessre sevkediyordu.
Birka dakika sonra beyaz gmlei giymiti.:"Beyaz da bana ok yak
r. Vatandamn karsna byle temiz bir kyafetle kmak ok iyi
birey. Yalnz tra olamadm" dedi. Otomobilde giderken de mtemadiyen
akalar yapyor, lmle alay etmekte devam ediyordu. Ziya Hurit iin
hazrlanan sehpay Kemeralt'nda, suikast yapmay tasarlad yere yakn
bulunan ve bizzat kald Gaffarzade otelinin nne kurmutuk.
Yolda, sada solda ve meydan da aslm arkadalarn grdke keyifli
keyifli glyor, hepsine bir isim takyor, hepsini bir eye benzetiyordu.
Dierleri pek hatnmda kalmad ama, ismail Canbolat iin "lks lambas"
dediini pekl hatrlyonm. Nihayet otomobil Kemeralt'na geldi ve
durdu. Hi bir yardmmz istemeden arabadan indi. Can verecei sehpa
ya bakt ve"ne de mkemmel ey! iyi bir salnca benziyor. Hem oraya
aslnca dier insanlardan da daha yksek olacam deil mi" dedi. Yine
alay ediyor, glyordu. Halbuki onun bu glleri, bende alama hissi
uyandnyordu. Bir ara "Kl Ali nerede, gzm iliir gibi oldu" dedi.
Yanl grmemiti. Kl Ali Bey bir resmi binann kapsnda bulunuyor
ve bu son idam hkmnn ne ekilde infaz edileceini seyre hazrlanyor
du. Ziya Hurit'in szlerini o da duymutu ki hemen bulunduu yere
meldi, gizlendi.
Ziya Hurit sonra bize dnd: "Beni kim asacak?" Cevap verdim "Ben
asacam efendim?" "pi iyi hazrladn m, sakn ben aslrken dm filan
olmasn?" "Hayr merak etmeyiniz, bir ey olmaz." "Teekkr ederim. Sen
iinin ehli bir adama benziyorsun. Byle kimseleri takdir ederim. Ip de
salam deil mi? Kopmaz ya..." "Kopmaz efendim, sizden daha ar arkadalannz da eken ayn iptir, merak buyurmaynz." "Oh oh ok gzel,
ok gzel. Fakat u ipin salamln bir defa da kendim kontrol etmek
isterim."
Onun bu ekilde konumas dier arkadalan sabrszlandnyordu. Artk
gne domu ortalk aydnlanmt. Bir an evvel iimizi bitirip gitmek
istiyorduk. Yorulmutuk. Bunu o da sezdi: "Canm ne acele ediyorsunuz?
Ne tela ediyorsunuz? lecek olan ben deil miyim? Tabii rahat rahat
lmek isterim" dedi. Sonra yine bana dnd "Greyim seni vazifeni
hakkiyle yap bize eziyet ektirme!" dedi. "Mtevekkil olun beyim! Merak
etmeyin, en ufak bir eziyet duymayacaksnz" dedim. Bu kez "Sana inan
yorum ve gveniyorum. Haydi bakalm gster kendini" dedi.
209

Yine metin admlarla sehpaya kadar giderek masann zerine kt.

Yznde tebessm kaybolmadan yal ipe boynunu uzatt. Yine etrafna
baknd "Haydi beyler ahirete mektup gndermek isteyen var m" dedi.
Hi kimse cevap veremiyordu. Ben ilmii boynuna geirdikten sonra
arkasna dndm. Ziya Hurit hl konuuyordu. Masaya tekmeyi indir
meden u szleri sylyordu:" Oh oh meer aslmak ne gzel, ne elence
li eymi. Haydi cellat yava yava ek ipi! Esasen hrriyet olmayan bir
memlekette yaamak da haramdr. Ben gidiyorum ve size benim gibi ipte
can vermediiniz iin acyorum. ok zavall insanlarsnz!"
Masaya tekmeyi vurunca sesi kesildi. Birka defa salland. .Sonra hare
ketsiz kald. Bam kaldrp yzne baktm zaman oktan lm oldu
unu anladm. Fakat yznde hl mthi bir alayn silinmez izleri vard.
OK KR ON KY ASMITIM
ok kr iimi bitirmitim. Saat sabahn altsn vuruyordu. Bu suretle
drt buuk saat iinde
tam on kiiyi asm bulunuyordum.
Zannedersem hi de fena bir rekor deildi bu...
Ziya Hurit'i Gaffarzade Oteli'nin nnde asmtm. opur Hilmi tuafiyeqci Nuri Bey'in dkkannn nnde, Laz ismail ideli Kahve Sokann
banda, Grc Yusuf aml Soka'nn aznda, San Edip Efe Beyler
Soka banda, kr Bey Hkmet Park'nda Kahve karsnda, Arif
Bey parkn ortasnda, Aladdin Bey camiinin karsnda, Rt Paa araba
tavakkuf mahalinde, Halis Turgut Bey parkn deniz tarafnda, Rasim Bey
Kla Kaps karsnda ve ismail Canbolat Bey Askeri Mahfel karsnda
idam edilmilerdi.
idam edilenlerin gslerine hep birbirlerine benzeyen, iri harflerle
yazlm hkmleri ilitirilmiti. Mesela Ziya Hurit'in gsne aslan
yafta yle idi: "Trk vatan ve namusunu kurtaran Aziz
Reisicumhurumuz hazretlerine suikast icra ve Heyet-i Vekiliyeyi iskat ve
taglibi hkmet edecei bir anda derdest edilip bilmuhakeme crmiyeti
sabit olan ve Kanun-u Ceza'nn 53. maddesi delaletiyle 57. maddesinin
fkrai mahsusasna tevfikan aiben idamna karar verilen Rize Mebusu
Ziya Hurit."
O gn onbinlerce izmirli leye kadar tehir edilen cesetleri seyretmi
ler ve cesetler leden sonra Eref Paa Mezarl'nda hazrlanan mezarla
ra defnedilmiti.
Tabii ben bu srada derin bir uykuda bulunuyordum. O kadar yorgun
210

idim ki, ayakta zor duruyordum. stelik kargaalkta yepyeni apkamla

ceketimi de kaybetmitim. Kimbilir hangi akgz bunlar arp gilnili.
Herhalde bol ve rahat bir uykuya hak kazanmtm. Bitkin bir halde eve
giderek derin bir uykuya daldm,
ite izmir suikasdi fillerinin idamlar hadisesi bu ekilde ceryan etti.
ASTIIM GEN GZEL
FINDIK KURDU BtR KADINDI

Meslek hayatmda en fazla tecasr hissettiim idam hadisesi de 23

yanda gen bir kadn asmamdr.
Bu kadnn ad Vecahet Altn idi. Suu da ak Hasanla birlikte kocas
Rdvan Altn' boarak ldrmekti. Vecahet gen, ok gzel, esmer fndk
kurdu bir kadnd. O zamana kadar bin ksur erkek idam etmi, fakat
hibir kadn asmamtm. Belki beceremem diye bunu da kabul etmek
istemedim. Fakat srar karsnda kabul zorunda kaldm. Fakat sehpay ve
gen gnahkar kadn asacam ipi hazrlarken hl dnceli idim. Ne
yapaym asacam insanlar semek ii bana braklmyordu ki. ite hi de
istemediim halde gen bir kadn asacaktm.
'
Gece yarsndan sonra her ey hazrd. Doruca hapishaneye gittim.
Hapishane mdr de beni bekliyordu. Vecahet Altn ayr bir hcrede
deildi. Kadn mahkmlar arasnda yatyordu. Gardiyanlarla birlikte ieri
girdik. Dierlerini uyandrmamak iin ok ihtiyatl ve sessiz hareket
ediyorduk. Vecahet'in yatt yere geldiimiz zaman kendisini uyur
bulduk. Yanndaki mahkmlar da derin bir uykuda idiler. O zaman daha
nce vermi olduumuz kararla birden Vecahet'in azn tkadk. Kollarn
bacaklarn tuttuk. Bu suretle hi grlt yapmadan kendisini dar kar
dk.
Tabii uyanm ve neye uradn anlamadndan rpnmaa bala
mt. Fakat biz kii idik. Hi byle gen bir kadn erkekin elinden
kurtulabilir miydi? Darya knca ellerini baladk. Vecahet "Ne oluyor,
ne yapyorsunuz, beni neden dar kardnz?" diye sorup duruyordu.
Ona asl sebebi hemen sylemeyi uygun bulmadk. Gardiyan bir yalan
att:"Uzaktan pencereden Hasanla iaretleiyorsun. Onun iin seni eme
Hapishanesi'ne nakledeceiz" dedi. Meer hakikaten byle bir iaretleme
olmuyor muymu? "Vallahi ben iaret vermiyorum, iaretleri veren
Hasan'dr. Fakat yine siz bilirsiniz. Mademki beni eme Hapishanesi'ne
gtrmek istiyorsunuz, gtrn" dedi.
211

Bir kuzu gibi itaatli ve masum grnen gen kadna merhametle ve .

ibretle bakyordum. Ve kendisini lme gtren bu mthi cinayeti nasl
ilemi olduuna ayordum. Nasl olmu da ak bu gnahkar kadn bu
derece deliye dndrmt. A ile rahat rahat yaamak iin nasl
olmutu da kocasn bomutu? O anda aka lanet ettim. En ufak bir
itirazda bulunmadan otomobile bindi. emeye gideceimizi sanrken son
nefesini verecei sehpann karsnda otomobil durunca ard. "Ne oldu
gitmiyor muyuz?" "Gideceimiz yere geldik." "emeye daha ok yol
var." "Sen in hele..." Hi bir ey anlamadan otomobilden indi. Fakat kar
snda birdenbire sehpay grnce bir anda her eyi anlad. "Anam! Beni
asmaa m getirdiniz" diye inledi. ok mteessir olmutum. Kendimi
tutma alarak cevap verdim. "Allaha tevekkl et kzm! Kaderin byle
imi! nsan hi kaderini deitirebilir mi? Senin de aln yazn byle imi."
Birden kuvveti kesildi. Sehpann nnde yld. Ban masaya dayad,
ylece kald. Az sonra can verecei yal ipin altnda uyur gibi hareketsiz
duruyordu. Omzuna hafife dokundum "haydi kzm kendine gel, metin
ol!" Fakat Vecahet bir trl kendine gelemiyordu. Zorla "Bir yudum su"
diye mrldand. O srada tesadfen meydandan bir asker geiyordu.
Elinde ii su dolu bir kap vard. Onu ardm. Ve suyu rahat isin diye
ellerini zp serbest braktm.
Knal parmaklan ile kalayl kab dudaklarna gtrp glkle birka
yudum iebildi. Ben bu knal parmaklarn bir kaplan penesi kesilerek
ak iin kocasn nasl boduunu dnyordum. Suyunu iince sorduk:
"Vecahet bir vasiyetin varsa syle. Onu yerine getireceiz." Elini sol
koltuunun altna soktu. Oradan on liralk, iki ikibuuk liralk ve bir
tek liralk kard ve "bu paray anneme verin, beni affetsin, duasn da
unutmasn" dedi. Sonra yine ban masaya dayad. Askerin getirdii
suyu yzne serptik. Yine toparland. Vakit ilerliyordu. Daha fazla vakit
kaybetmek doru olmayacakt. "Haydi kzm, artk vakit geldi" dedim.
Koluna girip onu ayaa kaldrdk. Ellerini yine arkaya gtrp baladk.
Sonra da masann stne kardk. pi boazna geirirken salar skma
sn diye alttan aldm. Gzlerinden durmadan ya akyordu. "Ah dnya!"
diye yine inledi.
Bu onun son sz oldu. Masay bir anda devirdim. Ak iin kocasn
ldren Vecahet Altn bir iki defa salland. Sonra hareketsiz kald. lm
t.
te bu benim idam ettiim ilk ve son kadn oldu. Koca koca ekiyalar
asmak, bana byle ufak tefek bir kadn asmaktan daha kolay gelmiti.
212

Gnlerce bu hadisenin tesiri altnda kaldm. Hani nerede ise ryalarma

bile girecekti.
BR KLHANBEYNN SONU

Meslek hayatm zmir'de getii iin en fazla burada faaliyet gsterip

idam mahkmlarn astm. zmir haricinde toplu bir halde adam astm
yer Menemen'dir. zmir'de yine stiklal Mahkemesi kararyle idamna
hkmolunan mehur klhanbeyi Kako Mustafa'y nasl astm anlata
ym.
Kako Mustafa 1341 senesinde gen teyyareci zzeddin'i yolda ldr
mekten dolay idama mahkm edilmiti. Teyyareci Izzeddin kars ile
beraber yolda giderken iki kii pelerine taklp karsna laf atmlar,
bundan sinirlenen Izzeddin Bey de geri dnerek bu adamlara atm.
Derken kavga bym. Oradan gemekte olan kabadaylardan Kako
Mustafa da kavgaya kanm. Teyyareciyi vurmu. Hemen mahkemeye
verilen Kako Mustafa idama mahkm edilince teessr iinde hapishaneye
dnyor. Arkadalarna "idama mahkm oldum!" diyor. Fakat arkadalar
kendisini teselli iin "Hayr, idama mahkm olmadn. Yanl duymu
olacaksn. Yzbir seneye hkm giydin" diyorlar. O da buna inanr gibi
oluyor.
Kendisini derhal mnferit hcreye hapsediyorlar. O zaman Kako
Mustafa herhalde idam edileceini anlyor. Kendisi gibi Giritli olan arka
da Besim'i artarak bamya, pilav ve kavundan mrekkep akam yeme
i smarlyor. Bunu yedikten sonra da ge vakte kadar, on be yirmi rekat
namaz klyor. Her an gardiyanlarn gelip asmak zere kendisini gtrme
lerini bekliyor ve uyumuyor. Fakat sabah olup da ortalk aydnlanncaya
kadar kimse gelmeyince hakikaten karan yanl anladna sahip olarak
uyuyor.
On o gn leden sonra saat 2'de astm. Saat birbuukta hapishaneye
giderek, kendisini hususi hcresinden aldk. Ve hapishane mdrnn
odasnda karar bildirdik. Hoca da beraberdi. ki rekat namaz klmak iin
izin istedi. Bu izni kendisine verdik. Hapishaneden karken oradaki arka
dalar ile veda etti: "Beni unutmayn arkadalar, mukadderat byle imi"
diye bard. Doruca klaya gittik. Sehpann nne gtrlmeden evvel
bir sigara isteyerek bunu iti. O zaman metanetini iyiden iyiye toplad.
Hatta bana dnp "Ellerimi z de ipi boynuma kendim geireyim" dedi.
Buna imkn olmadn syledim. Ve masaya kendi kendine ktnda ipi
derhal boynuna geirip masay devirdim.
213

abucak ld. ki saat sonra ise mezarla nakledilmek zere ipten

indiriliyordu.
izmir'de astm mehur tipler rasnda iki de ana-baba katili vard.
Birisinin ad Fehmi Siper idi. brnn adn hatrlamyorum. Bunlar ana
baba katili olduklarndan sehpaya siyah elbise ve yaln yak getirildiler.
Mesel hayatmda en ok 1922 ylnda adam astm. O zaman Alsancak'ta
Bornova Sokak 38 numarada oturuyordum. Hapishanelerde bir sr idam
mahkmu vard. Bunlar igal srasnda casusluk, Trk ordusuna kar
harbctmck, masum Trkleri ldrmek, kadnlara, kzlara tasallut etmek
gibi sulardan dolay hkm giymilerdi. Mbalaa etmiyeyim ama
hemen hemen her gece Erefpaa'da, Namazgh'ta, Pazaryeri'nde on, on
iki idam mahkmunu sallandrdm.
PTE YARIM SAATTEN FAZLA CAN EKTRDM

Bunlar arasnda bulunan alt Trk polisini kasatura ile dorayp ldren
mehur kasap Kaba Yorgi'yi nasl astm anlatmtm. Azl Trk dma
n ipte yarm saatten fazla can ekiti. Eer mft efaat etmeseydi onu
bir saat bile sallandrrdm. Fakat 47 dakika sonra ektii eziyeti kafi
grdm. Masaya karak ipe yle drt defa vurdum. Hemen skp
nefesi kesildi. Ve geberip gitti.
Astm insanlarn ouna acrdm. Fakat Kaba Yorgi gibi acnmaa
asla layk olmayanlar arasnda bir de demili Arap Ramazan vard.
Bu alak hem Yunanllara casusluk yapm, hem de birok Trkleri
ldrm, kadnlarn, kzlarn rzna tasallut etmi, igal kuvvetleri ile bir
olup yapmad rezalet brakmamt. Yunanllar memleket iinde ilerler
ken bu alak bayram yapyor, sarho Rum Palikaryalar ile birlikte zeybek
oynuyormu. Henz 28 yanda olan bu azl Arap lme mahkm edilin
ce deliye dnm, iade edildi hapishanede rezalet kararak barp ar
maa balam. Yalvarp yakarmaa koyulmu.
Eer son pimanlk fayda etseydi kimseyi idam etmemem lazmd.
Bana Ramazan' asacam bildirildi zaman itiraf ederim ki memnun
oldum. Btn millet kan alarken bayram yapan, zeybek oynayan Arap,
bakalm yal ipi grnce ne yapacakt. Onu hapishane mdr Nuri
Bey'in odasna getirdikleri zaman korkusundan ayakta duracak mecali
kalmamt.
Kendisini aslac sehpann altna bir kmr uvaln tar gibi tadk.
O gn Pazaryeri'nde kendisinden baka onbir kii astm iin yorgun214

dum. Buna ramen artk kurtulu yolu olmadn anlad iin tekrar
kfretmeye balaynca dayanamadm ve kendisine u szleri syledim:
"Yunanllarla birlikte gzel zeybek oynamn. imdi ben sana daha iyisi
ni ipte oynatacam, hi merak etme." Bu szm de tuttum. demili
Arap Ramazan ipte epeyce salland, epeyce dans etti.
Yine o devirde Nurettin Paa'ya hakaretten ve casusluktan mahkm
olan Yunan Patrikhanesi memurlarndan Hritos Tomos'u asacaktm. Fakat
halk bana frsat vermeden onu Ykkminare civarnda lin etti. Kendisinin
crm orta Sarraf Yanko ise Erefpaa'da aslaca zaman bana ve
jandarma avuu Mustafa Efendi'ye mthi bir para teklif etti. Kendisini
elimizden karacak olur ve asmazsak ikimiz de ihya olacaktk. Kendisine
u cevab verdim: "Sen seyahate kmak, buradan gitmek istiyorsun deil
mi? Ben senin bu arzunu yerine getireceim. Seni yle bir seyahate
gndereceim ki, bilet paras vermek bile lazm gelmeyecek."
Sarraf Yanko bu szlerimi duyunca bayld. Yzne su serperek ayk
tk. Ve gznn yana bakmadan onu da astm. Sonra da cesedinin cebin
den bin ingiliz liras kt. Bunu da orada yaktk.
zmir'den sonra toplu olarak adam astm yer Menemen'dir.

E K E EK!

BR 12 EYLL CELLADI
ANLATIYOR

idam cezalan olduka cellatlar da olacakt. Celat Ali'nin anlarn

yaynladktan tam 35 yl sonra bir cellat daha konutu. Bu bir 12 Eyll
celladyd. Ama Cellat Kara Ali'nin ftursuzluundan eser yoktu zerinde.
Sinmi, dlanm yapayalnz ve adeta insanlktan tecrit edilmi bir adam
vard karmzda. Ama yine de cellat cellatt!
Cellatla bu konumay Hdr Gkta yapt ve Nokta dergisinin 22 Eyll
1985 tarihli 37. saysnda yaynland. Oradan buraya aldk.
"Cellat kukulu admlarla gecekondu tipi evin genie balkonuna girdi,
balkon demirlerinin yanma kt. Orta boylu, esmer tenliydi. Dank
salar ksa ve yer yer beyazlamt. Sakal bir ka gnlk uzam, byklannn kenarlanna ak dmt. zerindeki elbisesi yer yer paralanacak
derecede yrtlm, gmleinin yaka ve bilek ksmlan kirden muamba
grnts almt. Pantolonu kire ve har lekeleri ile doluydu. Gvdesine
oranla olduka iri olan elleri, nasrl kaln parmaklan bir "rmcek a"na
benziyordu. ingeneydi. Konuurken yer yer sinirleniyor, yer yer heye
canlanyordu. Bazen yzne saman alevi gibi geen bir glmseme yayl
yordu. nceleri konumaya pek niyetli deildi. rkek rkek, sanki "beni
konuturup da ne yapacaksnz, benden ne istiyorsunuz" der gibi bakyor
du. Sonuta konumaya raz oldu. Sorulara ksa ve kesik kesik yantlar
verdi cellat Hseyin Yaln.
-nfazlara sizi kim gtryor?
-nfazlara beni komiser vni gtryor...
-Peki bu infazlan yaparken neler hissediyorsun?
-Saduyumla, vicdanmla tabii ki msteih olamyorum. Kanunun verdi
i yetkiyi kullandryorlar. Yerine getiriyoruz hkmetin kararn.
-Bir infazdan ne kadar para alyorsunuz?
-Yirmibe-otuz bin lira.
-Parann miktarn onlar m belirtiyor?
-Evet.
-Son infazda ne kadar para aldnz.
217

-Otuz bin lira.

-Bu kimin infazyd?
-Leon Ekmekiyan'n.
-Siz kimlerin infaznda bulundunuz?
-Askeri ldrm bir olan vard, onun infaznda.
-Erdal Eren mi?
-Evet, Erdal Eren'in, Mustafa Pehlivanolu'nun. Bir tane daha vard
ya... Drt kii hepsi yahu... Bir tane daha vard. Onu bilemiyorum.
-Necdet Adal'mn olmasn?
-Belki odur bilemiyorum... Hah tamam, o neydi? Piyangotepe katliam
n yapan birisi vard ya onun. nce uzun boylu bir olan.
-Polis sizi aldnda ilk nce nereye gidiyorsunuz?
-nce Emniyet Saray'na gtryorlar.
-Daha sonra?
-Saat bir buuk gibi cezaevine gtryorlar.
-Merkez Kapal Cezaevi mi?
-Evet.
-Orada neler yaplyor?
-Orada toplanlyor. Neyse saatine bakyorlar. Adam gardiyanlar
kartyo. Ve biz de ii bitiriyok...
-"i bitirirken" ayrca bir kyfet falan giyiyor musunuz?
-Hayr.
-Peki aslmak iin sehpaya getirilenler o anda neler sylediler hatrlyor
musun?
-Onu, bir memurun odasnda ifadesini alyorlar, yazl olarak.
-Onun dnda, infaz gmleini yani beyaz gmlei giyip gelirken elleri
kelepeli mi oluyor, kelepesiz mi?
-Kelepeli oluyor. Gardiyan yardmyla kartyorlar sehpaya.
-Bu arada siz ne yapyorsunuz?
-Valla, ben ipi takyorum. Arkadan da sandelyeyi ekiyorum... im
bitiyor ite...
-pi siz mi takyorsunuz, yoksa onlar da takmak iin bir aba gsteri
yorlar m?
-Yok ben takyorum...
-Peki bu arada, son anda bireyler sylyorlar m?
-Tabi bu arada avukat, mavukat geliyor. nfaz durdurun, filan falan
diye. Tabii aslsz birey... Verilmi bir
218karar...
-Aslacak olan kii bireyler sylyor mu?

-Sylyor, sylyor... Mesela, sacysa, anlyon mu, 'Kahrolsun kom

nistler', falan filan, solcuysa, 'Kahrolsun faistler' ite bu gibi kelimeler
kullanyor.
-Ayaklannn altndan sandelyeyi ektikten sonra ayaklan masaya deen
oluyor mu?
-Olmuyor, sandelye masa ne varsa kaldryoruz.
-Normal olarak bir insan ne kadar kalyor sehpada?
-Yarm saati gekin kalyor.
-Niin bu kadar kalyor?
-Doktor muayene ediyor. Mortsa ekiyor, alyor gtryorlar.
-Aslan insan ilk anda lmyor mu?
-lmyor...
-Peki niin ilk anda olmuyormu, biliyor musun?
-Valla ben onu bilmem, neden olduunu, Allahla kulun arasna
girmem. Neyse ite icratn yaptk.
-Peki aslan insan o anda ac duyuyor mu? Bunu bilmiyor musun?
-On dakka sonra rengi bozuluyor ite...
-Bu anda sizin duygunuz ne oluyor? Bir insann aslmas sizce nasl bir
olay? nfazda bulunan bir kii olarak.
-Abi benim duygum, uykudan kesiliyorum. Vicdan azab ekiyorum
haliyle. Olmasayd, ben yapmasaydm baka biri de yapabilirdi ama
vicdan azab ekiyorum, uykusuz kalyorum, be alt gn uyuyamyorum.
-Bu infazdan sonra ortaya kan bir durum. Ben o an ki duygunuzu
soruyorum. Nedir infaz annda kafanzdan geenler? Sandelyeyi ektii
niz andak duygunuz nedir?
-Bak gardam. Adam diyor ki, emirle byle, kafadan deil diyor ki
kardeim, bakyor adam hap yutmu km yukarya, cesaret hapn.
ekiyorum kardeim sandalyeyi, ekiyorum o kadar.
-"Cesaret hap" dediiniz eyden iiriyorlar m?
-iriyorlar tabi. yle bedavadan ksa kolay m? Kolay deil.
-Tam, sen sandalyeyi ekiyorsun. O anda hi bir ey hissetmiyor musun
yani?
-Sadece saduyudan ibret alyor insan. Ne de olsa kendime gre konu
uyorum. Zor geliyor, fakat birka gn de hayaleti gemiyo.
-Peki aslan kiinin dili darya saknyor mu?
-Sarkmyor. Bir Ekmekiyan'n dili sarkmt. O alayarak kmt.
Yalnz, papaz getirdiler ona. Papaz da bizim dinimize yakmayan hare
kette bulundu. 'Ekmek suyla adam ykanacak' dedi, 'Son nasibiyle' filan
219

gibisinden. Papaz da ok masraf ettiler getirdiler, ve gece aynen gnder

diler. Adamlar bildiini yaptlar. Kanunlar yle, kanun ne dediyse onu
yaptk.
-Peki Erdal Eren sehpaya gelirken neler syledi hatrlyor musun, veya
neler yapt? Ailesine bir mektup brakt m?
-Hayr ailesi iin mektup falan vermedi. Sorulduu zaman piman
olmadn syledi. O da solcuymu. Muazzam ite 'kahrolsun faistler'
gibisine laflar.
-Aslanlarn suu nedir bunu nceden biliyor musunuz?
-Bilmiyorum canm...
-nfazdan sonra ne yapyorsunuz?
-nfazdan sonra araba buraya getiriyor beni...
-Peki paray ne zaman, nereden alyorsunuz?
-On gn sonra alyoruz. Adliyeden defterdarla veriyorlar
Defterdarlktan valiye gidiyor. Muamele tekaml ediyor, ek veriyorlar.
Oradan Ziraat Bankasna gidip alyorum.
-Ka yandasnz?
-53 yandaym. 32 doumluyum.
-Okuma yazmanz var m?
-Yok.
-Ne i yapyorsunuz?
-Amelelik yapyorum.
-Ka ocuunuz var?
-ocuum da yok. Bulduun gibi bir adamm. Hep ldler. Allahn
emriyle dodu ld, trafik kazasnda ld. Tek bama yayorum.

220

KAYNAKA

Eren Avhars: stiklal Mahkemeleri, I.Cilt (1920-1923), Bilgi Yay.

Ank.1974, Il.Cilt (1923-1927) Kltr Bak. Yay., Ank. 1982
Kamil Atesollan. lm Cezas, Ankara, 1997
Osman Balcgil: damn Gnl, Onur Yay. Ank. 1986
mer Ltfi Barkan. 15 ve 16. Asrlarda Osmanl imparatorluunda Zirai
Ekonominin Hukuki ve Mali Esaslan,Cilt I: Kanunlar, st. 1945
Bireim Yay.;Unutulmasn Diye, ist. 1993
Sadi Borak;lktidar Koltuundan idam Sehpasna,"Yakn Tarihimizde
Siyasi Cinayetler ve idamlar)
A.Camus/A.Koestler. lm Cezas stne Dnceler, ev.Ali Sirmen,
Alan Yay,Ist. 1986
Behet Cemal. eyh Sait isyan, Sel Yay., ist. 1955
Muhittin oban; Mustafa zen/Yaann Adn Koymutun Sen, Baak
Kitapevi Yay., Adana 1993
Zuhuri Danman. Cellat emesi, Ankara 1948
M.D'Ohssan. 18 .yzyl Trkiyesinde rf ve Adetler, ev. Z. Yksel,
Tercman Yay.
Turan Feyziolu, Meclisin idam Cezalarn Inaz Yetkisi, Siyasal Bilgiler
Okulu Dergisi,Say 3-4,yl 1947
2000'F DORU: Emrettiler idam Oldu, Yl 1, Say 39, Eyll 1987
Ileri;ehitler zel Says, Ocak 1990
Ahmet Kahraman: Daraacnda,Milliyet Yay., 3.Basm, ist. 1987
B.Kamay, Muhtelif Memleketlerde lm Cezas, Adalet Derisi,Say 3
Yl 1951
Enver Ziva Karal. Selim IH'in Hatt Hmayunlar (2 cilt/Nizam Cedid),
TTK Yay., Ankara
R. Ekrem Kou. Tarihimizde Garip Vakalar, Varlk Yay., ist. 1971
A.Kadir Konuk: Gkefidan, Evrensel Basm Yaym, ist. 1990
A.Kadir Konuk: Ateinde Gzleri, zgr Gndem,dizi yaz
Ahmet Mumcu. Osmanl Devletinde Siyaseten Kati, Birey Ve Toplum
Yay., Ankara 1985
Naima Tarihi. ZD Yay., ist., 1968
Hsn ndk insan Haklan Yazlar, Yay., Ank., 1997
Reha z:Ben Devletim Asarm, Bds yay .ist. 1989
Mustafa zen/Hdr Aslan: O Byk Gn Geldiinde, Derleyen Hayati
221