Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 7/3, Summer 2012, p. 1215-1228, ANKARA-TURKEY

SMET ZEL RLERNDE BAKALDIRI/ MODERNZMN

YOZLATIRDII DZENE BAKALDIRI
Sevda GEEN*
ZET
Modern Trk iirinin nde gelen isimlerinden smet zel, yaam
ve dnyay anlaml klma adna daimi bir aba ierisinde olmu, bu
abasn ise iir ile somutlua ulatrmtr. zel, kendisi ve toplumu
iin hayat dokunulur klma, otantiklii yakalama, kendilik deerleri
dorultusunda dimdik bir yaam srme amacn benimser. Bu yaam
amacnn nne kan engellere ise boyun emez, yaamn gzelliini
glgeleyen her eye bakaldrr. iirlerindeki bakaldr unsurlar ise
ounlukla bask ve otoriteye, yabanclamaya, modernizmin yozlatrc
etkisine yneliktir. Aklcl esas almas itibariyle insanlk tarihine
aydnlama a yaatan modernizm, bilimin gelimesi, toplumun
ilerlemesi, yaam koullarnn iyilemesi, refah seviyesinin ykselmesi
gibi pek ok yndeki getirilerinin yan sra eitli olumsuzluklarn var
olmasna da yol amtr. Modernizmin insanla olumsuz yansmas ise
insanlar
manevi
deerlerinden
uzaklatrma,
yabanclatrma,
kitleselletirme, ayniletirme ve tketicilie srkleme ynnde
olmutur. zel iirlerinde, tm bu durumlara olan eletiri ise
bakaldrya dayanan bir sylemle belirir. te yandan zel, antimodernist bir tavrdan ziyade modernizmi yanl alglayan ve bu akm
insanln deer kaybna zemin yapan zihniyete kar eletirel bir tavr
taknr. O, modernizmin olumlu ynlerini ayrr, bununla birlikte
modernizmin ktcl dokunularndan biri olan kapitalizmi,
kapitalizmin toplumda yaratt snf farkllklarn, bu farkllklar
sonucu ezilenler snfnn olumasn, modernliin getirilerini insanln
aleyhine kullanan zihniyeti kabullenmez, tm bunlara bakaldrr.
almamzda smet zel iirlerinde modernizmin eletirisiyle
beliren bakaldr unsurlar incelenmitir.
Anahtar Kelimeler: smet zel, iir, bakaldr, modernizm,
kendilik deerleri.

REBELLION IN POETRY OF SMET ZEL/ REBELLION OF

SYSTEM THAT IS DEGENERATED BY MODERNIZM
ABSTRACT
One of the leading personalities of modern Turkish poetry, smet
zel, has always made an effort to render both the life and the world
meaningful and has chosen to manifest these efforts through poetry.
*

Okt. Bitlis Eren niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat, El-mek: svd_gcn@hotmail.com

1216

Sevda GEEN
zel adopts the purpose of "making life tangible, attaining authenticity,
living a straightforward life in light of personal values" both for himself
and his society. He never gives in to the obstacles rising in front of this
life purpose. He rebels against anything that diminishes the beauty of
life. The rebellion elements in his poetry mostly address oppression,
authority, alienation, and the degenerative effects of modernism.
Despite its benefits in many fields, such as the improvement of science,
society, betterment of living conditions and increased prosperity, along
with having brought on the age of enlightenment for the history of
humanity; modernism, as it adopts the principles of rationalism, has
brought about many problems as well. The negative reflections of
modernism on humanity have been distancing mankind from moral
values and have resulted in alienation, collectivity, uniformity and
driving people to consumerism. In his poems, zel appears with a
discourse based on criticism and rebellion against all these issues.
However, rather than choosing an anti-modernist approach, zel
criticizes the mentality which misunderstands modernism and
transforms this trend into a background for the loss of values in
humankind. He sets aside the positive sides of modernism, yet does not
accept capitalism which is one of the detrimental results of modernism,
the class disparities caused by capitalism, the formation of the
oppressed classes due to these disparities, and the mentality which
uses the advantages of modernity against humanity. Instead, he rebels
against all of these concepts.
Our study focuses on the rebellion elements that have appeared in
the poetry of smet zel with the criticism of modernism.
Key Words: smet zel, poetry, rebellion, modernism, self-values.

1.

Bakaldr

Szck olarak kar gelme, boyun ememe, ayaklanma, isyan anlamlarna gelen
bakaldr, hermenetik balamda bilincin merkezi olan insann(Korkmaz 2008, 165) karsna
kan tm anlamsz/ tutarsz/ sama olanlar reddedip bunlara karlk doruluuna inand
deerleri savunmas manasna gelir. Bakaldrnn bir nceki aamas ise benlie dalma (Gasset:
1995; 38) ile gelen farkndalk/ bilinlilik srecidir. evreden soyutlanarak kendi i dnyasna
ekilen kii, benlie dalma srecinde, yaam, yaam ierisindeki benini, benini
konumlandrmaya (Tzer 2008, 196) alt dnyay ve uzam sorgular, anlamlandrmaya alr.
Youn dnmelerin ve atmalarn yaand pek de ksa olmayan farkndalk srecinde insan,
kendilik deerlerini bulur, bu deerlerle varoluunun kesinliini ve gerekliini duyumsar.
te taraftan, oluturduu kendilik deerleriyle varolan dnya deerlerini kyaslama ve z
olana ulama becerisini kazanan kiinin, otantik grd ve temel gereklik olarak benimsedii
kendi gereklik deerleri ile dnya/dzen deerleri arasnda olabilecek uurum-vri bir kopukluk,
absurde(sama, anlamsz, tutarsz)n ortaya kmasna neden olur. Kendilik deerleriyle dnya
deerleri arasndaki kopukluk sonucu absrdn varln gren insan, bu absrt karsnda
verilmiliin simgesi olan dnya ile atma ierisine girer. Verilmi olan kabul etmeyen, ulat
benlik bilinciyle verilmii deitirme ve yaama mdahale etme kudretini kendinde gren birey,
yazgsalla teslimiyet ya da yok olu/ka olarak alglanan intihar hallerinin aksine bakaldry
seer. Farkndalk srecinin bilinlilik aamasndan sonraki ynelimi olarak ortaya kan bakaldr
yaam anlaml klmak isteyen bireyin ona tutunma yollarndan biridir. Nitekim bakaldrmayan
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

smet zel iirlerinde Bakaldr/Modernizmin Yozlatrd Dzene Bakaldr

1217

farknda, farkndaln vermi olduu eylemsel gc bu ynde kullanmazsa kendi iindeki

atmay durduramayacak ve bu atma kendi yaamna son verme/intihar olarak ortaya
kacaktr.
Abert Camusnn Hayr diyen biri.(Camus 1995, 21) olarak tanmlad bakaldran
insan, bu hayrn karsna, evetledii/ onaylad deerleri koyar. Hayrlanan deerlerin
olmasnn yan sra evetlenen(Deveci 2012, 195) deerlerin de olmas bakaldrnn temel
kouludur. Bylelikle nihilizmden ayrlan bakaldr bir ahlak olarak kabul edilir. Nitekim
bakaldr kabullenilmeyene, absrt olana kar ortaya kar; hrn yapsnda bir dzenin varln
imleyerek ahlaki olulara gnderme yapar.
2.

smet zel iirlerinde Modernizmin Yozlatrd Dzene Bakaldr

Aklcl esas almas itibariyle insanlk tarihine aydnlama a yaatan modernizm,

bilimin gelimesi, toplumun ilerlemesi, yaam koullarnn iyilemesi, refah seviyesinin ykselmesi
gibi pek ok ynde olumlu deerleri getirmesinin yan sra eitli olumsuzluklarn var olmasna da
yol amtr. yle ki Berman modern olmay Modern olmak, bizlere serven, g, coku, gelime,
kendimizi ve dnyay dntrme olanaklar vaat eden; ama bir yandan da sahip olduumuz her
eyi, bildiimiz her eyi, olduumuz her eyi yok etmekle tehdit eden bir ortamda bulmaktr
kendimizi. (1999, 279) eklinde tanmlar. Modernizmin insanla olumsuz yansmas ise insanlar
manevi deerlerinden uzaklatrma, yabanclatrma, kitleselletirme, ayniletirme ve tketicilie
srkleme ynnde olmutur. Modern olmay yanl alglayan ve sahip olduu hayat ile bir anda
kendini olanaklar bolluu ierisinde bulan insan, bu bollukta yaad deer ksrlnn ruhunda
yaratt boluk ile hezeyana urar. Bu hezeyan ise ounlukla kendilik deerlerinden uzaklaan
bireyin, modernizmin klesi olmas ile son bulur. zel iirlerinde ise bu durum eletirel bir
sylemle belirir. Bununla birlikte belirtilmelidir ki zel, anti-modernist bir tavrdan ziyade,
modernizmi yanl alglayan ve bu akm insanln deer kaybna zemin yapan zihniyeti eletiren
bir tavr taknr. O, modernizmin olumlu ynlerini ayrr, te yandan modernizmin ktcl
dokunularndan biri olan kapitalizmi, kapitalizmin toplumda yaratt snf farkllklarn, bu
farkllklar sonucu ezilenler snfnn olumasn, modernliin getirilerini insanln aleyhine
kullanan zihniyeti kabullenmez, tm bunlara bakaldrr. Bu zihniyetin birey zerindeki yok edici
etkisi, zel iirlerinde eletirel sylemlerle, mcadeleyi imleyen bir bakaldryla almaya allr.
Bu balamda, zelin Gececil Kularn rkmedii Aydnlk iiri, modernizmle gelen madde
dknlne yneltilen, eski-yeni kyaslamas dahilinde beliren bakaldrsdr:
Gnlerimize
o ilkel sesleri karr ya
gemileri annelerinden ok seven ocuklarn
bir adam gelir ya
devinen bir sancdr artk
gelir eski gnlerden
ve uzar sanki uzar
rzna geilmi bir kahramanlk.
G.K..A. / Erbain, s. 40
zel iirlerinde yaamn yozlamam yn, umut dolu ruhu ocuk metaforuyla imlenir.
Safl, masumiyeti, bozulmaml sembolize eden ocuk, doa ve kltr karmaklna
dsellii ile son veren onu uyuma dntren bir umut imgesidir.(Korkmaz 2008, 169); yaamn
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

1218

Sevda GEEN

gelecei ve varoluu imleyen yzdr. iirde an gerekleri sonucu bireyi kendilik deerlerine
yabanclatran dnya, tlsml bir sihir ile korunan ocuklara karamam, onlar
adalatramamtr. Bu ynyle eskilerden gelen o ilkel ocuk seslerinin yaamsal bir anlam
ykledii ada dnya ile ilkel dnya karlatrmaya tabi tutulmutur. ada yaamn karsna
koyulan ilkellik, lk deer olan ocuk ile birletirilerek tpk ocuk gibi bozulmaml/
kirlenmemilii imler ve yelenen olarak belirir. Medeniyeti insanlara incelii verip karlnda
itenliklerini ald(zel 2011, 114) bir kavram olarak ifadelendiren zel, ilkellii medeniyetin
karsna lk deer olarak koyar. iirde ilkel dnya ile ada dnya karlatrmasnn dier bir
gstergesi ise eski ile yeni dnyann arasnda skan ve deer atmas yaayan kiinin/adamn
sancl srecidir. iirde devinen bir sancdr artk ifadesi ile bir taraftan deer atmas yaayan
kiinin ruh hali ifade edilirken te taraftan kkl bir deiimi imleyen mcadelenin varlna
gnderme yaplr. Doumun/yeniliin/deiimin habercisi olan sanclar, yozlaan dnyann deer
yarglarna kar balatlacak kkl bir mcadelenin yakn gelecekteki varln imler.
te taraftan iirde airin yeni dnya karsnda yaad deer atmalar radikal bir
sylem olan rzna geilmi kahramanlk imgesiyle ile sunulur. Ycelik deerlerinin zirvesinde
bir yere sahip olan kahramanlk, yeni dnyada bu deerini kaybeder ve metalatrlarak rzna
geilmi bir ekilde sunulur. Mahremiyet alanna ynelik ilenen en korkun sulardan biri olan
tecavz modern ada deer yarglara yneltilmektedir. Bu ynyle insanln deerleri
aalatrlarak nesiller boyu srecek ontolojik bir su ilenmektedir. Modern dnyada anlam ve
deer kaybna urayan birok deer gibi kahramanlk algsnn da anlam deimi, kahramanlk
yceliini kaybeden bir deer olmutur. Eskiden kavgann gbeklerinde yaplan kahramanlk
modern ada Baudelairein ifadesiyle kravatllarn ve rugan pabulularn(Berman1999, 196)
ehrin en gzde mekanlarndaki burjuvazi davranlarnn bir karl olmutur. iirde ise bu
durumun eletirisi radikal bir sylem ile dile getirilir. te taraftan modern insann, Frommun
meta-fetiizm(Kl 1984, 58) eklinde ifade ettii madde/eya tanrlatrmas iirde gr bir sesle
hayrlanr:
Sinsi gllerimizdir imdi pis bir suda ykanan
korkulardr katar katar inenler gkyznden.
Ay srekli ykselirse iimizde
irkin ama gl bir tanrya taptmzdandr.

huysuz kemanlar dolar ahdamarma

yansr kin savalar, grl grl ordular
utancn kprtt yanaklarmdan.
Kz komam ateinden bize o adam
imdi gllerimiz yrtc, gllerimiz korkun
ar, kara bir zrh tadmzdan.
G.K..A./ Erbain, s. 40
iirde modern insann, kendilik deerlerini yitirmesi gllerin sinsi olmasyla amlanr.
Manevi deerlerin hilendii, karcln, menfaatin temel gereklik olduu dzende, modern
insannn yeni deerlerini irkin ama gl bir tanr olarak nitelendirilen stat, para ve madde
oluturur. En yce alg olarak kabul edilip kutsal saylan ve tanrsal bir deer verilen bu
unsurlarn kayb ise katar katar yaan korkular ile karlanr. Tm bir yaam, bu maddi deerleri
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

smet zel iirlerinde Bakaldr/Modernizmin Yozlatrd Dzene Bakaldr

1219

kaybetme korkusunun zihinlerde yaratt karmaa ile geer. Karmaann nne gemek isteyen
modern kii sahteciliin getirdii bir edimle maskeler gelitirir, bu maskeleri ise sinsi gllerle
saklar. Sinsi gl, yzdeki korkun gereklii/madde sevgisini/ daha fazla kazanma arzusunu
rten gizil bir perdedir. Mutluluun biyolojik bir davurumu olan gl, ses unsuruyla birleerek
oluan ve yaam imleyen sahici bir deerdir. Ne var ki nee ifadesi olan gl, modern ada
insanlarn yzn maskeleyen ktcl bir deer olarak kar. Gemiin yaam vaat eden deerinin
imdinin ktcl olarak deimesi yozlaan dzenin gstergesidir. Bu dzenin deimeme
kaygs ise eskilerden gelen adamn aydnl imleyen ateinden kz brakmam olmas ile dile
getirilir. Atein korundan dkntler olan ve atein zn/kvlcmn iinde tayan kz, yeni
ateler yakmak/yeni aydnlklar yaratmak iin kaynak vazifesi grr. iirde ise dzenin aydnlk
gnlerden uzak oluu kzn yokluu ile metaforlatrlr. te taraftan iirde, iinde
bulunulan/bulunulmak zorunda olunan dzen ise pis su imgesiyle imlenir. Zorunlu ve yaamsal
bir ihtiya olan su ile dzenin niteliini yanstan pis szcklerinden oluan metafor,
istenilmeyen ancak bir o kadar da bu istenilmeyen duruma katlanlmak, iinde bulunulmak zorunda
olunan dzene iaret eder. Dzenin / pis suyun ykad gllerin yrtc olmas insancl
deerlerini yitiren ve arzulad maddi deerlere ulamak iin hayvan vahiliine brnen bireyin
iinde bulunduu korkun durumun ifadesidir. Modernliin getirdii kara zrhlar/ takm elbiseleri
zerinde tayan kapitalist sistemin hipnoz ettii insanlar bu zrhlarn getirdii kuatlmlk,
snrlandrlmlk ierisinde kendi istedii gibi deil, zrhn ve zrhn ait olduu grubun/anlayn/
kapitalist sistemin ynlendirdii dorultuda davranmaktadr. Sistem tarafndan snrlar izilen bir
davran biimine hapsedilen bireyin bu sktrlmlk hali kara zrh tamas ile imlenirken
bireyin bu davran biiminin etkisiyle insani vasflardan uzaklamas, gllerinin yrtc ve
korkun olmas ile ifade edilir. te yandan iirde dzenin kurduu arkn devingen bir biimde
ilerleyii karsndaki bakaldr ise utancn kprtt yanaklar dan kin savalar eklinde
imlenen nefretin da tamas ile amlanr.
zel iirlerinde kapitalizme yneltilen bakaldrnn baka bir yansmas ise Propaganda
iirinde yle grlr:
Kleler grdm, karavalar
hayalar burulmu bir adamn ayaklarn ykamaktalard
artk kelimeleri kalmam fiyatlar sormaktan
salar taranlmaktan usanmlar
sinemalara saklanyorlar kn
yaz olunca denizin yalaylarna
kaldrmlarda demokrat
otobslerde dindar
geceyi
saatlerine bakarak anlyorlar
Propaganda/ Erbain, s. 164
Hayalar burulmu bir adam ile imlenen yal ama gl bir kapitalist dzenin
varldr. Kapitalizmi efendi olarak benimseyen, kleleen/mankurtlaan modern insan onun
emrettii ekilde yaamaktadr. airin zihnindeki yaamak olgusunun ok uzanda kalan bu yeni
yaam akld bulunur ve bu akldlka, eletirel sylemle beliren bir bakaldr ile tepki verilir.
Yal efendinin/kapitalizmin klesi olan bireyler, varolularnn temel izgileri olan kendilik
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

1220

Sevda GEEN

deerlerini unutarak modernizmin onlara verdii z tketime dayanan yeni gereklikler ile
yaarlar. yle ki ruhun terennm olan kendi szlerini, kendi kimliklerini, kendi zaman ve
mekanlarn -zetle tm kendiliklerini- unutan yeni insanlar, mankurtlaan bir grnmle yaam
ierisinde varolandan ok varlk olma konumundadrlar. Kapitalizme ait szcklerle konumaktan
kendi szlerini unutan bireyin, sahteciliin glgesinde oluturduu maskeler, demokrat ve dindar
metaforlaryla imlenir. Edinilen yeni yaam gereklikleri, karlar dorultusunda davranmay,
topluma yaranmay ngrr; bu nedenle kendiliin otantikliini yok eder. karlara uygun olarak
retilen maskelerin gizledii sahte benlik ise, kendisi olmamann, yabanclamann bir
yoludur. (Laing 2011, 92)
iirde, yaamna karlar dorultusunda yn veren bireyin
pozisyonuna en uygun maskeyi tercih etmesi hali ise demokrat, dindar eklindeki iki farkl kiilik
tipi ile metaforlatrlr. te taraftan bireyin imdisi olarak beliren gn anlam ve deeri unutulan
bir deer olarak ortaya kar. Bu balamda yaamak olgusunu sadece vakit geirmek olarak
alglayan insanlarn zamann glgesinde yaama durumu saat nesnesiyle imlenir. Akreple
yelkovan arasna skm modern insan iin gn, varl saatle anlalan bir kavram olarak belirir.
Tekdzeletirilen yaamn standart mekanlar olan sinemalar ve yazlk alanlar ise modern
klelerin vakitlerini ldrdkleri tketim mekanlar olarak amlanr. Bununla birlikte, Gzleri
camekanlarda olan kiilerin tketim hipnozuna kaplm hallerinin bakaldrs yine Kleler!
eklindeki hitap ile yaplr:
ve sabah
gkyznn karnn gerdii zaman
dalarn kokusundan fabrikalar
acknca
Kleler!
gzleri camekanlarda.
Propaganda/ Erbain, s.164
Camekan metaforuyla imlenen, tketim nesnelerinin sergilendii vitrinler, cazibesiyle bir
hipnoz etkisi yaratarak an insanlarn kleletirmitir. Modernizmin tketim pazarndaki eitli
reklam sloganlaryla sahip olma, doyumsuzluk, bencillik gibi gdsel arzular topluma gizil bir
biimde empoze eden kapitalist sistem, daha fazla tketim amacn gder. Bu ama dorultusunda,
toplum zerindeki en etkili pazarlama aralarndan biri olan vitrinler ise devingen bir tketim
furyasnn sergi mekanlardr. Bu tketim furyasnn birincil kahramanlar ise vitrinlere baml
olarak yaayan klelerdir. Efendisinin emrettiklerini yapmakla ykml olan klenin ada
grnm olan modern insan, kapitalizmin emirleri dorultusunda bir yaam srd iin kle
vasfyla eletirilir. iirde kle sfat ile eletirilen tketim insan Tahrik iirinde ise hamallk
vasfyla eletirilir:
alacak bir dnyada yaamakt; rendik
imdi kleler yklyz alacak bir biimde
kleler yklyz ve kmak istiyoruz yokuu

Tahrik/ Erbain, s.167

Kendilik deerleri ile dnya deerlerinin atmas sonucu akna dnen bireyin,
hayretler verici dnyada yaamas kendilik gereklerinden vazgemesiyle olacaktr. Nitekim
dnya, kendiletiremedii bireyleri yok olua srklerken yaama lksn yalnz maddenin
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

smet zel iirlerinde Bakaldr/Modernizmin Yozlatrd Dzene Bakaldr

1221

zerine temellenmi dnya gerekliklerini benimseyen insanlara vermektedir. Ne var ki vaat

edilen bu yaam, ontolojik yok oluu tamamlanan bireylerin sadece cisimlerinin varln
srdrebilecekleri bir yaamdr. Bireyin bu yaam kabullenii ise dzenin maddi simgesi olan
kleleri yklenmesiyle amlanr. Klelerin/maddi deerlerin arlyla yaamak zorunda
braklan bireyin, kabullendii dnya gereklikleri ierisindeki hali air tarafndan isyankar bir
sylemle dile getirilir. te taraftan maddenin hamalln yapan ruhlarn daha fazla kazanma
arzusuyla brokrasiye olan adanml eletirel bir sylemle hayrlanr:

elbiseler iindeyiz, ehrin iinde

nmz iliklenmi, ayakkaplarmz bal
Tahrik/ Erbain, s. 167
Maddi deerlerin konumland mekan olan ehirde ruhunu dzene satarak, brokrasinin
kleliini kabul eden bireylerin bu bamllk durumu ayakkablarnn bal olmasyla imlenir.
Otantiklik arayn yaamnn her dneminde srdren zel, hayat dokunulur
klmak iin yaama ve oluturduu kendilik gerekliklerine smsk sarlr. Bu gerekliklerinin
karsna kan akld durumlara kar taknd bakaldr tavr ise yaamnn hibir dneminde
deimez. yle ki slami inancn izgisinde yrmeye balad bir dnemde yazd Ament
iirinde de bireyleri otantiklikten uzaklatran modernizme ve beraberinde adaln/gelimiliin
simgesi olan brokrasiye kar eletirilerini srdrr:
Kanatlar kara fcur iekleri am olan dnyann
Yank yada boulan yaplarn arasnda
delirmek hakkn elde bulundurmak
rahma ada terimlerle yanamak iin
bana deha deil
belgeler gerekli
kantlar, ifadeler, resmi mhr ve imza
Ament/ Erbain, s. 178
slami literatrde snr tanmaz bir ekilde gnah ilemek, haktan sapmak anlamlarna
gelen fcur, eitli ayet ve hadislerde yer alarak akln ve slamn beenmedii taknlklar yapan,
dnya lezzetlerine dkn olan, snrsz isteklerinin tatmini iin harama sapan bireylerin temel
zelliklerine iaret eder. iirde, kara fcur iekleri ile dnyann cehennemleen yzne
gnderme yaplr. Snrsz arzularnn tatmini iin her yola bavuran, dier insanlarn varlk
alanlarna tecavz ederek insan olmann anlamn kaybedenler dnyann cehennemlemi yznn
birer yansmasdr. Bu cehennemin dier bir imleyicisi ise yank yalardr. Modernizmin dev
sanayilerinin, fabrikalarnn katk maddesi olan yalar, simgesel balamda dnyay ve iindekileri
boan, nefessiz brakan sanayi kirliliini imler. te taraftan ruhun boulduu bir cehennemi
andran dnyada, ada olmann yan sra akln yitirmenin dahi prosedrlere bal olduu
toplumun bu trajik durumu ironi ile birlikte verilir. Tm ilerin belgelerle, mhrlerle yrtld
brokrasinin esir ald dnyada delirmemek elde deildir. Modern an belgelerle, prosedrlerle
tutuklanm insanlar otantikliini kaybetmi, dnyann resmiyetine hapsolmutur. iirde
ada/medeni olmann yolu artk deha/bilgi deil belgelerdir. Nitekim medeni olmak iin
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

1222

Sevda GEEN

dnmeye/bilmeye gerek yoktur. nsanlarn, kendileri iin dnen/bilen brokratlarn

efendiliindeki evraklara teslim olmalar yeterlidir.
zelin, Jazz iirinde modern hayatn hzl temposuna ayak uydurmak/modernlemek iin
abalayan bireyin trajedisi sergilenir. an gereklerini yapmak ve yaamak iin zorunlu bir
koturmaca ierisinde yaayan insanlar gnlk yaamlarn bir gz saate iliik olarak geirirler.
Modern hayatn kurallarnn dakiklie, belli bir programa ayarland ve bireyin hem zamanla
hem de rakibi olan hemcinsleriyle yarmas iirin syleyi temposuna da yansmtr. (Tural,
2010):
Bu vapuru karrsam beni belki de cinnet basar
belki kanser olurum bu yl snfta kalrsam

Jazz/ Erbain, s. 221

Modern an snrsz arzulara sahip insan bu arzu ve isteklerinin tatminini salamak iin
sonu gelmez bir hrsa sahiptir. Hastalk derecesine varan bu hrsn yaratt ruhsal bozukluk,
tkenii imleyen kanser/ cinnet metaforlaryla verilir. Manevi deerlerini yitiren insann gereklik
deerlerini maddi olann oluturmas bireyi snr tanmaz bir doyumsuzlua itmitir. Sabr, kanaat,
hogr gibi huzuru imleyen tinsel deerleri yok etmesiyle bireye zarar verme derecesine ulaan
doyumsuzluu onu hrsnn klesi yapar. Kii, kaybettii manevi deerlerin yaratt boluk ile
bulunduu olanaklar bolluu iinde sahip olma/ulama hrsn btnyle tar. steklerinin aksine
bir durumun varlnda ise, bu aksi yndeki tm olumsuzluklar dnyann sonu olarak grr. yle
ki aruzlarnn gereklemesini yaamsal olana balayan modern kii, arzularna ulaamama,
isteklerinin yerine gelmemesi gibi durumlar karsnda depresyon hatta daha ileri safha olarak
intiharn eiine gelir. Bu trajikomik durumun eletirisi ise iirin sonraki dizelerinde kendini daha
da belli eden bir bakaldrya, insann iinde bulunduu durumu kabullenmeyiine iaret eder.
Sonsuz arzulara ve hrsa sahip olan bireyin tm bir yaantsnn modernizmin hzl yaantsna ayak
uydurma ile gemesi durumu iirde ironi ile birleen bir sylemle hayrlanr:

bu ii bitiremezsem ehirden beni kovarlar

izin kadm yanar konuacak olursam
bu senet bankalar kapanmadan
ruhumun rengini kapatmayacak olursa
lr kuyuya den ocuk

Jazz/ Erbain, s. 221

Temel gereklikleri stat ve para olan insan, bu deerleri kaybetme korkusuyla tm bir
yaamn alkantl bir hayata mahkum olarak bunalt ile geirir. Shondel ona tketim uruna
reten ve retim uruna tketen biri olarak daire adam der. (Kl, 1984; 45) Daire adamlarn
trajik hali ise Tanr tarafndan cezalandrlarak bir mr boyu ta tepeye karmaya alan
Sisyphosun sonu gelmez urana benzemektedir. yle ki daha fazla kazanmak, daha fazla
tketmek iin daha fazla almak zorunda olan insann tm yaam ev, i ve alveri merkezi
geninde mekik dokumak ile geer. Bununla birlikte daha fazla kazanma arzusu ve sahip olduu
maddi unsurlar kaybetme korkusu onu dzenin esiri yapar. Katlarn, senetlerin, bitirilmesi
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

smet zel iirlerinde Bakaldr/Modernizmin Yozlatrd Dzene Bakaldr

1223

gereken ilerin esir ald kii, ruhunun rengini ise yine maddi dzenin simgesi olan bankalara
brakr. Ruhunun rengini maddenin gcne kurban eden modern insann yaam da yine maddenin
simgesi olan bankalara baldr. Modernizmin uzun ve dev binalarna kstrlm bireyin, ruhundaki
hala bozulmam taraf ise kuyuya dm ocuk ile imlenir. te taraftan bu ifade Hz. Yusuf
kssasn artrr. Nitekim kardelerinin hrs ve bencillii yznden kuyuya atlarak lme terk
edilen masum Yusuf, bugnn az da olsa ruhunu kaybetmemi, benliinde hala kendi olan bir taraf
tayan bireylerin iindeki ocuu imler.
zelin, kapitalist dzenin insan yaam zerindeki olumsuz etkisine ynelik baka bir
bakaldrs ise Bak Postac Geliyor Dala k Devir Kiraz adl iirinde sz konusudur:
Hayatmz yap yap bankalarn menisiyle
Bastlar dmesine snd yldz
Baksana dmesi varm arzn meer
B.P.G.D..D.K.
Of Not Being A Jew, s.151
Makinalaan dnyann, kapitalist sistemin bakaldrs iirde meni, dme szckleriyle
yaplr. nsan yaamnn parann/ bankalarn egemenlii altnda gemesi hayatn 'meni ile yap
yap olmasyla amlanr. Kapitalist sistemin, ktcl ve yozlatrc etkisini insan yaamlarna
bulatrmas yapkan bir zellie sahip meni ile simgeletirilir. Hayatlarmz, sistemin ve
bankalarn hakimiyetinde, meni yapkanlnda ireti olan konumundadr. te taraftan yeni
dzende gkyz anlamn ve huzur veren ynn yitirmitir. Bu yitime sebep olan da yine
dnyay dev bir fabrika olarak gren kapitalizmin, makinalaan/makinalatran varl ve
yaptrmlardr. yle ki tm dnyaya mekanik bir yap kazandran sistem, yaamn doal ynn
snmlemi, doallklarn icatlar ile yok edildii bir yaam tarz vcuda getirmitir. iirde
teknolojinin icad olan, n alp kapatlmas ilevini gren dme doal olana da atfedilmitir.
Ik samas ile olumlanan deerleri simgeleyen yldz doal olan temsil eder. Yldzlarn klarn
kaybetmesi ise dnyann n kaybetmesidir.
Modernizmin getirdii bozuk dzenin eletirildii Dilerimiz Arasndaki Ceset iirinde
doallktan uzaklaan toplumun durumu ironiyle beliren bir sylemle hayrlanr:
Biz ehir ahalisi, kara emsiyeliler!
Kapklar! Evrakllar! rt severler!
lklardan adr yapmak an bizdedir.
Bizimdir yerlere tkrlemeyen yerler
Nezaketten hakllardan yanayzdr hepimiz
Sevinmemiz apkncadr, alatr bizi kpeteler
Yaamak deriz- Oh dear- ne kadar tekdze
Katliamlar ne kt be birader
D.A.C./Erbain, s.227
iirde modern yaamn szdeliklerinin konu edilerek otantiklik anlaynn ok
uzanda oluun isyan, ironiyle birlikte verilir. ehir ahalisi ifadesi ile imlenen, sahiciliin ok
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

1224

Sevda GEEN

uzanda, modern yaamn sunduu suniliinin glgesinde yaayarak otantiklii kaybeden

bireylerdir. Kt durumlar karsndaki yaygaralarn/lklarn sahtelii; duygularn, sevmelerin,
alamalarn, nezaketlerin, katliamlar karsndaki hznlerin, en nemlisi de yaamn sahtelii
modern insann iinde bulunduu trajediyi imler. te taraftan, sahteliklerle dolu deerler
dnyasnda kapitalizm bataklnn insan yaamn hileyen yn iirde ironiyle birlikte verilir:
Saframzla kesemizi birletiren anatomi bilgisi
Hadm tarih, kundak matematik, geri kafal gramer
Evet bunlar gizlice rgtlenerek alnmza
Verem Olmak retimi Drr ibaresini izer
Biz ey ehir ahalisi, st izilmi kiiler
Kalrz orda senetler, ahizeler ve tren taifesiyle
Kim bilir kimden umarz emr-i bl maruf
Kim bilir kimden umarz nehy-i anil mnker

D.A.C./ Erbain, s.228

iirde tm bilim dallar varolan sisteme hizmet etmesi ile olumsuzlanan deerler olarak
belirirken organlarla(safra) maddiyatn(kese/para kesesi) birletirildii bir salk anlay ironi ile
eletirilir. ehir ahalisine olan sesleni ise ahalinin derin bir uykudan uyanmasn salamaya
ynelik bir ar gibidir. Nitekim Verem Olmak retimi Drr zihniyetini benimseyerek insan
yaamn hileyen sistem, ilemesi gereken bir fabrika gibidir. Bu fabrikada nemli olan fabrikann
iileri deil, fabrikadaki dzenin ilemesidir. Bu ileyii engelleyen tm faktrlerin yok edilmesi
sistemin sreklilii iin gereklidir. Bu balamda iirde yaktnn insanlardan olutuu bir sistemin,
fayda vermeyen kiilere ynelik yok edici tutumu st izili kiiler ile amlanr. te taraftan
inancn bireye ykledii temel vazifelerden olan yilii emretme, ktlkten men etme, inancn
uzanda yaayan ve en az makinalar kadar modern zamann icatlar olan yeni insanlar(Berman
1999, 34) iin pek bir anlam ifade etmez. nancn uzanda, kendilik ruhunu kaybeden insanlar
Kutsal Kitaptan uzak oluuyla eletiren ve onlar lm Cantabile iirinde ehrin insan olarak
adlandran air, menfaatleri uruna insani deerlerini kaybetmelerini isyankar bir dille eletirir:
ehrin insan, ehrin insan, ehrin
Kaypak ilgilerin insan, zarif ihanetlerin

Bozuk paralarn insan, sivilcelerin.

Ama neler olup bittiini hibir ayetten

Hibir vakit anlamayacak ehrin insan
ehrin insan, ehrin insan, ehrin
Pahal zevklerin insan, ucuz cesaretlerin.
lm Cantabile/Erbain, s. 203
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

smet zel iirlerinde Bakaldr/Modernizmin Yozlatrd Dzene Bakaldr

1225

Modernizmin barna olan ehirler, modernizmin yozlatrc ve yabanclatrc etkisine

en ok maruz kalan yerlerdir. Dolaysyla bu mekanda yaam sren ehirliler de bu yozlatrc
etkiden nasibini alm, kendilik deerlerinden uzaklamtr. karcl, menfaati temel
gereklikler edinen ehirliler riyakar bir ruhun da yansyan sahte ilgilerinin, gllerinin
arkasndan gerek yzlerini ortaya koyarlar. Ulamak istedii maddi deerlerin yaratt hrsnn
esiri olan ehirli insan, gerek kimliini gizleyen alaka ve zarafet maskelerini kullanmasyla
eletirilir. ehir insannn madde severlii ise bozuk paralarn insan, pahal zevkler insan
sylemleriyle hayrlanr. iirde yaam mideleriyle zdeletiren ehirlilerin iinde bulunduu
irkin ve ireti hal ise yal besinlerin ok tketilmesiyle meydana gelen sivilceler ile verilir. te
taraftan kutsiyetten ve dinsel olandan btnyle uzak olan ehrin insannn bu din uzaklna kar
eletirisi, evrende olan biten her eyin yer ald Kutsal Kitapn ne sylediini hibir zaman
anlamayacak oluuyla verilir.
zelin modern dzene ve dzenin pasifize ettii bireye ynelik eletiriyle gelen bir
baka bakaldrs Evet! syan iirinde belirgin bir biimde gze arpar:
Yllardr ocuk balar akyor yamacmzdan
Yllardr balkl bir hayvan eperlerimizde
kentlimiz cebinde cinayet fotoraflaryla sofraya oturuyor
kyl biraz sessizlikne tuhaf bir kelime?
asfalt yakyor genzimi
asfalt adamlarn topluyor aramzdan
yklp omuzdalarmn seslerine
yklp bir boran iinde toplayarak ieklerimi.
Evet!syan/ Erbain, s. 99
Yaanan zulmn kurbanlar olan ocuklar varolan dramn trajik boyutunu imler. Sistemin
yozlatrd insan, manevi deerlerini yitirmi olarak, hayvani bir duyarszln eperleri
ierisinde yaam sryor olmasyla belirir. Bu duyarszlk, cebinde cinayet fotoraflaryla yemee
oturan kentli ile somutlatrlr. Deerlerinden uzaklaan medenileerek zn kaybeden ve ne
olduunu, nerden geldiini unutan bireylerin var olduu toplumda, yabanclamann trajik boyutu
ehirliler iin tekileri/kendileri gibi olmayanlar imleyen kyl ifadesinin kullanmnn tuhaf
karlanmas ile belirir. iirde kapitalist sistem, petrol meneli siyah ziftin de karmnda
bulunduu asfalt maddesiyle simgeletirilirken kapitalist sisteme boyun een insanlar asfaltn
adamlar ifadesiyle eletiriye tabi tutulur.
Modernizmin olumsuz etkilerinin insanlar zerindeki yansmalar karsnda bakaldryla
beliren syleminin bir baka grngs Yaatan iirinde ortaya kar:
Oysa halkn gz ukurlar amurlanmtr.
kan lgt lgt akar, kan kara
yazlk sinemalarda, niformalar altnda
banknotlarn, kravatlarn saltanatyla
rtlmektedir halk.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

1226

Sevda GEEN

Yaatan/ Erbain, s. 134

Modernizm girdabna giren halkn yok olua srkleniinin protestosu olan iirde
bakaldr, halkn gremedii yok oluun haykrlmasyla varlk bulur. Yazlk sinemalar gibi
kalabalklar mekanlarnda kendilik deerlerini yitiren bireylerin, modernizmin srkledii
kapitalizm batanda banknotlarn, kravatlarn saltanat altnda srdrd yapay
saadetten/gnll klelikten bahsedilir. Nitekim Frommun da ifade ettii gibi Ekonomi, senin
yaamn ve insanlndan ald eyler yerine, sana para ve zenginlik verir. (Kl 1984, 19)
Bylece insan zenginleirken harici eyaya ball ve tutsakl artar. Daha ok sahip olduka
daha az var olur. (Kl 1984, 19) iirde banknotlar ve boyunlarna geirdikleri kravatlar ile
zgrlklerini vererek modernizmin esareti altnda giren bireyler kapldklar bu girdap tarafndan
yok olua srklenmektedirler.
airin, 70li yllarda yazd Mazot iiri ise modernizmin ktcl bir dokunuu olan
kapitalizmin eletirildii dizelerle belirir. Modern an tketim nesnesi olan arabalarn hareketini
salayan bir tr enerji yakt olan mazot artk, sadece arabalarn deil, arabalarla birlikte manevi
deerleri ldren, maddi hayatn devamn salayan sistemin, masum insanlarn kann emen
burjuvann, makineleen devrin de yaktdr:
ehre neden
esmer ve dlek yzmle dndm dalardan
kar vakti tarlalar kmldatan soluum
niyedir sarmalasn vites dililerini
defneler, naklar yok
alnma neden
Mazot/ Erbain, s. 144
Modernizmin barna olan ehir, bireylerin yalnzlat, iletiimsizliin hkm srd,
insan hayallerinin ykselen binalarla rtld, otantik deerlerin yok olduu mekanlar olarak
beliren, algsal anlamda ise labirentleen mekanlardr. Geni mekan olan dalarn braklp
kapitalist sistemin batakl olan ehirlere dn ise huzursuzlukla kark bir sorgulama ile belirir.
Bu huzursuzluk yzn esmer/karanlk oluu ile ifade edilmektedir. Tarlalar, defneler, naklar
olarak beliren sahilik deerlerinin karsna konulan vites dilileri ile kapitalist dzenin
ldrd otantiklik olgusunun isyan dile getirilir. Bu isyann sesi, otantikliin katillerinin
konumland mekan olan ehir ile daha da ykselir:
Besbelli ki leler koruyor ehrin bedenlerini
gsnn kafesinde yalnzca pasak
Mazot/ Erbain, s. 144
ehrin kabalk ve arpklktan oluan beton kimlii, doann insana armaan olan
safiyeti bozmutur. Bu yzden ehir, Baudelairede olduu gibi murdar ve kirletilmi bir yapda
kar( Korkmaz 2002, 271) Yok olular/tkeniler mekan olan ehirlerin hala varoluuna bir anlam
veremeyen air, ehri koruyan kollayan bir unsur olarak leleri uygun grr bu balamda her eyi
yok eden kara delikleri andran bu mekanlarn varlna bakaldr. Lelerin koruduu bu cinnet
mekan, iersinde honut olunmayan yaamlarn srdrld bir mekan olarak belirir:
sabahn krnde kalkan trenlerdeki nefret
her gn ayn kalafat yerine ekilmenin nefreti
bunlar
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

smet zel iirlerinde Bakaldr/Modernizmin Yozlatrd Dzene Bakaldr

1227

btn bunlar biliyorsun

Mazot/ Erbain, s. 144
Burjuvazinin hkm srd labirent mekan olan ehirde proletarya daimi bir ezilme,
smrlme ile kar karyadr. yle ki bu durum iinin yapt iten nefret etmesine
dnmtr. Korna sesiyle zihinlerde rktc bir yer edinen tren metaforu her zaman kt
olularn habercisidir. Ayrlk, lm, son vs. Burjuva snfn tayan, ona hizmet eden tren,
proletarya iin bir nefret mekandr. Hakeza kalafat imgesi de ayn arm yapar. Geminin
kaplama tahtalar arasn stp ile doldurup ziftleyerek su geirmez duruma getirme ii(TDK
2005;1039) olarak tanmlanan kalafat eyleminin yapld yer olan kalafat yeri yine bir labirent
mekandr. airin ruhunda derin yaralar aan halknn ezilmi hali karsnda i yine ona der.
iirin genelinde yaplan hakszlklar karsnda ylmadan mcadele edecek bir sesin bakaldrsn
iitiriz.
Sonu
Tevars edilmemi asalet ve kadirinas itaatsizlik zellikleriyle tanmlad benini
yaamn ierisinde konumlandrmaya alan ve yaam boyunca otantiklik aray ierisinde olan
zelin genel anlamda tek bir amac vardr: Hayat dokunulur klmak. te taraftan bu amacn
sadece kendisi iin deil, tm bir insanlk iin gder ve amacna ulamak iin bireyselden
toplumsala alan bir perspektiften yaam boyu sren bir mcadele sergiler. Yaamsal bir anlam
ykledii iir ise mcadelesinde onu yalnz brakmayan yegane dostudur. iirlerinin ana izleini
yabanclama ve yozlama oluturur. Bunlar ise ou zaman bakaldrya dayanan bir sylemle
vcut bulur. Ona gre iir bir hak arama dilidir. iirle yaama tutunmaya alan air, yine iir ile
bu yaam anlaml klmaya, yaanlabilir hale getirmeye alr. Onun iirleri bir bakaldr iiridir.
O, zulm ve hakszl, yozlama ve yabanclamay kabullenemez. Bunlar, dnyann neresinde
olursa olsun bakaldrr. Bu balamda yabanclama ve yozlamaya giden yolda insanln
yrd modernizm kulvar da zelin eletirdii, bakaldrd unsurlar olarak belirir. Aklcl
esas almas itibariyle insanlk tarihine aydnlama a yaatan modernizmin, bilimin gelimesi,
toplumun ilerlemesi, yaam koullarnn iyilemesi, refah seviyesinin ykselmesi gibi pek ok
ynde olumlu deerleri getirmesinin yan sra eitli olumsuzluklarn var olmasna da yol amtr.
Bu balamda modernizmin insanlara olumsuz yansmas ise, insanlar manevi deerlerinden
uzaklatrma, yabanclatrma, kitleselletirme, ayniletirme, tketicilie srkleme ynnde
olmutur. Sahip olduu hayat ile bir anda kendini olanaklar bolluu ierisinde bulan insan, bu
bollukta yaad deer ksrlnn ruhunda yaratt boluk ile hezeyana urar. Bu hezeyan ise
ounlukla kendilik deerlerinden uzaklaan bireyin modernizmin klesi olmas ile son bulur.
Modernizmin birey zerindeki bu yok edici etkisi ise zel iirlerinde eletirel sylemlerle,
mcadeleyi imleyen bir bakaldr ile almaya allr. Bu bakaldr ounlukla modernizmin
yozlatrc ve deerleri yok edici etkisine, deerlerin metalatrlmasna, insan yaamnn
hilenmesine, kapitalizme ve bu girdaba giren modern insana yneliktir. Bu balamda zelin
Propaganda, Gececil Kularn rkmedii Aydnlk, Tahrik, Mazot, Bak Postac Geliyor Dala k
Devir Kiraz iirleri kapitalizme ynelik bakaldrnn vcut bulduu iirlerinden birkadr.
Gececil Kularn rkmedii Aydnlk iirindeki bakaldr unsuru eski ile yeni dnya kyaslamas
dahilinde gerekleir. Eski/ilkel yaam otantikliini kaybetmemi, an yozlaan yznden uzak
kalm olarak belirirken yeni ve modern yaam, bireylerin kendilik deerlerinin uzanda, maddi
gerekliklerin glgesinde srd bir yaam biimi olarak sunulur. te yandan Jazz iirinde
modern insann arzularn tatmin etmek iin yaam ierisindeki kouturmas ironik bir dille
anlatlr; Dilerimiz Arasndaki Ceset, lm Cantaible iirlerinde ise modern insann sahte
davranlar, manevi ve kutsi deerlerinin uzanda oluu yine ironik bir sylemle hayrlanr.
Modern yaamn baka bir getirisi olan brokrasinin birey zerindeki olumsuz etkileri ise zel
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012

1228

Sevda GEEN

iirlerinde bakaldrlan baka bir unsurdur. Yaatan, Tahrik, Ament, Dilerimiz Arasndaki Ceset
iirlerinde bu yndeki bakaldrnn izlerini grrz.
KAYNAKA
BERMAN, Marshall,(1999), Kat Olan Her ey Buharlayor, (ev. mit Altu, Blent Peker),
letiim Yay., stanbul
CAMUS, Albert, (1995), Bakaldran nsan, (ev. Tahsin Ycel), Can Yay., stanbul
DEVEC, Mutlu, (2012), Varolu ve Bireyleme Asndan Ferit Edg Anlatlarnda Yap ve
zlek, Aka Yay. Ankara
GASSET, Ortega y, ( 1995), nsan ve Herkes, (ev. Neyire Gl Ik), Metis Yay., st.
GNDOAN, Ali Osman, (1997), Albert Camus ve Bakaldrma Felsefesi, Birey Yay., stanbul
KORKMAZ, Ramazan, (2002), karosun Yeni Yz Cahit Stk Taranc, Aka Yay.
KORKMAZ, Ramazan vd., (2005), Yeni Trk Edebiyat El Kitab, Grafiker Yay. Ankara
KORKMAZ, Ramazan, (2008) Aytmatov Anlatlarnda tekileme Sorunu ve Dn zlekleri,
Ankara, Grafiker Yay.
KILI, Sadk, (1984), Yabanclama, Rahmet Yay, stanbul
LAING, R.D, (2011), Blnm Benlik, (ev. Ergn Aka), Pinhan Yay stanbul
MAGILL, Frank N., (1971), Egzistansiyalist Felsefenin Be Klasii, (ev.Vahap Mutal) Hareket
Yay. stanbul
MAGILL, Frank N., (2010), iir Okuma Klavuzu, ule Yay., stanbul
MAGILL, Frank N., (2011) Mesele Teknik- Medeniyet- Yabanclama, ule Yay. stanbul
ZEL, smet, (2011), Erbain, ule Yay., stanbul
ZEL, smet, (2011), Bir Yusuf Masal, ule Yay., stanbul
ZEL, smet, 2011), Of Not Being A Jew, ule Yay., stanbul
ZEL, smet, (2011), Waldo Sen Neden Burada Deilsin, ule Yay., stanbul
TURAL, Secaaettin, (2010) smet zel iirlerinde ehir Algs, Turkish Studies, Volume 5/1
Winter 2010, s. 1346-1360

Trk Dil Kurumu,(2005), Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yay. Ankara
TZER, brahim, (2008), smet zel iire Damtlm Hayat, Dergah Yay., stanbul

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/3, Summer, 2012