Prof.dr.

Drago Trkulja sci seizmolog mr geotehnikih nauka

SEIZMINOST BOSNE I HERCEGOVINE

Poetak rada u oblasti seizmoloke aktivnosti na teritoriji Bosne i Hercegovine datira iz

1894. godine.
Instrumentalni period seizmoloke slube, meutim, poinje u 1906. godini instaliranjem
prvih seizmografa u Sarajevu i Mostaru.
Seizmoloka sluba je organizovanije otpoela sa radom u 1959 godini u sastavu
Republikog hidrometeorolokog zavoda u Sarajevu, izgradnjom zgrade Seizmoloke stanice
(1961.god.) u Sarajevu i instaliranjem dva (2) seizmografa mehanike registracije.
Pojavom katastrofalnoih zemljotresa 26 i 27.oktobra 1969 godine, (sa epicentrom na
podruju Banja Luke), koji su razorili ire podruje Bosanske Krajine, poinje novi period
razvoja seizmoloke slube B i H. Naime, 25.12.1970. godine na osnovu Zakona o seizmolokoj
slubi B i H osnovan je Seizmoloki zavod kao nosioc poslova iz oblasti seizmologije u Bosni i
Hercegovini.
Donoenjem Zakona o seizmolokoj slubi B i H-e, zapoinje organizovaniji rad
seizmoloke djelatnosti i instrumentalnih seizmolokih osmatranja .
Izgradnjom seizmolokih stanica u Bosni i Hercegovini i nabavkom savremeni
seizmolokih stanica, seizmoloka osmatranja se u osnovi odvijaju preko regionalnih
seizmolokih centara : Sarajevo (gdje je i sjedite zavoda); Banja Luka i Mostar i Seizmolokih
stanica: Sarajevo, Banja Luka, Mostar, Tuzla, i Lokalnih seizmolokih stanica: Biha,Zenica,
Jajce,Klu, Ljubinje i drugih seizmolokih stanica instalisanih na Hidroenergetskim objektima
B i H-e: Rama, Trebinjica, Boac, Viegrad i dr.
Do 1991 godine, preko mree seizmolokih stanica i instrumenata. vreno je
registrovanje seizmolokih pojava, analiza i obrada podataka, izrada kataloga zemljotresa, karata
epicentara zemljotresa i permanentna razmjena sa seizmolokim centrima, a sav rad bio je
koordiniran preko Zajednice za seizmologiju Jugoslavije.
Za vrijeme ratnih dejstava (1991 1995.god.), na podruju Bosne i Hercegovine, veina
seizmolokih stanica sa instrumentima ( izuzev Seizmoloke stanice Banja Luka) je uniteno,
a seizmoloka djelatnost se organizuje preko entitetskih zavoda:
- Federalni meteoroloki zavod Sarajevo i
- Republiki hidrometeoroloki zavod Banja Luka

OSNOVNE KARAKTERISTIKE SEIZMINOSTI B i H

Teritorij Bosne i Hercegovine predstavlja jedan od seizmiki aktivnijih dijelova
Balkanskog poluotoka, koji ulazi u sastav sredozemno trans - azijskog seizmikog pojasa.
Pored prirodnih zemljotresa koji su esta pojava, u regionu se javljaju i vjetaki
zemljotresi kao posledica izgradnje hidroakumulacija brana. koji su rgistrovani na branama
Boac, Grabovica, Granarevo, Rama i dr.

Za izuavanje seizminosti teritorije Bosne i Hercegovine potrebna su poznavanja

arita zemljotresa kako lokalnih tako i udaljenih i iz drugih drava.
Na prostorima drugih susjednih drava najjai zemljotresi koji su svojim intenzitetima
ugroavali i Bosnu i Hercegovinu, i ostvarivali vee seizmike efekte, su zemljotresi iz
arita (vidi tabelu 4 i sliku 8) u kojima su registrovani maksimalni intenziteti.
Hronoloki prikazujemo u tabeli 1. dogoene zemljotrese
Tabela 1
Vrijeme
Mjesto
Magnituda
Intenziet u epicentru
(M)
(Io) MCS skale
06.01.1905.
Krupanj (Srbija)
M = 5,3
Io = 7 o
08.10.1909.
Petrinja (Hrvatska
M = 6,0
Io = 9 o
13.04.1964.
Slav. Brod (Hrvatska)
M = 5,7
Io = 8 o
07.09.1970.
Knin (Hrvatska)
M = 5,3
Io = 8 o
15.04.1977.
Ulcinj (Crna Gora)
M = 7,1
Io = 9 o
Prema raspoloivim podacima na podruju Bosne i Hercegovine, u prolosti, dogodilo se
vie razornih zemljotresa (iz lokalnih arinih zona), Magnitude M 5,0 ; Intenziteta u
epicentru Io 7 o MCS skale ( tabela 2 ; Slika 1 Karta epicentara zemljotresa )
U tabeli 5 prikazani su hronoloki dogoeni zemljotresi na podruju B i H

Vrijeme
07.04.1905.
01.08.1907.
25.12.1908.
12.03.1916.
06.02.1923.
15.03.1923.
14.02.1927.
17.12.1940.
31.12.1950.
11.06.1962.
07.03.1967.
27.10.1969.
25.08.1970.
29.10.1974.

Mjesto
Petrovac
Poitelj
Vlasenica
Biha
Jajce
Imotski
Ljubinje
Derventa
Drugovii
Treskavica
Srebrenica
Banja Luka
Gacko
Lukavac

Magnituda
(M)
M = 5,0
M = 5,7
M = 5,3
M = 5,0
M = 5,0
M = 6,2
M = 6,0
M = 5,1
M = 5,7
M = 6,0
M = 5,1
M = 6,6
M = 5,0
M = 5,0

Tabela 2
Intenziet u epicentru
(Io) - MCS skale
Io = 7 o
Io = 7 - 8 o
Io = 6-7 o
Io = 7 o
Io = 7 o
Io = 8 - 9o
Io = 8o
Io = 7 o
Io = 8o
Io = 8o
Io = 7 o
Io = 9o
Io = 7 o
Io = 7 o

Analizom podataka o dogodjenim zemljotresima, prikazanim u tabeli 2., uoava se da

se je u prolosti, na podruju Bosne i Hercegovine, dogodilo vie razornih zemljotresa sa
najjaim intenzitetima izarinih zona Imotsko, Ljubinje, Treskavica i Banja Luka. (karta
epicentara zemljotresa Sl.1 i Karta seizmogenih zona Sl.2).

Slika 1..

Slika 2
Na seizmolokoj karti Bosne i Hercegovine (Sl.13)izdvojene su zone sa maksimalnim
intenzitetima zemljotresa i na istoj uoava se da se najvei dio teritorije nalazi u zoni 7, 8 i 9 og stepena seizmikog intenziteta MCS skale Na kartama Slike 4 ,5, 6 i 7. prikazane su
seizmoloke karte za povratne periode 100,200, 500 i 1000 godina.

Prema dosadanjim saznanjima i razvoju toka seizmike aktivnosti u prolosti, na

podruju B i H-a, naj razorniji zemljotresi sa katastrofalnim posljedicama su zemljotresi, iz
arinog podruja Banja Luke.
Na Slikama 10, 11. 12, i 13 ,prikazane su seizmoloke karte B i H za povratne periode;
100, 200, 500 i 1000 godina.

Slika 3

Slika 4.

Slika 5.

Slika 6

Slika 7

 ZAKLJUAK
-Permanentna opasnost od katastrofalnih zemljotresa, koji su se relativno
esto dogaali na teritoriji Bosne i Hercegovine i u bliem okruenju, ukazuje
na neophodnost da se preventivom protiv tetnog djelovanja zemljotresa treba
zapoeti jo u fazi prostornog i urbanistikog planiranja i projektovanja.
Uzimajui u obzir konkretne seizmike uslove podruja lokacije na kojima se
grade objekti i primjenom osnovnih principa seizmologije, inenjerske
seizmologije i zemljotresnog inenjerstva kod projektovanja, u velikoj se
mjeri moe direktno uticati na smanjenje posljedica od zemljotresa.
-Savremena dostignua u seizmologiji i inenjerskoj seizmologiji
omoguuju praktino potpunu zatitu objekata svih namjena
od tetnih
dejstava zemljotresa. Drugim, rjeima seizmika preventiva u domenu zatite
materijalnih dobara od tetnih dejstava zemljotresa je dostigla izuzetno visok
nivo u svijetu i kod nas.
-Iako naa zakonska regulativa i tehniki normativi seizmike preventive
u domenu prostornog i urbanistikog planiranja, projektovanja i izgradnje
objekata u zemljotresima ugroenim podrujima, sadri sva najsavremenija
rjeenja vezana za organizovanje akcija za spreavanje, odnosno smanjenje
tetnih dejstava izazvanih elementarnim nepogodama (zemljotresima).
-veliinom i karakteristikama prisutne seizmike opasnosti od zemljotresa
koji ih ugroavaju.
-U vezi sa time u radu se daju smjernice sa nainom ivljenja i ponaanja u
vrijeme, prije zemljotresa, za vrijeme glavnog udara- neposredno poslije
glavnog udara i vrijeme naknadnih udara (afterokova).
Utvrivanje ponaanja ljudi i normativa ivljenja za pojedina podruja mogue
je sagledati iz detaljnih seizmolokih karata sa kojih se moe oitati, za svako
mjesto- optinu, potencijalna veliina jaine zemljotresa koji ga ugroava, pa
shodno tome organizovati normative ivljenja i obuku stanovnitva za tu
elementarnu nepogodu katastrofu.
-Da bi se dali odgovori na navedeno neophodno je organizovati
sistematska seizmoloka osmatranja na podruju cijele teritorije sa savremenom
mreom seizmolokih stanica.(Slika 8 "Seizmoloki monitoring Bosne i
Hercegovine". Na slici 9 prikazan je raspored savremenih digitalnih
seizmolokih stanica po dravama JI Evrope. Na slici se vidi da B i H-a nije
bila opremljena mreom savremenih seizmolokih stania. Do 3004 godine

Slika br 8.

Slika br. 9 Mrea Seizmolokih stanica JI Evrope (Ljubljana 2003 god.).

OSNOVNI PARAMETRI KOD DEFINISANJA

KARAKTERISTIKA ZEMLJOTRESA
\
JAINA ZEMLJOTRESA
Intenzitet zemljotresa, je jaina zemljotresa, odnosno, efekti
oteenja koje zemljotres izaziva na povrini Zemlje. Odreuje se po nekoj od
seizmikih skala. Kod nas je u upotrebi dvanaestostepena Merkali-KankaniZibergova skala (MCS).
Pored te skale postoje i druge skale: amerika modifikovana Merkalijeva skala
(MS), japanska skala (7 stepeni), skala ANSSSR (12 stepeni), kineska skala (12
stepeni), Medvedev-Sponhajer-Karnikova skala (MSK-64), koja predstavlja
modifikovanu MCS skalu i njoj bliske skale. Takoe je dvanaestostepena.
Magnituda zemljotresa je mjera za jainu zemljotresa u ognjitu.
Odreuje se na osnovu instrumentalnih i makroseizmikih podataka. Tvorac
magnitude je ameriki seizmolog F.C. Richter, te se magnitudna skala koja ima

9 stepeni naziva i Rihterova skala. Tu skalu ne treba mijenjati sa skalom

intenziteta potresa, to je vrlo est sluaj.
Energetska klasa (K). Broj zemljotresa koji nastaju na itavoj Zemlji,
utoliko je vei, ukoliko je njihova jaina manja. Broj slabih zemljotresa
mnogostruko je vei od broja jakih zemljotresa.
Empirijski je ustanovljeno da postoji zavisnost izmeu broja
zemljotresa i energije koja se njima oslobodi. Ova zavisnost priblino je
stabilna za prostrane seizmike oblasti i za dugotrajne vremenske periode
osmatranja. Tvorac energetske klase zemljotresa je J. V. Riznienko
logaritam energije zemljotresa izraen u dulima J :
K = log E J ; Za Banja Luku K = 1,5 M + 4,5.

Koliina osloboene energije

Koliina osloboene energije u ognjitu aristu koja je potrebna da
izazove zemljotres od 12 na povrini Zemlje iznosi oko 10 na 26 ERGA, to
odgovara M = 9.
- Radi uporedbe,
Atomska bomba baena na Hiriimu 1945 godine imala je snagu od oko
20 kilotona klasinog eksploziva. Ovakva koliina eksploziva odgovara
zemljotresu od 7 MCS.
- Ameriki naunici Gutemberg i saradnici izraunali da su;
Zemljotresi u: San Francisku (1906) utroili energiju 20 oko biliona
KW /S
Tokio (1923) - 16 biliona KW/S
Mesina /1908) 900 milijardi
KW/S
Lisabon (1775) - 400 milijardi KW/S
- utroena energija koja je mogla obezbjediti potronju elektrine
energije dananjeg ovjeanstva pola vijeka.
Prosjean broj zemljotresa na Zemlji u jednoj godini je:
1 ......... 11
3 ............. 10
11 .......... 9
80 .......... 8
400 ....... 7
1300 ..... 6

Vrijeme trajanja; ( lom traje od poetka nailaska S talasa)

M = 8 .......... 45 50 sec
M = 7 ............. 25 30 sec.
M = 6 ..... oko 15 sec ( Banjaliki M = 6,6 oko 20 sec)
Duina razloma.

San Francisko (1906) M = 8,2

oko 220 km.
Banja Luka (1969)
M = 6,6
25 km.
Intenzitet zemljotresa u epicentru predstavlja maksimalnu jainu
zemljotresa na povrini Zemlje, odnosno u epicentru. Obiljeava se simbolom
I0. Obino se uzima da je intenzitet u epicentru za 0,5 stepeni vei od
intenziteta na prvoj izoseisti ( I 1 ).
Izoseista. Intenzitet zemljotresa opada sa udaljavanjem od epicentra.
Zakonomjernost ovog opadanja, u radijalnim pravcima od epicentra, prikazuje
se izoseistama. To su zatvorene krive linije koje povezuju take na povrini
Zemlje, koje su imale isti seizmiki intenzitet zemljotresa.
Na slici 5. prikazana je karta izoseista banjalukog zemljotresa od 27.
oktobra 1969. godine.(09h 11m. po lok. vremenu), M = 6,6; Io = 9 (MCS).
arita zemljotresa, a u vezi sa njima i epicentri, vezani su za tektonske
razlome u Zemljinoj kori. Njihov poloaj ne moe se prikazati takom jer se
pruaju odreenim pravcima linijski. To uslovljava da izoseiste imaju
priblino elipsaste oblike. Samo kod zemljotresa sa dubokim hipocentrima
izoseiste tee ka priblino krunom obliku. Na izdueni oblik izoseista utie i
pojava da se seizmiki talasi, irei se od ognjita, mnogo bre kreu u pravcu
pruanja geolokih struktura (rasjeda), a sporije upravno na pravac pruanja
geolokih struktura, jer se u tom sluaju jedan dio seizmikih talasa odbija, na
granicama slojeva razliitog petrografskog sastava.
Zemljotres od 27.10.1969. godine, bio je najvei zemljotres koji se
dogodio u prolosti i koji je zahvatio banjaluko podruje. Ovaj zemljotres,
ostvario je vei seizmiki efekt (Io = 9 MCS skale).
Na karti (slika 10) se uoava relativno velika rasprostranjenost
makroseizmikog intenziteta. Oblik izoseista uglavnom se slae sa dinarskim
pravcem pruanja.
Priblina povrina terena obuhvaena izoseistom 9 MCS skale jeste 70
km2, 8 MCS skale jeste 1800 km2, za izoseistu 7 MCS skale iznosi 9000 km2.

Poveanje povrine obuhvaene jednom izoseistom kod ovog zemljotresa

posledica je i deformacija i oteenja izazvanih razornim zemljotresom od
26.10.1969. godine.

Slika 10. Karta izoseista Banjalukog zemljotresa 27.10.1969.

Dejstvo zemljotresa, na odreenom (prostoru) terenu zavisi od sloenog
uticaja od vie faktora meu kojima su najvaniji;
- prostorni raspored arita zemljotresa,
- uticaji sredine kroz koju se seizmiki talasi ire
- magnitude zemljotresa,
- uestalosti njihovog dogaanja
- podpovrinske grae terena i njegovih in.gelokih, hidrogeolokih i
fizikih osobina,
- od uslova oslanjanja graevina na tlo i osobina samih graevina i
materijala od koga su sagraene.

- Makroseizmiki podaci su podaci o zemljotresu i njegovim efektima,

koji se prikupljaju osmatranjem na terenu, bilo direktnim od strane
seizmologa,putem ankete,podaci o zemljotresu dobijeni obradom
instrumentalnih zapisa.

SKALE SEIZMIKOG INTENZITETA KOJE SU U

PRIMJENI U EU
Skala seizmikog intenziteta (MSK-64)
(S. V. Medvedev (Moskva) V. ponhajer (Jena) Karnik(Prag))
Ova skala predstavlja modifikaciju MCS (Merkali-Kankani-Ziberg).
Sastavljena je na osnovu materijala dobijenih sa terena nakon zemljotresa, kao i
na osnovu literaturnih podataka. Utvrivanje skale baziralo se na sljedeim
pokazateljima:
1 Tip izgradnje
koliinske karakteristike
klasifikacije oteenja
grupisana obiljeja aranman skale.
2 Tip zgrada zgrade kod kojih nisu primijenjene seizmike mjere:
Tip A zgrade od neobraenog kamena, seoske zgrade, zgrade od nepeene
cigle, kue oblijepljene glinom;
Tip B obine graevine od peene opeke, zgrade sainjene od blokova i
montane zgrade (prefabrikovan materijal), zgrade sainjene od prirodnog
tesanog kamena i one sa djelimino drvenom konstrukcijom;
Tip C armirano-betonske zgrade i dobro graene drvene kue.
3 Koliinske karakteristike procentualni prikaz u odnosu na
postojei broj objekata u regionu
pojedine: oko 5 %
mnoge: oko 50%
veina: oko 75%
4 Klasifikacije oteenja
1. Prvi stepen laka oteenja: sitne pukotine u malteru, osipanje komadia
i ljuspica maltera i boje sa zidova i tavanica;

2. Drugi stepen umjerena oteenja: manje pukotine u zidovima, opadanje

krupnih komada maltera, padanje crijepova sa krova, pojava pukotina na
dimnjacima i opadanje dijelova dimnjaka;
3. Trei stepen tea oteenja: vee i dublje pukotine u zidovima, ruenje
dimnjaka;
4. etvrti stepen razaranje: pucanje zidova, zjapee pukotine, djelimino
ruenje zgrada, ruenje unutranjih zidova;
5. Peti stepen totalna oteenja: potpuno ruenje zgrada. Slika oteenja
Katolike crkve za vrijeme zemljotresa ( Sl.11, prikazuje stepen oteenja d =
5).
Katolika crkva naselje Petrievac d = 5

d =5

Slika 11
5 Grupisana obiljeja skale (aranman)
1. Ljudi i okolina koja ih okruuje;
2. Graevinske konstrukcije svih vrsta;
3. Prirodne pojave.
Intenzitet zemljotresa u stepenima
1) Neosjetan zemljotres intenzitet oscilovanja tla ljudi ne mogu
osjetiti. Zemljotres registruju samo instrumenti.
2) Jedva osjetan zemljotres oscilovanje tla osjete samo neki ljudi koji
se odmaraju u kuama i to, naroito, na viim spratovima.
3) Lak zemljotres oscilovanje tla osjeaju poneki ljudi koji miruju u
kuama, van kue taj se potres osjeti pod veoma povoljnim uslovima.

Oscilovanje tla podsjea na podrhtavanje pri prolasku lakog kamiona. Paljiv

posmatra moe da uoi lagano klaenje predmeta koji vise, a to klaenje je
izraenije na viim spratovima.
4) Umjeren zemljotres zemljotres osjete mnogi ljudi u kuama. Pod
otvorenim nebom samo poneki. Poneko se probudi, ali ni tada jo nema panike.
Oscilovanje tla podsjea na podrhtavanje pri prolazu teko natovarenog vozila:
prozori zveckaju,vrata klaparaju, grede u tavanici krckaju, tenosti u otvorenim
sudovima se pokreu, namjetaj kripi, predmeti koji su objeeni ljuljaju se, a
potres se moe osjetiti u automobilu koji nije u pokretu.
5) Dosta jak zemljotres zemljotres koji budi iz sna. Zemljotres ovog
stepena osjete ljudi u kuama i pod vedrim nebom. Mnogi se bude iz sna,
ivotinje se uznemire, zgrade se potresaju iz temelja, predmeti koji vise jako se
ljuljaju, slike na zidovima se pomjeraju, u veini sluajeva asovnici sa
klatnom se zaustavljaju, pokretni predmeti se, takoe, pomjeraju, nezatvorena
vrata i prozori se njiu, tenosti iz otvorenih sudova se prosipaju. Mogue su
tete prvog stepena na pojedinim zgradama tipa A. Takoe je mogua promjena
izdanosti izvora.
6) Jak zemljotres zemljotres koji izaziva paniku. Osjete ga svi ljudi,
kako u kuama, tako i pod vedrim nebom. Ljudi istravaju iz kua na ulicu,
neki gube ravnoteu, domae ivotinje bjee iz tala, u mnogim sluajevima
lome se sudovi i stakleni predmeti, mala crkvena zvona poinju da zvone. Neke
zgrade tipa B i mnoge zgrade tipa A trpe oteenja drugog stepena. U vlanom
tlu mogue su pukotine irine do 1cm, a u planinskim predjelima mogue su
pojave klizanja. Javljaju se promjene izdanosti izvora i promjene nivoa vode u
bunarima.
7) Silan zemljotres ljudi bjee iz kua u panici. Mnogi teko odravaju
ravnoteu, potres osjeaju ljudi i u vozilima koja se kreu i zvone velika zvona.
Mnoge zgrade tipa B imaju tete prvog stepena i drugog stepena. Na mnogim
zgradama tipa A javljaju se tete treeg stepena, a na nekim tete etvrtog
stepena. Na mjestima gdje putevi zasijecaju padine mogu se javiti klizita i
pukotine na putu. Na spojevima (sastavcima) cjevovoda javljaju se oteenja, u
kamenim ogradama i zidovima javljaju se pukotine. Na vodenim povrinama
obrazuju se talasi, voda se muti usljed dizanja mulja sa dna prema povrini,
nivo vode u bunarima se mijenja kao i izdanost izvora. Presueni izvori mogu
se obnoviti, a aktivni presuiti. Rjee se javljaju klizita na ljunkovitoglinovitim obalama.
8) tetan zemljotres (velike tete) opti strah i panika. Potres se
osijea jako i u automobilu u pokretu, grane se lome, teak namjetaj se

pomjera, a djelimino i prevre, visei predmeti (lusteri) djelimino se oteuju.

Veina zgrada tipa C trpe tete drugog stepena, a poneke iz ove grupe i tete
treeg stepena. Mnoge zgrade tipa B zadobijaju oteenja treeg stepena, a
pojedine oteenja etvrtog stepena. Zgrade tipa A imaju oteenja etvrtog ili
ak petog stepena. Izuzetno dolazi do loma cjevovoda na spojevima, statue i
kameni spomenici obru se oko svog postamenta, a ponekad i prevru, kamene
ograde i zidovi se rue. Dolazi do klizanja zemlje na bokovima puteva.
Pukotine u tlu mogu imati irinu do nekoliko centimetara. Voda u jezerima se
muti. Mogu se javiti nova vrela. Presahli bunari pune se vodom, a puni mogu
da presue. Izdanost i nivoi vode se mijenjaju.
9) Ogranieno razoran zemljotres opte oteenje zgrada i opta
panika. ivotinje bjee na sve strane. Mnoge zgrade tipa C imaju tete treeg
stepena, a pojedine i etvrtog stepena. Zgrade tipa B zadobijaju oteenja
etvrtog ili petog stepena. Moge zgrade tipa A trpe tete petog stepena.
Spomenici i stubovi padaju, a na rezervoarima se javljaju ozbiljna oteenja.
Podzemne cijevi se djelimino lome. U nekim sluajevima krive se eljeznike
ine, a putevi oteuju. Na ravniarskom zemljitu, koje je podvodno, voda
izbija na povrinu i razlijeva se. Pijesak i mulj mogu biti izbaeni sa vodom ili
bez vode. Pukotine koje se javljaju u zemljitu mogu dostii irinu do 10cm.
Pored takvih, moe se javiti i vei broj manjih pukotina. esti su odroni i
odvaljivanje velikih komada stijena u brdovitim predjelima. Dolazi do
aktiviranja mnogih klizita. Na vodenim povrinama javljaju se veliki talasi.
Takoe se javljaju velike promjene u reimu podzemnih voda.
10) Razorni zemljotres opte ruenje zgrada. Mnoge zgrade tipa C
zadobijaju oteenja etvrtog stepena, a oteenja petog stepena zadobijaju
pojedine zgrade tog tipa, zatim mnoge zgrade tipa B, a i veina zgrada tipa A.
Na nasipima i branama dolazi do kritinih oteenja. Javljaju se teka oteenja
mostova. eljeznike ine se krive. Cijevi u podzemnim instalacijama savijaju
se i lome. Na zastorima puteva (asfalt, kaldrma) javljaju se talasi. U zemljitu
se javljaju pukotine irine do 1m. Slabije vezano zemljite sa padina klizi, a na
obalama rijeka mogua su formiranja velikih klizita. Isto se deava i na strmim
morskim obalama. Voda iz kanala, rijeka i jezera se izlijeva, a nivo vode u
bunarima se mijenja, itd. Moe da doe do obrazovanja novih jezera.
11) Pustoni zemljotres (katastrofe) Teka oteenja na veoma solidno
graenim objektima. Mostovi, brane, eljezniki i drumski putevi postaju
neupotrebljivi. Cijevi u podzemnim instalacijama se kidaju. U zemljitu se
javlja veliki broj pukotina, zjapeih pukotina, rasjeda i premjetanja stjenovitih
masa u horizontalnom i vertikalnom pravcu. Javljaju se velika klizanja i
oburvavanja stijena. Ovaj intenzitet iziskuje posebna izuavanja.

12) Katastrofalan zemljotres promjene reljefa. Ogromne tete ili

potpuno ruenje svih objekata nad i pod zemljom. Bitna izmjena povrinskog
izgleda Zemlje. Javljaju se velike pukotine u tlu, velika horizontalna i
vertikalna premjetanja stijenskih masa, te obruavanja velikih razmjera u
planinskim predjelima ili na obalama rijeka i drugih vodotoka. Obrazuju se
nova jezera, a rijeke mogu mijenjati pravce svojih tokova. Utvrivanje tog
intenziteta zahtijeva posebna izuavanja.
Tabelarni prikaz nekih veliina koje se javljaju u postupku seizmike
mikroregionalizacije i grafiki pregled aranmana MSK-64 skale intenziteta,
koji su dati u ovom prikazu pojmova i termina, uraeni su u cilju lakeg i
preglednijeg prikaza tih vrijednosti.
Tabela 3
Brojne karakteristike oscilovanja tla pri raznim intenzitetima

INTENZITE

2
s

cm
v
s

5
6
7
8
9
10

12 25
25 50
50 100
100 200
200 400
400 800

1,0 2,0
2,1 4,0
4,1 8,0
8,1 16,0
16,1 32,0
32,1 64,0

TI

cm

X0
cm s
0,5 1,0
1,1 2,0
2,1 4,0
4,1 8,0
8,1 16,0
16,1 32,0

ubrzanje tla za periode u intervalu 0,1 0,51 s

v brzina oscilovanja tla u intervalu perioda 0,5 2,0 s
X 0 amplituda pomijeranja centra mase klatna iji je period oscilovanja
T0 = 0,25 s , a logaritamski dekrement priguenja 0,5
Brojke 5, 6, 7 i 8 oznaavaju stepen oteenja po SKM-64 skali.

. Evropska makroseizmika skala EMS-98

U poetnoj fazi razvoja seizmologije, u naoj domovini, primenjivana je
Forel-Merkalijeva skala u koju je odreene izmene i prilagoavanja naim
uslovima uneo J. Mihajlovia. Potom je primenjivana Merkali-KankaniZibergova (MCS) skala, grubo do 1987. godine kada je primenjena Evropska
makroseizmika Medvedev-Sponhauer-Karnik (MSK-1964). Od 1992 godine
je razvijana izmenjena Evropska makroseizmika skala (EMS-92) koja u naoj

zemlji jo nije primenjivana. Primena razliitih skala zahteva reinterpretaciju

seizmikih intenziteta kod ranijih zemljotresa. Taj postupak je veoma
komplikovan, obzirom da su neke skale imale razliit broj stepeni, ali i one koje
imaju isti broj stepeni obeleja istog stepena, a pogotovo ubrzanja estica
terena su razliita. Prevoena seizmikog intenziteta iz jedne u drugu seizmiku
skalu, kod nas su, naalost vrena sa izuzetno subjektivnim pristupom, tako da
to pretstavlja potekoe kod objektivne ocene seizmike opasnosti (hazarda).
Ta pitanja su jo uvek otvorena i zahtevaju odgovarajua studijska istraivanja i
objektivnu reinterpretaciju postojeih seizmikih intenziteta.
Prikupljanje informacija neophodnih za ocenu makroseizmikog
intenziteta, je skopano sa nizom potekoa (objektivnih i subjektivnih), a
takva je i njihova kabinetska obrada. Zbog toga je naznaeni intenzitet na
kartama izoseista uvek skopan sa odgovarajuim subjektivnim pristupom
interpretatora. Mnogi su autori pokuavali, na razliite naine, da
objektiviziraju odreivanje jaine zemljotresa. Pokazalo se, da je pristup preko
konstruisanja odgovarajuih seizmikih instrumenata, veoma perspektivan, a
najvie uspeha je imao Rihterov pristup (Richter 1935.) koji je definisao
amplitudu nultog zemljotresa sa kojim se uporeuju sa amplitudama
posmatranog zemljotresa na istim epicentralnim daljinama. Jaina zemljotresa,
po ovoj skali se odreuje u ognjitu, a skala ima 90 Rihtera.
Ova skala pretstavlja korekciju skale MSK-64 koja se ogleda u
klasikaciji objekata: predloeno je 6 klasa obejkata: A; B; C; D; E i F od kojih
su prve tri u skladu sa klasama A-C u MSK-64. Klase D-F bi pretstavljale
konstrukcije graane uz primenu seizmikih propisa. Da bi se olakala primena
klasifikacije, za svaki tip zgrade, u tabeli se pokazuju najverovatnije klase
povredljivosti i takoe, mogui raspon (prikazan crticama kada posoji
nesigurnost u ovu karakteristiku). U nekoj meri je ova tabela eksperimentalna i
moe se upotpuniti u finalnoj verziji skale. Razvrstavanje graevinskih
objekata u klase osetljivosti je dato u tabeli 5.7

Evropska makroseizmika skala intenziteta EMS-92

Tabela br.4.
Tip objekta

Klasa osetljivosti
A

Z I D A N E

lomljeni kamen
erpi
jednostavan kamen

...

..

masivni kamen

ARMIRANOBETONSKE

nepojaana cigla
...
betonski blokovi
neojaana cigla sa
AB podom
ojaana cigla
(ograniene graevine )
AB bez aseizmikog
..
Osiguranja (AS)
AB sa minimalnim nivoom
AS osiguranja
AB sa srednjim nivo-om AS
osiguranja
AB sa visokim nivo-om AS
osiguranja
Drvene konstrukcije

..

...

___

___

mogua osetljivost
___ mogu raspon
..... manje mogua osetljivost, posebni sluajevi
- Definicija kvantiteta
-malo 0-10 (20) %
-nekoliko (10) 20 - 50 (60) % i
- mnogo (50) 60 - 100%
- Klasifikacija oteenja
Napomena: nain na koji e graevina biti deformisana pod uticajem
zemljotresnog optereenja zavisi od tipa graevine. ira kategorizacija
obuhvatila bi zajedniko grupisanje zidanih graevina i graevina od armiranog
betona.

Klasifikacija oteenja za zidane graevine

10 Zanemarljiva do neznatna oteenost (nema oteenosti u
strukturi) - tanke pukotine na malom broju zidova; samo mali parii maltera
otpali. Padanje labavog kamenja sa gornjih delova kue u malom broju
sluajeva.
20 Umereno oteenje (neznatno strukturalno oteenje,umereno
nestrukturalno oteenje) - pukotine umnogim zidovima;prilino veliki komadi
maltera otpali; delovi dimnjaka srueni.
30 Znatna do teke oteenosti (mereno strukturno oteenost, teka
nestrukturna oteenost) - iroke i velike pukotine u mnogim zidovima; crepovi
ili ploice otpadaju. Dimnjaci se lome na liniji krova; ruenje posebnih
strukturnih elemenata.
40 Vrlo teka oteenost (teka strukturna oteenja vrlo teka
nestrukturna oteenost) - ozbiljano obruavanje zidova; delimino strukrurno
obruavanje.
50 Unitenje (vrlo teka strukturna oteenost) - totalni ili skoro totalni
kolaps.
12.5.1.2. Klasifikacija oteenja za graevine od armiranog betona
10 Zanemarljiva do neznatna oteenost (bez strukturne oteenosti) fine pukotine u malteru preko konstruktivnih elemenata i u pregradnim
zidovima
20 Umereno oteenje (neznatano strukturno oteenje, umereno
nestrukturno oteenje) - tanke pukotine u stubovima i gredama;malter pada sa
cpojeva ploa noseih zidova; pukotine u pregradnim zidovima; padaju delovi
izolacije i gipsanog maltera
30 Znatana do tekaoteenost (umerena strukt. ot, teka nestr.ot. ) pukotine u stubovima sa odvajanjem delova betona, pukotine u gredama.
40 Veoma ozbiljna oteenost spojeva u skeletu zgrade sa unitenjem
betona i krivljenje armature; delimian kolaps; krivljenje stubova
50 Unitenje (vrlo teko strukturno oteenje) - totalni ili skoro totalni
kolaps.
12.5.1.3. Definicija stepena intenziteta
Stepen intenziteta se odreuje na osnovu sledeih uticaja:
a) Uticaj na ljude
b) Uticaj na objekte i prirodu (izuzev oteenost na zgradama, uticaj
na zemljite i obruavanje zemljita )
v) Oteenja na graevinama

Upotreba termina za koliinu (malo, mnogo, najvie) je vaan statistiki

element, kod MSK-64 skale je dosta neodreen, jer se preklapaju koliine Na
primer 0-35% , 15-65% , 50-100% pa nije jasno gde svrstati vrednosti 25 %
oteenih. U ovoj skali je za to naen kompromis. Na kraju dajemo u vidu tabele
arnaman seizmike ove skale (tabela 5.8.). Obzirom da njena primena u preksi
nije jednostavna, ona jo nije primjenjena na naim prostorima.
. Meunarodna makroseizmika skala EMS-92
Tabela 5..

SteNaziv
pen
Neosjetan
1

Jedva
osjetan

Slab
3

Najveim
djelom
osjetan

Jak

Opis stepena
a) neosetan ak ni pod najpovoljnijim uslovima
b) Nema posledica
v) Nema oteenja
a) Osea se podrhtavanje ( manje od 1% stanovnitva ) pri
odmaranju i u specijalno receptivnim pozicijama u kui
b) Nema posledica
v) Nema oteenja
a) Zemljotres osea mali broj ljudi u zatvorenom prostoru. Ljudi
koji se odmaraju oseaju neko ljuljanje ili podrhtavanje svetla
b) Objekti koji vise ljuljaju se pomalo
v) Nema oteenja
a) Zemljotres se moe osetiti u zatvorenim prostorijama, a na
otvorenom ga osea samo mali broj ljudi. Dosta njih se budi. Vibracije su umerene.
Posmatrai oseaju lako podrhtavanje zgrade, sobe, kreveta, stolice, itd.
b) Porculan, ae, prozori i vrata zvekeu. Objekti koji vise ljujljju
se. Laki nametaj vidljivo se trese u nekoliko sluajeva.
v) Nema oteenja.
a) Zemljotres osea veina ljudi u zatvorenim prostorijama, a na
otvorenom mali broj ljudi. Nekoliko ljudi je uplaeno i bei napolje. Mnogi ljudi
koji spavaju bude se. Posmatrai oseaju jako drmanje ili ljuljanje itave
zgrade, sobe
ili nametaja.
b) Objekti koji vise prilino se ljuljaju. porcelan i ae zveckaju

Neznatno
tetan

Veoma
jak
oteujui

Teko
oteujui

Destruktiv
-ni

zajedno. Mali, preoptereeni u gornjem delu i/ili nesigurno poduprti objekti

mogu da se pomere sa mesta ili dapadnu. Vrata i prozori se
otvaraju ili zatvaraju. U nekolikim sluajevima okna pucaju i lome
se. Tenosti osciliraju i mogu da se prospu iz dobro ispunjenih
posuda. ivotinje u zatvorenim prostorima postaju uznemirene.
v) Oteenje je od 10 na nekim zgradama.
Osjea ga veina ljudi i u zatvorenom i otvorenom prostoru. Neki
gube ravnoteu. Mnogi su preplaeni i bee napolje.
b) Manji objekti normalne stabilnosti mogu da padnu a nametaj
se pomera samesta. U nekim sluajevima lomi se posue i stkleni
predmeti. Domae ivotinje su uplaene, ak i napolju.
v) Oteenje od 10 moe podneti vei broj zgrada; manji broj njih
pretrpi tetu i 20.
a) Veina ljudi je uplaena i pokuaba da pobegne napolje. Teko
se stoji
na nogama, pogotovu na viim spratovima.
b) Nametaj se pomera, a nametaj optereen u gornjem delu
prevre se. Predmeti padaju sa polica. Voda se proliva iz posuda,
cisterni i bazena.
v) Mnoge zgrade klase osetljivosti B i neki broj iz klase C
pretrpljuju oteenost 20. Mnoge zgrade iz klase A neki broj iz
klase B pretrpljuju oteenost 30. Neki broj zgrada klase A trpe
oteenje 40. Oteenost se ponajvie vi-di u gornjim delovima
zgrada.
a) Mnogi ljudi ne mogu da stoje, ak ni napolju.
b) Nametaj se prevre. Predmeti kao televizori, maine za
tampanje itd. padaju na pod. Povremeno i nadgrobne ploe su
pomerene iz svojih mjesta ili prevrnuti. Vide se talasi na jako
mekom zemljitu.
v) Mnoge zgrade klase C trpe oteenje 20 . Mnoge zgrade klase B
i neke klase C trpe oteenje 30 . Mnoge zgrade klase A i B trpe
oteenje 40 ; manji broj zgrada klase A trpi oteenje 50 .
Nekoliko zgrada klase D trpi oteenje 20.
a) Opta panika. Ljudi gurnuti snanom silom padaju na zemlju.
b) Mnogi spomenici i stubovi padaju ili se izvru. Talasi se mogu
videti na povrini zemlje.
v) Mnoge zgrade klase C trpe oteenje 30 Zgrade klase B i neke

10

11

12

zgrade klase C trpe tetu 50 , kao i vei broj zgrada klase A.

Mnoge zgrade iz klase D trpe tetu 20; manji broj trpi 30. Manji
broj zgrada trpi tetu 20.
Vrlo
v) Mnoge zgrade klase C trpe tetu 40. Mnoge zgrade klase B i
destuktinekoliko klase C trpe oteenost 50, kao i veina zgrada klase A.
van
Mnoge zgrade klase D trpe oteenje 3; neke i 40. Mnoge zgrade
klase E su oteene 20; manji broj 30. Manji broj zgrada klase F
trpi tetu 20.
Katastrov) Mnoge zgrade klase C trpe tetu 4. Mnoge zgrade klase B i C
falan
trpe tetu 50. Mnoge zgrade klase D trpe tetu 4; manji broj 50.
Mnoge zgrade klase E trpe tetu 30 ; manji broj 4. Mnoge zgrade
klase F trpe 2, manji broj 30.
Unitavaju v) Praktino sve strukture iznad i ispod zemlje su unitene.
i

SEIZMIKA OPASNOST I MJERE ZATITE OD ZEMLJOTRESA

Podruje Mediterana, u koje spada i naa zemlja, seizmiki je jedan od
najaktivnijih regiona u svijetu. Vei dio teritorije bive Jugoslavije u prolosti je
bio izloen katastofalnim zemljotresima. Mnogi gradovi i naselja bili su
izloeni njihovom destruktivnom dejstvu vie puta. Pominjemo samo one koji
su se dogodili u posljednje 3,5 decenije: Skoplje 1963.g., Banja Luka 1969.g. i
1981.g., Ulcinj 1979.g., Kopaonik 1983.g., Knin 1986.g. i dr., ije su
katasrofalne posljedice viestruko vee od ekonomske moi regiona, pa i
republike na ijem podruju su se dogodili.
Permanentna opasnost od katastrofalnih zemljotresa, koji su se relativno
esto dogaali, na irem banjalukom podruju, ukazuje na neophodnost da se
sa preventivom protiv tetnog djelovanja zemljotresa treba zapoeti jo u fazi
prostornog i urbanistikog planiranja i projektovanja. Treba uzeti u obzir
konkretne seizmike uslove podruja na kojem se grade objekti, primjenom
osnovnih principa inenjerske seizmologije i zemljotresnog inenjerstva, te
uzimajui u obzir postojei seizmiki rizik.
Pitanja vezana za mjere zatite od katastrofalnih zemljotresa mogu se kroz
projektovanje rjeavati samo ako se tretiraju kao dio u kompleksu kriterijuma
tehnikog, ekonomskog, funkcionalnog i estetsko-kompozicionog karaktera.
Kod ovog se naglaava da je, jo u fazi projektovanja, efekat preduzimanja
preventivnih zatitnih mjera znatno efikasniji i racionalniji od svih koji bi se
kasnije preduzeli za otklanjanje posljedica od dejstva zemljotresa.

Kada se govori o zatiti od zemljotresa, ne moe biti rijei o potpunoj

zatiti, s obzirom na ekonomsku neprihvatljivost, a i tehniki je to skoro
nemogue postii. Drugim rjeima, i pored detaljnih seizmolokih i drugih
istraivanja, jo uvijek ostaje problem donoenja odluke o nivou stepena zatite
i ekonomski prihvatljivog kriterijuma sigurnosti objekata.
S obzirom na to da problemi zatite u najveoj mjeri zadiru u osnovne
principe aseizmikog projektovanja, neophodno je da se objekti projektuju i
grade na osnovu usklaivanja i sinteze ovih principa sa prihvatljivim nivoom
seizmikog rizika, uzimajui u obzir realne tehnike mogunosti i ekonomske
faktore.
Tehniki propisi za projektovanje i graenje u seizmikim podrujima
predstavljaju jednu od osnovnih mjera za zatitu od zemljotresa. Meutim,
tehniki propisi ne mogu da obuhvate sve oblasti i faze planiranja i
projektovanja, koje mogu da podignu nivo zatite od zemljotresa. Oni isto tako
ne mogu direktno da obuhvate sve seizmike uticaje od kojih neposredno zavisi
ponaanje, povredljivost i stabilnost objekata.
Seizmike mjere zatite koje obezbjeuju tehniki propisi za
projektovanje i graenje objekata, ne mogu da obezbijede potreban stepen
zatite drutva jer ne mogu da sprijee niti znaajnije da smanje indirektne tete
i ekonomske posljedice koje su u urbanizovanim, tehniki i tehnoloki
razvijenim sredinama, mnogo vee i tee od pruzrokovanih graevinskih teta.
Zbog toga je potrebno, pored unapreivanja mjera zatite u tehnikim
propisima, da se pronalaze nove sadrine i oblici seizmike zatite u svim
oblastima tehnikih delatnosti, koje mogu da podignu nivo i pouzdanost zatite,
uz angaovanje manjih materijalnih sredstava i njihovo pravilnije i racionalnije
korienje.
Izrada studija i karata, prije svih seizmike mikrorejonizacije, kao
podloge za planiranje i projektovanje, predstavlja jedan od najracionalnijih
oblika i metoda seizmike zatite.
Cilj seizmike mikrorejonizacije jeste, da se na osnovu rezultata
seizmolokih, geolokih, geofizikih, inenjerskoseizmolokih i drugih
istraivanja i njihove meuzavisnosti, odrede parametri i kriterijumi za
racionalno urbanistiko planiranje i arhitektonsko-graevinsko projektovanje.
Drugim rijeima, ona omoguava iroku primjenu savremenih dostignua gore
pomenutih nauka u planiranju uslova i kriterijuma seizmike zatite, te njihovo
sprovoenje.

ZEMLJOTRESI I SEIZMIKA PREVENTIVA

Savremena dostignua i saznanja u

seizmologiji i inenjerskoj
seizmologiji omoguuju praktino potpunu zatitu objekata svih namjena od
tetnih dejstava zemljotresa. Drugim rjeima, seizmika preventiva u domenu
zatite materijalnih dobara od tetnih dejstava zemljotresa je dostigla
izuzetno visok nivo u svijetu i kod nas.
Moe se rei slobodno, da naa zakonska regulativa i tehniki
normativi seizmike preventive u domenu prostornog i urbanistikog planiranja
i projektovanja i izgradnje objekata u zemljotresima ugroenim podrujima,
sadri svanajsavremenija rjeenja i moe se svrstati meu najsavremenije u
svijetu.
Ali, ma da se u tim propisima nalaze izvjesne odredbe o organizovanju
akcija za sprjeavanje, odnosno smanjenje tetnih dejstava izazvanih
elementarnim nepogodama meu kojima zemljotresi zauzimaju znaajno
mjesto, ipak se osjea nedostatak razraenih programa za sveobuhvatnu
organizaciju efikasnih mjera zatite u domenu ivljenja na zemljotresima
ugroenim podrujima.
To se pre svega odnosi na upoznavanje itelja na takvim podrujima sa
veliinom i karakteristikama prisutne opasnosti od zemljotresa koji ih
ugroava.
U vezi sa tim treba te ljude upoznati sa odgovarajuim nainom ivljenja
i ponaanja u vrijeme prije zemljotresa, a posebno u vrijeme kada se on dogodi.
To je toliko aktuelnije, jer je procenat povreivanja i pogibije ljudi od
zemljotresa relativno mali (oko 20%) dok je najvei dio tih traginih
posljedica zemljotresa po ljude vezan za njihovo panino ponaanje (80%).
To znai, da obuka lijei mnoge nesrene sluajeve.
Zemljotresi su prirodni fenomen koji se ne moe za sada sprjeiti i
njihovo pojavljivanje na datim, odreenim povrinama na Zemlji je prirodna
neminovnost sa kojom treba apsolutno raunati. .
Imajui u vidu prednje za cijelu povrinu Bosne i Hercegovine bilo je
mogue utvrditi poloaje izvora seizmike energije koji ugroavaju pojedine
dijelove Zemlje i veliine intenziteta tih ugroenosti.
No, pored prostorne definicije seizmike
opasnosti, savremena
dostignua u seizmologiji omoguuju da se ona definie i u vremenu.
Zemljotresi kao prirodni fenomen javljaju se ciklino, te su za nae terene
statistikim metodama utvreni tzv. povratni periodi njihovih pojavljivanja,
koji se kreu u vremenskim rasponima od 100, 200, 500 , 1000 godina , za
razliita podruja i razliite intenzitete.
Analizom podataka o dogodjenim zemljotresima, uoava se da se je u
prolosti, na podruju Bosne i Hercegovine, dogodilo vie razornih

zemljotresa sa najjaim intenzitetima iz arinih zona Imotsko, Ljubinje,

Treskavica i Banja Luka.
Prema dosadanjim saznanjima i razvoju toka seizmike aktivnosti na
podruju Bosne i Hercegovine postoji realna mogunost pojave razornih
zemljotresa, u narednih sto godina, naroito iz arinih podruja Banjaluke,
Ljubinja, Imotskog
PREVENTIVNE MJERE ZATITE
Poto su, znai, poznati pokazatelji o veliinama intenziteta zemljotresa
koji ugroavaju pojedina naseljena mesta na podruju nae Zemlje, a i to da se
oni javljaju u odreenim vremenskim intervalima ponovo na istim podrujima,
moe se organizacija seizmike preventive u domenu ivljenja sistematizovati u
tri etape:
vrijeme prije zemljotresa - vrijeme pripreme,
vrijeme glavnog udara i
vrijeme naknadnih udara i smirivanja tla.
Vrijeme prije zemljotresa pripremna faza
U tom periodu, koji praktino obuhvata vijreme u kome se na nekom
zemljotresima ugroenom podruju oekuje njegovo pojavljivanje, treba
sprovesti sve neophodne mjere i obuavanje ljudi koji na takvom podruju ive
da bi se sprijeile tetne posljedice kad zemljotres to podruje zahvatiti.
Zavisno od stepena seizmike ugroenosti, odnosno veliine seizmikog
intenziteta koji dato podruje ugroava, treba predvidjeti odgovarajui obim
mjera zatite
Znaajna povreivanja ljudi nastaju zbog njihovog paninog ponaanja
i neobavjetenosti kako treba da postupaju u odreenim situacijama (
hvatanje otkinutih elektrinih kablova, korienje otvorenog plamena i
sl.).
Zatita materijalnih dobara regulisana zakonskim normativima
seizmike preventive, ali zatita ljudi mora obuhvatiti njihovo due
prevaspitavanje u odnosu na njihova ponaanja kako u svakodnevnom
ivotu kod kua, tako i na radnim mjestima.
Svako zemljotresima ugroeno podruje je u stvari u stanju pripravnosti
izmeu dva zemljotresa, u kome treba vrijeme iskoristiti upravo za
obuku stanovnitva odgovarajuem ponaanju i ivljenju zavisno od
veliine potencijalne seizmike opasnosti koja ih ugroava na prostoru
na kome oni ive.

Za svako podruje treba sagledati maksimalne mogue veliine

seizmikih intenziteta i posljedice koje oni mogu izazvati kako na
objektima tako i u prirodi i u unutranjosti objekata

Poto je za bezbjedno kretanje za vrijeme zemljotresa potrebno

rastojanje izmeu objekata najmanje od dvostruke njihove visine, to je jasno,
da u gradskim sredinama sa uobiajenim irinama ulica takvih prostora nema.
Tu su bezbjedne samo povrine parkova ili veih skverova.
Zbog toga se itelji naseljenih mjesta moraju blagovremeno
obavijestiti o takvim mjestima, da u sluaju da napuste svoja stanita mogu
otii na najbliu bezbjednu povrinu. Isto vai i za industrijske objekte.
Graani treba da su obavjeteni o osnovnim karakteristikama
zemljotresa. Prije svega treba im saoptiti, da je zemljotres pojava koja traje od
nekoliko do svega nekoliko desetaka sekundi, ali moe da se u izvjesnim
razmacima pojavljuju u serijama. To znai, da za tako kratko vrijeme nije
mogue napustiti vie spratove a da se na stepenitima ne stvaraju panine
guve gdje se deavaju gaenja i povreivanja, da su stepenita najranjiviji
dijelovi zgrada
Posebno je vano naglasiti da u tim sluajevima niko ne treba koristiti
liftove jer se njihove voice deformiu ve kod vrlo slabih pobuivanja
objekata
( 5 MSK ) to izaziva zaglavljivanje kabina.
Kao to se iz prikaza tetnih posljedica zemljotresa raznih jaina vidi,
ponaanja i nain ivljenja ljudi u zemljotresima ugroenim podrujima
moraju da se usaglase sa veliinom prisutne opasnostiu svakom naseljenom
mjestu.
Akcije koje su potrebne u vrijeme prije zemljotresa koje treba organizovano
sprovesti su sljedee:
- Striktno sprovoditi sve zakonske odredbe i tehnike normative kod planiranja,
projektovanja i izgradnje.
- Utvrditi i ocjeniti povredivost osnovnih funkcija grada u odnosu na postojee
stanje i prisutnu potencijalnu seizmiku opasnost.
- Utvrditi stanje i karakteristike postojeeg graevinskog gradskog fonda.
- Utvrditi tipove stambene izgradnje i kasnijih intervencija sprovoenih do
donoenja seizmike preventive.
- Utvrditi stanje primarnih i sekundarnih saobraajnica.
- Utvrditi stanje i razmjetaj privrednih, upravnih, zdravstvenih, kulturnoprosvjetnih i vojnih objekata.
<-Utvrditi stanje snabdjevanja vodom i sagledati mogunosti dopune
snabdjevanja pitke vode i industrijske vode.
Utvrditi bezbjedne povrine za sakupljanje ljudi sa pojedinih
mikropovrina-mjesnih zajednica-, kao i smjetaja atorskih naselja, prihvatnih
ambulanti, poljskih bolnica, PTT punktova,mjesta za masovnu ishranu i ostalu
organizovanu pomo.

- Razraditi i sprovesti program upoznavanja i obuavanja

stanovnitva sa normama ivljenja i ponaanja zavisno od veliine seizmike
ugroenosti datog naseljenog mjesta.
Razraditi operativne planove i zadatke za intervencije neposredno
poslije tetnog zemljotresa, kao i u vrijeme normalizacije ivota nakon
njega, sa razraenim spektrom djelatnosti, sastava i opreme ekipa koje treba da
uestvuju u tome.
- Obezbjediti mogunost blagovremenog i istinitog obavjetavanja
stanovnitva o stanju i zbivanjima koja se deavaju na potresenom
podruju. To spreava panine glasine i zlonamerna neprijateljska
uznemiravanja itelja
Utvrditi bezbjedne povrine za sakupljanje ljudi sa pojedinih
mikropovrina-mjesnih zajednica-, kao i smjetaja atorskih naselja,
prihvatnih ambulanti, poljskih bolnica, PTT punktova,mjesta za
masovnu ishranu i ostalu organizovanu pomo.
- Razraditi i sprovesti program upoznavanja i obuavanja
stanovnitva sa normama ivljenja i ponaanja zavisno od
veliine seizmike ugroenosti datog naseljenog mjesta.
- Razraditi operativne planove i zadatke za intervencije
- neposredno poslije tetnog zemljotresa, kao i u vrijeme
normalizacije ivota nakon njega, sa razraenim spektrom djelatnosti,
sastava i opreme ekipa koje treba da uestvuju u tome.
Obezbjediti mogunost
blagovremenog i
istinitog obavjetavanja
stanovnitva o stanju i zbivanjima koja se deavaju na potresenom podruju.
To spreava panine glasine i zlonamerna neprijateljska uznemiravanja itelja
Presudan uticaj za pojavu opisanih teta i njihovih posljedica
imaju opte karakteristike naseljenih mjesta koje se ogledaju u:
funkciji stanovanja,
centralnim funkcijama,
- saobraaju i vezama,
rekreacionim povrinama i parkovima.
-

Izrazito nepovoljne su sliedee karakteristike:

- heterogena struktura gradskog tkiva,
- koncentracija izgradnje sa velikim stepenom iskorienosti zemljita,
- heterogenost u pogledu spratnosti, objekti sa seizmiki povoljnomi
nepovoljnom spratnou na istom prostoru,
- ureenost blokova sa malim meusobnim rastojanjima,
- nedostaci sistema saobraajnica i njihova nedovoljna protonost,
- nezadovoljavajua veliina i neracionalan razmjetaj zelenih povrina.

Sve te injenice treba imati u vidu kod organizovanja normativa

ivljenja na zemljotresima ugroenom nastanjenom podruju, ali u zavisnosti
od utvrene potencijalne veliine te opasnosti

Vrijeme glavnog udara

tetne posljedice zemljotresa na objektima poinju da se javljaju kod
zemljotresa jaine 6 MSK skale.
Zavisno od jaine zemljotresa koji je zahvatio neko podruje
neophodno je dase aktivira unapred pripremljen operativni plan organizovanih
akcija u koje treba ukljuiti najmanje 6 domena iji sastavi treba da su sljedei;
Informacije
- Radio,
- Televizija,
- tampa
Zdravstvo:
- Hitna pomo,
- Higijensko-epidemioloka sluba,
- Spasilake ekipe (vaenje zatrpanih, evakuacija povrjeenih),
U okviru te grupacije su postojee zdravstvene ustanove uz organizovanje po
potrebi i poljskih bolnica.
Smjetaj i ishrana stanovnitva
- obezbjeenje smjetaja, atorska naselja,
- organizovanje snabdjevanja pijaom vodom,
- organizovanje punktova za ishranu
Odklanjanje direktnih teta
- Vatrogasne ekipe,
- opravke elektrine mree,
- PTT mrea,
- Vodovod i kanalizacija.
Utvrivanje podobnosti upotrebe oteenih objekata
- ekspertna grupa za privredne objekte,
- ekspertna grupa za ostale objekt
Obezbjeenje imovine
- Drutvenog sektora, Privatnog sektora.
- Potrebno je imati u vidu i kapacitete postojee graevinske operative i njene
mehanizacije da bi se moglo planirati njihovo ukljuivanje u konkretnim
sluajevima

Pravila ponaanja ljudi za vrijeme jaih zemljotresa

Dosadanja iskustva steena za vrijeme zemljotresa koji su zatekli
gradove saeta su u sledeih nekoliko taaka:
- Bez panike. Zadrati mir i trezveno rasuivanje. Djelovati umirujue na
okolinu.
- U kui treba ostati na mjestu gde ste zateeni zemljotresom, skloniti se u
otvore noseih zidova (vrata) ili ispod jake ploe stola i sl. Bjeanje iz
zgrade moda ima smisla iz prizemnih ili eventualno jednospratnih zgrada,
kada se treba udaljiti na bezbjedno odstojanje (dvostruka visina zgrada). U
zgradama se udaljiti od velikih staklenih povrina. Ne koristiti lift.
- Za vrijeme i poslije trenje ne upotrebljavati otvorenu vatru, ugasiti
svaku vatru. Izvan zgrada ili drugih objekata (dalekovodi i sl.) udaljiti se na
bezbjednu udaljenost.
- Ne trati kroz zgrade ili pored njih. Najvea opasnost vreba od predmeta
i materijala koja padaju sa njih ili njihovih oteenih dijelova.
- Ako vas zemljotres zadesi u kolima u pokretu, treba auto zaustavi-ti i
skloniti na bezbjedno mjesto van saobraajnice. Ostati u kolima tu je
najbezbjednije.

Ponaanje ljudi neposredno poslije glavnog udara

Nakon zemljotresa veeg intenziteta ( 8, 9 MSK ) kada su mogua
oteenja objekata i zgrada veih obima, treba prema ocjeni smireno
napustiti zgradu i uputiti se na unapred odreenu bezbjednu povrinu od
zgrade.
- Ukoliko su oteenja velika, ne vraati se u zgradu bez prethodne dozvole
odgovarajuih slubi. Posebno je vano imati uza se tranzistorski prijemnik
preko koga ete uti najnovije i kompetentne informacije i upustva.
- Obilazak okoline i radoznalo razgledavanje je opasno po pojedinca i
druge jer ometa organizovane akcije ako nije u njih ukljuen.
- U sluaju da se nakon jaeg zemljotresa objavi mogunost ponovnog
ulaska u zgrade potrebno je uraditi sledee:
- provjeriti ispravnost instalacija, ali ih ne ukljuivati.
- u sluaju da se osea u prostorijama plin - ljuljanjem prozora ili vrata
treba ga razrjeditiizbaciti. Prekide instalacije prijaviti nadlenim
slubama,
- kod oteenja vodovodne instalacije - zatvoriti glavni ventil a kod
elektrine iskljuiti

Vrijeme nakon zemljotresa

- To vrijeme se karakterie pojavom veeg ili manjeg broja naknadnih udara

u veim ili manjim vremenskim razmacima. Njihove jaine su po pravilu

manje od glavnog udara i postepeno opadaju. Izuzetak (Banja Luka,

Duambe)
- Trajanje tih naknadnih pobuivanja tla moe trajati mjesecima, godinu
dana i vie ( poslije katastrofalnog zemljotresa 27.10.1969 god. u
banjalukom aritu naknadni zemljotresi do smirivanja tla trajali su oko
400 dana).
- To je ustvari vrijeme kada se pristupa otklanjanju nastalih teta i planskom
normalizovanju ivota na potresenim povrinama, prije svega privreivanja.
- Obzirom na to, da naa seizmika preventiva u vidu zakonske regulative i
tehnikih normativa postoji od 1964 god., a u razmacima se obnavlja i
osavremenjuje, to je veina zgrada i privrednih i drugih objekata izgraenih
poslije 1964 godine morala biti saobraena sa tim zahtjevima, pa prema
tome obezbjeena od tetnih posljedica buduih zemljotresa koji e ih
neminovno prije ili kasnije zahvatiti.