BLENT ECEVT

NVERSTES

ALAPLI MESLEK YKSEK OKULU

ELEKTRONK II
DERS NOTLARI

R.GR.SMAL AHN
1

OPERATONAL AMPLFERS : OP-AMP

Op-Amplar karmak sistemlerin temelini oluturur. Bu bakmdan Op-Amplar,tadklar
zellikleri ve karakteristikleri ile birlikte bilmek gerekir.
rnek: 741 Entegresi
Op-Amplardirek kublajl ve yksek kazanl devre elemanlardr. Devresinde fazla deiiklik
yapmadan kazancn ayarlamak mmkndr.

KULLANILDII YERLER
1.Faz evirici eleman olarak kullanlmas
2.Voltaj izleyici eleman olarak kullanlmas
3.Faz evirmeyen eleman olarak kullanlmas
4.Toplayc devre olarak kullanlmas
5.Fark Amplifikatr olarak kullanlmas
6.Karlatrc olarak kullanlmas
7.ntegral Devresi olarak kullanlmas
8.Trev Devresi olarak kullanlmas
9.Filtre Devresi olarak kullanlmas
10.D/A evirici olarak kullanlmas
11.Osilatr olarak kullanlmas..vb
NOT: ekilde bir op-ampn sembol ve dk frekanstaki edeer devresi verilmitir.

DEAL BR OP-AMPTA OLMASI GEREKEN ZELLKLER

1.Ak evrim gerilim kazanc sonsuzdur ( K = Sonsuz)
2.V1=V2 iin (V1,V2 birbirinden bamsz olarak) V0=0
3. Giri direnci sonsuzdur (Rin)
4.Giri akmlar sfrdr, (Ig1=Ig2=0)
5.k direnci sfrdr, (R0=0)
6.Band genilii sonsuzdur, BG= SONSUZ
7.Grlt yoktur.
8.Karakteristikleri scaklkla ve zamanla deimez
Bu zellikler OP-AMPlarn ideal olduklar kabul edilerek sralanmtr. OP-AMPlarn bu
zellikleri pratikte ok fazla deimez ve bu zelliklerin bazlar firmalar tarafndan
kataloglarda belirtilir.

OP-AMPLARIN DEAL OLMAYAN ZELLKLER

1.Ortam scaklnn belirli snrlar iinde olmas 0C <Z< 70C
2.Besleme geriliminin V+=15volt, V-=15volt
3.Kaynak direncinin Rs<10 Kohm
4.Yk direncinin RL>10Kohm
GR DENGESZLK, OFSET GERLM
deal durumda V0=0 olmas iin V2-V1=0 olmaldr.

Ie=Ic1+Ic2
3

OP-AMPlarn giri katlarnda ekildeki gibi devreler kullanlr. Bu devrelerdeki transistr

iftleri tam e deil ise beyz-emiter gerilimleri azda olsa fark eder. Giri katndaki bu
deiiklik ykseltilerek ka ular. Sonuta V1=V2=0 iken k gerilimi sfrdan farkl
olur.ktaki bu gerilime k ofset (dengesizlik) gerilimi denir.Giri ofset gerilimi k
sfr yapacak olan giriteki (V2-V1) fark gerilimi olarak tanmlanr.LM741in giri ofset
gerilimi 1mv kadardr.Ofset gerilimi Op-Ampa balanan 10 kohmluk bir potansiyometre
yardm ile ayarlanr.Bu ilem yaplrken Op-Ampn her iki giriinde 50er ohmluk bir
direnle aseye balamak gerekir.Eer Op-Ampta geri besleme varsa geri beslemeli durumda
ofset ayar yaplmaldr.Ortam scakl deitiinde transistrlerin beyz-emiter gerilimleri de
deiir.Bu deiim sonucu Op-Ampn ofset ayar bozulmu olur.LM741 iin ofset kaymas
15 mv/C olarak verilmitir.

GR OFSET AKIMI (Ios)

V0=0 iken Op-Amp giriindeki akmlarn fark olarak tanmlanr.LM741 iin yaklak 21 mA
dir. Scaklkla ofset akmlarndaki kayma maksimum 05 mA/C kadardr.

GR POLARMA AKIMI (IB)

Op-Amp giri akmlar ideal halde sfrdr. Ancak giri transistrlerinin normal alma
blgelerine ulaabilmesi iin beyz akmlarn belli deerlere getirmek gerekir.LM741 iin
giri polarma akm 80 nA kadardr. FET girili LM13741 iin bu akm IB=50pA
civarndadr.

GR DRENC (Rin)
Op-Amp fark girileri arasnda grlen fark giri direnci veya her bir giri ile ase arasnda
tanmlanan ortak mod giri direnci olarak tanmlanr. Kataloglarda sadece giri direnci olarak
verilir.LM741 iin Rin=2Mohm,LM741 iin Rin=5-10 ohm kadardr.

AIK EVRM GERLM KAZANCI

Op-Ampn Frekans Karakteristii

Op-Ampn alak frekanslardaki ak evrim gerilim kazanc V/mv veya dB birimleri ile
verilir. Eer gerilim kazanc dB olarak verilirse;
K=20 log V0/(V2-V1) olarak tanmlanr.
741 iin K=200V/mV
Yksek frekanslarda kazancn eimi -1 olduundan Op-Ampn kazanc geri besleme ile ne
kadar drlrse band genilii de ayn oranda artar. Yani kazan band genilii arpm
(GBW) sabit kalr.LM741 iin GBW=1MHzdir.Bu deer kazancn 1 olduu yerdeki frekans
(fco) olduundan GBW ye birim kazan band genilii denir. O halde birim kazan band
genilii GBW olan bir Op-Ampn kazanc geri besleme ile kapal evrim kazanc (kn)
yaplacak olursa bu kazantaki band genilii;
Bn=GBW: Kn eklinde hesaplanabilir.

YKSELME SRES (tr)

Op-Ampn giriine bir darbe gerilimi uygulandnda k geriliminin en son ulaaca
gerilim seviyesinin (Vm) %90na erimesi iin geen sredir.

ekilde giri geriliminin 0 seviyesinden itibaren deimeye balad dnlmtr.Ancak

k geriliminin iaret deitirmesi durumunda Vm olarak iaretin tepeden tepeye olan deeri
alnmaldr.ykselme sresi,kazancn (kn) dolaysyla band geniliinin bir fonksiyonudur.
Bu Fonksiyon; tr . Bn=0,35 olarak verilir.
LM741 iin (200 mVluk bir giri iareti iin) ykselme sresi tr = 0,3 mikro sn olarak verilir.

IKITA ZN VERLEN MAKSMUM GERLM DEM

SINIRLARI ( -Vk, +Vk)
Op-Amp k gerilimi ideal halde V+ ve V- kaynak gerilim deerlerine kadar kabilir.
Ancak pratikte k gerilimi hibir zaman kaynak gerilimi deerlerine ulamaz. Alttan Vk
ve stten +Vk deerlerinde krplr.LM741 iin Vk= -13,+13 kadardr.

BYK ARET DEM HIZI (S)

OP-AMPn giriine byk genlikli bir darbe gerilimi uygulandnda k gerilimi krplr ve
kta Vk ile +Vk arasnda deien bir gerilim elde edilir.Bu deiim ideal halde ok ksa
olmas gerekirken,pratikte bir TSR sresi kadardr.Bu geiin eimi olarak tanmlanan
S;birim zaman bana gerilimdeki deiim miktar olup ;
S= 2Vk : TSR eklinde hesaplanr.
2Vk; k geriliminin tepeden tepeye olan deiim miktardr.LM741 iin S=0,5V/msn
kadardr.

ORTAK ARET BASTIRMA ORANI (CMRR)

OP-AMP larn ofset ayar yapldktan sonra bile girileri birletirip byk genlikli ortak bir
iaret gerilimi (CMV)uygulanrsa op-amp kndan hibir iaret alnamaz. Yani Vo=0
olmas gerekir. Bu; ideal bir op-ampda ortak iaret kazancnn (CMG) sfr olmas demektir.
Ancak pratikte bu art gereklemez. Yani op-amplar ortak iaretide ykseltirler. Bu
durumda ortak iaret bastrma oran; op-amp knda llen gerilim op-amp giriine
uygulanan ortak iaret gerilimine oran olarak tanmlanr. dB olarak hesaplanrsa elde edilecek
deerdeki iaret negatif kar. bundan kurtulmak iin CMRR tanmnda genellikle gerilimlerin
oran ters olarak verilir.LM741 iin CMRR 90 dB kadardr. ancak geri besleme yaplm opamplarda bu oran,op-ampn fark kazancnn (DG) ortak iaret kazancna (CMG)oran olarak
verilir.Ortak iaret bastrma oran iyi bir op-amp iin 80 dB in zerindedir(10.000).Bu
durumda istenen fark giri gerilimi,girilerde ortak olarak grlecek olan istenmeyen grlt
gerilimine gre 10.000 defa daha ok kuvvetlendirilecek.
CMRR=DG: CMG

GR KAPASTES (Cin)
LM741 iin Cin=1.4pf kadardr.

IKI DRENC (RO)

LM741 iin Ro=75 ohm

IKI KISA DEVRE AKIMI (IOmax)

Op-Amp k aseye veya kaynaa ksa devre edildiinde, Op-Amp zarar grmeyecek
ekilde korunmutur.
LM741iin Iomax=25mA

MAKSMUM G HARCAMASI (Pdis)

Op-Ampn alrken kendi iinde aa kacak olan maksimum gtr.
LM741 iin Pdis =0,5mW kadardr.

ZN VERLEN MAKSMUM GR GERLM (Vinmax)

Girilere verilebilecek maksimum gerilim V+,V- kadar olmaldr.

KAYNAK AKIMI (Is)

Op-Amp yk direncinin balanmad (RL)ve k geriliminin 0 olduu artlarda Op-Ampn
kaynaktan ektii akmdr.LM741 iin Is=1,7mA kadardr.

OP-AMPIN EVRC OLARAK KULLANILMASI

(NVERTNG OP-AMP)
OP-AMP 'n zelliklerinden biri de (+) ve (-)
giri ularnda potansiyel fark 0 Volttur. nk

OP-AMP 'larn giri empedanslar ok yksek

olduundan (+) ve {-) giri ularndan akan
akm pratikte nanoamper seviyesindedir. deal
bir OP-AMP 'ta (+) ve (-) giri ularndan akm
akmad kabul edilirse, (+) ve (-) giri
ularndaki voltaj fark da sfr olacaktr. Bundan
dolay OP-AMP 'larda devreye giren akm,
elemana girmez kabul edilir.
ekildeki devrede giri sinyali OP-AMP 'n (-)
ucu olan faz eviren giriine uyguland iin
devrenin ad EVREN YKSELTE 'tir. Bu
devrede R1 direnci giri, Rf direnci ise geri
besleme (feedback) direncidir. Girie AC veya
DC sinyal uygulansa dahi bu ykselte, giriine uygulanan sinyallerin seviyesine ykseltir,
iddetlendirir. OP-AMP 'a harici direnler baland iin, bu ykselte; ak evrim
kazancndan bamsz bir kapal evrim kazancna sahiptir. Kapal evrim kazanc harici
olarak balanan bu direnlerin deerine baldr.
Iin=0

I1+IF=Iin

I1+IF=0

I1= -IF

Vi
R1

Vo
Rf

Vo
Vi

Vo= ?
Vo= -

Kn=

Vo
=?
Vi
Rf
R1

Rf
.Vi
R1

rnek:
a)k Gerilimini,
b)Kazancn Hesaplaynz.
a=

Vo
Vi

Rf
R1

Rf
.Vi
R1
Vo=Kn.Vi

b= Vo= -

=3,75V

R1=RF ise;
Vo=-Vi

5
2

2,5

rnek:

10

rnek:

11

OP-AMPLARIN FAZ EVRMEYEN ELEMAN OLARAK KULLANILMASI

Iin= 0
If= I1+Iin
If= I1+0
If= I1
Vo Vi
Rf
Vo Vi
Rf
R1

Vo
Vo
Av
Vo
Vi

Vi
R1
Rf
R1

Vi
R1
Vi
Rf
Vi
.Rf
Rf
1 .Vi

Vo
?
Vi
Rf
1
R1

12

rnek:
R1=Rf;

13

rnek:

Vo

Vo

2v.

Kn 1

4
2

4
1
2
3

rnek: V1=2V

Rf=500K

R1=100K iin Vo deerini hesaplaynz?

Rf
1 .Vi
R1

Vo
1
Vo

6V

500k
.2
100k
6.2 12V

14

OP-AMPIN GERLM ZLEYC (VOLTAGE FOLLOVER)

OLARAK KULLANILMASI

ekilde bir "Gerilim zleyici" ekli

grlmektedir. Bu ekilden de
grld gibi ilemsel ykseltecin
k ayn zamanda eksi girie
balanmtr. imdi nce devrenin bir
analizini yapalm. Geen yazdan hatrlayacanz gibi bir ilemsel ykseltecin k forml;
e3 = A (e2 - e1) idi. Burada A ilemsel ykseltecin kazancdr. Gerilim izleyici iin ayn
forml kullanrsak;
e3 = Ao (e2 - e1) = e1 olur. Burada Ao, ak dng kazancdr.
Buradan e2 - e1 = e1 / Ao yazlabilir.

e1 in 1V deitiini dnelim. Bu deiiklik giri ular arasnda 1 / Ao lk bir deiim

oluturur. Yani;
(e1 + 1) / Ao = e2 - (e1 + 1)
Eer Ao ok bykse yada ideal ilemsel ykselte deki gibi ak dng kazancnn "sonsuz"
olduunu dnrsek, o zaman;
e2 - e1 = e1 / Ao
e2 - e1 = e1
e2 - e1 = 0 olur.
Yani giri ular arasnda bir gerilim fark olmaz. Yani e2 = e1 olur. e1 = e3 olduuna gre, e2
ucuna uygulanan gerilim e3 olarak ktan alnr. Bu devrenin giri gerilimi k geriline eit
olur. O zaman devrenin kazanc da "1" olur. (e1 = e2 = e3)
"Bu ne biim bir devre, giri voltaj k voltajna eit. O zaman ksa devre yapalm" diye
dnebilirsiniz. Acele etmeyin. Birde giri ve k empedanslarna bakalm.
Giri empedans;
Giri empedansn "Z" ile gsterelim. rnein k voltaj 1V ise (yada giri voltaj 1V ise)
e2 - e1 = e1 / Ao
e2 - 1 = 1 / Ao oluyordu. O zaman;

15

e2 = (1 / Ao) + 1 olur. Ohm kanununu kullanarak ve birazda ksaltarak devrenin girii

zerinden yada Z zerinden akan akm yazarsak;
iZ = (1 / Ao) /Z
iZ = 1/ (Ao x Z) olur.
Devrenin etken giri empedans;
Zet = e2 / iZ
Zet = (1 + 1 / Ao) / (1 / Ao )
Zet = Z (1 + Ao) olur..

lemsel ykseltelerin kendi i kazanlarnn "open loop gain" ok yksek olduunu

sylemitik. Yukarda ki formlden de anlayacanz gibi gerilim izleyicinin giri empedans
yaklak olarak ilemsel ykseltecin i kazanc "open loop gain" ile iki giri ucu arasndaki
empedansn arpm ile bulunur. Pratikte bu ok yksek bir deerdir.
Burada zel bir not ilave etmek istiyorum. Bu devrede olduu gibi devrenin (ilemsel
ykseltecin deil, devrenin tamamnn) kazancn biz tayin ediyorsak bu kazanca kapal dng
kazanc "closed loop gain" denir.
Gerilim izleyicinin zellii, birim kazan "unit gain" yani kazancn "1" olmas, giri
empedansnn ok ok yksek olmas ve k empedansnn da ok dk olmasdr. Bu
zelliklerinden dolay girilerine balanan devreyi hi yklemeden klarnda giri
gerilimine eit ve istenilen dzeyde akm verilen devreler yaplabilir. rnein g
kaynaklarnn k devrelerini buna bir rnek olarak verebiliriz. Bir kullanm alan olarak da
k empedans yksek devreleri giri empedans dk devrelere balamak iin kullanlr.
Buna rnek olarak da her trl ykselte iin k devreleri yada n ykselte ile k g
devreleri arasndaki "tampon" ykseltecini syleyebiliriz.

Op-Ampl Gerilim zleyici(Voltage Follower)

16

Op-Ampn Toplayc Olarak Kullanlmas

ekilde grld gibi devre, faz eviren (inverting) ykselte gibi almaktadr.
Rf geri besleme direncinden geen akm If, R1 direncinden geen akm I1, R2 direncinden
geen akma I2 dersek;
I1+I2+If=Iin olur.
Iin=0
I1+I2+If=0
I1+I2= -If
Vi
V2
Vo
R1
R2
Rf
Eer, Rf = R1 = R2 olarak seilirse
Vo = -(V1 + V2) olur.
Giri adedi 3 olursa k voltaj deerini veren forml:
Rf
Rf
Rf
Vo
.V 1
.V 2
.V 3 olur.
R1
R2
R3
Formldeki (-) iaret, OP-AMP 'n faz eviren ykselte olarak almasndan
Kaynaklanmaktadr.

17

rnek:

ekildeki devrede Rf=100K, R1=R2=Rn=10K ve V1=V2=Vn=0.2 volt ise, OP-AMPn k

gerilimi;
0.2V 0.2V 0.2V
Vo
100k .
6V
10k
10k
10k

elde edilir. Toplayc devrede Rf=R1=R2=Rn seilirse kta giriler ykseltilmeden sadece
toplanm olarak alnr. Alnabilir.
Vo= - (VI+V2+Vn)
rnek olarak ekildeki devrede; R1=R2=Rn=Rf=100K ve
V1=5V, V2=5V, Vn= -1V ise V0 k gerilimi;
V0= -((5+5+(-1)) V0= -9V olur.
rnek:
R1=10k R2=5k Rf= 20k

18

ARTI ALTERNANS N;

20
.5
10

Vo

20
. 5 = -(10-20) = 10V
5

EKS ALTERNANS N;

20
. 5
10

Vo

20
.5 = -(-10+20) = -10V
5

rnek: Faz eviren toplayc ykselte devresinde Vg1=+1V, Vg2=-3V, Rgb=220k,

R1=100 k, R2= 200k ise; Vk=?

Vk

Rgb.

220000.
22
10

Vg1 Vg 2
R1 R 2

1
3
100000 200000
66
22

220000 660000
100000 200000

2,2 3,3 1,1V

rnek: Faz eviren toplayc ykselte devresinde Vg1=+2V, Vg2=+3V, Rgb=10k, R1=10
k, R2= 10k ise; Vk=?

Vk=

Rgb
. Vg1 Vg 2
R

10000
.2 3
10000

5V

19

OPAMPLARIN FARK YKSELTEC OLARAK

KULLANILMASI
Aadaki devrede grlecei zere fark ykselteci iki giri gerilimi fark ortasna gre k
gerilimi elde etmek iin kullanlr.Fakat fark ykselteci Ud fark sinyalini parazit gerilimler
olmakszn ykseltmek iin kullanlr.Bu durumda her iki giri direnci ayn byklkte
olmaldr.Evirmeyen giri ile ase arasndaki diren geri besleme ile ayn byklkte
seilmelidir.
Yaklak olarak;Ue1=0 ve I1=0 olduunda
VG1=VG2

VG 2

V 2.R3
R2 R3

V 1 VO .RF
R1 RF
Devrede btn direnler eit olursa;
VO=V2-V1 olur.
Devrede R1=R2 ve R3=Rf olursa;
RF
olur.
VO V 2 V 1 .
R1
rnek:

Devrede bulunan R1=R2=20kohm R3=RF=40kohm

V1=2V ve V2=8V olduuna gre k gerilimi ka volttur?
20

VO

V 2.R3
( R2 R3)

ZM :

RF .(V1-Vo)+Vo= R3.V2
R1+RF
R2+R3

= 40.(2-Vo)+Vo= 40.8
60
60
=2.(2-)+Vo=16.8
3
3
=4.2 Vo+Vo=16
3 3
3
=-2 Vo+Vo=16-4
3
3 3
=1.Vo=4 Vo=12V
3

OP-AMPn Karlatrc Olarak Kullanlmas:

ekildeki devre (-) giri ucuna

uygulanan Vref (referans voltaj)
sinyaliyle (+} uca
uygulanan Vi sinyalini karlatrr. iki
sinyal arasndaki fark ok kk olsa
dahi 200.000 ile arplarak ka aktarlr. Pratikte, ak evrim kazancn snrlayan faktr
+V, -V besleme voltaj deerleri olduu iin ktan yaklak +V veya -V gerilim deeri kadar
sinyal alnr.
Bu devrede;
Vi > Vref olursa, ktan yaklak +V deeri alnr. (Vo = +V)
Vi < Vref olursa, ktan yaklak -V deeri alnr. (Vo = -V)
Devre bu haliyle, non-inverting alma zelliindedir. nk, Vi sinyali, faz evirmeyen
giri olan (+) giri ucuna uygulanmtr.
Eer, referans iareti OP-AMP 'n (+) giri ucuna, Vi iareti de (-) giri ucuna uygulanrsa OPAMP, inverting ykselte almas yapar.
Karlatrc devre, bir TTL
devreyi srecek ise devreye bir
diyot eklenir ve yukardaki
ekildeki gibi bir devre elde
edilir.
Bu devreye gre;
Vi > Vref olduunda, Vo = +5
Volt (diyot kesimde olduu
iin)
21

Vi < Vref olduunda, Vo = -0,7 volt (Silisyum diyot iletimde olduu iin)
RNEK:
ekildeki devrede OP-AMPn (+) ve (-) ucuna -5 V uygulanrsa,( OP-AMP 15 V ile
beslendiine gre) Vo k gerilimi ne olur?
Grld gibi OP-AMPn ularna 5 V uygulanrsa, Bu durumda OP-AMP bu gerilimleri
karlatracak, - 5 V = -5 V olduundan kndan 0 V grlecektir.
RNEK:

ekildeki devrede OP-AMP 15 V ile beslenmektedir. Kullanlan diyot silisyum olduuna gre
Vo katr?
ekle gre OP-AMPn (+) giriine 0,7 V harcayan silisyum diyot balandndan buradaki
gerilim (-) giriine gre 0,7 V daha az olacaktr. Bu durumda ktan -15 V alnacaktr.

22

RNEK SORULAR

Aadaki 1 ve 2 nolu sorular devreye gre cevaplaynz.

1- Devredeki btn direnlerin birbirine eit ise Vo nedir?

2- Devrede bulunan R1=R2=20kohm R3=RF=40kohm
V1=2V V2=8V olduuna gre kta ka volt grnr?
1= 0,5 V1-0,5 Vo+Vo=0,5 V2
0,5 V1+0,5 Vo = 0,5 V2
Vo = V2-V1
2=
RF .(V1-Vo)+Vo=R3 .V2
R1+RF
R2+R3
=40.(2-Vo)+Vo=40.8
60
60
=2.(2-)+Vo=16.8
3
=4.2 Vo+Vo=16
3 3
3
=-2 Vo+Vo=16-4
3
3 3
=1.Vo=4
3
Vo=12V

23

TEST SORULARI
1-) ekildeki devrede Vi=4V Vref=2V OP-AMP besleme kayna voltaj deer +/-5 volt
olduuna gre k voltajnn deeri nedir ?

a)+Vk b)-7V c)+6V d)+2V

2-)ekildeki devrede Vi=1V Vref=3V besleme kayna voltaj deeri +/-5v olduuna gre
k voltaj deeri nedir ?

a)+4V b)-4V c)-Vk d)+3V

ekil-1
3,4 ve 5. sorular ekil-1e gre cevaplaynz.
3-)Lambann yanmas iin Vo aadakilerin hangisi olmaldr?
a) Vo= -Vcc b) Vo= 0 c) Vo= +Vk d) Vo= -Vk
4-ekil 1 deki devrede lambasnn yanmas iin aadakilerden hanisi gerekir?
a) Vref >VX b) Vref =VX c) Vref < VX d) Vref

24

VX

5-)ekil 1 deki lambann yanmas iin hangisi olmaldr?

a)
Rx> 20kOhm
b)
Rx 20kOhm
c)
Rx=20kOhm
d)
Rx<20kOhm

sekil-26-)

R1=R2=10k
R3=R4=30k
V1=3V V2=5V ise Vo=? Aadakilerden hangisidir?
a)-5V b)6V c)-6V d)3V

ekil-37,8,9 ve 10.sorular ekil-3e gre cevaplaynz

7-) P1 ve P2 potansiyometreleri orta noktada iken Vo =? aadakilerden hangisidir ?
a)10V b)0V c)-10 d)-Vk

25

8-) P1 max. P2 min. ken Vo=? Aadakilerden hangisidir ?

a)-10V b)10V c)+Vk d)-Vk
9-) P1 ve P2 max. ken Vo=? Aadakilerden hangisidir ?
a)1V b)-10Vc)-Vk d)0V
10-) P2 max. P1 min. ken Vo=? Aadakilerden hangisidir?
a)-10V b)10V c)-Vk d)+Vk

CEVAPLAR
1-) Vi>Vref (4V>2V) olduundan k voltaj +Vk dr.
2-)Vi<Vref (1V<3V)olduundan k voltaj-V ye eit olduundan k Vk dr.
3-)Transistrn iletime gemesi iin Beyz ucuna + Vk gelmesi gerekir. ( NPN Tr.)
4-)Transistr NPN olduu iin ve iletime geebilmesi iin Vx in Vref den byk olmas
gerekir.
5-) 60 Rx> 40 Rx + 400
60 Rx 40 Rx> 400
20 Rx> 400
Rx>20kOhm
6-)
Vo

(V 2 V 1).

(5 3).

R3
R4

30
10

=6V
7-) Devredeki btn direnler eit ise k gerilimi (V2-V1) den bulunur.V1=V2 olduundan
Vo=0 olur.
8-) Sadece P1 potansiyometresi alaca iin +10V luk P1 gerilimi OP-AMP n evirici
zelliinden dolay,Vo kta 10V olur.
9-) Devredeki btn direnler eit ise k gerilimi (V2-V1) den bulunur.Vo=0 olur.
10-) Sadece P2 potansiyometresi alaca iin +10V luk P2 gerilimi OP-AMP n evirmeyen
zelliinden kta yine +10V olur

26

TEST SORULARI II

R1=R2=R3=10K, Rf=10K, RL=1K

1-)Yukarda verilen fark alc devrede k gerilimi (Vo) aadakilerden hangisidir?
A) +4V

B) -4V

C) 0V

D) 1K

2) Yukarda verilen fark alc devrede op amptan ekilen yk akm (IL) aadakilerden
hangisidir?
A) 10mA

B) -4mA

C) 0

D) -10mA

3)

R1=R2=10K , R3=R4=30K , V1=3V , V2=-5V ise Vo k gerilimi aadakilerden

hangisidir?
A)Vk
B)-6V
C)6V
D)-Vk

27

R1=10 K,Rf=50K, V1=1,5V

V2=2,75V

4) Yukarda verilen fark alc devrede k gerilimi (Vo) aada verilenlerden hangisidir?
A) +2V

B) 0V

C) 1,25V

D) 6,25V

Vi (-) , Vref (-) ise

5) Yukarda verilen karlatrc devreye gre; Vi > Vref olduunda, Vo aadakilerden
hangisi olabilir?
A) Vo=0
B) Vo=-Vk
C)Vo=Vk
D) Vo=+5V
6) Yukarda verilen karlatrc devreye gre; Vi < Vref olduunda, Vo aadakilerden
hangisi olabilir?
A) Vo=0 B) Vo=-5V C) Vo=-Vk D) Vo= Vk

28

7) Yukardaki voltaj izleyici devrede Vi giriine +5V verilirse Vo k gerilimi ka volt olur?
A) Vo=+5V B) Vo=-5V C) Vo=0 D) Vo=+10V

CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7
C C D D A D A

TEST SORULARI III

1 ,2, ve 3.sorular aadaki ekle gre znz.
SORU 1) Sekildeki devrenin Vo ka volt dur?
R1=10K R2=10K R3=R4=30K V1=0,5V

A) V0=6V

B) V0=-Vk

V2=2.5V

C) V0=+Vk

D) V0=0

SORU 2) R1=R2=R3=R4 ise Vo=?

A) V0=V2-V1

B) V0=V1-V2

SORU 3) R1=R2=10K
A) V0=24V

C) V0=-Vk

R3=R4=30K V1=3V

B) V0=-24V

C) V0=-Vk

4 ve 5.sorular aadaki ekle gre zlecek.

29

V2=-5

D) V0=+Vk
V0=?
D) V0=+Vk

SORU 4) R1=R2=R3=R4 iin

P1 ve P2 potansiyometresi orta noktada iken
P1 max,P2 min
P1 ve P2 max iken V0 aadakilerden hangisidir?
A) V0=+VK ,-VK,O

B) V0=0,-10,0

C) V0=-VK,+VK,0

D) V0=0,10,0

SORU 5) Sonucun +Vk ve Vk olduu durum iin aadakilerden hangisi dorudur?

A) P1max,P2max
B) P1 max,P2 min
C) P1min,P2max
D) P1min,P1 min

6,7,8,9 ve 10.sorular aadaki ekle gre zlecek.

SORU 6) Lambann yanabilmesi iin V0 aadakilerden hangisi olmaldr?

A) V0=-Vcc

B) Vo=0

C) V0=+Vk

D) V0=-Vk

SORU 7) Lambann yanabilmesi iin aadakilerden hangisi gereklidir?

A) Vref>Vx

B) Vref=Vx

C) VrefVx

D) Vref<Vx

30

SORU 8)Lambann yanabilmesi iin aadakilerden hangisi olmaldr?

A) Rx>K

B) RxK

C) Rx=K

D) Rx<K

SORU 9)

Vcc=20 V

R1=20K

A)Rx>20K

B)Rx=20K

C)Rx<20K D)Rx20K

R2=40K R3=10K ise

SORU 10)Lambann yanmas iin Ib ne olmaldr?

Vcc=20V ,RB=100K Vk=14V Tr. silisyum
A) Ib=0,133mA B) Ib=1,33A C) Ib=1,47mA D) Ib=1,47A
CEVAP ANAHTARI
1)A 2)A 3)C 4)B 5)C 6)C 7)D 8)A 9)B 10)A
ZM 1)
R3 x (V1-V0) + V0=R4xV2
R1+R3
R2+R4
30 x (0.5-V0) +V0=30 x2.5
40
40
0.375-0.75V0+V0=1.875
0.25V0=1.5
V0=6V
ZM 2
R1=R2=R3=R4=ise
0,5(V1-V0) +V0=0,5xV2
0,5V1-0,5V0+V0=0,5V2
0,5V0=0,5(V2-V1)
V0=V2-V1
ZM 3
30 (V1-V0) +V0=30 x V2
40
40
30(3-V0) +V0=30 x (-5)
40
40
-V0=-24
V0=-24V
Ancak op-amp k Vk deerini geemez.
ZM 4
V2-V1=5-5=0
P1=10 P2=5 iken V0=-10
P1=10 P2=10 iken V0=0dr
ZM 5
-VK olduu durumda P1 min
+VK olduu durumda P2 max

31

Rx=?

ZM 6
OP-AMP n evirici zelliinden dolay V0=+Vk olur
ZM 7
V0=+Vk olmas iin Vx byk olmaldr.
Vx>Vref
ZM 8
Vx>Vref olduundan dolay
Rx>K olur.
ZM 9
Vcc xRx =Vcc x R2
Rx+R3
R2+R1
(Vx >Vref dolay)
20 x Rx
= 20x40
Rx+10k
40+20
Rx=20 K olur.
ZM 10
IB=Vk-VBE
RB
IB=14-0,7
100

IB=0,133 mA

32

OP AM P LARI N I NT EGRAL AL AN DEVRE OLARAK KUL LANI LM

ASI
Bir integratr devresinin temel zellii,giriine uygulanan iaretin integralini
alp ka vermesidir.ntegral iaretinin mant grafik olarak aada verilmitir

IR+IC=Iin
in=0
IR+IC=0
IR= -IC
Vin/R= -Vo/XC
XC=1/2fC
2f=S

1
....dt
S
Vin
VoSC
R
Vin
Vo
SRC
t2
1
Vo
. Vin.dt
RC t1
t1 Baalang(ilk ) zaman
t 2 Biti ( son) zaman
Vin.(t 2 t1)
Vo
olur.
RC
k Geriliminin Saniyedeki Deiim Hz

IC/C den heaplanr.

IR= Vin/R.

IR= -IC
IC/C= .V/Sn olur:

33

ntegral Devre Uygulamalar

Vo

1
.Vi (T 2 T1)
R.C

1., 2., 3., ve 4. sorular yukardaki devreye gre znz.

1.)
Vi = 2V
R = 1M
C = 1F
Yukardaki deerler iin balangtan 5sn sonra Vo deerleri aadakilerden
hangisidir?
A:
C:

Vo = -10V
Vo = +5V

B:
D:

Vo = +10V
Vo = -5V

2.)
Vi = 1V
R = 1M
C = 1F
Yukardaki deerler iin 1sn ve10sn arasndaki deiim miktar aadakilerden
hangisidir?
A:
C:

-3V
-9V

B:
D:

+6V
+1V

34

3.)
Vi = 3V
R = 1M
C = 1F
Yukardaki deerler iin sndeki deiim hz aadakilerden hangisidir?
A:
C:

1V/Sn
4V/Sn

B:
D:

2V/Sn
3V/Sn

4.)
Vi = 3V
R = 1M
C = 1F
Yukardaki deerler iin 2sn ve 6sn arasndaki deiim miktar aadakilerden
hangisidir?
A:
C:

-12V
+3V

B:
D:

+6V
-9V

OP AMP LARI N TREV AL AN DE VRE OLARAK KUL LANI

LM ASI
Dikkat edilecek olursa integral devresindeki diren ile kondansatrn yerleri deitirilerek
trev devresi yaplmtr.

35

ekilde ideal bir elektronik trev alc devre grlmektedir

IC+IRf=Iin
Iin=0
IC+IRf=0
IC= -IRf
Vin 1
Xc Sc
1
Xc
2 fc
2f=S
1
Xc
Sc
Vo
Vin.Sc
Rf
Vo= -Vin.S.C.Rf
S=d/dt
Vo= -C.Rf..dVin/dt olur.

Trev Alc Devrenin Transfer Fonksiyonu;

T

Vo
Vin

-2 fRf.C den hesaplanr.

36

Trev Alc Devre Uygulamalar

Vo

R.C

Trev alcnn transfer fonksiyonu

forml =>
|T| = | W.R.C | = | 2..R.C |

dVi
dt

5., 6., ve 7. sorular yukardaki devreye gre znz.

5.)
Vi = 10V
R1 = 1M
C = 1F
Yukardaki deerler iin Vo deeri aadakilerden hangisidir?
A: -10V
C: +10V

B: +6V
D: -6V

6.)
C = 1nF
R = 1M
F = 1KHz ve yukardaki deerler iin transfer fonksiyon deeri aadakilerden
hangisidir?
A: 3,14
C: 6,28

B: 11,42
D: 14,36

7.)
R = 100K
C = 1F
Yukardaki deerlere gre hangi frekans deeri iin transfer fonksiyon deeri 10
olur?

37

A: 15,92Hz
C: 10KHz

B: 16KHz
D: 20Hz

CEVAPLAR
1.)
Vi = 2V
R = 1M
C = 1F

Vo = [-1 / (1.10 6 x1.10

)] x 2 (5-0)

)] x 1 (10 - 1)

Vo = -10V

2.)
Vi = 1V
R = 1M
C = 1F
Vo = [-1 / (1.10 6 x1.10

Vo = -9V
3.)
Vi = 3V
R = 1M
C = 1F
IR=Vi/R=3/1.10 6 =3A
IR= -IC= -3A
IC/C=3A/1F=3V/Sn

4.)
Vi = 3V
R = 1M
C = 1F
Vo = [-1 / (1.10 6 x1.10 6 )] x 3 ( 6 2 )

Vo = -12V

38

5.)
Vi = 10V
R1 = 1M
C = 1F
Vo = [ -1.10 6 x 1.10
Vo = [ -dVi / dt ]

( d Vi / dt )

Vo = -10V
6.)
C = 1nF
R = 1M
T = 2x3,14 1.10 3 x1.10 9 x1.10 6
T = 6,28

T = 6,28
7.)
R = 100K
C = 1F
T= 2..f.R.C
f = T / (2..R.C )
f = 10 / (2.3,14.100.10.1.10 6 )
f = 100 / 6,28 = 15,92Hz

OP-AMPLI YARIM DALGA DORULTUCU

Bilindii gibi dorultma ilemini yapan eleman diyottur. Pratikte kullanlan
germanyum diyotun iletime geme voltaj yani eik gerilimi 0,3 Volt, Silisyum diyotun ise 0,7
Volt civarndadr. Bir germanyum diyotun iletime geebilmesi iin anodu katoduna gre 0,3
Volt, silisyum diyotun ise 0,7 Volt olmas gerekir. Dolaysyla, genlii 0,7 Volt civarnda
veya daha kk iaretler diyot ile dorultulamazlar. Dorultulacak sinyalin genlii 0,7Vtan
fazla olsa bile yaplan dorultma hassas olmaz. Bu sakncalar ortadan kaldrmak ve hassas bir
ekilde yarm dalga dorultma ilemini gerekletirmek iin ekil'deki gibi OP-AMP 'l hassas
yarm dalga dorultma kullanlr.

39

OP-AMP 'l Yarm Dalga Dorultma

V>0 olduunda X noktasndaki gerilim eksi olur.Bu durumda D1 kesimde D2 iletimdedir ve
Vo=0 olur.
V<0 olduunda X noktasndaki gerilim art olur.Bu durumda D1 iletinde D2 ke0simdedir ve
Vo= -Vi.R2/R1 olur.
R1=R2 ise Vo= -Vi olur.

Yarm Dalga Dorultmacn Giri-k Dalga ekli

rnek:R1=10K,R2=20K ve Vk=14V iin Vi-Vo grafiini iziniz.
Vi<0 iin Vo= -Vi.R2/R1 den Vo= -2Vi olur:

40

Vi>0 iin Vo=0 olur.

rnek: R1=10K,R2=50K Vk=14V iin verilen giri sinyaline gre k sinyalini iziniz

41

OP-AMPLI TAM DALGA DORULTUCU

OP-AMP 'l Tam Dalga Dorultma

Bu devrenin genel denklemi;
Vo= -(Vi.R5/R3+Vo1.R5/R4)
1.op_ampn kazancnn -1 olmas iin R1=R2 seilir.
k genliinin eit kmas iin ise R3=R5=2R4 alnr.
Vi>0 iken Vo1=0 olur.
Vi<0 iken Vo1= -Vi olur.(R1=R2 den)
Verilenlere gre genel denklemi dzenlersek;
Vo= -(Vi.2R4/2R4+Vo1.2R4/R4)
Vo= -(Vi+2Vo1) elde edilir.
Vi>0 iken Vo1=0 deerini denklemde yerine koyarsak;
Vo= -(Vi+0)
Vo= -Vi olur.
Vi<0 iken Vo1= -Vi deerini denklemde yerine koyarsak;
Vo= -(Vi-2Vi)
Vo=Vi olur.

42

Tam Dalga Dorultma Devresine Ait Dalga ekilleri

RNEK:R1=R2=10K,R3=R5=20K,R4=10K ve Vk=14V iin Vi-Vo grafiini iziniz.
Vi >O iin Vo1=0
Vo= -(Vi.R5/R3+Vo1.R5/R4)
= -(Vi.20/20+0)
= -Vi
Vi<0 iin Vo1= -Vi (R1=R2 den)
Vo= -(Vi.20/20+(-Vi).20/10)
= -(Vi-2Vi)
= Vi

43

OP-AMP LARLA YAPILAN FLTRE DEVRELER

ALAK GEREN FLTRE

R1=XC
XC=1/2f.C
FOH=1/2.R1C

FOH: st Kesim Frekans

44

YKSEK GEREN FLTRE

R1=XC
FOL=1/2.R1C

FOL: Alt Kesim Frekans

45

BANT GEREN FLTRE

FOL=1/2.R1C1

FOH=1/2.R3C2

rnek:R1=R3=10K,C1=0.01f ve C2=0.001f olduuna gre bant geiren filtrenin alt kesim

frekansn(Hz) ve st kesim frekansn(KHz) hesaplaynz.
zm:
FOL=1/2.3,14.10.10 3 .0,01.10 6 =1592.3Hz
FOH=1/2.3,14.10.10 3 .0,001.10 6 =15.92KHz

46

SORULAR
1-2-3 ve 4. sorular aadaki ekle gre cevaplaynz

1) Vi=2V iin Vonun deeri aadakilerden hangisidir?

a) 4V b) +4V c) +2V d) 2V
2) Vi=2V iin Vo1in deeri aadakilerden hangisidir?
a) 4V

b) +4Vc) +2V d) 2V

3) Vi= 2V iin Vonun deeri aadakilerden hangisidir?

a) 4V

b) +4V

c) 2V d) +2V

4)Vi= -2V iin Vo1in deeri aadakilerden hangisidir?

a) 4V b) +2Vc) 0V d)+4V
5) Aadaki alak geiren filtre devresinde st kesim frekans ne olmaldr?
R2=5K

C=1F

FOH=?

47

a) 3,18KHz

b) 0,628Hz

c) 31,8Hz

d) 0,628KHz

6) Aadaki alak geiren filtre devresinde st kesim frekansnn

10Hz olmas iin C ne olmaldr?
R2=10K

C=?

a) 1,59f
b) 1,59mf
c) 15,9f d)1,59nf
7) Aadaki yksek geiren filtre devresinde alt kesim frekans
ne olmaldr?

C=2f

R2=1K

FOL=?

48

a)79,61Hz

b) 79,61 KHz

c) 0,796Hz d) 0,796KHz

8) Aadaki yksek geiren filtre devresinde alt kesim

frekansnn 1 KHz olmas iin R2 ne olmaldr?
C=1F R2=?

a)159,2M

b)159,2K

c)1,59K

d)159,2

49

9)Aadaki bant geiren filtre devresinde st kesim frekans ne olmaldr? R4=10K

C2=3f
FOH=?

a)5,3Hz

b)5,3KHz

c)53KHz

d)53Hz

10)Aadaki bant geiren filtre devresinde alt kesim frekans ne

olmaldr?
R2=1K
C1=4f

a) 39,8KHz

b) 3,98Hz

c) 3,98KHz

CEVAPLAR
1)
Vo1= -(ViR/R)= -(210/10)= -2V
Vo= -(ViR3/R2+Vo1R3/R1)= -(280/40+(-2)80/20)=4V
2)
Vo= -Vi
= -2V
3)

Vo1=0

Vo= -(ViR3/R2)= - -((-2)80/40)=4V

4)

Vo1 = 0

5)

FOH= 1/23,14CR2

= 1/23,145K1f
50

d) 39,8Hz

=31,8Hz
6)
1KHz=1/23,14CR2
C=1/23,1410K10Hz
7)

=1,59f

FOL = 1/23,14CR2

= 1/23,142f1K

8)

=79,61Hz
FOL = 1/23,14CR2
1KHz=1/23,14CR2

R=1/23,141f1KHz
=159,2
9)
FOH=1/23,14C2R4
=1/23,1410K3f
=5,3Hz
10) FOL = 1/23,14C1R2
= 1/23,144f1K = 39,8Hz

51

OP-AMP 'l Faz Kaymal RC Osilatr

OP - AMP 'l Faz Kaymal R-C Osilatr

Yaygn olarak kullanlan 741 ve 747 gibi OP-AMP entegreleri osilatr devrelerinde de
kullanlr. ekilde gsterilen OP-AMP devresi inverting ykselte yapsnda olup, 3 adet R-C
frekans tespit edici tertipten meydana gelmitir. Rf direnci OP-AMP 'n kapal evrim
kazancn belirleyen geri besleme direnci, R1 direnci ise giri direncidir. Bu devrede her bir
RC 'den oluan frekans tespit edici tertibi 60 lik faz kaymasna neden olur. Devrede 3 adet RC 'den oluan tertip mevcut olduuna gre 3 x 60 = 180 lik faz kaymasna neden olur.
Burada nemli olan toplam faz kaymasnn 180 olmasdr.

OP-AMP 'l faz kaymal RC osilatrn alma frekans;

f = 1 / (2.R.C.6) forml ile hasaplanr.
Devrenin osilasyon (salnm) yapabilmesi iin devre kazancnn 29 'dan byk olmas gerekir.
Bundan dolaydr ki [Rf >= 29 R1] olacak ekilde seilmelidir.

52

OP-AMP 'l Wien Kpr Osilatr

OP-AMP 'l Wien Kpr Osilatr

ekilde grld gibi R1 - C1 'den seri, R2 - C2 'den oluan paralel R-C devreleri Wien
kpr osilatrn oluturur. Devrede ykselte olarak OP-AMP kullanlmtr. kazanc
belirleyen elemanlar ise R3 ve R4 'tr. k sinyali, belli oranda OP-AMP 'n faz evirmeyen
(+) giriine R1 - C1 elemanlar ile geri beslenmektedir.
OP-AMP 'n alma frekansnda R1 - C1 , R2 - C2 'den oluan kpr devresi maximum geri
beslemeyi yapmakta ve bu frekansta faz as sfr olmaktadr.
Devrede R3 - R4 ve OP-AMP 'tan oluan ksm ykselteci, R1 - C1 ile R2 - C2 'den oluan
ksm Wien kpr devresini yani frekans tespit edici tertibi meydana getirir.
ktan alnan sinsiodal sinyalin frekans veya devrenin alma frekans;
f = 1 / [2R1.C1.R2.C2] forml ile bulunur.
Eer devrede R1 = R2 = R ve C1 = C2 = C olarak seilirse forml;
f = 1 / (2RC ) olur.
Ayrca, devrenin istenen frekansta osilasyon yapmas ve yeterli evrim kazancn
salayabilmesi iin ( R3 / R4 ) >= 2 olmaldr.

53

Kristal Osilatr Devreleri

OP-AMP 'l Kristal Kontroll Osilatr Devresi

ekilde grld gibi kristal kontroll osilatr devresinde ilemsel ykselte (OP-AMP)
kullanlabilir. Bu devrede kristal, geri besleme yoluna seri balanmtr. Dolaysyla kristal,
seri rezonans frekansnda alr. Bu devrenin kndan kare dalga alnr. Tam olarak zener
geriliminde k genliini salamak iin ka bir ift zener balanmtr.
OP-AMP 'l Colpits Osilatr

54

ekil 3.49 - OP-AMP 'l Colpits Osilatr

lemsel Ykseltele gerekletirilen Colpits osilatr, ekilde gsterilmitir. Osilatrn

alma frekans Colpits Devresinin LC geri besleme devresiyle ayarlanmaktadr. Osilatr
frekans;
f = 1 /( 2L.CT)

CT = (C1.C2) / (C1+C2)
formlyle hesaplanr.

OP-AMP 'l Monostable Multivibratr

55

ekilde OP-AMP ile gerekletirilen tek

kararl multivibratr devresi grlmektedir.
ekildeki devrede giri sinyali yok iken D2
diyodu iletimde olacandan, OP-AMP 'n faz
eviren (-) giri ucundaki gerilim milivolt
seviyesindedir. Bu anda OP-AMP 'n faz
evirmeyen (+) giri ucundaki gerilim ise;
[Vo / (R2 + R3)].R2 'dir.
Negatif giri sinyali uygulandnda ve bu
deer
[Vo / (R2 + R3)].R2 deerini geerse D2
diyodu ters polarmaya urar. Dolaysyla C2
kondansatr zorunlu olarak arj olur. C2 'nin
arj olmasyla beraber OP-AMP 'n (-) girii,
(+) giriinden daha fazla negatif olacaktr.
OP-AMP 'n k max Vo gerilimine ular.
OP-AMP 'l Monostable M.V. Devresi
Negatif giri palsi uygulanrsa ve bu darbenin
seviyesi, OP-AMP 'n faz evirmeyen (+) giriindeki gerilim deerini aarsa, OP-AMP -Vo
(max) deerine ular.

OP-AMP 'l Bistable Multivibratr

OP-AMP 'l Bistable M.V. Devresi

56

ekilde grld gibi, devrenin k ZD1 ve ZD2 Zener diyodlar ile belirlenen +Vz ve -Vz
deerleri arasnda doyuma gider. Non-inverting giriteki, negatif geri beslemeyi salayan
eleman Rf direncidir. Vi giriine sinyal uygulanmad srece devre konumunu koruyacaktr.
Vi giriine kk bir pozitif darbenin uygulanmas halinde, OP-AMP 'n faz evirmeyen (+)
giriindeki polarite deieceinden, OP-AMP k bir nceki durumunun tersi olacaktr. OPAMP k, Vi giriine uygulanan darbe ile +Vz ile -Vz deerleri arasnda deiecektir.
OP-AMP 'l Astable Multivibratr
OP-AMP ile gerekletirilen astable (kararsz) multivibratr devresi, aslnda karlatrc gibi
almaktadr.
lk nce OP-AMP 'n faz evirmeyen (+) giriindeki Vx deerinin daha pozitif olduunu
dnelim. Bu durumda, OP-AMP k Vo = +Vk kadar olur.
Buradan;
Vx = [V / (R1 + R2)].R1 deerindedir. R1
/ (R1 + R2) = k olarak tanmlarsak
Vx = k . V olur. Bu esnada C kapasitesi,
OP-AMP 'n faz eviren uca (+) gerilim
uygulayacak ynde arj olmaktadr.
Kondansatr zerindeki gerilim Vc =
k.V olduunda OP-AMP k Vo = -V
olarak konum deitirir. Vc = - kV
olduunda OP-AMP k Vo = +V
olarak yine konum deitirir. Olaylar
byle devam ederek, kta V genlikte
bir kare dalga elde edilecektir.
Transistrl astable mltivibratr
devresinde olduu gibi dardan
herhangi bir tetikleme olmadan ktan
kare dalga elde edilir. RK1 ve RK2
OP-AMP 'l Astable M.V. Devresi
direnleri, OP-AMP 'n faz eviren (-)
ve evirmeyen (+) girilerini korumak amacyla kullanlmtr.

57

Gerilim Kontroll Osilatr Olarak Kullanlmas

DC k voltaj ile kontrol edilebilen osilatrlere,
gerilim kontroll osilatr (VCO - Voltage Controlled
Oscillator) ad verilir.
ekildeki devre, Vi giri voltaj ile frekans kontrol
edilebilir bir testere dii jeneratrdr. Temel olarak bu
devre integral alc bir devredir. Negatif geri besleme
hattnda bir kondansatr ve ona paralel bal bir tristr
(SCR-Silicon Controlled Rectifier) kullanlmtr. Tristr
ON-OFF anahtarlamay gerekletirir. Tristrde, anodkatod ve gate olmak zere terminal
OP-AMP 'l Gerilim Kontroll
bulunur.
Osilatr
Gate voltaj ( VG ) belli bir eik gerilimini atktan sonra
iletime geer. Gate voltaj, eik geriliminin altnda bir tristr yaltmdadr.
k voltajnn pozitif olmas iin Vi gerilimi negatiftir. DC bataryann negatif kutbu OPAMP 'n faz eviren (-) giriine uyguland zaman ktan pozitif bir rampa darbesi elde
edilir. nk, sabit bir fonksiyonun integrali, rampa fonksiyonudur. rnein, 5 sabit saysnn
integrali 5x 'dir. Burada 5 says sabit bir fonksiyonu temsil ederken 5x rampa fonksiyonunu
temsil eder.
kta meydana gelen pozitif darbe, tristrn eik gerilimini aarsa tristr iletime geer ve
kondansatr tristr zerinden dearj olur. Bu kez k negatif ynde inmeye balar. kn
negatif ynde inmesi, tristr yaltma sokacandan kondansatr tekrar arj olur. Bu kez
kndaki rampa darbesi tekrar pozitif ynde artmaya balar. Kondansatrn arj ve dearj
ile tristrn iletime ve yatlma gemesiyle devrenin kndan testere dii biimindeki dalga
elde edilir.

58